Fitoterapia przeziębienia ze szczególnym uwzględnieniem czosnku

Fitoterapia przeziębienia ze szczególnym uwzględnieniem czosnku

Fitoterapia przeziêbienia ze szczególnym
uwzglêdnieniem czosnku
Pochodne chinoliny o aktywnoœci przeciwnowotworowej
Nr 7-8/2007
Dr n. med. A. Kwieciñski
Farmakolog
Klinika Œw. Katarzyny w Krakowie
Według danych Ministerstwa Zdrowia, w Polsce,
wśród zachorowań na choroby zakaźne większość
(około 70%) wywołują wirusy dróg oddechowych,
w tym wirus grypy, 23% – inne czynniki wirusowe,
a 7% – czynniki inne niż wirusowe. Wirusowe zakażenie górnych dróg oddechowych określamy przeziębieniem
bieniem. Jest ono chorobą o łagodnym przebiegu, ale
bardzo często powodującą nieobecność chorego w pracy lub szkole. Wywiera także ogromny wpływ na codzienną pracę lekarza będąc najczęstszą przyczyną
porad ambulatoryjnych. Ocenia się, że około 40%
wszystkich ludzi przynajmniej raz w roku choruje na
przeziębienie. Częstość występowania wirusowego
zakażenia górnych dróg oddechowych zmniejsza się
z wiekiem. Dzieci w wieku przedszkolnym chorują
przeciętnie 4-8 razy w roku, dzieci w wieku szkolnym
średnio 2-6 razy, a dorośli średnio 2-5 razy w roku.
Chłodna pogoda w czasie miesięcy jesienno-zimowych
przypuszczalnie ułatwia szerzenie się zakażenia wskutek częstego przebywania w pomieszczeniach zamkniętych (domach, żłobkach, przedszkolach, szkołach).
Palący papierosy są bardziej podatni na zakażenie i może mieć ono u nich cięższy przebieg. W ciągu całego
życia każdy człowiek jest narażony na wielokrotne zachorowania, gdyż po przebytym zakażeniu wirusowym
występuje jedynie przemijająca odporność.
Stosowane w terapii zioła i ich przetwory cieszą się
dużym i stale rosnącym uznaniem. Najlepiej sprzedawana na świecie jest grupa roślinnych leków przeciwkaszlowych i przeciwko przeziębieniu (wzrost wynosi
około 5% rocznie), dla których obroty sięgają obecnie
około 6,5 miliarda dolarów. Na miejscu drugim sprzedaży znajdują się leki przeciwbólowe, a po nich witaminy, substancje mineralne i dodatki do żywności.
Przeziębienia są w ponad 90% przypadków wywoływane przez wirusy, głównie rinowirusy, rzadziej
koronawirusy. Zakażenie komplikuje się, jeśli następuje wtórna infekcja bakteryjna, która często jest przyczyną nadkażenia, skutkiem czego powstają stany zapalne obejmujące wszystkie narządy układu oddechowego. Zakażenia i przeziębienia oczywiście pojawiają
&
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
się łatwiej, gdy osłabiona jest odporność.
„Syndrom przeziębienie” (choroba przeziębieniowa, infekcja grypowa) jest łagodnym, uwarunkowanym wirusowo nieżytowym zapaleniem górnych i środkowych dróg oddechowych, występującym w postaci
Rhinitis (katar), Pharyngitis (zapalenie błony śluzowej
gardła), Laryngitis (zapalenie krtani) lub Laryngotracheobronchitis (zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli),
rzadziej jako zapalenie zatok, tchawicy i oskrzeli.
Gardło stanowi, obok nosa, organ najczęściej dotknięty infekcją wirusową. Często występują tutaj
objawy zapalenia na samym początku przeziębienia
i przenoszą się następnie w trakcie postępu infekcji
na inne części ciała, przede wszystkim na krtań i w
końcu na oskrzela. Udział leków roślinnych w terapii
takich schorzeń polega przede wszystkim na działaniu przeciwzapalnym. Dodatkową korzyścią jest równoległe działanie przeciwbakteryjne, które wykazują
niektóre przetwory zielarskie.
Wyciągi roślinne charakteryzujące się złożonym
składem chemicznym, zawierają poza substancjami
biologicznie czynnymi, kompleksy innych, towarzyszących związków o działaniu immunostymulującym,
mających istotne znaczenie dla całościowego efektu
terapeutycznego.
Należy pamiętać, że podatność na choroby z przeziębienia, zwłaszcza u dzieci, może wzrastać na skutek braku aktywności sportowej oraz treningu immunologicznego.
Punktem wyjścia chorób z przeziębienia jest najczęściej czasowe obniżenie odporności. Odpowiednio
wczesne, czyli zapobiegawcze zastosowanie immunostymulatorów (np. kwasów polifenolowych z jeżówki,
polisacharydów z lipy, flawonoidów z bzu i dziewanny) może zapobiec wymienionym schorzeniom lub
przynajmniej osłabić ich nasilenie. Terapia immunologiczna, przy pełnej manifestacji objawów, może natomiast przyczynić się do szybszego ustąpienia objawów
chorobowych i złagodzić nieprzyjemne zjawiska towarzyszące. Poza tym w korzystnych warunkach może
zmniejszyć się częstotliwość nawrotów zakażenia.
Fitoterapia przeziêbienia ze szczególnym uwzglêdnieniem czosnku
W leczeniu schorzeń z przeziębienia wielu autorów wskazuje na obiecujące wyniki po zastosowaniu
surowców olejkowych, śluzowych, zawierających flawonoidy i inne polifenole (fenolokwasy, zwłaszcza pochodne kwasu salicylowego oraz fenylopropanoidy).
Przeziębienie jako choroba wirusowa jest chorobą
zakaźną i zaraźliwą. Przenosi się łatwo z jednej osoby na
drugą z wydzieliną dróg oddechowych przez kichanie
i kaszel. Źródłem zakażenia nie jest wyłącznie człowiek
z pełnym obrazem klinicznym przeziębienia, ale również
nosiciele, tzn. osoby zakażone bez widocznych objawów
przeziębienia. Źródło zakażenia stanowią także osoby,
które wyzdrowiały, gdyż zwykle jeszcze przez dwa, trzy
tygodnie po przebytej infekcji chory może być źródłem
zakażenia. Niektóre wirusy częściej wywołują schorzenia
o charakterystycznej lokalizacji, np. rynowirusy wywołują nieżyt nosa, zatok przynosowych i gardła, adenowirusy
– zapalenie gardła. Zakażenia wywołane wirusami grypy
i paragrypy, wymienionymi wśród czynników przeziębienia ze względu na charakter objawów i przebieg kliniczny, traktowane są jako odrębne jednostki chorobowe. Podstawowymi objawami zakażenia wirusowego są:
ból gardła, katar, kichanie, kaszel, chrypka, ból głowy,
bóle mięśniowe, senność, złe samopoczucie, gorączka
lub stany podgorączkowe, czasem dreszcze. W większości przypadków obserwujemy jedynie stany podgorączkowe, a mechanizm gorączki w przeziębieniu nie jest do
końca wyjaśniony. Prawdopodobnie główną jej przyczyną są pirogeny endogenne wyzwalane ze zniszczonych
wirusami krwinek białych.
Przeziębienie najczęściej rozpoczyna się bólem i drapaniem w gardle, złym samopoczuciem i pieczeniem
w obrębie oczu. Następnie występują dolegliwości ze
strony nosa, swędzenie, kichanie i wyciek. Początkowo
surowiczy wyciek z nosa przekształca się stopniowo
w surowiczo-śluzowy, a w końcu śluzowy i śluzoworopny. W tym czasie rozpoczyna się kaszel, początkowo suchy, przechodzący stopniowo w wilgotny. Drugiego lub trzeciego dnia choroby występują objawy
ogólne takie jak: senność, bóle głowy, stany podgorączkowe lub gorączka, czasem z dreszczami, i niekiedy bóle
mięśniowe. W praktyce codziennej leczenie przeziębienia jest jedynie objawowe. W ciągu ostatniego 10-lecia
problem lekooporności drobnoustrojów stał się jednym z najpoważniejszych zagadnień współczesnej medycyny. Udowodniono, że nadużywanie leków przeciwbakteryjnych może być szkodliwe dla chorego i środowiska. Powoduje zniszczenie naturalnej flory bakteryjnej organizmu, wywołuje działania niepożądane oraz
przyspiesza pojawienie się i rozprzestrzenianie opornych szczepów bakteryjnych. Środowiska medyczne
i naukowe są zgodne, co do konieczności lokalnego
!
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
Nr 7-8/2007
i globalnego przeciwdziałania narastaniu lekooporności. Mimo to w wielu przypadkach stosowanie antybiotyków jest w dalszym ciągu dalekie od racjonalności. Ze względu na to, że antybiotyki nie mają działania
przeciwwirusowego, przeziębienie nie jest wskazaniem
do zastosowania tego typu leków.
Od ponad pół wieku prowadzi się na świecie szerokie badania chemiczne, farmakologiczne i kliniczne nad
przydatnością ziół oraz leków pochodzenia roślinnego
w terapii. Dotychczasowe wyniki badań jednoznacznie
wskazują na to, że nie należy automatycznie odrzucać
wszystkiego, co przyjęło się w medycynie tradycyjnej.
Pierwszy z brzegu przykład stanowi czosnek – roślina
z pogranicza środków spożywczych i leczniczych. Czosnek – ma bardzo silne działanie i niszczy liczne drobnoustroje, szczególnie wywołujące zakażenie górnych
dróg oddechowych (gardło, oskrzela) oraz płuc. Zawarte w nim lotne związki siarkowe przedostają się do płuc
i działają tam odkażająco. Odkażają również przewód
pokarmowy. Najlepiej jeść go na surowo. Jeżeli chcemy pozbyć się nieprzyjemnego zapachu, możemy łykać
kapsułki, które zawierają wyciąg z czosnku.
Siła lecznicza, którą przypisuje się tej cebulce, stanowi niejedną legendę. Według podań czosnek leczy
większość schorzeń. Dzisiaj dowody na działanie
czosnku możemy znaleźć w wielu publikacjach naukowych poświęconych jego składnikom chemicznym
i właściwościom biologicznym. Od czasów Wertheima [1884] i Semmlera [1892], którzy po raz pierwszy wyodrębnili charakterystycznie pachnący olejek
czosnkowy, a w nim związki siarkowe, zostało przeprowadzonych mnóstwo badań nad składnikami
chemicznymi tego surowca.
Spośród wielu składników czosnku istotną rolę
odgrywają związki siarkowe, pochodzące przede
wszystkim z przemiany aminokwasów i odpowiedzialne za charakterystyczny zapach surowca. Należy do
nich allicyna – produkt rozpadu nieczynnej biologicznie alliiny o charakterystycznym zapachu, należąca do najważniejszych, biologicznie aktywnych substancji czosnku. Allicyna hamuje skupianie płytek
krwi i obniża poziom tłuszczów w surowicy krwi.
Działa przeciwgrzybiczo i przeciwbakteryjnie. Z badań in vitro wynika, że wyciąg z czosnku hamuje rozwój Helicobacter pylori. Wyciąg ten podany wraz z omeprazolem działa synergistycznie wobec tej bakterii.
Wysuwa się hipotezę, że allicyna, będąca składnikiem
czynnym czosnku, może jak omeprazol łączyć się
z grupą sulfhydrylową. Być może leczenie wyciągiem
z czosnku pozwoli na skuteczne leczenie zakażeń H.
pylori bez konieczności stosowania antybiotyków.
Kolejny produkt rozpadu alliiny stanowi ajoen,
Nr 7-8/2007
Fitoterapia przeziêbienia ze szczególnym uwzglêdnieniem czosnku
substancja wykryta w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. Powstaje ona w wyniku samokondensacji allicyny i powoduje również hamowanie agregacji płytek krwi (trombocytów).
Winyloditiina – produkt rozpadu allicyny posiada wyraźne właściwości przeciwbakteryjne a także
antyagregacyjne płytek krwi.
Do specyficznych substancji czosnku należą olejek składający się głównie z mieszaniny wielosiarczków, które wpływają na woń i smak czosnku, a także
enzymy, nukleozydy i flawonoidy. Kolejną grupę związków siarkoorganicznych, charakterystycznych dla rodzaju Allium stanowią gammaglutamylopeptydy.
Związki te są dla rośliny substancjami rezerwowymi
i budowlano-energetycznymi.
W czosnku znajdują się również prowitaminy A,
D oraz witaminy A, B1, B2, C i PP. Szczególnie cenną
właściwością witaminy B1 (tiaminy) jest jej zdolność
łączenia się z substancją biologicznie czynną czosnku
– allicyną. Prowadzi to w ustroju ludzkim do zwiększenia resorpcji wymienionej witaminy. Cebulki czosnku zawierają także istotne dla organizmu człowieka
mikroelementy, takie jak: Mg, Fe, Zn, Mn, B, Cu, Ca,
Mo, Co spełniające rolę biokatalizatorów.
Wyniki badań farmakologicznych i klinicznych nad
działaniem i skutecznością czosnku zostały przedstawione przez referentów z całego świata podczas berlińskiego sympozjum „International Garlic Research”,
zorganizowanego przy okazji VI Kongresu Towarzystwa Fitoterapeutycznego, a ostatnio pogłębione na
sympozjum „Phytopharmakaforschung 2000” (w Bonn).
Autorzy przedstawili pozytywne działanie substancji
czosnku na naczynia wieńcowe, obniżające sumę cholesterolu w osoczu, spadek ilościowy trójglicerydów
i LDL, a także zwiększenie stężenia HDL.
Czosnek z medycyny tradycyjnej został przeniesiony do aktualnego stosowania. Można się sprzeczać,
czy i jak działają poszczególne składniki w nim zawarte; pozostaje jednak faktem, że jest to lek dobry i skuteczny w wielu schorzeniach.
Obecnie na podstawie nowoczesnych metod analitycznych, izolacji i technologii oraz testów klinicznych zwykło się mówić o trzech głównych kierunkach
działania preparatów czosnkowych:
• przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym,
• przeciwmiażdżycowym,
• tonizującym w chorobach wieku starczego.
Czosnek jako lek roślinny zmniejsza szereg czynników ryzyka odgrywających decydującą rolę w powstawaniu i rozwoju miażdżycy, a mianowicie: poprzez obniżenie całkowitego i LDL-cholesterolu,
wzrost HDL-cholesterolu, zmniejszenie stężenia trójglicerydów i fibrynogenu surowicy, obniżenie ciśnienia krwi tętniczej, wspomaganie ukrwienia narządów,
zwiększenie fibrynolizy, hamowanie agregacji trombocytów oraz zmniejszenie lepkości osocza.
Po spożyciu czosnku pojawia się dla większości
ludzi nieprzyjemny zapach oddechu, który często
utrzymuje się wiele godzin. Zapach ten wynika z powstających w organizmie z allicyny oligosiarczków,
które przez wydychanie, często również drogą transpiracji przez skórę wydalane są z organizmu. Każdy
wie również o tym, że zapach czosnku jest nadzwyczaj intensywny. Już wyjątkowo małe stężenia są wyraźnie odczuwalne. Nowoczesne galenowe postacie
leków to tzw. mikrokapsułki. Podczas kontaktu z cieczą powoli dyfundują zawarte w nich substancje z nierozpuszczalnych mikrokapsułek do otaczającego medium. Jasne jest, że w opisany sposób upostaciowane substancje już nie pachną. Mikrokapsułkowanie
allicyny służy zatem maskowaniu zapachu i utrwalaniu substancji biologicznie czynnej.
PIŒMIENNICTWO:
1. Demling L., et al.: Über den Einfluss peripherer Temperaturreize auf die Durchblutung der nasen- und Zungenschleimhaut gsunder Versuchspersonen. Z. Kreislaufforsch. 1956, 48:225.
2. Karłowicz-Bodalska K., Han S.: Znaczenie preparatów
roślinnych w terapii chorób z przeziębienia. Herba Polonica 1998, 44, Nr 3, 197.
3. Koch H.P., Lawson L.D.: Garlic, The Science and Therapeutic Application of Allium sativum L. and Related
Species. Wyd. II. Wiliams & Wilkins, Baltimore, Philadelphia, London, 1996, p.101-113, p.163.
4. Reuter H.D.: 6 Kongress der Gesellschaft für Phytotherapie 1996, 17, 13.
5. Schiewe F.P., Hein T.: Zeitschr. für Phytotherapie 1995,
16, 343.
6. Schilcher H.: Phytopharmaka bei Erkältungskrankheiten. Ärztezeitschrift für Naturheilverfahren 1999, 440:4.
7. Schilcher H.: Phytopharmaka zur Behandlung von Katarrhen der oberen Luftwege. Ärztezeitschrift für Naturheilverfahren 1996 37, Nr 11, 847-852.
8. Scrip, 21 października 1998, nr 2380, 23; wg Biuletynu Leków 1999, 8, nr 1.
9. Semmler F.W.: Arch. Pharmacol. 1892, 230, 434.
10.Siegel G. et al.: Herba Polonica 1999, 45, nr 3, 212.
11.Wertheim Th.: Liebigs Ann. Chem. 1884, 51, 289;
ibid 1885, 55, 297.
12.Wichtl M., et al.: Lindenblüten. Isoquercitrin – Hauptflavon der offizinellen Droge. Dtsch. Apoth. Ztg. 1987,
127, Nr 10, 509.
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
!