Angola, trudna droga do niepodległości

Angola – kraj i Kościół
W 1992 r. Angola doczekała się wizyty Papieża a przede wszystkim pokoju. Kruchego
jeszcze co prawda, może bardziej nadziei na pokój niż jego samego. Osiągnęła to za cenę
trzydziestoletniej wojny, śmierci tysięcy ludzi i ogromnych zniszczeń.
Historia
Angola została odkryta w 1483 r. przez portugalskiego żeglarza Diego Caõ. Jej nazwa
pochodzi od imienia króla wielkiego królestwa Kongo (obejmującego swym zasięgiem
również dzisiejszą Angolę) N'Gola. Początkowo kupcy portugalscy handlowali z miejscową
ludnością kością słoniową i złotem, ale w 1574 r. zmusili jej władców do uznania
zwierzchnictwa Lizbony. Wtedy rozpoczął się również handel niewolnikami, wysyłanymi
głównie do Brazylii. Ocenia się, że w ciągu trzech wieków przewinęło się tu przez ręce
handlarzy trzy razy więcej ludności niż obecnie liczy Angola.
Gospodarka
Angola jest krajem o charakterze rolniczym - około 80% jej mieszkańców trudni się pracą
na roli. Uprawia się głównie produkty eksportowe: kawę, kakaowiec, sizal, kukurydzę, trzcinę
cukrową, a także sorgo, maniok, banany, orzeszki ziemne, koprę, olej palmowy, rośliny
strączkowe. Na wybrzeżu ważną rolę odgrywa rybołówstwo. Na wyżynach hoduje się bydło.
Najmniej zagospodarowane są obszary południowo-wschodnie. Ważnym gospodarczo
obszarem jest enklawa Kabinda, w której znajduje się 80% zasobów ropy naftowej, głównego
środka płatniczego w handlu międzynarodowym. Enklawa ta obecnie stara się o pewną
autonomię, co może utrudnić i tak niełatwą sytuację płatniczą Angoli.
Ludność
Mieszkańcy Angoli zostali zdziesiątkowani przez długoletnią wojnę. Według szacunków
ONZ 1,8 miliona osób zostało zmuszonych do opuszczenia własnych domów, a życie 4
milionów uznaje się za dotknięte działaniami wojennymi.Obecnie jest ich około 20 mln.
Główną ich grupę tworzą plemiona z grupy Bantu: Owimbundu, Bambundu, Bakongo,
Waluczazi, Waczokue, Wanjaneka i Owambo. Do wojny około 4% ludności stanowili
Europejczycy, głównie Portugalczycy. Prawie wszyscy zostali jednak wysiedleni z kraju.
Trudna droga do niepodległości
Pod rządami portugalskimi rdzennym mieszkańcom Angoli żyło się niełatwo. Tylko około
1% z nich, zaliczanych do kategorii assimilados posiadało pełne prawa obywatelskie. Reszta
pozbawiona była prawa do głosowania i korzystania z bezpłatnej szkoły. Obowiązywał
system pracy przymusowej. Administracyjny ucisk i akcje niepodległościowe na terytoriach
sąsiednich doprowadziły do konsolidacji wielu ruchów wyzwoleńczych. W ten sposób
powstały trzy główne partie walczące o niepodległość Angoli. MPLA (port. Movimento
Popular de Libertação de Angola – Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli) – partia
marksistowska, została utworzona w 1956 r. przez Agostinho Neto. Należący do niej ludzie
byli komunistami, wojskowymi, czy też tzw. postępowymi katolikami. Popierał ich Związek
Radziecki, przez jakiś czas Chiny, a także Kuba. Druga partia to UNITA (port. União
Nacional para a Independência Total de Angola – Narodowy Związek na rzecz Całkowitej
Niepodległości Angoli) pod przywództwem Jonasa Savimbi, mająca poparcie RPA i Stanów
Zjednoczonych. Na samym początku na północy kraju działał jeszcze FNLA (port. Frente
Nacional de Libertação de Angola – Narodowy Front Wyzwolenia Angoli). Formalnie
Angola uzyskała niepodległość 11 listopada 1975 r., po piętnastoletnich walkach, głównie
dzięki „Rewolucji Czerwonych Goździków” w Lizbonie (1974 r.). Władzę w kraju objął
Agostino Neto, przywódca MPLA, proklamując Ludową Republikę Angoli. Pierwszym
posunięciem nowych władz było zmuszenie do opuszczenia kraju około 600 tys.
Portugalczyków. W opozycji znalazła się wówczas UNITA.
Wyniszczająca wojna domowa
Kiedy formacje UNITY zbliżały się do Luandy i zagroziły rządom MPLA, Neto poprosił
o pomoc Kubę. Fidel Castro wysłał tam 35 tys. żołnierzy, podobnym krokiem odpowiedziała
RPA, wspomagając UNITĘ. MPLA przy pomocy Kubańczyków, a także dzięki wsparciu
ZSRR, NRD i PRL wyparło UNITĘ z blisko 2/3 obszaru kraju. Tak rozpoczęła się
wyniszczająca cały kraj wojna domowa, która trwała aż 16 lat i zakończyła się w 1991 r. Po
rozpadzie Związku Radzieckiego strony zaczęły szukać możliwości rozwiązania konfliktu.
Wycofano wojska Kuby i RPA. Negocjacje pokojowe prowadzono w Lizbonie pod
auspicjami ONZ i przy współudziale Portugalii. Doprowadziły one do ustalenia rozejmu
na 15 maja 1991 r. i wyznaczenia wolnych wyborów na wrzesień 1992 r.
Efekty wojny wyzwoleńczej i domowej były przerażające. Szacuje się, że w ciągu tych 30 lat
straciło życie 350 tys. ludzi, 80 tys. zostało inwalidami, 400 tys. zbiegło za granicę a około 2
mln musiało opuścić swoje miejsca zamieszkania. Wojna stała się też powodem wielkiej
biedy. Te właśnie ofiary wspominał Jan Paweł II podczas tej Mszy św. sprawowanej w
Huambo zachęcając do modlitwy „za tych braci i siostry, którzy na umęczonej, angolskiej
ziemi stali się ofiarami, często niewinnymi, konfliktu ideologicznego i wojny: ich liczba sięga
dziesiątków tysięcy”.
Jednak wkrótce po wyborach prezydenckich wygranych przez przedstawiciela MPLA,
walki wybuchły na nowo. Zakończono je w roku 1994 podpisaniem porozumienia
pokojowego w Lusace. Cztery lata później niestety walki znów wybuchły z nową siłą.
W 2002 roku śmierć przywódcy UNITA doprowadziła do kolejnego zawieszenia
broni. Sytuacja w kraju zaczęła ulegać poprawie. Sytuacja w kraju zaczęła ulegać
poprawie, jednakże prezydent José Eduardo dos Santos nie zdecydował się na
przywrócenie demokratycznego sposobu sprawowania władzy. Wolne wybory odbyły,
się we wrześniu 2008 r.
Początki Kościoła w Angoli
Odnosząc się do Uroczystości Zesłania Ducha Świętego, sprawowanej w Luandzie w 1992 r.,
Jan Paweł II powiedział, iż „z pewnością ten sam Duch kierował krokami mężów wiary pierwszych misjonarzy, którzy w 1491 r. wylądowali w Pinda, przy ujściu rzeki Zair, dając
początek prawdziwej epopei misyjnej. To Duch Święty, działający w sposób sobie właściwy
w sercach ludzkich, skłonił wielkiego króla Konga Nyinga-a-Nkuwu, by zaprosił misjonarzy
głoszących Ewangelię. To Duch Święty umacniał pierwszych czterech chrześcijan
angolskich, którzy po powrocie z Europy dali świadectwo wartości wiary chrześcijańskiej”.
Początki ewangelizacji terenów dzisiejszej Angoli są związane z misjonarzami portugalskimi,
przybyłymi z terenów dzisiejszej Demokratycznej Republiki Konga. „W ślad za pierwszymi
misjonarzami przybyło wielu innych z Portugalii i innych krajów europejskich, by dalej
prowadzić, rozszerzać i umacniać zaczęte dzieło. Byli wśród nic kapłani diecezjalni, jezuici,
kapucyn duchacze, benedyktyni, saletyni, a w czasach współczesnych wielu innych
zakonników, a także kapłani angolscy, którzy byli obecni również w przeszłości. A ponadto
bardzo wiele zakonnic, o ubiegłego stulecia aktywnie uczestniczących w ewangelizacji” –
mówił Jan Paweł II podczas homilii w Luandzie 7 czerwca 1992 r.
W roku 1640 papież Urban VIII utworzył na terenie obecnej Angoli samodzielną prefekturę
apostolską, którą powierzył kapucynom włoskim.
Od kolonializmu do wojny domowej
Wielkie ożywienie misyjne na terenach dzisiejszej Angoli przypada na wiek XIX, kiedy to
misjonarze z Paryskiego Stowarzyszenia Misyjnego oraz Misjonarze Ducha Świętego w
szeroko zakrojonej akcji ewangelizacyjnej dali podwaliny pod utworzenie rozwiniętej
administracji kościelnej. „Jedną z istotnych cech charakterystycznych drugiej ewangelizacji
Angoli, rozpoczętej w 1866 r., jest zaangażowanie miejscowego laikatu, a przede wszystkim
tych, których nazywa się katechistami” –mówił o tej ewangelizacji Jan Paweł II w Mbanza
Kongo, 8 czerwca 1992 r.
W maju 1940 r. Stolica Apostolska zawarła z Portugalią układ dotyczący prowadzenia
działalności misyjnej na terenie Angoli. W jego wyniku misjonarze zyskali prawo
nieskrępowanej działalności ewangelizacyjnej oraz używania miejscowego języka w
nauczaniu religii. Utworzono też na terenie Angoli w miejsce dotychczas jedynej diecezji,
trzy nowe: Luanda (archidiecezja), Nova Lisboa oraz Silva Porto.
Wraz z przejęciem władzy w Angoli przez MPLA, dla Kościoła katolickiego rozpoczęły się
trudne czasy. Już w 1975 r. upaństwowiono wszystkie szkoły oraz zakazano religijnych
procesji. Jednak w czasie trwania wojny domowej Kościół utrzymał wiele instytucji i
placówek, gdyż rząd nie mógł wszystkiemu podołać. Troszczył się przede wszystkim o
szpitale i przytułki, o rannych, osierocone dzieci i uciekinierów. Nadal, dzięki wsparciu z
zagranicy, pomagał setkom tysięcy potrzebujących. Ta solidarność z narodem budziła
szacunek.
Na skutek wojny domowej zginęło 47 misjonarzy, 68 uprowadziła UNITA. Wielu misjonarzy
wydalono z kraju. Symbolem niezłomności stał się kardynał Alexandro do Nascimento, 67letni arcybiskup Luandy. Za czasów kolonialnych był przetrzymywany przez 11 lat
w Portugalii. Dla komunistów był również niewygodny. W 1982 r. był więziony przez
partyzantów UNITA. Cierpiało także w tym czasie wielu zaangażowanych katolików
świeckich. W połowie lat osiemdziesiątych nastąpiło pewne osłabienie represji wobec
Kościoła. Borykające się z wielkim kryzysem gospodarczym władze w Luandzie po prostu go
potrzebują. Potrzebna jest przede wszystkim działalność Kościoła na polu społecznym.
„Trudne próby, jakie przeszedł Kościół w Angoli w ciągu ostatnich trzydziestu lat, w okresie
wojny wyzwoleńczej, a potem wojny domowej, spowodowałyby na pewno rozpad większości
wspólnot chrześcijańskich, gdyby nie obecność świadomych i odpowiedzialnych katechistów,
którzy stanęli na wysokości zadania w tych trudnych sytuacjach” – mówił o tym okresie Jan
Paweł II w Mbanza Kongo, 8 czerwca 1992 r.
Ku nowym czasom
W przeddzień wizyty papieskiej spośród 5,5 mln mieszkańców Angoli 55,5% stanowili
katolicy. Chrześcijan innych wyznań było około 15%. W granicach trzech prowincji
kościelnych: Luanda, Huambo i Lubango istniało 15 diecezji. Tylko trzech z 18 biskupów
nie było rodzimymi. W kraju działało 247 parafii, które obejmowały 3486 stacji misyjnych.
W Angoli pracowało 116 księży diecezjalnych i 206 zakonnych oraz 93 braci zakonnych.
Liczba sióstr wzrosła do 1025 a katechistów do 17 379.
W 2004 r. liczba katolików w Angoli wynosiła 10 302 000 (50,4% ogółu populacji –
20 589 000). Kościół zorganizowany był w 16 diecezji i 271 parafii, w których pracowało 629
księży (w tym 336 księży diecezjalnych), 723 braci zakonnych i 1 731 sióstr zakonnych.
Dane statystyczne według liczby katolików w poszczególnych diecezjach (według Annuario
Pontificio 2005)
Katolicy Ludność Procent katolików
Diecezja
Rok Źródło
1 3,055,000 4,843,000
63.08% Luanda (archidiecezja) 2004 ap2005
2 1,521,804 3,039,608
50.07% Lubango
2004 ap2005
3 1,176,697 2,163,000
4 1,120,000 1,956,000
5 566,713 1,290,000
6 541,668 812,381
7 454,000 990,600
8 453,347 1,016,688
9 338,200 674,300
10 329,614 1,233,551
11 225,150 300,627
12 189,100 359,000
13 150,000 500,000
14
71,000 701,000
15
58,900 333,000
16
56,000 380,000
54.40%
57.26%
43.93%
66.68%
45.83%
44.59%
50.16%
26.72%
74.89%
52.67%
30.00%
10.13%
17.69%
14.74%
(archidiecezja)
Benguela
2004
Huambo (archidiecezja) 2004
Uije
2004
Ondjiva
2004
Malanje
2004
Kwito-Bié
2004
Mbanza Congo
2004
Novo Redondo
2004
Cabinda
2004
Ndalatando
2004
Menongue
2004
Dundo
2004
Lwena
2004
Saurimo
2004
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005
ap2005