Profilaktyka raka szyjki macicy

Profilaktyka raka szyjki macicy
edukacja, szczepienia
dla
Miasta Duszniki Zdrój
na lata 2009 – 2014
Opracowała: Anna Podhalicz
1
Duszniki Zdrój 2008
SPIS TREŚCI:
1. Wstęp …………………………………..…………………………………. 3
2. Zgodność z dokumentami strategicznymi dotyczącymi zdrowia
publicznego ……..…………………………………..…………………… 5
3. Informacje o raku szyjki macicy ……………………………...………... 7
3.1. Czym jest rak szyjki macicy? ..……..………….………………........ 7
3.2. Co go powoduje? ..…………………………………..……………… 8
3.3. Jak przenosi się wirus HPV? ..……………………………..………. 9
3.4. Jak dochodzi do rozwoju raka szyjki macicy? …………..…..….. 10
4. Założenia programowe ………………………..…………….………… 11
4.1. Cel……………………………………………………………….…… 11
4.2. Uzasadnienie ………………………………………………….……. 11
4.3. Działania ……………………………………………………………. 13
4.3.1.Edukacja ……………………………………………………… 13
4.3.2.Szczepienia ……………………………………………………13
5. Koszty finansowe……………………………………………………..….15
2
1. Wstęp
Dane epidemiologiczne dotyczące zachorowań i zgonów z powodu
nowotworów złośliwych pokazują, że są one jednym z najpoważniejszych
problemów zdrowia publicznego na świecie, w Europie i w Polsce. W naszym
kraju co roku na nowotwory złośliwe umiera ponad 90 tys. osób, a
zarejestrowanych jest ok. 130 tys. nowych zachorowań. Nowotwory złośliwe są
przyczyną ponad 20% zgonów.
Pod względem zapadalności kobiet na nowotwory złośliwe na
pierwszym miejscu znajduje się rak piersi, który stanowi ok. 22% zachorowań
na nowotwory. Rak szyjki macicy zajmuje miejsce siódme i stanowi 5,3%
zachorowań Polek na nowotwory złośliwe.
W ostatnich latach wśród przyczyn zgonów Polek z powodu
nowotworów złośliwych pierwsze miejsce zajmuje rak piersi, na drugim jest
rak płuc, a następnie rak jelita grubego (odcinek okrężnicy), zaś rak szyjki
macicy, podobnie jak w przypadku zachorowań, zajmuje siódme miejsce.
Biorąc pod uwagę strukturę zgonów kobiet z powodu nowotworów
złośliwych, rak szyjki macicy stanowi 5% tych zgonów.
Dane światowe wskazują, że rak szyjki macicy jest drugim co do
częstotliwości występowania nowotworem złośliwym, który dotyka kobiety i
co do częstości przyczyną zgonów wśród kobiet z powodu tej choroby. Szacuje
się, że na świecie liczba kobiet chorych na raka szyjki macicy sięga 1,4 mln. W
3
Europie jest on drugim najczęściej występującym nowotworem złośliwym u
młodych kobiet (w wieku 15 – 44 lata).
W skali Europy, Polska należy do krajów o największej liczbie zarówno
zachorowań, jak i zgonów spowodowanych rakiem szyjki macicy. Pod
względem 5-cio letnich przeżyć chorych na te chorobę, zajmujemy ostatnie
miejsce.
Z danych epidemiologicznych wynika, że w Polsce rocznie na ten typ
raka zapada ponad 3 200 kobiet, a niemal 2 000 umiera. Jest to jeden z
najwyższych wskaźników w Europie.
Statystyki dotyczące zachorowań i zgonów Polek na raka szyjki macicy
w latach 1963 – 2003 świadczą, że mimo upływu 40 lat niewiele się zmieniło w
epidemiologii tego nowotworu pod względem zachorowań, zaś liczba zgonów
wzrosła prawie dwukrotnie – z 1 051 (w roku 1993) do 1 987 (w roku 2000) i
nadal się utrzymuje na zbliżonym poziomie, podczas gdy w wielu krajach
europejskich umieralność z tego powodu bardzo znacząco się zmniejszyła.
Wydawałoby się, że przy znajomości etiologii i czynników ryzyka tego
nowotworu wykrywalność i leczenie nie powinny być problemem zdrowotnym
XXI wieku. Niestety zaskakująco złe są statystyki dotyczące wykrywania
choroby we wczesnym stadium zaawansowania, a jest to wynikiem zbyt
późnego zgłaszania się kobiet na badania cytologiczne.
Wychodząc naprzeciw problemowi Gmina Duszniki Zdrój
postanowiła wprowadzić program profilaktyki raka szyjki macicy do Programu
Promocji Zdrowia dla miasta Duszniki Zdrój na lata 2009 – 2014.
4
2. Zgodność z dokumentami strategicznymi zdrowia publicznego.
Zapobieganie i leczenie nowotworów złośliwych stało się największym
wyzwaniem dla systemu ochrony zdrowia w Europie, w tym również w Polsce
na wiele najbliższych lat. Aby podkreślić rangę tego zagadnienia i
uporządkować
działania
na
różnych
poziomach,
opracowano
szereg
dokumentów strategicznych.
Są to:
I. „Zdrowie dla Wszystkich w XXI wieku” – strategia została przyjęta
w maju 1998r.; określa światowe priorytety umożliwiające osiągnięcie
i utrzymanie możliwie najlepszego poziomu zdrowia w ciągu całego
życia; oparta jest na 3 podstawowych wartościach: zdrowie jako
podstawowe prawo człowieka, równość w zdrowiu i solidarność w
działaniu pomiędzy krajami oraz społecznościami lokalnymi z
uwzględnieniem różnicowania płci, współdziałanie jednostek, grup,
instytucji lokalnych w działaniach na rzecz zdrowia.
II. „Europejski Kodeks Walki z Rakiem (wersja 3 – rok 2003) – został
przygotowany i zatwierdzony przez Komitet Ekspertów Onkologii
Komisji Europejskiej w 1987r, a jego nowa wersja w 1994r. oraz
wersja najnowsza z 2003r.; stanowi oficjalnie przyjęty i funkcjonujący
5
program ochrony zdrowia publicznego krajów UE, koncepcję
zwalczania chorób nowotworowych poprzez działania na różnych
poziomach prewencji, aktualny stan wiedzy dotyczący zwalczania
nowotworów
złośliwych
–
czynników
ryzyka,
profilaktyki
nowotworów i ich leczenia, uwzględnia specyfikę narodowych
programów
nowotworowych,
wykazuje
sposoby
zapobiegania
zgonom z powodu nowotworów złośliwych.
III. „Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 – 2015” – dokument
strategiczny określający priorytety działań w obszarze zdrowia w
Polsce w latach 2007 – 2015; główny cel to poprawa zdrowia i
związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszenie nierówności
w zdrowiu; ma to nastąpić poprzez: kształtowanie prozdrowotnego
stylu życia sprzyjającego zdrowiu, tworzenie środowiska życia, pracy
i nauki sprzyjającego zdrowiu, aktywizowanie jednostek samorządu
terytorialnego i organizacji pozarządowych do działań na rzecz
zdrowia.
IV. „Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych” – ma za
zadanie upowszechnienie zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z
Rakiem; jego założenia są zgodne z priorytetami polityki zdrowotnej
państwa; jego realizacja obejmuje lata 2006 – 2015; cele: zahamowanie
wzrostu
zachorowań
na
nowotwory,
osiągnięcie
średnich
europejskich wskaźników w zakresie wczesnego wykrywania
nowotworów,
osiągnięcie
średnich
europejskich
wskaźników
skuteczności leczenia, stworzenie warunków do wykorzystania w
praktyce
onkologicznego
mechanizmów
systemu
rozwoju
ciągłego
postępu
nowotworów
monitorowania
wiedzy
i
przyczynach
złośliwych,
utworzenia
skuteczności
zwalczania
nowotworów w skali kraju i poszczególnych regionach.
V. „Zalecenia Polskiej Unii Onkologii”.
6
3. Informacje o raku szyjki macicy.
Rak szyjki macicy należy do nowotworów złośliwych o znanej etiologii i
czynnikach ryzyka, co umożliwia prewencję oraz wykrywanie choroby we
wczesnym
stadium
jej
rozwoju.
Podstawowym
problemem
zdrowia
publicznego w naszym kraju jest zapobieganie zachorowaniu na raka (tzw.
prewencja pierwotna) oraz wczesna diagnostyka (tzw. prewencja wtórna), a
także skuteczne leczenie nowotworów.
Czym jest rak szyjki macicy?
Szyjka macicy
Szyjka macicy stanowi zakończenie wąskiego kanału macicy. Znajduje się w
niej małe ujście otwierające się do pochwy, które pozwala na wydostawanie się
7
krwi menstruacyjnej. Poza umożliwianiem odpływu krwi menstruacyjnej,
szyjka macicy pełni także rolę bariery- zapobiega przechodzeniu infekcji z
pochwy do wnętrza macicy. Odgrywa ona również istotną rolę w trakcie
porodu, kiedy to otwiera się, pozwalając na poród dziecka.
Choroba
Rak szyjki macicy wywoływany jest przez pewne typy powszechnie
występującego wirusa zwanego HPV lub wirusem brodawczaka ludzkiego.
Choroba polega na nieprawidłowym i niekontrolowanym rozroście komórek
nabłonka szyjki macicy. Istnieje ponad 100 typów wirusa HPV. Większość z
nich to typy niskiego ryzyka, które nie wywołują raka szyjki macicy. Typy
wysokiego ryzyka jednakże mogą powodować rozwój nieprawidłowych
komórek, prowadzący do powstania raka szyjki macicy. Pomimo faktu, że typy
te są mniej powszechne, w przypadku kontaktu z nimi poprzez stosunek
seksualny łatwo przenoszą się one z osoby na osobę.
Wyniki badania cytologicznego
Jeśli badanie cytologiczne wykaże obecność nieprawidłowych komórek,
naturalne jest, że będziesz się niepokoić. Dobra wiadomość jest taka, że przy
wczesnym wykryciu, większość z wczesnych zmian komórkowych nabłonka
szyjki macicy albo ustępuje samoistnie, albo dobrze odpowiada na leczenie, jeśli
takowe jest wymagane, dzięki czemu można zapobiec postępowi raka. Istotne
jest, byś wykonywała kolejne badania cytologiczne lub przychodziła na wizyty
lekarskie, zgodnie z zaleceniem lekarza.
Co go powoduje?
8
Główną przyczyną raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem HPV.
Wbrew rozpowszechnionej opinii, rak szyjki macicy nie jest chorobą
dziedziczną, ani uwarunkowaną genetycznie. Naukowcy udowodnili, że
wywoływany jest on przez pewne typy wirusa nazywanego wirusem
brodawczaka ludzkiego lub w skrócie HPV. Istnieje ponad 100 typów wirusa
HPV. Większość z nich to typy niskiego ryzyka, jednak typy wysokiego ryzyka,
takie jak typ 16 i 18 mogą powodować rozwój nieprawidłowych komórek,
prowadzący do raka szyjki macicy. Wirus ten łatwo się przenosi i jest szeroko
rozpowszechniony. Szacuje się, że do 75% aktywnych seksualnie kobiet w ciągu
swojego życia ulegnie zakażeniu wirusem HPV.
Jak przenosi się wirus HPV?
Wirus przekazywany jest w czasie stosunku seksualnego, a czasami
nawet w wyniku intymnego kontaktu skóry narządów płciowych partnerów.
Zatem ryzyko zakażenia wirusem HPV dotyczy każdej aktywnej seksualnie
kobiety. Prezerwatywa nie daje ochrony przed zakażeniem wirusem, ponieważ
skóra bezpośrednio wokół narządów płciowych również może go przenosić.
•
Jeżeli utrzymujesz kontakty seksualne możesz być zagrożona –
niezależnie od wieku.
9
•
Jeżeli jesteś zakażona wirusem HPV wysokiego ryzyka, we wczesnych
etapach (nawet przez wiele lat) możesz nie mieć żadnych objawów.
•
Badanie
cytologiczne
umożliwia
wczesne
wykrycie
zmian
komórkowych – dlatego regularne badania są tak ważne.7
•
Zmiany chorobowe w komórkach występują początkowo w obrębie
szyjki macicy. Jeżeli nie są leczone mogą się rozprzestrzeniać.
Jak dochodzi do rozwoju raka szyjki macicy?
Zakażenie onkogennymi typami wirusa HPV o wysokim ryzyku może
się utrzymywać i z czasem doprowadzić do rozwoju raka szyjki macicy. Nawet
jeżeli do tego dochodzi, na wczesnych etapach przebieg choroby jest
bezobjawowy. Zakażone komórki mogą powoli przekształcać się w komórki
nieprawidłowe, a następnie w komórki nowotworowe raka szyjki macicy.
Proces ten może trwać latami, jeżeli zmian nie wykryje się we wczesnych
10
etapach. Właśnie tutaj badanie cytologiczne okazało się tak ważne w
wykrywaniu zmian wynikających z zakażenia, dając możliwość ich wykrycia
zarówno we wczesnych etapach, jak i w wiele lat po kontakcie z wirusem
4. Założenia Programowe
Cele
Programu
jest
wprowadzenie
kompleksowego
programu
profilaktyki raka szyjki macicy obejmującego profilaktykę pierwotną w postaci
szczepień, a tym samym doprowadzenie do wyeliminowania problemu
zdrowotnego jakim jest rak szyjki macicy na terenie gminy Duszniki Zdrój.
11
Cel.
Wprowadzenie kompleksowego programu profilaktyki raka szyjki
macicy obejmującego profilaktykę pierwotną w postaci szczepień skierowanych
do populacji dziewcząt z przedziału wiekowego 11 – 17 lat i profilaktykę
wtórną
w
postaci
zapewnienia
nieodpłatnych
regularnych
badań
cytologicznych dla wszystkich kobiet w wieku 25 – 29 lat, wspartych
odpowiednią akcją uświadamiającą, informacyjną i edukacyjną skierowaną do
pacjentów, lekarzy i pracowników służby zdrowia. Celem wprowadzenia
takiego programu jest doprowadzenie do stopniowego ograniczenia, a z
czasem wyeliminowania problemu zdrowotnego jakim jest rak szyjki macicy na
terenie gminy Duszniki Zdrój.
Uzasadnienie.
Polska jest krajem o najgorszych statystykach dotyczących raka szyjki
macicy w Unii Europejskiej. Według ostatnich dostępnych danych Krajowego
Rejestru Nowotworów tylko w 2004r. na raka szyjki macicy zachorowało 3 345
Polek, a zmarło 1 819. Sytuacja ta nie zmienia się od lat.
Ochrona zdrowia mieszkańców zgodnie z Ustawą o Samorządzie
Terytorialnym jest jednym z zadań każdej gminy. Również Światowa
Organizacja Zdrowia w dokumencie „Przygotowania do wprowadzenia szczepionek
przeciw HPV”, zwraca uwagę, że „należy włączyć informacje na temat szczepień
przeciwko HPV i skierowań na nie do programów samorządowych w zakresie zdrowia
seksualnego i reprodukcyjnego nastolatków”.
Prowadzone obecnie działania mające na celu zmniejszenie zapadalności
i umieralności na raka szyjki macicy – oparte wyłącznie na bezpłatnych
badaniach cytologicznych wśród kobiet 25 – 59 lat – nie rokują sukcesu.
Doświadczenia międzynarodowe pokazują, ze takie działania mogą być
12
skuteczne jedynie w przypadku dotarcia z badaniami cytologicznymi do
bardzo szerokiej populacji kobiet i utrzymania takiego stanu przez wiele lat.
Obserwując postępy w realizacji Narodowego Programu Profilaktyki Raka
Szyjki Macicy w Polsce, perspektywy zaistnienia tych dwóch warunków
wydając się bardzo odległe.
Należy pamiętać, że z miesiąca na miesiąc rośnie liczba krajów, w
których szczepienia przeciw HPV są zalecane, a nawet refundowane w
przypadku niektórych roczników dziewcząt.
Szczepionka skierowana przeciwko czterem typom wirusa HPV 6, 11, 16
i 18 jest przeznaczona dla dzieci w wieku 9 – 17 lat oraz dziewcząt i kobiet od
16 do 26 lat. Polskie i międzynarodowe towarzystwa medyczne szczególnie
zalecają szczepienie nastolatek, w celu zapewnienia im jak najlepszej ochrony
przed wirusem HPV.
Działania.
13
Gmina Duszniki Zdrój w ramach prowadzonej polityki zdrowotnej
planuje wprowadzić program szczepień przeciw wirusowi brodawczaka
ludzkiego (HPV), uznawanego za najważniejszy z czynników ryzyka rozwoju
raka szyjki macicy.
Edukacja.
Programy edukacyjne dostosowane wiekowo do odbiorców, dzięki
którym możliwe będzie przekazanie jak najpełniejszej wiedzy na temat wirusa
HPV oraz raka szyjki macicy. Zdobyta wiedza zaowocuje w przyszłości
większą świadomością całych rodzin i z pewnością zwiększy także stopień
wykorzystania darmowych badań cytologicznych.
Szczepienia.
Zakup szczepionki przeciw wirusowi HPV typu 6, 11, 16, 18 oraz jej
podanie. Merytoryczne przygotowanie kadry medycznej i pracowników służby
zdrowia. Kampania uświadamiająca i informacyjna skierowana do dziewcząt,
rodziców, instytucji edukacyjnych dotycząca znaczenia szczepień przeciw
HPV.
Harmonogram szczepień na rok 2009:
•
połowa stycznia 2009 – spotkanie informacyjne z rodzicami dziewczynek
urodzonych w latach 1992 – 1993, a zamieszkującymi na terenie gminy,
•
styczeń 2009 – podjęcie stosownej uchwały,
•
początek lutego 2009 – nagłośnienie problemu, informacje do prasy,
mediów lokalnych,
•
początek lutego 2009 – ogłoszenie konkursu na realizację świadczeń
zdrowotnych
z
zakresu
profilaktyki
prozdrowotnej
realizowanej
14
poprzez szczepienia profilaktyczne przeciw wirusowi HPV typu 6, 11,
16, 18,
•
połowa
lutego
2009
–
wybór
najkorzystniejszej
oferty,
zakup
szczepionek,
•
koniec lutego 2009 – podanie pierwszej dawki szczepionki,
•
koniec marca 2009 – podanie drugiej dawki szczepionki,
•
koniec czerwca 2009 – podanie trzeciej dawki szczepionki.
Harmonogram szczepień na lata kolejne będzie wyglądał jak w roku
2009 z tą tylko różnicą, że będą szczepione coraz to młodsze roczniki.
Rok 2009 – dziewczynki urodzone w latach 1992 – 1993
Rok 2010 - dziewczynki urodzone w latach 1994 – 1995
15
5. Koszty finansowe.
Koszt zakupu jednej szczepionki to ok. 1 200zł.
Biorąc pod uwagę wszystkie dziewczynki urodzone w latach 1992 – 1993 czyli
64 osoby to roczny koszt całkowity wynosi 76 800zł.
Gmina Duszniki Zdrój chcąc wesprzeć swoje mieszkanki opracowała program
dofinansowania do zakupu szczepionki, tym samym rodzice nie będą ponosili
kosztów zakupu szczepionki w całości, a jedynie będą pokrywać koszt I
szczepienia czyli 400zł, koszt szczepienia II i III pokryje gmina, czyli 800zł.
16