Podstawy polityki

WSTĘP DO NAUKI O PAŃSTWIE I POLITYCE
1. Źródłosłów pojęcia polityka
Polityka pojęcie wieloznaczne, brak jednolitej definicji. Problem leŜy w koncepcji polityki.
Termin polityka -jest wiązany z pojęciem polityczno-prawnym staroŜytnych Greków (POLIS)
stosowanym w staroŜytnej Grecji na terenie miast i państw. Organizacja państwowa
występująca w staroŜytnej Grecji , była pojmowana jako ograniczona wspólnota wolnych
obywateli podporządkowanych wspólnym celom i interesom. Dosłowne tłumaczenie - kraj,
ojczyznę, państwo, społeczność, gród,, zamek, miasto, obywatelstwo, rządy, sprawy
polityczne. Zdaniem niektórych wywodzi się od słowa POLITEA - republika jako organizacja
państwowa. Doszukują się w pracach Platona i Arystotelesa, którzy analizując o Politei, kładli
akcent na umiejętne kierowanie ludźmi, organami państwowymi i stąd przyjęło się (jest to
najbardziej popularne), Ŝe polityka jest sztuką rządzenia państwem, Dziedzina Ŝycia
społecznego wiąŜe się z rządzeniem państwem, organizacja, państwowa
W języku polskim znaczyła pewną umiejętność zachowania, grzeczność, układność
zachowanie dyplomatyczne. MoŜna uznać, Ŝe francuskie słowo POLITIUQE nawiązuje do
greckiego politea w tym znaczeniu , Ŝe oznacza sztukę rządzenia państwem. Ma Ŝródłosłów
łaciński (politikus) co pierwotnie tłumaczono jako gładki, polerowany, grzeczny, uprzejmy.
Polskie znaczenie „polityczny" pochodzi od francuskiego POLITlUQE ; człowiek biegły w
sztuce rządzenia , delikatny, przestrzegający dobrych manier i obyczajów.
2. Sposoby definiowania polityki.
Polityka- moŜna powiedzieć, Ŝe termin ten współcześnie jest uŜywany jako:
• Sztuka rządzenia
• Wiedza, nauka dostarczająca informacji o dziedzinie stosunków społecznych związanych z
rządzeniem
• Pewnych działań, które się wykonuje w celu wykonywania władzy
• Jako program : p. zdrowotna , p. społeczna, p. prorodzinna,...
1
Polityka to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny , zmierzających do
osiągania zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków.
W zaleŜności od zasięgu przestrzennego dzielimy politykę na :
a) zagraniczna.
b) wewnętrzna
W ramach tej ostatniej , biorąc pod uwagę kryterium dziedziny Ŝycia społecznego ,
której dotyczą, decyzje , wyodrębnia się :
• Politykę gospodarczą
• Politykę handlową
•Politykę finansową
• Politykę socjalną,
• Politykę agrarną
MoŜna teŜ powiedzieć , Ŝe polityka jest „sztuką osiągania załoŜonych efektów".
3. Ujęcia polityki: formalno- prawne, behawioralne, funkcjonalne, konfliktowe.
Wieloznaczne pojęcie polityki odmiennie jest definiowane w róŜnych orientacjach
teoretyczno – metodologicznych politologii:
• w orientacji formalno - prawnej - działalność instytucji państwowych (aparatu
państwowego ,
• w podejściu behawioralnym polityka określana jest w kategoriach : władzy, wpływu i
konfliktów istniejących w róŜnych płaszczyznach Ŝycia społecznego, definicja R.A.DahIa :"
dowolny układ stosunków społecznych , w którym występuje wyraźna obecność kontroli,
wpływu, władzy, lub autorytetu",
• w orientacji funkcjonalnej polityka jest rozumiana jako funkcja systemu społecznego
zapewniająca jego rozwój poprzez : rozwiązywanie konfliktów , wytwarzanie decyzji
regulujących w autorytatywny sposób rozdział dóbr, artykulację i selekcję interesów,
socjalizacje polityczna,, komunikację polityczna., itd.
• wedlug podejścia racjonalnego polityka jest podejmowaniem decyzji w ramach procesu
sprawowania władzy i gry o władzę , w którym biorą udział róŜnorakie podmioty,
• stanowisko posł-behawioralne -konfliktowe , ujmuje politykę jako rozwiązywanie
problemów społecznych wynikających z deficytu dóbr, polityka jest swoistą słuŜbą społeczną,
dąŜącą do zmniejszania czy teŜ usuwania ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzkich.
2
4. Potoczne a naukowe pojęcie władzy .
Władza -stosunek nadrzędności podporządkowania, gdzie ktoś poddaje się czyjejś władzy ,
np. podporządkowanie człowieka wobec przyrody, osiągnięć techniki.... Władza jest
zjawiskiem cechującym Ŝycie społeczne ludzi. Tego pojęcia w znaczeniu naukowym nie
moŜna rozciągać poza sferę stosunków między ludźmi.
Władza polityczna jest to kategoria trudna do zdefiniowania.
Pojęcia potoczne władzy:
• Przedmiot stosunków politycznych - mówimy, Ŝe ktoś ma władzę
• Podmiot stosunków politycznych-władza postanawia, realizuje, daje
• Cel rywalizacji albo współpracy - walczymy o władzę, sprawujemy władzę
• Środek osiągnięć przy pomocy władzy
• Instytucja jako organ władzy :państwowej, kościelnej, samorządowej
Trzy pojęcia władzy ;
1. Występuje w funkcji w systemie - nadaje się sens jaki ta władza ma spełniać w
ramach .całości i zapewnienia .równowagi
2.
W znaczeniu właściwości nosiciela władzy- wskazuje na to, Ŝe jest to moŜliwość
przeforsowania swojej władzy (siła fizyczna, bogactwo) bez względu na sprzeciw. Opiera się
na cechach władzy, które pozwalają mu realizować swoją władzę bez względu na sprzeciw.
3. W znaczeniu stosunku społecznego, jako zaleŜność występującą między ludźmi. Stale
powtarzające się wzajemne oddziaływania ludzi na siebie . Wzajemne i stałe
oddziaływanie na siebie musi być regulowane przez normy społeczne (religijne).
Stosunki indywidualne nie regulowane przez normy nie są stosunkami społecznymi.
5. Definicja władzy.
Definicja władzy Max'a Webera, teoretyka i uczonego niemieckiego z XIX i XX w.
Władza jest to dowolna moŜliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków
społecznych bez wzglądu na sprzeciw i na to , na czym ta moŜliwość się opiera.
Władza jest jednym z wielu stosunków społecznych , stanowi integralny element innych
stosunków społecznych ( politycznych, religijnych, słuŜbowych, rodzinnych).
Sposoby odróŜniania stosunku władzy od innych stosunków:
Przedmiot stosunków społecznych np.: stosunki prawne: przedmiotem stosunków prawnych
są zachowania podmiotów regulowane normą prawną.
3
Podmioty uprawnione:
• Jeden uprawniony
• Jeden podporządkowany
Przedmiot stosunków prawnych - władza
Przedmiot stosunków własności - środki produkcji i konsumpcji
Wola jest to zdolność do świadomego, zamierzonego, pozbawionego zewnętrznego
przymusu, wykonywania pewnych czynności oraz powstrzymywania się od innych (
Szewczyk „Słownik cytologiczny").
Jeden
podmiot
(uprawniony)
narzuca
swoją
wolę
drugiemu
podmiotowi
(podporządkowanemu), ograniczając tym samym jego wolę.
Rodzaje stosunków:
• Moc
• Wpływ
• Panowanie
• Kontrola
• Autorytet
• Manipulacja
RóŜnice pomiędzy formami zniewolenia: realizacja narzucenia komuś czyjejś woli jest
gwarantowana sankcją przymusu. Musi istnieć przymus stojący za tą formą czyjegoś
zniewolenia:
• Przymus fizyczny
• Przymus psychiczny
• Przymus finansowy
Ta cecha władzy pozwala na odróŜnienie tej władzy od innych.
Władza a moc – róŜnice
Ktoś moŜe mieć kogoś w swojej mocy, a nie ma nad nim władzy, poniewaŜ z jakiś względów
sankcja przymusu jest nieskuteczna (torturowanie więźnia, którego chce się zmusić do
wydania towarzyszy); Gestapo miało w swojej mocy więźniów, a nie miało nad nimi władzy.
Dopóki podmiot podporządkowany nie zastosuje się do podmiotu nadrzędnego nie istnieje
stosunek władzy. Podmiot podporządkowany ma go w swojej mocy. Moc przekształci się w
władzę wtedy, kiedy podmiot podporządkuje się i zastosuje się do dyrektyw podmiotu
nadrzędnego.
4
Moc sprawcza - stan mocy, który polega na zniewoleniu.
Moc
władcza
-władza
(represyjna,
nierepresyjna).
Moc
władcza
nie
zawsze
podporządkowuje się władzy sprawczej. Np.,: strajkujący w swojej mocy mają i dyrekcję lecz
uwaŜa się, Ŝe jednorazowe zaspokojenie ich potrzeb nie jest przejawem władzy. Policja Ŝąda,
Ŝeby demonstranci się rozeszli, groŜąc siłą. JeŜeli się rozejdą to następuje stosunek władzy.
JeŜeli rozgonią silą , to nie zaistnieje stosunek władzy. UŜycie takiej siły moŜe spowodować:
• Zmusi do uległości w przyszłości -władza umocni się
• Intensyfikacja oporu - władza osłabnie
Panowanie podobnie jak moc sprawcza wynika z przewagi, którą moŜna wykorzystać do
intensyfikowania swojej woli.
MoŜna górować wiedza i majątkiem. Nie da się panować bez posłuchu.
Relacja moc a władza - nie mając władzy , nie moŜna nad kimś panować, moŜna
mieć przewagę. Nie mając nad drugim człowiekiem władzy , moŜna nad nim
panować.
Panować moŜna wtedy, gdy za przewagą idzie posłuch.
Władza
jest
ucieleśnieniem
panowania.
W
stosunkach
politycznych
występuje
stopniowalność: kto inny ma władzę, a kto inny panuje. Np.: właściciel fabryki ma
przewagę nad wszystkimi innymi, ale w związku z tym władzę wykonuje dyrektor. Dyrektor
wykorzystuje panowanie właściciela, a sam wykonuje władzę. To narzucenie woli jest
moŜliwe
dzięki
temu,
Ŝe
istnieje
stosunek
władzy.
ZaleŜność między władzą, a zarządzaniem
1. Władzę i zarządzanie utoŜsamia się ze sobą.
2. Władzę i zarządzanie się róŜnicuje . Zarządzanie traktuje się jako pojęcie szersze niŜ
władza. Twierdzi się, Ŝe kaŜda władza jest zarządzaniem, ale nie kaŜde zarządzanie jest
wykonywaniem władzy.
Zarządzanie - moŜna kierować ludźmi, ograniczając ich władzę, ale nie jest to obligatoryjne
i nie stoi za tym przymus. Np.: dostarczanie informacji wytyczających człowiekowi drogę
postępowania, ale nie zobowiązuje do stosowania ich w Ŝyciu. JeŜeli z nich nie skorzysta, nie
są stosowane Ŝadne sankcje.
5
6. Władza a wpływ .
Wpływ - pod niektórymi względami podobny do zarządzania. UtoŜsamiany jest
z władza.
Wpływ odnosi się do niezinstytucjonowanych form.
Władza to rodzaj wpływu, rozgraniczenie wynika z natęŜenia występujących
zaleŜności. UwaŜa się, Ŝe prawdopodobieństwo zaleŜności jest mniejsze w
zaleŜności od wpływu aniŜeli władzy.
W praktyce rozgraniczenie jest trudne.
Wpływ moŜe być opatrzny.
• Przy zarządzaniu -jeden podmiot świadomy drugi nie.
• Przy wpływie - dwa podmioty nieświadomie.
Kontrola i władza - jako synonimy; próbowano zastąpić władzę kontrolą
Kontrola - panowanie, sprawdzanie, śledzenie; z kontroli wynika , Ŝe ktoś wykonuje władzę .
kontrola róŜni się od nadzoru.
Kontrolujący przejmuje postać władzy, jeŜeli kontrolowany wie, Ŝe jest obiektem kontroli i
podporządkowuje się chroniąc się przed sankcjami.
Autorytet termin oznacza ten oznacz cechy osobiste człowieka. MoŜna uŜywać tego terminu
mówiąc o autorytecie kogoś np.; ojca. Podporządkowanie takiego autorytetu
przypisujemy nie tyle osobie co jego uprawnieniom.
Autorytet władzy - władza moŜe oddziaływać na kogoś, bo ma autorytet. Władza jako
stosunek społeczny - cecha: asymetria ( nierówność we wzajemnych stosunkach).
Podmiotowi uprawnionemu przysługuje więcej kompetencji, oddziałuje na podmiot
podporządkowany. Podmiot podporządkowany jest teŜ w jakimś stopniu uprawniony.
W przypadku, kiedy uprawnienia przysługują tylko podmiotowi uprawnionemu, nie ma
stosunku władzy.
W przypadku, kiedy asymetria jest całkowita to nie ma stosunku władzy, ( Tyko czy
faktycznie pomiędzy właścicielem niewolnikami nie było stosunku władzy? Nie jest tak, Ŝe
niewolnicy byli zupełnie bezwolni w stosunku do właściciela, .np.: niewolnik był
nauczycielem dzieci właściciela).
Nie da się w Ŝadnym przypadku wyeliminować asymetrii w stosunku władzy.
Wystąpienie zjawiska oporu wobec podmiotu nadrzędnego powoduje wystąpienie zaleŜności.
6
7. Rodzaje władzy
Władza obustronna - podlega na tym, Ŝe władzę kaŜdej ze stron równowaŜy władza drugiej.
Polega to na tym, Ŝe pracownik podlega władzy kierownika zakładu. ale pełniąc funkcję
zastępcy dyrektora, podlega mu w jakiejś dziedzinie dyrektor (tak samo związki zawodowe w
przedsiębiorstwie) . Władza obustronna zachodzi wtedy, gdy w grę wchodzą interesy lub cele
obu stron. W takiej sytuacji ma miejsce pewien fakt. Jedna strona jest skłonna
podporządkować się drugiej stronie, jeŜeli ta strona w innej sytuacji podporządkuje się tej.
JeŜeli jest porozumienie to nie ma władzy. Przykładem jest sytuacja, kiedy kaŜda ze stron ma
prawo VETA.
Władza całkowita - zachodzi wtedy, kiedy podejmowanie decyzji i inicjatywa
działania jest zdecentralizowana i zmonopolizowana przez jedną, ze stron.
Władza całkowita podlega róŜnym ograniczeniom.
Ograniczenia, którym podlega podmiot uprawniony przy władzy całkowitej:
• MoŜna uszczuplić
• MoŜna ograniczyć zasięg
Podział władzy:
1. Potencjalna
2. Sprawowana
Fazy władzy:
Faza pasywna - moŜliwość wydania poleceń
Faza aktywna - wydanie polecenia i jego realizacja
Władza moŜliwa - prawdopodobna w pewnych warunkach.
Władza ustrojowa - ktoś zachowuje się tak, bo myśli, Ŝe gdyby zachowywał się; inaczej to
spotka go kara.
Władza wyznaczona
• Osobowo- dotyczy kaŜdego, niezaleŜnie od miejsca i czasu (kaŜdy musi płacić podatki)
• Zakresowo- kaŜdy kto się znajdzie na terenie Parku Narodowego musi zachowywać się w
określony sposób
Charakter władzy:
• Zadaniowy- kiedy podmioty zgadzają się co do celów i środków
• Konfliktowy- gdy występują rozbieŜności co do celów i środków
Idealne typy władzy (Max Weber):
• tradycyjna- występuje tam gdzie jest uświęcona tradycją (wielowiekowa)
7
• charyzmatyczna- na osobistej zdolności jednostki do podporządkowania sobie innych
• legalna- uprawniony jest kaŜdorazowo ten, który jest uprawniony według swoich
kompetencji
• personalna
• zinstytucjonalizowana
• zdecentralizowana
• zcentralizowana
Władza polityczna- kryteria nie są oczywiste. Uprawnienie do tworzenia prawa.
Władza państwowa- róŜni się od innej władzy tym, Ŝe moŜna zastosować przymus fizyczny
za zgoda prawa.
Rodzaje władzy publicznej:
• władza państwowa
• władza polityczna
Władza publiczna, jest to zdolność podmiotów uprawnionych, do narzucania woli
podmiotom podporządkowanym, w tych dziedzinach Ŝycia społecznego, które dotyczą
wszystkich i są dostępne dla ogółu, a zatem powszechne oraz jawne.
Władza słuŜbowa jest władzą publiczną poniewaŜ reguluje stosunki
przełoŜonego i podwładnego. Pewne stosunki słuŜbowe mogą mieć charakter polityczny.
Władza państwowa jest to zdolność organów państwa:
• ustawodawczych
• wykonawczych
• sądowych
do narzucania woli w drodze aktów normatywnych..... Wszystko to jest rodzajem władzy
politycznej.
8. Władza polityczna a władza państwowa.
Władzę polityczną nie zawsze utoŜsamia się z władzą państwowa,. Zakresowe te dwie władze
zachodzą na siebie.
Rodzaje władzy publicznej
władza państwowa władza polityczna
Władza publiczna, jest to zdolność podmiotów uprawnionych, do narzucania woli
podmiotom podporządkowanym, w tych dziedzinach Ŝycia społecznego, które dotyczą
wszystkich i są dostępne dla ogółu, a zatem powszechne oraz jawne.
8
Władza słuŜbowa nie jest władza publiczna poniewaŜ reguluje stosunki przełoŜonego i
podwładnego.
Pewne stosunki słuŜbowe mogą mieć charakter polityczny.
Władza państwowa jest to zdolność organów państwa:
• ustawodawczych
• wykonawczych
.
• sądowych
do narzucania woli w drodze aktów normatywnych , orzeczeń sądowych .wezwań, ...
1. Sytuacja przymusowa wynika przez akty normatywne
• Odpowiedzialność polityczna
• Odpowiedzialność cywilna
•
Odpowiedzialność państwowa
Istnieje równieŜ moŜliwość ograniczenia władzy państwowej przez obywateli poprzez
narzucenia swojej woli państwu wówczas gdy::
1. Zobowiązania państwa wobec obywateli nie zostaną zrealizowane - z powodu ich nie
wykonania państwo jest sankcjonowane przez społeczeństwo,
2. Wynika z moŜliwości wycofania legitymacji politycznej - przy wyborach dotychczasowy
skład nie uzyska odpowiedniej ilości głosów.
3. Wynika po części z przepisów prawa a po części nie. Organy państwowe są zmuszone do
uległości pod presją róŜnego rodzaju oporów społecznych np. głodówek, blokad itd.
9. Pojęcie sytemu politycznego i jego modele .
Pojęcie systemu politycznego pretenduje do ujęcia polityki w jej całościowym
uporządkowanym i najwszechstronniejszym wyrazie. NiezaleŜnie od tego co będziemy
rozumieć pod pojęciem systemu, panuje zgoda co do tego, Ŝe odnosi się ono do sfery władzy
publicznej i obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze. Tym co
określa się jako Ŝycie polityczne społeczeństwa.
System to całość składająca się z części pozostających w interakcji.
System polityczny ( społeczny) jest to zbiór danych elementów, powiązanych ze sobą
zaleŜnościami, które tworzą ze sobą strukturę. Ten zbiór jest oddzielony od otoczenia przy
pomocy uchwytnej granicy, ale ulegający oddziaływaniu ze strony otoczenia przez tak zwane
wejścia.i.wyjścia.
9
Wyjścia są określone przez wejścia. Przy czym moŜemy mieć do czynienia z systemem
prostym gdy treść wejścia równa się treści wyjścia, ale moŜe być system złoŜony np.:
wlewamy mętną a otrzymujemy wodę czystą. Na tej zasadzie funkcjonują systemy
polityczne.
Sejm jako system polityczny
Wyjścia
Wejścia
Wejście - projekt ustawy złoŜonej do, sejmu.
Wyjście - ustawa.
Wejście na wyjściu jest zmodyfikowane przez systemy postępowania. Treść ustaw jest
wynikiem zapotrzebowania społeczeństwa.
System polityczny, jako globalny w społeczeństwie jest otoczeniem innych systemów
gospodarczych np.; socjalny,
JeŜeli przez system polityczny będziemy rozumowali jego fragment np.: parlament, sejm - to
jego otoczeniem będzie rząd.
W zaleŜności od tego co chcemy przyjąć jako system polityczny, to róŜne bada jego
elementy.
Np.; otoczenie gminy stanowi powiat oraz inne gminy.
10. Pojęcie państwa.
Państwo jest to wyodrębnione terytorium , zamieszkiwane przez ludność i mające
rząd sprawujący władzę zwierzchnią.
PrzynaleŜność do państwa jest sformalizowana i powstaje przez nabycie
obywatelstwa.
Państwo jest podstawową forma, organizacji Ŝycia politycznego społeczeństwa
narodowego.
11. Geneza państwa.
Przez długi czas toczyły się oŜywione spory o pochodzenie państwa . Ukształtowało się kilka
teorii :
• Od Arystotelesa wywodzi się koncepcja traktująca państwo jako wytwór naturalnego
społecznego instynktu człowieka
• teorie deistyczne akcentują boskie pochodzenie państwa
10
• teoria przemocy - podbojem jednych plemion przez drugich,
•
teorie patriarchalne - jako produkt ewolucji władzy naczelnika plemienia
• koncepcja umowy społecznej wywodzi się z porozumienia zawartego pomiędzy wolnymi
ludźmi w celu ochrony interesu zbiorowego i przekazaniu praw do rządzenia suwerenowi
- jednostce lub ludowi.
Wszystkie wymienione teorie mają jeden element wspólny : podkreślają, Ŝe państwo powstaje
na określonym etapie rozwoju społecznego i zastępuje inne niepaństwowe formy organizacji
Ŝycia grupowego.
12. Klasyfikacja państwa
Klasyfikacja państw w perspektywie rozwoju historycznego
• Niewolnicze,
• Feudalne,
• kapitalistyczne,
• socjalistyczne ( komunistyczne )
• tzw. państwa III świata.
Kryterium róŜnicującym poszczególna typy państw stanowi dominujący sposób produkcji
dóbr materialnych oraz charakter stosunków społecznych ( w tym stosunków własności),
i Państwa moŜna podzielić równieŜ na :
• rozwinięte
• rozwijające się
• zacofane
Z uwagi na formę rządu moŜna rozróŜnić państwa :
• parlamentarne
• prezydenckie
• monarchie
• republiki
Z uwagi na reŜim polityczny wyróŜniamy państwa :
• demokratyczne
• autorytarne
• totalitarne
11
Biorąc pod uwagę charakterystykę społeczeństw wyróŜniamy państwa
• pre - industrialne,
• industrialne
• post- industrialne.
13. Rodzaje systemów politycznych.
System polityczny to podstawowa struktura , w ramach której toczy się Ŝycie
polityczne.
System polityczny jest strukturą złoŜoną , spełnia szereg funkcji nadaje Ŝyciu
politycznemu zorganizowany wyraz i obejmuje wszystkie zachowania ( role.)
związane z władzą ( dystrybucją dóbr).
Składnikami systemu politycznego są formalne i nieformalne instytucje polityczne
oraz specyficzne zachowania wiąŜące się z kreacją ośrodków władzy oraz
egzekwowaniem odpowiedzialności rządzących. .
Wg Eastona system polityczny jest strukturą złoŜoną obejmującą trzy elementy :
• wspólnotę polityczną
• reŜim polityczny
• instytucje polityczne.
W ujęciu instytucjonalnym - charakterystycznym dla prawoznawstwa - oznacza ogól
instytucji , za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. W tym sensie
system polityczny moŜna utoŜsamić z ustrojem państwowym ( M. Weber).
W ujęciu relacjonalnym jest to ogól zaleŜności jakie powstają w procesie walki o władzę lub
jej utrzymanie. Tak rozumiany system polityczny jest systemem konstrukcyjnym , zwiększa
uwagę na jego funkcjonowanie (aspekt opisowy).
W ujęciu funkcjonalnym system polityczny opisywany jest jako struktura integrująca
wspólnotę polityczną - struktura , która słuŜy „ mobilizacji przez przywódców politycznych
zasobów niezbędnych do osiągania celów zbiorowych".
Podział systemów politycznych :
• system globalny , w skład którego wchodzi państwo i społeczeństwo ,
• system społeczny - społeczeństwo , partie polityczne, struktury samorządowe,
• system państwowy - tworzą go organy władzy, ustawodawczej, wykonawczej i kontrolnej ;
Prezydent, Rada Ministrów . Ministrowie, Trybunał Konstytucyjny, terenowa struktura
władzy państwowej
12
• system partyjny - wyszczególniamy tylko partie polityczne,
Podział ze względu na ogół funkcjonowania tych systemów :
• demokratyczny
• niedemokratyczny,
Podział ze wzglądu na sposób sprawowania władzy ;
• despotyzm
• dyktatura
• autorytaryzm
• totalitaryzm
Podział ze względu na nosiciela tej władzy;
• autokracja - rządy jednostki
• arystokracja - rządy wybranej grupy ludzi na zasadzie pochodzenia
• teokracja, - rządy kościoła
• oligarchia - rządy ludzi posiadających
• technokracja - rządy specjalistów
• biurokracja - rządy urzędników
• ochlokracja - rządy fumów
• demokracja. - rządy ludu.
Podziały powyŜsze krzyŜują, się :
• np. dyktatura moŜe naleŜeć do jednostki lub grupy ludzi.
JeŜeli mówimy tyrania , to mówimy , Ŝe są to rządy jednostki sprawowane okrutnie.
Dyktatura dyktaturze nie równa :
Nazizm niemiecki - system totalitarny
Faszyzm włoski - system nie-totalitarny.
Totalitaryzm - objęcie działalnością państwa niemal wszystkich dziedzin Ŝycia społecznego ,
włącznie z Ŝyciem prywatnym obywateli.
System totalitarny nie jest sprawowany przez jednostkę , ale są to rządy ludu , całego
społeczeństwa.
Inny podział systemów politycznych :
• z uwagi na osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego podział na
system agrarny
system industrialny
• z uwagi na typ reŜimu politycznego
13
• z uwagi typ legitymizacji władzy
• .z uwagi na stopień osiągniętej specjalizacji ról politycznych :
systemy prymitywne
systemy tradycyjne systemy nowoczesne
systemy penetracyjne
14. Systemy demokratyczne
Demokracja to władza ludu.
Koncepcje demokracji
• liberalna- zabezpieczenie poszanowania praw człowieka, , wolności, formułę rządów
przedstawicielskich, uznawanie granic działania rządu, zagwarantowany dostęp do
alternatywnych źródeł informacji. Demokracja liberalna opierała się na postulacie wolności .
Liberałowie byli przeciwni równości - prawo wyborcze nie przysługiwało wszystkim tylko
wybranym.
• liberalna demokracja masowa - ukształtowanie społeczeństwa obywatelskiego, pluralizm
polityczny, zasada państwa prawnego, podział władz .poszanowanie mniejszości narodowych,
neutralność światopoglądowa państwa.
• radykalna - podstawą wszelkiej władzy jest wspólnota polityczna i jej dobro. Terror jest
cechą demokracji radykalnej. Demokracja radykalna opiera się na postulacie równości
formalnej, tj. wszystkich wobec prawa. Koncepcja d.r. realizowana była wyłącznie w krajach
socjalistycznych ( a takŜe we Francji w okresie rewolucji francuskiej).
• partycypacyjna - wskazująca na konieczność zabezpieczenia równego dla wszystkich prawa
do samo-rozwoju , zabezpieczenie powszechnego udziału obywateli do decydowania o
zaspokajaniu interesów zbiorowych,
Typy teorii demokracji:
• normatywny - charakter postulatywny , nastawione na poszukiwanie najlepszych rozwiązań
politycznych.
• empiryczny - rzeczywistość empiryczna.
Na płaszczyźnie politycznej wyróŜnia się dwie zasadnicze formy demokracji :
• bezpośrednią
• pośrednią
Systemy demokracji :
• ujęcie aksjologiczne : sposób rządzenia na swoistym katalogu wartości politycznych ; demokracja przemysłowa , demokracja lokalna
14
• ujęcie proceduralne : kładzie nacisk na instytucje i mechanizmy sprawowania władzy
politycznej. Zasady prawne -ustrojowe : suwerenność narodu, uznanie wyborów za główne
źródło legitymacji władzy , cykliczną odpowiedzialność polityczną funkcjonariuszy
publicznych, instytucjonalna ochronę praw człowieka,
• w aspekcie realnego efektu społecznego -łączy formalne reguły sprawowania władzy z
treścią polityki - ujęcie materialne.
15. Systemy niedemokratyczne
System niedemokratyczny dzielimy :
• ze względu na sposób sprawowania władzy :
a) despotyzm ,
b) dyktatura,
c) autokratyzm,
d) totalitaryzm - objęcie działalnością państwa, niemal .wszystkich dziedzin Ŝycia
społecznego, włącznie z Ŝyciem prywatnym, obywateli. System totalitarny, nie jest
sprawowany przez jednostkę.
• ze względu na nosiciela władzy :
a) autokracja - rządy jednostki
b) arystokracja - rządy-wybranej grupy ludzi na zasadzie pochodzenia
c) oligarchia - rządy ludzi posiadających
d) teokracja - rządy duchownych
e) technokracja- rządy specjalistów
f) biurokracja
g) ochlokracja - rządy tłumu
Podziały ww. się krzyŜują :
- dyktatura moŜe naleŜeć do jednostki lub do grupy ludzi,
- despotyzm -rządy kapłanów,
JeŜeli mówimy tyrania , to mówimy, Ŝe są to rządy jednostki sprawowane okrutnie.
Dyktatura dyktaturze nie jest równa:
Nazizm niemiecki - system totalitarny Faszyzm włoski - system nie totalitarny,
15
16. Pojęcie partii politycznej
Zjawisko partii politycznych naleŜy do równych zjawisk Ŝycia politycznego. Partia polityczna
jest organizacja społeczną , która bierze udział w wyborach do organów władzy państwowej wybory parlamentarne, prezydenckie, samorządowe, itd.
Wg Max’a Webera - partia polityczna to grupa ludzi, organizacja społeczna, której celem jest
zabieganie o stanowiska państwowe , apanaŜe , korzyści , profity dla najbardziej aktywnych
członków (klika walcząca o realizacje swoich interesów ).
Z uwagi na kryterium prawne - partia to organizacja , o której prawo reguluje , Ŝe jest partia
polityczną.
Inne definicje partii :
l.
Wielka grupa ludzi o przewadze więzi formalnej mająca te same poglądy i
celem jej jest zdobycie władzy
II.
Grupa ludzi wyznająca tę samą doktrynę ( poglądy )
17. Geneza i rozwój partii.
Powstanie partii naleŜy wiązać z kształtowaniem się parlamentaryzmu burŜuazyjnego.
Pierwsze partie polityczne powstały w Anglii w XVIII w. W związku z koniecznością udziału
w wyborach parlamentarnych , kiedy to po rewolucji wzrosła pozycja parlamentu - jako
organu władczego. Wówczas okazało się . Ŝe jest to organ władzy , który naleŜy kształtować.
Rozwój partii politycznych był podyktowany rozwojem prawa wyborczego oraz
zwiększaniem się uprawnień parlamentu.
18. Klasyfikacja partii (rodzaje):
RozróŜniamy partie: konserwatywne, klubowe, liberalne, masowe, pracy, socjalistyczne itd.
• Partie masowe- to te, które mają swoje struktury terenowe i jej szeregowi członkowie są
aktywni- np. partie socjalistyczne, ludowe, chrześcijańsko- demokratyczne (partia masowa
moŜe by mniej liczna od kadrowej).
• Partie kadrowe- to te, w których szeregowi członkowie nie prowadzą działalności w
terenie, tzw. sympatycy partii
• Partie komitetowe- (republikańska i demokratyczna w USA) członkostwo nie jest
rejestrowane, zostaje się członkiem partii poprzez udział w prawyborach- wewnętrzne
wybory partyjne organizowane przez państwo w USA.
16
Historyczna klasyfikacja partii :
-
z uwagi na podział klasowy - obszarnicze . chłopskie, burŜuazyjne. robotnicze,
- nie-klasowe- wyznaniowe.
Ideologiczna klasyfikacja partii ; konserwatywne , liberalne, komunistyczne, socjalistyczne,
demokratyczne, chrześcijańskie,
faszystowskie.
Podział partii ze wzgl. na cele : agrarna , zielonych ,.. .
Podział ze wzgl. na miejsce w systemie politycznym
lewicowe (radykałowie),
centrowe ....
prawicowe ( liberałowie, konserwatyści-spowalniające procesy przemian).
19. Funkcje partii
/.
Funkcja wyborcza
b) selekcja kandydatów na stanowiska państwowe i samorządowe,
• -kilka procedur selekcji w zaleŜności od rodzaju partii
• -bliŜej nieokreślony . Ŝywiołowy - rządzi często przypadek
• centralne organizacje partii wybierają kandydatów
• -decydują organy partii lokalnych, - demokratyczny - wszyscy członkowie partii decydują :
bezpośrednio lub pośrednio.
We wszystkich systemach politycznych obowiązuje selekcja kandydatów.
c) formułowanie programu.
• -centralne, organy partii ustalają program . a kandydat ma obowiązek ten program
upowszechniać - propagować,
• autorskie programy kandydatów.
II.
Funkcja rządzenia ;
a) partii sprawującej władze
b) partii opozycyjnej
Funkcją partii jest pośredniczenie między społeczeństwem a władzą.
20. Pojęcie i rodzaje systemów politycznych .
Pojęcie systemu politycznego pretenduje do ujęcia polityki w jej całościowym
uporządkowanym najwszechstronniejszym wyrazie.
17
Nie zaleŜnie od tego , co dokładnie będziemy rozumieć pod pojęciem systemu
politycznego , panuje zgoda co do; tego , Ŝe odnosi się do sfery władzy publicznej i
obejmuje całokształt mechanizmów funkcjonujących w jej obszarze, w tym co
określa się jako Ŝycie polityczne danego społeczeństwa.
System jest to całość składająca się z części pozostających w interakcji.
System polityczny jest to zbiór danych elementów , powiązanych ze sobą
zaleŜnościami , które tworzą jego strukturę.
Ten zbiór jest oddzielony od otoczenia przy pomocy uchwytnej granicy , ale ulegający
oddziaływaniu ze strony otoczenia przez tzw. wejścia i oddziaływujący na otoczenie przez
wyjścia. Wyjścia są, określone przez wejścia.
21. Pojecie potrzeb i ich rodzaje
Przez potrzeby rozumiemy stan braku .
Potrzeby polityczne to zaleŜność pozycji społecznej i drogi Ŝyciowej
jednostek i grup od ich aktywności politycznej oraz świadomości politycznej.
Rodzaje potrzeb :
• Skutecznego uczestnictwa w wyborze delegatów do państwowych i samorządowych lub
centralnych i lokalnych organów przedstawicielskich,
• Organizowania się , tzn. tworzenia struktur związanych z uczestniczeniem Ŝyciu
politycznym w celu wywarcia wpływu na zachowanie grupy rządzącej ,a tym samym i na
bieg wydarzeń politycznych ( potrzeba koalicji)
• Skutecznego oddziaływania pośredniego - poprzez swoich przedstawicieli w
organach reprezentacji centralnej i lokalnej na decyzje podejmowane przez organy
wykonawcze
• Bezpieczeństwa osobistego - polegająca głównie na ochronie nietykalności osobistej
jednostki i jej mieszkania,
• Nieskrępowanej wypowiedzi we wszystkich dziedzinach Ŝycia osobistego, publicznego ,
między innymi w dziedzinie poglądów filozoficznych, religijnych, moralnych, politycznych
ekonomicznych....
Inny podział potrzeb ( wg A.Bodnara ):
• Mikro-społeczne - wyraŜające dąŜenie do zewnętrznej aprobaty własnych ocen oraz do
odnoszenia satysfakcji do społecznego działania (racjonalizacja Ŝycia publicznego )
18
• Makro-społeczne - łączące się z poczuciem więzi np. z własnym narodem czy grupą
wyznaniowa, poczuciem odpowiedzialności za losy państwa, narodu, sojuszami w układzie
międzynarodowym.
Podział ze względu na kryterium znaczenia społecznego i poziomu uświadomienia:
• Racjonalnie i nieracjonalne
• Realne i nierealne
• Prawdziwe i fałszywe
• Intelektualne i poza-intelektualne
22. Pojęcie i rodzaje interesów politycznych
Interesy polityczne stanowią jedną z form interesów społecznych. Współczesne państwo
„tworząc" niejako społeczeństwo określa prywatne interesy i jednocześnie poprzez swoje
działania stwarza gwarancje ich istnienia.
Interes polityczny jest to świadome pragnienie skierowania polityki publicznej , względnie
poszczególnych decyzji politycznych , w konkretnym kierunku.
Interes polityczny oznacza wiać wyraŜenie zainteresowania określonym celem oraz dąŜenie
do jego osiągnięcia , co oczywiście ma przynieść wymierne zadowolenie lub korzyść:.
Rodzaje interesów politycznych :
• Wg kryterium podmiotu interesu : ogólnospołeczne . narodowości i grup etnicznych,
jednostek
• Wg kryterium przedmiotu interesu : ekonomiczne, ideologiczne, społeczne, kulturalne,.,.
• Wg kryterium stopnia uświadomienia interesu : uświadomione , nieuświadomione,
• Wg kryterium zakresu sprzeczności interesów : zbieŜne , kompromisowe, sprzeczne.
23. Pojęcie i rodzaje zachowań politycznych
Zachowania polityczne są to reakcje ludzi na bodźce wywodzące się ze zjawisk politycznych
i procesów politycznych. Przykładami zachowań politycznych są:
• publiczne manifestowanie poparcia dla przywódcy ,
• polemika kandydatów do parlamentu podczas spotkania przedwyborczego,
• powstrzymanie się od głosowania w wyborach,
• wywarcie bezpośredniego bądź pośredniego wpływu na ośrodek decyzji
politycznych
• zorganizowanie strajku solidarnościowego,
19
• rywalizacja o funkcję lidera partii,
• upowszechnianie informacji politycznych w mass-mediach.....
Wśród zachowań politycznych wyróŜnia się :
• zachowania czynne - polegające na podjęciu przez podmiot aktywności
doświadczanej przez innych (zach. Obserwowalne)
• zachowania bierne - polegające na powstrzymywaniu się podmiotu od pewnych
czynności (z. nieobserwowalne)
• zachowania kontrolowane - przebiegające zgodnie z zaplanowanymi fazami i sposobami
osiągania celów politycznych
• zachowania racjonalne- świadome i celowe czynności przynoszące korzyści w danych
warunkach politycznych, gdzie podmiot dąŜy do maksymalizacji zysków bądź minimalizacji
strat i niepowodzeń
• zachowania niekontrolowane- będące wynikiem reakcji emocjonalnych, bezwarunkowych,
mimowolnych
• zachowania irracjonalne- oparte najczęściej na silnych emocjach i braku lub fałszywości
wiedzy o polityce, nieadekwatnej diagnozie warunków zewnętrznych, nietrafności decyzji o
celach
• zachowania
indywidualne-
czynności
podejmowane
przez
jednostkę
zachowania zbiorowe - czynności podejmowane są przez formalną lub nieformalną grupę
ludzi
• zachowania konfliktowe - czynności zmierzające do pozbawienia
przeciwstawnego, podmiotu części bądź całości dóbr, o które toczy się walka
• zachowania konsensualne - czynności skierowane na osiągnięcie celu poprzez współpracę
• zachowania
konformistyczne - postępowanie
zgodne z
wartościami
i normami
obowiązującymi w danej grupie społecznej
• zachowania nonkonformistyczne - polegające na odrzuceniu lub czynnym zwalczaniu
wartości i norm istniejących w grupie.
Zachowania polityczne uwarunkowane są. świadomością polityczna,. psychiką i osobowością
podmiotu , wpływami środowiskowymi przyjętymi celami i posiadanym instrumentarium ich
realizacji oraz czynnikami sytuacyjnymi. .Szczególną formą zachowań politycznych są
działania polityczne . rozumiane jako racjonalne i celowe (zaplanowane ) kontrolowane i
dowolne ( w znaczeniu moŜliwości świadomego i samodzielnego wyboru miejsca i sposobu
postępowania) czynności podmiotu realizującego swoje potrzeby i interesy.
20
24. Pojęcie procesu społecznego i procesu politycznego
Proces polityczny to jedna z podstawowych kategorii politologicznych pozwalająca na
uchwycenie dynamicznego aspektu Ŝycia politycznego.
Proces polityczny jest rozciągniętym w czasie ciągiem zachowań i zdarzeń , które powodują
zmianę . zakłócają bądź przywracają równowagę systemu politycznego.
Proces polityczny utoŜsamiany jest z systemem politycznym - w myśl tego stanowiska w
Ŝyciu politycznym mamy do czynienia z ciągłym procesem transformacji i Ŝądań płynących
od otoczenia systemu politycznego
25. Pojęcie i rodzaje reform
Termin „reforma” moŜna zdefiniować wielorako .:
•
w pojęciu legitymistycznym : reformą jest przeobraŜenie , które dokonuję się. zgodnie z
obowiązującym porządkiem prawnym , jeśli nie narusza legalności - a zatem decyduje forma
przeobraŜenia.
•
w pojęciu behawioralnym : reformą jest kaŜda przemiana , która nie zmienia klasowego
charakteru władzy państwowej, niezaleŜnie od tego w jakiej dokonuje się formie
• w ujęciu płaszczyznowym: reforma jest to stopniowa zmiana istniejącej rzeczywistości,
kontrolowana przez grupę rządzącą, nie naruszająca ram instytucjonalnych ustroju
politycznego i społecznego
Rodzaje reform:
a), ze względu na genezę
• prewencyjne - podjęte z inicjatywy grupy rządzącej
• wymuszone - zapoczątkowanie w wyniku silnego nacisku społecznego lub w wyniku
przymusu obiektywnych okoliczności
b) wg kryterium podmiotowego :
• wprowadzane odgórnie - czyli przez władzą polityczną , zarówno na szczeblu centralnym ,
jak i lokalnym
• wprowadzane oddolnie - wprowadzane przez poszczególne grupy społeczne , np. w postaci
inicjatywy ludowej lub w formie sygnalizowania problemów
21
c) Wg kryterium przedmiotowego :
• Polityczne
• Społeczne
• Gospodarcze
• Militarne
d) wg kryterium adresata :
• odnoszące się do całego społeczeństwa - mające zazwyczaj charakter
kompleksowy,
• odnoszące się do poszczególnych grup społecznych - czyli jednostek,
mające charakter partykularny.
26. Funkcje reform
Konsekwencje reformy politycznej dla systemu politycznego i zakresu władzy posiadanej
przez dany podmiot ośrodek władzy :
• Zwiększa zakres władzy
• Utrzymuje dotychczasowy stan posiadania
• Dokonuje dobrowolnej bądź wymuszonej delegacji jedynie części swoich
uprawnień władczych na rzecz innego podmiotu.
• Zmuszony jest - w celu zachowania podstawowych zrębów porządku
społecznego oraz w celu uniknięcia rewolucji- do podziału kompetencji
władczych lub oddania większości z nich
• Traci władzę w wyniku nieprzewidzianych konsekwencji reformy politycznej.
27. Pojęcie i rodzaje rewolucji
Pojęcie rewolucja pochodzi od łacińskiego słowa „revolutio" - obrót, przewrót Pierwotnie
było terminem astronomicznym.
Po raz pierwszy uŜyto terminu rewolucja w sensie politycznym w połowie XVII wieku w
Anglii po obaleniu parlamentu zw. Kadłubowym i przy okazji restaurowaniu monarchii
Termin rewolucja moŜe oznaczać
• Szczególny okres historyczny, w którym występuje albo obiektywna moŜliwość zastąpienia
panowania jednej elity władzy przez drugą, albo przejście od jednej formacji społecznoekonomicznej do drugiej
• KaŜde zbrojne i krwawe przejęcie władzy i zmianę ustroju,
22
• Obalenie rządu od środka państwa, czyli przez opozycje wewnętrzną,
• Transformację systemu politycznego,
• Proces polityczny , czyli zespół zmian zachodzących w następujących po sobie stadiach
rozwojowych , których wynikiem są określone przeobraŜenia.
Rewolucja to nagła i bezprawna zmiana ustroju państwa lub jedynie grupy rządzącej, niosąca
za sobą szereg modyfikacji o charakterze prawno -instytucjonalnym.
Rewolucja jest traktowana równieŜ jako swoisty proces transformacji systemu politycznego
danego państwa.
Rodzaje rewolucji :
a) w znaczeniu historycznym :
• husycka ( na przykładzie Czech),
• purytańska ( na przykładzie Anglii),
• niepodległościowa ( na przykładzie Ameryki),
• burŜuazyjna ( na przykładzie Francji) ,
• bolszewicka ( na przykładzie Rosji ) ,
• narodowa ( na przykładzie Turcji) ,
• komunistyczna ( na przykładzie Chin).
b) wg kryterium ich celów :
• personalne - polegające na gwałtownym obaleniu panującego
• konstytucyjne- w wyniku których gwałtownie usunięto konstytucje
• socjalne - polegające na gwałtownym obaleniu podstaw prawnych , na których opiera się
Ŝycie społeczne
• religijne • gospodarcze - będące wynikiem zmierzchu feudalizmu i wzrostu znaczenia miast i ich
mieszkańców
c) ze względu na siły rewolucyjne :
• rewolucje wojskowe
• rewolucje parlamentarne
• rewolucje masowe
d) według kryteriów klasowych : ( opis podziału w okresie „realnego socjalizmu")
• rewolucje niewolników - konflikt między siłami wytwórczymi a właścicielami
niewolników,
• antyfeudalne - konflikt sil wytwórczych a feudalną formą własności prywatnej,
• proletariackie
23
28. Pojęcie decyzji politycznej
Decyzja polityczna, to nielosowy wybór działania lub zaniechania politycznego dokonywany
przez ośrodek decyzyjny w polu polityki.
Podstawowe elementy decyzji politycznej.
• Procesowy – a więc nielosowy wybór potraktowany jako akt społeczny wynikający z
analizy rzeczywistości
• Podmiotowy - czyli ośrodek decyzyjny danego społeczeństwa
• Przedmiotowy- pole polityki
• Wykonawczy - decyzja polityczna ( działanie lub zaniechanie) wynikająca z hierarchii
wartości.
Cechy charakterystyczne decyzji politycznej :
• Istnienie decydenta - decyzje polityczne podejmują jedynie decydenci polityczni w polu
polityki
• Pewien stopień poinformowania ośrodka decyzyjnego
• Nastawienie na osiągnięcie od razu więcej niŜ jednego celu
• Wielowymiarowość - oznacza to:, Ŝe jeden cel moŜna osiągnąć róŜnymi metodami
• Wieloetapowość urzeczywistniania.
29. Rodzaje decyzji politycznych
• Wg kryterium rangi i charakteru czasowego decyzji wyróŜniamy decyzje polityczne
a) strategiczne (perspektywiczne ),
:
b) taktyczne (bieŜące)
c) operatywne ( doraźne ) - dotyczące bieŜącej regulacji spraw
• Wg kryterium wiedzy dostępnej podmiotom decyzyjnym wyróŜniamy :
a) Decyzje podejmowane w warunkach pewności
b) Decyzje podejmowane w warunkach niepewności
• Ze względu na kryterium adresata wyróŜniamy :
Decyzje ogólnospołeczne - odnoszące się do społeczeństwa
jako całości,
Decyzje partykularne - skierowane jedynie do niektórych grup
zawodowych lub społecznych
Decyzje indywidualne - odnoszące się do jednego człowieka.
• Ze względu na szczebel decyzyjności wyróŜniamy :
a) Decyzje międzynarodowe
24
b) Decyzje narodowe - podejmowane przez organy centralne
c) Decyzje lokalne - podejmowane przez organy lokalne
• Wg kryterium stopnia doskonałości :
Decyzje całościowo optymalizowane - najlepsze ze wszystkich moŜliwych punktów.
Decyzje częściowo optymalizowane - najlepsze jedynie z niektórych punktów widzenia
Decyzje zadawalające ( choć nieoptymalne)
Decyzje nietrafne
• Ze względu na poziom wiedzy dostępnej decydentom :
Decyzje realne
Decyzje symboliczne -podjęte bez zamiaru ich realizacji
Decyzje pozorne – podjęte z zamiarem ich realizacji
Decyzje nonsensowne – podejmowane bez zamiaru ich realizacji
30. Pojęcie sytuacji decyzyjnej
Sytuacja decyzyjna bywa określana w dwóch znaczeniach :
• Jako system zmiennych niezaleŜnych skłaniających decydenta do podjęcia działań
• jako system zmiennych niezaleŜnych od decydentów , ale zaleŜnych od działań innego
ośrodka decyzyjnego .
WyróŜniamy sytuacje decyzyjne (wg Z.Pietrasia) jako :
• rzeczywiste (realne) oraz wyobraŜane przez decydenta
• wewnętrzne oraz zewnętrzne
• normatywne oraz kryzysowe.
Podział sytuacji decyzji (wg śmigrodzkiego, Szeligi i Korybskiego) :
• sytuacje zdeterminowane - w których na skutki wpływają, parametry całkowicie określone,
• częściowo określone - losowe , w których parametry zmian mają znane rozkłady
prawdopodobieństwa
• niepewne - w których wpływ na skutki maja parametry niepewne i nie ma dostatecznych
informacji na temat ich moŜliwych zmian
• konfliktowe- w których na skutki decyzji wpływają, parametry częściowo kontrolowane lub
mogące być kontrolowane przez stronę przeciwną.
Podział wg J.Sielskiego, który zauwaŜył , Ŝe kaŜda decyzja moŜe być podejmowana w ;
• sytuacji pewności -gdy decydent jest pewny interesujących go skutków czynności , jakie
mogą. być przez niego podjęte
• sytuacji ryzyka - kiedy podmiot czynności zna tylko prawdopodobieństwo skutków
25
• sytuacji niepewności - gdy podmiot czynności zna odnośne skutki moŜliwe , ale nie zna ich
prawdopodobieństwa.
31. Pojecie procesu decyzyjnego i jego etapy
Proces decyzyjny to zespół powiązań przyczynowo - skutkowych występujących wewnątrz
ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia ( sytuacja. decyzyjną) , strukturą ośrodka i
celami decydentów.
Proces decyzyjny przebiega zawsze równocześnie na czterech poziomach :
•
Racjonalnym - kiedy ośrodek decyzyjny logicznie analizuje sytuacje decyzyjną , swoje
cele i moŜliwości
•
Emocjonalnym - gdy ośrodek decyzyjny moŜe w określonych sytuacjach podlegać
stresowi i frustracji
•
Społecznym – kiedy kształt i treść decyzji jest przedmiotem walki politycznej wszelkich
grup społecznych dąŜących do zaspokajania swych potrzeb
•
Organizacyjnym - stanowiącym otoczenie ośrodka podejmowania decyzji politycznych.
32. Racjonalność decyzji i procesów decyzyjnych
Za główny cel wykonywania decyzji uwaŜa się przekształcenie rzeczywistości istniejącej w rzeczywistość poŜądaną.
Decyzja polityczna będzie zaś skutecznie wprowadzona w Ŝycie jedynie wtedy ,
kiedy podmioty obowiązane do ich wdraŜania i przestrzegania będą przestrzegały
ogólnych reguł postępowania.
Podstawowym warunkiem uzyskania aprobaty społecznej dla podejmowanych
decyzji politycznych , obok ich zgodności z potrzebami i oczekiwaniami społecznymi
,jest utrzymywanie otwartych kanałów komunikacji „z dołu w górę" i „z góry na dół".
Czynniki warunkujące poczucie identyfikacji społeczeństwa z podjęta, decyzji:
Kształtowanie , w skali społecznej umiejętności wyjaśniania decyzji.
Rozwijanie mechanizmów uczestnictwa w podejmowaniu decyzji jako warunku koniecznego
społecznego uznania przesłanek tych decyzji.
Upowszechnienie potrzeby kontroli zarówno prawomocności Jaki poprawności decyzji,
Wytworzenie przekonania o tym, Ŝe system polityczny jest w stanie zapewnić
właściwą dynamikę modyfikacji- systemu wartości decydenta politycznego.
26
W fazie realizacji decyzji politycznych duŜą rolę odgrywają normy prawne , poniewaŜwłaśnie na ich podstawie działają organy władzy i administracji państwowej. Dlatego teŜ
stanowienie norm prawnych .będących istotnym problemem politycznym , staje się waŜnym
ogniwem, procesu decyzyjnego w polityce , w znacznym stopniu określającym racjonalność
decyzji.
33. Źródła i rodzaje błędów. Odpowiedzialność decydenta.
W procesie podejmowania decyzji politycznych zdarzają się niejednokrotnie błędy.
Są nimi przypadki naruszania określonych przez nas kryteriów optymalizacji decyzji
politycznych, tj.
kryteriów technicznych , czyli głównie jakość decyzji - poprawność oraz prawidłowość
przeprowadzenia wszystkich etapów procesu decyzyjnego. Do tego kryterium moŜemy
zaliczyć takŜe wybór momentu wprowadzenia decyzji w Ŝycie.
społeczne :
a) normatywne - wartości uznawane przez daną grupę lub ruch społeczny, których cele dana
decyzja polityczna ma realizować
b) racjonalne - zasada racjonalnego działania : maksymalne efekty przy danych nakładach lub
osiągnięcie określonego celu przy minimalnych nakładach,
• świadomość interesów - pochodna obu kryteriów społecznych . Istotnym elementem jest
tutaj uwzględnienie stanu potocznej świadomości grup społecznych, których dana decyzja
dotyczy.
MoŜna zatem mówić o tylu rodzajach błędów, ile występuje kryteriów optymalizacji decyzji
politycznych.
W szczególności moŜna wyróŜnić dwa rodzaje błędów:
- merytoryczne , wynikające z nietrafności treści decyzji polegającej na
nieuwzględnieniu lub niewłaściwym uwzględnieniu warunków politycznych, ideologicznych
, ekonomicznych . społecznych , kulturowych, itp. towarzyszących powstaniu problemu
decyzyjnego i podjęciu decyzji,
- techniczne , wynikające z niewłaściwej formy decyzji , polegającej na
nieuwzględnieniu technicznych i organizacyjnych wymogów podejmowania decyzji.
27
34. Sprzeczność a konflikt.
W konfliktowych modelach społeczeństwa przejawia się trojakie rozumienie
konfliktów :
• Strukturalne - w strukturze systemu istnieje „ niezgodność , wzajemne wykluczanie się
celów grupowych , spowodowane ograniczoną, ilością powszechnie poŜądanych dóbr
• Behawioralne - chodzi tutaj o „działania czy stosunki społeczne typu walki i
współzawodnictwa
• Psychologiczne - jest to „ stan wrogości między grupami czy osobami".
Konflikt społeczny to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do
statusu, władzy bądź ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostających w konflikcie
stron jest nie tylko osiągnięcie poŜądanych wartości , lecz takŜe zneutralizowanie,
ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników".
Konflikt polityczny to : walka dwóch lub więcej podmiotów , mających wzajemnie
sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr
materialnych i niematerialnych przez zdobycie . utrzymanie i sprawowanie władzy - przy
jednoczesnym ograniczeniu moŜliwości działania, zneutralizowania, bądź zniszczenia
przeciwnika".
Genezy konfliktu politycznego naleŜy szukać w zróŜnicowaniu ;
• Dostępu i poziomu partycypacji w sprawowaniu władzy i wpływie politycznym
• Udziały w wytwarzaniu i podziale dóbr materialnych
• Społecznego statusu poszczególnych podmiotów
• Poziomu relacji zbiorowych i indywidualnych systemów wartości związanych z
cywilizacyjną, moralną, religijną.. etniczną itp. , odrębnością podmiotów.
35. Przyczyny konfliktu
Podział przyczyn konfliktów :
• Obiektywne ( strukturalne i funkcjonalne )
• Subiektywne ( racjonalne i nieracjonalne)
Koniecznym warunkiem wybuchu konfliktu jest uświadomienie przez podmioty ich
interesów
28
•
Uświadomienie prawdziwe- jeśli wiedza i doświadczenie podmiotu prowadzi do
trafnego rozpoznania jego usytuowania w systemie społecznym oraz sformułowania treści
interesów,
•
Uświadomienie falowe- nietrafne, będące wynikiem braku lub nie –wystarczającej
wiedzy o rzeczywistości społecznej.
Głównym czynnikiem warunkującym konflikty jest nierównomierny podział władzy w
społeczeństwie.
Kolejnymi warunkami powstania konfliktu są:
• kwestionowanie prawomocności systemu w rozdziale rzadkich zasobów,
• emocjonalne pobudzenie ludzi
• dystrybucja bogactwa w złoŜonych społeczeństwach
Przegląd róŜnych teorii przyczyn konfliktów umoŜliwił J.H. Tunerowi sformułowania
ogólnego modelu procesów przyczynowych zgodnie z którym „ wszystkie systemy społeczne
wykazują nierówności w podziale dóbr , co jest przyczyną, konfliktu , który z kolei jest
przyczyna, reorganizacji systemu społecznego .
Przyczyny konfliktów politycznych systemowe i poza-systemowe
•
konflikty zrodzone z bodźców wewnętrznych systemu politycznego jako rezultat
interakcji jego podmiotów : walka o rewolucyjną lub ewolucyjna., całkowita, badź częściową,
zmianę podmiotów władzy albo zmianę poziomu wpływu na ich decyzje ( np. próba zmiany
lub rozłamu danej koalicji, wzrost opozycji wewnątrz-systemowej )
•
konflikty powstałe w interakcji systemu politycznego ( zwłaszcza podmiotów władzy) i
podmiotów polityki funkcjonujących poza systemem - w tym przypadku zderzają się czynniki
systemu i zewnętrzne
• konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi - ekonomicznymi, kulturowymi ,itp. - w
drodze niezaleŜnej od systemu przemiany konfliktów niepolitycznych w polityczne
• konflikty wywołane bodźcami zewnętrznymi - ekonomicznymi , kulturowymi, itp. Ŝądaniami nowych regulacji , adresowanymi do systemu politycznego w sytuacji, gdy system
ten nie chce lub nie moŜe spełnić tych Ŝądań.
29
36. Pojęcie podmiotowości politycznej
„Podmiotowość „ oznacza świadome i zarazem czynne kształtowanie istniejącej
rzeczywistości , przeobraŜanie jej w kierunku zgodnym z własnymi potrzebami. Podmiotem
bowiem się nie „bywa" : albo się nim jest , albo nie jest. Będąc nim moŜna się nim stawać w
coraz większym stopniu, coraz pełniej.
Podmiotowość polityczna to trwała zdolność grupy lub organizacji do świadomego
podejmowania suwerennych i racjonalnych działań.
Podmiotowość polityczna jest zjawiskiem trwałym i zobiektywizowanym, integralnie
związanym z kultura ludzką.
Podmiotami, które prowadzą politykę są:
•
Państwo , z całym" rozgałęzionym systemem organizacyjnym,
•
Partie polityczne
•
Inne organizacje społeczne, które bądź, biorą udział w realizacji polityki państwa, bądź
starają się w określonym stopnia i zakresie wpisywać na tę politykę.
Istotą podmiotowości jest zaspokajanie własnych potrzeb w drodze działania.
Warunki
podmiotowości;
• Świadomość
• Moment aktywności ( działanie ).
Poziomy podmiotowości politycznej :
. Wielkie grupy społeczne jako całość
• Organizacje polityczne danej grupy społecznej
• Organy organizacji wielkich grup społecznych (jednostka lub grenium kierownicze)
• Reprezentanci organów organizacji politycznych ( osoby fizyczne ).
37. Pojęcie kultury politycznej
Na gruncie polskiej nauki termin „kultura polityczna " nie jest nowy , pojawił się w 1905 r.. w
rozumieniu potocznym oznaczał powściągliwość polityczna, , powstrzymywanie się od
czynów ekstremalnych.
Obecnie w polskiej literaturze politologicznej istnieje wiele definicji pojęcia kultura
polityczna:
•
W ujęciu psychologicznym zwraca szczególna, uwagę na zachowania polityczne
członków społeczeństwa.
30
•
W ujęciu socjologicznym waŜne są wytwory .zachowań politycznych w danym
społeczeństwie - poglądy , idee i teorie , normy postępowania oraz faktyczne działania
jednostek i grup w ramach współŜycia państwowego.
•
W ujęciu systemowym - utoŜsamianie zjawisk kultury politycznej z całością, zjawisk
politycznych.
Kultura polityczna to całokształt wartości, norm i reguł zachowania , utrwalonych w
świadomości podmiotów biorących udział w działaniach politycznych.
Tak rozumiana kultura spełnia trzy główne funkcje :
•
Regulacyjną- podporządkowanie i ujednolicenie działań politycznych,
•
Socjalizacji politycznej ~ proces wchodzenia członków danej społeczności w kulturę
polityczną a więc nabywanie wiedzy o systemie politycznym , tworzenie poglądów i postaw
politycznych,
Integracyjną- odnosi się do tworzenia podstaw koordynacji działań politycznych oraz
współdziałania lub współpracy. Jednostek i grup w dąŜeniu do osiągnięcia określonych
wartości i dóbr
31