Skuteczne rozwijanie kompetencji kluczowych na rynku pracy

Rozwój u uczniów kompetencji kluczowych niezbędnych na rynku pracy
Kompetencje kluczowe, w tym kompetencje niezbędne na rynku pracy, to połączenie wiedzy,
umiejętności oraz postaw warunkujących sukces na kolejnych etapach edukacyjnych oraz w życiu
zawodowym i prywatnym. Posiadanie szerokiego wachlarza kompetencji kluczowych, nabytych m.in.
w procesie edukacji, pomaga w samorealizacji, rozwoju osobistym i aktywności obywatelskiej, ułatwia
przystosowywanie się do nieustannych zmian zachodzących we współczesnym świecie, sprzyja
integracji społecznej i zatrudnieniu.
Porozumiewanie się w językach obcych
Kompetencja porozumiewania się w językach obcych wymaga znajomości słownictwa i gramatyki
funkcjonalnej oraz świadomości głównych typów interakcji słownej i rejestrów języka. Istotna jest
również znajomość kontekstu społecznego i kulturowego danego obszaru językowego. Wśród
podstawowych umiejętności możemy wymienić zdolność rozumienia komunikatów słownych,
inicjowania, podtrzymywania i kończenia rozmowy oraz czytania, rozumienia i pisania tekstów,
odpowiednio do potrzeb danej osoby. Ważna jest również umiejętność właściwego korzystania
ze źródeł obcojęzycznych oraz umiejętność uczenia się języków obcych również poza szkołą.
Pożądana postawa to przede wszystkim świadomość różnic i podobieństw pomiędzy językami
oraz kulturami,
a
także
ciekawość
poznawcza
i
zainteresowanie
nauką
języków
obcych
oraz komunikacją międzykulturową.
Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne
Kompetencje matematyczne obejmują znajomość miar, głównych operacji i sposobów prezentacji
matematycznej, umiejętność liczenia, rozumienie wybranych terminów i pojęć, a także świadomość
pytań, na które matematyka może dać odpowiedź oraz zdolność i chęć wykorzystywania
matematycznych sposobów myślenia (logicznego, przestrzennego) i prezentacji (wzory, modele,
wykresy, tabele) do rozwiązywania codziennych problemów. To również szacunek dla prawdy
oraz chęć szukania przyczyn obserwowanych zjawisk. Podstawowe kompetencje naukowo-techniczne
obejmują znajomość podstawowych pojęć naukowych, zasad rządzących naturą oraz produktów
i procesów technicznych, a także rozumienie wpływu działalności człowieka na świat przyrody.
Najważniejsze umiejętności to zdolność do wykorzystywania danych naukowych do osiągnięcia celu,
podjęcia decyzji lub wyciągnięcia wniosku na podstawie dowodów, zdolność i chęci wykorzystywania
istniejącego
zasobu
wiedzy
i
metodologii
do
wyjaśniania
zjawisk
ze
świata
przyrody,
a także posługiwanie się wybranymi narzędziami i urządzeniami technicznymi. Pożądane postawy
obejmują ciekawość poznawczą oraz świadomość korzyści, ograniczeń i zagrożeń wynikających
z działalności naukowej oraz rozwoju techniki dla jednostki i społeczeństwa.
Kompetencje informatyczne
Kompetencje informatyczne obejmują znajomość podstawowych aplikacji komputerowych (edytory
tekstu, arkusze kalkulacyjne, bazy danych), świadomość możliwości i potencjalnych zagrożeń
związanych z używaniem Internetu i komunikacją za pośrednictwem mediów elektronicznych (poczta
elektroniczna, narzędzia sieciowe) oraz umiejętne wykorzystywanie nowoczesnych technologii
w rożnych kontekstach (poszukiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji;
nauka, praca, rozrywka, kontakty społeczne). W obszarze postaw należy kształtować krytycyzm
i refleksyjność w stosunku do dostępnych informacji oraz odpowiedzialność i etyczność w korzystaniu
z mediów interaktywnych.
Umiejętność uczenia się
Umiejętność uczenia się obejmuje rozumienie swoich preferowanych strategii uczenia się oraz silnych
i słabych obszarów własnych umiejętności, zdolność efektywnego organizowania własnego procesu
uczenia się (zarządzanie czasem i wiedzą; nabywanie, przetwarzanie i przyswajanie nowej wiedzy
oraz umiejętności, poszukiwanie i korzystanie ze wskazówek; praca indywidualna i w grupie),
a także poszukiwanie możliwości rozwoju. To również samodyscyplina, konsekwentne i wytrwałe
uczenie się, umiejętność koncentracji i korzystania z wcześniejszych doświadczeń, a także zdolność
do praktycznego wykorzystywania (w rożnych kontekstach) posiadanych kompetencji. W obszarze
postaw skuteczne uczenie się wymaga motywacji, wiary we własne możliwości, nastawienia
na rozwiązywanie problemów, refleksyjności i otwartości na zmiany.
Kompetencje społeczne
Kompetencje społeczne obejmują znajomość podstawowych pojęć dotyczących życia społecznego,
rozumienie zasad postępowania i reguł zachowania ogólnie przyjętych w różnych społecznościach,
a także wiedza o tym, jaki styl życia sprzyja zachowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego.
Najważniejsze
umiejętności
to
konstruktywne
komunikowanie
się
w
rożnych
kontekstach
sytuacyjnych, w tym również rozwiązywanie konfliktów. Pożądane postawy to ciekawość i otwartości
na różne punkty widzenia, poglądy i przekonania, a także szacunek do siebie i innych, nastawienie
na współpracę, empatia i prawość.
.
Inicjatywność i przedsiębiorczość
Inicjatywność i przedsiębiorczość wymaga wiedzy o dostępnych możliwościach działalności osobistej,
zawodowej i gospodarczej, rozumienia zasad działania gospodarki, szans i wyzwań stojących
przed pracodawcami i organizacjami oraz zagadnień etycznych związanych z przedsiębiorstwami.
Omawiana kompetencja obejmuje umiejętność określania własnych mocnych i słabych stron,
efektywnej organizacji pracy indywidualnej oraz współpracy w zespole, a także realizacji projektów
(planowania, realizacji działań, w tym radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, a także prezentacji
i oceny efektów). Postawa przedsiębiorcza w życiu osobistym, zawodowym i społecznym oznacza
aktywność, kreatywność, inicjatywność, innowacyjność, obowiązkowość, determinację w dążeniu
do celu, samodzielność i odpowiedzialność.
Zakresy wielu z opisanych powyżej kompetencji są powiązane ze sobą, często umiejętności i postawy
z jednego obszaru wspierają rozwój innej kompetencji, a takie aspekty, jak samoświadomość,
krytyczne myślenie, umiejętność rozwiązywania problemów czy konstruktywnego kierowania
emocjami są ważne we wszystkich kompetencjach kluczowych. Dlatego też warto tak planować
działania, aby pozwoliły one na rozwijanie u uczniów kilku kompetencji kluczowych. W tym kontekście
dobrze sprawdzają się metody problemowe, np. projekt edukacyjny.
Punktem wyjścia do projektowania działań rozwojowych powinna być rzetelna diagnoza sytuacji
w zakresie kompetencji kluczowych w danej szkole czy placówce. Następnie warto zaplanować
modyfikacje w dotychczasowej działalności, przede wszystkim w ramach obowiązkowej siatki godzin
(czego powinniśmy robić więcej, aby lepiej rozwijać u naszych uczniów (wybrane) kompetencje
kluczowe? czego powinniśmy robić mniej? co powinniśmy robić inaczej? co powinniśmy zacząć,
a co – przestać robić?). Szczególną uwagę należy poświęcić praktycznym umiejętnościom
oraz postawom wyodrębnionym w poszczególnych kompetencjach kluczowych. W kolejnym kroku
warto zaplanować formy wsparcia dla nauczycieli, które pomogą bardziej skutecznie kształtować u
uczniów kompetencje kluczowe niezbędne na rynku pracy.
Przykładem inicjatywy efektywnie rozwijającej wszystkie kompetencje był projekt „Kształtowanie
kompetencji kluczowych uczniów w regionie poprzez edukację morską”, realizowany w latach
2012-2014 w pomorskich szkołach. Przy planowaniu działań w omawianym obszarze warto sięgnąć
zatem po wskazówki zawarte w „Pomorskim Programie Edukacji Morskiej”, a także korzystać
z rozwiązań, które sprawdziły się w innych projektach, programach i przedsięwzięciach – o ile będzie
to sprzyjało zaspokojeniu zdiagnozowanych potrzeb rozwojowych danej społeczności szkolnej.
Źródłem inspiracji może być m.in. internetowa wyszukiwarka produktów i projektów konkursowych
Ośrodka
Rozwoju
realizowanych
w
Edukacji
(www.zasobyip2.ore.edu.pl)
ramach
europejskich
oraz
programów
elektroniczne
bazy
edukacyjnych:
projektów
eTwinning
(www.etwinning.pl/ciekawe-projekty), Młodzież w działaniu (www.mlodziez.org.pl/dofinansowalismy),
Comenius (www.comenius.org.pl/galeria-projektow) i Leonardo da Vinci (www.leonardo.org.pl/waszeprojekty).
W zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli konieczny może okazać się rozwój wybranych
kompetencji kadry pedagogicznej, np. umiejętności informatycznych. Zaplanowane formy szkoleniowe
powinny koncentrować się na działaniach praktycznych, ale również stwarzać okazje do refleksji
nad nauczycielskimi postawami. Obszarem do rozwoju może być również umiejętność kształcenia
u uczniów wybranych kompetencji podczas poszczególnych zajęć przedmiotowych, np. inicjatywności
i przedsiębiorczości na lekcjach języka polskiego czy umiejętności uczenia się na lekcjach biologii.
W przypadku takiej potrzeby grona pedagogicznego, doskonalenie powinno koncentrować się
na projektowaniu, wdrażaniu i ewaluacji nowych rozwiązań dydaktycznych. Cennym wsparciem
będzie możliwość skonsultowania zdobytych doświadczeń ze specjalistą z danej dziedziny. Ważnym
zagadnieniem podejmowanym podczas szkoleń dla nauczycieli może być również planowanie oferty
zajęć pozalekcyjnych i innych dodatkowych form uczniowskiej aktywności w taki sposób,
aby umożliwiać dzieciom i młodzieży rozwijanie kompetencji społecznych czy naukowo-technicznych.
Warto w takim przypadku podjąć dyskusję na temat posiadanych zasobów oraz zaplanować korelację
działań realizowanych przez poszczególnych członków grona pedagogicznego.
Rozwojowi kompetencji kluczowych uczniów może również sprzyjać
wprowadzenie zmian
ogólnoszkolnych, wypracowanych przez nauczycieli podczas warsztatów czy też zainspirowanych
wizytą w innej szkole. Przykładem może być tu reorganizacja funkcjonowania samorządu szkolnego
w taki sposób, aby jego działalność w większym stopniu kształtowała kompetencje społeczne
oraz inicjatywność i przedsiębiorczość dzieci czy młodzieży.