1 ODBUDOWA POLSKI PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ Polskie ośrodki

ODBUDOWA POLSKI PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ
Polskie ośrodki władzy
Korzystając z dogodnej sytuacji międzynarodowej w koocowym okresie I wojny światowej Polacy
rozpoczęli tworzenie własnych ośrodków władzy politycznej. Jako pierwsza powstała Rada Narodowa
dla Księstwa Cieszyoskiego kierowana przez ks. Józefa Londzina, Jana Michejdę i Tadeusza Regera.
Następnym była Polska Komisja Likwidacyjna, która po usunięciu Austriaków z Krakowa objęła
tam władzę. Jej pracami kierowali między innymi Wincenty Witos i Jędrzej Moraczewski.
Radykalizacja nastrojów politycznych w społeczeostwie polskim doprowadziła do powołania
w nocy z 6 na 7 listopada Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie z Ignacym
Daszyoskim jako premierem. Manifest tego rządu ogłaszał przejęcie władzy w całym kraju
i zapowiadał przeprowadzenie szeregu reform demokratycznych. Endeccy działacze Centralnego
Komitetu Obywatelskiego w Poznaniu, Wojciech Korfanty, Władysław Seyda i ks. Stanisław Adamski,
stworzyli Naczelną Radę Ludową jako władzę wykonawczą. Istniała również Rada Regencyjna
powołana przez zaborców. Ten stan rozproszenia uległ zmianie po przybyciu do Warszawy Józefa
Piłsudskiego. Podporządkowały mu się Rada Regencyjna i "ludowy rząd lubelski". Piłsudski powołał
nowy rząd z Jędrzejem Moraczewskim jako premierem. Wspólny dekret Piłsudskiego
i Moraczewskiego określał Polskę jako republikę i przekazywał najwyższą władzę Tymczasowemu
Naczelnikowi Paostwa Polskiego. Objęcie tego urzędu przez Józefa Piłsudskiego kooczyło okres
kształtowania się centralnego ośrodka polskiej władzy paostwowej.
Walka o granice
Odzyskanie niepodległości przez Polskę stworzyło problem granic w polskiej polityce. Powstały
dwie koncepcje granic: inkorporacyjna stworzona przez Romana Dmowskiego i federacyjna
stworzona przez Józefa Piłsudskiego. Pierwsza zakładała włączenie w granice Polski Wileoszczyzny,
Białorusi i Ukrainy jako integralnych części paostwa. Druga zakładała, że samodzielne paostwa: Litwa,
Białoruś i Ukraina stworzą z Polską federację paostw, które będą stanowid zaporę dla bolszewickiej
Rosji. Granice odrodzonej Polski ukształtowały się w latach 1918-1922, a na ich ostateczny kształt
wpłynęły: postanowienia traktatu wersalskiego, plebiscyty na Warmii i Mazurach, plebiscyt
i powstania na Górnym Śląsku oraz walki prowadzone z Rosją Radziecką. Najdłuższą granicę
posiadała Polska z Niemcami, była to granica sztuczna na północy i zachodzie o długości 1912 km.
Granica z Rosją Radziecką (później ZSRR) o długości 1412 km była tylko częściowo naturalna.
Tylko granica z Czechosłowacją o długości 884 km była w całości naturalna. Pozostałe granice:
z Litwą (507 km), Rumunią (347 km), Wolnym Miastem Gdaoskiem (121 km)i Łotwą (106 km) były
w większości sztuczne. Układ tych granic był niekorzystny ze względu na kształt i trudne warunki
do obrony. Dodatkowym elementem był fakt, że tylko granice z Łotwą i Rumunią zostały wytyczone
bez sporów i walk. Wpłynęło to niekorzystnie na stosunki z pozostałymi sąsiadami, którzy byli
niezadowoleni z istniejących granic i czekali tylko na odpowiedni moment do ich zmiany.
Ustrój Rzeczypospolitej
Polska, od stycznia 1919 r., była republiką parlamentarną. Potwierdziły to zasady ustrojowe Małej
Konstytucji i Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r. Szczególne znaczenie miała ustawa
zasadnicza z 17 marca 1921 roku, dzięki której Polska stała się demokratyczną republiką
parlamentarną. Jednak pluralizm polityczny doprowadził do powstania bardzo wielu partii
1
politycznych, w tym niewielkich, bez znaczenia, zwanych "kanapowymi". Duże rozbicie partii
politycznych spowodowało problemy polskiego parlamentaryzmu, który w latach 1921-1926
borykał się niemożnością wyłonienia zdecydowanej większości sejmowej, a tym samym stabilnego
rządu większościowego. Najbardziej skuteczny w tym okresie gabinet Władysława Grabskiego
(1923-1925) był rządem pozaparlamentarnym. Wady ustrojowe spowodowały przekonanie
społeczeostwa o konieczności wprowadzenia rządów silnej ręki. Wykorzystując istniejące w kraju
niezadowolenie
Józef Piłsudski dokonał w 1926 r. przewrotu i przejął władzę w paostwie.
Zmiany, które nastąpiły bezpośrednio po przewrocie majowym wzmocniły władzę wykonawczą prezydenta i rząd. Dopiero konstytucja kwietniowa z 1935 r. wprowadziła radykalne zmiany
w postaci rządów prezydenckich, które teoretycznie nie wykluczały demokracji. W praktyce
niedemokratyczna ordynacja wyborcza i ogromne kompetencje prezydenta wyraźnie ograniczyły
demokrację, na rzecz, co prawda ograniczonej, dyktatury.
Trudności i osiągnięcia odbudowy
Odrodzona Polska zajmowała pod względem obszaru i ludności szóste miejsce w Europie. Jednak
posiadała niekorzystny układ granic, które były tylko w niewielkim stopniu naturalne. Dotyczyło to
przede wszystkim granicy z Niemcami przekraczającej 1900 km i granicy ze Związkiem Radzieckim
o długości ponad 1400 km. Zróżnicowany skład narodowościowy paostwa, w którym Polacy stanowili
2/3 ludności był źródłem konfliktów etnicznych. Szczególnie niebezpieczny był program irredenty
głoszony przez mniejszości zamieszkujące pogranicze, przede wszystkim Niemców i Ukraioców.
Gospodarka polska była w tym okresie zdominowana przez rolnictwo, które miało bardzo
zróżnicowany poziom rozwoju. Był to wynik ponad stuletniego okresu zaborów, które spowodowały
również różnice w systemie prawnym, walutowym czy oświatowym. Odbudowa paostwowości
wymagała więc przede wszystkim integracji wszystkich dziedzin życia w celu stworzenia jednolitego
organizmu. Proces ten utrudniała inflacja marki polskiej, która w 1923 r. osiągnęła poziom
hiperinflacji. Mimo tych wszystkich trudności Polska mogła również odnotowad sukcesy:
reforma walutowa Grabskiego , która wyprowadziła kraj z chaosu ekonomicznego, budowa
nowoczesnego portu handlowego w Gdyni i stworzenie własnej floty handlowej, co otworzyło
polskiej gospodarce "drzwi" na świat, stworzenie jednolitego systemu oświatowego, co umożliwiło
pozyskanie własnych kadr dla administracji paostwowej i gospodarki, a ponadto niwelowało
przeszłośd historyczną i tworzyło nową, ponadzaborową świadomośd społeczną.
Osiągnięcia gospodarcze lat 30-tych
Na ożywienie gospodarki polskiej w drugiej połowie lat trzydziestych wpłynął czteroletni plan
inwestycyjny opracowany przez wicepremiera Kwiatkowskiego . Zakładał on inwestycje paostwowe
na cele cywilne i wojskowe w latach 1936-1940, co miało zaktywizowad ekonomicznie zacofane
regiony Polski. Dla przyśpieszenia gospodarczego najważniejsze były te drugie inwestycje,
o charakterze strategicznym i zbrojeniowym. Na początku 1937 r. podjęto decyzje dotyczące
budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP) w tzw. "trójkącie bezpieczeostwa"
w widłach
Wisły i Sanu (szerzej: od Pilicy po Wieprz). Było to skorelowane z sześcioletnim Montaż
samochodów planem rozbudowy i modernizacji sił zbrojnych. W ramach COP-u wyodrębniono
3 rejony: tzw. A - surowcowy obejmujący kieleckie, tzw. B - aprowizacyjny obejmujący lubelskie
oraz tzw. C - bazę
surowcową obejmującą sandomierskie. COP był największą, obok Gdyni,
inwestycją gospodarczą II RP, która dała zatrudnienie ponad 100 tys. ludzi. W jego ramach
2
zbudowano hutę w Stalowej Woli połączoną z fabryką armat i silników lotniczych. W Mielcu
i Rzeszowie wybudowano zakłady lotnicze oraz inne rzeszowskie zakłady uzupełniające, np. fabrykę
obrabiarek dla przemysłu zbrojeniowego. W Dębicy zbudowano zakład wytwarzający syntetyczny
kauczuk oraz walcownię metali kolorowych. Zmodernizowano również zakłady zbrojeniowe
w Radomiu i Starachowicach. Zbudowano elektrownie wodne w Rożnowie i Myczkowicach oraz
cieplną w Stalowej Woli. Rozbudowano linie elektryczne i gazowe. Potwierdzeniem słuszności
polityki inwestycyjnej był wzrost wskaźnika produkcyjnego do 119,5% w 1938 r. Niestety, nadal
utrzymywało się wysokie bezrobocie, a w rolnictwie nastąpiła tylko niewielka poprawa.
3