PRAWA DZIECKA - Publikacje edukacyjne

PRAWA DZIECKA
„Dzieci to przyszli ludzie. Więc dopiero będą, więc jakby ich jeszcze nie było. A przecież
jesteśmy: żyjemy, czujemy, cierpimy” (Korczak, 1978, s.403 ). „...Żyjemy, czujemy, cierpimy”
gdyby o tych słowach pamiętali wszyscy dorośli, i gdyby „ci” dorośli żyli w poszanowaniu praw
„przyszłych ludzi” , być może ten artykuł nie miałby sensu. Jednak życie pokazuje, że nie zawsze
rodzice, opiekunowie, nauczyciele pamiętają, jak trudny, ale i bogaty, jest rozwój małego
człowieka. Na dziecko czeka wiele wyzwań i przeszkód do pokonania. Musi doskonalić swoje siły
motoryczne, niezbędne do poruszania się, rozwija swoje zmysły pozwalające na kontakt z
otaczającym nas światem, uczucia, dzięki którym nawiązuje relacje z drugim człowiekiem i nadaje
im
sens
i
w
reszcie
musi
nauczyć
rozumu.(http://www.brpd.gov.pl/detail.php?recid=35)
się
To
korzystać
długa,
kręta
z
a
woli
czasem
i
nawet
niebezpieczna droga. Dziecko nie może kroczyć nią samodzielnie, potrzebuje wsparcia, pomocną
dłoń. To rodzice, opiekunowie dbają by ta wędrówka była przyjemna, bezpieczna i owocna. Ze
względu na swą niedojrzałość, dziecko ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych oraz
podlega pieczy rodzicielskiej.
Dlatego niezbędne są specjalne, stworzone przez ludzi prawa,
zabezpieczające najmłodszych, ale i wspierające rodziców i opiekunów w rozwoju dziecka.
Przedmiotem praw człowieka,
na
Z punktu widzenia praw człowieka
równi
ze
wszystkimi
ludźmi,
są
- wiek nie może być kryterium
również
dzieci.
pozwalającym na
dyskryminację w korzystaniu z podstawowych praw i wolności. (Smyczyński red.1999). Według
artykułu 1 Konwencji o Prawach Dziecka „dziecko oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej
osiemnastu lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej
pełnoletność” .
Ze względu na swą niedojrzałość, dziecko wymaga specjalnej ochrony i specjalnych praw.
Prawa te wyznaczają miejsce dziecka w rodzinie, społeczeństwie i państwie, dają dziecku specjalne
uprawnienia, które mają mu zapewnić odpowiednie warunki do życia i pełnego rozwoju oraz
możliwości pozytywnej samorealizacji i współtworzenia losu.
Prawa przysługują dzieciom nie dlatego, że tak chcieli dorośli, ale z racji ich człowieczeństwa.
Prawa dziecka będąc prawami człowieka są indywidualne, niezbywalne i nienaruszalne.
Gwarantem praw dziecka nie są rodzice. Realizacja praw dziecka leży w gestii państwa. Na
przykład prawo do ochrony zdrowia oznacza, że państwo gwarantuje każdemu dostęp do służby
zdrowia, kształci personel medyczny. Państwo tworzy system zdrowia i opieki medycznej oraz
przepisy regulujące jego funkcjonowanie. (Czyż, 2002, s.5-6)
Na katalog praw przyznawanych dziecku składają się prawa osobiste, socjalne, polityczne,
kulturalne.
Prawa i wolności osobiste:
•
prawo do życia i rozwoju,
•
prawo do tożsamości i identyczności,
•
prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania,
•
prawo do wyrażania własnych poglądów i występowania w sprawach dziecka dotyczących,
w postępowaniu administracyjnym i sądowym,
•
prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia
z nimi,
•
prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych
i wszelkiego okrucieństwa,
•
prawo nierekrutowania do wojska poniżej 15 roku życia.
Prawa socjalne:
•
prawo do odpowiedniego standardu życia,
•
prawo do ochrony życia,
•
prawo do zabezpieczenia socjalnego,
•
prawo do wypoczynku i czasu wolnego.
Prawa kulturalne:
•
prawo do nauki,
•
prawo do korzystania z dóbr kultury,
•
prawo do informacji,
•
prawo do znajomości swoich praw.
Prawa polityczne:
•
prawo stowarzyszania się i zgromadzeń w celach pokojowych. (Szymańczak „Konwencja o
Prawach Dziecka ONZ) .http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i_684.htm
Nie przyznano dzieciom praw ekonomicznych pozostawiając je pod opieką prawną dorosłych.
Prawa dziecka w tej kategorii koncentrują się na tym, aby dziecko nie było ofiarą wyzysku
ekonomicznego.
Większość badaczy tego tematu (np. E. Czyż, M. Balcerek, A. Łopatka) nie
utożsamia praw dziecka z jego podstawowymi potrzebami emocjonalnymi. Jednak współcześni
psychoterapeuci sformułowali emocjonalne prawa dziecka, których respektowanie jest
niezbędnym warunkiem harmonijnego rozwoju. Dotyczą one okresu: od poczęcia do 3-4 roku życia
dziecka. Należą do nich:
•
prawo do istnienia, którego istotą jest doświadczanie akceptacji istnienia w wymiarze
energetycznym i fizycznym,
•
prawo do posiadania i zaspokajania potrzeb emocjonalnych,
•
prawo do autonomii emocjonalnej, które polega na umożliwieniu dziecku przeżywania
własnych emocji bez natrętnego przenikania jego myśli i uczuć,
•
prawo do wolności dążeń – przejawia się uznaniem jego prawa do zaprzeczeń,
nieignorowaniem prawa do protestu, ale w ramach pewnych granic,
prawo miłości i seksualności - to utwierdzenie go w przekonaniu, że jest akceptowane zarówno w
swej miłości, czystości uczuć, jak i w swojej seksualności. (Bińczycka, 1993, s. 133-141)
„Katalog praw dziecka nie jest niczym innym jak wzorcem potrzeb dziecka, potrzeb, które powinny
być zaspokajane przez dorosłych dla dobra dziecka i w interesie społecznym. Prawa są ustawowym
potwierdzeniem tych potrzeb, a więc przyjęciem przez dorosłe społeczeństwo na siebie obowiązków
zapewnienia tych potrzeb”. (Balcerek, 1986, s. 26)
Prawa dziecka – rys historyczny.
Krzywdzenie dzieci naznaczone okrucieństwem - dzieciobójstwo, porzucenie, obojętność towarzyszyło ludzkości przez cały czas jej istnienia. Ówcześni obserwatorzy zdarzeń traktowali je
jako oczywistość aprobowaną przez obowiązujące normy religijne, obyczajowe i kulturowe a
sankcjonowane przez normy prawne. Pamiętnikarze nie uskarżali się na bicie i surowość
wychowania w domu rodzinnym, ale je po prostu relacjonowali, jako rzecz naturalną. Wynikało to z
głębokiego przekonania o zbawiennym wpływie na dzieci surowego wychowania, przez które
hartuje się je i chroni przed zepsuciem. Przez wieki uważano bowiem, że dzieciństwo jest mało
istotnym okresem życia człowieka, pełnym słabości umysłowej i fizycznej, a dziecko traktowano,
jako
zadatek
na
człowieka
wymagający
surowego
wychowania.
(www.szybinski.cieszyn.pl/szybinski/.../prawa ...)
Impulsem, który zapoczątkował działalność międzynarodowego ruchu na rzecz ochrony
praw dzieci była historia 8 – letniej Mary Ellen Wilson z Baltimore. Była ona bita regularnie przez
swoją
matkę,
a
pomocy
udzielili
jej
członkowie
lokalnego
oddziału
stowarzyszania
przeciwdziałania okrucieństwu wobec... zwierząt. Wydarzenie to miało miejsce w 1894 roku i od
tego czasu powstało w USA ponad 200 inicjatyw, zapewniających pomoc dzieciom dotkniętym
przemocą. (Falkowska, Miłowska, Skrabska , 2009, s. 13).
Rozwój międzynarodowej idei ochrony praw dziecka rozpoczął się zasadniczo dopiero po I
wojnie światowej wraz z pojawieniem się pierwszych zasad międzynarodowej ochrony praw
człowieka. Istotną rolę odegrał Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom, który w 1923 roku
podjął uchwałę określającą prawa dziecka, słynną Deklarację Praw Dziecka, zwaną również
Deklaracją Genewską. Głosi ona, że:
•
dziecku powinno się dać możność normalnego rozwoju fizycznego i duchowego;
•
dziecko głodne powinno być nakarmione, dziecko chore pielęgnowane, dziecko wykolejone
wrócone na właściwą drogę, sierota i dziecko opuszczone – wzięte w opiekę i wspomagane;
•
dziecko powinno przed innymi otrzymać pomoc w czasie klęski;
•
dziecko powinno być przygotowane do zarobkowania na życie i chronione przed
wyzyskiem;
•
dziecko powinno być wychowywane w przekonaniu, że jego najlepsze cechy powinny być
oddane na usługi współbraci. ( Pomykało, 1997, s. 159)
Deklaracja Praw Dziecka przyjęta w 1924 przez Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów, stała się
pierwszym międzynarodowym aktem prawnym w zakresie ochrony praw dziecka. Istotne znaczenie
Deklaracji sprowadza się do odejścia od dotychczasowego nacisku na dobroczynność, stawiając
nacisk na obowiązki państwa i powinności dorosłych wobec dzieci.
Nawiązując do postanowień Deklaracji Genewskiej, Zgromadzenie Ogólne NZ w 1959 roku
proklamowało Deklarację Praw Dziecka. Dokument ten znacznie poszerza katalog praw dzieci, w
ramach 10 zasad wymienia więc:
−
równość wszystkich dzieci, bez żadnego wyjątku i różnicy,
−
możliwość szczególnej ochrony prawnej,
−
prawo do nazwiska i obywatelstwa,
−
możliwość korzystania z opieki społecznej,
−
szczególną opiekę nad dziećmi specjalnej troski,
−
miłość i zrozumienie jako podstawę rozwoju,
−
bezpłatną i obowiązkową naukę na poziomie przynajmniej podstawowym,
−
pierwszeństwo w zakresie otrzymywania wszelkiej ochrony i pomocy,
pełną ochronę przed zaniedbaniem, okrucieństwem i wyzyskiem, wychowywanie w duchu pokoju,
zrozumienia, braterstwa, tolerancji.
Największym dotychczasowym osiągnięciem społeczności międzynarodowej w zakresie
promocji i ochrony potrzeb, interesów i praw dziecka jest Konwencja o Prawach dziecka.
Potocznie nazywa się ją Światową Konstytucją Praw Dziecka. Uchwalona jednomyślnie w 1989
roku Konwencja jest podsumowaniem wieloletniego dorobku ludzkości, ale wnosi też do tego
dorobku nowe wartości. Po raz pierwszy zostały w niej uwzględnione prawa i wolności osobiste
dziecka np.: prawo do prywatności, swobody wypowiedzi. Ponadto wprowadza swoisty mechanizm
kontroli – obowiązek państw – stron systematycznego składania sprawozdań z wykonywania
Konwencji.
Najważniejsze zasady, którymi kierowali się twórcy Konwencji to kierowanie się zawsze dobrem
dziecka oraz równość wobec prawa wszystkich dzieci niezależnie od pochodzenia, koloru skóry czy
wyznania. Konwencja wyznacza uniwersalne normy prawne ochrony dzieci przed zaniedbaniem,
złym traktowaniem i wyzyskiem, jednocześnie dając dzieciom gwarancje podstawowych praw
człowieka. Ustala w sposób kompleksowy status prawny i społeczny dziecka (osoby do lat 18) w
oparciu o dotychczasowe regulacje międzynarodowe, a także nowe koncepcje wychowawcze i idee
dotyczące traktowania dzieci i młodzieży. Ponadto nakłada ona następujący obowiązek na kraje,
które ją ratyfikowały:
•
zapewnienia każdemu dziecku opieki medycznej, kształcenia, szkolenia zawodowego,
opieki społecznej, zabawy i wypoczynku oraz równego traktowania wobec prawa,
•
gwarancji specjalnej opieki dzieciom niepełnosprawnym, dzieciom uchodźcom, dzieciom
mniejszości etnicznych lub religijnych, dzieciom - ofiarom maltretowania, znęcania
zaniedbywania, konfliktów zbrojnych i dzieciom nie posiadającym rodzin - przez opiekę
zastępczą i adopcję,
•
wspomagania rodziny przez akceptowanie jej odpowiedzialności, norm prawnych oraz
obowiązków w zakresie ochrony i opieki nad dziećmi oraz troski o jego rozwój.
Ponadto zapewnienie rodzinie odpowiedniego materialnego statusu, możliwości kontaktu dzieci z
obojgiem rodziców w sytuacji ich rozstania, promowanie instytucji opieki i pomocy dziecku,
ochrony dziecka przed wyzyskiem, wykorzystywaniem seksualnym, znęcaniem i zaniedbywaniem
przez rodzinę, narkomanią, torturami, pozaprawnymi decyzjami określających ich los, okrutnym
karaniem, izolowaniem od rodziny,
•
poszanowania wyrażanych przez dziecko poglądów w sprawach jego dotyczących,
otrzymywania
i przekazywania
informacji,
uczestniczenia
w życiu
kulturalnym,
w zgromadzeniach, zakładania stowarzyszeń oraz odbywania praktyk religijnych
(adekwatnie do wieku i dojrzałości dziecka). (Talarczyk, 2005, s. 5)
Warto zaznaczyć, że uchwalenie Konwencji jest istotnym osiągnięciem Polski. W 1979 roku.
Polska złożyła projekt konwencji, który stał się podstawą wszelkich prac nad ostateczną wersją
konwencji. Prace nad dokumentem trwały 10 lat, by końcowy efekt zyskał akceptację większości
państw o różnych systemach politycznych, ekonomicznych, różnych kulturach i religiach.. (Czyż,
2002, s. 14) Wszystkie 192 kraje, które ratyfikowały ten dokument, zobowiązały się respektowania
i realizowania jego zapisów. Polska uczyniła to w 1991 roku.
W 1995 roku Rada Europy opublikowała dokument pod nazwą Europejska strategia
na rzecz dzieci, określający modelowy zakres ochrony prawnej dziecka, który powinien
obowiązywać państwa członkowskie. W dokumencie tym wzywa się do przyjęcia "nowego
spojrzenia" na dziecko, tj. uznania, iż dziecko, jako jednostka ludzka, która posiada własne prawa
i własną odpowiedzialność, chce i jest w stanie aktywnie uczestniczyć w życiu rodziny i życiu
społecznym. . Europejską strategię na rzecz dzieci wyznaczają następujące zasady:
1 dzieci,
jako obywatele dzisiejszych społeczeństw oraz przedstawiciele społeczeństw
w przyszłości mają prawa, które są zasadnicze dla ochrony i zabezpieczenia najlepszych warunków
ich pełnego rozwoju,
2 prawa te są niepodważalne i powszechne, przynależą wszystkim dzieciom na świecie, bez żadnej
dyskryminacji, bez względu na płeć, rasę, niepełnosprawność, religię, status prawny lub kulturę,
etc.,
3 dzieci są pełnoprawnymi obywatelami posiadającymi prawa i odpowiedzialność (osobiste,
w rodzinie i w społeczeństwie), poglądy dzieci muszą być wysłuchane i rozważone
w podejmowanych decyzjach, które je dotyczą,
4 najlepszy interes dzieci musi stanowić wiodącą zasadę wszystkich działań dotyczących dzieci
pośrednio lub bezpośrednio,
5 narastanie globalnej współzależności stanowi cechę współczesnego świata, dlatego ze względów
etycznych i praktycznych należy podjąć takie działania, aby prawa dziecka były respektowane
również poza Europą. (www.kuratorium.katowice.pl/)
Najważniejsze daty:
1913 r. - I Międzynarodowy Kongres Opieki nad Dzieckiem,
1920 r. - powstanie Międzynarodowego Związku Pomocy Dzieciom,
1924 r. - przyjęcie Deklaracji Praw Dziecka przez Zgromadzenie Ogólne Ligi Narodów,
1946 r. - powołanie UNICEF i UNESCO przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych,
1959 r. - proklamowanie Deklaracji Praw Dziecka przez ONZ,
1978 r. - Polska złożyła propozycję projektu Konwencji o Prawach Dziecka,
1979 r. - Międzynarodowy Rok Dziecka proklamowany przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych,
1989 r. - przyjęcie Konwencji o Prawach Dziecka przez Zgromadzenie Ogólne NZ,
1990 r. - Światowy Szczyt w sprawie Dzieci, Nowy York – przywódcy 71 państw ustalili
dziesięcioletni plan działań zmierzający do poprawy losu najmłodszych,
1991 r. - ratyfikowanie Konwencji o Prawach Dziecka przez Polskę,
1994 r. - Międzynarodowy Rok Rodzin,
1996 r. - I Światowy Kongres na rzecz zwalczania i wykorzystywania dzieci do prostytucji
i pornografii,
2000 r. - Deklaracja milenijna ONZ,
2007
r.
-
Zobowiązania
paryskie
do
dzieci
przed
bezprawnym
werbowaniem
lub
wykorzystywaniem przez siły lub ugrupowania zbrojne (zobowiązania paryskie),
2007 r. - Utworzenie Europejskiego Forum na rzecz praw dziecka. (Koba , Wacławczyk, 2009, s.
370-372)
Nieznajomość prawa szkodzi – tak poucza nas przysłowie. W przypadku praw człowieka jest
ono aż nadto ważne. Prawa każdej osoby są tarczą przeciwko działaniom wszelkiej władzy. Ich
nieznajomość naraża człowieka na nadużycia ze strony władzy, prowadzi do manipulacji i osłabia
możliwości ochrony. Znajomość swoich praw, możliwość ich dochodzenia ale także ponoszenie
konsekwencji za naruszenie praw innych osób, zobowiązuje do odpowiedzialności.
Katarzyna Głowacka
Przedszkole Miejskie Nr 5 w Pabianicach
BIBLIOGRAFIA
Balcerek M. „Prawa dziecka”, PWN, Warszawa 1986
Bińczycka J. (red.) „”Prawa dziecka deklaracje i rzeczywistość”, Oficyna Wydawnicza Impuls,
Kraków 1993
Czyż E „Prawa dziecka”, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, W-wa 2002
Falkowska E., M. Miłowska, A. Skrabska (red) „Razem dla praw dziecka. Materiały edukacyjne o
prawach dziecka dla nauczycieli”, UNICEF, Warszawa 2009
Koba L., W. Wacławczyk (red) „Prawa człowieka. Wybrane zagadnienia i problemy”, Wolters
Kluwer Polska Sp. z o. o., W-wa 2009
Korczak J. - Szare dni, Pisma wybrane t. III Warszawa 1978
Pomykało W. (red) „Encyklopedia Pedagogiczna”, Fundacja Innowacja, Warszawa 1997
Smyczyński red. „Konwencja o prawach dziecka”, Poznań 1999
Talarczyk M., „Prawa dziecka”, Magazyn Szkolny, 2005, nr 8,
http://www.brpd.gov.pl/detail.php?recid=35
http://biurose.sejm.gov.pl/teksty/i_684.htm
www.kuratorium.katowice.pl