Bezdomność – jako znaczący problem społeczny

Eugeniusz Moczuk
Bezdomność – jako znaczący problem
społeczny, skala i charakter tego
zjawiska na Podkarpaciu
Konferencja
Rozwój gospodarki społecznej w
województwie podkarpackim
szansą na ograniczenie wykluczenia
społecznego
2 października 2013
1. Wprowadzenie
2. Bezdomność jako problem społeczny –
wprowadzenie do tematyki
3. Pojęcie bezdomności w świetle literatury
przedmiotu
4. Rodzaje bezdomności
5. Przyczyny bezdomności
6. Prawne aspekty bezdomności
7. Skala zjawiska bezdomności w województwie
podkarpackim na tle Polski
Wprowadzenie
Na mocy art. 6 pkt 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.
U. z 2013 r. poz.182 z późn. zm.) - za osobę bezdomną uważa się: „…osobę
niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie
praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt
stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności, a także osobę
niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w
lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania”.
Osobą bezdomną jest osoba, która:
1) nie zamieszkuje w lokalu mieszkalnym (warunek ten zawsze musi być
spełniony),
2) nie jest zameldowana na pobyt stały,
3) jest zameldowana na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości
zamieszkania przy czym lokalem, w którym nie ma możliwości zamieszkania
jest w szczególności:
• lokal, który należy opuścić w związku z wyrokiem eksmisyjnym bądź
sądowym zakazem kontaktowania się z dotychczasowymi współlokatorami
np. w wyniku konfliktów rodzinnych;
• lokal, w którym nie można zamieszkać z powodu zagrożenia życia lub
zdrowia spowodowanego np. złym stanem technicznym budynku;
• lokal, do którego faktycznie nie można powrócić w wyniku sprzeciwu,
odmowy dostępu ze strony innych zameldowanych tam osób.
• W takim rozumieniu osoba, która mimo, że nie ma stałego
miejsca zameldowania, jednak mieszka w lokalu
mieszkalnym (np. wynajmuje mieszkanie) – nie jest osobą
bezdomną.
• Osobą bezdomną jest osoba, która zamieszkuje placówkę
noclegową dla osób bezdomnych (schronisko, noclegownię
itp.), ponieważ placówki te nie są lokalami mieszkalnymi w
rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i
mieszkaniowym zasobie gminy.
• Osobą bezdomną jest także osoba mieszkająca poza
placówkami noclegowymi dla osób bezdomnych, np. na
klatce schodowej, na dworcu, na działce itp. (przy czym w
obu w/w przypadkach spełniony musi być warunek, że
osoba nie ma możliwości zapewnić sobie własnym
staraniem zamieszkania w lokalu mieszkalnym).
Osoba bezdomna to taka,
która z różnych przyczyn, wykorzystując własne
możliwości i uprawnienia, czasowo lub trwale
nie jest w stanie zapewnić sobie schronienia
spełniającego minimalne warunki pozwalające
uznać je za pomieszczenie mieszkalne. Miejsce
spełniające warunki mieszkalne to takie, które
nadaje się do stałego przebywania bez
narażania zdrowia, i które umożliwia
zaspokojenie podstawowych potrzeb
życiowych: noclegu, zachowania higieny
osobistej, sporządzania posiłków.
Bezdomność jako problem społeczny – wprowadzenie
do tematyki
Problem społeczny to dolegliwość społeczna, która
jest tak powszechnie postrzegana, że jest uznana za
pole wymagające specyficznych działań społecznych
i jest analizowana z założeniem pewnego celu, jakim
jest jej zmniejszenie lub eliminacja.
Problem społeczny to dolegliwe zjawisko społeczne,
wpływające negatywnie na dane społeczeństwo,
które zostało dostrzeżone jako problem przez
społeczeństwo, nazwane problemem społecznym, a
także podjęte zostały działania mające na celu
zmargnalizowanie albo wyeliminowanie tego
zjawiska.
We współczesnej nauce problemy społeczne są
interpretowane wieloaspektowo, a punktem wyjścia do
ujęcia tych problemów jako kategorii naukowych było
przyjęcie następujących założeń: a) świat społeczny jest
zawsze pełen problemów społecznych oraz że nie są one
cechą tylko niektórych typów społeczeństwa czy okresów
historycznych, b) problemy społeczne trwają, mają swoją
własną dynamikę i logikę rozwoju, którą za każdym razem
należy uchwycić, c) problemy społeczne mają wpływ na
codzienne życie ludzi, dlatego są ważnym czynnikiem
określającym ludzkie emocje i postawy, kulturę i
świadomość danej grupy społecznej, poziom jej
zaangażowania w życiu publicznym, d) nawet jeżeli nie
jest możliwe podanie skutecznego rozwiązania
określonego problemu społecznego, należy dążyć do jego
zrozumienia.
Oznacza to, że dane sytuacje, zaburzenia w życiu społecznym, czy jakieś
nieprawidłowości społeczne stają się nimi wtedy, kiedy zostaną rozpoznane jako
problemy społeczne. Rozpoznawanie problemów społecznych odbywa czterema
drogami:
a) odwołanie się do opinii publicznej - w tym przypadku problemem społecznym
jest to, co przez opinię publiczną, a wiec „zwykłych obywateli” zostało
rozpoznane jako problem społeczny,
b) odwołanie się do opinii osób zajmujących eksponowane pozycje w danym
społeczeństwie - w tym przypadku problemem społecznym jest to, co osoby takie
jak politycy, politycy społeczni, autorytety społeczne i moralne, z racji
zajmowanej pozycji, lepszego i bardziej kompleksowego wglądu w
funkcjonowanie danego układu społecznego oraz jego mechanizmy, tak
nazywają,
c)
odwołanie się do opinii ekspertów - w tym przypadku, problemem społecznym
jest to, co osoby będące specjalistami w danej dziedzinie, ludzie świata nauki,
kultury, zwolennicy lub przeciwnicy danej koncepcji powstawania problemów
społecznych tak nazywają,
d) odwołanie się do istnienia w danym społeczeństwie ruchów i inicjatyw
społecznych, powstałych jako spontaniczne reakcje ludzi na rozmaite problemy w tym przypadku problemem społecznym jest to co osoby działające w różnego
rodzaju stowarzyszeniach, fundacjach tak uważają, co zostanie w bardziej lub
mniej priorytetowy sposób przedstawiony jako problem społeczny, co zależy od
siły danego ruchu oraz sposobu dotarcia do środków masowego przekazu.
Opcja identyfikacji problemu, dokonana przez R.Mertona
na profesjonalną i społeczną, czyli problemu
rozpatrywanego przez ekspertów i opinię publiczną.
Występują tutaj cztery potencjalne sytuacje wynikające ze
skrzyżowania postrzegania problemu społecznego przez
„przeciętnych ludzi” i przez profesjonalistów.
Problem jest:
a) Jawny - wówczas, gdy oba te podmioty zgodnie
oceniają jakiś stan jako niepożądany,
b) Fałszywy - gdy przeciętni ludzie go widzą, a
profesjonaliści nie,
c) Ukryty - gdy przeciętni ludzie go nie dostrzegają, a
profesjonaliści tak,
d) Normalny - gdy ani przeciętni ludzie, ani
profesjonaliści go nie dostrzegają.
Definicje problemów społecznych pokazują, że
można wskazać na dwie perspektywy poznawcze
tego zagadnienia:
a) pierwsza - przyjmuje, że warunkiem
koniecznym uznania wybranego stanu
społecznego za problem społeczny jest
„przekonanie społeczności, iż coś z tym
niepożądanym stanem należy zrobić”,
b) druga - że występowanie problemów
społecznych świadczy o istnieniu silnych więzi
społecznych, zdolnych aktywizować
społeczność do przeciwdziałania im, a to z kolei
wzmacnia więzi już istniejące.
Przekształcanie się poszczególnego stanu społecznego w problem
społeczny jest wielofazowe. Okazuje się, że problemy społeczne nie
wybuchają nagle, raczej przechodzą swoistą ewolucję, w ramach której
można wyróżnić następujące fazy:
a) faza pierwsza - rozpoczyna się z chwilą, gdy pewne warunki
rzeczywistości społecznej są postrzegane jako niepożądane,
zagrażające cenionym wartościom czy wywołujące mniej lub bardziej
wymierne straty. Określenie problemu zależy w decydującej mierze od
pojawienia się jednostek czy grup osób zainteresowanych zmianą
istniejącego stanu rzeczy. Nie jest istotne czy animatorzy problemu
sami odczuwają dolegliwości z nim związane. Zasadniczym celem ich
działalności jest przekształcenie prywatnych kłopotów mających
zazwyczaj mniej lub bardziej ograniczony zasięg w problem społeczny.
Sukces związany jest z uprawomocnieniem problemu i jego
instytucjonalizacją, porażka oznacza przekreślenie szans na poprawę
sytuacji - aż do momentu podjęcia następnych działań. Stąd też ważną
rolę odgrywa tu nie tylko rzeczywista dolegliwość czy
dysfunkcjonalność zjawiska, ale przede wszystkim pozycja osób
wysuwających roszczenia, dostęp do mediów oraz obrana strategia,
b) faza druga - rozpoczyna się w momencie pojawienia się reakcji na
wysuwane postulaty ze strony różnych osób czy instytucji. Wiąże się
to z uznaniem zasadniczych roszczeń, często też z uznaniem
animatorów problemu. W tym stadium pojawiają się pogłębione
badania problemu, tworzą się wyspecjalizowane agendy a także
opracowywana jest koncepcja rozwiązywania problemu. Działania
instytucji - w zależności od presji społecznej i stopnia
zainteresowania zagadnieniem - przybierają różne formy: od
biernego uznania zasadności roszczeń i pozorowanej aktywności do
faktycznego przeciwdziałania problemom,
c) faza trzecia - następuje w sytuacji, gdy aktywność animatorów
problemu coraz słabiej kierowana jest na korygowanie działań
instytucjonalnych, a koncentruje się na poszukiwaniu strategii
alternatywnych, a więc a) na działania reformatorskie przejawiające
się dążeniem do tworzenia nowych instytucji czy rozwiązań
mających przyczynić się do korekty istniejącego systemu, b) na
wycofaniu się poza system, polegająca na tworzeniu takich form
przeciwdziałania, które zapewniałyby mniej czy bardziej lokalną
ochronę przed istniejącymi dolegliwościami, stanowiąc
jednocześnie swoiste enklawy funkcjonujące na obrzeżach systemu.
Z chwilą, gdy problemy społeczne stają się
zinstytucjonalizowane, to następuje
zmniejszenie się zainteresowania danym
problemem, chyba że występują roszczenia
będące wynikiem niezadowolenia z
ustanowionych procedur formalnych.
Czy bezdomność jest problemem społecznym.
Oczywiście tak, gdyż liczba osób bezdomnych w
Polsce w 2013 wynosząca 30712, w 2012 –
37645, a w roku 2011 – 43083 pokazuje, że nie
jest to marginalny problem.
Pojęcie bezdomności w świetle literatury przedmiotu
Od początku zidentyfikowania problemu bezdomności w Polsce, trwa
proces odpowiedniego nazwania tego zjawiska. W języku angielskim
funkcjonują dwa określenia. Jedno bezdomny (homeless person), a
zjawisko bezrobocia jest określone homelessness, oraz drugie
określenie, włóczęga (tramp) i włóczęgostwo, jako vagrancy.
W języku polskim włóczęga (jako osoba) źle się kojarzy, dlatego
odrzuca się to określenie. Przyjęto zatem określenie bezdomnego,
chociaż mogłoby się przyjąć określenie tułacz, poświetnik (z języka
staropolskiego, bo chodził po świecie).
Zagadnienie bezdomności stało się przedmiotem analiz naukowych
dopiero po roku 1990. W okresie PRL istniało określenie pasożytnictwa
społecznego, a pasożytem społecznym była osoba, która nie pracuje,
ani nie uczy się, mimo takiej możliwości.
Problematyka bezdomności w Polsce zajmuje się grono osób, a wśród
nich: M.Abucewicz-Szcześniak, D.Bis, A.Duracz-Walczak, T.Kamiński,
D.M.Piekut-Brodzka, A.Przymeński, L.Stankiewicz, B.Szluz,
K.Wierzbicka, I.Wolska-Zogata, i inni.
W literaturze światowej można znaleźć takie nazwiska jak: D.Brandon,
T.Cook, W.A.Gape, K.Hopper, C.Jencks, D.Levinson, P.H.Rossi,
L.Woodbridge, i inni.
Definicje bezdomności według
autorów wymienionych wyżej:
Przez bezdomność rozumie się sytuację osób, które w danym czasie
nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego
schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby
minimalne warunki pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne.
Nie każdy fakt czasowego pozostawania bez dachu nad głową
wystarcza do orzeczenia bezdomności. Jest ona bowiem stanem
ewidentnej i względnie trwałej deprywacji potrzeb mieszkaniowych w
sytuacji, gdy dotknięta nią osoba nie jest w stanie jej zapobiec. Tego
rodzaju brak możliwości zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wiąże
się z upośledzeniem psychicznym i społecznym funkcjonowania
człowieka.
Bezdomność to stan braku własnego mieszkania połączony z
deprywacjami w zakresie podstawowych potrzeb jednostki, związany
bardzo często z negatywnymi dewiacjami, najczęściej alkoholizmem i
przestępczością, ze złym stanem zdrowotnym, często z rozpadem więzi
społecznych i niezdolnością człowieka do rozwiązywania własnych
problemów życiowych.
Bezdomnymi są wszyscy ci, którzy zamieszkują w nie
odpowiadających godziwym warunkom pomieszczeniach (w
tym gospodarstwa domowe, które dzielą mieszkanie z innym,
osoby żyjące w nędznych, nie spełniających określonych
standardów mieszkaniach, osoby czasowo mieszkające w
szpitalach czy innych instytucjach), a też takie osoby, które nie
posiadają lub nie wynajmują konwencjonalnego mieszkania i
zmuszeni są do życia na ulicy.
Bezdomnymi są osoby, które nie posiadają konwencjonalnego
mieszkania i zmuszeni są do życia na ulicy.
Bezdomny to człowiek nie mający gdzie mieszkać, człowiek,
który opuścił własne mieszkanie lub jest wygnańcem.
Bezdomni to ludzie bez wystarczającego schronienia, którzy
żyją w schroniskach lub innych pomieszczeniach
pomocniczych, jako korzystający z nich bez umowy najmu.
Bezdomnym jest człowiek nie mający miejsca spełniającego
warunki mieszkalne, w którym mógłby stale przebywać, ani
aktualnej możliwości lub chęci uzyskania takiego miejsca.
Rodzaje bezdomności
Ze względu na ujęcie prawne:
a) Bezdomność sensu stricte (nazywana też rzeczywistą bądź jawną)
oznacza brak własnego mieszkania i jednocześnie jakiegokolwiek
innego, możliwie stałego, choćby zastępczo traktowanego schronienia,
przeznaczonego i jakoś przystosowanego do zamieszkania,
b) Bezdomność sensu largo (inaczej: utajonej lub społecznej) opiera się na
ocenie posiadanego lokum jako nie spełniającego kryteriów mieszkania
ze względu na jaskrawe odstępstwo od minimalnych standardów
mieszkaniowych albo ze względu na kulturowo usprawiedliwione
aspiracje, co wywołuje poczucie dyskomfortu i sprzeciw wobec
warunków pociągających za sobą deprywację utrzymanych w granicach
społecznej akceptacji potrzeb. Ten typ bezdomności jest znamienny dla
mieszkańców slumsów, pensjonariuszy różnego rodzaju instytucji
opieki społecznej i kwater zastępczych oraz osób pozbawionych wbrew
własnej woli i staraniom możliwości prowadzenia samodzielnego
gospodarstwa domowego.
Ze względu na zakres zjawiska:
a) Bezdomność dosłowna (literal homelessness) – obejmuje
tych, którzy śpią w schroniskach czy innych instytucjach
zajmujących się pomocą dla bezdomnych lub w miejscach,
prywatnych albo publicznych, nie przeznaczonych do
mieszkania,
b) Bezdomność potencjalna (precarious homelessness) –
obejmuje tych, którzy mieszkają w konwencjonalnych
mieszkaniach, ale zagrożeni są przejściową lub trwałą
utratą tego mieszkania.
Przy czym konwencjonalne mieszkanie (conventional
dwellings) to dom, mieszkanie, przyczepa mieszkalna,
wynajmowany pokój (w hotelu, specjalnie do tego
przygotowanych pokojach, w domu prywatnym), a nie
konwencjonalne mieszkanie (Unconventional dwelling) to
jakiekolwiek miejsce nie przeznaczone do spania, włączając w
to miejsca publiczne, takie jak park, dworzec itp.
Ze względu na charakter zjawiska: a) Bezdomność
jawna to sytuacja rzeczywistego braku dachu nad
głową; stan taki trudno zamaskować, zwłaszcza w
dłuższym przedziale czasu, b) Bezdomność ukryta
występuje wówczas, gdy warunki mieszkaniowe, w
jakich żyją konkretne osoby odbiegają od przyjętych
i akceptowanych w danym społeczeństwie
standardów.
Ze względu na ujęcie systemowe: a) Definicja
szeroka bezdomności - to człowiek pozbawiony
dachu nad głową, b) Definicja wąska bezdomności to brak domu w sensie fizycznym, jak i psychicznym,
to sytuacja, gdy człowiek żyje na ulicy.
Ze względu na ujęcie przedmiotowe: a)
Bezdomność w sensie ścisłym, to sytuacja, gdy
osoba jest całkowicie pozbawioną dachu nad
głową, żyjącą na ulicy, które nie znajdują
schronienie na noc, b) Bezdomność w sensie
najszerszym, to sytuacja, która obejmuje te osoby,
którzy mają jakieś mieszkanie, ale żyją w ciągłym
zagrożeniu jego utratą.
Ze względu na ujęcie podmiotowe: a) Bezdomność
wskutek niekorzystnego splotu okoliczności –
pożar, powódź, itp., b) Bezdomność z wyboru –
włóczęgostwo.
Typy osób bezdomnych:
Osoby jawnie bezdomne, czyli takie, których bezdomność
nie jest stanem potencjalnym czy funkcjonalnym, a
rzeczywistym, fizycznie ujawnionym;
Osoby korzystające ze schronienia oferowanego przez
instytucje działające na ich rzecz, jak i pozostające poza nimi.
Dla oznaczenia obydwu kategorii użyteczne może być pojęcie
bezdomnych schroniskowych i pozaschroniskowych;
Osoby, które nie mają stałego zameldowania, oraz osoby,
które je mają, ale dodatkowe okoliczności uniemożliwiają im
korzystanie z lokali, do których mają formalne prawo;
Osoby z obywatelstwem polskim mające zezwolenie na
stały pobyt w Polsce albo status uchodźcy. Osoby bez
takiego statusu należy postrzegać jako nielegalnych
imigrantów.
Inna typologia bezdomnych:
Według stanu psychofizycznego: a) bezdomni zdolni do samodzielności
życiowej (zdrowi, w wieku produkcyjnym), b) bezdomni niezdolni do
samodzielności (na skutek wieku, przewlekłej choroby, kalectwa.
Według postawy wobec własnej sytuacji życiowej: a) bezdomni z
przymusu (niepogodzeni ze swoim aktualnym statusem społecznym), a
wśród nich: zdolni do samodzielności życiowej, niezdolni do
samodzielności, b) bezdomni z „wyboru” (pogodzenie ze swoim
statusem społecznym, nie pragnący go zmienić), a wśród nich: zdolni
do samodzielności życiowej, niezdolni,
Cztery kategorie osób bezdomnych:
a) zdolni do samodzielności życiowej - bezdomni z przymusu,
b) niezdolni do samodzielności życiowej - bezdomni z przymusu,
c) zdolni do samodzielności życiowej - bezdomni z wyboru,
d) niezdolni do samodzielności życiowej - bezdomni z wyboru .
Inna typologia bezdomnych: a) bezdomni z wyboru, b)
bezdomni z przymusu, c) osoby bezdomne tymczasowo, które
znalazły się w sytuacji bezdomności wskutek chwilowych
nieporozumień rodzinnych.
Inny podział bezdomności:
a) Bezdomność długotrwała,
b) Bezdomność krótkotrwała,
c) Bezdomność frykcyjna, czyli permanentna, przerywana
okresami przemieszkiwania we w miarę normalnych
warunkach, najczęściej wraz z podjęciem sezonowej pracy.
• Podział bezdomności:
a) Bezdomni losowi,
b) Bezdomni nieprzystosowani społecznie.
Przyczyny bezdomności
Przyczyny bezdomności związane są z ryzykiem
wystąpienia bezdomności, a wśród nich:
alkoholizm, narkomania, HIV/AIDS, zaburzenia
psychiczne i osobowościowe,
niepełnosprawność, wolny wybór działania i
zachowania się, przestępczość i nieprawidłowa
resocjalizacja, wydarzenia losowe, przebieg
interakcji w zbiorowościach społecznych,
polityka społeczno – ekonomiczna państwa
(polityka mieszkaniowa, przepisy prawa, sytuacja
na rynku pracy, zabezpieczenie społeczne,
sposób funkcjonowania instytucji pomocowych).
Przyczyny bezdomności leżące po stronie społeczeństwa:
a) które wynikają z sytuacji społeczno – ekonomicznej kraju, w tym
wzrostu bezrobocia, postępującej likwidacji hoteli robotniczych, braku
miejsc w szpitalach, zakładach opiekuńczych, domach pomocy
społecznej, braku opieki nad wychowankami domów dziecka po
ukończeniu 18 lat, braku ośrodków dla nosicieli wirusa HIV,
b) które wynikają z sytuacji prawnej, polegającej na możliwości
wyeksmitowania lokatora za długi i zaległości w opłatach czynszowych,
c) które wynikają z przyczyn związanych z patologiami, w tym z
powodu alkoholizmu, przestępczości, odrzucenia lub braku opieki ze
strony najbliższych, rozwodu lub trwałego rozpadu więzi formalnych
lub nieformalnych, prostytucji kobiet, przemocy w rodzinie,
d) które wynikają z przyczyn natury socjopsychologicznej, w tym
świadomego wyboru innego sposobu życia, odrzucenia
obowiązującego systemu wartości,
e) które wynikają z przyczyn osobowościowych, w tym poczucia
niższości, osamotnienia, wstydu, przekonania o złym świecie i ludziach.
Przyczyny leżące po stronie samych bezdomnych:
czynniki związane z zakłóconym procesem socjalizacji w
grupach pierwotnych – w tym złego przygotowania do
samodzielnego życia, brakiem możliwości samodzielnego
mieszkania, niemożnością zamieszkania z najbliższymi po
rozwodach, separacjach, powrotach z więzienia.
przyczyny związane z nieumiejętnością przystosowania
się do sytuacji społeczno – ekonomicznej – w tym
poddawanie się przedmiotowemu traktowaniu przez
pracodawców, brakiem możliwości zatrudnienia za
godziwą płacę.
przyczyny związane z nieprzystosowaniem do sytuacji
obyczajowo – kulturowej, w tym traktowanie
współmałżonków jako własności, rozwody, niełożenie na
rodzinę.
przyczyny związane z piciem i nadużywaniem alkoholu.
Inny podział przyczyn bezdomności:
przyczyny społeczne (jak bezrobocie i likwidacja
hoteli robotniczych, brak opieki nad wychowankami
domów dziecka po ukończeniu 18 lat, brak miejsc w
domach pomocy społecznej dla osób starszych.
bezdomność która wiąże się z patologiami i
chorobami (np. alkoholizm, prostytucja,
przestępczość, znęcanie się nad rodziną.
sytuacje natury psychologicznej (wybór innego
stylu życia, bardzo rzadko).
sytuacje wynikające z regulacji prawnych, w tym
możliwość eksmisji bez wskazania lokalu socjalnego.
Źródłami bezdomności są:
a) zmiany demograficzne społeczeństwa i procesy ruchliwości
społecznej,
b) recesja gospodarcza oraz związane z nim bezrobocie i ubożenie
społeczeństwa,
c) niewydolność polityki mieszkaniowej (kryzys taniego budownictwa,
kurczenie się komunalnych zasobów mieszkaniowych, wzrost cen
mieszkań czynszowych, brak lokali zastępczych),
d) redukcja nakładów budżetowych na pomoc społeczną,
e) zbyt mała liczba zakładów czasowego pobytu oraz instytucji ciągłej
opieki nad osobami niezdolnymi do samodzielnego rozwiązywania
problemu mieszkaniowego,
f) dysfunkcja instytucji opiekuńczo – resocjalizacyjnych i karnych,
g) skala patologii społecznej, w tym patologii indywidualnej
(alkoholizm, przestępczość, prostytucja, narkomania, włóczęgostwo,
żebractwo),
h) zaburzenia psychiczne i brak pomocy osobom chorym,
i) konflikty na tle obyczajowym i odtrąceniu niesamodzielnych
członków rodziny (samotne matki, porzucone dzieci, chorzy na AIDS,
zniedołężniali starcy).
Przyczyny bezdomności według Kościoła
Katolickiego:
a) osoby, których bezdomność wiąże się z utratą
zatrudnienia, będące ofiarami konfliktów
rodzinnych, alkoholicy bądź upośledzeni
społecznie,
b) młodzi ludzie, pary narzeczeńskie, które
wskutek braku szans uzyskania mieszkania
rezygnują z zakładania rodziny,
c) ludzie zepchnięci na margines, mieszkający w
nędznych warunkach, mający problemu
ekonomiczne, prawne, polityczne czy społeczne.
Przyczyny bezdomności według analiz Unii Europejskiej:
a) czynniki materialne, jak utrata mieszkania czy niedostatek
finansowy,
b) czynniki rodzinne, obejmujące problemy małżeńskie,
gwałty i samotność,
c) czynniki osobiste, np. zdrowie fizyczne i umysłowe,
d) czynniki instytucjonalne, czyli pobyt w więzieniu,
uchodźstwo.
Przyczyny bezdomności według naukowców:
a) różnorodne uwarunkowania strukturalne społeczeństwa,
w tym czynniki społeczne, ekonomiczne, polityczne,
zewnętrzne wobec jednostki i niezależne od nich samych,
b) determinanty psychologiczne czy osobowościowe tkwiące
w osobach bezdomnych czyli te, na które niektórzy
bezdomni mają wpływ.
Prawne aspekty bezdomności
Dokumenty prawne i programowe ONZ:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych
Społecznych i Gospodarczych
Dokumenty prawne i programowe Rady Europy:
(Europejska Karta Społeczna, Strategia Lizbońska,
Europejska Agenda Społeczna, Wspólnotowy
Program Działań na Rzecz Zwalczania Wykluczenia
Społecznego, Zintegrowanego Programu Rozwoju
Obszarów Miejskich)
Wybrane akty prawa obowiązujące w Polsce:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Konstytucja RP
Ustawa z dnia 12 marca 2004 o pomocy społecznej
Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
Ustawa z dnia 20 września 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie
Ustawa z dnia 19 stycznia 2004 r. o ochronie zdrowia psychicznego
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej
Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych
Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie
gminy i o zmianie kodeksu cywilnego
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych,
Dokumenty programowe:
• Strategia rozwoju kraju 2007-2015
• Narodowa strategia spójności 2007-2013
• Strategia polityki społecznej na lata 2007-2013
• Narodowa strategia integracji społecznej dla
Polski z czerwca 2004 r. Krajowy plan działania
na rzecz integracji społecznej
• Program operacyjny Kapitał Ludzki na lata
2007-2013
• Program wspierający powrót osób
bezdomnych do społeczności
500
Liczba bezdomnych będących w placówkach instytucjonalnych
Liczba osób poza placówkami
Razem
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
Warmińsko-Mazurskie
676
1900
2639
2576
2682
2430
2130
1825
1722
1578
1292
1061
912
677
554
604
859
623
499
380
123
124
1060
814
1011
1305
1633
3201
3136
3805
4000
Świętokrzyskie
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
246
650
361
Opolskie
Podkarpackie
706
417
Małopolskie
Mazowieckie
497
Łódzkie
1092
861
726
418
308
0
Lubuskie
231
1500
2645
2896
3000
Lubelskie
2000
1486
1159
2092
3500
Kujawsko-Pomorskie
1000
804
2500
Dolnośląskie
Liczba bezdomnych w Polsce w 2013 roku
Mężczyźni
Kobiety
Dzieci
360
150
421
187
Zachodniopomorskie
113
18
Warmińsko-Mazurskie
537
Wielkopolskie
106
34
528
1161
907
789
562
376
167
69
48
13
138
15
161
74
483
1432
2031
2066
2237
2495
3105
3500
Świętokrzyskie
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
136
49
241
1446
1863
2354
3000
Mazowieckie
Małopolskie
292
119
628
909
1500
Łódzkie
77
19
Lubuskie
0
114
67
1000
Lubelskie
521
261
2000
Kujawsko-Pomorskie
500
382
160
2500
Dolnośląskie
Bezdomni w Polsce w 2013 roku w rozbiciu na płeć oraz dzieci
Liczba placówek
39
48
50
Zachodniopomorskie
26
26
22
38
37
64
70
Wielkopolskie
Warmińsko-Mazurskie
Świętokrzyskie
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
15
20
Opolskie
19
28
77
73
72
80
Mazowieckie
Małopolskie
Łódzkie
Lubuskie
Lubelskie
23
30
Kujawsko-Pomorskie
36
40
Dolnośląskie
Liczba placówek noclegowych dla bezdomnych w Polsce w 2013 roku
90
60
10
0
Liczba miejsc
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
Warmińsko-Mazurskie
Świętokrzyskie
854
665
1443
1934
2434
2789
3000
Śląskie
577
830
2500
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
689
1000
Opolskie
1281
1201
976
3514
4000
Mazowieckie
Małopolskie
Łódzkie
409
500
Lubuskie
Lubelskie
1175
1500
Kujawsko-Pomorskie
1568
2000
Dolnośląskie
Liczba miejsc w placówkach noclegowych dla bezdomnych w Polsce w 2013 roku
3500
0
Zgony ogółem
Zgony bezdomnych
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
0
0
0
1
2
2
2
3
3
4
5
6
7
7
7
12
11
11
15
Warmińsko-Mazurskie
Świętokrzyskie
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
Mazowieckie
5
5
15
15
15
23
25
Małopolskie
Łódzkie
1
1
3
5
Lubuskie
2
29
30
Lubelskie
Kujawsko-Pomorskie
Dolnośląskie
Zgony wskutek wyziębienia w Polsce, w tym osób bezdomnych w 2013 roku
35
20
10
0
2011
2012
2013
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
Warmińsko-Mazurskie
1723
2945
2682
2745
3805
3897
3230
2639
2201
2576
1417
1702
1292
859
677
1605
4731
5749
5824
6000
Świętokrzyskie
794
623
1848
760
1060
876
1016
1011
7000
Śląskie
Pomorskie
Podlaskie
Podkarpackie
Opolskie
2710
3136
1904
2042
1722
2893
3166
2130
873
1385
726
1511
1092
3952
7555
8000
Mazowieckie
Małopolskie
Łódzkie
Lubuskie
1000
872
2000
Lubelskie
2228
2597
2645
2896
3000
Kujawsko-Pomorskie
4000
3119
5000
Dolnośląskie
Liczba bezdomnych w Polsce w latach 2010-2013
0