Rolnicze choroby zawodowe oraz działania prewencyjne KRUS
Transkrypt
Rolnicze choroby zawodowe oraz działania prewencyjne KRUS
Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 91 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2011 prof. dr hab. Marian Podstawka Szko a G ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Rolnicze choroby zawodowe oraz dzia ania prewencyjne KRUS Agricultural industrial diseases and preventive action of the Agricultural Social Insurance Fund Streszczenie: Rolnicze choroby zawodowe podlegaj ubezpieczeniu w ramach spo!ecznego ubezpieczenia rolników. Ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo!ecznym rolników zobowi za!a KRUS do prowadzenia dzia!alno"ci prewencyjnej. Przyj#to wówczas za!o$enie, i$ korzystniej jest prowadzi% dzia!ania prewencyjne i rehabilitacyjne ni$ ich nie realizowa% i ponosi% koszty wyp!aty "wiadcze&. W artykule poddano ocenie rolnicze choroby zawodowe i zwi zane z nimi dzia!ania prewencyjne KRUS. Abstract: Agricultural industrial diseases are submitted as part of public insuriance for the farmers. The act from 20 December 1990 about the national retirement insurance of farmers, obliged the Agricultural Social Insurance Fund to conduct a preventive activity. They made assumption then that it was more favourable to conduct preventive and rehabilitation action than not to carry it out and to incur costs of the payment of benefits. In the article agricultural industrial diseases and associated with them preventive action of the Agricultural Social Insurance Fund were subjected to the evaluation. Wst!p Rolnicze choroby zawodowe podlegaj! ubezpieczeniu w ramach spoecznego ubezpieczenia rolników. Zasady tego ubezpieczenia reguluj! przepisy ustawy z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu rolników1. Wspomniana ustawa wyodr"bni a ubezpieczenie chorobowe, wypadkowe i macierzy#skie. Do obs ugi tych ryzyk ubezpieczeniowych powo any zosta Fundusz Sk adkowy. Dochodami tego Funduszu s! sk adki p acone przez ubezpieczonych. Natomiast wielko$% $wiadcze#, takich jak jednorazowe odszkodowanie, zasi ek chorobowy i zasi ek macierzy#ski s! skalkulowane z uwzgl"dnieniem mo&liwo$ci finansowych Funduszu Sk adkowego. Ubezpieczeni rolnicy zapadaj!c na choroby zawodowe zg aszaj! te zdarzenia do struktur organizacyjnych KRUS. Nast"pnie podlegaj! oni ocenie je$li chodzi o stopie# uszczerbku na zdrowiu. Po jego stwierdzeniu oraz 1 Ustawa z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu spo!ecznym rolników, Dz.U. nr 7 z 1998 r. poz. 25, nr 106, poz. 668. 10 M. Podstawka po uznaniu okoliczno$ci obj"tych ubezpieczeniem nast"puje wyp ata jednorazowego odszkodowania. Rolnicze choroby zawodowe W 2010 roku z tytu u rolniczych chorób zawodowych do oddzia ów regionalnych i placówek terenowych KRUS zg oszono !cznie 199 wniosków o jednorazowe odszkodowanie. KRUS przyzna 170 jednorazowych odszkodowa# z tytu u uszczerbku na zdrowiu, w tym jedno z tytu u $mierci wskutek rolniczej choroby zawodowej. Jak przedstawia si" struktura chorób zawodowych w rolnictwie na przestrzeni ostatnich lat prezentuje tabela 1. Tabela 1. Struktura rolniczych chorób zawodowych w latach 2006-2010 Table 1. Structure of agricultural industrial diseases between 2006-2010 Rodzaj choroby Choroby skóry Choroby uk adu oddechowego Choroby zaka'ne Choroby pozosta e Razem 2006 8 35 59 5 107 2007 9 19 70 7 105 2008 11 28 88 3 130 2009 5 19 146 4 174 2010 8 25 134 3 170 (ród o: Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników oraz dzia!ania prewencyjne KRUS w 2010 r. Source: Accident at work and industrial diseases of farmers and preventive action Agricultural Social Insurance Fund in 2010 W strukturze chorób zawodowych rolników najmniejsz! grup" stanowi! choroby zaka'ne i choroby uk adu oddechowego. Choroby skóry oraz pozosta e choroby wyst"puj! bardzo rzadko. W latach 2006-2010 zauwa&y% mo&na tendencj" wzrostu ogó u rolniczych chorób zawodowych. Jednak&e w stosunku do ponad 26 tys. wypadków przy pracy rolniczej liczba 170 przypadków chorób zawodowych jest znikoma. Rolnicze choroby zawodowe podobne jak wypadki przy pracy rolniczej s! zró&nicowane przestrzennie. Informuje o tym tabela 2. Tabela 2. Liczba chorób zawodowych w latach 2006-2010 wed ug województw Table 2. The number of industrial diseases between 2006-2010 according to the provinces Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Województwo dolno$l!skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ódzkie ma opolskie 2006 2007 2008 2009 2010 3 3 17 2 6 9 5 7 18 1 3 10 1 5 33 0 3 6 8 1 33 1 1 3 5 3 18 3 0 8 Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 2010-2009 -3 2 -15 2 -1 5 ZN nr 91 Rolnicze choroby zawodowe oraz dzia!ania prewencyjne KRUS 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie $l!skie $wi"tokrzyskie warmi#sko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Ogó em 1 0 2 39 3 1 3 11 4 3 107 8 2 1 38 0 0 0 7 1 4 105 10 0 3 46 2 0 3 13 4 1 130 11 9 0 2 61 5 4 1 37 5 3 174 35 2 1 58 6 0 1 19 6 5 170 26 2 -1 -3 1 -4 0 -18 1 2 -4 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. Najwi"cej rolniczych chorób zawodowych ma miejsce w województwach lubelskim i województwie podlaskim raz warmi#sko-mazurskim. W tych województwach odnotowano prawie 50% ogó u rolniczych chorób zawodowych. Zwi!zane jest to, podobnie jak w przypadku wypadków, z kultur! roln!. W tych województwach jest ona na do$% niskim poziomie. Interesuj!cym zagadnieniem jest struktura procentowego uszczerbku na zdrowiu ubezpieczonych spowodowana ró&nymi rodzajami rolniczych chorób zawodowych. Odpowiednie informacje zawiera tabela 3. % uszczerbek na zdrowiu Astma oskrzelowa Zewnatrzpochodne zapalenie p!cherzyków p ucnych Alergiczny nie"yt nosa Choroby skóry Choroby obwodowego uk adu nerwowego wywo ane sposobem wykonywania pracy Obustronny trwa y ubytek s uchu typu #limakowego Choroby zaka$ne Borelioza Kleszczowe zapalenie opon mózgowych Toksokaroza Tabela 3. Struktura procentowego uszczerbku na zdrowiu na tle rolniczych chorób zawodowych Table 3. Structure of the percentage of damage to health relating to agricultural industrial diseases do 5% 6-10% 11-30% 31-60% powy&ej 60% Suma 2 3 6 0 0 11 0 2 5 0 1 8 0 2 4 0 0 6 1 4 3 0 0 8 2 0 0 0 0 2 0 0 1 0 0 1 58 50 23 3 0 134 54 49 20 2 0 125 4 1 2 0 0 7 0 0 1 1 0 2 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. ZN nr 91 Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 12 M. Podstawka Choroby zawodowe powoduj! mniejszy uszczerbek na zdrowiu w porównaniu do wypadków przy pracy rolniczej. W zasadzie brak jest uszczerbków na zdrowiu powy&ej 30% spowodowanych przez rolnicze choroby zawodowe. Rolnicze choroby zawodowe powoduj! ma e uszczerbki na zdrowiu. Najwi"cej jest tych, które skutkuj! do 30% uszczerbku na zdrowiu. Najliczniej wyst"puj! choroby zaka'ne. Powoduj! one uszczerbek na zdrowiu do 10%. Interesuj!ca jest struktura przyznanych $wiadcze# na tle ró&nych jednostek chorobowych. Dane te zawiera tabela 4. Tabela 4. Jednostki lub grupy chorobowe, z tytu u których przyznano jednorazowe odszkodowanie Table 4. Individuals or sickness groups from the title which were granted single sum compensation Jednostka lub grupa chorobowa Zatrucia ostre albo przewlek e lub ich nast"pstwa wywo ane przez substancje chemiczne Astma oskrzelowa Zewnatrzpochodne zapalenie p"cherzyków p ucnych 2006 2007 2008 2009 2010 0 0 1 0 0 22 15 15 12 11 8 2 8 5 8 Alergiczny nie&yt nosa Choroby skóry Przewlek e choroby obwodowego uk adu nerwowego wywo ane sposobem wykonywania pracy Przewlek e choroby uk adu nerwowego Obustronny trwa y ubytek s uchu typu $limakowego Choroby zaka'ne w tym: Borelioza Bruceloza Kleszczowe zapalenie opon mózgowych Promienica jamy ustnej Aspergiloza Toksoplazmoza Ró&yca Toksokaroza B!blownica w!troby Ogó em 5 8 2 9 5 11 2 5 6 8 0 3 1 2 0 1 0 1 0 2 4 4 0 2 1 59 51 0 70 58 0 88 80 0 146 132 1 134 125 0 4 8 6 9 7 0 0 3 0 0 1 107 1 0 2 0 0 1 105 0 0 0 1 0 1 130 0 1 1 0 0 2 174 0 0 0 0 2 0 170 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. W ci!gu ostatnich pi"ciu lat w$ród rozpoznanych chorób zawodowych rolników dominowa y choroby zaka'ne przenoszone przez kleszcze, w tym borelioza, której liczba sukcesywnie wzrasta (59 w 2006 r., 70 - w 2007 r., 88 w 2008 r., 146 - w 2009 r. i 134 - w 2010 r.) Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 ZN nr 91 Rolnicze choroby zawodowe oraz dzia!ania prewencyjne KRUS 13 Wzrost zachorowa# na borelioz" nie oznacza realnego wzrostu liczby zachorowa# na t" chorob" w$ród rolników, a wynika z faktu, &e lekarze s! coraz bardziej $wiadomi tej choroby oraz dysponuj! nowoczesnymi i skutecznymi metodami diagnostycznymi, które umo&liwiaj! szybkie wykrycie choroby. Równie& rolnicy maj! wi"ksz! ni& kilka lat temu wiedz" na temat mo&liwo$ci zaka&enia si" t! chorob! i jej objawów. Odnotowane w 2009 roku zwi"kszenie o 66% przypadków zachorowa# na borelioz" by o prawdopodobnie efektem zapoznania lekarzy z wiejskich o$rodków zdrowia, podczas konferencji organizowanych przez KRUS w latach 2008-2010 nt. „Ryzyka chorób zawodowych rolników”, z procedur! rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz upowszechnienia w$ród rolników informacji o przys uguj!cych im $wiadczeniach w przypadku stwierdzenia choroby zawodowej. Spadek liczby zachorowa# na astm" oskrzelow! wynika z post"pu technologicznego, dzi"ki któremu poprawiaj! si" w gospodarstwach rolnych warunki pracy, a rolnicy rzadziej pracuj! w warunkach uci!&liwych dla ich zdrowia. Dzia alno#% prewencyjna KRUS Ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo ecznym rolników zobowi!za a KRUS do prowadzenia dzia alno$ci prewencyjnej. Przyj"to wówczas za o&enie, i& korzystniej jest prowadzi% dzia ania prewencyjne i rehabilitacyjne ni& ich nie realizowa% i ponosi% koszty wyp aty $wiadcze#. Zgodnie z art. 63 wspomnianej ustawy KRUS prowadzi nast"puj!ce dzia ania maj!ce na celu zapobieganie wypadkom przy pracy rolniczej i chorobom zawodowym: analizowanie przyczyn wypadków i chorób zawodowych, prowadzenie dobrowolnych, nieodp atnych szkole# i instrukta&u dla ubezpieczonych na temat zasad ochrony zdrowia i &ycia w gospodarstwie rolnym, upowszechnianie w$ród ubezpieczonych wiedzy o zagro&eniach wypadkami przy pracy rolniczej i chorobami zawodowymi, nagradzanie producentów bezpiecznych maszyn i sprz"tu rolniczego. Oprócz tych dzia a# KRUS prowadzi dzia ania zapobiegawcze i dostosowane do wyst"puj!cego w danym rejonie charakteru produkcji rolniczej. KRUS popularyzuje w$ród dzieci i m odzie&y prace, szczególnie niezb"dne, których nie powinny wykonywa% dzieci do lat 15. Ponadto Prezes KRUS zobowi!za wszystkie jednostki organizacyjne do: planowania dzia a# na podstawie oceny przyczyn wypadku i oceny stanu bezpiecze#stwa gospodarstw, prowadzenia dzia a#, które b"d! wp ywa y na zwi"kszenie $wiadomo$ci rolników w zakresie stosowania zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym, ZN nr 91 Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 14 M. Podstawka prowadzenia dzia a# wp ywaj!cych na likwidacj" przyczyn wypadków z grupy najliczniej wyst"puj!cych zdarze#, nadzorowania prawid owo$ci okre$lania przyczyn i okoliczno$ci zg oszonych zdarze# do KRUS. Oprócz tego Oddzia y Regionalne i Placówki Terenowe KRUS w 2010 r. organizowa y szkolenia z zakresu wiedzy o BHP w gospodarstwie rolnym oraz spotkania i prelekcje na temat zagro&e# podczas pomagania przy pracy i zabawy dzieci w gospodarstwie rolnym. Ogó em przeprowadzono takich dzia a# 4194 z udzia em 139400 rolników i ich dzieci oraz osób zwi!zanych ze $rodowiskiem wiejskim2. w CRR KRUS we wsiach Liczba uczestników Liczba szkole# Liczba uczestników Liczba szkole# Liczba uczestników Liczba szkole# Liczba uczestników Liczba szkole# Liczba uczestników Razem Liczba szkole# OR KRUS Szkolenia dla innych osób zwi&zanych ze #rodowiskiem wiejskim Szkolenia dla so tysów Szkolenia dla rolników Szkolenia dla uczniów szkó rolniczych Tabela 5. Szkolenia z zakresu BHP w gospodarstwie rolnym w 2010 roku - wed ug grup odbiorców Table 5. Training within the scope of the HSW in agricultural farms in 2010 - according to groups of recipients 1 924 36 504 73 8 758 297 5 807 259 8 812 228 5 614 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. Z danych tabeli 5 wynika, i& dzia ania KRUS w wi"kszo$ci kierowane s! do rolników i organizowane s! g ównie we wsiach. Istotne jest udzia w tych szkoleniach uczniów szkó rolniczych oraz so tysów. Wa&ny jest fakt, i& szkolenia KRUS odbywaj! si" systematycznie. Mo&na dostrzec wzrost ich dynamiki. Odpowiednie dane przedstawia tabela 6. 2 Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników oraz dzia!ania prewencyjne KRUS w 2010 roku, KRUS, Warszawa 2011, s. 46. Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 ZN nr 91 Rolnicze choroby zawodowe oraz dzia!ania prewencyjne KRUS 15 Tabela 6. Liczba szkole# z zakresu BHP w gospodarstwie rolnym, organizowane przez KRUS wed ug grup odbiorców w latach 2006-2010 Table 6. The number of instructions within the scope of HSW in agricultural farms organised by the Agricultural Social Insurance Fund according to groups of recipients between 2006-2010 Grupa odbiorców Szkolenia dla innych osób zwi!zanych ze $rodowiskiem wiejskim Spotkania i pogadanki dla dzieci Szkolenia dla uczniów szkó rolniczych Szkolenia dla so tysów Szkolenia dla rolników 2006 2007 2008 2009 2010 203 98 156 176 228 1124 236 196 1800 1301 216 260 1664 1701 209 272 1584 1530 275 259 1827 1413 259 297 1997 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. Podczas szkole# z zakresu BHP w gospodarstwie rolnym realizowano nast"puj!ce tematy wybrane z programu szkole#, tj.: informacja o KRUS i podstawowe problemy zwi!zane z ubezpieczeniem spo ecznym rolników; zagro&enia zdrowia i &ycia rolników; zasady bezpiecznej pracy z maszynami i urz!dzeniami rolniczymi; zasady bezpiecznej pracy przy obs udze zwierz!t; bezpiecze#stwo w transporcie rolniczym; bezpiecze#stwo w pracy na wysoko$ci, w zag "bieniach i zbiornikach; zasady bezpiecznej pracy ze $rodkami chemicznymi; bezpieczne u&ytkowanie instalacji i urz!dze# elektrycznych; udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach. Program szkole# dostosowywano do odbiorców, istniej!cego w danym rejonie charakteru produkcji, istniej!cych zagro&e# wypadkowych, rozpoznawanych w wyniku analizy wypadków, przegl!dów i wizytacji gospodarstw. Tematem przewodnim wszystkich szkole# i spotka# by y przyczyny, skutki i sposoby zapobiegania upadkom z wysoko$ci i na powierzchni p askiej. Omawiano te& zagadnienia zwi!zane z pochwyceniem, uderzeniem przez cz"$ci ruchome maszyn i urz!dze#. Promowano wyroby posiadaj!ce wyró&nienia targowe oraz znak bezpiecze#stwa KRUS. Tematyk" szkole# rozszerzano równie& o najcz"$ciej wyst"puj!ce zagro&enia na danym terenie, m.in. zwi!zane z obs ug! zwierz!t gospodarskich, z ryzykiem zaka&enia chorobami odzwierz"cymi, stosowaniem $rodków ochrony ro$lin, szkodliwym oddzia ywaniem azbestu na organizm ludzki czy zagro&eniami w czasie wzmo&onych prac polowych. Oprócz szkole# i prelekcji KRUS, w ramach obowi!zku ustawowego o prowadzeniu dzia alno$ci prewencyjnej, organizuje pozaszkolne formy upowszechniania wiedzy o zagro&eniach wypadkami i chorobami zawodowymi przy pracy rolniczej. ZN nr 91 Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 16 M. Podstawka W 2010 roku przeprowadzono 1958 olimpiad i konkursów wiedzy o BHP w gospodarstwie rolnym. Wzi" o w nich udzia 70390 osób3. Informacje o tego rodzaju dzia alno$ci KRUS przedstawia tabela 7. Tabela 7. Konkursy wiedzy o BHP w gospodarstwie rolnym w latach 2006-2010 Table 7. Assessments of the knowledge for the HSW in agricultural farm between 2006-2010 Konkursy dla rolników i innych osób zwi!zanych ze $rodowiskiem wiejskim Konkursy dla uczniów $rednich szkó rolniczych Konkursy dla dzieci i m odzie&y wiejskiej 2006 2007 2008 2009 2010 370 399 547 592 899 113 98 118 186 152 613 757 1020 907 907 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. W$ród dzia a# promuj!cych zasady ochrony zdrowia i &ycia w procesie pracy rolniczej po raz ósmy KRUS przeprowadzi konkurs na bezpieczne gospodarstwo rolne. Do konkursu zg osi o si" w 2010 roku ponad 1000 gospodarstw rolników indywidualnych. Liczb" gospodarstw uczestnicz!cych w tym konkursie w latach 2003-2010 przedstawia kolejna tabela. Tabela 8. Liczba gospodarstw zg oszonych do konkursu Bezpieczne Gospodarstwo Rolne w latach 2003-2010 Table 8. The number of households entered for the Safe Agricultural Contes Farm contest between 2003-2010 Podmioty Liczba gospodarstw indywidualnych Liczba zak adów rolnych 2003 2004 2005 1555 1665 1486 103 110 125 2006 2007 1499 1457 97 88 2008 2009 2010 1276 1168 1101 87 104 98 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. Warto podkre$li%, &e konkurs ten cieszy si" do$% du&ym zainteresowaniem zarówno w$ród gospodarstw rolnych, jak i w$ród zak adów rolnych. KRUS w ramach prowadzonej dzia alno$ci prewencyjnej popularyzowa zasady bezpiecznej pracy za spraw! $rodków masowego przekazu. Problematyk" bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym i dzia ania prewencyjne organizowane przez KRUS popularyzowano w 595 artyku ach prasowych, które ukaza y si" w prasie lokalnej, regionalnej i rolniczej, a tak&e biuletynach urz"dów gmin, izb rolniczych i o$rodków doradztwa rolniczego. Artyku y dotyczy y prowadzonych dzia a# prewencyjnych i statystyki wy3 Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników oraz dzia!ania prewencyjne KRUS w 2010 roku, KRUS, Warszawa 2011, s. 56. Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 ZN nr 91 Rolnicze choroby zawodowe oraz dzia!ania prewencyjne KRUS 17 padkowo$ci na danym terenie, a w szczególno$ci og osze# i wyników konkursów nt. bhp dla rolników i uczniów szkó , przebiegu i rezultatów VIII edycji Ogólnopolskiego Konkursu „Bezpieczne Gospodarstwo Rolne”, prezentacji zagro&e# i sposobów zapobiegania im. W regionalnych stacjach publicznych i komercyjnych wyemitowano 112 audycji radiowych i 28 telewizyjnych. W Programie I TVP ukaza si" reporta& o zwyci"skim gospodarstwie w Konkursie Bezpieczne Gospodarstwo Rolne 2010 po !czony z wywiadem udzielonym przez laureatów z Niecieczy. Dla Redakcji Gospodarczo-Spo ecznej I Programu Polskiego Radia nagrano 10 audycji nt. wyst"puj!cych zagro&e# w gospodarstwach rolnych i sposobów zapobiegania im. Oko o 400 ró&nych informacji nt. wypadków w rolnictwie i prowadzonych dzia a# prewencyjnych zamieszczono na stronach internetowych: KRUS, urz"dów, gmin, szkó i instytucji zainteresowanych bezpiecze#stwem pracy. Od 1995 roku KRUS prowadzi akcj" promuj!c! producentów bezpiecznych maszyn i urz!dze#, przyznaj!c im „Znak Bezpiecze#stwa KRUS”. W latach 1995-2010 Prezes KRUS przyzna 26 producentom ten certyfikat, który oznaczyli nim swoje 174 wyroby. Wszystkie dzia ania prewencyjne KRUS finansowane s! z Funduszu Prewencji i Rehabilitacji. Jak przedstawiaj! si" wydadki tego Funduszu w latach 2006-2010 przedstawia tabela 9. Tabela 9. Wydatki z Funduszu Prewencji i Rehabilitacji na dzia alno$% prewencyjn! KRUS w latach 2006-2010 Table 9. Expenses from the Fund of the Prevention and Rehabilitation for preventive activity Agricultural Social Insurance Fund between 2006-2010 Wyszczególnienie Wydatki ogó em (w tys. z ) Wydatki na ubezpieczonego (w z ) 2006 2007 2008 2009 2010 1416 0,9 1358 0,8 2079 1,3 1949 1,2 2819 1,8 (ród o: jak w tab. 1. Source: like in tbl. 1. Wielko$% wydatków na dzia ania prewencyjne KRUS s! nik e. S! to kwoty symboliczne, zw aszcza w przeliczeniu na jednego ubezpieczonego. W tej sytuacji zadziwiaj!cy jest ogrom dzia a# realizowanych przez KRUS. Efektywno$% wydatkowania z Funduszu Prewencji i Rehabilitacji jest ogromna. Wnioski 1. W 2010 r. KRUS ju& po raz dwudziesty prowadzi dzia ania z zakresu prewencji i rehabilitacji w$ród ubezpieczonych rolników, ich dzieci i innych osób ze $rodowisk wiejskich. ZN nr 91 Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 18 M. Podstawka 2. Dzia alno$% prewencyjno-rehabilitacyjna KRUS jest kompleksowa. KRUS prowadzi szkolenia z zakresu BHP, informuje o zagro&eniach w $rodkach przekazu. Przyznaje certyfikaty producentom bezpiecznych maszyn rolniczych. 3. Wydatki zwi!zane z dzia alno$ci! prewencyjn! s! znikome, lecz efektywno$% ich wydatkowania jest bardzo du&a. Bibliografia Ustawa z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu spo!ecznym rolników, Dz.U. nr 7 z 1998 r. poz. 25, nr 106, poz. 668. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników oraz dzia!ania prewencyjne KRUS w 2010 roku, KRUS, Warszawa 2011. Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011 ZN nr 91