docPomagamy uchodźcom w dobrowolnych powrotach i reintegracji w kraju pochodzenia.
download 
Reklamacja Transkrypt
Pomagamy uchodźcom w dobrowolnych powrotach i reintegracji w kraju pochodzenia.
Pomagamy uchodźcom w dobrowolnych powrotach i reintegracji w kraju pochodzenia. Warunkami naszej pracy są: - dobrowolność powrotu - bezpieczeństwo w kraju pochodzenia - wzajemny szacunek - poszanowanie godności ludzkiej Wir helfen Flüchtlingen bei einer freiwilligen Rückkehr und Reintegration Bedingungen unserer Arbeit sind: - Freiwilligkeit der Rückkehr - Sicherheit im Heimatland - Respekt im Umgang miteinander - Rückkehr in Wurde We help refugees in voluntary return and reintegration in country of origin. Conditions of our cooperation: - voluntariness of return - safety in country of origin - mutual estimate - respect of human dignity Social Assistance, Return and Support Network Project for the Ukraine Materiały do szkoleń w zakresie pracy z migrantami dla pracowników socjalnych oraz urzędników Materialien zu Schulungsmodulen im Migrantenbereich für Sozialarbeiter und Verwaltungskräfte Educational Materials for social workers and administrative workers in migration area Social Assistance, Return and Support Network Project for the Ukraine Materiały do szkoleń w zakresie pracy z migrantami dla pracowników socjalnych oraz urzędników Materialien zu Schulungsmodulen im Migrantenbereich für Sozialarbeiter und Verwaltungskräfte Educational Materials for social workers and administrative workers in migration area Herausgeber AWO Bremerhaven Heimatgarten V.i.S.d.P. : Volker Tegeler Bürgermeister Smidt Str.208 27568 Bremerhaven Tel. +49 (0)471 961 51 41 Fax +49 (0)471 961 51 44 www.heimatgarten.de [email protected] Redaktion: Małgorzata Symonowicz Magdalena Gajewska Rozita Rezmer Lektorat deutsch: Bożena Orszuł Lektorat englisch: Kazimierz Gałuszewski Satz: AWO Bremerhaven Titelfoto: AWO Bremerhaven Spis treści: Wstęp / Vorwort / Introduction . . . . . . . 5 Moduły szkoleniowe – wersja polska 1.1 Standardy szkolenia dla pracowników socjalnych . . . . . . . . . . 9 1.2 Pakiet edukacyjny dla pracowników socjalnych . . . . . . . . . . . 19 1.3 Pakiet trenerski dla pracowników socjalnych . . . . . . . . . . . . 67 2.1 Standardy szkolenia dla pracowników administracji publicznej . . . . . 91 2.2 Pakiet edukacyjny dla pracowników administracji publicznej . . . . . 97 2.3 Pakiet trenerski dla pracowników administracji publicznej . . . . . . 129 Schulungsmaterialien – deutsche Version 1.1 Schulungsstandarden für Sozialarbeiter . . . . . . . . . . . . . 145 1.2 Bildungspakete für Sozialarbeiter . . . . . . . . . . . . . . . 151 1.3 Trainerpakete für Sozialarbeiter . . . . . . . . . . . . . . . . 201 2.1 Schulungsstandarden für Verwaltungskräfte . . . . . . . . . . . 217 2.2 Bildungspakete für Verwaltungskräfte . . . . . . . . . . . . . . 223 2.3 Trainerpakete für Verwaltungskräfte . . . . . . . . . . . . . . 257 Educational materials – english version 1.1 Training standards for social workers . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Educational package for social workers . . . . . . . . . . . . . 1.3 Instructor´s package for social workers . . . . . . . . . . . . . 273 283 333 2.1 Training standards for administrative workers . . . . . . . . . . . 357 2.2 Educational package for administrative workers . . . . . . . . . . 363 2.3 Instructor´s package for administrative workers . . . . . . . . . . 395 5 Szanowni Państwo, PL niniejsza publikacja jest jednym z wyników działań w ramach pilotażowego projektu SATURN „Social Advise, Return and Support Networking Project for the Ukraine”, który był dofinansowany przez Unię Europejską. Projekt realizowany był w latach 2008-2009 przez partnerów z Niemiec, Polski, Ukrainy, Bułgarii i Rumunii. Obejmował szereg działań, z których najważniejsze było kompleksowe wsparcie i opieka nad migrantami , chcącymi powrócić do kraju pochodzenia z krajów biorących udział w projekcie oraz stworzenie i implementacja modułów kształcenia dla urzędników oraz pracowników socjalnych, którzy zajmują się problematyką migracji. Zajęcia przeprowadzone w oparciu o wypracowane moduły odbyły się w Odessie oraz w Krakowie. Ich uczestnikami byli przedstawiciele sektora socjalnego ( również studenci kierunków socjalnych) oraz urzędnicy państwowi. Autorką modułów jest Pani Małgorzata Symonowicz – pracownik naukowy UJ w Krakowie. Ona również przeprowadzała zajęcia na ich podstawie. Oddajemy w Państwa ręce treści programowe, które obejmują pakiety edukacyjne, trenerskie oraz standardy szkolenia dla pracowników socjalnych oraz urzędników państwowych. Zamieściliśmy je w trzech wersjach językowych : polskiej, niemieckiej oraz angielskiej. Z uwagi na ograniczoną objętość publikacji, zmuszeni byliśmy dokonać niezbędnych skrótów. Życzymy Państwu przyjemnej lektury Volker Tegeler 6 DE Liebe Leserinnen, lieber Leser, die Publikation ist eins der Ergebnisse, die im Rahmen des Pilotprojektes SATURN entstanden sind. Das Projekt SATURN, finanziert durch die Europäische Union, dauerte von 2008 – 2009 und wurde in den Partnerländern Deutschland, Polen, Ukraine und Bulgarien erfolgreich durchgeführt. Die wichtigsten Aufgaben des Projektes waren komplexe Unterstützung und Betreuung von Migranten, die in ihr Heimatland, das in dem Projekt teilgenommen hat, zurückkehren wollten, sowie Entwicklung und Implementierung von Schulungsmodulen für Behördenmitarbeiter und Sozialmitarbeiter, die sich mit der Migrationsproblematik beschäftigen. Die Schulungen, die anhand der ausgearbeiteten Module durchgeführt worden sind, haben in Odessa und Krakau stattgefunden. Teilgenommen haben Vertreter aus den Sozialsektoren (auch Studenten im Sozialbereich) sowie Behördenmitarbeiter. Die Module wurden durch Frau Malgorzata Symonowicz (wissenschaftliche Mitarbeiterin Uni Krakau) entwickelt und durchgeführt. In ihre Hände übergeben wir die Inhalte des Programms, hier finden Sie Schulungspakete, Trainerpakete sowie Schulungsübungen für Sozial- und Behördenmitarbeiter. Wir veröffentlichen es in drei Sprachen: polnisch, deutsch und englisch. Auf Grund des begrenzten Platzes der uns zur Verfügung stand, mussten wir leider Kürzungen vornehmen. Wir wünschen Ihnen eine angenehme und interessante Lektüre. Volker Tegeler 7 Ladies and Gentlemen, EN This publication is one of the results of the pilot project SATURN which was co-financed by the European Union. The project was implemented in 2008-2009 by the partners from Germany, Poland, Ukraine, Bulgaria and Romania. The project included several measures, most important of which was comprehensive support and care for migrants wishing to return to their country of origin this is to the said above participating in the project and the creation and implementation of training modules for officials and social workers who deal with issues of migration. Activities were based on the developed modules and carried out in Odessa and Krakow. Their participants were representatives of social sectors (including students of social trends), and state officials. The author of modules is Mrs. Margaret Symonowicz - researcher at Jagiellonian University in Cracow. She also carried out activities on their basis. We give you the curriculum, which includes educational packages, instructing and training standards for social workers and government officials. They have been drawn up in three languages: Polish, German and English. Due to the limited volume of publications, we are forced to make the necessary shortcuts. We wish you a pleasant reading. Volker Tegeler 9 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych 1.1 Standardy szkolenia PL 10 PL Moduły szkoleniowe programu szkolenia „Migracje powrotne dla pracowników socjalnych” skonstruowane został tak, aby uczestnicy towarzyszyli migrantom przez całą drogę, jaką przebywają oni od decyzji o wyjeździe, do ich reintegracji po powrocie. Całościowy sposób potraktowania problematyki migracji sprawia, że przeszkoleni pracownicy będą kompetentni w pomocy migrantom na każdym etapie. Moduły szkoleniowe ukierunkowane na tematykę powrotów, migracji powrotnych, decydują o nowatorstwie szkolenia. Dzięki niemu pracownicy socjalni i studenci nabędą umiejętności, których nie mają możliwości zdobyć w dotychczasowym, tradycyjnym procesie kształcenia. Warsztatowa formuła zajęć, uzupełniona wykładami znajduje idealne zastosowanie w przypadku tego szkolenia. Aktywna, warsztatowa forma mobilizuje uczestników do czynnego angażowania się w proces nabywania wiedzy i umiejętności. Ma to szczególne uzasadnienie dla pracowników socjalnych, którzy zdobytą wiedzę wykorzystywać będą w praktyczny sposób, w kontakcie z migrantami. Moduły można w całości lub części zastosować także w szkoleniach innych grup beneficjentów, w innych krajach. Małgorzata Symonowicz [email protected] Autorka 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.1 Standardy szkolenia Standardy szkolenia zawierają opis metodologiczny modułów. W standardach znajdzie się szczegółowe zestawienie wiadomości i charakterystyka umiejętności, jakie nabędą uczestnicy szkoleń. Są one podstawą dla opracowania materiałów dla trenerów i uczestników. Merytoryczna zawartość modułów odpowiada aktualnej wiedzy i uznanym metodom postępowania. Standardy szkolenia umożliwiają porównywalność z innymi szkoleniami i dają podstawy do przyznawania certyfikatów ukończenia szkolenia. Moduł 1. Od decyzji do wyjazdu 1.1 Teoretyczne podstawy migracji podstawowe definicje emigrant, imigrant kraj pochodzenia, kraj przyjmujący kraj tranzytowy, kraj docelowy migracje wewnętrzne i zewnętrzne kierunki migracji na świecie imigranci na Ukrainie kierunki migracji z Ukrainy 1.2 Różnorodność motywacji do wyjazdu rodzaje migracji dobrowolność migracji przyczyny migracji czas trwania migracji migracje łańcuchowe, migracje wahadłowe różnorodność motywacji migrantów 1.3 Decyzja o migracji i wybór miejsca osiedlenia racjonalność ludzkich decyzji informacje dostępne i niedostępne migrantom 1.4 Czynniki typu „push” i „pull” teoria „push-pull” rozpoznawanie przez uczestników czynników wypychających na emigrację i przyciągających do kraju przyjmującego 1.5 Ekonomia migracji: perspektywa indywidualna i społeczna dualny rynek pracy „3d jobs” zawodowe funkcjonowanie migrantów transfery zarobków skutki migracji dla gospodarki państwa przyjmującego konsekwencje migracji dla kraju pochodzenia 1.6 Elementy prawa związane z migracjami możliwości opuszczenia własnego kraju przekraczanie granicy pobyt w kraju tranzytowym pobyt w kraju docelowym migracje w prawodawstwie UE 11 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.1 Standardy szkolenia 1.7 Legalność i nielegalność pobytu spojrzenie na sytuację legalności i nielegalności pobytu z perspektywy migranta Moduł 2. Emigracja: konsekwencje społeczne 2.1 Rodzina pozostająca w kraju pochodzenia uwrażliwienie uczestników na problem i usystematyzowanie wiedzy o problemach rodzin (w szczególności dzieci), pozostałych w kraju pochodzenia, podczas gdy rodzice przebywają za granicą 12 PL 2.2 Rodzina na emigracji: partnerzy i dzieci migrantów identyfikacja problemów, z jakimi zmagają się poszczególni członkowie rodzin migranckich 2.3 Rodziny dwukulturowe oraz mieszane kulturowo przyjrzenie się problemom i dylematom rodzin mieszanych pod względem pochodzenia kulturowego, zapoznanie się z przykładami różnych strategii akulturacyjnych (na podstawie filmu) 2.4 Postawy społeczeństwa przyjmującego wobec imigrantów uświadomienie uczestnikom granic ich tolerancji, uświadomienie działania mechanizmu stereotypizacji Moduł 3. Emigracja: konsekwencje psychologiczne 3.1 Szok kulturowy: przyczyny powstawania, konsekwencje oraz sposoby radzenia sobie doświadczenie przez uczestników szkolenia sytuacji zbliżonej do szoku kulturowego, próby efektywnego działania w warunkach niepewności, odmiennych reguł zmiany spowodowane migracją obciążenie psychiczne i fizyczne, stres utrata dotychczasowych sposobów radzenia sobie pojęcie szoku kulturowego przebieg szoku kulturowego 3.2 Zasoby psychospołeczne migrantów identyfikacja trudności i potrzeb uchodźców, uwrażliwienie na zasoby, jakimi dysponują migranci 3.3 Dobrostan psychospołeczny migrantów dostępne metody pomocy migrantom uwrażliwienie uczestników na trudności adaptacyjne migrantów, identyfikacja przez uczestników dostępnych sposobów pomocy migrantom, możliwa pomoc w osiąganiu dobrostanu psychospołecznego. 3.4 Adaptacja czynniki wspierające adaptację do życia w innym kraju, trudności adaptacyjne i ich przyczyny 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.1 Standardy szkolenia 3.5 Strategie akulturacji proces akulturacji psychologicznej modele i strategie akulturacji konsekwencje przyjęcia poszczególnych strategii rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji odniesienie wiedzy o strategiach akulturacji do własnego doświadczenia uczestników szkolenia, ćwiczenie umiejętności rozpoznawania strategii akulturacji nabycie umiejętności rozpoznawania strategii akulturacji ćwiczenie umiejętności rozpoznawania strategii akulturacji 3.6 Marginalizacja jako niepowodzenie migracji marginalizacja jako niepowodzenie migracji zjawisko wykluczenia społecznego Moduł 4. Uchodźcy – szczególna grupa migrantów 4.1 Psychospołeczne konsekwencje uchodźstwa zapoznanie się uczestników z autentycznymi historiami uchodźców, wzbudzenie empatii wobec uchodźców przyczyny uchodźstwa definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej UNHCR – cele i działania prawa i obowiązki uchodźcy status uchodźcy uchodźcy wewnętrzni geografia uchodźcza fazy stawania się uchodźcą zastosowanie wiedzy na temat uchodźców do konkretnego przypadku, możliwość zapoznania się z różnorodnością losów uchodźców. 4.2 Przemoc i jej następstwa – jak rozpoznawać i reagować czym jest przemoc? prześladowania, rodzaje prześladowań tortury i ich konsekwencje dla ofiar gwałty - indywidualne skutki i polityczne znaczenie handel ludźmi (trafficking in people) 4.3 Post-traumatic Stress Disorder – zespół stresu pourazowego pojęcie traumy symptomy PTSD objawy najczęściej zgłaszane przez uchodźców wpływ PTSD na różne obszary życia przełożenie wiedzy o przemocy i PTSD na konkretne przykłady 13 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.1 Standardy szkolenia 4.4. Pomoc psychologiczna dla uchodźców komunikacja w obcym języku rola tłumacza trauma w różnych kulturach syndrom ocalonych unikanie powtórnej traumatyzacji własne uczucia i problemy pracownika socjalnego/terapeuty - praca nad skutecznym komunikatem sugerującym wizytę u specjalisty, ćwiczenie umiejętności komunikacji międzykulturowej, identyfikacja oczekiwań i obaw przed spotkaniem z psychologiem. 14 PL 4.5 Rehabilitacja społeczna dla uchodźców problemy społeczne i ekonomiczne problemy kulturowe trudności psychologiczne, wyuczona bezradność zapoznanie uczestników z sytuacją osób i rodzin przebywających w ośrodku dla uchodźców rozpoznanie głównych problemów, z jakimi borykają się uchodźcy w kraju przyjmującym 4.6 Specyfika pomocy kobietom-uchodźczyniom analiza problemów, z jakimi spotykają się kobiety w różnych obszarach życia, zależnych od kultury i obyczajów przemoc ze względu na płeć przeszkody w uczestniczeniu w życiu społecznym dostęp do edukacji przemoc domowa, niewola domowa molestowanie seksualne, gwałty handel kobietami zagrożenia w podróży zagrożenia w obozach dla uchodźców zmiany w strukturze rodziny, konflikty w małżeństwach pomoc kobietom – uchodźczyniom - zastosowanie wiedzy o specyficznych problemach kobiet – uchodźczyń do konkretnych przykładów 4.7 Specyfika pomocy dzieciom- uchodźcom dzieci bez opieki zmiany w strukturze rodziny, konflikty międzypokoleniowe oddziaływanie na rodziców możliwość kontaktu z własną kulturą edukacja, wsparcie wychowawców Moduł 5. Powroty z emigracji 5.1 Czynniki wpływające na decyzję o powrocie identyfikacja czynniki wpływające na decyzję o powrocie 5.2 Odległe konsekwencje migracji nabycie wiedzy o odległe konsekwencje migracji 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.1 Standardy szkolenia 5.3 Przyczyny niepowodzenia migracji przyczyny niepowodzenia migracji w przykładach 5.4 Psychospołeczne aspekty powrotu psychospołecznych aspekty powrotu 5.5 Powrotny szok kulturowy i radzenie sobie z nim model powrotnego szoku kulturowego 5.6 Reintegracja w kraju pochodzenia – metody wspierania reintegracji obserwacja i analiza sytuacji psychologicznej osoby powracającej z emigracji (na podstawie filmu) 5.7 Powroty drugiego pokolenia migrantów kluczowe aspekty powroty drugiego pokolenia migrantów Moduł 6. Warsztaty umiejętności praktycznych 6.1 Praca w warunkach zróżnicowania kulturowego 6.1.1 Pojęcie kultury wypracowanie i wyrażenie przez uczestników własnego rozumienia pojęcia kultury różnorodność definicji kultury uświadomienie sobie przez uczestników wpływu kultury na różne sfery życia części składowe kultury 6.1.2 Kulturowe uwarunkowania zachowań interpersonalnych - socjalizacja rola rodziny i systemu edukacji kultura i różnice indywidualne nabycie umiejętności analizy źródeł wartości, norm i skryptów zachowań typowych dla danej kultury ćwiczenie umiejętności analizy źródeł wartości, norm i skryptów zachowań typowych dla własnej kultury refleksja nad cechami rodzimej kultury wymiary kultury wg Hofstede badanie wymiarów kultury diagnoza wymiarów własnej kultury przez uczestników, rozpoznanie charakterystyk własnej kultury, które mogą stanowić trudność dla przedstawicieli innych kultur 6.1.3 Różnice kulturowych w komunikacji werbalnej i niewerbalnej egocentryzm i etnocentryzm otwartość w komunikacji style komunikacji wg Halla wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda emocje w komunikacji różnice językowe ćwiczenie umiejętności rozpoznawania i posługiwania się wymiarami kultury w konkretnych sytuacjach 15 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.1 Standardy szkolenia doświadczenie sytuacji kontaktu z odmiennością kulturową, testowanie zjawisk związanych z komunikacją międzykulturową ćwiczenie umiejętności rozpoznawania kulturowych przyczyn konfliktu poszukiwanie możliwości rozwiązania i łagodzenia nieporozumień na tle kulturowym ćwiczenie umiejętność identyfikowania konfliktów, wymiana doświadczeń, omówienie emocji towarzyszących konfliktom 16 PL 6.1.4 Zdrowie psychiczne w różnych kulturach zwrócenie uwagi uczestników na rolę kultury w sposobie wyrażania zaburzeń zdrowia zapoznanie uczestników z przykładami kulturowo uwarunkowanych syndromów 6.2 Udzielanie pomocy migrantom i uchodźcom 6.2.1 Udzielanie pomocy osobom odmiennym kulturowo identyfikacja trudności i potrzeb uchodźców, uwrażliwienie na zasoby, jakimi dysponują uchodźcy 6.2.2 Skuteczna komunikacja z przedstawicielami wybranych narodowości i grup etnicznych kontakt z rozmówcą bariery w komunikacji formułowanie pytań ćwiczenie umiejętności formułowania pytań dotyczących kultury analiza trudności w prowadzeniu wywiadu uwrażliwienie na sytuację osoby, z którą prowadzony jest wywiad obserwacja wywiadu z uchodźcą rozpoznawanie zachowań przydatnych i utrudniających wywiad. 6.2.3 Mediacje i negocjacje w sytuacji konfliktu na tle kulturowym czym jest konflikt? strategie negocjacji mediacja i jej zastosowanie ćwiczenie umiejętności negocjacji i współpracy w warunkach konfliktu na tle kulturowym tworzenie nowych rozwiązań konfliktu 6.3 Etyczne aspekty pracy z osobami odmiennymi kulturowo 6.3.1 Zjawiska stereotypów i uprzedzeń relacje mniejszość – większość posiadanie władzy uprzedzenie jako postawa trzy aspekty postaw czym są stereotypy „samospełniające się przepowiednie” mechanizmy powstawania stereotypów funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.1 Standardy szkolenia 6.3.2 Dyskryminacja i metody jej przeciwdziałania w kontekście migracji czym jest dyskryminacja? rodzaje dyskryminacji dyskryminacja instytucjonalna dyskryminacja krzyżowa grupy defaworyzowane wśród migrantów dyskryminacja pozytywna konsekwencje dyskryminacji uświadomienie sobie sytuacji, w których uczestnicy byli sprawcami i ofiarami dyskryminacji doświadczenie sytuacji osoby dyskryminującej i dyskryminowanej uświadomienie sobie emocji przeżywanych przez te osoby wypracowanie sposobów radzenia sobie w sytuacji dyskryminacji 6.3.3 Grupy defaworyzowane wśród migrantów stworzenie uczestnikom okazji do przemyślenia i przedyskutowania stereotypowych twierdzeń na temat grup defaworyzowanych 6.4 Psychologiczna higiena pracy w obszarze pomagania innym 6.4.1 Wypalenie zawodowe czym jest wypalenie zawodowe? objawy wypalenia zawodowego przyczyny wypalenia etapy rozwoju wypalenia skutki wypalenia dla danej osoby i jej otoczenia „trudni” klienci zapobieganie wypaleniu zawodowemu 6.4.2 Radzenie sobie ze stresem przyczyny stresu lista zdarzeń życiowych – czynników stresu obciążenia i zasoby indywidualne postrzeganie stresorów akceptacja sytuacji niepewności dynamika stresu konsekwencje stresu stres pozytywny uwrażliwienie uczestników na skutki, jaki powoduje stres poszukiwanie sposobów radzenia sobie ze skutkami stresu 6.4.3 Budowanie sieci wsparcia identyfikacja dostępnych źródeł wsparcia dla uczestników (osób i instytucji) zachęcenie uczestników do korzystania ze wsparcia superwizja – czym jest? zalety superwizji kto może być superwizorem grupy wsparcia współpraca z przedstawicielami organizacji pozarządowych współpraca z przedstawicielami innych instytucji 17 PL 18 PL 19 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych 1.2 Pakiet edukacyjny PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Od decyzji do wyjazdu Teoretyczne podstawymigracji 20 PL podstawowe definicje emigrant, imigrant, reemigrant kraj pochodzenia, kraj przyjmujący kraj tranzytowy, kraj docelowy migracje wewnętrzne i zewnętrznerodzaje migracji dobrowolność migracji przyczyny migracji czas trwania migracji migracje łańcuchowe, migracje wahadłowe różnorodność motywacji migrantów czynniki typu „push” i „pull” Definicja migracji – Migracja to względnie trwała zmiana miejsca pobytu jednostek i grup ludzi. Emigrant, imigrant – Emigrant to osoba opuszczająca dane miejsce. Imigrant – to osoba przybywająca do jakiegoś miejsca. Reemigrant – Osoba, która opuściła swój kraju, a po wielu latach życia za granica zdecydowała się na powrót. Kraj pochodzenia – Kraj pochodzenia migranta. Kraj z którego migrant wyjeżdża. Kraj przyjmujący – Kraj przyjmujący migranta. Kraj, do którego migrant przyjeżdża. Kraj tranzytowy – Kraj przez który migrant przejeżdża w drodze do kraju przyjmującego(docelowego). Czasem migranci zatrzymują się najdłużej w kraju tranzytowym, ale nie mają zamiaru się w nim osiedlić. Kraj docelowy – Kraj, do którego podążają migranci. Kraj, w którym zamierzają się osiedlić. Rodzaje migracji Podział ze względu na: czas trwania dobrowolność legalność planowanie Czas trwania migracji krótkoterminowe (kilka tygodni,miesięcy) długoterminowe (kilka lat) stałe (kilkanaście, kilkadziesiąt lat) Dobrowolność migracji Migracje: dobrowolne przymusowe 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Legalność migracji Migracje: legalne nielegalne Przyczyny migracji Ekonomiczne Polityczne Ekologiczne Zdrowotne Rodzinne Edukacyjne itd. Migracje wewnętrzne -zewnętrzne Migracje zewnętrzne: poza granice kraju. Migracje wewnętrzne: wewnątrz kraju. Migracje łańcuchowe Migranci: pochodzą z tego samego miejsca, wyjeżdżają w tym samym czasie jadą do tego samego miejsca są ze sobą POWIĄZANI rodzinnie lub przyjacielsko pomagają sobie nawzajem w wyjeździe, szukaniu pracy, zamieszkaniu na emigracji Sieci migracyjne związki interpersonalne łącząc emigrantów, byłych migrantów i przyszłych migrantów oparte na pokrewieństwie, przyjaźni,wspólnym pochodzeniu zmniejszają społeczne, ekonomiczne i emocjonalne koszty migracji Migracje wahadłowe Trwają od kilku godzin do kilku dni. Najczęściej celem migracji wahadłowych jest przewóz towarów i handel nimi. Różnorodność motywacj imigrantów polityczne religijne ekonomiczne w poszukiwaniu przygód z przyczyn osobistych itp. Teoria push-pull Warunki życia w kraju pochodzenia skłaniają ludzi do migracji do innychkrajów o lepszych warunkach życia. 21 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Decyzja o migracji i wybór miejsca osiedlenia 22 PL racjonalność ludzkich decyzji informacje dostępne i niedostępne migrantom kierunki migracji na świecie imigranci na Ukrainie kierunki migracji z Ukrainy Czynniki „push” i „pull” Czynniki push (wypychające): bieda,bezrobocie, zła sytuacja polityczna, itd. Czynniki pull (przyciągające): miejsca pracy, opieka zdrowotna, stabilna sytuacja polityczna, itd. Racjonalność ludzkich decyzji kalkulacja strat i zysków podejmowanie decyzji przez pojedynczego migranta lub przez całe gospodarstwo domowe migranci przenoszą się do miejsc, gdzie jest więcej miejsc pracy i wyższe zarobki ważna jest nie tylko wysokość pensji, ale także ubezpieczenie społeczne i zdrowotne,perspektywy rozwoju, itd. Informacje dostępne migrantom prawo migracyjne, legalność pobytu szanse zatrudnienia i wysokość zarobków w kraju pochodzenia i kraju przyjmującym prawne aspekty życia w danym kraju aktualna sytuacja ekonomiczna,polityczna w kraju przyjmującym informacje dotyczące klimatu Informacje niedostępne migrantom zdarzenia losowe, które są niemożliwe do przewidzenia (choroba, wypadek, kradzież, itp.) błędne informacje uzyskane od innych migrantów ilość osób poszukujących pracy w danym miejscu i czasie rzeczywista wysokość zarobków i kosztów utrzymania Liczba migrantów na świecie 185-195 milionów osób. Około 3% światowej populacji Kierunki migracji na świecie Stany Zjednoczone Rosja Niemcy Ukraina Francja Indie Kanada Arabia Saudyjska Australia Pakistan Wielka Brytania Iran IOM - InternationalOrganization for Migration Założona (pod inną nazwą) w roku1951. Początkowo pomagała migrantomw Europie. Pomaga ponad 12 milionom migrantów na całym świecie. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Regiony „wysyłające” Odeski 54% Zakarpacki 12% Republika Autonomiczna Krym 8% Lwowski 8% Charkowski 4% Doniecki 2% Tarnopolski 2% Kierunki migracji z Ukrainy Rosja Grecja Polska Czechy Włochy Hiszpania Imigranci na Ukrainie Kraje b. ZSRR (Abchazja, Tatarzy, Azerbejdżan, Armenia, Czeczenia, itd.) Iran Somalia Wietnam 23 PL Iran Pakistan Somalia Sri Lanka Wietnam Ekonomia migracji: perspektywa indywidualna i społeczna dualny rynek pracy „3d jobs” transfery zarobków skutki migracji dla gospodarki państwa przyjmującego konsekwencje migracji dla kraju pochodzenia Dualny rynek pracy Podział rynku pracy na „kapitałowy” i„pracowniczy” kapitałowy: wyższepensje, większe bezpieczeństwo, lepsze perspektywy, wyższe kwalifikacje. Głównie dla obywateli danego kraju. pracowniczy: niższe pensje, mniejsze bezpieczeństwo, gorsze perspektywy, niskiek walifikacje. Głównie dla migrantów. „3d jobs” – Dirty Dangerous Demeaning (brudne, niebezpieczne, poniżające) Taka degradacja statusu społecznego powoduje obniżenie samooceny i wpływa niekorzystnie na zdrowie psychiczne. Stres związany z miejsce mpracy: ograniczenie komunikacji (bariera językowa i kulturowa) nieznajomość organizacji pracy stanowisko poniżej kwalifikacji brak wsparcia społecznego stanowisko pracy zgodne z kwalifikacjami, ale pensje niższe niz pracowników rodzimych 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Praca „na czarno” Praca „na biało” 24 PL Praca „na czarno” To praca nielegalna. Pracodawca niepodpisuje z pracownikiem umowy, nie płaci za jego ubezpieczenie, nie płaci tez podatków. W razie konfliktu, pracownik nie mamożliwości egzekwowania swoich praw (na przykład, gdy pracodawca mu nie wypłaci wynagrodzenia). Pracownik nie ma też możliwości udowodnic kolejnemu pracodawcy, że był zatrudniony. Typowe trudności pracowników zatrudnionych nielegalnie to zarobki mniejsze, niż umówione, opóźnienia w wypłacie, czasem – brak wypłaty. Poważne trudności w sytuacji wypadku przy pracy – koszty leczenia często spadają na pracownika. Praca „na biało” Czyli praca legalna. Pracownik i pracodawca podpisują umowę,która określa zakres pracy, wymiar czasu pracy i wynagrodzenie. Są różne rodzaje umów o pracę, najczęściej pierwsza umowa, jaką podpisuje nowy pracownik to umowa na okres próbny (zwykle3 miesiące). Po tym czasie pracodawca podpisuje kolejna umowę, jeśli jest z pracownika zadowolony. Są umowy na czas określony i nieokreślony. Pracownik jest chroniony przez prawo. W razie niewypłacenia pensji i innych naruszeń jego praw, może odwołać sie do sądu oraz innych instytucji powołanych do chronienia praw pracowników. Pracownik jest ubezpieczony, w razie choroby nie ponosi kosztów leczenia. Skutki migracji dla gospodarki państwa przyjmującego Migranci przyczyniają się do wzrostu produkcji dóbr i usług. Migranci przyczyniają się do obniżenia cen produktów i usług w kraju przyjmującym. Migranci wypełniają luki w gospodarce państw przyjmujących. Wykonują zarówno prace wymagające wysokich kwalifikacji, jak i niskich kwalifikacji. Konsekwencje migracji dla kraju pochodzenia zmniejszenie ilości mieszkańców kraju zaburzenie struktury wiekowej ludności (migrują głównie ludzie młodzi) utrata więzi wewnątrz rodzin zmiany kulturowe w lokalnych społecznościach Kapitał społeczny Sieci kontaktów społecznych, współzależność ludzi i wzajemna pomoc. Sieci łączą więzi zaufania, lojalności, solidarności. Wskutek migracji kraj pochodzenia traci kapitał społeczny. „Drenaż mózgów” (brain drain) Utrata wykształconych osób przez kraj pochodzenia migrantów. Są to nie tylko osoby z wyższym wykształceniem, ale także osoby kreatywne, samodzielne, przedsiębiorcze, z własną inicjatywą. Ich wykształcenie i umiejętności jest ważne dla rozwoju kraju. „Drenaż opieki” (care drain) Utrata osób opiekujących się innymi przez kraj pochodzenia migrantów. Są to przede wszystkim kobiety, pracujące jako opiekunki do dzieci, osób starszych, niepełnosprawnych, pielęgniarki, itd. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Zróżnicowanie źródeł dochodów Rodziny wysyłaja jedną osobe (przedstawiciela rodziny) do pracy zagranicą. Reszta rodziny pozostaje w kraju. Transfery zarobków Zarobki migrantów wysyłane są do kraju pochodzenia. Transfery są głównym źródłem dochodów dla rodzin pozostających w kraju pochodzenia. Przysyłane pieniądze wydawane są na codzienne życie, zakup mieszkania lub domu, wyposażenie i remonty, edukację dzieci, inwestycje, itd. Elementy prawa związane zmigracjami możliwość opuszczenia własnego kraju przekraczanie granicy pobyt w kraju tranzytowym pobyt w kraju docelowym migracje w prawodastwie UE Możliwości opuszczenia własnego kraju Każde państwo ustala zasady opuszczania kraju przez swoich obywateli Od zakazu opuszczania kraju do pełnej swobody Dokumenty uprawniające do wyjazdu Przekraczanie granicy zależne od polityki kraju własnego i docelowego legalne lub nielegalne Pobyt w kraju tranzytowym Etap na drodze do kraju docelowego Migranci przebywają tu możliwie jaknajkrócej W pewnych przypadkach może stać siekrajem docelowym Pobyt w kraju docelowym Każdy kraj stosuje odmienną politykę wobec przybywających do niego migrantów. W zależności od tej polityki pobyt może być: legalny nielegalny początkowo legalny a następnie nielegalny początkowo nielegalny a następnie legalny Legalność pobytu ma ogromne znaczenie dla stanu psychicznego imigranta, jego rozwoju osobistego i zawodowego. Migracje w prawodawstwie UE(1) polityka kontroli imigracji polityka względem migrantów 25 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Dyrektywy UE im dłużej cudzoziemiec przebywa w danymkraju, tym więcej ma praw podstawa udzielenia statusu rezydenta: stabilne, regularne i wystarczające dochody, posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego, udział w programach integracyjnych prawo do łączenia rodzin (obejmuje współmałżonka i małoletnie dzieci) 26 PL Konwencja Dublińska zapewnienie, że każdy wniosek o azyl sprawdzony będzie przez jedno odpowiedzialne za to państwo, jak równiez upewnienie się, że powtórne składanie wniosku w innym kraju Unii będzie niemożliwe wszystkie państwa Unii Europejskiej rozpatrujące wniosek o azyl mają robić to na tych samych podstawach prawnych, według tych samych norm i standardów Strefa Schengen zasada swobodnego przepływu osób brak kontroli na wewnętrznych granicach strefy większa kontrola na zewnętrznych granicach strefy wspólna polityka wobec migrantów Emigracja: konsekwencje psychologiczne Szok kulturowy zmiany spowodowane migracja obciążenie psychiczne i fizyczne, stres utrata dotychczasowych sposobów radzenia sobie pojęcie szoku kulturowego przebieg szoku kulturowego Zmiany spowodowane emigracja zmiany w otoczeniu fizycznym zmiany w otoczeniu społecznym zmiany w funkcjonowaniu psychicznym Zmiany w otoczeniu fizycznym Klimat, skład pożywienia, drobnoustroje, substancje chemiczne w otoczeniu, rytm dnia, obrazy, dźwięki, zapachy, smaki, dotyk... Zmiany w otoczeniu społecznym Z osoby samodzielnej i kompetentnej kulturowo, migrant zamienia się w „ucznia”, który musi prosić o pomoc w najprostszych sprawach, polegać na obcych osobach w sprawach dla niego ważnych. Spostrzegany jest przez nowe otoczenie społeczne jako osoba niesamodzielna, infantylna, niewychowana, itp. Koniecznośc odkrywania zasad życia społecznego w nowym kraju (zasad każdego elementu kultury). Zmiany w funkcjonowaniu psychicznym Zmiany w otoczeniu fizycznym i społecznym powodują stres psychologiczny. Dotychczasowe mechanizmy obronne stają się nieadekwatne. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Migrant odczuwa nowe emocje: tęsknota, bezsilność, wstyd, lęk, poczucie braku bezpieczeństwa, obniżenie poczucia własnej wartości, brak poczucia kontroli. Stres Obciążenie psychiczne i fizyczne Przyczyną stresu jest brak równowagi między wymaganiami środowiska a zasobami danej osoby. Utrata dotychczasowych sposobów radzenia sobie (w nowym otoczeniu bardzo często dotychczasowe sposoby stają się nieadekwatne i nieskuteczne). Szok kulturowy Mocny stres występujący w sytuacji kontaktu z odmiennościa kulturową. Szok zwykle jest nagły, gwałtowny, krótkotrwały... Ale szok kulturowy jest długotrwały i ma charakter kumulatywny. Szok kulturowy obejmuje funkcjonowanie psychiczne, fizyczne i społeczne człowieka. Jest on rezultatem trudnych zmian spowodowanych migracją. Dostarcza on negatywnych emocji, które pogarszają samopoczucie i wpływają na funkcjonowanie człowieka. Rezultaty szoku kulturowego Zagubienie Niepewnośc Depresja Niepokój Bezsilnośc Konflikty interpersonalne(złość,nienawiść) Problemy zdrowotne i zaburzenia pod postacią somatyczna Dwie strategie radzenia sobie 1. Przyjęcie postawy etnocentrycznej, czyli interpretowanie zachowań innych ludzi z perspektywy norm własnej kultury 2. Uważne przyglądanie się interakcjom pomiędzy „tubylcami”, jak najostrożniejsze wyciąganie z nich wniosków i próby naśladowania. Przebieg szoku kulturowego Model „U” Na początku dobrostan psychofizyczny migranta jest najwyższy, następnie sie pogarsza i po pewnym czasie wraca do poziomu wyjściowego. Fazy modelu „U” Miodowy miesiąc – trudności są nieodczuwalne, a nawet jeśli imigrant je zauważa, traktuje z humorem i postrzega jako część egzotyki obcej kultury. Jej długość zależy od zasobów migranta. Obserwator – migrant wciąż nie czuje się częścią otaczającego świata, ale obserwuje go z dystansu, próbując znaleźć klucz do jego zrozumienia. Uczestnik – migrant po prostu próbuje przetrwać i jak najsprawniej zaspokoić swoje potrzeby i uzupełnic rosnące deficyty. Szok kulturowy – nasilają się wszystkie przykre objawy związane z przeciążeniem fizycznym i psychicznym, takie, jak choroby, stany depresyjne, nadmierna nerwowość, czy wreszcie zachowania ryzykowne. 27 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Zdrowienie – migrant zaczyna powoli organizować swoje życie w sposób podnoszący poczucie bezpieczeństwa. Racjonalniej ocenia swoje możliwości i wyznacza cele. Potrafi zidentyfikowac wokół siebie nowe zasoby do wykorzystania. Mistrzostwo – migrant zaczyna rozumieć kulturę kraju przyjmującego i zdobywa kompetencje kulturowe pozwalające mu na skuteczne funkcjonowanie. 28 PL Fazy szoku kulturowego 1. Faza „turystyczna” 2. Dezorientacja wywołana różnicami kulturowymi 3. Przełom i początek powrotu do dobrostanu 4. Stabilizacja emocji, doświadczanie pozytywnych i negatywnych aspektów nowej kultury 5. Utworzenie tożsamości dwu- lub wielokulturowej Akulturacja proces akulturacji psychologicznej strategie akulturacji konsekwencje przyjęcia poszczególnych strategii marginalizacja jako niepowodzenie migracji rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji zjawisko wykluczenia społecznego Adaptacja – czym jest? Adaptacja do środowiska to posiadanie cech (anatomicznych, fizjologicznych, behawioralnych), które umożliwiaja przeżycie w danym środowisku. Zaburzenia adaptacyjne Występują w okresie adaptacji do nowej sytuacji życiowej. Objawy: napięcie, niepokój, lęk zamartwianie się, depresja huśtawka emocjonalna poczucie nieradzenia sobie, nieumiejętność planowania, podejmowania decyzji Zastępcze mechanizmy obronne Objawy psychosomatyczne, zachowania ryzykowne (prowadzenie samochodu po pijanemu, mieszanie siew bójki, ryzykowne zachowania seksualne), substancje psychoaktywne (narkotyki, leki) Akulturacja psychologiczna Akulturacja psychologiczna to adaptacja do nowego środowiska kulturowego, poprzez nabycie norm, wartości i schematów zachowań typowych dla nowej kultury. W zetknięciu z odmiennością kulturowa wybierane są różne strategie akulturacyjne. Dwie kultury Rodzima kultura migranta i kultura nowego kraju – obie są częścią życia. W procesie akulturacji wyrażają się przekonania migranta wobec tych obydwu kultur. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Strategie akulturacji Strategie akulturacji to sposoby radzenia sobie z dwoistością kulturowa rodzimej i nowej kultury. Polegają one na podtrzymaniu lub odrzuceniu danej kultury. Strategie akulturacji wgBerry’ego 1. Integracja 2. Separacja 3. Asymilacja 4. Marginalizacja 1. Integracja Łączenie elementów obu kultur. Np. bardzo dobra znajomość obu języków, znajomi wśród reprezentantów obu kultur, obchodzenie świąt zarówno jednej, jak i drugiej kultury, przekazywanie dzieciom wartości obu kultur i znajomości obu języków. Integracja - konsekwencje Decyzja, z której kultury zaczerpnąc sposób radzenia sobie jest za każdym razem podejmowana zależnie od sytuacji. Integracja jest optymalną strategią dla zdrowego funkcjonowania jednostki wspołeczeństwie. 2. Separacja Podtrzymywanie rodzimej kultury i ograniczenie do minimum kontaktów z nową kulturą i jej przedstawicielami. Np. brak znajomości lub słaba znajomość nowego języka, znajomi wyłącznie spośród innym migrantów z własnego kraju, wychowywanie dzieci zgodnie z wartościami rodzimej kultury. Separacja - konsekwencje Wynika z chęci zachowania tradycyjnego stylu życia i obrony tradycyjnych wartości. Nowa kultura traktowana jest jako mniej wartościowa. Przyczyną może być nieprzyjazny sposób traktowania przybyszów i niska ocena ich kultury przez społeczeństwo. 3. Asymilacja Odrzucenie rodzimej kultury i przyjęcie nowej kultury. Np. używanie w życiu prywatnym nowego języka, nie uczenie dzieci języka rodzimego, nie utrzymywanie kontaktów z innymi migrantami z rodzimego kraju. Asymilacja - konsekwencje Powodowana chęcią osiągnięcia dobrej pozycji w społeczeństwie, które jest niechętne odmiennościom. Prowadzi do utraty poczucia stabilności – paradoksalnie – utrudnia wchodzenie jednostki do społeczeństwa. 4. Marginalizacja Porzucenie rodzimej kultury i nieprzyjęcie nowej kultury. Np. nie obchodzenie świąt ani jednej ani drugiej kultury, ograniczenie kontaktów społecznych, nie przekazywanie dzieciom wartości rodzimej kultury i niewspieranie ich uczenia się nowej kultury. Marginalizacja - konsekwencje Może być spowodowana utratą kontaktu ze swoją grupą i niechęcią wobec nowych kontaktów. Prowadzi do poczucia alienacji i utraty tożsamości. Jej skutkiem mogą być zaburzenia psychiczne oraz zachowania kryminogenne. 29 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Strategie akulturacji – tabela 30 PL Kultura ojczysta Kultura przyjmująca tak tak Integracja Asymilacja nie Separacja Marginalizacja nie Akceptacja własnej kultury Ważną przyczyną migracji jest brak akceptacji dla różnych elementów własnej kultury – co wtedy? Ważne jest, aby nie wtłaczać migranta na siłę w schematy jego kultury wtedy, gdy jej lub jej części nie akceptuje. Rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji Wybór strategii akulturacji jest wypadkową dwóch czynników: decyzji imigranta sposobu, w jaki otoczenie reaguje na niego Zjawisko wykluczenia społecznego Jest przeciwieństwem integracji. Najczęściej jest efektem dyskryminacji opartej na pochodzeniu kulturowym, etnicznym, niepełnosprawności, itp.. Konsekwencją wykluczenia społecznego jest ubóstwo, wzajemna wrogość, wykluczenie z dostępu do edukacji, opieki zdrowotnej, itp. Udzielanie pomocy osobom odmiennym kulturowo Co jest podstawowym celem? Pomoc osobom odmiennym kulturowo w powrocie do takiego stopnia funkcjonowania w nowym społeczeństwie, jaki osiągali w rodzimej społeczności. Uchodźcy – szczególna grupa migrantów Kim są uchodźcy? przyczyny uchodźstwa definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej UNHCR - cele i działania prawa i obowiązki uchodźcy status uchodźcy uchodźcy wewnętrzni geografia uchodźcza Przyczyny uchodźstwa zagrożenie życia zagrożenie zdrowia zagrożenie wolności Definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej Uchodźca to osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy religii narodowości przynależności do określonej grupy społecznej 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. Konwencja genewska z 1951 roku Konwencja stanowiła pierwsze prawdziwie międzynarodowe porozumienie obejmujące najistotniejsze aspekty życia uchodźcy. Wylicza w ogólnym zarysie prawa uchodźcy, takie jak wolność praktyk religijnych, swoboda poruszania się, prawo do pracy, edukacji, dostęp do dokumentów podróży. Jednocześnie wymienia ona obowiązki uchodźcy wobec państwa przyjmującego. Zasadniczy przepis Konwencji przewiduje, że uchodźcy nie mogą być zawracani lub wydalani do kraju, w którym obawiają się prześladowań. UNHCR Celem UNHCR jest zapewnienie uchodźcom bezpieczeństwa w kraju udzielającym schronienia oraz wspieranie jego władz w realizacji tego zadania. Urząd Wysokiego Komisarza szuka sposobów niesienia pomocy uchodźcom w rozpoczęciu życia od nowa poprzez integrację ze społecznością lokalną, dobrowolny powrót do ojczyzny, a jeśli jest to niemożliwe, to poprzez osiedlenie się w krajach trzecich. Kto przyznaje status uchodźcy? Uchodźca jest uchodźcą niezależnie od formalnego uznania. Władze państw ustanawiają procedury - zgodne z miejscowym systemem prawnym - służące określeniu sytuacji prawnej osoby ubiegającej się o status uchodźcy oraz jej praw i zakresu pomocy. Przyznanie statusu uchodźcy Osoby ubiegające się o status uchodźcy muszą wykazać, że ich obawa przed prześladowaniami jest uzasadniona. Wyjątkiem jest sytuacja zbiorowego nadania statusu uchodźcy całej grupie osób, jak w przypadku masowych ucieczek spowodowanych przez czystki etniczne lub inne akcje skierowane przeciwko całym grupom ludności. Odmowa przyznania statusu uchodźcy Osoby, co do których stwierdzono na podstawie sprawiedliwych procedur, że nie potrzebują ochrony międzynarodowej, znajdująsię w podobnej sytuacji, jak cudzoziemcy nielegalnie przebywający w danym kraju, mogą zatem zostać deportowane. UNHCR opowiada się za tym, aby przed decyzją o deportacji osoba, której nie przyznano statusu uchodźcy, miała prawo do ponownego rozpatrzenia jej wniosku. Ochrona tymczasowa Ochrona tymczasowa to rozwiązanie proponowane w krajach, w których nastąpił nagły masowy napływ uchodźców. Jest to przejściowa forma ochrony, którą winny zastąpić trwałe rozwiązania. Stosując ochronę tymczasową władze państw unikają konieczności rozpatrywania indywidualnych spraw osób uciekających w wyniku wojen domowych lub powszechnie stosowanej przemocy. Osoby znajdujące się pod ochroną, w świetle definicji konwencji genewskiej, są uchodźcami. Ochrona tymczasowa może zostać zniesiona, gdy powrót do miejsca zamieszkania stanie się bezpieczny. 31 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Prawa uchodźcy Uchodźca ma prawo do bezpiecznego schronienia. Państwa nie mogą wydalać uchodźców, ani usuwać ich siłą na terytorium, gdzie groziłoby im niebezpieczeństwo. Nie mogą także dyskryminować żadnej grupy uchodźców. Powinny zagwarantować uchodźcom możliwość korzystania z praw społecznych i ekonomicznych przynajmniej w takim stopniu, w jakim korzystają z nich cudzoziemcy z kartą stałego pobytu przebywający w tym kraju. 32 PL Uchodźcy gwarantuje się zatem podstawowe prawa obywatelskie, w tym wolność przekonań, przemieszczania się oraz ochronę przed torturami i poniżającym traktowaniem. Państwa mają obowiązek współpracy z UNHCR. Państwa te powinny przyjmować rodziny osób, którym udzielono tymczasowego schronienia, przynajmniej ich małżonków i niepełnoletnie dzieci. Każdy uchodźca powinien mieć dostęp do opieki medycznej. Każdy dorosły uchodźca powinien mieć prawo podjęcia pracy. Żadne dziecko-uchodźca nie może być pozbawione możliwości chodzenia do szkoły. W określonych sytuacjach, takich jak masowy napływ uchodźców, kraje oferujące schronienie mogą uważać za konieczne ograniczenie niektórych praw, np. wolności przemieszczania się, dostępu do pracy czy odpowiedniej edukacji dla wszystkich dzieci. Prawo do ochrony dla kobiet odmawiających podporządkowania się społecznym ograniczeniom Osoby, które uciekają przed poważną dyskryminacją lub innego rodzaju nieludzkim traktowaniem i prześladowaniem z powodu odmowy podporządkowania się surowym kodeksom obyczajowym mają podstawy, by wystąpić o status uchodźcy. Prześladowanie może stanowić przemoc seksualna, np. gwałt. Prześladowaniem jest dyskryminacja, która ma szczególnie krzywdzące konsekwencje. Kobieta obawiająca się napaści z powodu odmowy noszenia tradycyjnych ubrań lub chęci samodzielnego wyboru męża i prowadzenia niezależnego życia, może faktycznie być uchodźcą. Kobiety obawiające się rytualnego okaleczenia narządów płciowych także mogą mieć przyznany status uchodźcy. Obowiązki uchodźcy Uchodźcy mają również pewne obowiązki. W szczególności powinni przestrzegać prawa i przepisów kraju udzielającego schronienia. Utrata prawa do ochrony Osoby, które uczestniczyły w popełnieniu zbrodni wojennych i poważnym naruszeniu międzynarodowych praw człowieka i norm prawa humanitarnego -w tym zbrodni ludobójstwa -utraciły prawo do ochrony i pomocy przysługującej uchodźcom. Żadna osoba, co do której istnieją poważne podstawy, aby podejrzewać, że takie czyny popełniła, nie powinna otrzymać ochrony jako uchodźca. Prawo do ochrony traci także osoba, która kontynuuje działalność zbrojną przeciwko swojemu krajowi pochodzenia z kraju, w którym chce wystąpić o status uchodźcy. Żołnierz nie może być uchodźcą. Genewski dokument podróży – tzw. paszport genewski Dokument wydawany uchodźcom w kraju przyjmującym. Uprawnia ich do przekraczania granic, podróżowania do innych krajów oraz pozostawania tam na określony czas. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Regulacja Dublin II Ustala, które z państw UE jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o status uchodźcy, aby uniknąć składania wniosków przez jedną osobę w kilku krajach jednocześnie. Uchodźca otrzymuje status uchodźcy, w którym złożył wniosek o przyznanie tego statusu. Uchodźcy wewnętrzny IDP –internally displaced persons Uchodźcy wewnętrzni muszą opuścić swoje domy z tych samych przyczyn, co uchodźcy, ale nie przekraczają granic uznawanych za międzynarodowe. Z tego powodu nie mogą korzystać w pełni z pomocy UNHCR. Liczba uchodźców wewnętrznych (20-25 milionów) przekracza liczbę „zwykłych” uchodźców. Z jakich krajów pochodzi najwięcej uchodźców? Afganistan Irak Sudan Kolumbia Demokratyczna Republika Konga Somalia Wietnam Jakie kraje przyjmują najwięcej uchodźców? Pakistan (2 mln uchodźców ) Syria (1 mln) Iran (900tys.) Niemcy (600 tys.) Jordania (500 tys.) Tanzania (430 tys.) Fazy stawania się uchodźca 1. Przedemigracja 2. Ucieczka 3. Dotarcie do kraju pierwszego azylu 4. Osiedlenie się w nowym kraju 5. Repatriacja Przemoc i jej następstwa czym jest przemoc? tortury i ich konsekwencje dla ofiar rodzaje prześladowan gwałty – indywidualne skutki i polityczne znaczenie handel ludźmi (trafficking in people) Czym jest przemoc? Wywieranie wpływu, który jest niechciany i nieakceptowany przez ta osobę, wobec której przemoc jest stosowana. „Kto doznał tortur, nie może już zadomowić się w świecie” – Jean Améry, belgijski pisarz, przeszedł tortury w hitlerowskich więzieniu i w obozach koncentracyjnych. 33 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Tortury fizyczne przypalanie części ciała rażenie prądem okaleczenie powieszenie za ręce lub nogi bicie w pięty podtapianie 34 PL Tortury – w jaki celu są stosowane? uzyskanie informacji od torturowanej osoby zaszkodzenie integralności politycznej, kulturowej danej grupy zniszczenie osobowości torturowanego ukaranie za poglądy polityczne wyniszczenie mniejszości (etnicznej, religijnej) zastraszenie danej grupy Tortury psychiczne deprywacja sensoryczna upozorowane egzekucje naruszenie intymności Tortury przy użyciu farmakologii użycie substancji powodujących ból fizyczny łamanie oporu poprzez podanie określonych leków zaburzenie poznawczej i emocjonalnej orientacji uzależnienie osoby torturowanej odleków Tortury – konsekwencje dla ofiar Konsekwencje dla zdrowia fizycznego i psychicznego. zespół stresu pourazowego depresja, zaburzenia nastroju zaburzenia lękowe, ataki paniki, fobie problemy interpersonalne Gwałty - indywidualne skutki i polityczne znaczenie Gwałt to nie tylko przemoc wobec indywidualnej osoby. Masowe gwałty są narzędziem polityki narodowościowej lub etnicznej, stosowanym podczas wojen i konfliktów zbrojnych. Przerywają one ciągłość pokrewieństwa w danej społeczności. Handel ludźmi (human trafficking) Werbowanie, transport, przekazywanie i przetrzymywanie osób, z zastosowaniem przemocy lub oszustwa, w następujących celach: wykorzystanieseksualne wykorzystanie jako siłę robocza handel narządami ludzkimi adopcja dzieci Najczęstszym rodzajem handlu ludźmi jest handel kobietami zmuszanymi do prostytucji. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny PTSD pojęcie traumy symptomy PTSD objawy najczęściej zgłaszane przez uchodźców wpływ PTSD na różne obszary życia Trauma Doświadczenie lub bycie świadkiem zagrożenia życia lub zdrowia oraz wynikający z tego silny stres. Ostra reakcja na stres w kilka minut po wydarzeniu ustępuje w kilka godzin lub dni Objawy: oszołomienie (zawężenie uwagi, dezorientacja) wyłączenie z tu i teraz lub pobudzenie, nadmierna aktywność fizjologiczne objawy strachu (przyspieszona akcja serca, poty, zaczerwienienie) Zdarzenie może zostać częściowo lub całkowicie zapomniane. PTSD Posttraumatic stress disorders – Zespół Stresu Pourazowego Kategoria diagnostyczna, obejmująca reakcję jednostki na sytuacje bolesne i urazowe (traumę). Pojawia się kilka tygodni, miesięcy po wydarzeniu. Może trwać wiele lat prowadząc dotrwałych zmian w osobowości. PTSD – u kogo? Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne występują u osób ZDROWYCH i nie wystąpiłyby, gdyby traumatyczne wydarzenie nie miało miejsca. Symptomy PTSD chroniczne stany bólowe niekontrolowane nawroty traumatycznych wspomnień zaburzenia snu, koszmary senne lęk, unikanie działań i sytuacji przypominających wydarzenie traumatyczne schorzenia psychosomatyczne problemy z pamięcią i koncentracja depresja, niezdolność do przeżywania przyjemności Somatyzacja Schorzenia psychosomatyczne. Dolegliwości fizyczne będące przejawem stresu psychicznego. Stwierdzony brak przyczyn medycznych. Zamartwianie się o swoje zdrowie. Domaganie się badań lekarskich. To NIE jest symulacja! Osoba naprawdę cierpi. Objawy najczęściej zgłaszane przez uchodźców smutek, lęk przed przyszłością bóle w różnych częściach ciała zaburzenia snu, koszmary senne zaburzenia koncentracji, roztargnienie utrata zainteresowań, brak postępów w pracy, nauce 35 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny 36 PL unikanie pewnych miejsc, przedmiotów, osób podejrzliwość, napięcie, niepokój agresywność, utrata kontroli nad impulsami problemy w związku, małżeństwie Wpływ PTSD na różne obszary życia Ofiara traumy może czuć się wyizolowana, naznaczona, poniżona i upokorzona. Jej funkcjonowanie codzienne jest utrudnione, ponieważ PTSD ma wpływ na: zdrowie fizyczne zdrowie psychiczne relacje z innymi ludźmi Kobiety – uchodźczynie przemoc ze względu na płec przeszkody w uczestniczeniu w życiu społecznym niewola domowa przemoc seksualna zagrożenia w podróży zagrożenia w obozach dla uchodźców zmiany w strukturze rodziny, konflikty w małżeństwach pomoc kobietom – uchodźczyniom Przemoc ze względu na płec Obejmuje przemoc seksualną, fizyczną lub psychiczną skierowaną przeciwko komuś tylko ze względu na płeć tej osoby. Między innymi: przemoc w rodzinie, gwałt, molestowanie seksualne, zastraszanie w pracy i szkole, handelludźmi, zmuszanie do prostytucji. Każdy może stać się ofiarą przemocy ze względu na płeć, jednak kobiety i dziewczynki są na to najbardziej narażone. Przeszkody w uczestniczeniu w życiu społecznym W wielu krajach kobieta nie może uczestniczyć w życiu społecznym, jeżeli niejest reprezentowana przez mężczyznę. We wszystkich działaniach kobieta jest wówczas podporządkowana mężczyźnie, który za nią załatwia np. sprawy formalne w urzędach, ale także może podejmować za nia wszelkie decyzje życiowe. Ubiór i zachowanie Kobiety mogą być poddane fizycznym i psychicznym prześladowaniom za odmowe noszenia specyficznego tradycyjnego stroju (np. czadoru, hidżabu, burki), a także z powodu stosowania makijażu, noszenianie odpowiedniego obuwia i zachowywania siew niewłaściwy sposób, który ma uwłaczać jej godności i prowokować mężczyzn do nieodpowiednich zachowań. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Brak dostępu do edukacji Wśród młodzieży nie uczęszczającej do szkoły 60% to dziewczęta. 64% osób niepotrafiących czytać i pisać to kobiety. Przemoc w rodzinie Stosowanie przemocy wobec kobiet przez członków ich rodzin jest powszechne na całym świecie. Nawet, gdy przemoc w rodzinie jest zabroniona przez prawo, bywa ona akceptowana w wielu społecznościach. Niewola domowa W niektórych krajach kobiety nie mogą same wychodzić z domu lub podejmowac akiejkolwiek pracy zarobkowej bez pozwolenia męża lub innego mężczyzny decydującego o jej losie. Utrudniane jest im także samodzielne zamieszkanie, gdyż mogłoby wpłynąc negatywnie na wzrost ich niezależności i możliwości kształtowania życia na własna rękę. Małżeństwa aranżowane przez rodziny W wielu krajach kobieta nie może decydowac o wyborze przyszłego małżonka, gdyzdecyzję tą podejmują jej rodzice. W Indiach aranżowanych przez rodziców jest 90%małżeństw. Ten zwyczaj zmusza często młode kobiety nie tylko do ucieczki z domu, ale również z kraju pochodzenia, gdyż niespełnienie woli rodziców może być źle widziane przez rodzine i społeczeństwo. Okaleczenie narządów płciowych Obrzezywanie narządów płciowych jest powszechne w wielu afrykańskich krajach muzułmańskich (Somalia, Dżibuti, Sudan,Mali). Obyczaj ten jest silnie zakorzeniony w kulturze. Kobieta nieobrzezana nie może wyjść za mąż i normalnie egzystować wspołeczeństwie jako „kobieta nieczysta”. Obecnie na świecie żyje ponad 114 mln kobiet poddanych obrzezaniu. Gwałt Gwałty stanowią powszechną forme prześladowań, terroru i „czystek etnicznych” -działań zbrojnych, które zmuszają ludzi do opuszczenia ich domów, ponieważ są one bezpośrednio wymierzone w osoby cywilne. Uchodźczynie bywają również napastowane seksualnie w czasie ucieczki oraz w momencie przybycia do kraju, w którym szukają schronienia. Psychologiczne skutki gwałtu lęk, poczucie zagrożenia poczucie winy, samoobwinianie złość skierowana do wewnątrz poczucie utraty, żałoba bezsilność, utrata poczucia kontroli koszmary senne, flashback problemy związane ze sferą seksualności i intymności Zagrożenia w drodze doinnego kraju Kobiety w wielu krajach nie moga samodzielnie podróżować. Jeśli uciekają przed własnym mężem, rodziną, zdane są na opiekę innych mężczyzn, którzy mogą wymuszać świadczenie usług seksualnych przez kobietę w zamian za opiekę, żywność, pomoc w załatwianiu formalności 37 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny urzędowych w kraju przybycia. Kobiety bez żadnej opieki mężczyzny wczasie ucieczki bardziej narażone są na gwałty. Zagrożenia w obozach dlauchodźców Kobiety są narażone na gwałty również w obozach dla uchodźców, np. lokalizacja toalet położonych na uboczu naraża kobiety na napad w drodze do toalety. Zdarza się wykorzystywanie seksualne kobiet przez samych pracowników ośrodka. Przyjmuje to formę zapłaty za otrzymywane dobra: żywność, koce, wodę. 38 PL Głównym problemem w obozach dla uchodźców jest niewystarczający dostęp do pożywienia. Dotyka to szczególnie kobiety i dzieci, które często nie uczestniczą w procesie przydziału żywności. Są one uzależnione od mężczyzn, którzy często niewłaściwie i niesprawiedliwie rozdzielają żywność, pomijając potrzeby kobiet. Zmiany w strukturze rodziny, konflikty w małżeństwach Kobiety i osoby starsze przechodzą proces akulturacji wolniej, m.in. z powodu częstszej izolacji w środowisku domowym. Role rodzinne w rodzinach na uchodźctwie ulegają degradacji. Mężczyźni odpowiedzialni za rodzinę nie sa w stanie jej utrzymać i obwiniają się za to. Prowadzenie wywiadu z kobietą-uchodźczynią osoba przeprowadzająca wywiad musi byc świadoma statusu, sposobu traktowania, praw politycznych kobiet w kraju pochodzenia, a także przypadków stosowania przemocy wobec kobiet osoba przeprowadzająca wywiad powinna mieć informacje na temat kulturowych, religijnych i społecznych uwarunkowan zachowania kobiet oferowana pomoc musi być dostosowana do sytuacji (np. wizyta pracownika społecznego w domu może być kłopotliwa dla kobiety) zebranie informacji o okolicznościach przemocy zauważenie oznak przemocy, tortur- najważniejsze jest stworzenie wspierającego otoczenia podczas wywiadu Gdy podejrzewamy, że kobieta jest ofiarą przemocy osoba przeprowadzająca wywiad oraz tłumacz powinny być kobietami osoba przeprowadzająca wywiad powinna wykazać się szczególnym taktem i umiejętnością słuchania pytania związane z traumatycznymi przeżyciami należy zadawać możliwie ostrożnie i w sposób nie ingerujący w sprawy intymne należy zapewnić kobietę o dyskrecji powierzanych informacji należy unikać obecności osób trzecich – przy wywiadzie nie powinien też być obecny żaden członek rodziny należy brać pod uwagę możliwość, iż kobieta ukrywa przed nami fakt gwałtu Powody ukrywania przemocy Kobieta wolą często zachować swoje przeżycia w tajemnicy przed krewnymi. Społeczna świadomość takich przeżyć, zwłaszcza o charakterze przemocy seksualnej, mogłaby ją zdyskredytować i nadać stygmat kobiety nieczystej. Kobieta może ukrywać fakt gwałtu, bo kultura z której pochodzi zakazuje mówienia o sprawach związanych z seksualnością. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Pomoc dla kobiet – ofiar przemocy pomoc materialna pomoc psychologiczna (np. grupy wsparcia, pomoc organizacji kobiecych) pomoc medyczna (rany, choroby przenoszone drogą płciową, ciąża, dostęp do metod planowania rodziny) doradztwo zawodowe i pomoc w uzyskaniu nowych kwalifikacji Przede wszystkim: informacja! Dostarczenie niezbędnych informacji do ubiegania się o swoje prawa. Dzieci – uchodźcy dzieci bez opieki zmiany w strukturze rodziny, konflikty międzypokoleniowe oddziaływanie na rodziców – możliwość kontaktu z własną kultura – edukacja, wsparcie wychowawców Dzieci-uchodźcy Ponad połowa dzieci-uchodźców straciła kogoś z bliskiej rodziny, a ponad jedna trzecia była świadkiem mordu lub torturowania swoich bliskich. Były świadkami przemocy, wojny, gwałtów. Dziecko bez opieki Według UNHCR dziecko pozbawione opieki to takie, które „zostało oddzielone od obojga rodziców i dla którego – w świetle obowiązujących praw lub zwyczajów– nie można wyznaczyc opiekuna”. Ubieganie się o status uchodźcy Dziecko bez opieki może samodzielnie złożyć wniosek o status uchodźcy. Powinno mieć wyznaczonych pracowników socjalnych do pomocy. Kontakt z własną kultura Szczególnie ważny w przypadku dzieci bez opieki. Dzieci-uchodźcy przebywający z rodzina w naturalny sposób mają dostęp do własnego języka i tradycji. Poczucie bezpieczeństwa Jednym z największych problemów dzieci-uchodźców jest utrata poczucia bezpieczeństwa. Kluczowe dla dobrostanu i rozwoju dziecka jest zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa, normalności i stabilizacji. Zdrowie PTSD depresja zaburzenia emocjonalne lęk, niepokój symptomy somatyczne Konflikty międzypokoleniowe Dzieci zazwyczaj szybciej przechodza akulturację niż dorośli. Pomaga w tym uczęszczanie do szkoły i kontakt z rówieśnikami. Nasila to jednak konflikt między pokoleniem dzieci i wolniej przystosowujących się rodziców i dziadków. 39 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Odpowiedzialność za rodzinę Dzieci, szczególnie najstarsze z rodzeństwa obarczone są nadmierna odpowiedzialnością i obowiązkami, praca na rzecz pozostałej rodziny. Jest to jedna z przyczyn, dla których niemogą uczęszczać do szkoły. 40 PL Pomoc dla rodziców Programy integracyjne dla uchodźczych rodzin. Im prędzej rodzice rozpoczną w nowym kraju samodzielne, niezależne życie, tym większe szanse na normalność będa miały dzieci. Sytuacja zawieszenia powoduje dodatkowe cierpienia czy stres dla dzieci. Przygnębienie rodziców często powoduje rodzinne awantury i prowokuje przemoc wobec dzieci. Edukacja dzieci-uchodźców Brak dostępu do edukacji zaburza rozwój poznawczy i społeczny dzieci. Kluczowe dla integracji jest zapewnienie dzieciom możliwości nauki języka oraz edukacji szkolnej na odpowiednim poziomie. Do uczestnictwa dzieci-uchodźców w zajęciach szkolnych powinni być przygotowani zarówno nauczyciele, jak i pozostali uczniowie. Pomoc dla wychowawców i nauczycieli Świadomość problemów, z jakimi zmagaja się dzieci – uchodźcy. Poznanie aktualnej sytuacji dziecka, w tym znajomości języka kraju przyjmującego. Podstawowe informacje o kraju, z którego pochodzi dziecko. Świadomość korzyści, jakie przynosi obecność dziecka-uchodźcy: kształtowanie postaw zrozumienia dla innych, tolerancji, uczenia się różnic kulturowych. Życie w ośrodku recepcyjnym dla uchodźców problemy społeczne i ekonomiczne problemy kulturowe trudności psychologiczne, wyuczona bezradnośc Problemy społeczne i ekonomiczne Niewystarczająca oferta socjalna w ośrodkach. W niektórych ośrodkach nie ma przedszkoli, boisk, placów zabaw, bibliotek, dostępu do komputera ani żadnej innej propozycji spędzania wolnego czasu. Przepełnienie w ośrodku i konflikty między mieszkańcami, np. kradzieże i wymuszenia, których sprawcami są współmieszkańcy ośrodka. Brak dostępu do edukacji dla dzieci ubiegających się o status uchodźcy. Brak przedszkoli, opieki nad małymi dziećmi. Brak możliwości podjęcia pracy przez okres oczekiwania na decyzję. Trudna sytuacja osób niepełnosprawnych. Niedobór artykułów higienicznych. Niewystarczająca opieka medyczna, szczególnie dla kobiet w ciąży. Problemy kulturowe Konflikty pomiędzy uchodźcami. Jadłospis nieuwzględniający potrzeb kulturowych. Brak znajomości przez uchodźców zasad panujących w ośrodku. Brak przeszkolenia dla personelu, w zakresie różnic kulturowych i religijnych. Brak tłumaczy pogłębia problemy komunikacyjne. Konflikty między uchodźcami i personelem ośrodków. Niedostateczna informacja dotycząca praw uchodźcy i procesu przyznawania statusu, brak informacji na temat praw cudzoziemców w danym kraju. Problemy wynikające z korzystania ze wspólnych łazienek i kultur przez osoby pochodzące z różnych kultur. Korzystanie przez mężczyzn z łazienek dla kobiet. Umieszczanie w jednym pokoju rodzin z dziećmi i samotnych mężczyzn. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Problemy psychologiczne Brak wsparcia dla ofiar przemocy i osób po przeżyciu traumy. Brak poczucia bezpieczeństwa z powodu nadużywania przez niektórych mieszkańców ośrodków alkoholu i narkotyków (uzależnienia). Brak poczucia bezpieczeństwa w ośrodkach z powodu małej ilości personelu. Nuda. Tryb życia w ośrodku wyzwala bierność i problemypsychologiczne. Wyuczona bezradnośc Przyjęcie postawy bierności wobec wszelkich codziennych zadań, jakie stają przed uchodźcami. Wynika z przeświadczenia, że ich los całkowicie zależy od innych osób, a sami nie mają na nic wpływu. Skutek wielokrotnego doświadczenia: utraty kontroli nad własnym życiem nieskuteczności własnych staran pozostawienia wielu niedokończonych spraw Im dłuższy pobyt w ośrodku, tym większa bezradność. Powrotny szok kulturowy odległe konsekwencje migracji przyczyny niepowodzenia migracji czynniki wpływające na decyzjęo powrocie psychospołeczne aspekty powrotu model powrotnego szoku kulturowego Odległe konsekwencje migracji 1. dla tego pokolenia 2. dla następnych pokoleń 3. utrata umiejętności kulturowych (zależy od strategii akulturacyjnej) 4. akulturacja w nowym kraju 5. rozluźnienie więzów społecznych w kraju pochodzenia „Skamielina kulturowa” Nieaktualna wiedza kulturowa o kraju pochodzenia Spowodowana jest m.in. brakiem kontaktu ze współczesną kulturą kraju nie posiadaniem informacji o przemianach, do jakich tam doszło brakiem kontaktu z nowymi emigrantami z tego kraju Trzecie pokolenie Pierwsze pokolenie emigrantów dotkliwie przeżywa problemy adaptacji w nowym kraju. Drugie pokolenie odcina się od tradycji rodziców. Dopiero trzecie pokolenie potrafi bez kompleksów łączyć tradycje obu krajów. Migracje powrotne konserwatywne innowacyjne niepowodzenie migracji przejście na emeryturę 41 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Przyczyny niepowodzenia migracji Nieadekwatne oczekiwania Nieprzygotowaniedo migracji (znajomość języka, kultury, znajomi, zasoby) Uwarunkowania osobowościowe Dyskryminacja i nietolerancja w kraju przyjmującym 42 PL Czynniki wpływające na decyzję o powrocie trudności ze znalezieniem pracy praca poniżej kwalifikacji wynagrodzenie poniżej oczekiwań rodzina i przyjaciele pozostali w kraju pochodzenia perspektywy zawodowe w kraju pochodzenia (dalsza nauka, praca) złe relacje z przedstawicielami społeczeństwa kraju przyjmującego zrealizowanie planów związanych z pobytem w kraju przyjmującym istotne zmiany w kraju pochodzenia Psychologiczne aspekty powrotu Lęk przed oceną otoczenia (poczucie niezrealizowania wielu założeń, które były powodami wyjazdu) Poczucie wstydu z powodu niespełnienia oczekiwań swoich i rodziny Nieadekwatne oczekiwania związane z powrotem Powrotny szok kulturowy Model „W” Opisuje proces readaptacji do kultury ojczystej po dłuższym pobycie za granicą. Przebiega podobnie do szoku kulturowego, ale w krótszym czasie i z mniej intensywnymi objawami. Powrotny szok wynika z tego, że adaptacja do kultury przyjmującej w tak duży sposób zmieniła migranta, że po powrocie doświadcza on obcości kulturowej w kraju pochodzenia. Znajomość języka Paradoksalnie może utrudniać funkcjonowanie, ponieważ inni ludzie sądzą że znajomość języka = znajomość kultury. „Powroty”kolejnych pokoleń migrantów Tożsamość łącząca elementy obu kultur, podwójna identyfikacja. Nieaktualna wiedza kulturowa o kraju pochodzenia przodków. Motywy powrotów: ekonomiczne rodzinne polityczne/ideologiczne Kultura i uczenie się kultury różnorodność definicji kultury części składowe kultury Przykłady różnych definicji kultury Kultura jako sposób życia, który jest wspólny dla danej grupy. Kultura jako coś, co zostało stworzone przez człowieka. Kultura jako „oprogramowanie”, którego ludzie używają w codziennym 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny życiu. Kultura to system wartości, norm i skryptów zachowań, charakterystycznych dla poszczególnych grup i narodów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Model góry lodowej Elementy widoczne (uświadomione): architektura, sztuka, kuchnia, muzyka, język... Elementy niewidoczne (nieświadome): historia grupy ludzi, ich normy, wartości, podstawowe założenia dotyczące przestrzeni, przyrody, czasu, mimika, język ciała, strategie rozwiązywania problemów, sposoby podejmowania decyzji, role płciowe, role związane z klasą społeczną... Części składowe kultury Wartości: to, co powszechnie uważane jest za ważne. Normy: to, co wskazuje kierunek podejmowanych decyzji i zachowań. Skrypty zachowania: scenariusze postępowania w danej sytuacji. Jak „uczymy się” kultury? Nasze otoczenie społeczne w postaci bliższej i dalszej rodziny, przyjaciół i znajomych, nauczycieli, a nawet przypadkowo spotykanych ludzi, od samego początku pokazuje nam, co należy robić, a co jest absolutnie niedopuszczalne. Nauka ta odbywa się w sposób praktycznie niezauważalny dla rozwijającego się człowieka. Socjalizacja Proces, w trakcie którego uczymy się rozpoznawać cudze i komunikować własne potrzeby i uczucia oraz postępować z jednymi i drugimi w sposób satysfakcjonujący zarówno nas, jak i otoczenie. Rola rodziny Kluczowa dla procesu socjalizacji. Kulturowo odmienne sposoby i stopnie zaangażowania rodziców w wychowanie dzieci. Uwaga! Ekonomiczny poziom życia ma również ważny wpływ na sposób wychowania dziecka. Wychowanie zależne i niezależne Wychowanie zależne – nacisk na uległość i posłuszeństwo wobec rodziny przy wypełnianiu powierzonych zadań. Wychowanie niezależne –nacisk na wytworzenie przez dziecko poczucia niezależności, wiary w siebie i dążenia do osobistych osiągnięć. Rola systemu edukacji Jeden z najważniejszych czynników socjalizacji. Wywiera wpływ na dziecko już od etapu przedszkola –zapewnia nie tylko rozwój intelektualny, ale także społeczny i emocjonalny. System edukacji i konkretne praktyki szkolne są odzwierciedleniem kultury. Style nauczania Nauczyciele w amerykańskich szkołach podstawowych zwracają się do poszczególnych uczniów (tak podczas zajęć indywidualnych, jak i grupowych). Nauczyciele w japońskich szkołach podstawowych zwracają się do uczniów jako do grupy, nawet, gdy uczniowie wykonują zadania indywidualnie Kultura i różnice indywidualne Ludzie podzielają wartości swojej kultury pochodzenia, lecz mają także jedyne w swoim rodzaju, osobiste atrybuty i doświadczenia. 43 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Główny nurt kultury (mainstream) Nie każdy podziela wartości cenione we własnej grupie lub zachowuje się zgodnie z normami, ale każdy rozpoznaje te wartości i normy jako charakterystyczne dla swojej grupy. Wymiary kultury 44 PL różnice kulturowe wymiary kultury wg Hofstede badanie wymiarów kultury gdzie szukać wiedzy kulturowej? Enkulturacja Proces przyswajania sobie przyjętych w danej kulturze sposobów i stylów zachowań (wewnętrzne, psychologiczne aspekty kultury). Przyswojone zasady często pozostają nieuświadomione, mają jednak ogromny wpływ na zachowanie i oczekiwania wobec innych osób. Różnice kulturowe Różnice w wartościach jakie kierują zachowaniem człowieka, w normach jakim się podporządkowuje oraz sposobach zachowania i komunikacji uznawanych przez daną grupę za słuszne. Jak opisać różnice kulturowe? Poprzez wymiary kultury! Wymiary kultury Sposób opisu kultur i ich wzajemnych porównań, najczęściej poprzez pomiar akceptacji i znaczenia różnych wartości w różnych społeczeństwach. Badanie wymiarów kultury Projekt Hofstede: lata 70., oddziały firmy IBM Projekt Trompenaarsa: 1993, 30 firm w 50 krajach Projekt Globe: międzynarodowy projekt badawczy dotyczący wymiarów kultury. 17 tys. osób, 62 kraje. Badano kultury organizacji na 2 poziomach – wartości i praktyk. Wymiary kultury wg Hofstede 1. Dystans władzy 2. Indywidualizm/kolektywizm 3. Męskość/kobiecość 4. Unikanie niepewności Dystans władzy Postawa wobec zjawiska nierówności społecznych. Stopień, w jakim słabsi członkowie społeczeństwa akceptują fakt nierównomiernego podziału władzy i różnic w statusie społecznym. Duży/mały dystans władzy Wiele reguł, mechanizmów i rytuałów służących podtrzymaniu i utrwaleniu różnic w statusie. Przykłady: Filipiny, Meksyk, Wenezuela, Indie Mała liczba i znaczenie takich reguł i obyczajów. Eliminowanie różnic statusu między ludźmi. Przykłady: Nowa Zelandia, Dania, Izrael, Austria 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Indywidualizm/kolektywizm Postawa wobec oczekiwań grupy: dobro jednostki przedkładane nad dobro grupy/ dobro grupy przedkładane nad dobro jednostki. Indywidualizm/kolektywizm Rozwój autonomii jednostki. Mała zależność od grupy. Przykłady: USA, Australia, Wielka Brytania, Kanada Uległość wobec reguł grupowych, duże znaczenie pracy grupowej. Przykłady: Peru, Pakistan, Kolumbia, Wenezuela Męskość/kobiecość Przypisywanie płciom określonych ról społecznych. W jakim stopniu płeć decyduje o roli w społeczeństwie. Wysoki/niski poziom męskości Wysoko cenione jest przywództwo, niezależność, sukces, status. Przykład: Japonia, Austria, Wenezuela, Włochy Poziom zarobków, odniesiony sukces zawodowy, niezależność nie są istotnymi wartościami. Przykład: Dania, Holandia, Norwegia, Szwecja Unikanie niepewności Stopień, w jakim ludzie czują się zagrożeni przez dwuznaczność oraz tworzą instytucje i przekonania pozwalające jej uniknąć. Unikanie i podejmowanie ryzyka. Wysoki/niski poziom unikania niepewności Reguły i rytuały, oficjalny kodeks postępowania. Przykłady: Grecja, Portugalia, Belgia, Japonia Mało reguł i rytuałów, tolerancja dla niejasności i niepewności Przykłady: Szwecja, Dania, Singapur Skala indywidualizm/kolektywizm Stany Zjednoczone 91 Indie Wielka Brytania 89 Japonia Holandia 80 Iran Włochy 76 Grecja Szwecja 71 Meksyk Irlandia 70 Tajlandia Niemcy 67 Pakistan Izrael 51 Wenezuela Komunikacja międzykulturowa egocentryzm i etnocentryzm otwartośćw komunikacji style komunikacji wg Halla wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda emocje w komunikacji różnice językowe 54 46 41 35 30 20 14 12 45 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Komunikacja międzyludzka Wymiana wiedzy, idei, myśli, pojęći emocji między ludźmi. Komunikacja międzykulturowa Wymiana wiedzy, idei, myśli, pojęć i emocji między przedstawicielami różnych kultur. 46 PL Specyfika komunikacji międzykulturowej W porównaniu z komunikacją wewnątrzkulturową, większa jest: niepewność (ma charakter poznawczy i kompetencyjny) niepokój (ma charakter emocjonalny) Egocentryzm i etnocentryzm Egocentryzm – skłonność do postrzegania świata przez pryzmat indywidualnych wartości, norm, doświadczeń.Egocentryzm –w komunikacji interpersonalnej. Etnocentryzm – skłonność do postrzegania świata poprzez własne normy i wartości własnej kultury. Etnocentryzm –w komunikacji międzykulturowej. Otwartość w komunikacji Bycie otwartym nie oznacza w żadnym razie ujawniania swojej prywatności. Jest to gotowość do wysłuchania innej osoby, bez oceniania i osądzania. Otwartość zakłada zaufanie do innych, samoakceptację i zmniejsza potrzebę zachowań obronnych. Empatia Uwrażliwienie na potrzeby drugiej osoby. Próba zrozumienia jej i jej punktu widzenia pomaga w uzyskaniu odpowiedniego poziomu wzajemności. Indywidualiści wg Triandisa Mają o sobie dobrą opinię i silną potrzebę jej wyrażania. Ich arogancja jest właściwością ich kultury. Są entuzjastyczni i cechują się bogatą ekspresją w kontaktach z innymi. Ważna jest dla nich dobra zabawa. Szybko podejmują decyzje, ale ich wdrożenie zabiera więcej czasu, ponieważ mało osób jest zaangażowanych w podejmowanie decyzji. Ważna jest dla nich spójność między postawą i zachowaniem, a jej brak określają jako hipokryzję. Nie widzą specjalnej różnicy pomiędzy zachowaniem publicznym i prywatnym. Raczej zrobią coś dla dobrej zabawy niż z poczucia obowiązku Oczekują wyraźnego formułowania oczekiwań („jeśli zrobisz dla mnie to, to ja zrobię...”) Nie nastawiają się na długotrwałe relacje. Kolektywiści wg Triandisa Lubią skromność. Szczęście jest znaczniej mniej istotne niż obowiązek. Czasami mają trudności w podejmowaniu decyzji. Podejmują je wolno, po namyśle i konsultacjach z innymi, co w konsekwencji skraca czas ich wdrożenia. Poznawcza spójność nie jest przedmiotem ich troski. Zwracają uwagę między tym, co prywatne, a tym co publiczne. Wykonywanie obowiązków jest nagrodą samą przez siebie. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Oczekują długotrwałych relacji. Nie jest pewne w jakim kierunku rozwinie się relacja. Asertywność i „zachowanie twarzy” Asertywność Charakterystyczna dla kultur indywidualistycznych. Celem życia społecznego jest dbałość o zachowanie wolności jednostki, niezależnej od presji grupy. W krajach o kulturze kolektywistycznej traktowana jest jako brak dojrzałości społecznej. „Zachowanie twarzy” „Twarz” = publiczny obraz osoby i relacji. Pojęcie pochodzi z kultury konfucjańskiej, jest typowe dla kultur kolektywistycznych. Wyraża dbałość o drugiego człowieka, wyklucza możliwość postawienia go w niezręcznej sytuacji poprzez krytykowanie, odmawianie, podważanie autorytetu, niegrzeczne zachowanie. Style komunikacji wg Halla Kultury wysokiego kontekstu – większość informacji zawiera się w fizycznym kontekście lub jest zinternalizowana przez ludzi, a tylko nieznaczna jej część mieści się w zakodowanej, bezpośrednio nadawanej części przekazu. Kultury niskiego kontekstu –większość informacji mieści się w kodzie bezpośrednim. Komunikacja werbalna -niewerbalna Zachowania niewerbalne: wszystkie zachowania występujące w procesie komunikacji, poza słowami! Wyrazy mimiczne, ruchy dłoni, ramion, nóg, pochylenie i pozycja ciała, ton głosu i inne jego cechy (barwa, tempo, intonacja, cisza), przestrzeń interpersonalna (dystans), dotyk, spojrzenie (kontakt wzrokowy), wygląd zewnętrzny. Kultury wysokiego kontekstu Nie polegają tak bardzo na przekazie werbalnym, a koncentrują się na informacjach sugerowanych przez kontekst. Preferują komunikowanie niewerbalne: gesty, mimikę i okoliczności. Wykorzystują kontekst sytuacyjny i obyczajowy jako źródło informacji. Znaczące są takie elementy, jak kto, kiedy i w jakim kontekście wypowiedział określone słowa, co pozwala na daleko idące wnioski co do znaczenia przekazu. Korzystają z rozwiniętych sieci informacji i przekazu. Są przyzwyczajone do przerywania, dygresji, metafor w trakcie komunikowania. Przykłady: Daleki Wschód, kraje arabskie, kraje śródziemnomorskie, kraje Czarnej Afryki, Ameryka Południowa, Europa Środkowo-Wschodnia Kultury niskiego kontekstu Zorientowane na bezpośredni, jasny i precyzyjny przekaz słowny. Nie przywiązują uwagi do elementów pozawerbalnych, sytuacyjnych. Wymagają uszczegółowienia tła i źródła informacji. Mają tendencje do segmentowania i strukturyzowania informacji. Przekazują i dawkują informacje zgodnie z potrzebami. Oczekują wyraźnych instrukcji od osoby kompetentnej, zorientowanych w sprawie. Przykłady: Szwajcaria, Niemcy, Skandynawia, Ameryka Północna, Australia 47 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Emocje w komunikacji W komunikacji między ludźmi ważniejsza rolęniżsłowa odgrywająuczucia,postrzega-nie świata, wcześniejsze doświadczenia, historia i oczekiwania... Uniwersalność emocji Badania Ekmana i Friesena (1972). Ponad kulturowa uniwersalność mimicznych wyrazów twarzy. Dotyczy tylko kilku emocji: złości, wstrętu, strachu, radości, smutku i zdziwienia. 48 PL Kulturowe reguły okazywania emocji Podyktowane przez kulturę reguły dotyczące sposobów wyrażania emocji, dopuszczalności okazywania danej emocji w określonych sytuacjach społecznych. Wyuczone w dzieciństwie, stają się automatyczne w dorosłym życiu. Reguły dekodowania Uwarunkowane kulturowo zasady dotyczące spostrzegania i interpretowania wyrazów emocjonalnych innych osób. Wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda 1. Rola relacji 2. Struktura relacji 3. Stosunek do czasu 4. Zachowania niewerbalne Rola relacji Kultury protransakcyjne – nastawione na zadania Kultury propartnerskie – nastawione na więzi międzyludzkie Wzajemne odczucia: opieszali, niezdecydowani, nieodgadnieni pewni siebie, agresywni, grubiańscy Struktura relacji Kultury nieceremonialne – nie przywiązują wagi do konwenansów, kultury egalitarne (np. Ameryka Północna) Kultury ceremonialne – ważne są ceremonialność, etykieta, ubiór, kultury hierarchiczne (np.Azja) Wzajemne odczucia: rażące uwrażliwienie na punkcie pozycji społecznej rażąca bezceremonialność Stosunek do czasu Kultury monochromatyczne – terminowość (np. Ameryka Północna) Kultury polichromatyczne – koncentracja na ludziach (np. Azja) Wzajemne odczucia: leniwi, niezdyscyplinowani, niegrzeczni wyniośli pedanci, niewolnicy arbitralnie wyznaczonych terminów 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Zachowania niewerbalne Kultury ekspresyjne – głośność, ruchliwość, przerywanie, intensywny kontakt wzrokowy Kultury powściągliwe: milczenie, kolejnośćwypowiedzi, umiarkowany kontakt wzrokowy Wzajemne odczucia: zimni, wyrachowani, nieprzystępni inwazyjność, arogancja, niedojrzałość Kultury powściągliwe ludzie mówią ciszej, przerywają sobie rzadziej i lepiej się czują, gdy zapada cisza, w porównaniu do kultur ekspresyjnych dystans przestrzenny między ludźmi wynosi mniej więcej tyle, co długość ręki, i z wyjątkiem uścisków dłoni mało jest kontaktów dotykowych należy unikać intensywnego, stałego patrzenia partnerom w oczy podczas negocjacji ludzie mało gestykulują zarówno dłońmi, jak i całymi rękoma, a ich mimika jest ograniczona Przykłady: Azjaci –Japończycy, Chińczycy, Wietnamczycy Kultury ekspresyjne ludzie często mówią dość głośno, przerywają sobie nawzajem i czują się nieswojo, gdy zapada cisza dystans przestrzenny między ludźmi wynosi pół długości ręki lub mniej i jest sporo dotykania się bezpośrednie, nawet intensywne patrzenie sobie w oczy podczas negocjacji świadczy o zainteresowaniu i szczerości należy spodziewać się wyraźnej mimiki i ożywionej gestykulacji partnerów Przykłady: Włochy, Ameryka Południowa Czynniki utrudniające komunikację międzykulturową Zakładane podobieństwo Różnice językowe Błędne interpretacje sygnałów niewerbalnych Stereotypy i uprzedzenia Skłonność do formułowania sądów wartościujących Zakładane podobieństwo Zakładanie, że wszyscy ludzie są jednakowi, myślą i mówią tak samo. „Kiedy jest mi przykro, nie uśmiecham się”. Ale zażenowany Wietnamczyk także się uśmiecha. Różnice językowe W środowisku wielokulturowym powinniśmy zawsze sprawdzić, czy przekaz został właściwie zrozumiany. Mówiąc w obcym języku, używamy określonych słów w różnym znaczeniu, ponieważ próbujemy zaadaptować je do swego języka ojczystego. Najlepiej zadawać wtedy pytania, aby upewnić się, że sami właściwie zrozumieliśmy przekaz innej osoby oraz że nasz przekaz został właściwie zrozumiany. 49 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Skłonność do formułowania sądów wartościujących Odmienność wartości kulturowych skłania do formułowania niepochlebnych ocen naszych rozmówców. Wysoki poziom napięcia, niepewności, sprawia, że ludzie sięgają do stereotypów, nawet mimo obiektywnych dowodów na ich nietrafność. Reguły okazywania emocji Kultura indywidualistyczna 50 PL Kultura kolektywistyczna Relacje z grupą własną Można okazywać uczucia negatywne; Tłumienie ekspresji uczuć negatywsłabsza potrzeba wyrażania uczuć po- nych; większy nacisk na okazywanie zytywnych uczuć pozytywnych Relacje z grupami obcymi Tłumienie emocji negatywnych; można wyrażać uczucia pozytywne podobnie, jak wobec członków własnej grupy Nacisk na wyrażanie uczuć negatywnych; tłumienie ekspresji uczuć pozytywnych, które są zarezerwowane dla członków grupy własnej. Udzielanie pomocy migrantom i uchodźcom Negocjacje i mediacje czym jest konflikt? strategie negocjacji mediacja i jej zastosowanie Czym jest konflikt? Konflikt to interakcja ludzi zależnych od siebie, którzy uważają, że mają niezgodne cele (potrzeby, wartości) oraz postrzegają siebie nawzajem jako przeszkody w osiągnięciu owych celów. Incydent krytyczny Sytuacja, wydarzająca się pomiędzy przedstawicielami różnych kultur, w wyniku której jedna lub obie strony odczuwaja dyskomfort, poczucie niezrozumienia, stres. Odczucia te są tak silne, że przekraczaja dotychczasowe umiejętności skutecznego radzenia sobie i prowadzą do konfliktu. Reakcja na incydent krytyczny obejmuje fazy: 1. wybuch emocjonalny 2. faza zaprzeczania 3. faza intruzji 4. faza przepracowania 5. faza zakończenia Emocjonalne konsekwencje konfliktu gniew złość na drugą osobe lęk zachwianie poczucia bezpieczeństwa poczucie krzywdy, niesprawiedliwości poczucie braku zrozumienia 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Sposoby reakcji na konflikt unikanie, pomniejszanie konfliktu ustąpienie przez jedną ze stron rywalizacja między stronami kompromis (obie strony z czegos rezygnują) współpraca i negocjacje Negocjacje Negocjacje – czym są? Negocjowanie to dwustronne komunikowanie się w celu osiągnięcia porozumienia w sytuacji, gdy obie strony maja częściowo wspólne, a częściowo sprzeczne interesy. Nastawienie do negocjacji przegrana – przegrana (0-0) przegrana – wygrana (0-1), czyli rywalizacja wygrana – wygrana czyli kooperacja(1-1) Wygrana – wygrana Ta strategia łączy w sobie trzy zasadnicze elementy: przejście od stanowisk do potrzeb, aktywne słuchanie kreatywne konstruowanie możliwych rozwiązań. Mediacja i jej zastosowanie Proces, w trakcie którego dąży się do rozwiązania konfliktu i znalezienia porozumienia pomiędzy stronami sporu. Porozumienie wypracowane przez strony, w obecności mediatora, jest akceptowalne i satysfakcjonujące dla wszystkich stron konfliktu. Jak się prowadzi mediacje? Dobrowolność udziału w mediacjach! Mediacja jest interwencją w toczące sie negocjacje lub konflikt, podjętą przez akceptowaną trzecią stronę, która nierozstrzyga sporu lecz pomaga stronom w dobrowolnym osiągnięciu porozumienia. Mediator Mediator prowadzący proces mediacji ułatwia stronom dojście do porozumienia poprzez tworze niebezpiecznej i poufnej atmosfery. Nie narzuca swojego punktu widzenia i swoich rozwiązań. Jest neutralny. Dba o równowagę stron w trakcie całego procesu. Funkcje mediacji Ułatwianie komunikacji. Pogłębianie zrozumienia. Wspieranie kreatywnego myślenia. Analizowanie możliwych wariantów porozumienia. Skuteczność mediacji Człowiek posiada skłonność do odrzucania rozwiązań narzuconych z zewnątrz. W mediacji to ryzyko nie istnieje, ponieważ autorami rozwiązań, porozumienia są strony konfliktu. 51 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Wywiad kulturowy kontakt z rozmówcą bariery w komunikacji formułowanie pytań 52 PL Wywiad kulturowy Wywiad prowadzony z osobą należącą do innej niż diagnosta grupy kulturowej (etnicznej, narodowościowej, religijnej). Istotnym elementem tego wywiadu jest kultura i jej wpływ na samopoczucie i zachowanie osoby. Cele wywiadu kulturowego zdobycie informacji kulturowych (wartości, norm, zasad zachowania) w konkretnej kulturze diagnoza stopnia akulturacji, przystosowania do zmiany kulturowej Kontakt z rozmówcą Umiejętność orientowania się w emocjach rozmówcy: Czy ma ochotę z nami rozmawiać? Czy jest zaangażowany w tą rozmowę? Należy przy tym wziąć pod uwagę normy kulturowe dotyczące ekspresji emocjonalnej, znaczenia uśmiechu, znaczenia ciszy. Afryka, Ameryka Południowa: duża ekspresyjność (werbalna i niewerbalna) mieści się w normach komunikacji Azja: uśmiech nie musi oznaczać radości, może maskować wstyd lub zażenowanie Normy kulturowe rozmówcy Stosując normy kulturowe rozmówcy: okazujesz swoje zainteresowanie tym, co mówi rozmówca tworzysz bezpieczną, znaną rozmówcy sytuację (rozmówca rozumie twoje zachowanie i wie, że jego zachowania również będą zrozumiałe) okazujesz szacunek i otwarcie na to, co usłyszysz Normy kulturowe rozmówcy Nie chodzi o przejmowanie systemu wartości rozmówcy, lecz o twoje dostosowanie na poziomie zachowań i norm komunikacji (dobór stroju, sposób powitania, sposób zwracania się do rozmówcy). Najważniejsze, żeby nie zaprzeczać wprost tym normom = nie zachowywać się w sposób nieakceptowany w danej kulturze. Język Dostosowany do poziomu językowego rozmówcy. Nie używamy pojęć abstrakcyjnych, branżowych, niejednoznacznych. Trudno jest rozmawiać na poziomie abstrakcyjnym, łatwiej o konkretnych zachowaniach. Warto poprosić o odegranie tych zachowań, np. „Powiedzmy, że jesteśmy kuzynami. Jak się ze mną przywitasz? Pokaż mi.” Pojęcia W różnych kulturach zakres znaczeń słów się różni, np. określenia członków rodziny Afrykanin może powiedzieć, że ma 62 braci i 38 sióstr. Hindus może nazywać ciocią sąsiadkę, z którą nie łączą go więzy krwi. określenia związane z czasem Jutro, później, za 3 minuty Pojęcia najpierw należy zdefiniować dla siebie, tzn. określić, czego konkretnie chcemy się dowiedzieć, np. Kultura > Co to jest? > to wartości, normy, zachowania > Jakie? > m.in. Szacunek 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny wobec starszych > Pytania w wywiadzie > „Jak okazujesz szacunek swojemu dziadkowi?”, „A jak obcej starszej osobie?” Formułowanie pytań Jedno pytanie na raz! Nie warto zadawać więcej pytań za jednym razem: Rozmówca nie będzie wiedział na które odpowiedzieć. Rozmówca zapomni pozostałe pytania. Rozmówca wybierze „najłatwiejsze” pytanie. Cisza... Chociaż może nam się wydawać niezręczna, rozmówca jej potrzebuje, by sformułować myśli. Pytania otwarte Pozostawiają rozmówcy swobodę w odpowiedzi: sprecyzowaniu tematu, poziomie głębokości. Pozwalają pytającemu poznać takie obszary, o które sam by nie zapytał. Pytania zbyt otwarte = ogólnikowa odpowiedź, z której niewiele wynika. Bezpieczne pytanie na początek, np. „Co Ci się najbardziej w Polsce podoba?” Pytania zamknięte Nie prowadzą do rozbudowanych wypowiedzi, ale przy problemach językowych mogą pomóc w porozumieniu. Pomagają w doprecyzowaniu informacji, np. „Czy język polski jest łatwy czy trudny?” Uwaga! Możemy uzyskać odpowiedź „tak”, która nie oznacza potwierdzenia treści pytania, lecz komunikat o pozostawaniu w kontakcie (osoby pochodzące z Azji). Pytania wprost Nie warto zadawać pytania wprost, gdy chcemy zapytać o kwestie trudne, kontrowersyjne z punktu widzenia rozmówcy. Nie pytamy wprost o różnice osób pochodzących z kultur, gdzie podkreślanie różnic jest negatywnie oceniane (Azja Wschodnia). Pytania projekcyjne Zamiast „Czego nie lubisz w Polakach?”, pytamy „Co osobie przyjeżdżającej z kraju X może najbardziej przeszkadzać w Polakach?” lub „Co byś poradził osobie z Twojego kraju, która chciałaby zamieszkać z Polsce?” Pomagają mówić o rzeczach trudnych dla rozmówcy. Pomocne przy zbieraniu informacji kulturowych. Trudno jest mówić o kulturze na poziomie abstrakcyjnym. Rozmówca może sam cenzurować swoje wypowiedzi, gdyż obawia się niezrozumienia i negatywnej oceny własnej kultury. Dzieje się tak często, gdy pytamy o sprawy, z którymi wiąże się wiele stereotypów (np. rola kobiet w kulturze arabskiej). Łatwiej jest poprosić o opis zachowań i samemu zinterpretować treść w kategoriach wartości i norm kulturowych, np. „Wyobraź sobie, że córka się zakochała. Chce o tym powiedzieć swoim rodzicom. Przychodzi do nich i co mówi?”. Pytania sugerujące Generalnie nie są dobre, choć czasem pojawiają się mimo woli osoby prowadzącej wywiad, gdy chce doprecyzować wypowiedź lub ma wrażenie, że rozumie o co chodzi i szuka potwierdzenia. Prowadzący może szukać potwierdzenia własnych stereotypów! Można je stosować przy świadomości ograniczeń w dobrze określonym celu, np. sondując stopień sprzeciwu „Tzn. że Ty jako Białorusin utożsamiasz się z kulturą rosyjską?” 53 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Zachowania dyskryminujące vs. zachowania równościowe 54 PL Zachowania dyskryminujące mówienie podniesionym głosem, krzyczenie wypowiadanie ogólnych stwierdzeń w stosunku do jakiejś grupy („Bo oni wszyscy to są...”, „Bo tamci zawsze zachowują się...”) przypisywanie jednemu przedstawicielowi danej grupy cech przypisywanych całej grupie („Jesteś uchodźcą, więc na pewno mnie nie rozumiesz”, „Na pewno jesteś leniwy, bo znam całą twoją rodzinę”) tłumaczenie zachowań osoby z innej kultury w danej sytuacji cechami jej charakteru, a nie czynnikami sytuacyjnymi mówienie do dorosłej osoby z pozycji rodzica, nauczyciela (pouczanie, itp.) Zachowania równościowe dostosowanie tonu głosu do rozmówcy nawiązywanie kontaktu wzrokowego szanowanie granic przestrzeni osobistej rozmówcy i pilnowanie swojej nieporuszanie w początkowym kontakcie tematów, które mogą się wydawać tematami tabu lub osobistymi-stosowanie wiedzy kulturowej zamiast stereotypów Pomoc psychologiczna dla uchodźców hierarchia potrzeb komunikacja w obcym języku rola tłumacza trauma w różnych kulturach syndrom ocalonych unikanie ponownej traumatyzacji własne uczucia i problemy pracownika socjalnego/terapeuty Potrzeby – Hierarchia potrzeb Samorealizacja (rozwój osobowości, poczucie sukcesu) Uznanie/poczucie własnej wartości (szacunek dla samego siebie, status, uznanie) Społeczne (przynależność do grupy, działania prowadzone z innymi, miłość, przyjaźń) Bezpieczeństwa (poczucie bezpieczeństwa, ochrona przed niebezpieczeństwem) Fizjologiczne (zaspokojenie głodu, pragnienia, snu) Problemy pojawiające się w diagnozie psychologicznej różnice kulturowe niejasne przedstawienie sytuacji przez uchodźcę wpływ tłumacza własne uczucia i problemy terapeuty Konsekwencje wychowania winnej kulturze odmienna, zrytualizowana forma prowadzenia rozmowy tematy nie są poruszane bezpośrednio (to nie uprzejme) reguły dotyczące rozmowy na określone tematy nieznajomość roli lekarza jako autorytetu różnorodne tabu 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny zakaz wypowiadania się kobiet utrzymanie małżeństwa ważniejsze niż leczenie jednostek Przyczyny niejasnego przedstawiania sytuacji przez uchodźcę duży stres spowodowany rozmową z terapeuta zaburzenia koncentracji strach przed sytuacjami przypominającymi przesłuchanie neurologiczne zaburzenia pamięci tabu, wstyd, nieporozumienia wynikające z odmienności kulturowej Wpływ tłumacza Obecność tłumacza zmienia rozmowę. Kiedy jest niezbędny, warto zadbać, aby: nie był blisko spokrewniony czy zaprzyjaźniony z uchodźcą nie pochodził z wrogiej grupy etnicznej był tej samej płci co uchodźca nie był po przejściu traumy Praca tłumacza Tłumacz musi mieć podstawowe informacje dotyczące osoby, której wypowiedzi będzie tłumaczył (język ojczysty, poziom wykształcenia, pochodzenie etniczne, specjalne potrzeby danej osoby). Tłumaczenie konsekutywne (tłumaczenie po kilka zdań, tak aby nie pominąć niczego istotnego) .Tłumacz ma obowiązek zachowania tajemnicy. Kontakt wzrokowy i komunikacja niewerbalna również mają znaczenie. Uchodźca powinien zostać poinformowany o roli tłumacza (szczególnie o tym, że tłumacz nie podejmuje decyzji o losach danej osoby). Tłumacz powinien być świadomy różnic kulturowych i specyfiki kulturowej osób, których wypowiedzi tłumaczy. Tłumacz powinien być również świadomy emocji tych osób! Jednocześnie nie angażując się emocjonalnie w rozmowę (być neutralnym). Dbałość o jak najdokładniejsze tłumaczenie, nawet, gdy wypowiedź wydaje się bezsensowna, zawikłana, itd. Tłumacz nie powinien wykorzystywać swojej pozycji wobec migranta/uchodźcy. Trauma w różnych kulturach Kultura Zachodu: człowiek jest sam odpowiedzialny za swoje życie trauma jest bezsensowna i powoduje cierpienie człowieka do wyleczenie niezbędne jest własne zaangażowanie Hinduizm, Islam: życiem rządzi przeznaczenie los leży w rękach boga pasywność i pokora służą wyleczeniu Religie naturalne: życiem człowieka kierują duchy i żywioły trauma jest karą za złamanie reguł i brak pokory obawa przed dalszą karą, rytuały lecznicze 55 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Lokalne metody leczenia Przekonania i praktyki terapeutyczne zakorzenione w danej kulturze. Powstałe po to, by pomagać ludziom w tej konkretnej kulturze. Nie zostały zapożyczone z innych kultur, ani „wyeksportowane” do nich. Specjaliści adekwatni kulturowo duchowny, przewodnik duchowy tradycyjny uzdrowiciel psycholog i/lub psychiatra (tłumacząc ich rolę w kulturowo zrozumiały sposób) 56 PL Syndrom ocalonych Osoby, które utraciły najbliższych, przeżywają silne uczucie złości na ten stan rzeczy, poczucie winy za to, że sami przeżyli. Powracają myślami i rozmowami do wydarzeń i osób pozostawionych w ojczyźnie. Syndrom ocalonych jest jednym z psychologicznych skutków uchodźstwa. Niedokończone sprawy Uciekając, uchodźcy pozostawiają wiele niedokończonych spraw, m.in. niedopełnione obowiązki pogrzebania zmarłych. Wywołuje to poczucie winy, chęć powrotu do kraju. Dlatego ważne jest dopełnienie tych obowiązków w nowym kraju (odprawienie modłów, zamówienie mszy), aby zamknąc bolesne przeżycie i wyzwolić się od niego. Własne uczucia i problemy terapeuty Uchodźca budzi w terapeucie określone uczucia. Niektóre z nich utrudniaja właściwą relację z uchodźcą, np. niejasne granice poczucie winy lęk niedotrzymywanie słowa agresja Unikanie ponownej traumatyzacji Należy dołożyć wszelkich starań, aby udzielana pomoc nie stała się kolejna traumą dla uchodźców. Skuteczna pomoc Umożliwienie wspieranego, ale SAMODZIELNEGO zaspokajania potrzeb. Etyczne aspekty pracy z osobami odmiennymi kulturowo Stereotypy i uprzedzenia relacje mniejszość większość posiadanie władzy uprzedzenie jako postawa trzy aspekty postaw czym są stereotypy mechanizmy powstawania stereotypów „samospełniające się przepowiednie” funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Mniejszość Mniejszość to grupa osób, posiadających wspólną tożsamośći kulturę, które odróżniają ich od reszty społeczeństwa, co bywa powodem ich marginalizacji i dyskryminacji przez większość. Relacje mniejszość–większość Mniejszości to grupy, które mają mniejszą siłę wywierania wpływu na życie swoje i innych. Mniejszość może nawet być większa liczebnie, ale ma mniejsze możliwości decydowania o swoim losie, mniejszą władzę, wpływy w państwie, itp. Postawa Trwała ocena pozytywna lub negatywna ludzi, obiektów i pojęć. Uprzedzenie = postawa Uprzedzenie możemy zdefiniować jako określoną pozytywną lub negatywną postawę wobec danej osoby, jeżeli ta osoba należy do określonej kategorii ludzi. Trzy aspekty uprzedzenia aspekt poznawczy: całość pojęć/koncepcji i percepcji dotyczących obiektu lub grupy obiektów aspekt emocjonalny: uczucia, jakie wzbudza obiekt czy grupa obiektów aspekt behawioralny: działania, jakie wywołuje obiekt czy grupa obiektów Selektywność spowodowana postawą Postawy mają wpływ na przetwarzanie informacji. Ludzie starają się utrzymać spójność: przyjmują informacje zgodne z postawami, odrzucają informacje niezgodne. Same postawy mogą pozostać nieuświadomione! Stereotyp Stereotypy to uogólnione przekonania dotyczące jakiejś grupy ludzi, a zwłaszcza ich cech psychicznych i osobowościowych. Dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypów Automatyczne przetwarzanie – pojawia się bez udziału świadomości, gdy pojawia się odpowiedni bodziec to automatycznie uruchamia on w naszej głowie stereotyp udostępniony przez pamięć. Kontrolowane przetwarzanie – uważność, pojawia się przy udziale świadomości. Kategorie podstawowe Kategorie do których, w sposób automatyczny, podczas pierwszego kontaktu, zaliczamy innych ludzi. Rasa Płeć Wiek Zmiana stereotypów Raz sformułowane stereotypy są trudne do zmiany. Informacja niezgodna ze stereotypem może prowadzić do jego przekształcenia. Ale może też prowadzić do stworzenia stereotypu niższego rzędu, w celu przyswojenia informacji bez zmieniania początkowego stereotypu. 57 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny „Samospełniające się przepowiednie” Zjawisko behawioralnego potwierdzania hipotez. Zjawisko to złożone jest z trzech etapów. 1. W pierwszym etapie uruchamiamy nasze stereotypy o danej osobie. 2. W drugim traktujemy tą osobę zgodnie z tym stereotypem. 3. W trzecim etapie osoba ta zachowuje się w sposób odpowiadający stereotypowi, potwierdzając w ten sposób jego słuszność. 58 PL Hipoteza kontaktu Zakłada, że uprzedzenia międzygrupowe (rasowe, kulturowe) słabną a nawet całkowicie znikają na skutek kontaktu tych grup. Muszą jednak być spełnione następujące warunki: Współpraca Współzależność Równy status Kontakt nieformalny Obustronna komunikacja interpersonalna Równość jako norma społeczna Wpływ emocji Gdy jesteśmy w dobrym nastroju postrzegamy przedstawicieli innych grup bardziej pozytywnie, niż wtedy, gdy nasz nastrój jest gorszy. Istnienie stereotypów Stereotyp jest normalnym i nieuniknionym następstwem funkcjonowania poznawczego człowieka.Ale uprzedzenie i dyskryminacja –nie! Funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej Stereotypy bardzo łatwo się rozprzestrzeniają w społeczeństwie –„żyją własnym życiem”. Są przekazywane dzieciom przez rodziców i wychowawców. Są powielane przez media (telewizję, filmy, czasopisma, itp.) Dyskryminacja czym jest dyskryminacja? rodzaje dyskryminacji dyskryminacja pozytywna dyskryminacja instytucjonalna dyskryminacja krzyżowa grupy defaworyzowane wśród migrantów konsekwencje dyskryminacji Uprzedzenie i dyskryminacja W momencie gdy uprzedzenie przekłada się na konkretne zachowanie, możemy mówić o dyskryminacji. Czym jest dyskryminacja? Niesprawiedliwe traktowanie innych na odstawie ich przynależności grupowej, etnicznej, religijnej, narodowej, itd. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Rodzaje dyskryminacji Rasizm (ze względu na rasę) Klasizm (ze względu na klasespołeczną) Seksizm (ze względu na płeć) Ageizm (ze względu na wiek) Ableism (ze względu na niepełnosprawność) Dyskryminacja pozytywna Faworyzowanie lub wspieranie członków danej grupy tylko z powodu ich przynależności do tej grupy. Dyskryminacja instytucjonalna Dyskryminacja występująca na poziomie dużej grupy, organizacji, społeczeństwa. Dotyczy systemu oświaty, miejsc pracy, systemu prawnego, wymiaru sprawiedliwości, sportu, itd. Dyskryminacja krzyżowa Dyskryminacja ze względu na przynależność do dwóch i więcej grup, które są dyskryminowane. Grupy defaworyzowane wśród migrantów kobiety dzieci osoby starsze osoby niepełnosprawne osoby homoseksualne itd. Poszukiwanie„kozła ofiarnego” Skłonność ludzi, gdy są sfrustrowani lub nieszczęśliwi do przemieszczania agresji na grupy, które nie są lubiane, są słabe lub wyróżniają się w widoczny sposób. Podstawowy błąd atrybucji Tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych, przynależnych do dyspozycji (postawy, charakter, osobowość), a niedocenianie roli sytuacji. Eksperyment Jane Elliot Lata 60. Niebieskoocy – brązowoocy. Pierwszym krokiem na drodze do tworzenia uprzedzeń jest wykreowanie grup. Dzieci bardzo łatwo uczą się praktyk dyskryminacyjnych. Eksperyment dowiódł, że stereotypów i uprzedzeń można się nauczyć, ale także oduczyć. Grupy minimalne Tajfela (1) Losowy dobór do grup („styl Klee”, „styl Kandinsky’ego”). Nawet, gdy powody zróżnicowania sa minimalne, to będąc członkiem własnej grupy, pragniesz pokonać członków grupy obcej, traktując ich niesprawiedliwie, ponieważ taka krytyka służy budowaniu własnej samooceny. Konsekwencje dyskryminacji Stereotypowe postrzeganie innych ludzi i władza wzmacniają się wzajemnie. Posługiwanie się stereotypami jest forma wywierania kontroli nad innymi. Osoby wpływowe poświęcają mniej uwagi podporządkowanym, niż odwrotnie, gdyż niemają one motywacji do zwracania uwagi na osoby podporządkowane, bo nie są od nich zależne. 59 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Psychologiczna higiena pracy w obszarze pomagania innym Stres 60 PL przyczynystresu obciążenia i zasoby indywidualne postrzeganie stresorów lista zdarzeń życiowych – czynnikówstresu stres pozytywny akceptacja sytuacji niepewności dynamika stresu konsekwencje stresu Stres Stres pojawia się wtedy, gdy zachwiana zostaje równowaga między wymaganiami wobec danej osoby czy jej obciążeniami a zasobami, jakimi ona dysponuje, by im sprostać. Obciążenia Czynniki obiektywne: nadmierny hałas, ostre światło, wysiłek fizyczny, itp. Czynniki subiektywne: inne dla każdej osoby. Zasoby zdolności fizyczne: zdrowie, sprawnośc fizyczna i siła zdolności umysłowe: zdolność do kompleksowego myślenia i rozwiązywania problemów zdolności emocjonalne: zdolność do precyzyjnego określania uczuć i konstruktywnego zaspokajania potrzeb Indywidualne postrzeganie stresorów Sposób postrzegania stresora i poziom stresu, jaki on wywołuje, zależy od obrazu samego siebie, odporności ciała na stres oraz zewnętrznych zasobów, jakimi dysponujemy. Lista zdarzeń życiowych – czynników stresu Śmierć współmałżonka 100 Rozwód 70 Zawarcie małżeństwa 63 Pojednanie z partnerem 45 Powiększenie rodziny 39 Zmiana zawodu 36 Ukończenie szkoły/uczelni 26 Boże Narodzenie 12 Stres pozytywny Stres mobilizuje do radzenia sobie ztrudną sytuacją. Szkodliwy jest NADMIERNY poziom stresu. Poziom stresu zbyt niski > nuda optymalny > dobre funkcjonowanie zbyt wysoki > wyczerpanie i załamanie 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Czynnik czasu Stres będzie zwiększał się w miarę zbliżania się terminu wykonania. Efekt kumulacji stresorów Taki efekt występuje wtedy, gdy stresory gromadzą się przez pewien czas, a nie działają mechanizmy ich redukowania lub uwalniania. Akceptacja sytuacji niepewności Komunikacja międzykulturowa może wywoływać stan „płynności”, w której uznawane przez was za oczywiste normy, założenia i wzorce komunikacji nie są podzielane lub akceptowane przez innych. Konsekwencje stresu psychologiczne (negatywneemocje, niskasamoocena, huśtawka nastrojów, poczucie wyczerpania, lęk, trudności z podejmowaniem decyzji, koncentracją, pamięcią) fizjologiczne (napięcie mięsni, wzrost ciśnienia krwi, suchość w ustach, potliwość, trudności w oddychaniu, problemy ze snem, problemy z układem pokarmowym, choroby psychosomatyczne) Wypalenie zawodowe czym jest wypalenie zawodowe? objawy wypalenia zawodowego przyczyny (poprzedniki) wypalenia etapy rozwoju wypalenia skutki wypalenia dla danej osoby i jej otoczenia „trudni” klienci zapobieganiewypaleniuzawodowemu Czym jest wypalenie zawodowe? Zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. Objawy wypalenia zawodowego zniechęcenie do pracy, zmniejszenie zainteresowania sprawami zawodowymi obniżonaaktywność pesymizm, stałe napięcie psychofizyczne, drażliwośc zmiany somatyczne – chroniczne zmęczenie, bóle głowy, bezsenność, zaburzenia gastryczne, obniżona odporność na infekcje, itd. obojętność i dystansowanie się wobec problemów klienta powierzchowne traktowanie klienta, skrócenie czasu i sformalizowanie kontaktów cynizm, obwinianie klientów za niepowodzenia w pracy Przyczyny wypalenia nieprzewidywalność pracy poczucie braku wpływu na organizację pracy złe zarządzanie, ograniczające inicjatywę i samodzielnośc brak wsparcia ze strony zwierzchników i kolegów 61 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny socjalne aspekty pracy (niskie zarobki, złe warunki pracy) trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych 62 PL Przyczyny wypalenia w pracy z migrantami dyskomfort wynikający z różnic kulturowych braku adekwatnej wiedzy kulturowej porozumiewania się w obcym języku nieporozumień kulturowych częsta u beneficjentów kumulacja problemów (problemy socjalne, przeżyta trauma, trudności adaptacyjne, szok kulturowy, niedostosowanie do rynku pracy, słaba znajomość języka, itd.) imigracja jako nowy temat, brak specjalistów Etapy rozwoju wypalenia 1. „Miesiąc miodowy” – okres zauroczenia pracą i pełnej satysfakcji z osiągnięc zawodowych. Energia, optymizm, entuzjazm. 2. „Przebudzenie” – zauważenie, że dotychczasowa ocena pracy była nierealistyczna. Osoba coraz więcej pracuje i bardzo stara się zachować idealistyczny obraz swojej pracy. 3. „Szorstkość” – realizacja zadań zawodowych wymaga coraz więcej wysiłku, pojawiają sie kłopoty w kontaktach z kolegami z pracy i klientami. 4. „Wypalenie pełno objawowe” – wyczerpanie fizyczne i psychiczne, stany depresyjne, poczucie pustki i samotności, chęc wyzwolenia się, ucieczki z pracy. 5. „Odradzanie się” – leczenie „ran” spowodowanych w wyniku wypalenia Skutki wypalenia dla danej osoby wyczerpanie emocjonalne, negatywne emocje utrata wiary we własne możliwości, obniżone poczucie własnej skuteczności zaburzenia o charakterze psychosomatycznym (bóle głowy, zmęczenie, bezsenność, liczne infekcje spowodowaneo bniżeniem odporności) niezadowolenie z pracy spadek samooceny Skutki wypalenia dla klientów utrata troski o człowieka brak zaangażowania emocjonalnego przedmiotowe traktowanie obojętność na potrzeby i emocje klientów Skutki wypalenia dla otoczenia obojętność na potrzeby i emocje rodziny obojętność wobec współpracowników konfliktowość, wybuchowośc „Trudny” klient roszczeniowy, agresywny bierny, wycofany, lękowy manipulujący faktami i otoczeniem 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny zaburzony psychicznie uzależniony (alkohol, narkotyki) niepełnosprawny intelektualnie Trudne relacje To nie klient – jako osoba, jest trudny, lecz relacje i komunikacja z nim. Zapobieganie wypaleniu zawodowemu Formułuj realistyczne cele. Weryfikuj na bieżąco cele i ustalaj priorytety. Naucz się zarządzać swoim czasem. Pozytywnie przewartościowuj swoje doświadczenia. Staraj się nie przeciążać obowiązkami. Racjonalnie gospodaruj swoją energią. Staraj się zachować osobisty dystans w pracy. Trenuj asertywność oraz delegowanie obowiązków. Uczestnicz w superwizji. Zadbaj o swoje zasoby. Pielęgnuj swoje pozazawodowe pasje. Zadbaj o życie rodzinne. Sieć wsparcia superwizja – czym jest? zalety superwizji – kto może być superwizorem grupy wsparcia współpraca z przedstawicielami organizacji pozarządowych współpraca z przedstawicielami innych instytucji Superwizja – czym jest? Metoda uczenia się, wymiany doświadczeń, analizy trudności, poszukiwania rozwiązań. Polega na regularnych spotkaniach szkolącego się i superwizora, podczas których szkolący się relacjonuje prowadzoną przez siebie pracę z klientem, a superwizor ją komentuje. Zalety superwizji uzyskanie wglądu we własne procesy emocjonalne podczas pracy z klientami większe zrozumienie w obszarach ukrytych i nieświadomych obserwacja pracy innych- dostarczanie nowych rozwiązan – uczenie się nowych umiejętności otrzymanie wsparcia emocjonalnego Kto może być superwizorem? Superwizorem powinien być specjalista z zakresu komunikacji i stosunków społecznych. Kluczowym jego przymiotem jest neutralność i bezstronność dlatego tez powinien być osobą spoza danej instytucji pomocy społecznej. 63 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Grupy wsparcia Grupy osób podzielających (przynajmniej częściowo) wspólne doświadczenia i pomagające sobie w rozwiązywaniu wspólnych problemów. dawanie i otrzymywanie wsparcia emocjonalnego wymiana informacji i doświadczen – zasada dobrowolnego udziału 64 PL Współpraca z przedstawicielami organizacji pozarządowych Jakie organizacje pozarządowe,stowarzyszenia, grupy wsparcia działają w Twojej miejscowości? Które z nich zajmują się lub chciałyby zajmować się problemami migrantów, uchodźców? Czy z Twoją instytucją współpracują lub mogliby współpracować wolontariusze? Jak można zachęcić ich do współpracy? Współpraca z przedstawicielam iinnych instytucji Z jakimi instytucjami, urzędami, władzami samorządowymi i państwowymi masz na co dzień do czynienia w pracy? Czy z przedstawicielami tych instytucji są dobre relacje? Jak można ich przekonać do lepszej współpracy? 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.2 Pakiet edukacyjny Bibliografia 1. A ronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologiaspołeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. C ieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwaniamiędzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 3. G iza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „Jakpomagać skuteczniej – psychologiczne aspekty pracysocjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania InicjatywSamorządowych. 4. G rzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), „Goście igospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dlauchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”,Kraków: Nomos. 5. G rzymała-Moszczyńska H. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dlaosób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. K icinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnieniaintegracji imigrantów”, Warszawa: ŚrodkowoeuropejskieForum Badań Migracyjnych. 7. L ipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencjimiędzykulturowych – podręcznik dla trenerów”, Warszawa:Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. M artinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie siemiędzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa:Wydawnictwo Rady Europy. 9. M atsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologiamiędzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie WydawnictwoPsychologiczne. 10. O środek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjnajako instrument promocji zatrudnienia i ograniczaniabezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. P rice W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniachmiędzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie WydawnictwoPsychologiczne. 12. R omaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacjemiędzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nadPolonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. Y eleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności naUkrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. IwanaFranko. 65 PL 66 PL 67 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych 1.3 Pakiet trenerski PL 68 PL Pakiet trenerski zawiera program szkoleniowy „Kompetencje migracyjne dla pracowników administracji”. Znajdują się tu kompleksowe materiały niezbędne do przeprowadzenia całego programu. Składa się on z teoretycznych podstaw prezentowanych uczestnikom, przypisanych im ćwiczeń praktycznych, instrukcji ich przeprowadzenia, opisu ich zastosowania i potrzebnych materiałów. Podstawy teoretyczne przygotowane zostały w formie prezentacji multimedialnych i znajdują się w załączniku do pakietu. Kluczowe dla skuteczności programu szkoleniowego i poczucia bezpieczeństwa uczestników jest, aby szkolenie prowadzone było przez wykwalifikowanego trenera. Małgorzata Symonowicz Autorka [email protected] 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Spis treści a. Rozpoczęcie warsztatów 1. Od decyzji do wyjazdu 2. Emigracja: konsekwencje społeczne 3. Emigracja: konsekwencje psychologiczne 4. Uchodźcy – szczególna grupa migrantów 5. Powroty z emigracji 6. Warsztaty umiejętności praktycznych 6.1. Praca w warunkach zróżnicowania kulturowego 6.2. Udzielanie pomocy migrantom i uchodźcom23 6.3. Etyczne aspekty pracy z osobami odmiennymi kulturowo 6.4. Psychologiczna higiena pracy w obszarze pomagania innym b. Zakończenie warsztatów a. Rozpoczęcie warsztatów Powitanie uczestników warsztatów Przedstawienie się trenera/trenerki Omówienie tego, co będzie się działo podczas warsztatów (1) zaprezentowanie celu szkolenia przedstawienie w skrócie jego treści rozdanie plakietek do napisania imion uczestników Przedstawienie się uczestników propozycja schematu przedstawiania się: imię, czym się dany uczestnik zajmuje, dotychczasowe doświadczenia z edukacją nieformalną (warsztaty, treningi) Omówienie tego, co będzie się działo podczas warsztatów (2) omówienie metod pracy (w tym celu takich metod, jak odgrywanie ról, itp.) podanie informacji dotyczących czasu trwania, przerw, posiłków Zadanie: Analiza potrzeb uczestników Cel: sprecyzowanie przez uczestników własnych oczekiwań, zapoznanie się trenera/trenerki z oczekiwaniami uczestników Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: flipchart Przebieg: Wyjaśnienie przez trenera celu ćwiczenia. Prośba do uczestników o przypomnienie sobie sytuacji, w których mieli kontakt z przedstawicielami innych kultur (jakie to były kultury, jakie sytuacje, co było trudne, dziwne, niezrozumiałe w tych kontaktach). Trener zapisuje na flipcharcie powyższe pytania. Uczestnicy po kolei przedstawiają swoje doświadczenia Podsumowanie: Trener podsumowuje ćwiczenie, wskazując na najczęściej pojawiające się w wypowiedziach kultury i sytuacje. Informuje co będzie poruszone podczas warsztatów, a co nie i podaje uzasadnienie. 69 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski odniesienie się do oczekiwań uczestników przedstawienie spodziewanych efektów szkolenia poczucie bezpieczeństwa uczestników 70 PL Zadanie: Reguły współpracy Cel: wspólne ustalenie zasad panujących podczas warsztatu, tak aby zapewnić uczestnikom komfort i bezpieczeństwo. Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: flipchart, pisaki Przebieg: Trener zaprasza uczestników do wspólnego ustalenia reguł pracy. Proponuje kilka reguł. Kolejne reguły podają uczestnicy. Trener zapisuje je na flipcharcie, pozostawiając puste miejsce na kolejne zasady, które można dodać w trakcie warsztatów. Podsumowanie: Akceptacja tych zasad przez wszystkich uczestników. Trener przypomina o przestrzeganiu ustalonych reguł oraz o możliwości dodania do nich kolejnych, o ile będzie taka potrzeba. Zadanie: „Lodołamacz” - odpowiedni do atmosfery w grupie i dotychczasowych doświadczeń uczestników w edukacji nieformalnej Cel: lepsze poznanie się uczestników warsztatów, zintegrowanie się jako grupy Czas trwania: 20’ Moduł 1. Od decyzji do wyjazdu 1.1 Teoretyczne podstawy migracji 1.2 Różnorodność motywacji do wyjazdu Prezentacja 1.1: Teoretyczne podstawy migracji Czas trwania: 45’ podstawowe definicje emigrant, imigrant kraj pochodzenia, kraj przyjmujący kraj tranzytowy, kraj docelowy migracje wewnętrzne i zewnętrzne rodzaje migracji dobrowolność migracji przyczyny migracji czas trwania migracji migracje łańcuchowe, migracje wahadłowe różnorodność motywacji migrantów teoria „push-pull” 1.3 Decyzja o migracji i wybór miejsca osiedlenia 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 1.4 Czynniki typu „push” i „pull” Zadanie: Czynniki wypychające – czynniki przyciągające Cel: rozpoznanie przez uczestników czynników wypychających na emigrację i przyciągających do kraju przyjmującego. Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty i pisaki, 2 kartki z napisem „push” i „pull” Przebieg: Uczestnicy dzielą się na dwie grupy. Zadaniem każdej grupy jest wypisanie na flipcharcie jak największej ilości czynników – odpowiednio – typu „push” i typu „pull” (+ czynniki skłaniające do pozostania w kraju i zniechęcające do osiedlenia w kraju przyjmującym). Podsumowanie: Przedstawienie przez każdą z grup efektów swojej pracy na forum. Ewentualne uzupełnienie czynników. Dyskusja Prezentacja 1.2: Decyzja o migracji i wybór miejsca osiedlenia Czas trwania: 20’ racjonalność ludzkich decyzji informacje dostępne i niedostępne migrantom kierunki migracji na świecie imigranci na Ukrainie kierunki migracji z Ukrainy 1.5 Ekonomia migracji: perspektywa indywidualna i społeczna Prezentacja 1.3: Ekonomia migracji: perspektywa indywidualna i społeczna Czas trwania: 20’ dualny rynek pracy „3d jobs” transfery zarobków skutki migracji dla gospodarki państwa przyjmującego konsekwencje migracji dla kraju pochodzenia 1.7 Legalność i nielegalność pobytu Zadanie: „Legalnie-nielegalnie” – Różnice między pobytem legalnym i nielegalnym z perspektywy migranta Cel: spojrzenie na sytuację legalności i nielegalności pobytu z perspektywy migranta Czas trwania: 40’ Pomoce dydaktyczne: krótkie opisy prezentujące sytuację migranta o legalnym i nielegalnym statusie, flipcharty, pisaki Przebieg: Uczestnicy podzieleni na dwie grupy, każda z grup zapoznaje się z jednym opisem. Grupy dopisują ciąg dalszy historii migranta, biorąc pod uwagę jego status prawny (obszary: praca, rodzina, zdrowie, szkoła, podróże, itd.) i korzystając z obserwacji i doświadczenia zawodowego. Podsumowanie: grupy przedstawiają na forum efekty swojej pracy 71 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 1.6 Elementy prawa związane z migracjami Prezentacja 1.4: Elementy prawa związane z migracjami Czas trwania: 20’ możliwości opuszczenia własnego kraju przekraczanie granicy pobyt w kraju tranzytowym pobyt w kraju docelowym migracje w prawodawstwie UE 72 PL Moduł 2. Emigracja: konsekwencje społeczne 2.1 Rodzina pozostająca w kraju pochodzenia Zadanie: Zjawisko „eurosierot” - analiza tekstu Cel: uwrażliwienie na problem i usystematyzowanie wiedzy o problemach rodzin (w szczególności dzieci), pozostałych w kraju pochodzenia, podczas gdy rodzice przebywają za granicą Czas trwania: 40’ Pomoce dydaktyczne: kopie tekstu, flipchart, pisaki Przebieg: uczestnicy czytają tekst, następnie odpowiadają na pytania dotyczące tematu i własnych doświadczeń i obserwacji uczestników, stawiane przez trenera. Odpowiedzi zapisywane są na flipcharcie. Podsumowanie: Zadanie jest wstępem do dyskusji o skutkach migracji dla rodzin (partnerów, dzieci) migrantów. 2.2 Rodzina na emigracji: partnerzy i dzieci migrantów Zadanie: c.d. „Legalnie-nielegalnie” Cel: identyfikacja problemów, z jakimi zmagają się poszczególni członkowie rodzin migranckich. Czas trwania: 25’ Pomoce dydaktyczne: historie migrantów stworzone przez uczestników w poprzednim ćwiczeniu. Przebieg: uczestnicy pracują w tych samych grupach. Ich zadaniem jest określenie trudności, z jakimi mają do czynienia poszczególni członkowie rodzin migrantów. Gotowe analizy uczestnicy przedstawiają na forum. Podsumowanie: ewentualne uzupełnienie analizy 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 2.4 Postawy społeczeństwa przyjmującego wobec imigrantów Zadanie: Symulacja Euro Rail Cel: uświadomienie uczestnikom granic ich tolerancji, uświadomienie działania mechanizmu stereotypizacji Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: lista podróżnych dla każdego z uczestników Przebieg: Tematem symulacji jest podróż pociągiem. Uczestnicy wybierają spośród postaci z listy, trzy osoby, a którymi najchętniej podróżowałyby w jednym przedziale i trzy, z którymi najbardziej nie chciałyby jechać. Następnie w grupach uzgadniają wspólną listę chcianych i niechcianych współpasażerów. Na koniec uczestnicy prezentują efekty pracy na forum. Podsumowanie: Dyskusja: Trudniej wybrać chcianych czy niechcianych? Czym kierujemy się przy podejmowaniu decyzji (wiedzą, intuicją)? Jakie są nasze źródła informacji o tych osobach, czy są one wiarygodne? Jakie czynniki grają rolę przy podejmowaniu decyzji (narodowość, przynależność do grupy społecznej, indywidualne cechy)? Jak czulibyście się, gdyby nikt nie chciał z wami dzielić przedziału? Odniesienie do sytuacji imigrantów, przyjeżdżających do innego kraju. 6.1 Praca w warunkach zróżnicowania kulturowego 6.1.1 Pojęcie kultury Zadanie: Co to jest kultura? Cel: wypracowanie i wyrażenie przez uczestników własnego rozumienia pojęcia kultury Czas trwania: 25’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy pracują w 3 grupach. Zadaniem każdej z grup jest wypracowanie własnej definicji kultury. Następnie uczestnicy przedstawiają swoje definicje pozostałym grupom. Podsumowanie: omówienie najważniejszych aspektów kultury, które pojawiły się w definicjach Prezentacja 6.1.1: Kultura i uczenie się kultury, cz. I Czas trwania: 5’ różnorodność definicji kultury Zadanie: „Góra lodowa” Cel: uświadomienie sobie przez uczestników wpływu kultury na różne sfery życia Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: małe kartki (postity), pisaki, flipchart z rysunkiem góry lodowej Przebieg: Trener przedstawia metaforę kultury jako góry lodowej, w której jedne rzeczy są widoczne, a inne ukryte, ale stanowią jedną całość. Trener wypisuje na kartkach po jednym przykładzie i przykleja w odpowiednim miejscu „góry lodowej”. Uczestnicy wypisują na kartkach po jednym aspekcie, sferze życia widocznym i jednym ukrytym. Uczestnicy przyklejają kartki w odpowiednim miejscu i uzasadniają, dlaczego dokonali takiego wyboru. Podsumowanie: Jakie sfery życia pojawiają się najczęściej? Jakich jeszcze brakuje? Dyskusja uczestników. 73 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Prezentacja 6.1.1: Kultura i uczenie się kultury, cz. I Ciąg dalszy prezentacji Czas trwania: 10’ części składowe kultury 6.1.2 Kulturowe uwarunkowania zachowań interpersonalnych 74 PL Prezentacja 6.1.2: Kultura i uczenie się kultury, cz. II Czas trwania: 20’ socjalizacja rola rodziny i systemu edukacji kultura i różnice indywidualne Zadanie: Trzy bajki Cel: nabycie umiejętności analizy źródeł wartości, norm i skryptów zachowań typowych dla danej kultury Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: Teksty 3 bajek z różnych kręgów kulturowych, flipcharty i pisaki Przebieg: Uczestnicy pracują w 3 grupach. Każda z grup dostaje tekst jednej bajki. Zadaniem grupy jest wyróżnienie i wypisanie na flipchartach: głównego bohatera bajki, celu, jaki chce osiągnąć, sposobu, w jaki osiąga cel, nagrody jaką otrzymuje po osiągnięciu celu, analiza wartości, analiza norm, analiza skryptów zachowania, jakie zawarte są w bajce, Na koniec uczestnicy przedstawiają efekty swojej pracy drugiej grupie. Podsumowanie: ewentualne uzupełnienie i wyjaśnienie wątpliwości przez trenera. Zadanie: Bajka/-i ukraińskie Cel: ćwiczenie umiejętności analizy źródeł wartości, norm i skryptów zachowań typowych dla własnej kultury. Ćwiczenie jest wstępem do refleksji nad cechami rodzimej kultury. Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: flipchart, pisaki Przebieg: uczestnicy wybierają jedną lub więcej bajek, które poznali w dzieciństwie i analizują je przy pomocy pytań: głównego bohatera bajki, celu, jaki chce osiągnąć, sposobu, w jaki osiąga cel, nagrody jaką otrzymuje po osiągnięciu celu, analiza wartości, analiza norm, analiza skryptów zachowania, jakie zawarte są w bajce, Jedna osoba spośród uczestników notuje odpowiedzi na flipcharcie. Podsumowanie: podsumowanie przez trenerkę tematu bajek w socjalizacji. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 6.1.3 Różnice kulturowe w komunikacji werbalnej i niewerbalnej Prezentacja 6.1.3: Wymiary kultury Czas trwania: 20’ różnice kulturowe wymiary kultury wg Hofstede badanie wymiarów kultury gdzie szukać wiedzy kulturowej? 75 Zadanie: Wymiary kultury – analiza tekstów (przykładów) Cel: ćwiczenie umiejętności rozpoznawania i posługiwania się wymiarami kultury w konkretnych sytuacjach Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny Przebieg: Przedstawienie przez trenera kontekstu sytuacji. Zadaniem uczestników jest odnalezienie wskaźników wymiarów kultury, typowych dla przedstawianego w tekście środowiska. Które z elementów kultury (zachowań, zwyczajów) mogą być niezrozumiałe lub trudne do zaakceptowania w twoim kraju? Które elementy kultury twojego kraju mogą być niezrozumiałe bądź trudne do zaakceptowania przez reprezentantów tej kultury? Jakie nieporozumienia mogą pojawić się w kontakcie z reprezentantami tej kultury? Co można zrobić, aby komunikacja z przedstawicielami tej kultury była lepsza? Podsumowanie: wyjaśnienie spornych kwestii i podsumowanie zadania przez trenera. Zadanie: Symulacja „Goście i gospodarze” Cel: doświadczenie sytuacji kontaktu z odmiennością kulturową, testowanie zjawisk związanych z komunikacją międzykulturową Czas trwania: 45’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy dzielą się na dwie grupy, 1. grupa pozostaje w sali, 2. grupa wychodzi na zewnątrz. Pierwsza grupa odegra rolę gospodarzy, druga – gości. Każda z grup ma określone reguły zachowania. Podsumowanie: Po zakończeniu rozmów, praca w grupach nad odczuciami, wywołanymi sytuacją i charakterystyką pozostałej grupy. Przedstawienie efektów pracy na forum. Omówienie zadania. Prezentacja 6.1.4: Komunikacja międzykulturowa Czas trwania: 45’ egocentryzm i etnocentryzm otwartość w komunikacji style komunikacji wg Halla wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda emocje w komunikacji różnice językowe PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 76 Zadanie: Wyrażanie emocji w różnych kulturach Cel: Diagnoza wymiarów własnej kultury przez uczestników, rozpoznanie charakterystyk własnej kultury, które mogą stanowić trudność dla przedstawicieli innych kultur Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy pracują w kilku grupach nad tematem: emocje dopuszczalne i niedopuszczalne w mojej kulturze. Tworzą listę emocji, których okazywanie jest akceptowane społecznie i nieakceptowane. Podsumowanie: Jakie istnieją różnice między płciami, jeżeli chodzi o wyrażanie uczuć? Porównanie odpowiedzi uczestników ze wzorcami z innych kultur. PL Zadanie: Analiza nieporozumienia na tle kulturowym Cel: ćwiczenie umiejętności rozpoznawania kulturowych przyczyn konfliktu Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: 3 opisy nieporozumień na tle kulturowym, flipcharty, pisaki Przebieg: praca w grupach każda z trzech grup otrzymuje kartkę z opisem nieporozumienia oraz flipchart do notatek jej zadaniem jest analiza nieporozumienia (poziom wartości, norm, skryptów komunikacyjnych) rzedstawiciele grup prezentują efekty analizy pozostałym uczestnikom Podsumowanie: omówienie nieporozumień w kontekście wymiarów kultury Zadanie: Nieporozumienia na tle kulturowym - tworzenie nowych rozwiązań Cel: poszukiwanie możliwości rozwiązania i łagodzenia nieporozumień na tle kulturowym Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: ciąg dalszy poprzedniego ćwiczenia, w tych samych grupach Uwaga: przy rozwiązywaniu zadania bierzemy pod uwagę cel, jaki chcemy osiągnąć! Podsumowanie: omówienie trudności towarzyszących zadaniu Zadanie: Nieporozumienia na tle kulturowym – Dzielenie się doświadczeniem Cel: ćwiczenie umiejętność identyfikowania konfliktów, wymiana doświadczeń, omówienie emocji towarzyszących konfliktom Czas trwania: 40’+ Pomoce dydaktyczne: brak Przebieg: uczestnicy dzielą się na podgrupy, w których opowiadają sobie nawzajem o konfliktach na tle kulturowym, których byli stroną lub świadkiem. Następnie decydują, którą sytuację przedstawią na forum. Podsumowanie: omówienie wybranych sytuacji na forum grupy, rozmowa o emocjach poruszanych przez konflikt. Ciągiem dalszym ćwiczenia może być poszukiwanie adekwatnych rozwiązań konfliktu. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Moduł 3. Emigracja: konsekwencje psychologiczne 3.1 Szok kulturowy: przyczyny powstawania, konsekwencje oraz sposoby radzenia sobie Zadanie: „Zaklęte koło” Cel: doświadczenie sytuacji zbliżonej do szoku kulturowego, próby efektywnego działania w warunkach niepewności, odmiennych reguł Czas trwania: 40’ Pomoce dydaktyczne: brak Przebieg: dwóch uczestników wychodzi poza salę na czas przygotowania ćwiczenia. Pozostali ustalają wraz z trenerem temat do dyskusji i „zamienniki” słów. Rozpoczyna się rozmowa. Trenerka zaprasza kolejno osoby spoza koła do włączenia się do dyskusji. Podsumowanie: Omówienie emocji towarzyszących zadaniu. Porównanie zadania do sytuacji szoku kulturowego. Dzielenie się sposobami radzenia sobie z sytuacją. Prezentacja 3.1: Szok kulturowy Czas trwania: 30’ zmiany spowodowane migracją obciążenie psychiczne i fizyczne, stres utrata dotychczasowych sposobów radzenia sobie pojęcie szoku kulturowego przebieg szoku kulturowego 3.4 Strategie akulturacji 3.5 Marginalizacja jako niepowodzenie migracji Prezentacja 3.2: Akulturacja Czas trwania: 30’ proces akulturacji psychologicznej modele i strategie akulturacji konsekwencje przyjęcia poszczególnych strategii rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji marginalizacja jako niepowodzenie migracji zjawisko wykluczenia społecznego Zadanie: „Zaklęte koło” c.d. Cel: odniesienie wiedzy o strategiach akulturacji do własnego doświadczenia, ćwiczenie umiejętności rozpoznawania strategii akulturacji Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: brak Przebieg: po prezentacji „Akulturacja”: uczestnicy dyskutują, którą ze strategii wybrali podczas symulacji i uzasadnieniem, jakie zachowania o tym świadczyły. Podsumowanie: Wyjaśnienie kwestii spornych, trudności w zakwalifikowaniu zachowań do określonych strategii. 77 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Zadanie: Przykłady strategii akulturacji Cel: nabycie umiejętności rozpoznawania strategii integracji Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: opisy każdej z 4 strategii akulturacji (w sumie 8 opisów) Przebieg: praca w 4 grupach. Każda z grup losuje dwa opisy, dyskutuje na ich temat i określa, które strategie akulturacji przyjęli bohaterowie opisów. Następnie każda grupa przedstawia bohaterów pozostałym uczestnikom i uzasadnia jaką strategię wybrali. Podsumowanie: Wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości. 78 PL Zadanie: Przykłady strategii akulturacji tworzone przez uczestników Cel: praca nad umiejętnością rozpoznawania strategii akulturacji Czas trwania: 25’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty i pisaki Przebieg: praca w dwóch grupach. Zadaniem każdej z grup jest znalezienie (raczej autentycznych niż wymyślonych) przykładów na każdą z 4 strategii akulturacji. Na koniec grupy przedstawiają sobie nawzajem efekty pracy. Podsumowanie: Wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości i podsumowanie zadania przez trenerkę. 2.3 Rodziny dwukulturowe oraz mieszane kulturowo Zadanie: Fragmenty filmu „Wojny domowe” Cel: przyjrzenie się problemom i dylematom rodzin mieszanych pod względem pochodzenia kulturowego, zapoznanie się z przykładami różnych strategii akulturacyjnych Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: fragment filmu, rzutnik multimedialny, laptop, głośniki Przebieg: trenerka przedstawia kontekst wyświetlanych fragmentów i sugeruje, na jakie aspekty zwrócić uwagę podczas oglądania (na które postaci). Uczestnicy oglądają film. Podsumowanie: Kwestie, na które uczestnicy zwrócili uwagę podczas oglądania, strategie poszczególnych postaci – porównanie, omówienie i dyskusja. Temat 1: strategie akulturacji, Temat 2: rodziny dwukulturowe. Moduł 5. Powroty z emigracji 5.1 Czynniki wpływające na decyzję o powrocie 5.2 Odległe konsekwencje migracji 5.3 Przyczyny niepowodzenia migracji 5.4 Psychospołeczne aspekty powrotu 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 5.5 Powrotny szok kulturowy i radzenie sobie z nim Prezentacja 5.1: Powrotny szok kulturowy Czas trwania: 20’ odległe konsekwencje migracji przyczyny niepowodzenia migracji czynniki wpływające na decyzję o powrocie psychospołeczne aspekty powrotu model powrotnego szoku kulturowego powroty drugiego pokolenia migrantów Zadanie: Film „Persepolis” (wyjazd do Austrii i powrót do Iranu) Cel: obserwacja i analiza sytuacji psychologicznej osoby powracającej z emigracji (powrotny szok kulturowy) Czas trwania: 120’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny, głośniki Przebieg: Przedstawienie przez trenerkę kontekstu filmu. Uczestnicy oglądają film. Dyskusja na temat sytuacji bohaterki filmu. Analiza sytuacji psychologicznej bohaterki na podstawie uzyskanych wcześniej informacji na temat powrotnego szoku kulturowego. Podsumowanie: Ewentualne uzupełnienie i podsumowanie dyskusji. 5.6 Reintegracja w kraju pochodzenia Zadanie: Metody wspierania integracji – „fabryka przyszłości” Cel: uwrażliwienie uczestników na trudności adaptacyjne migrantów, identyfikacja przez uczestników dostępnych sposobów pomocy migrantom. Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: kartki a4 w trzech kolorach (np. niebieskie, zielone, żółte) Przebieg: uczestnicy wypisują na żółtych kartkach hasła i twierdzenia, opisujące problemy migranta pop przybyciu do danego kraju. Kartki te umieszczone będą obok siebie (ściana, podłoga). Na kartkach niebieskich: twierdzenia opisujące „stan idealny”, pełny dobrostan migranta w danym kraju. Pomiędzy żółtymi i niebieskimi kartkami jest przestrzeń na przedstawienie pomysłów, sposobów, metod, itp. łączących te dwa zbiory, zapisanych na zielonych kartkach. Pytaniem kluczowym jest „Co można zrobić, co powinno się stać, aby można było przejść od pierwszej sytuacji do drugiej?”. Podsumowanie: Dyskusja – refleksja dotycząca każdego etapu zadania. Ewaluacja w połowie warsztatów Zadanie: Ewaluacja „Telegraf” Cel: ocena dotychczasowych działań przez uczestników, wyrażenie emocji Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: niepotrzebne Przebieg: uczestnicy zastanawiają się nad dotychczasowym przebiegiem warsztatów, następnie ujmują to w trzech słowach: pozytywnym, negatywnym, podsumowującym. 79 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Moduł 4. Uchodźcy – szczególna grupa migrantów 4.1 Psychospołeczne konsekwencje uchodźstwa 80 PL Zadanie: Historia jednego uchodźcy Cel: zapoznanie się uczestników z autentycznymi historiami uchodźców, wzbudzenie empatii wobec uchodźców Czas trwania: 10’ Pomoce dydaktyczne: historie uchodźców, po 1 dla każdego uczestnika. Przebieg: Każdy z uczestników otrzymuje po 1 historii. Czas na zapoznanie się z tekstem. Dalsza praca nad historiami przeplatana jest wykładem na temat uchodźców. Zasadą jest, że każdy uczestnik pracuje nad historią swojego uchodźcy. Podsumowanie: na koniec bloku o uchodźcach. Prezentacja 4.1: Kim są uchodźcy? Czas trwania: 40’ przyczyny uchodźstwa definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej UNHCR – cele i działania prawa i obowiązki uchodźcy status uchodźcy uchodźcy wewnętrzni geografia uchodźcza fazy stawania się uchodźcą Zadanie: c.d. Historii jednego uchodźcy Cel: zastosowanie wiedzy na temat uchodźców do konkretnego przypadku, możliwość zapoznania się z różnorodnością losów uchodźców. Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: historie uchodźców Przebieg: uczestnicy przedstawiają pozostałym uczestnikom historię swojego uchodźcy, do momentu przyjazdu do kraju przyjmującego. 4.2 Przemoc i jej następstwa – jak rozpoznawać i reagować Prezentacja 4.2: Przemoc i jej następstwa Czas trwania: 20’ czym jest przemoc? prześladowania, rodzaje prześladowań tortury i ich konsekwencje dla ofiar gwałty – indywidualne skutki i polityczne znaczenie handel ludźmi (trafficking in people) 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 4.3 Posttraumatic Stress Disorder – zespół stresu pourazowego Prezentacja 4.3: PTSD Czas trwania: 20’ pojęcie traumy symptomy PTSD objawy najczęściej zgłaszane przez uchodźców wpływ PTSD na różne obszary życia Zadanie: c.d. Historii jednego uchodźcy Cel: przełożenie wiedzy o przemocy i PTSD na konkretne przykłady Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: historie uchodźców Przebieg: uczestnicy rozpoznają w „swoich” historiach skutki przemocy i ewentualne wskaźniki wystąpienia PTSD. Każdy z uczestników przedstawia swoje uwagi reszcie grupy. 4.6 Specyfika pomocy kobietom-uchodźczyniom Zadanie: Analiza tekstu: artykuły z „Czarnej księgi kobiet”, zbioru artykułów z całego świata na temat sytuacji kobiet. Cel: Analiza problemów, z jakimi spotykają się kobiety w różnych obszarach życia, zależnych od kultury i obyczajów. Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: artykuły, flipcharty, pisaki Przebieg: trener rozdaje kopie kilku artykułów (po jednej dla uczestnika), po przeczytaniu artykułu uczestnicy dobierają się w grupy z osobami, która mają ten sam tekst. Każda z grup pracuje nad odpowiedziami na pytania: jakie problemy kulturowe napotykają bohaterki artykułów? Jakie problemy społeczne i ekonomiczne? Jakie problemy psychologiczne? Jak bohaterki artykułów radzą sobie z powyższymi problemami? Podsumowanie: Przedstawienie wyników analizy na forum, c.d. dyskusji o sposobach radzenia sobie oraz sposobach pomocy opisanym kobietom. Prezentacja 4.4: Kobiety – uchodźczynie Czas trwania: 40’ przemoc ze względu na płeć przeszkody w uczestniczeniu w życiu społecznym dostęp do edukacji przemoc domowa, niewola domowa molestowanie seksualne, gwałty handel kobietami zagrożenia w podróży zagrożenia w obozach dla uchodźców zmiany w strukturze rodziny, konflikty w małżeństwach pomoc kobietom – uchodźczyniom 81 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Zadanie: c.d. Historii jednego uchodźcy Cel: zastosowanie wiedzy o specyficznych problemach kobiet – uchodźczyń do konkretnych przykładów Czas trwania: 10’ Pomoce dydaktyczne: historie uchodźców Przebieg: uczestnicy, którzy mają historie kobiet, przedstawiają pozostałych przykłady odnoszące się do omówionych problemów kobiet - uchodźczyń 82 PL 4.7 Specyfika pomocy dzieciom- uchodźcom Prezentacja 4.5: Dzieci – uchodźcy Czas trwania: 20’ dzieci bez opieki zmiany w strukturze rodziny, konflikty międzypokoleniowe oddziaływanie na rodziców możliwość kontaktu z własną kulturą edukacja, wsparcie wychowawców 4.5 Rehabilitacja społeczna dla uchodźców Prezentacja 4.6: Życie w ośrodku recepcyjnym dla uchodźców Czas trwania: 15’ 5. problemy społeczne i ekonomiczne 6. problemy kulturowe 7. trudności psychologiczne, wyuczona bezradność Zadanie: Fragment filmu „Poznajmy się”, sceny z ośrodka dla uchodźców Cel: zapoznanie się z sytuacją osób i rodzin przebywających w ośrodku dla uchodźców Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny, laptop, głośniki Przebieg: dyskusja wśród uczestników – porównanie wiadomości teoretycznych z wrażeniami opisywanymi przez uchodźców. Zadanie: c.d. Historii jednego uchodźcy Cel: rozpoznanie głównych problemów, z jakimi borykają się uchodźcy w kraju przyjmującym Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: historie uchodźców Przebieg: omówienie problemów, z jakimi spotykają się uchodźcy w kraju przyjmującym: jakie problemy kulturowe napotykają uchodźcy? Jakie problemy społeczne/ekonomiczne? Jak uchodźcy radzą sobie z tymi problemami? Rozpoznanie potrzeb uchodźców. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 6.2 Udzielanie pomocy migrantom i uchodźcom 6.2.3 Mediacje i negocjacje w sytuacji konfliktu na tle kulturowym Prezentacja 6.2.1: Negocjacje i mediacje Czas trwania: 20’ czym jest konflikt? strategie negocjacji mediacja i jej zastosowanie Zadanie: Symulacja „Ośrodek dla uchodźców” (na podstawie prawdziwego konfliktu między uchodźcami i mieszkańcami osiedla w Katowicach) Cel: ćwiczenie umiejętności negocjacji i współpracy w warunkach konfliktu na tle kulturowym, tworzenie nowych rozwiązań konfliktu Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: karty postaci Przebieg: każdy z uczestników wciela się w jedną z postaci zaangażowanych w konflikt, analizuje jej potrzeby i obawy, zadaniem całej grupy jest rozwiązanie konfliktu. W ciągu symulacji stawiane są przed uczestnikami kolejne problemy – etapy symulacji. Podsumowanie: rozmowa o emocjach towarzyszących uczestnikom podczas symulacji, omówienie trudności związanych z zadaniem, omówienie zastosowanych rozwiązań. 4.4 Rehabilitacja społeczna dla uchodźców Zadanie: Potrzeby i zasoby uchodźców – „fabryka pomysłów” Cel: identyfikacja trudności i potrzeb uchodźców, uwrażliwienie na zasoby, jakimi dysponują uchodźcy. Czas trwania: 45’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: burza mózgów – zadaniem jest zidentyfikowanie jak największej ilości potrzeb, jakie mają uchodźcy po przybyciu do kraju przyjmującego (można je zidentyfikować, poprzez problemy, z jakimi się spotykają). Propozycje wypisywane są na flipcharcie. Następnie jest do niego dołączony drugi i trzeci flipchart, na którym uczestnicy wypisują zasoby uchodźców (drugi) i propozycje pomocy, jakiej oni sami lub instytucje mogłyby udzielić (trzeci). Po ułożeniu flipchartów obok siebie, stanowią one łańcuch: potrzeby – zasoby – pomoc. Podsumowanie: Trenerka przedstawia hierarchię potrzeb wg Maslowa, o ile nie wszystkie zostały ujęte przez uczestników. Rozmowa o korzyściach z uświadomienia klientowi jego zasobów (oraz znajomości tych zasobów przez pracownika społecznego), a także o roli osoby pomagającej. 6.2.1 Udzielanie pomocy osobom odmiennym kulturowo Prezentacja 6.2.2: Wywiad kulturowy Czas trwania: 20’ kontakt z rozmówcą bariery w komunikacji formułowanie pytań 83 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 84 PL Zadanie: Wywiad z Ukraińcem Cel: ćwiczenie umiejętności formułowania pytań dotyczących kultury, analiza trudności w prowadzeniu wywiadu, uwrażliwienie na sytuację osoby, z którą prowadzony jest wywiad. Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: kartki, długopisy, flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy pracują w 3-osobowych zespołach, odgrywając rolę obcokrajowca (Anglika), Ukraińca i obserwatora. Anglik ma za zadanie przygotować pytania, które umożliwią mu zdobycie wiedzy o lokalnej kulturze. Ukrainiec odpowiada zgodnie z własną wiedzą, a obserwator notuje pytania i odpowiedzi. Po skończonym wywiadzie, każdy zespół wypisuje na flipcharcie: - pytania, jakie zadawał Anglik oraz intencje i uczucia, jakie im towarzyszyły; - uzyskane odpowiedzi oraz uczucia, jakie im towarzyszyły; - jakie były uzyskane informacje (adekwatne, szczegółowe, nieprzydatne, ogólnikowe, itp.) Podsumowanie: Zespoły prezentują swoje flipcharty. Wyszczególnienie poprawnych i niepoprawnych pytań oraz wspólne przeformułowanie tych niepoprawnych. Odwołanie się do własnych doświadczeń uczestników: Czy byliście kiedyś pytani przez obcokrajowca o ukraińską kulturę? Z jakimi założeniami dotyczącymi Ukrainy i jej kultury się spotkaliście? Jak się wtedy czuliście? Czy są tematy, o które nie wypada lub nie wolno pytać Ukraińców? Zadanie: Film „To be or not to be” – wywiad z uchodźczynią Cel: Obserwacja wywiadu z uchodźcą, rozpoznawanie zachowań przydatnych i utrudniających wywiad. Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny, głośniki, laptop Przebieg: uczestnicy oglądają film, skupiając się na osobie prowadzącej wywiad, uchodźczyni oraz tłumaczu. Następnie omówiona zostaje sytuacja tych trzech osób, ich cele, emocje, których doświadczają, błędy, które popełniają z punktu widzenia ich rozmówców. Podsumowanie: Uzupełnienie i podsumowanie. 4.4 Pomoc psychologiczna dla uchodźców Prezentacja 6.2.3: Pomoc psychologiczna dla uchodźców Czas trwania: 20’ komunikacja w obcym języku rola tłumacza trauma w różnych kulturach syndrom ocalonych unikanie powtórnej traumatyzacji własne uczucia i problemy pracownika socjalnego/terapeuty 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Zadanie: Rola psychologa w pracy z uchodźcami Cel: praca nad skutecznym komunikatem sugerującym wizytę u specjalisty, ćwiczenie umiejętności komunikacji międzykulturowej, identyfikacja oczekiwań i obaw przed spotkaniem z psychologiem. Czas trwania: 45’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki, długopisy, karteczki, taśma klejąca Przebieg: W 1. części wyobrażenie i identyfikacja emocji i myśli związanych z sugestią wizyty u specjalisty. Uczestnicy zapisują na osobnych karteczkach: zachowanie, obawy, pytania, oczekiwania. Trenerka rozkłada 4 flipcharty z napisami: „zachowanie, obawy, pytania, oczekiwania”. Uczestnicy przyklejają karteczki na odpowiednich flipchartach. Następnie w czterech grupach opracowują flipcharty z odpowiedziami: czytają, spisują wnioski na flipcharcie. Po skończonej pracy uczestnicy mają czas na przyjrzenie się wszystkim flipchartom. Na koniec dyskusja o oczekiwaniach wobec terapeuty. W 2. części uczestnicy pracują w 3-osobowych grupach, w rolach: klienta, osoby sugerującej wizytę i obserwatora. Zadaniem jest odegranie scenki rozmowy, w której sugeruje się spotkanie z terapeutą. Następnie zamiana ról. Podsumowanie: Omówienie zadania: co utrudniało, co pomagało w rozmowie? Dyskusja. 6.1.4 Zdrowie psychiczne w różnych kulturach Zadanie: Analiza tekstu o zaburzeniach specyficznych kulturowo. Cel: zwrócenie uwagi uczestników na rolę kultury w sposobie wyrażania zaburzeń zdrowia, zapoznanie uczestników z przykładami kulturowo uwarunkowanych syndromów. Czas trwania: 40’ Pomoce dydaktyczne: kopie tekstu, flipcharty, pisaki. Przebieg: Czas na przeczytanie tekstu. Następnie uczestnicy pracują w grupach nad tekstem i przygotowują krótką prezentację na ich podstawie (w postaci „mapy mentalnej”). Na koniec – przedstawienie prezentacji pozostałym grupom. Podsumowanie: Rozmowa (dyskusja) o roli kultury w przebiegu chorób. 6.3 Etyczne aspekty pracy z osobami odmiennymi kulturowo 6.3.1 Zjawiska stereotypów i uprzedzeń Prezentacja 6.3.1: Stereotypy i uprzedzenia Czas trwania: 30’ relacje mniejszość – większość posiadanie władzy uprzedzenie jako postawa trzy aspekty postaw czym są stereotypy „samospełniające się przepowiednie” mechanizmy powstawania stereotypów funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej 85 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 86 PL Zadanie: Stereotypy i nasze opinie Cel: stworzenie uczestnikom okazji do przemyślenia i przedyskutowania stereotypowych twierdzeń na temat grup defaworyzowanych Czas trwania: 45’ Pomoce dydaktyczne: małe kartki, pisaki, lina/sznurek/taśma, torba Przebieg: każdy z uczestników otrzymuje kartkę, na której zapisuje twierdzenie dotyczące którejś z grup defaworyzowanych. Kartki trafiają do torby. Sala podzielona zostaje liną na dwie części: „zgadzam się” i „nie zgadzam się”. Po wylosowaniu i odczytaniu każdego z twierdzeń, uczestnicy ustawiają się po wybranej stronie liny. Zadaniem uczestników jest przekonanie innych do przejścia na swoją stronę. Zaczyna się dyskusja. Podsumowanie: Omówienie emocji i spostrzeżeń towarzyszących zadaniu. 6.3.2 Dyskryminacja i metody jej przeciwdziałania w kontekście migracji 6.3.3 Grupy defaworyzowane wśród migrantów Prezentacja 6.3.2: DyskryminacjaCzas trwania: 20’ czym jest dyskryminacja? rodzaje dyskryminacji dyskryminacja instytucjonalna dyskryminacja krzyżowa grupy defaworyzowane wśród migrantów dyskryminacja pozytywna konsekwencje dyskryminacji Zadanie: „cztery pozycje dyskryminacyjne” - refleksja Cel: uświadomienie sobie sytuacji, w których uczestnicy byli sprawcami i ofiarami dyskryminacji Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: dla każdego z uczestników karta zadania i pisaki, długopisy Przebieg: każdy z uczestników zastanawia się i wypisuje na karcie zadania 4 sytuacje, w których brał udział. Następnie uczestnicy łączą się w małe grupy, aby opowiedzieć sobie nawzajem o tych sytuacjach. Podsumowanie: po kolejnym zadaniu Zadanie: „cztery pozycje dyskryminacyjne” - drama Cel: doświadczenie sytuacji osoby dyskryminującej i dyskryminowanej, uświadomienie sobie emocji przeżywanych przez te osoby, wypracowanie sposobów radzenia sobie w sytuacji dyskryminacji Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: dowolne, wybrane przez uczestników Przebieg: uczestnicy pracują w grupach. Wybierają jedną, dwie sytuacje z własnych kart zadania i przygotowują je i przedstawiają w postaci scenki pozostałym uczestnikom. Ciągiem dalszym jest wymyślenie przez grupę adekwatnego sposobu reakcji na dyskryminację i przedstawienie jej, także w scence. Podsumowanie: Rozmowa o emocjach towarzyszących odgrywaniu każdej z ról. Jak czuliście się, gdy atakowaliście druga osobę? Jak czuliście się, gdy sami byliście ofiara dyskryminacji? Czy byliście lepiej przygotowani do obrony, czy też do ataku? Jakie emocje towarzyszyły wam w sytuacji obrony przed dyskryminacją? 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 6.4 Psychologiczna higiena pracy w obszarze pomagania innym 6.4.2 Radzenie sobie ze stresem Prezentacja 6.4.1: Stres Czas trwania: 20’ przyczyny stresu lista zdarzeń życiowych – czynników stresu obciążenia i zasoby indywidualne postrzeganie stresorów akceptacja sytuacji niepewności dynamika stresu konsekwencje stresu stres pozytywny Zadanie: „Człowiek w stresie” Cel: uwrażliwienie uczestników na skutki, jaki powoduje stres, poszukiwanie sposobów radzenia sobie ze skutkami stresu Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: kilka połączonych flipchartów, pisaki Przebieg: część I: uczestnicy odrysowują na flipchartach postać jednego z nich. Następnie zaznaczają na rysunku miejsca na ciele postaci, które podlegają wpływowi stresu. Część II: Na tym samym rysunku uczestnicy wypisują własne sposoby radzenia sobie ze stresem. Gotowy rysunek jest inspiracją do dyskusji o sposobach radzenia sobie ze skutkami stresu. Podsumowanie: zakończenie dyskusji i zebranie wniosków 6.4.1 Wypalenie zawodowe Prezentacja 6.4.2: Wypalenie zawodowe Czas trwania: 30’ czym jest wypalenie zawodowe? objawy wypalenia zawodowego przyczyny (poprzedniki) wypalenia etapy rozwoju wypalenia skutki wypalenia dla danej osoby i jej otoczenia „trudni” klienci zapobieganie wypaleniu zawodowemu 87 PL 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski 6.4.3 Budowanie sieci wsparcia 88 PL Zadanie: Moja sieć wsparcia Cel: identyfikacja dostępnych źródeł wsparcia dla uczestników (osób i instytucji), zachęcenie uczestników do korzystania ze wsparcia Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: karta zadania, długopisy, flipchart, pisaki Przebieg: uczestnicy wypisują na swoich kartach zadania osoby i instytucje, od których mogą uzyskać wsparcie merytoryczne i emocjonalne. Podsumowanie: odtworzenie sieci wsparcia na flipcharcie, złożonej z pomysłów uczestników. Uczestnicy mogą również dopisać na własnych kartach zadania nowe pomysły. Omówienie odczuć towarzyszących zadaniu. Prezentacja 6.4.3: Sieć wsparcia Czas trwania: 15’ 7. superwizja – czym jest? 8. zalety superwizj 9. kto może być superwizorem 10. grupy wsparcia 11. współpraca z przedstawicielami organizacji pozarządowych 12. współpraca z przedstawicielami innych instytucji b. Zakończenie warsztatów Zadanie: ewaluacja warsztatów Cel: ocena warsztatów przez uczestników Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: kwestionariusz ewaluacji Przebieg: uczestnicy wypełniają kwestionariusz Zadanie: Podsumowanie warsztatów Cel: przypomnienie najważniejszych tematów poruszanych podczas warsztatów, domknięcie spotkania, i pożegnanie się uczestników Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: niepotrzebne Przebieg: Przypomnienie przez trenerkę najważniejszych tematów poruszanych podczas warsztatów. Wręczenie świadectw ukończenia szkolenia. Pożegnanie uczestników. 1. Moduły szkoleniowe dla pracowników socjalnych / 1.3 Pakiet trenerski Bibliografia 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 3. Giza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „Jak pomagać skuteczniej – psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-Moszczyńska H.,Nowicka E. (1998),„Goście i gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków: Nomos. 5. Grzymała-Moszczyńska H. (2000),„Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. Lipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych– podręcznik dla trenerów”, Warszawa: Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 7. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie się międzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 8. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 9. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 10. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 11. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 12. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 89 PL 90 PL 91 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej 2.1 Standardy szkolenia PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.1 Standardy szkolenia 92 PL Ilość osób, które mają za sobą doświadczenia migracyjne nieustannie rośnie, dlatego tak istotne jest rozwijanie u pracowników administracji i urzędów umiejętności pracy z tą grupą osób. Szkolenie „Kompetencje migracyjne dla pracowników administracji” ujmuje migracje w sposób systemowy. Oś szkolenia stanowią migracje. Wokół tej osi zbudowane zostały moduły, zawierające kluczowe informacje z obszarów powiązanych ze zjawiskiem migracji. Szkolenie stwarza jego uczestnikom szansę zdobycia specjalistycznej wiedzy, która jest praktycznie niedostępna w procesie kształcenia pracowników administracji. Posiadanie tej wiedzy jest jednak konieczne, by sprostać wymaganiom obecnej sytuacji społeczno-ekonomicznej. Bardziej sformalizowany kontakt z migrantami, niż w przypadku pracowników socjalnych, narzuca nieco inną formę szkolenia. Przeważają seminaria, dające możliwość efektywnego przekazania dużej ilości informacji, a jednocześnie dające pole do dyskusji i wymiany doświadczeń. Uzupełnieniem dla nich są warsztatowe metody pracy, takie jak symulacje i analiza przypadków. Szeroka perspektywa ujęcia migracji daje uczestnikom wgląd we wszystkie ważne aspekty migracji. Uczestnictwo w tym programie szkoleniowym w znaczący sposób podniesie kwalifikacje osób zatrudnionych w urzędach i administracji, co jest jednym z założeń projektu. Małgorzata Symonowicz [email protected] autorka 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.1 Standardy szkolenia Standardy szkolenia zawierają opis metodologiczny modułów. W standardach znajdzie się szczegółowe zestawienie wiadomości i charakterystyka umiejętności, jakie nabędą uczestnicy szkoleń. Są one podstawą dla opracowania materiałów dla trenerów i uczestników. Merytoryczna zawartość modułów odpowiada aktualnej wiedzy i uznanym metodom postępowania. Standardy szkolenia umożliwiają porównywalność z innymi szkoleniami i dają podstawy do przyznawania certyfikatów ukończenia szkolenia. Moduł 1. Migracje – podstawy teoretyczne 1.1 Rodzaje i typy migracji uświadomienie sobie przez uczestników ich wiedzy na temat migracji oraz odkrycie luk w tej wiedzy podstawowe definicje emigrant, imigrant kraj pochodzenia, kraj przyjmujący kraj tranzytowy, kraj docelowy migracje wewnętrzne i zewnętrzne rodzaje migracji dobrowolność migracji przyczyny migracji czas trwania migracji 1.2 Współczesne trendy migracyjne w Europie kierunki migracji w Europie imigranci na Ukrainie kierunki migracji z Ukrainy 1.3 Migracje w skali globalnej kierunki migracji na świecie współczesne trendy migracyjne 1.4 Europejskie modele integracji migrantów zapoznanie uczestników z różnorodnością modeli integracji migrantów w krajach europejskich Moduł 2. Prawne aspekty migracji 2.1 Międzynarodowe akty prawne dotyczące migracji Konwencja Genewska możliwości opuszczenia własnego kraju przekraczanie granicy pobyt w kraju tranzytowym pobyt w kraju docelowym 2.2 Europejska polityka migracyjna migracje w prawodawstwie UE 2.3 Prawne przeciwdziałanie dyskryminacji spojrzenie na sytuację legalności i nielegalności pobytu z perspektywy migranta identyfikacja trudności, które powstają w tych sytuacjach. 93 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.1 Standardy szkolenia 2.4 Migracje nieudokumentowane nielegalne migracje 2.5 Warunki uzyskania statusu uchodźcy przyczyny uchodźstwa definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej UNHCR – cele i działania prawa i obowiązki uchodźcy status uchodźcy 94 PL Moduł 3. Ekonomiczne aspekty migracji 3.1 Wpływ migracji na gospodarkę państwa pochodzenia i osiedlenia wpływ migracji na gospodarkę państwa pochodzenia wpływ migracji na gospodarkę państwa osiedlenia 3.2 Specyfika migracji motywowanych ekonomicznie odkrycie przez uczestników najważniejszych aspektów sytuacji migrantów (w kontekście teorii dualnego rynku pracy) transfery zarobków 3.3 Dualny rynek pracy i jego konsekwencje dualny rynek pracy „3d jobs” 3.4 Nowe zjawiska w obszarze migracji networking sieci społeczne w migracjach wymiana wiedzy i doświadczeń uczestników związanych z aktualnymi zjawiskami w migracjach Moduł 4. Psychospołeczne aspekty migracji 4.1 Motywacje i proces podejmowania decyzji o migracji rozpoznanie przez uczestników czynników wypychających na emigrację i przyciągających do kraju przyjmującego motywacje migrantów 4.2 Strategie migracyjne osób wyjeżdżających racjonalność ludzkich decyzji informacje dostępne i niedostępne migrantom 4.3 Adaptacja do życia w innym kraju akulturacja i integracja doświadczenie przez uczestników sytuacji zbliżonej do szoku kulturowego efektywne działanie w warunkach niepewności, odmiennych reguł zmiany spowodowane migracją pojęcie szoku kulturowego przebieg szoku kulturowego 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.1 Standardy szkolenia proces akulturacji psychologicznej modele i strategie akulturacji nabycie umiejętności rozpoznawania strategii akulturacji ćwiczenie umiejętności rozpoznawania strategii akulturacji 4.4 Powody i następstwa niepowodzenia migracji rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji marginalizacja jako niepowodzenie migracji zjawisko wykluczenia społecznego przyczyny niepowodzenia migracji 4.5 Migracje powrotne przyczyny i konsekwencje obserwacja i analiza sytuacji psychologicznej osoby powracającej z emigracji (przykłady) odległe konsekwencje migracji czynniki wpływające na decyzję o powrocie psychospołeczne aspekty powrotu model powrotnego szoku kulturowego powroty drugiego pokolenia migrantów Moduł 5. Umiejętności interpersonalne w komunikacji międzykulturowej 5.1 Konsekwencje zróżnicowania kulturowego wypracowanie i wyrażenie przez uczestników własnego rozumienia pojęcia kultury różnorodność definicji kultury części składowe kultury uświadomienie sobie przez uczestników wpływu kultury na różne sfery życia 5.2 Komunikacja z osobami odmiennymi kulturowo doświadczenie sytuacji kontaktu z odmiennością kulturową testowanie zjawisk związanych z komunikacją międzykulturową egocentryzm i etnocentryzm otwartość w komunikacji style komunikacji wg Halla emocje w komunikacji 5.3 Konflikty na styku kultur i ich rozwiązywanie wymiary kultury wg Hofstede wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda ćwiczenie umiejętności rozpoznawania i posługiwania się wymiarami kultury w konkretnych sytuacjach ćwiczenie umiejętności rozpoznawania kulturowych przyczyn konfliktu omówienie emocji towarzyszących konfliktom poszukiwanie możliwości rozwiązania i łagodzenia nieporozumień na tle kulturowym diagnoza wymiarów własnej kultury przez uczestników rozpoznanie charakterystyk własnej kultury, które mogą stanowić trudność dla przedstawicieli innych kultur 95 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.1 Standardy szkolenia Moduł 6. Etyka pracy z migrantami i uchodźcami 6.1 Etyczne aspekty pracy z osobami odmiennymi kulturowo uwrażliwienie uczestników na problemy i trudności, z jakimi spotykają się uchodźcy po opuszczeniu swojego kraju próba doświadczenie problemów jakie napotykają uchodźcy zapoznanie się z sytuacją osób i rodzin przebywających w ośrodku dla uchodźców trudności psychologiczne, wyuczona bezradność 96 PL 6.2 Od etnocentryzmu do etnorelatywizmu problemy społeczne i ekonomiczne jakie dotykają migrantów i uchodźców problemy kulturowe migrantów i uchodźców ćwiczenie umiejętności negocjacji i współpracy w warunkach konfliktu na tle kulturowym tworzenie nowych rozwiązań konfliktu kontakt z rozmówcą - migrantem bariery w komunikacji formułowanie pytań komunikacja w obcym języku rola tłumacza obserwacja wywiadu z uchodźcą rozpoznawanie zachowań przydatnych i utrudniających wywiad 6.3 Dyskryminacja i jej przeciwdziałanie uświadomienie uczestnikom granic ich tolerancji uświadomienie działania mechanizmu stereotypizacji relacje mniejszość - większość posiadanie władzy uprzedzenie jako postawa trzy aspekty postawy „samospełniające się przepowiednie” mechanizmy powstawania stereotypów funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej identyfikacja przez uczestników niedyskryminujących sposobów pomocy migrantom 97 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej 2.2 Pakiet edukacyjny PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Rodzaje i typy migracji 98 PL podstawowe definicje emigrant, imigrant, reemigrant kraj pochodzenia, kraj przyjmujący kraj tranzytowy, kraj docelowy migracje wewnętrzne i zewnętrzne rodzaje migracji dobrowolnośćmigracji przyczyny migracji czas trwania migracji Definicja migracji – Migracja to względnie trwała zmiana miejsca pobytujednostek i grup ludzi. Emigrant, imigrant – Emigrant to osoba opuszczająca dane miejsce. Imigrant to osoba przybywająca do jakiegoś miejsca. Reemigrant – Osoba, która opuściła swój kraju, a po wielu latach życia za granicą zdecydowała się na powrót. Kraj pochodzenia – Kraj pochodzenia migranta. Kraj z którego migrant wyjeżdża. Kraj przyjmujący – Kraj przyjmujący migranta. Kraj, do którego migrant przyjeżdża. Kraj tranzytowy – Kraj przez który migrant przejeżdża w drodze do kraju przyjmującego (docelowego). Czasem migranci zatrzymują się na dłużej w kraju tranzytowym, ale nie mają zamiaru się w nim osiedlić. Kraj docelowy – Kraj, do którego podążają migranci. Kraj, w którym zamierzają się osiedlić. Rodzaje migracji – Podział ze względu na: czas trwania dobrowolność legalność planowanie Czas trwania migracji krótkoterminowe (kilka tygodni, miesięcy) długoterminowe (kilka lat) stałe (kilkanaście, kilkadziesiąt lat) Dobrowolność migracji – Migracje: dobrowolne przymusowe Legalność migracji – Migracje: legalne nielegalne 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Przyczyny migracji Ekonomiczne Polityczne Ekologiczne Zdrowotne Rodzinne Edukacyjne itd. Migracje wewnętrzne – zewnętrzne Migracje zewnętrzne: poza granice kraju. Migracje wewnętrzne: wewnątrz kraju. 99 PL Migracje w Europie i na świecie Liczba migrantów na świecie: 185-195 milionów osób (około 3% światowej populacji). Kierunki migracji na świecie Stany Zjednoczone Niemcy Francja Kanada Australia Wielka Brytania Rosja Ukraina Indie Arabia Saudyjska Pakistan Iran IOM - International Organizationfor Migration Założona (pod inną nazwą) w roku 1951. Początkowo pomagała migrantom w Europie. Pomaga ponad 12 milionom migrantów na całym świecie. Kierunki migracji z Ukrainy Rosja Polska Włochy Turcja Wielka Brytania Niemcy Regiony „wysyłające” Odeski 54% Zakarpacki 12% Republika Autonomiczna Krym 8% Lwowski 8% Charkowski 4% Doniecki 2% Tarnopolski 2% Grecja Czechy Hiszpania Portugalia Irlandia Stany Zjednoczone 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Imigranci na Ukrainie Kraje b. ZSRR (Abchazja, Tatarzy, Azerbejdżan, Armenia, Czeczenia, itd.) Iran Somalia Wietnam Elementy prawa związane z migracjami 100 PL Afganistan Bangladesz Chiny Indie Pakistan Sri Lanka możliwości opuszczenia własnego kraju przekraczanie granicy pobyt w kraju tranzytowym pobyt w kraju docelowym migracje w prawodawstwie UE Możliwości opuszczenia własnego kraju Każde państwo ustala zasady opuszczania kraju przez swoich obywateli Od zakazu opuszczania kraju do pełnej swobody Dokumenty uprawniające do wyjazdu Przekraczanie granicy zależne od polityki kraju własnego i docelowego legalne lub nielegalne Pobyt w kraju tranzytowym Etap na drodze do kraju docelowego Migranci przebywają tu możliwie jak najkrócej W pewnych przypadkach może stać się krajem docelowym Pobyt w kraju docelowym Każdy kraj stosuje odmienną politykę wobec przybywających do niego migrantów. W zależności od tej polityki pobyt może być: legalny nielegalny początkowo legalny a następnie nielegalny początkowo nielegalny a następnie legalny Legalność pobytu ma ogromne znaczenie dla stanu psychicznego imigranta, jego rozwoju osobistego i zawodowego. Migracje w prawodawstwie UE polityka kontroli imigracji polityka względem migrantów Dyrektywy UE im dłużej cudzoziemiec przebywa w danym kraju, tym więcej ma praw podstawa udzielenia statusu rezydenta: stabilne, regularne i wystarczające dochody, posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego, udział w programach integracyjnych prawo do łączenia rodzin (obejmuje współmałżonka i małoletnie dzieci) 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Konwencja Dublińska zapewnienie, że każdy wniosek o azyl sprawdzony będzie przez jedno odpowiedzialne za to państwo, jak również upewnienie się, że powtórne składanie wniosku w innym kraju Unii będzie niemożliwe wszystkie państwa Unii Europejskiej rozpatrujące wniosek o azyl mają robić to na tych samych podstawach prawnych, według tych samych norm i standardów Strefa Schengen zasada swobodnego przepływu osób brak kontroli na wewnętrznych granicach strefy większa kontrola na zewnętrznych granicach strefy wspólna polityka wobec migrantów Kim są uchodźcy? przyczyny uchodźstwa definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej UNHCR - cele i działania prawa i obowiązki uchodźcy status uchodźcy uchodźcy wewnętrzni geografia uchodźcza Przyczyny uchodźstwa zagrożenie życia zagrożenie zdrowia zagrożenie wolności Definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej Uchodźca to osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy religii narodowości przynależności do określonej grupy społecznej z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. Konwencja genewska z 1951 roku Konwencja stanowiła pierwsze prawdziwie międzynarodowe porozumienie obejmujące najistotniejsze aspekty życia uchodźcy. Wylicza w ogólnym zarysie prawa uchodźcy, takie jak wolność praktyk religijnych, swoboda poruszania się, prawo do pracy, edukacji, dostęp do dokumentów podróży. Jednocześnie wymienia ona obowiązki uchodźcy wobec państwa przyjmującego. Zasadniczy przepis Konwencji przewiduje, że uchodźcy nie mogą być zawracani lub wydalani do kraju, w którym obawiają się prześladowań. 101 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny UNHCR Celem UNHCR jest zapewnienie uchodźcom bezpieczeństwa w kraju udzielającym schronienia oraz wspieranie jego władz w realizacji tego zadania. Urząd Wysokiego Komisarza szuka sposobów niesienia pomocy uchodźcom w rozpoczęciu życia od nowa poprzez integrację ze społecznością lokalną, dobrowolny powrót do ojczyzny, a jeśli jest to niemożliwe, to poprzez osiedlenie się w krajach trzecich. 102 PL Kto przyznaje status uchodźcy? Uchodźca jest uchodźcą niezależnie od formalnego uznania. Władze państw ustanawiają procedury - zgodne z miejscowym systemem prawnym - służące określeniu sytuacji prawnej osoby ubiegającej się o status uchodźcy oraz jej praw i zakresu pomocy. Przyznanie statusu uchodźcy Osoby ubiegające się o status uchodźcy muszą wykazać, że ich obawa przed prześladowaniami jest uzasadniona. Wyjątkiem jest sytuacja zbiorowego nadania statusu uchodźcy całej grupie osób, jak w przypadku masowych ucieczek spowodowanych przez czystki etniczne lub inne akcje skierowane przeciwko całym grupom ludności. Odmowa przyznania statusu uchodźcy Osoby, co do których stwierdzono na podstawie sprawiedliwych procedur, że nie potrzebują ochrony międzynarodowej, znajdująsię w podobnej sytuacji, jak cudzoziemcy nielegalnie przebywający w danym kraju, mogą zatem zostać deportowane. UNHCR opowiada się za tym, aby przed decyzją o deportacji osoba, której nie przyznano statusu uchodźcy, miała prawo do ponownego rozpatrzenia jej wniosku. Ochrona tymczasowa Ochrona tymczasowa to rozwiązanie proponowane w krajach, w których nastąpił nagły masowy napływ uchodźców. Jest to przejściowa forma ochrony, którą winny zastąpić trwałe rozwiązania. Stosując ochronę tymczasową władze państw unikają konieczności rozpatrywania indywidualnych spraw osób uciekających w wyniku wojen domowych lub powszechnie stosowanej przemocy. Osoby znajdujące się pod ochroną, w świetle definicji konwencji genewskiej, są uchodźcami. Ochrona tymczasowa może zostać zniesiona, gdy powrót do miejsca zamieszkania stanie się bezpieczny. Prawa uchodźcy Uchodźca ma prawo do bezpiecznego schronienia. Państwa nie mogą wydalać uchodźców, ani usuwać ich siłą na terytorium, gdzie groziłoby im niebezpieczeństwo. Nie mogą także dyskryminować żadnej grupy uchodźców. Powinny zagwarantować uchodźcom możliwość korzystania z praw społecznych i ekonomicznych przynajmniej w takim stopniu, w jakim korzystają z nich cudzoziemcy z kartą stałego pobytu przebywający w tym kraju. Uchodźcy gwarantuje się zatem podstawowe prawa obywatelskie, w tym wolność przekonań, przemieszczania się oraz ochronę przed torturami i poniżającym traktowaniem. Państwa mają obowiązek współpracy z UNHCR. Państwa te powinny przyjmować rodziny osób, którym udzielono tymczasowego schronienia, przynajmniej ich małżonków i niepełnoletnie dzieci. Każdy uchodźca powinien mieć dostęp do opieki medycznej. Każdy dorosły uchodźca powinien mieć prawo podjęcia pracy. Żadne dziecko-uchodźca nie może być pozbawione możliwości chodzenia do szkoły. W określonych sytuacjach, takich jak masowy napływ uchodźców, kraje 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny oferujące schronienie mogą uważać za konieczne ograniczenie niektórych praw, np. wolności przemieszczania się, dostępu do pracy czy odpowiedniej edukacji dla wszystkich dzieci. Prawo do ochrony dla kobiet odmawiających podporządkowania się społecznym ograniczeniom Osoby, które uciekają przed poważną dyskryminacją lub innego rodzaju nieludzkim traktowaniem i prześladowaniem z powodu odmowy podporządkowania się surowym kodeksom obyczajowym mają podstawy, by wystąpić o status uchodźcy. Prześladowanie może stanowić przemoc seksualna, np. gwałt. Prześladowaniem jest dyskryminacja, która ma szczególnie krzywdzące konsekwencje. Kobieta obawiająca się napaści z powodu odmowy noszenia tradycyjnych ubrań lub chęci samodzielnego wyboru męża i prowadzenia niezależnego życia, może faktycznie być uchodźcą. Kobiety obawiające się rytualnego okaleczenia narządów płciowych także mogą mieć przyznany status uchodźcy. Obowiązki uchodźcy Uchodźcy mają również pewne obowiązki. W szczególności powinni przestrzegać prawa i przepisów kraju udzielającego schronienia. Utrata prawa do ochrony Osoby, które uczestniczyły w popełnieniu zbrodni wojennych i poważnym naruszeniu międzynarodowych praw człowieka i norm prawa humanitarnego -w tym zbrodni ludobójstwa -utraciły prawo do ochrony i pomocy przysługującej uchodźcom. Żadna osoba, co do której istnieją poważne podstawy, aby podejrzewać, że takie czyny popełniła, nie powinna otrzymać ochrony jako uchodźca. Prawo do ochrony traci także osoba, która kontynuuje działalność zbrojną przeciwko swojemu krajowi pochodzenia z kraju, w którym chce wystąpić o status uchodźcy. Żołnierz nie może być uchodźcą. Genewski dokument podróży – tzw. paszport genewski Dokument wydawany uchodźcom w kraju przyjmującym. Uprawnia ich do przekraczania granic, podróżowania do innych krajów oraz pozostawania tam na określony czas. Regulacja Dublin II Ustala, które z państw UE jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o status uchodźcy, aby uniknąć składania wniosków przez jedną osobę w kilku krajach jednocześnie. Uchodźca otrzymuje status uchodźcy, w którym złożył wniosek o przyznanie tego statusu. Uchodźcy wewnętrzny IDP –internally displaced persons Uchodźcy wewnętrzni muszą opuścić swoje domy z tych samych przyczyn, co uchodźcy, ale nie przekraczają granic uznawanych za międzynarodowe. Z tego powodu nie mogą korzystać w pełni z pomocy UNHCR. Liczba uchodźców wewnętrznych (20-25 milionów) przekracza liczbę „zwykłych” uchodźców. Z jakich krajów pochodzi najwięcej uchodźców? Afganistan Irak Sudan Kolumbia 103 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Demokratyczna Republika Konga Somalia Wietnam 104 PL Jakie kraje przyjmują najwięcej uchodźców? Pakistan (2 mln uchodźców ) Syria (1 mln) Iran (900tys.) Niemcy (600 tys.) Jordania (500 tys.) Tanzania (430 tys.) Ekonomia migracji: perspektywa indywidualna i społeczna dualny rynek pracy „3d jobs” transfery zarobków skutki migracji dla gospodarki państwa przyjmującego konsekwencje migracji dla kraju pochodzenia Dualny rynek pracy Podział rynku pracy na „kapitałowy” i „pracowniczy”-kapitałowy: wyższe pensje, większe bezpieczeństwo, lepsze perspektywy, wyższe kwalifikacje. Głównie dla obywateli danego kraju.pracowniczy: niższe pensje, mniejsze bezpieczeństwo, gorsze perspektywy, niskie kwalifikacje. Głównie dla migrantów. „3d jobs” – Dirty Dangerous Demeaning „3d jobs” brudne, niebezpieczne, poniżające. Taka degradacja statusu społecznego powoduje obniżenie samooceny i wpływa niekorzystnie na zdrowie psychiczne. Stres związany z miejscem pracy: ograniczenie komunikacji (bariera językowa i kulturowa) nieznajomość organizacji pracy stanowisko poniżej kwalifikacji brak wsparcia społecznego-stanowisko pracy zgodne z kwalifikacjami, ale pensje niższe niż pracowników rodzimych Praca „na czarno”Praca „na biało” Praca „na czarno” To praca nielegalna. Pracodawca nie podpisuje z pracownikiem umowy, nie płaci za jego ubezpieczenie, nie płaci też podatków. W razie konfliktu, pracownik nie ma możliwości egzekwowania swoich praw (na przykład, gdy pracodawca mu nie wypłaci wynagrodzenia). Pracownik nie ma też możliwości udowodnić kolejnemu pracodawcy, że był zatrudniony. Typowe trudności pracowników zatrudnionych nielegalnie to zarobki mniejsze, niż umówione, opóźnienia w wypłacie, czasem –brak wypłaty. Poważne trudności w sytuacji wypadku przy pracy –koszty leczenia często spadają na pracownika. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Praca „na biało” Czyli praca legalna. Pracownik i pracodawca podpisują umowę, która określa zakres pracy, wymiar czasu pracy i wynagrodzenie. Są różne rodzaje umów o pracę, najczęściej pierwsza umowa, jaką podpisuje nowy pracownik to umowa na okres próbny (zwykle 3 miesiące). Po tym czasie pracodawca podpisuje kolejną umowę, jeśli jest z pracownika zadowolony. Są umowy na czas określony i nieokreślony. Pracownik jest chroniony przez prawo. W razie niewypłacenia pensji i innych naruszeń jego praw, może odwołać się do sądu oraz innych instytucji powołanych do chronienia praw pracowników. Pracownik jest ubezpieczony, w razie choroby nie ponosi kosztów leczenia. Skutki migracji dla gospodarki państwa przyjmującego Migranci przyczyniają się do wzrostu produkcji dóbr i usług. Migranci przyczyniają się do obniżenia cen produktów i usług w kraju przyjmującym. Migranci wypełniają luki w gospodarce państw przyjmujących. Wykonują zarówno prace wymagające wysokich kwalifikacji, jak i niskich kwalifikacji. Konsekwencje migracji dla kraju pochodzenia zmniejszenie ilości mieszkańców kraju zaburzenie struktury wiekowej ludności (migrują głównie ludzie młodzi) utrata więzi wewnątrz rodzin zmiany kulturowe w lokalnych społecznościach Kapitał społeczny Sieci kontaktów społecznych, współzależność ludzi i wzajemna pomoc. Sieci łączą więzi zaufania, lojalności, solidarności. Wskutek migracji kraj pochodzenia traci kapitał społeczny „Drenaż mózgów” (braindrain) Utrata wykształconych osób przez kraj pochodzenia migrantów. Są to nie tylko osoby z wyższym wykształceniem, ale także osoby kreatywne, samodzielne, przedsiębiorcze, z własną inicjatywą. Ich wykształcenie i umiejętności jest ważne dla rozwoju kraju. „Drenaż opieki” (caredrain) Utrata osób opiekujących się innymi przez kraj pochodzenia migrantów. Są to przede wszystkim kobiety, pracujące jako opiekunki do dzieci, osób starszych, niepełnosprawnych, pielęgniarki, itd. Zróżnicowanie źródeł dochodów Rodziny wysyłają jedną osobę (przedstawiciela rodziny) do pracy za granicą. Reszta rodziny pozostaje w kraju. Transfery zarobków Zarobki migrantów wysyłane są do kraju pochodzenia. Transfery są głównym źródłem dochodów dla rodzin pozostających w kraju pochodzenia. Przysyłane pieniądze wydawane są na codzienne życie, zakup mieszkania lub domu, wyposażenie i remonty, edukację dzieci, inwestycje, itd. 105 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Nowe zjawiska w obszarze migracji „Era migracji” Ostatnie dekady XX wieku to czas intensywnych migracji. Co najmniej 175 milionów osób przebywa poza granicami swojego kraju. 106 PL Sieci migracyjne związki interpersonalne łączące migrantów, byłych migrantów i przyszłych migrantów oparte na pokrewieństwie, przyjaźni, wspólnym pochodzeniu zmniejszają społeczne, ekonomiczne i emocjonalne koszty migracji Transnacjonalizm Migranci funkcjonują w dwóch przestrzeniach równocześnie: w kraju pochodzenia w kraju przyjmującym Pomagają w tym nowoczesne technologie i tani transport. Podwójna narodowość migrantów. Kobiety-migrantki Coraz więcej kobiet bierze udział w migracjach. Coraz więcej z nich migruje samodzielnie. Migrant trafficingtzw. „przemyt” ludzi, przerzut migrantów Nielegalna droga migracji, podczas której zagrożone jest zdrowie i życie migrantów. Korzyści odnoszą zorganizowane grupy przestępcze. Motywacje i decyzja o migracji Różnorodność motywacji migrantów polityczne religijne ekonomiczne w poszukiwaniu przygód z przyczyn osobistych itp. Racjonalność ludzkich decyzji kalkulacja strat i zysków podejmowanie decyzji przez pojedynczego migranta lub przez całe gospodarstwo domowe migranci przenoszą się do miejsc, gdzie jest więcej miejsc pracy i wyższe zarobki ważna jest nie tylko wysokość pensji, ale także ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, perspektywy rozwoju, itd. Teoria push-pull Warunki życia w kraju pochodzenia skłaniają ludzi do migracji do innych krajów o lepszych warunkach życia. Czynniki „push” i „pull” Czynniki push (wypychające): bieda, bezrobocie, zła sytuacja polityczna, itd. Czynniki pull (przyciągające): miejsca pracy, opieka zdrowotna, stabilna sytuacja polityczna, itd. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Informacje dostępne migrantom prawo migracyjne, legalność pobytu szanse zatrudnienia i wysokość zarobków w kraju pochodzenia i kraju przyjmującym prawne aspekty życia w danym kraju-aktualna sytuacja ekonomiczna, polityczna w kraju przyjmującym informacje dotyczące klimatu Informacje niedostępne migrantom zdarzenia losowe, które są niemożliwe do przewidzenia (choroba, wypadek, kradzież, itp.) błędne informacje uzyskane od innych migrantów ilość osób poszukujących pracy w danym miejscu i czasie rzeczywista wysokość zarobków i kosztów utrzymania Problemy adaptacyjne migrantów zmiany spowodowane migracją obciążenie psychiczne i fizyczne, stres utrata dotychczasowych sposobów radzenia sobie pojęcie szoku kulturowego przebieg szoku kulturowego Zmiany spowodowane migracją zmiany w otoczeniu fizycznym zmiany w otoczeniu społecznym zmiany w funkcjonowaniu psychicznym Zmiany w otoczeniu fizycznym Klimat, skład pożywienia, drobnoustroje, substancje chemiczne w otoczeniu, rytm dnia, obrazy, dźwięki, zapachy, smaki, dotyk... Zmiany w otoczeniu społecznym Z osoby samodzielnej i kompetentnej kulturowo, migrant zamienia się w „ucznia”, który musi prosić o pomoc w najprostszych sprawach, polegać na obcych osobach w sprawach dla niego ważnych. Spostrzegany jest przez nowe otoczenie społeczne jako osoba niesamodzielna, infantylna, niewychowana, itp. Konieczność odkrywania zasad życia społecznego w nowym kraju (zasad każdego elementu kultury). Zmiany w funkcjonowaniu psychicznym Zmiany w otoczeniu fizycznym i społecznym powodują stres psychologiczny. Dotychczasowe mechanizmy obronne stają się nieadekwatne. Migrant odczuwa nowe emocje: tęsknota, bezsilność, wstyd, lęk, poczucie braku bezpieczeństwa, obniżenie poczucia własnej wartości, brak poczucia kontroli. Stres Obciążenie psychiczne i fizyczne. Przyczyną stresu jest brak równowagi między wymaganiami środowiska a zasobami danej osoby. Utrata dotychczasowych sposobów radzenia sobie (w nowym otoczeniu bardzo często dotychczasowe sposoby stają się nieadekwatne i nieskuteczne). 107 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Szok kulturowy Mocny stres występujący w sytuacji kontaktu z odmiennością kulturową. Szok zwykle jest nagły, gwałtowny, krótkotrwały... Ale szok kulturowy jest długotrwały i ma charakter kumulatywny. Szok kulturowy obejmuje funkcjonowanie psychiczne, fizyczne i społeczne człowieka. Jest on rezultatem trudnych zmian spowodowanych migracją. Dostarcza on negatywnych emocji, które pogarszają samopoczucie i wpływają na funkcjonowanie człowieka. 108 PL Rezultaty szoku kulturowego Zagubienie Niepewność Depresja Niepokój Bezsilność Konflikty interpersonalne (złość, nienawiść) Problemy zdrowotne i zaburzenia pod postacią somatyczną Dwie strategie radzenia sobie 1. Przyjęcie postawy etnocentrycznej, czyli interpretowanie zachowań innych ludzi z perspektywy norm własnej kultury 2. Uważne przyglądanie się interakcjom pomiędzy „tubylcami”, jak najostrożniejsze wyciąganie z nich wniosków i próby naśladowania. Przebieg szoku kulturowego Model „U” Na początku dobrostan psychofizyczny migranta jest najwyższy, następnie się pogarsza i po pewnym czasie wraca do poziomu wyjściowego. Fazy modelu „U” Miodowy miesiąc-trudności są nieodczuwalne, a nawet jeśli imigrant je zauważa, traktuje z humorem i postrzega jako część egzotyki obcej kultury. Jej długość zależy od zasobów migranta. Obserwator-migrant wciąż nie czuje się częścią otaczającego świata, ale obserwuje go z dystansu, próbując znaleźć klucz do jego zrozumienia. Uczestnik-migrant po prostu próbuje przetrwać i jak najsprawniej zaspokoić swoje potrzeby i uzupełnić rosnące deficyty. Szok kulturowy – nasilają się wszystkie przykre objawy związane z przeciążeniem fizycznym i psychicznym, takie, jak choroby, stany depresyjne, nadmierna nerwowość, czy wreszcie zachowania ryzykowne. Zdrowienie -migrant zaczyna powoli organizować swoje życie w sposób podnoszący poczucie bezpieczeństwa. Racjonalniej ocenia swoje możliwości i wyznacza cele. Potrafi zidentyfikować wokół siebie nowe zasoby do wykorzystania. Mistrzostwo–migrant zaczyna rozumieć kulturę kraju przyjmującego i zdobywa kompetencje kulturowe pozwalające mu na skuteczne funkcjonowanie. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Fazy szoku kulturowego 1. Faza „turystyczna” 2. Dezorientacja wywołana różnicami kulturowymi 3. Przełom i początek powrotu do dobrostanu 4. Stabilizacja emocji, doświadczanie pozytywnych i negatywnych aspektów nowej kultury 5. Utworzenie tożsamości dwu-lub wielokulturowej Akulturacja proces akulturacji psychologicznej strategie akulturacji konsekwencje przyjęcia poszczególnych strategii marginalizacja jako niepowodzenie migracji rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji zjawisko wykluczenia społecznego Adaptacja –czym jest? Adaptacja do środowiska to posiadanie cech (anatomicznych, fizjologicznych, behawioralnych), które umożliwiają przeżycie w danym środowisku. Zaburzenia adaptacyjne Występują w okresie adaptacji do nowej sytuacji życiowej. Objawy: napięcie, niepokój, lęk zamartwianie się, depresja huśtawka emocjonalna poczucie nieradzenia sobie, nieumiejętność planowania, podejmowania decyzji Zastępcze mechanizmy obronne Objawy psychosomatyczne, zachowania ryzykowne (prowadzenie samochodu po pijanemu, mieszanie się w bójki, ryzykowne zachowania seksualne), substancje psychoaktywne (narkotyki, leki) Akulturacja psychologiczna Akulturacja psychologiczna to adaptacja do nowego środowiska kulturowego, poprzez nabycie norm, wartości i schematów zachowań typowych dla nowej kultury. W zetknięciu z odmiennością kulturową wybierane są różne strategie akulturacyjne. Dwie kultury Rodzima kultura migranta i kultura nowego kraju –obie są częścią życia.W procesie akulturacji wyrażają się przekonania migranta wobec tych obydwu kultur. Strategie akulturacji Strategie akulturacji to sposoby radzenia sobie z dwoistością kulturową rodzimej i nowej kultury. Polegają one na podtrzymaniu lub odrzuceniu danej kultury. 109 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Strategie akulturacji wg Berry’ego 1. Integracja 2. Separacja 3. Asymilacja 4. Marginalizacja 110 PL 1. Integracja Łączenie elementów obu kultur. Np. bardzo dobra znajomość obu języków, znajomi wśród reprezentantów obu kultur, obchodzenie świąt zarówno jednej, jak i drugiej kultury, przekazywanie dzieciom wartości obu kultur i znajomości obu języków. Integracja – konsekwencje Decyzja, z której kultury zaczerpnąć sposób radzenia sobie jest za każdym razem podejmowana zależnie od sytuacji. Integracja jest optymalną strategią dla zdrowego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie. 2. Separacja Podtrzymywanie rodzimej kultury i ograniczenie do minimum kontaktów z nową kulturą i jej przedstawicielami. Np. brak znajomości lub słaba znajomość nowego języka, znajomi wyłącznie spośród innym migrantów z własnego kraju, wychowywanie dzieci zgodnie z wartościami rodzimej kultury. Separacja – konsekwencje Wynika z chęci zachowania tradycyjnego stylu życia i obrony tradycyjnych wartości. Nowa kultura traktowana jest jako mniej wartościowa. Przyczyną może być nieprzyjazny sposób traktowania przybyszów i niska ocena ich kultury przez społeczeństwo. 3.Asymilacja Odrzucenie rodzimej kultury i przyjęcie nowej kultury. Np. używanie w życiu prywatnym nowego języka, nie uczenie dzieci języka rodzimego, nie utrzymywanie kontaktów z innymi migrantami z rodzimego kraju. Asymilacja – konsekwencje Powodowana chęcią osiągnięcia dobrej pozycji w społeczeństwie, które jest niechętne odmiennościom. Prowadzi do utraty poczucia stabilności i –paradoksalnie –utrudnia wchodzenie jednostki do społeczeństwa. 4. Marginalizacja Porzucenie rodzimej kultury i nie przyjęcie nowej kultury. Np. nie obchodzenie świąt ani jednej ani drugiej kultury, ograniczenie kontaktów społecznych, nie przekazywanie dzieciom wartości rodzimej kultury i nie wspieranie ich uczenia się nowej kultury. Strategie akulturacji – tabela Kultura ojczysta Kultura przyjmująca tak tak Integracja Asymilacja nie Separacja Marginalizacja nie 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Akceptacja własnej kultury Ważną przyczyną migracji jest brak akceptacji dla różnych elementów własnej kultury –co wtedy? Ważne jest, aby nie wtłaczać migranta na siłę w schematy jego kultury wtedy, gdy jej lub jej części nie akceptuje. Rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji Wybór strategii akulturacji jest wypadkową dwóch czynników: decyzji imigranta sposobu, w jaki otoczenie reaguje na niego Zjawisko wykluczenia społecznego Jest przeciwieństwem integracji. Najczęściej jest efektem dyskryminacji opartej na pochodzeniu kulturowym, etnicznym, niepełnosprawności, itp.. Konsekwencją wykluczenia społecznego jest ubóstwo, wzajemna wrogość, wykluczenie z dostępu do edukacji, opieki zdrowotnej, itp. Udzielanie pomocy osobom odmiennym kulturowo Co jest podstawowym celem? Pomoc osobom odmiennym kulturowo w powrocie do takiego stopnia funkcjonowania w nowym społeczeństwie, jaki osiągali w rodzimej społeczności. Powrotny szok kulturowy odległe konsekwencje migracji przyczyny niepowodzenia migracji czynniki wpływające na decyzjęo powrocie psychospołeczne aspekty powrotu model powrotnego szoku kulturowego Odległe konsekwencje migracji 1. dla tego pokolenia 2. dla następnych pokoleń 3. utrata umiejętności kulturowych (zależy od strategii akulturacyjnej) 4. akulturacja w nowym kraju 5. rozluźnienie więzów społecznych w kraju pochodzenia „Skamielina kulturowa” Nieaktualna wiedza kulturowa o kraju pochodzenia Spowodowana jest m.in. brakiem kontaktu ze współczesną kulturą kraju nie posiadaniem informacji o przemianach, do jakich tam doszło brakiem kontaktu z nowymi emigrantami z tego kraju Trzecie pokolenie Pierwsze pokolenie emigrantów dotkliwie przeżywa problemy adaptacji w nowym kraju. Drugie pokolenie odcina się od tradycji rodziców. Dopiero trzecie pokolenie potrafi bez kompleksów łączyć tradycje obu krajów. 111 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Migracje powrotne konserwatywne innowacyjne niepowodzenie migracji przejście na emeryturę 112 PL Przyczyny niepowodzenia migracji Nieadekwatne oczekiwania Nieprzygotowaniedo migracji (znajomość języka, kultury, znajomi, zasoby) Uwarunkowania osobowościowe Dyskryminacja i nietolerancja w kraju przyjmującym Czynniki wpływające na decyzję o powrocie trudności ze znalezieniem pracy praca poniżej kwalifikacji wynagrodzenie poniżej oczekiwań rodzina i przyjaciele pozostali w kraju pochodzenia perspektywy zawodowe w kraju pochodzenia (dalsza nauka, praca) złe relacje z przedstawicielami społeczeństwa kraju przyjmującego zrealizowanie planów związanych z pobytem w kraju przyjmującym istotne zmiany w kraju pochodzenia Psychologiczne aspekty powrotu Lęk przed oceną otoczenia (poczucie niezrealizowania wielu założeń, które były powodami wyjazdu) Poczucie wstydu z powodu niespełnienia oczekiwań swoich i rodziny Nieadekwatne oczekiwania związane z powrotem Powrotny szok kulturowy Model „W” Opisuje proces readaptacji do kultury ojczystej po dłuższym pobycie za granicą. Przebiega podobnie do szoku kulturowego, ale w krótszym czasie i z mniej intensywnymi objawami. Powrotny szok wynika z tego, że adaptacja do kultury przyjmującej w tak duży sposób zmieniła migranta, że po powrocie doświadcza on obcości kulturowej w kraju pochodzenia. Znajomość języka Paradoksalnie może utrudniać funkcjonowanie, ponieważ inni ludzie sądzą że znajomość języka = znajomość kultury. „Powroty”kolejnych pokoleń migrantów Tożsamość łącząca elementy obu kultur, podwójna identyfikacja. Nieaktualna wiedza kulturowa o kraju pochodzenia przodków. Motywy powrotów: ekonomiczne rodzinne polityczne/ideologiczne 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Kultura i uczenie się kultury różnorodność definicji kultury części składowe kultury Przykłady różnych definicji kultury Kultura jako sposób życia, który jest wspólny dla danej grupy. Kultura jako coś, co zostało stworzone przez człowieka. Kultura jako „oprogramowanie”, którego ludzie używają w codziennym życiu. Kultura to system wartości, norm i skryptów zachowań, charakterystycznych dla poszczególnych grup i narodów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie. 113 Model góry lodowej Elementy widoczne (uświadomione): architektura, sztuka, kuchnia, muzyka, język... PL Elementy niewidoczne (nieświadome): historia grupy ludzi, ich normy, wartości, podstawowe założenia dotyczące przestrzeni, przyrody, czasu, mimika, język ciała, strategie rozwiązywania problemów, sposoby podejmowania decyzji, role płciowe, role związane z klasą społeczną... Części składowe kultury Wartości: to, co powszechnie uważane jest za ważne. Normy: to, co wskazuje kierunek podejmowanych decyzji i zachowań. Skrypty zachowania: scenariusze postępowania w danej sytuacji. Jak „uczymy się” kultury? Nasze otoczenie społeczne w postaci bliższej i dalszej rodziny, przyjaciół i znajomych, nauczycieli, a nawet przypadkowo spotykanych ludzi, od samego początku pokazuje nam, co należy robić, a co jest absolutnie niedopuszczalne. Nauka ta odbywa się w sposób praktycznie niezauważalny dla rozwijającego się człowieka. Socjalizacja Proces, w trakcie którego uczymy się rozpoznawać cudze i komunikować własne potrzeby i uczucia oraz postępować z jednymi i drugimi w sposób satysfakcjonujący zarówno nas, jak i otoczenie. Rola rodziny Kluczowa dla procesu socjalizacji. Kulturowo odmienne sposoby i stopnie zaangażowania rodziców w wychowanie dzieci. Uwaga! Ekonomiczny poziom życia ma również ważny wpływ na sposób wychowania dziecka. Wychowanie zależne i niezależne Wychowanie zależne – nacisk na uległość i posłuszeństwo wobec rodziny przy wypełnianiu powierzonych zadań. Wychowanie niezależne –nacisk na wytworzenie przez dziecko poczucia niezależności, wiary w siebie i dążenia do osobistych osiągnięć. Rola systemu edukacji Jeden z najważniejszych czynników socjalizacji. Wywiera wpływ na dziecko już od etapu przedszkola –zapewnia nie tylko rozwój intelektualny, ale także społeczny i emocjonalny. System edukacji i konkretne praktyki szkolne są odzwierciedleniem kultury. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Style nauczania Nauczyciele w amerykańskich szkołach podstawowych zwracają się do poszczególnych uczniów (tak podczas zajęć indywidualnych, jak i grupowych). Nauczyciele w japońskich szkołach podstawowych zwracają się do uczniów jako do grupy, nawet, gdy uczniowie wykonują zadania indywidualnie 114 PL Kultura i różnice indywidualne Ludzie podzielają wartości swojej kultury pochodzenia, lecz mają także jedyne w swoim rodzaju, osobiste atrybuty i doświadczenia. Główny nurt kultury (mainstream) Nie każdy podziela wartości cenione we własnej grupie lub zachowuje się zgodnie z normami, ale każdy rozpoznaje te wartości i normy jako charakterystyczne dla swojej grupy. Kompetencje międzykulturowe Umiejętności, za pomocą których zdobywa się wiedzę o odmiennościach pomiędzy przedstawicielami różnych kultur oraz stosuje tę wiedzę w praktyce. Komunikacja międzykulturowa egocentryzm i etnocentryzm otwartośćw komunikacji style komunikacji wg Halla wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda emocje w komunikacji różnice językowe Komunikacja międzyludzka Wymiana wiedzy, idei, myśli, pojęći emocji między ludźmi. Komunikacja międzykulturowa Wymiana wiedzy, idei, myśli, pojęć i emocji między przedstawicielami różnych kultur. Specyfika komunikacji międzykulturowej W porównaniu z komunikacją wewnątrzkulturową, większa jest: niepewność (ma charakter poznawczy i kompetencyjny) niepokój (ma charakter emocjonalny) Egocentryzm i etnocentryzm Egocentryzm – skłonność do postrzegania świata przez pryzmat indywidualnych wartości, norm, doświadczeń.Egocentryzm –w komunikacji interpersonalnej. Etnocentryzm – skłonność do postrzegania świata poprzez własne normy i wartości własnej kultury. Etnocentryzm –w komunikacji międzykulturowej. Otwartość w komunikacji Bycie otwartym nie oznacza w żadnym razie ujawniania swojej prywatności. Jest to gotowość do wysłuchania innej osoby, bez oceniania i osądzania. Otwartość zakłada zaufanie do innych, samoakceptację i zmniejsza potrzebę zachowań obronnych. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Empatia Uwrażliwienie na potrzeby drugiej osoby. Próba zrozumienia jej i jej punktu widzenia pomaga w uzyskaniu odpowiedniego poziomu wzajemności. Indywidualiści wg Triandisa Mają o sobie dobrą opinię i silną potrzebę jej wyrażania. Ich arogancja jest właściwością ich kultury. Są entuzjastyczni i cechują się bogatą ekspresją w kontaktach z innymi. Ważna jest dla nich dobra zabawa. Szybko podejmują decyzje, ale ich wdrożenie zabiera więcej czasu, ponieważ mało osób jest zaangażowanych w podejmowanie decyzji. Ważna jest dla nich spójność między postawą i zachowaniem, a jej brak określają jako hipokryzję. Nie widzą specjalnej różnicy pomiędzy zachowaniem publicznym i prywatnym. Raczej zrobią coś dla dobrej zabawy niż z poczucia obowiązku Oczekują wyraźnego formułowania oczekiwań („jeśli zrobisz dla mnie to, to ja zrobię...”) Nie nastawiają się na długotrwałe relacje. Kolektywiści wg Triandisa Lubią skromność. Szczęście jest znaczniej mniej istotne niż obowiązek. Czasami mają trudności w podejmowaniu decyzji. Podejmują je wolno, po namyśle i konsultacjach z innymi, co w konsekwencji skraca czas ich wdrożenia. Poznawcza spójność nie jest przedmiotem ich troski. Zwracają uwagę między tym, co prywatne, a tym co publiczne. Wykonywanie obowiązków jest nagrodą samą przez siebie. Oczekują długotrwałych relacji. Nie jest pewne w jakim kierunku rozwinie się relacja. Asertywność i „zachowanie twarzy” Asertywność Charakterystyczna dla kultur indywidualistycznych. Celem życia społecznego jest dbałość o zachowanie wolności jednostki, niezależnej od presji grupy. W krajach o kulturze kolektywistycznej traktowana jest jako brak dojrzałości społecznej. „Zachowanie twarzy” „Twarz” = publiczny obraz osoby i relacji. Pojęcie pochodzi z kultury konfucjańskiej, jest typowe dla kultur kolektywistycznych. Wyraża dbałość o drugiego człowieka, wyklucza możliwość postawienia go w niezręcznej sytuacji poprzez krytykowanie, odmawianie, podważanie autorytetu, niegrzeczne zachowanie. Style komunikacji wg Halla Kultury wysokiego kontekstu – większość informacji zawiera się w fizycznym kontekście lub jest zinternalizowana przez ludzi, a tylko nieznaczna jej część mieści się w zakodowanej, bezpośrednio nadawanej części przekazu. Kultury niskiego kontekstu –większość informacji mieści się w kodzie bezpośrednim. 115 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Komunikacja werbalna -niewerbalna Zachowania niewerbalne: wszystkie zachowania występujące w procesie komunikacji, poza słowami! Wyrazy mimiczne, ruchy dłoni, ramion, nóg, pochylenie i pozycja ciała, ton głosu i inne jego cechy (barwa, tempo, intonacja, cisza), przestrzeń interpersonalna (dystans), dotyk, spojrzenie (kontakt wzrokowy), wygląd zewnętrzny. 116 PL Kultury wysokiego kontekstu Nie polegają tak bardzo na przekazie werbalnym, a koncentrują się na informacjach sugerowanych przez kontekst. Preferują komunikowanie niewerbalne: gesty, mimikę i okoliczności. Wykorzystują kontekst sytuacyjny i obyczajowy jako źródło informacji. Znaczące są takie elementy, jak kto, kiedy i w jakim kontekście wypowiedział określone słowa, co pozwala na daleko idące wnioski co do znaczenia przekazu. Korzystają z rozwiniętych sieci informacji i przekazu. Są przyzwyczajone do przerywania, dygresji, metafor w trakcie komunikowania. Przykłady: Daleki Wschód, kraje arabskie, kraje śródziemnomorskie, kraje Czarnej Afryki, Ameryka Południowa, Europa Środkowo-Wschodnia Kultury niskiego kontekstu Zorientowane na bezpośredni, jasny i precyzyjny przekaz słowny. Nie przywiązują uwagi do elementów pozawerbalnych, sytuacyjnych. Wymagają uszczegółowienia tła i źródła informacji. Mają tendencje do segmentowania i strukturyzowania informacji. Przekazują i dawkują informacje zgodnie z potrzebami. Oczekują wyraźnych instrukcji od osoby kompetentnej, zorientowanych w sprawie. Przykłady: Szwajcaria, Niemcy, Skandynawia, Ameryka Północna, Australia Emocje w komunikacji W komunikacji między ludźmi ważniejsza rolęniżsłowa odgrywająuczucia,postrzega-nie świata, wcześniejsze doświadczenia, historia i oczekiwania... Uniwersalność emocji Badania Ekmana i Friesena (1972). Ponad kulturowa uniwersalność mimicznych wyrazów twarzy. Dotyczy tylko kilku emocji: złości, wstrętu, strachu, radości, smutku i zdziwienia. Kulturowe reguły okazywania emocji Podyktowane przez kulturę reguły dotyczące sposobów wyrażania emocji, dopuszczalności okazywania danej emocji w określonych sytuacjach społecznych. Wyuczone w dzieciństwie, stają się automatyczne w dorosłym życiu. Reguły dekodowania Uwarunkowane kulturowo zasady dotyczące spostrzegania i interpretowania wyrazów emocjonalnych innych osób. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda 1. Rola relacji 2. Struktura relacji 3. Stosunek do czasu 4. Zachowania niewerbalne Rola relacji Kultury protransakcyjne – nastawione na zadania Kultury propartnerskie – nastawione na więzi międzyludzkie Wzajemne odczucia: opieszali, niezdecydowani, nieodgadnieni pewni siebie, agresywni, grubiańscy Struktura relacji Kultury nieceremonialne – nie przywiązują wagi do konwenansów, kultury egalitarne (np. Ameryka Północna) Kultury ceremonialne – ważne są ceremonialność, etykieta, ubiór, kultury hierarchiczne (np.Azja) Wzajemne odczucia: rażące uwrażliwienie na punkcie pozycji społecznej rażąca bezceremonialność Stosunek do czasu Kultury monochromatyczne – terminowość (np. Ameryka Północna) Kultury polichromatyczne – koncentracja na ludziach (np. Azja) Wzajemne odczucia: leniwi, niezdyscyplinowani, niegrzeczni wyniośli pedanci, niewolnicy arbitralnie wyznaczonych terminów Zachowania niewerbalne Kultury ekspresyjne – głośność, ruchliwość, przerywanie, intensywny kontakt wzrokowy Kultury powściągliwe: milczenie, kolejnośćwypowiedzi, umiarkowany kontakt wzrokowy Wzajemne odczucia: zimni, wyrachowani, nieprzystępni inwazyjność, arogancja, niedojrzałość Kultury powściągliwe ludzie mówią ciszej, przerywają sobie rzadziej i lepiej się czują, gdy zapada cisza, w porównaniu do kultur ekspresyjnych dystans przestrzenny między ludźmi wynosi mniej więcej tyle, co długość ręki, i z wyjątkiem uścisków dłoni mało jest kontaktów dotykowych należy unikać intensywnego, stałego patrzenia partnerom w oczy podczas negocjacji ludzie mało gestykulują zarówno dłońmi, jak i całymi rękoma, a ich mimika jest ograniczona Przykłady: Azjaci –Japończycy, Chińczycy, Wietnamczycy 117 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Kultury ekspresyjne ludzie często mówią dość głośno, przerywają sobie nawzajem i czują się nieswojo, gdy zapada cisza dystans przestrzenny między ludźmi wynosi pół długości ręki lub mniej i jest sporo dotykania się bezpośrednie, nawet intensywne patrzenie sobie w oczy podczas negocjacji świadczy o zainteresowaniu i szczerości należy spodziewać się wyraźnej mimiki i ożywionej gestykulacji partnerów 118 PL Przykłady: Włochy, Ameryka Południowa Czynniki utrudniające komunikację międzykulturową Zakładane podobieństwo Różnice językowe Błędne interpretacje sygnałów niewerbalnych Stereotypy i uprzedzenia Skłonność do formułowania sądów wartościujących Zakładane podobieństwo Zakładanie, że wszyscy ludzie są jednakowi, myślą i mówią tak samo. „Kiedy jest mi przykro, nie uśmiecham się”. Ale zażenowany Wietnamczyk także się uśmiecha. Różnice językowe W środowisku wielokulturowym powinniśmy zawsze sprawdzić, czy przekaz został właściwie zrozumiany. Mówiąc w obcym języku, używamy określonych słów w różnym znaczeniu, ponieważ próbujemy zaadaptować je do swego języka ojczystego. Najlepiej zadawać wtedy pytania, aby upewnić się, że sami właściwie zrozumieliśmy przekaz innej osoby oraz że nasz przekaz został właściwie zrozumiany. Skłonność do formułowania sądów wartościujących Odmienność wartości kulturowych skłania do formułowania niepochlebnych ocen naszych rozmówców. Wysoki poziom napięcia, niepewności, sprawia, że ludzie sięgają do stereotypów, nawet mimo obiektywnych dowodów na ich nietrafność. Reguły okazywania emocji Kultura indywidualistyczna Kultura kolektywistyczna Relacje z grupą własną Można okazywać uczucia negatywne; Tłumienie ekspresji uczuć negatywsłabsza potrzeba wyrażania uczuć po- nych; większy nacisk na okazywanie zytywnych uczuć pozytywnych Relacje z grupami obcymi Tłumienie emocji negatywnych; można wyrażać uczucia pozytywne podobnie, jak wobec członków własnej grupy Nacisk na wyrażanie uczuć negatywnych; tłumienie ekspresji uczuć pozytywnych, które są zarezerwowane dla członków grupy własnej. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Wymiary kultury różnice kulturowe wymiary kultury wg Hofstede badanie wymiarów kultury gdzie szukać wiedzy kulturowej? Enkulturacja Proces przyswajania sobie przyjętych w danej kulturze sposobów i stylów zachowań (wewnętrzne, psychologiczne aspekty kultury). Przyswojone zasady często pozostają nieuświadomione, mają jednak ogromny wpływ na zachowanie i oczekiwania wobec innych osób. Różnice kulturowe Różnice w wartościach jakie kierują zachowaniem człowieka, w normach jakim się podporządkowuje oraz sposobach zachowania i komunikacji uznawanych przez daną grupę za słuszne. Jak opisać różnice kulturowe? Poprzez wymiary kultury! Wymiary kultury Sposób opisu kultur i ich wzajemnych porównań, najczęściej poprzez pomiar akceptacji i znaczenia różnych wartości w różnych społeczeństwach. Badanie wymiarów kultury Projekt Hofstede: lata 70., oddziały firmy IBM Projekt Trompenaarsa: 1993, 30 firm w 50 krajach Projekt Globe: międzynarodowy projekt badawczy dotyczący wymiarów kultury. 17 tys. osób, 62 kraje. Badano kultury organizacji na 2 poziomach – wartości i praktyk. Wymiary kultury wg Hofstede 1. Dystans władzy 2. Indywidualizm/kolektywizm 3. Męskość/kobiecość 4. Unikanie niepewności Dystans władzy Postawa wobec zjawiska nierówności społecznych. Stopień, w jakim słabsi członkowie społeczeństwa akceptują fakt nierównomiernego podziału władzy i różnic w statusie społecznym. Duży/mały dystans władzy Wiele reguł, mechanizmów i rytuałów służących podtrzymaniu i utrwaleniu różnic w statusie. Przykłady: Filipiny, Meksyk, Wenezuela, Indie Mała liczba i znaczenie takich reguł i obyczajów. Eliminowanie różnic statusu między ludźmi. Przykłady: Nowa Zelandia, Dania, Izrael, Austria Indywidualizm/kolektywizm Postawa wobec oczekiwań grupy: dobro jednostki przedkładane nad dobro grupy/ dobro grupy przedkładane nad dobro jednostki. 119 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Indywidualizm/kolektywizm Rozwój autonomii jednostki. Mała zależność od grupy. Przykłady: USA, Australia, Wielka Brytania, Kanada Uległość wobec reguł grupowych, duże znaczenie pracy grupowej. Przykłady: Peru, Pakistan, Kolumbia, Wenezuela Męskość/kobiecość Przypisywanie płciom określonych ról społecznych. W jakim stopniu płeć decyduje o roli w społeczeństwie. 120 PL Wysoki/niski poziom męskości Wysoko cenione jest przywództwo, niezależność, sukces, status. Przykład: Japonia, Austria, Wenezuela, Włochy Poziom zarobków, odniesiony sukces zawodowy, niezależność nie są istotnymi wartościami. Przykład: Dania, Holandia, Norwegia, Szwecja Unikanie niepewności Stopień, w jakim ludzie czują się zagrożeni przez dwuznaczność oraz tworzą instytucje i przekonania pozwalające jej uniknąć. Unikanie i podejmowanie ryzyka. Wysoki/niski poziom unikania niepewności Reguły i rytuały, oficjalny kodeks postępowania. Przykłady: Grecja, Portugalia, Belgia, Japonia Mało reguł i rytuałów, tolerancja dla niejasności i niepewności Przykłady: Szwecja, Dania, Singapur Skala indywidualizm/kolektywizm Stany Zjednoczone 91 Indie 54 Wielka Brytania 89 Japonia 46 Holandia 80 Iran 41 Włochy 76 Grecja 35 Szwecja 71 Meksyk 30 Irlandia 70 Tajlandia 20 Niemcy 67 Pakistan 14 Izrael 51 Wenezuela 12 Gdzie szukać wiedzy kulturowej? Trudności, z jakimi spotykają się uchodźcy problemy społeczne i ekonomiczne problemy kulturowe trudności psychologiczne, wyuczona bezradność 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Problemy społeczne i ekonomiczne Niewystarczająca oferta socjalna w ośrodkach. W niektórych ośrodkach nie ma przedszkoli, boisk, placów zabaw, bibliotek, dostępu do komputera ani żadnej innej propozycji spędzania wolnego czasu. Przepełnienie w ośrodku i konflikty między mieszkańcami, np. kradzieże i wymuszenia, których sprawcami są współmieszkańcy ośrodka. Brak dostępu do edukacji dla dzieci ubiegających się o status uchodźcy. Brak przedszkoli, opieki nad małymi dziećmi. Brak możliwości podjęcia pracy przez okres oczekiwania na decyzję. Trudna sytuacja osób niepełnosprawnych. Niedobór artykułów higienicznych. Niewystarczająca opieka medyczna, szczególnie dla kobiet w ciąży. Problemy kulturowe Konflikty pomiędzy uchodźcami. Jadłospis nieuwzględniający potrzeb kulturowych. Brak znajomości przez uchodźców zasad panujących w ośrodku. Brak przeszkolenia dla personelu, w zakresie różnic kulturowych i religijnych. Brak tłumaczy pogłębia problemy komunikacyjne. Konflikty między uchodźcami i personelem ośrodków. Niedostateczna informacja dotycząca praw uchodźcy i procesu przyznawania statusu, brak informacji na temat praw cudzoziemców w danym kraju. Problemy wynikające z korzystania ze wspólnych łazienek i kultur przez osoby pochodzące z różnych kultur. Korzystanie przez mężczyzn z łazienek dla kobiet. Umieszczanie w jednym pokoju rodzin z dziećmi i samotnych mężczyzn. Problemy psychologiczne Brak wsparcia dla ofiar przemocy i osób po przeżyciu traumy. Brak poczucia bezpieczeństwa z powodu nadużywania przez niektórych mieszkańców ośrodków alkoholu i narkotyków (uzależnienia). Brak poczucia bezpieczeństwa w ośrodkach z powodu małej ilości personelu. Nuda. Tryb życia w ośrodku wyzwala bierność i problemy psychologiczne. Wyuczona bezradność Przyjęcie postawy bierności wobec wszelkich codziennych zadań, jakie stają przed uchodźcami. Wynika z przeświadczenia, że ich los całkowicie zależy od innych osób, a sami nie mają na nic wpływu. Skutek wielokrotnego doświadczenia: utraty kontroli nad własnym życiem nieskuteczność własnych starań pozostawienia wielu niedokończonych spraw Im dłuższy pobyt w ośrodku, tym większa bezradność. Stereotypy i uprzedzenia relacje mniejszość większość posiadanie władzy uprzedzenie jako postawa trzy aspekty postaw czym są stereotypy mechanizmy powstawania stereotypów „samospełniające się przepowiednie” funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej 121 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Mniejszość Mniejszość to grupa osób, posiadających wspólną tożsamośći kulturę, które odróżniają ich od reszty społeczeństwa, co bywa powodem ich marginalizacji i dyskryminacji przez większość. Relacje mniejszość–większość Mniejszości to grupy, które mają mniejszą siłę wywierania wpływu na życie swoje i innych. Mniejszość może nawet być większa liczebnie, ale ma mniejsze możliwości decydowania o swoim losie, mniejszą władzę, wpływy w państwie, itp. 122 PL Postawa Trwała ocena pozytywna lub negatywna ludzi, obiektów i pojęć. Uprzedzenie = postawa Uprzedzenie możemy zdefiniować jako określoną pozytywną lub negatywną postawę wobec danej osoby, jeżeli ta osoba należy do określonej kategorii ludzi. Trzy aspekty uprzedzenia aspekt poznawczy: całość pojęć/koncepcji i percepcji dotyczących obiektu lub grupy obiektów aspekt emocjonalny: uczucia, jakie wzbudza obiekt czy grupa obiektów aspekt behawioralny: działania, jakie wywołuje obiekt czy grupa obiektów Selektywność spowodowana postawą Postawy mają wpływ na przetwarzanie informacji. Ludzie starają się utrzymać spójność: przyjmują informacje zgodne z postawami, odrzucają informacje niezgodne. Same postawy mogą pozostać nieuświadomione! Stereotyp Stereotypy to uogólnione przekonania dotyczące jakiejś grupy ludzi, a zwłaszcza ich cech psychicznych i osobowościowych. Dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypów Automatyczne przetwarzanie – pojawia się bez udziału świadomości, gdy pojawia się odpowiedni bodziec to automatycznie uruchamia on w naszej głowie stereotyp udostępniony przez pamięć. Kontrolowane przetwarzanie – uważność, pojawia się przy udziale świadomości. Kategorie podstawowe Kategorie do których, w sposób automatyczny, podczas pierwszego kontaktu, zaliczamy innych ludzi. Rasa Płeć Wiek Zmiana stereotypów Raz sformułowane stereotypy są trudne do zmiany. Informacja niezgodna ze stereotypem może prowadzić do jego przekształcenia. Ale może też prowadzić do stworzenia stereotypu niższego rzędu, w celu przyswojenia informacji bez zmieniania początkowego stereotypu. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny „Samospełniające się przepowiednie” Zjawisko behawioralnego potwierdzania hipotez. Zjawisko to złożone jest z trzech etapów. 1. W pierwszym etapie uruchamiamy nasze stereotypy o danej osobie. 2. W drugim traktujemy tą osobę zgodnie z tym stereotypem. 3. W trzecim etapie osoba ta zachowuje się w sposób odpowiadający stereotypowi, potwierdzając w ten sposób jego słuszność. Hipoteza kontaktu Zakłada, że uprzedzenia międzygrupowe (rasowe, kulturowe) słabną a nawet całkowicie znikają na skutek kontaktu tych grup. Muszą jednak być spełnione następujące warunki: Współpraca Współzależność Równy status Kontakt nieformalny Obustronna komunikacja interpersonalna Równość jako norma społeczna Wpływ emocji Gdy jesteśmy w dobrym nastroju postrzegamy przedstawicieli innych grup bardziej pozytywnie, niż wtedy, gdy nasz nastrój jest gorszy. Istnienie stereotypów Stereotyp jest normalnym i nieuniknionym następstwem funkcjonowania poznawczego człowieka.Ale uprzedzenie i dyskryminacja –nie! Funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej Stereotypy bardzo łatwo się rozprzestrzeniają w społeczeństwie –„żyją własnym życiem”. Są przekazywane dzieciom przez rodziców i wychowawców. Są powielane przez media (telewizję, filmy, czasopisma, itp.) Wywiad kulturowy kontakt z rozmówcą bariery w komunikacji formułowanie pytań Wywiad kulturowy Wywiad prowadzony z osobą należącą do innej niż diagnosta grupy kulturowej (etnicznej, narodowościowej, religijnej). Istotnym elementem tego wywiadu jest kultura i jej wpływ na samopoczucie i zachowanie osoby. Cele wywiadu kulturowego zdobycie informacji kulturowych (wartości, norm, zasad zachowania) w konkretnej kulturze diagnoza stopnia akulturacji, przystosowania do zmiany kulturowej Kontakt z rozmówcą Umiejętność orientowania się w emocjach rozmówcy: Czy ma ochotę z nami rozmawiać? Czy jest zaangażowany w tą rozmowę? Należy przy tym wziąć pod uwagę normy kulturowe dotyczące ekspresji emocjonalnej, znaczenia uśmiechu, znaczenia ciszy. Afryka, Ameryka 123 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Południowa: duża ekspresyjność (werbalna i niewerbalna) mieści się w normach komunikacji Azja: uśmiech nie musi oznaczać radości, może maskować wstyd lub zażenowanie Normy kulturowe rozmówcy Stosując normy kulturowe rozmówcy: okazujesz swoje zainteresowanie tym, co mówi rozmówca tworzysz bezpieczną, znaną rozmówcy sytuację (rozmówca rozumie twoje zachowanie i wie, że jego zachowania również będą zrozumiałe) okazujesz szacunek i otwarcie na to, co usłyszysz 124 PL Normy kulturowe rozmówcy Nie chodzi o przejmowanie systemu wartości rozmówcy, lecz o twoje dostosowanie na poziomie zachowań i norm komunikacji (dobór stroju, sposób powitania, sposób zwracania się do rozmówcy). Najważniejsze, żeby nie zaprzeczać wprost tym normom = nie zachowywać się w sposób nieakceptowany w danej kulturze. Język Dostosowany do poziomu językowego rozmówcy. Nie używamy pojęć abstrakcyjnych, branżowych, niejednoznacznych. Trudno jest rozmawiać na poziomie abstrakcyjnym, łatwiej o konkretnych zachowaniach. Warto poprosić o odegranie tych zachowań, np. „Powiedzmy, że jesteśmy kuzynami. Jak się ze mną przywitasz? Pokaż mi.” Pojęcia W różnych kulturach zakres znaczeń słów się różni, np. określenia członków rodziny Afrykanin może powiedzieć, że ma 62 braci i 38 sióstr. Hindus może nazywać ciocią sąsiadkę, z którą nie łączą go więzy krwi. określenia związane z czasem Jutro, później, za 3 minuty Pojęcia najpierw należy zdefiniować dla siebie, tzn. określić, czego konkretnie chcemy się dowiedzieć, np. Kultura > Co to jest? > to wartości, normy, zachowania > Jakie? > m.in. Szacunek wobec starszych > Pytania w wywiadzie > „Jak okazujesz szacunek swojemu dziadkowi?”, „A jak obcej starszej osobie?” Formułowanie pytań Jedno pytanie na raz! Nie warto zadawać więcej pytań za jednym razem: Rozmówca nie będzie wiedział na które odpowiedzieć. Rozmówca zapomni pozostałe pytania. Rozmówca wybierze „najłatwiejsze” pytanie. Cisza... Chociaż może nam się wydawać niezręczna, rozmówca jej potrzebuje, by sformułować myśli. Pytania otwarte Pozostawiają rozmówcy swobodę w odpowiedzi: sprecyzowaniu tematu, poziomie głębokości. Pozwalają pytającemu poznać takie obszary, o które sam by nie zapytał. Pytania zbyt otwarte = ogólnikowa odpowiedź, z której niewiele wynika. Bezpieczne pytanie na początek, np. „Co Ci się najbardziej w Polsce podoba?” 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Pytania zamknięte Nie prowadzą do rozbudowanych wypowiedzi, ale przy problemach językowych mogą pomóc w porozumieniu. Pomagają w doprecyzowaniu informacji, np. „Czy język polski jest łatwy czy trudny?” Uwaga! Możemy uzyskać odpowiedź „tak”, która nie oznacza potwierdzenia treści pytania, lecz komunikat o pozostawaniu w kontakcie (osoby pochodzące z Azji). Pytania wprost Nie warto zadawać pytania wprost, gdy chcemy zapytać o kwestie trudne, kontrowersyjne z punktu widzenia rozmówcy. Nie pytamy wprost o różnice osób pochodzących z kultur, gdzie podkreślanie różnic jest negatywnie oceniane (Azja Wschodnia). Pytania projekcyjne Zamiast „Czego nie lubisz w Polakach?”, pytamy „Co osobie przyjeżdżającej z kraju X może najbardziej przeszkadzać w Polakach?” lub „Co byś poradził osobie z Twojego kraju, która chciałaby zamieszkać z Polsce?” Pomagają mówić o rzeczach trudnych dla rozmówcy. Pomocne przy zbieraniu informacji kulturowych. Trudno jest mówić o kulturze na poziomie abstrakcyjnym. Rozmówca może sam cenzurować swoje wypowiedzi, gdyż obawia się niezrozumienia i negatywnej oceny własnej kultury. Dzieje się tak często, gdy pytamy o sprawy, z którymi wiąże się wiele stereotypów (np. rola kobiet w kulturze arabskiej). Łatwiej jest poprosić o opis zachowań i samemu zinterpretować treść w kategoriach wartości i norm kulturowych, np. „Wyobraź sobie, że córka się zakochała. Chce o tym powiedzieć swoim rodzicom. Przychodzi do nich i co mówi?”. Pytania sugerujące Generalnie nie są dobre, choć czasem pojawiają się mimo woli osoby prowadzącej wywiad, gdy chce doprecyzować wypowiedź lub ma wrażenie, że rozumie o co chodzi i szuka potwierdzenia. Prowadzący może szukać potwierdzenia własnych stereotypów! Można je stosować przy świadomości ograniczeń w dobrze określonym celu, np. sondując stopień sprzeciwu „Tzn. że Ty jako Białorusin utożsamiasz się z kulturą rosyjską?” Prowadzenie wywiadu z kobietą-uchodźczynią osoba przeprowadzająca wywiad musi być świadoma statusu, sposobu traktowania, praw politycznych kobiet w kraju pochodzenia, a także przypadków stosowania przemocy wobec kobiet osoba przeprowadzająca wywiad powinna mieć informacje na temat kulturowych, religijnych i społecznych uwarunkowań zachowania kobiet oferowana pomoc musi być dostosowana do sytuacji (np. wizyta pracownika społecznego w domu może być kłopotliwa dla kobiety) zebranie informacji o okolicznościach przemocy – zauważenie oznak przemocy, torturnajważniejsze jest stworzenie wspierającego otoczenia podczas wywiadu Gdy podejrzewamy, że kobieta jest ofiarąprzemocy osoba przeprowadzająca wywiad oraz tłumacz powinny być kobietami osoba przeprowadzająca wywiad powinna wykazać się szczególnym taktem i umiejętnością słuchania pytania związane z traumatycznymi przeżyciami należy zadawać możliwie ostrożnie i w sposób nie ingerujący w sprawy intymne należy zapewnić kobietę o dyskrecji powierzanych informacji należy unikać obecności osób trzecich 125 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny przy wywiadzie nie powinien też być obecny żaden członek rodziny należy brać pod uwagę możliwość, iż kobieta ukrywa przed nami fakt gwałtu Powody ukrywania przemocy Kobieta wolą często zachować swoje przeżycia w tajemnicy przed krewnymi. Społeczna świadomość takich przeżyć, zwłaszcza o charakterze przemocy seksualnej, mogłaby ją zdyskredytować i nadać stygmat kobiety nieczystej. Kobieta może ukrywać fakt gwałtu, bo kultura z której pochodzi zakazuje mówienia o sprawach związanych z seksualnością. 126 PL Wpływ tłumacza Obecność tłumacza zmienia rozmowę. Kiedy jest niezbędny, warto zadbać, aby: nie był blisko spokrewniony czy zaprzyjaźniony z uchodźcą nie pochodził z wrogiej grupy etnicznej był tej samej płci co uchodźca nie był po przejściu traumy Praca tłumacza Tłumacz musi mieć podstawowe informacje dotyczące osoby, której wypowiedzi będzie tłumaczył (język ojczysty, poziom wykształcenia, pochodzenie etniczne, specjalne potrzeby danej osoby). Tłumaczenie konsekutywne (tłumaczenie po kilka zdań, tak aby nie pominąć niczego istotnego) .Tłumacz ma obowiązek zachowania tajemnicy. Kontakt wzrokowy i komunikacja niewerbalna również mają znaczenie. Uchodźca powinien zostać poinformowany o roli tłumacza (szczególnie o tym, że tłumacz nie podejmuje decyzji o losach danej osoby). Tłumacz powinien być świadomy różnic kulturowych i specyfiki kulturowej osób, których wypowiedzi tłumaczy. Tłumacz powinien być również świadomy emocji tych osób! Jednocześnie nie angażując się emocjonalnie w rozmowę (być neutralnym). Dbałość o jak najdokładniejsze tłumaczenie, nawet, gdy wypowiedź wydaje się bezsensowna, zawikłana, itd. Tłumacz nie powinien wykorzystywać swojej pozycji wobec migranta/uchodźcy. Zachowania dyskryminujące vs. zachowania równościowe Zachowania dyskryminujące mówienie podniesionym głosem, krzyczenie wypowiadanie ogólnych stwierdzeń w stosunku do jakiejś grupy („Bo oni wszyscy to są...”, „Bo tamci zawsze zachowują się...”) przypisywanie jednemu przedstawicielowi danej grupy cech przypisywanych całej grupie („Jesteś uchodźcą, więc na pewno mnie nie rozumiesz”, „Na pewno jesteś leniwy, bo znam całą twoją rodzinę”) tłumaczenie zachowań osoby z innej kultury w danej sytuacji cechami jej charakteru, a nie czynnikami sytuacyjnymi mówienie do dorosłej osoby z pozycji rodzica, nauczyciela (pouczanie, itp.) Zachowania równościowe dostosowanie tonu głosu do rozmówcy nawiązywanie kontaktu wzrokowego szanowanie granic przestrzeni osobistej rozmówcy i pilnowanie swojej nieporuszanie w początkowym kontakcie tematów, które mogą się wydawać tematami tabu lub osobistymi-stosowanie wiedzy kulturowej zamiast stereotypów 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.2 Pakiet edukacyjny Bibliografia 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 3. Giza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „Jak pomagać skuteczniej –psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), „Goście i gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków: Nomos. 5. Grzymała-Moszczyńska H. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. Kicinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. Lipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych –podręcznik dla trenerów”, Warszawa: Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie się międzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 9. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 12. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 127 PL 128 PL 129 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej 2.3 Pakiet trenerski PL 130 PL Pakiet trenerski zawiera program szkoleniowy „Kompetencje migracyjne dla pracowników administracji”. Znajdują się tu kompleksowe materiały niezbędne do przeprowadzenia całego programu. Składa się on z teoretycznych podstaw prezentowanych uczestnikom, przypisanych im ćwiczeń praktycznych, instrukcji ich przeprowadzenia, opisu ich zastosowania i potrzebnych materiałów. Podstawy teoretyczne przygotowane zostały w formie prezentacji multimedialnych i znajdują się w załączniku do pakietu. Kluczowe dla skuteczności programu szkoleniowego i poczucia bezpieczeństwa uczestników jest, aby szkolenie prowadzone było przez wykwalifikowanego trenera. Małgorzata Symonowicz [email protected] Autorka 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski Spis treści a. 1. 2. 3. 4. 5. 6. b. Rozpoczęcie warsztatów Migracje – podstawy teoretyczne Prawne aspekty migracji Ekonomiczne aspekty migracji Psychospołeczne aspekty migracji Umiejętności interpersonalne w komunikacji międzykulturowej Etyka pracy z migrantami i uchodźcami Zakończenie warsztatów s. 4 s. 5 s. 7 s. 8 s. 10 s. 13 s. 17 s. 21 a. Rozpoczęcie warsztatów Powitanie uczestników warsztatów Przedstawienie się trenera/trenerki Omówienie tego, co będzie się działo podczas warsztatów (1) zaprezentowanie celu szkolenia przedstawienie w skrócie jego treści rozdanie plakietek do napisania imion uczestników Przedstawienie się uczestników propozycja schematu przedstawiania się: imię, czym się dany uczestnik zajmuje, dotychczasowe doświadczenia z edukacją nieformalną (warsztaty, treningi) Omówienie tego, co będzie się działo podczas warsztatów (2) omówienie metod pracy (w tym celu takich metod, jak odgrywanie ról, itp.) podanie informacji dotyczących czasu trwania, przerw, posiłków Zadanie: Analiza potrzeb uczestników Cel: sprecyzowanie przez uczestników własnych oczekiwań, zapoznanie się trenera/trenerki z oczekiwaniami uczestników, identyfikacja trudności w kontakcie z migrantami Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: flipchart Przebieg: Wyjaśnienie przez trenera celu ćwiczenia. Prośba do uczestników o przypomnienie sobie sytuacji, w których mieli kontakt z przedstawicielami innych kultur (jakie to były kultury, jakie sytuacje, co było trudne, dziwne, niezrozumiałe w tych kontaktach). Trener zapisuje na flipcharcie powyższe pytania. Uczestnicy po kolei przedstawiają swoje doświadczenia Podsumowanie: Trener podsumowuje ćwiczenie, wskazując na najczęściej pojawiające się w wypowiedziach kultury i sytuacje. Informuje co będzie poruszone podczas warsztatów, a co nie i podaje uzasadnienie. Omówienie tego, co będzie się działo podczas warsztatów (3) odniesienie się do oczekiwań uczestników przedstawienie spodziewanych efektów szkolenia poczucie bezpieczeństwa uczestników 131 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 132 Zadanie: Reguły współpracy Cel: wspólne ustalenie zasad panujących podczas warsztatu, tak aby zapewnić uczestnikom komfort i bezpieczeństwo. Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: flipchart, pisaki Przebieg: Trener zaprasza uczestników do wspólnego ustalenia reguł pracy. Proponuje kilka reguł. Kolejne reguły podają uczestnicy. Trener zapisuje je na flipcharcie, pozostawiając puste miejsce na kolejne zasady, które można dodać w trakcie warsztatów. Podsumowanie: Akceptacja tych zasad przez wszystkich uczestników. Trener przypomina o przestrzeganiu ustalonych reguł oraz o możliwości dodania do nich kolejnych, o ile będzie taka potrzeba. PL Zadanie: „Lodołamacz” - odpowiedni do atmosfery w grupie i dotychczasowych doświadczeń uczestników w edukacji nieformalnej Cel: lepsze poznanie się uczestników warsztatów, zintegrowanie się jako grupy Czas trwania: 20’ Moduł 1. Migracje – podstawy teoretyczne 1.1 Rodzaje i typy migracji Zadanie: Różne rodzaje migracji Cel: uświadomienie sobie przez uczestników ich wiedzy na temat migracji oraz odkrycie luk w tej wiedzy. Czas trwania: 20’Pomoce dydaktyczne: flipchart, postity i pisaki Przebieg: Uczestnicy pracują indywidualnie. Zadaniem każdego uczestnika jest wypisanie na postitach jak największej ilości haseł, pojęć, terminów i własnych skojarzeń związanych z hasłem „migracja” Podsumowanie: Zebranie efektów pracy uczestników. Podział tematyczny wypisanych haseł Prezentacja 1.1: Rodzaje i typy migracji Czas trwania: 40’ podstawowe definicje emigrant, imigrant kraj pochodzenia, kraj przyjmujący kraj tranzytowy, kraj docelowy migracje wewnętrzne i zewnętrzne rodzaje migracji dobrowolność migracji przyczyny migracji czas trwania migracji migracje łańcuchowe, migracje wahadłowe 1.2 Współczesne trendy migracyjne w Europie 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 1.3 Migracje w skali globalnej Prezentacja 1.2: Migracje w Europie i na świecie Czas trwania: 20’ kierunki migracji na świecie kierunki migracji w Europie imigranci na Ukrainie kierunki migracji z Ukrainy spółczesne trendy migracyjne 1.4 Europejskie modele integracji migrantów Zadanie: Modele integracji Cel: zapoznanie uczestników z różnorodnością modeli integracji migrantów w krajach europejskich Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: 3 opisy sytuacji migrantów w różnych krajach Przebieg: uczestnicy dzielą się na 3 grupy. Każda z grup otrzymuje jeden opis. Zadaniem grup jest identyfikacja najważniejszych aspektów związanych z integracją migranta w danym kraju. Podsumowanie: Prezentacja efektów pracy poszczególnych grup. Dyskusja o różnicach między modelami integracji z różnych krajów. Moduł 2. Prawne aspekty migracji 2.1 Międzynarodowe akty prawne dotyczące migracji Europejska polityka migracyjna 2.2 Elementy prawa związane z migracjami Prezentacja 2.1: Czas trwania: 20’ możliwości opuszczenia własnego kraju przekraczanie granicy pobyt w kraju tranzytowym pobyt w kraju docelowym migracje w prawodawstwie UE 2.4 Migracje nieudokumentowane Zadanie: „Legalnie-nielegalnie” – Różnice między pobytem legalnym i nielegalnym z perspektywy migranta Cel: spojrzenie na sytuację legalności i nielegalności pobytu z perspektywy migranta. Identyfikacja trudności, które powstają w tych sytuacjach. Czas trwania: 40’ Pomoce dydaktyczne: krótkie opisy prezentujące sytuację migranta o legalnym i nielegalnym statusie, flipcharty, pisaki Przebieg: Uczestnicy podzieleni na dwie grupy, każda z grup zapoznaje się z jednym opisem. Grupy dopisują ciąg dalszy historii migranta, biorąc pod uwagę jego status prawny (obszary: praca, rodzina, zdrowie, szkoła, podróże, itd.) i korzystając z obserwacji i doświadczenia zawodowego. Podsumowanie: grupy przedstawiają na forum efekty swojej pracy. Wspólnie identyfikują trudności, z którymi spotykają się migranci w tych dwóch sytuacjach. 133 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 2.3 Prawne przeciwdziałanie dyskryminacji 2.5 Warunki uzyskania statusu uchodźcy 134 Prezentacja 2.2: Uchodźcy Czas trwania: 30’ przyczyny uchodźstwa definicja uchodźcy wg konwencji genewskiej UNHCR – cele i działania prawa i obowiązki uchodźcy tatus uchodźcy PL Moduł 3. Ekonomiczne aspekty migracji 3.1 Wpływ migracji na gospodarkę państwa pochodzenia i osiedlenia 3.2 Specyfika migracji motywowanych ekonomicznie Prezentacja 3.1: Ekonomia migracji: perspektywa indywidualna i społeczna Czas trwania: 20’ wpływ migracji na gospodarkę państwa pochodzenia wpływ migracji na gospodarkę państwa osiedlenia dualny rynek pracy 3d jobs” transfery zarobków 3.3 Dualny rynek pracy i jego konsekwencje Zadanie: Możliwości i pułapki dualnego rynku pracy Cel: odkrycie przez uczestników najważniejszych aspektów sytuacji migrantów (w kontekście teorii dualnego rynku pracy) Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy dzielą się na dwie grupy. Pierwsza grupa opracowuje sytuację migrantów w kraju pochodzenia, druga grupa – w kraju osiedlenia. Uczestnicy opierają się na przedstawionej wcześniej teorii dualnego rynku pracy. Elementy analizy: miejsce pracy miejsce zamieszkania zarobki możliwości rozwoju zawodowego Podsumowanie: Przedstawiciel każdej z grup przedstawia opracowany przez swoją grupę flipchart. Ewentualne uzupełnienie analizy wraz z trenerem. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 3.4 Nowe zjawiska w obszarze migracji - networking - sieci społeczne w migracjach Prezentacja 3.2: Nowe zjawiska w obszarze migracji Czas trwania: 10’ Networking Transnacjonalizm Migracje kobiet Migrant traffickig Zadanie: Dyskusja o nowych zjawiskach w migracji Cel: wymiana wiedzy i doświadczeń uczestników związanych z aktualnymi zjawiskami w migracjach Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: brak Przebieg: uczestnicy opowiadają o znanych sobie przykładach nowych zjawisk w migracjach Podsumowanie: podsumowanie dyskusji przez trenerkę Moduł 4. Psychospołeczne aspekty migracji 4.1 Motywacje i proces podejmowania decyzji o migracji Zadanie: Czynniki wypychające – czynniki przyciągające Cel: rozpoznanie przez uczestników czynników wypychających na emigrację i przyciągających do kraju przyjmującego. Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty i pisaki, 2 kartki z napisem „push” i „pull” Przebieg: Uczestnicy dzielą się na dwie grupy. Zadaniem każdej grupy jest wypisanie na flipcharcie jak największej ilości czynników – odpowiednio – typu „push” i typu „pull” (+ czynniki skłaniające do pozostania w kraju i zniechęcające do osiedlenia w kraju przyjmującym). Podsumowanie: Przedstawienie przez każdą z grup efektów swojej pracy na forum. Ewentualne uzupełnienie czynników. Dyskusja 4.2 Strategie migracyjne osób wyjeżdżających Prezentacja 4.1: Motywacje i decyzja o migracji Czas trwania: 20’ motywacje migrantów racjonalność ludzkich decyzji informacje dostępne i niedostępne migrantom 135 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 4.3 Adaptacja do życia w innym kraju 136 PL Zadanie: „Zaklęte koło” Cel: doświadczenie sytuacji zbliżonej do szoku kulturowego, próby efektywnego działania w warunkach niepewności, odmiennych reguł Czas trwania: 40’ Pomoce dydaktyczne: brak Przebieg: dwóch uczestników wychodzi poza salę na czas przygotowania ćwiczenia. Pozostali ustalają wraz z trenerem temat do dyskusji i „zamienniki” słów. Rozpoczyna się rozmowa. Trenerka zaprasza kolejno osoby spoza koła do włączenia się do dyskusji. Podsumowanie: Omówienie emocji towarzyszących zadaniu. Porównanie zadania do sytuacji szoku kulturowego. Dzielenie się sposobami radzenia sobie z sytuacją. Prezentacja 4.2: Problemy adaptacyjne migrantów Czas trwania: 30’ zmiany spowodowane migracją obciążenie psychiczne i fizyczne, stres utrata dotychczasowych sposobów radzenia sobie pojęcie szoku kulturowego przebieg szoku kulturowego Prezentacja 4.3: Akulturacja Czas trwania: 30’ proces akulturacji psychologicznej modele i strategie akulturacji konsekwencje przyjęcia poszczególnych strategii rola społeczeństwa przyjmującego w procesie akulturacji marginalizacja jako niepowodzenie migracji zjawisko wykluczenia społecznego Zadanie: „Zaklęte koło” c.d. Cel: odniesienie wiedzy o strategiach akulturacji do własnego doświadczenia, ćwiczenie umiejętności rozpoznawania strategii akulturacji Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: brak Przebieg: po prezentacji „Akulturacja”: uczestnicy dyskutują, którą ze strategii wybrali podczas symulacji i uzasadnieniem, jakie zachowania o tym świadczyły. Podsumowanie: Wyjaśnienie kwestii spornych, trudności w zakwalifikowaniu zachowań do określonych strategii. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski Zadanie: Przykłady strategii akulturacji Cel: nabycie umiejętności rozpoznawania strategii integracji Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: opisy każdej z 4 strategii akulturacji (w sumie 8 opisów) Przebieg: praca w 4 grupach. Każda z grup losuje dwa opisy, dyskutuje na ich temat i określa, które strategie akulturacji przyjęli bohaterowie opisów. Następnie każda grupa przedstawia bohaterów pozostałym uczestnikom i uzasadnia jaką strategię wybrali. Podsumowanie: Wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości. 137 Zadanie: Przykłady strategii akulturacji tworzone przez uczestników Cel: praca nad umiejętnością rozpoznawania strategii akulturacji Czas trwania: 25’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty i pisaki Przebieg: praca w dwóch grupach. Zadaniem każdej z grup jest znalezienie (raczej autentycznych niż wymyślonych) przykładów na każdą z 4 strategii akulturacji. Na koniec grupy przedstawiają sobie nawzajem efekty pracy. Podsumowanie: Wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości i podsumowanie zadania przez trenerkę. 4.4 Powody i następstwa niepowodzenia migracji 4.5 Migracje powrotne – przyczyny i konsekwencje Zadanie: Film „Persepolis” (wyjazd do Austrii i powrót do Iranu) Cel: obserwacja i analiza sytuacji psychologicznej osoby powracającej z emigracji (powrotny szok kulturowy) Czas trwania: 120’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny, głośniki Przebieg: Przedstawienie przez trenerkę kontekstu prezentowanych fragmentów filmu. Uczestnicy oglądają fragmenty filmu. Dyskusja na temat sytuacji bohaterki filmu. Analiza sytuacji psychologicznej bohaterki na podstawie uzyskanych wcześniej informacji na temat powrotnego szoku kulturowego. Podsumowanie: Ewentualne uzupełnienie i podsumowanie dyskusji. Prezentacja 4.4: Powrotny szok kulturowy Czas trwania: 20’ 5. odległe konsekwencje migracji 6. przyczyny niepowodzenia migracji 7. czynniki wpływające na decyzję o powrocie 8. psychospołeczne aspekty powrotu 9. model powrotnego szoku kulturowego 10. powroty drugiego pokolenia migrantów PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski Ewaluacja w połowie warsztatów Zadanie: Ewaluacja „Telegraf” Cel: ocena dotychczasowych działań przez uczestników, wyrażenie emocji Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: niepotrzebne Przebieg: uczestnicy zastanawiają się nad dotychczasowym przebiegiem warsztatów, następnie ujmują to w trzech słowach: pozytywnym, negatywnym, podsumowującym. 138 PL Moduł 5. Umiejętności interpersonalne w komunikacji międzykulturowej 5.1 Konsekwencje zróżnicowania kulturowego Zadanie: Co to jest kultura? Cel: wypracowanie i wyrażenie przez uczestników własnego rozumienia pojęcia kultury Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy pracują w 3 grupach. Zadaniem każdej z grup jest wypracowanie własnej definicji kultury. Następnie uczestnicy przedstawiają swoje definicje pozostałym grupom. Podsumowanie: omówienie najważniejszych aspektów kultury, które pojawiły się w definicjach Prezentacja 5.1: Kultura i uczenie się kultury, cz. I Czas trwania: 10’ 11. różnorodność definicji kultury 12. części składowe kultury Zadanie: „Góra lodowa” Cel: uświadomienie sobie przez uczestników wpływu kultury na różne sfery życia Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: małe kartki, pisaki, flipchart z rysunkiem góry lodowej Przebieg: Trener przedstawia metaforę kultury jako góry lodowej, w której jedne rzeczy są widoczne, a inne ukryte, ale stanowią jedną całość. Trener wypisuje na kartkach po jednym przykładzie i przykleja w odpowiednim miejscu „góry lodowej”. Uczestnicy wypisują na kartkach po jednym aspekcie, sferze życia widocznym i jednym ukrytym. Uczestnicy przyklejają kartki w odpowiednim miejscu i uzasadniają, dlaczego dokonali takiego wyboru. Podsumowanie: Jakie sfery życia pojawiają się najczęściej? Jakich jeszcze brakuje? Dyskusja uczestników. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 5.2 Komunikacja z osobami odmiennymi kulturowo Zadanie: Symulacja „Goście i gospodarze” Cel: doświadczenie sytuacji kontaktu z odmiennością kulturową, testowanie zjawisk związanych z komunikacją międzykulturową Czas trwania: 45’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy dzielą się na dwie grupy, 1. grupa pozostaje w sali, 2. grupa wychodzi na zewnątrz. Pierwsza grupa odegra rolę gospodarzy, druga – gości. Każda z grup ma określone reguły zachowania. Podsumowanie: Po zakończeniu rozmów, praca w grupach nad odczuciami, wywołanymi sytuacją i charakterystyką pozostałej grupy. Przedstawienie efektów pracy na forum. Omówienie zadania. Prezentacja 5.2: Komunikacja międzykulturowa Czas trwania: 30’ egocentryzm i etnocentryzm otwartość w komunikacji style komunikacji wg Halla emocje w komunikacji 5.3 Konflikty na styku kultur i ich rozwiązywanie Prezentacja 5.3: Wymiary kultury Czas trwania: 20’ wymiary kultury wg Hofstede wymiary różnic kulturowych wg Gestelanda Zadanie: Wymiary kultury – analiza tekstów (przykładów) Cel: ćwiczenie umiejętności rozpoznawania i posługiwania się wymiarami kultury w konkretnych sytuacjach Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny Przebieg: Przedstawienie przez trenera kontekstu sytuacji. Zadaniem uczestników jest odnalezienie wskaźników wymiarów kultury, typowych dla przedstawianego w tekście środowiska. Które z elementów kultury (zachowań, zwyczajów) mogą być niezrozumiałe lub trudne do zaakceptowania w twoim kraju? Które elementy kultury twojego kraju mogą być niezrozumiałe bądź trudne do zaakceptowania przez reprezentantów tej kultury? Jakie nieporozumienia mogą pojawić się w kontakcie z reprezentantami tej kultury? Co można zrobić, aby komunikacja z przedstawicielami tej kultury była lepsza? Podsumowanie: wyjaśnienie spornych kwestii i podsumowanie zadania przez trenera. 139 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 140 PL Zadanie: Analiza nieporozumienia na tle kulturowym Cel: ćwiczenie umiejętności rozpoznawania kulturowych przyczyn konfliktu Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: 3 opisy nieporozumień na tle kulturowym, flipcharty, pisaki Przebieg: praca w grupach - każda z trzech grup otrzymuje kartkę z opisem nieporozumienia oraz flipchart do notatek - jej zadaniem jest analiza nieporozumienia (poziom wartości, norm, skryptów komunikacyjnych) - przedstawiciele grup prezentują efekty analizy pozostałym uczestnikom Podsumowanie: omówienie nieporozumień w kontekście wymiarów kultury Zadanie: Nieporozumienia na tle kulturowym - tworzenie nowych rozwiązań Cel: poszukiwanie możliwości rozwiązania i łagodzenia nieporozumień na tle kulturowym Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: ciąg dalszy poprzedniego ćwiczenia, w tych samych grupach Uwaga: przy rozwiązywaniu zadania bierzemy pod uwagę cel, jaki chcemy osiągnąć! Podsumowanie: omówienie trudności towarzyszących zadaniu Zadanie: Nieporozumienia na tle kulturowym – Dzielenie się doświadczeniem Cel: ćwiczenie umiejętność identyfikowania konfliktów, wymiana doświadczeń, omówienie emocji towarzyszących konfliktom Czas trwania: 30’+ Pomoce dydaktyczne: brak Przebieg: uczestnicy dzielą się na podgrupy, w których opowiadają sobie nawzajem o konfliktach na tle kulturowym, których byli stroną lub świadkiem. Następnie decydują, którą sytuację przedstawią na forum. Podsumowanie: omówienie wybranych sytuacji na forum grupy, rozmowa o emocjach poruszanych przez konflikt. Ciągiem dalszym ćwiczenia może być poszukiwanie adekwatnych rozwiązań konfliktu. Zadanie: Wyrażanie emocji w różnych kulturach Cel: Diagnoza wymiarów własnej kultury przez uczestników, rozpoznanie charakterystyk własnej kultury, które mogą stanowić trudność dla przedstawicieli innych kultur Czas trwania: 30’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki Przebieg: uczestnicy pracują w kilku grupach nad tematem: emocje dopuszczalne i niedopuszczalne w mojej kulturze. Tworzą listę emocji, których okazywanie jest akceptowane społecznie i nieakceptowane. Podsumowanie: Jakie istnieją różnice między płciami, jeżeli chodzi o wyrażanie uczuć? Porównanie odpowiedzi uczestników ze wzorcami z innych kultur. Moduł 6. Etyka pracy z migrantami i uchodźcami 6.1 Etyczne aspekty pracy z osobami odmiennymi kulturowo 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski Zadanie: Symulacja „Przejścia” Cel: uwrażliwienie uczestników na problemy i trudności, z jakimi spotykają się uchodźcy po opuszczeniu swojego kraju; doświadczenie problemów jakie napotykają uchodźcy. Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: flipcharty, pisaki, karty rodziny, wnioski o status Przebieg: symulacja składa się z czterech części: „zaskoczenie”, „w domu”, „w drodze”, „na granicy”. W każdej części przed uczestnikami pojawia się nowe wyzwanie – problem do rozwiązania. Uczestnicy pracują w grupach. Podsumowanie: wyjście z odgrywanych ról. Omówienie emocji towarzyszących uczestnikom w trakcie zadania. Rozmowa o problemach uchodźców z innej perspektywy. 141 PL Prezentacja 6.1: Trudności, z jakimi borykają się uchodźcy Czas trwania: 15’ problemy społeczne i ekonomiczne problemy kulturowe trudności psychologiczne wyuczona bezradność Zadanie: Fragment filmu „Poznajmy się”, sceny z ośrodka dla uchodźców Cel: zapoznanie się z sytuacją osób i rodzin przebywających w ośrodku dla uchodźców Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny, laptop, głośniki Przebieg: dyskusja wśród uczestników – porównanie wiadomości teoretycznych z wrażeniami opisywanymi przez uchodźców. 6.2 Od etnocentryzmu do etnorelatywizmu Zadanie: Symulacja „Ośrodek dla uchodźców” (na podstawie prawdziwego konfliktu między uchodźcami i mieszkańcami osiedla w Katowicach) Cel: ćwiczenie umiejętności negocjacji i współpracy w warunkach konfliktu na tle kulturowym, tworzenie nowych rozwiązań konfliktu Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: karty postaci Przebieg: każdy z uczestników wciela się w jedną z postaci zaangażowanych w konflikt, analizuje jej potrzeby i obawy, zadaniem całej grupy jest rozwiązanie konfliktu. W ciągu symulacji stawiane są przed uczestnikami kolejne problemy – etapy symulacji. Podsumowanie: rozmowa o emocjach towarzyszących uczestnikom podczas symulacji, omówienie trudności związanych z zadaniem, omówienie zastosowanych rozwiązań. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski 6.3 Dyskryminacja i jej przeciwdziałanie 142 PL Zadanie: Symulacja Euro Rail Cel: uświadomienie uczestnikom granic ich tolerancji, uświadomienie działania mechanizmu stereotypizacji Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: lista podróżnych dla każdego z uczestników Przebieg: Tematem symulacji jest podróż pociągiem. Uczestnicy wybierają spośród postaci z listy, trzy osoby, a którymi najchętniej podróżowałyby w jednym przedziale i trzy, z którymi najbardziej nie chciałyby jechać. Następnie w grupach uzgadniają wspólną listę chcianych i niechcianych współpasażerów. Na koniec uczestnicy prezentują efekty pracy na forum. Podsumowanie: Dyskusja: Trudniej wybrać chcianych czy niechcianych? Czym kierujemy się przy podejmowaniu decyzji (wiedzą, intuicją)? Jakie są nasze źródła informacji o tych osobach, czy są one wiarygodne? Jakie czynniki grają rolę przy podejmowaniu decyzji (narodowość, przynależność do grupy społecznej, indywidualne cechy)? Jak czulibyście się, gdyby nikt nie chciał z wami dzielić przedziału? Odniesienie do sytuacji imigrantów, przyjeżdżających do innego kraju. Prezentacja 6.2: Stereotypy i uprzedzenia Czas trwania: 30’ relacje mniejszość-większość posiadanie władzy uprzedzenie jako postawa trzy aspekty postaw czym są stereotypy „samospełniające się przepowiednie” mechanizmy powstawania stereotypów funkcjonowanie stereotypów i uprzedzeń w przestrzeni społecznej Zadanie: Metody wspierania integracji – „fabryka przyszłości” Cel: uwrażliwienie uczestników na trudności adaptacyjne migrantów, identyfikacja przez uczestników dostępnych sposobów pomocy migrantom. Czas trwania: 45’ Pomoce dydaktyczne: kartki a4 w trzech kolorach (np. niebieskie, zielone, żółte) Przebieg: uczestnicy wypisują na żółtych kartkach hasła i twierdzenia, opisujące problemy migranta pop przybyciu do danego kraju. Kartki te umieszczone będą obok siebie (ściana, podłoga). Na kartkach niebieskich: twierdzenia opisujące „stan idealny”, pełny dobrostan migranta w danym kraju. Pomiędzy żółtymi i niebieskimi kartkami jest przestrzeń na przedstawienie pomysłów, sposobów, metod, itp. łączących te dwa zbiory, zapisanych na zielonych kartkach. Pytaniem kluczowym jest „Co można zrobić, co powinno się stać, aby można było przejść od pierwszej sytuacji do drugiej?”. Podsumowanie: Dyskusja – refleksja dotycząca każdego etapu zadania. 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski Zadanie: Program EDI Cel: prezentacja przykładu programu skierowanego do migrantów Czas trwania: 15’ Pomoce dydaktyczne: materiały programu EDI Prezentacja 6.3: Prowadzenie wywiadu kulturowego Czas trwania: 20’ kontakt z rozmówcą bariery w komunikacji formułowanie pytań komunikacja w obcym języku rola tłumacza Zadanie: Film „To be or not to be” – wywiad z uchodźczynią Cel: Obserwacja wywiadu z uchodźcą, rozpoznawanie zachowań przydatnych i utrudniających wywiad. Czas trwania: 60’ Pomoce dydaktyczne: rzutnik multimedialny, głośniki, laptop Przebieg: uczestnicy oglądają film, skupiając się na osobie prowadzącej wywiad, uchodźczyni oraz tłumaczu. Następnie omówiona zostaje sytuacja tych trzech osób, ich cele, emocje, których doświadczają, błędy, które popełniają z punktu widzenia ich rozmówców. Podsumowanie: Uzupełnienie i podsumowanie. b. Zakończenie warsztatów Zadanie: ewaluacja warsztatów Cel: ocena warsztatów przez uczestników Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: kwestionariusz ewaluacji Przebieg: uczestnicy wypełniają kwestionariusz Zadanie: Podsumowanie warsztatów Cel: przypomnienie najważniejszych tematów poruszanych podczas warsztatów, domknięcie spotkania, i pożegnanie się uczestników Czas trwania: 20’ Pomoce dydaktyczne: niepotrzebne Przebieg: Przypomnienie przez trenerkę najważniejszych tematów poruszanych podczas warsztatów. Wręczenie świadectw ukończenia szkolenia. Pożegnanie uczestników. 143 PL 2. Moduły szkoleniowe dla pracowników administracji publicznej / 2.3 Pakiet trenerski Bibliografia 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 144 PL 3. Giza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „Jak pomagać skuteczniej – psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-Moszczyńska H.,Nowicka E.(1998),„Goście i gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków: Nomos. 5. Grzymała-Moszczyńska H.(2000),„Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. Kicinger A.(2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. Lipińska M.(red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych– podręcznik dla trenerów”, Warszawa: Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. Martinelli S.,Taylor M.(red.)(2000), „Uczenie się międzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 9. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 12. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 145 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter 1.1 Schulungsstandarden DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.1 Schulungsstandarden 146 DE Personenzahl, die hinter sich die Migrationserfahrungen hat, wächst ständig. Deswegen ist so wichtig, um unter den VerwaltungsarbeiternInnen und bei den Ämtern die Fertigkeit der Arbeit mit einer solchen Gruppe zu entwickeln. Die Schulung ,,Migrationskompetenzen für VerwaltungsarbeiterInnen” fasst Migrationen auf eine systematische Art und Weise um. Der Kernpunkt der Schulungen machen Migrationen aus. Um den Kernpunkt herum, wurden Module gebildet, die wesentliche Informationen mit der Migrationserscheinung gebundenen Bereichen behalten. Die Schulung bildet für die TeilnehmerInnen eine Chance, ein spezialistisches Wissen zu erwerben, das im Vorgang der Verwaltungsarbeiterbildung praktisch unerreichbar ist. Der Wissensbesitz ist jedoch notwendig, um den Forderungen der heutigen sozialökonomischen Situation zu schaffen. Mehr formalisierter/offizieler Kontakt mit Migranten, als im Falle von Sozialarbeitern, wirft etwas eine andere Form der Schulung hinein. Űberwiegend werden Seminare geführt, die die Möglichkeit geben, effektiv viele Informationen zu übergeben. Gleichfalls geben sie die Möglichkeit zur Diskussion und zum Erfahrungsaustausch. Ergänzung der Seminare bilden Workshops, so wie Symulationen und Analyse der Fälle. Die breite Perspektive der Migrationserfassung gibt den TeilnehmerInnen einen Einblick in alle wichtigsten Aspekte der Migration. Die Teilnahme an dem Schulungsprogramm erhebt bedeutend Qualifikationen von Personen, die bei Ämtern und Verwaltung beschäftigt werden, was eine (von vielen) Voraussetzungen des Projektes ist. Małgorzata Symonowicz [email protected] Verfasserin 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.1 Schulungsstandarden Schulungstandarden enthalten eine methodologische Beschreibung von Modulen. In Standarden befindet sich eine genaue Zusammensetzung von Kenntnissen und Charakteristik der Fertigkeiten, welche die SchulungsteilnehmerInnen erwerben. Die werden einen Grundsatz für die Bearbeitung von Materialien für Trainer und TeilnehmerInnen bilden. Der Inhalt von Modulen entspricht dem aktuellen Wissen und den angenommenen Handlungsmethoden. Die Schulungsstandarden ermöglichen einen Vergleich mit anderen Schulungen in dem Bereich und geben Grundsätze zur Zertifizierung des Schulungsabschlusses. Modul 1. Migrationen-theoretische Grundsätze 1.1 Migrationstypen und –arten TeilnehmerInnen werden sich bewusst, was für ein Wissen sie zum Thema Migration haben, und entdecken Lücken in dem Wissen grundsätzliche Definitionen Emigrant (Auswanderer), Imigrant (Einwanderer) Herkunftsland, Aufnahmeland Durchgangsland (Transitland), Zielland Innen-und Aussenmigrationen Migrationsarten Freiwilligkeit der Migration Dauer der Migration 1.2 Gegenwärtige Migrationstrends in Europa Migrationsrichtungen in Europa Einwanderer in der Ukraine Migrationsrichtungen aus der Ukraine 1.3 Migrationen in einem globalen Umfang Migrationsrichtungen in der Welt gegenwärtige Migrationentrends 1.4 Europäische Modelle der Migrantenintegration TeilnehmerInnen lernen die Vielfältigkeit von Migrantenintegrationsmodellen in den europäischen Ländern kennen Modul 2. Rechtliche Migrationsaspekte 2.1 Internationale juristische Regelungen Genf Konvention Verlassungsmöglichkeiten von eigenem Land Grenzenübertretung Aufenthalt im Durchgangsland Aufenthalt im Zielland 2.2 Europäische Migrationspolitik Migrationen in der Gesetzgebung der EU 147 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.1 Schulungsstandarden 2.3 Rechtliche Regelungen gegen Diskriminierung Blick auf die Situation der Legalität und Illegalität des Aufenthaltes aus der Migrantenperspektive Schwierigkeiten und Probleme aus der Migrantenperspektive 2.4 Illegale Migrationen 148 DE 2.5 Erwerbsbediengungen des Emigrantenstatuses Ursachen der Emigration Definition eines Emigranten/Flüchtlings nach Genf Konvention UNHCR-Ziele und Tätigkeiten Rechte und Pflichte eines Emigranten/Flüchtlings Emigrantenstatus/Flüchtlingsstatus Modul 3. Ökonomische Migrationsaspekte 3.1 Einfluss der Migration auf die Wirtschaft vom Herkunfts- und Siedlungsland/Zielland Migrationseinfluss auf die Wirtschaft vom Herkunftsland Migrationseinfluss auf die Wirtschaft vom Siedlungsland/Zielland 3.2 Spezifik der ökonomisch motivierten Migration TeilnehmerInnen entdecken die wichtigsten Aspekte der Migrantensituation (im Kontext der duallen Theorie des Arbeitsmarktes) Transfer der Gehälter 3.3 Dualler Arbeitsmarkt und seine Konsequenzen dualler Arbeitsmarkt „3D Jobs“ 3.4 Neue Erscheinungen im Migrationsbereich Networking-Sozialnetz in der Migration aktuelle Erscheinungen im Bereich Migration - Erfahrungs- und Wissenaustausch Modul 4. Psychosoziale Migrationsaspekte 4.1 Motivationen und Entscheidung für Migration: Faktoren/Indikatoren der Emigration und Imigration Motivation zur Emigration 4.2 Migrationsstrategien Zweckmässigkeit von menschlichen Entscheidungen Zugänglichkeit und Unzugänglichkeit von Informationen 4.3 Adaptationsprozesse im Aufnahmeland kulturelle Adaptation und Integration Kulturschockindikatoren effektives Handeln in fremden Bediengungen (in einem fremden Land) durch Migration verursachte Veränderungen Kulturschock - Definition 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.1 Schulungsstandarden Phasen des Kulturschocks kulturelle Integration in einer psychologischen Hinsicht Modelle und Strategien kultureller Integration kulturelle Integration - Erkenntnisfertigkeitserwerb praktische Űbungen 4.4 Gründe und Folgen des Migrationsmisserfolges Rolle der Aufnahmegesellschaft in der kulturellen Integration Marginalisierung als Migrationsmisserfolg Erscheinung der sozialen Ausgrenzung Ursachen des Migrationsmisserfolges 4.5 Rückkehr - Ursachen und Konsequenzen psychologische Situation der RückkehrerInnen – Beobachtun und Analyse (Beispiele) langfristige Konsequenzen der Migration Faktoren/Indikatoren einer Rückkehrentscheidung psychosoziale Rückkhersaspekte Modell eines Kulturschocks nach dem Rückkehr Rückkehr zweiter Generation der Migranten Modul 5. Multikulturelle Kommunikationsfertigkeiten 5.1 Konsequenzen kultureller Differenzierung Erarbeitung eigenes Verstehens vom Kulturbegriff Kulturdefinition – Vielfältigkeit der Begriffe Bestandsteile der Kultur Einfluss der Kultur auf verschiedene Lebensbereiche 5.2 Multikulturelle Kommunikation Erfahrung der Kultursverschiedenheit praktische Aspekte der multikulturellen Kommunikation Egozentrismus und Ethnozentrismus/Xenophobie Offenheit in der Kommunikation Kommunikationsstile nach Hall Emotionen in der Kommunikation 5.3 Kulturverschiedenheit – Konflikte und ihre Lösung Aspekte der Kultur nach Hofstede Aspekte der Kulturunterschiede nach Gesteland praktische Űbungen zur Theorien von Hofstede und Gesteland kulturelle Ursachen von Konflikten - praktische Űbungen Konflikte und Emotionen Lösung von kulturbedingten Konflikten Analyse der eigenen Kulturaspekte eigene Kultur und derer Merkmale als potenzielle Probleme für VertreterInnen anderer Kultur 149 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.1 Schulungsstandarden Modul 6. Arbeitsethik mit Migranten und Flüchtlingen 6.1 Ethik in der Arbeit mit Migranten und Flüchtlingen Probleme und Schwierigkeiten der Migranten und Flüchtlingen – Sensiblisierung der TeilnehmerInnen Empathie in der Arbeit mit Migranten und Flüchtlingen Situation der Migranten und Flüchtlingen in Flüchtlingsheimen – richtige Analyse und Diagnose psychologische Schwierigkeiten, „erlernte Ratlosigkeit“/Passivität 150 DE 6.2 Von Etnozentrismus bis Etnorelativismus soziale- und ökonomische Probleme der Migranten und Flüchtlingen kulturelle Probleme der Migranten und Flüchtlingen Konfliktmanagament in der multikulturellen Hinsicht Konfliktlösungsstrategien Kontakte und Kommunikation mit Migranten Kommunikationsbarrieren Fragenformulierung Kommunikation in einer Fremdsprache Rolle des Dolmetschers Interview mit Flüchtlingen und Migranten - Beobachtung Interviewverlauf – positive und negative Verhaltensweisen 6.3 Diskriminierung und antidiskriminierende Maßnahmen TeilnehmerInnen werden sich bewusst, wo sich bei ihnen Toleranz endet Vorurteile und Stereotype- wie sie funktionieren Beziehungen: Minderheit-Mehrheit Macht Vorurteil als Lebenseinstellung Lebenseinstellung – drei Aspekte „selbsterfüllende Prophezeiung“ Entstehung der Stereotype Stereotype und Vorurteile in der Gesellschaft antidiskriminierende Methoden in der Arbeit mit Migranten 151 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter 1.2 Bildungspakete DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Von der Entscheidung bis zum Wegfahren Theoretische Grundlagen der Migration 152 DE Grunddefinitionen Emigrant, Immigrant, Remigrant Herkunftsland, Aufnahmeland Transitland, Zielland Innen- und Außenmigration Migrationsarten Freiwilligkeit der Migration Migrationsursachen Zeitdauer der Migration Kettenmigration, Pendelmigration Unterschiedlichkeit der Migrantenmotivationen „push-pull” Theorie. Definition von Migration Migration - eine relativ dauerhafte Veränderung vom Aufenthaltsort von einzelnen Personen und Menschengruppen. Emigrant – eine Person, die einen gegebenen Ort verlässt. Immigrant – eine Person, die an einen Ort ankommt. Remigrant – eine Person, die ihr Land verlassen hat, und sich nach vielen Jahren des Lebens im Ausland für die Rückkehr entschied. Herkunftsland – Herkunftsland eines Migranten. Das Land, aus dem der Migrant wegfährt. Aufnahmeland – Migrantenaufnahmeland. Das Land, in das der Migrant ankommt. Transitland (Durchgangsland) – Ein Land, durch welches der Migrant fährt (unterwegs zum Zielland). Manchmal bleiben die Migranten länger im Transitland, sie wollen dort aber nicht dauerhaft wohnen. Zielland – Das Land, in das sich die Migranten begeben. Das Land, in dem sie beabsichtigen zu wohnen. Migrationsarten Teilung im Bezug auf: Zeitdauer Freiwilligkeit Legalität Planung Zeitdauer der Migration kurzfristig (einige Wochen, Monate) langfristige (einige Jahre) feste (mehrere Jahre) Freiwilligkeit der Migration Migrationen: freiwillige zwanghafte 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Legalität der Migration Migrationen: legal illegal Migrationsursachen ökonomisch politisch ökologisch gesundheitlich familiär erzieherisch u s w. Innen- und Außenmigration Außenmigration: außerhalb der Landesgrenzen. Innenmigrationen: innerhalb eines Landes. Kettenmigration Migranten: kommen aus demselben Ort fahren in derselben Zeit aus fahren nach denselben Ort sind miteinander verwandt oder befreundet helfen sich gegenseitig bei der Ausfahrt, bei der Arbeitsuche und bei der Wohnsuche. Migrationsnetz interpersonale Beziehungen, die Migranten, ehemalige Migranten und zukünftige Migranten verbinden werden auf Verwandtschaft, Freundschaft und gemeinsame Herkunft aufgebaut verringern soziale, ökonomische und emotionelle Kosten der Migration. Pendelmigration Dauern von ein paar Stunden bis zu ein paar Tagen. Das Hauptziel der Pendelmigration ist das Handel mit den transportierten Gütern. Unterschiedlichkeit der Migrantenmotivationen politisch religiös ökonomisch Suche nach einem Abenteuer persönliche Ursachen usw. „push-pull” Theorie Lebensbedingungen im Herkunftsland zwingen Menschen zur Migration in andere Länder, wo die Lebensbedingungen besser sind. 153 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Migrationsentscheidung und Auswahl des Siedlungsortes 154 DE Rationalität der menschlichen Entscheidungen zugängliche und unzugängliche Informationen Migrationsrichtungen in der Welt Einwanderer in der Ukraine Migrationsrichtungen aus der Ukraine . „Push-pull” Faktoren „Push“ Faktoren (hinausdrängend): Not, Arbeitslosigkeit, schlechte politische Situation, usw. „Pull“ Faktoren (anziehend): Arbeitsplätze, Gesundheitsfürsorge, stabile politische Situation usw. Rationalität der menschlichen Entscheidungen Kalkulierung von Verlusten und Gewinnen Entscheidungstreffen von einzelnem Migranten oder von ganzem Haushalt Migranten ziehen in die Orte um, wo es mehr Arbeitsplätze und höhere Gehälter gibt wichtig ist nicht nur, die Höhe der Gehälter, sondern auch soziale und gesundheitliche Versicherung und Entwicklungsperspektiven usw. Informationen, die für Migranten zugänglich sind Migrationsrecht, Legalität des Aufenthaltes Beschäftigungschancen und Höhe der Gehälter im Herkunftsland und im Aufnahmeland rechtliche Aspekte in dem gegebenen Land aktuelle ökonomische und politische Situation im Aufnahmeland Informationen, die das Klima betreffen. Informationen, die für Migranten unzugänglich sind Schicksalsereignisse, die nicht zum Voraussehen sind (Krankheit, Unfall, Diebstahl usw.) Fehlinformationen, die von anderen Migranten bekommen wurden. Personenzahl, die Arbeit an einem gegebenen Ort und Stelle (und Zeit) sucht reale Höhe der Gehälter und Kosten vom Unterhalten. Migrantenzahl in der Welt 185-195 Millionen Ca. 3% Weltpopulation Migrationsrichtungen in der Welt Canada die USA Saudi-Arabien Russland Australien Deutschland Pakistan die Ukraine Großbritannien Frankreich Iran Indien IOM - International Organization for Migration Gegründet (unter einem anderen Namen) im Jahre 1951. Am Anfang hat sie Migranten in Europa geholfen. Sie hilft jetzt über 12 Millionen Migranten in der ganzen Welt. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Migrationsrichtungen aus der Ukraine Russland die Türkei Griechenland Portugal Polen Großbritannien Tschechien Irland Italien Deutschland Spanien die USA „Absender” Regionen Oblast Odessa 54% Oblast Transkarpatien 12% Autonome Republik Krim 8% Oblast Lwiw 8% Oblast Charkiw 4% Oblast Donezk 2% Oblast Ternopil 2% Immigranten in der Ukraine Länder der ehemaligen Sowjetischen Republik GUS Länder (Abchasien, die tatarischen Völker, Aserbaidschan, Armenien, Tschetschenien) Afghanistan Bangladesch China Indien 155 DE Iran Pakistan Somalia Sri Lanka Vietnam Ökonomie der Migration: individuelle und soziale Perspektive dualer Arbeitsmarkt „3D Jobs” Transfer der Gehälter Migrationsfolgen für die Wirtschaft des Aufnahmelandes Migrationskonsequenzen für das Herkunftsland. Dualer Arbeitsmarkt Die Teilung des Arbeitsmarktes in „Kapital-” und „Arbeitnehmerarbeitsmarkt” Kapitalarbeitsmarkt: höhere Gehälter, größere Sicherheit, bessere Perspektiven, höhere Qualifikationen. Hauptsächlich für die Bürger eines gegebenen Landes. Arbeitnehmerarbeitsmarkt: niedrigere Gehälter, kleinere Sicherheit, schlechtere Perspektiven, niedrigere Qualifikationen. Hauptsächlich für die Migranten. „3D Jobs” – Dirty, Dangerous, Demeaning schmutzig, gefährlich, erniedrigend. Eine solche Degradation vom sozialen Status verursacht das Mindern der Selbstbeurteilung und beeinflusst nachteilig die psychische Gesundheit. Stress mit dem Arbeitsplatz verbunden: 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Kommunikationsbegrenzung (Sprach- und Kulturbarriere) Unkenntnis der Arbeitsgestaltung Arbeitsstelle unterhalb Qualifikationen keine soziale Unterstützung Arbeitsstelle gemäß der Qualifikationen, aber Gehälter niedriger als bei heimischen Arbeitern „schwarze“ Arbeit – „weiße” Arbeit 156 DE „schwarze“ Arbeit es ist eine illegale Arbeit. Der Arbeitgeber unterschreibt mit dem Arbeitnehmer keinen Vertrag, er bezahlt keine Versicherungen, so wie keine Steuer. Im Falle eines Konfliktes hat der Arbeitnehmer keine Möglichkeiten, um seine Rechte vollzustrecken (z.B.: wenn der Arbeitgeber ihm keinen Lohn auszahlt). Der Arbeitnehmer hat auch keine Möglichkeit dem nächsten Arbeitgeber zu beweisen, dass er beschäftigt worden ist. Typische Schwierigkeiten der Arbeiter, die illegal arbeiten: kleinere Gehälter, als vereinbart, Auszahlungsverzögerungen, manchmal – keine Auszahlung. Ernsthafte Schwierigkeiten im Falle von einem Unfall bei der Arbeit – die Heilungskosten muss dann der Arbeitnehmer tragen. „weiße” Arbeit also die legale Arbeit. Ein Arbeitnehmer und ein Arbeitgeber unterschreiben einen Vertrag, der den Arbeitsbereich, Zeitausmaß und Lohn bestimmt. Es gibt verschiedene Arten von Arbeitsverträgen. Meistens wird der erste Vertrag, den der neue Arbeitnehmer bekommt, für eine Probezeit (gewöhnlich 3 Monate) unterschrieben. Nach dieser Zeit unterschreibt der Arbeitgeber einen nächsten Vertrag, wenn er mit dem Arbeiter zufrieden ist. Es gibt Verträge für eine bestimmte und unbestimmte Zeit. Der Arbeitnehmer wird vom Recht geschützt. Wenn er keinen Lohn bekommt, oder wenn seine Rechte angetastet werden, kann er sich auf das Gericht oder an andere zum Arbeiterschutz gebildeten Institutionen berufen. Der Arbeitnehmer hat eine Versicherung. Im Falle von einer Krankheit trägt er keine Kosten. Folgen der Migration für die Wirtschaft des Aufnahmelandes Migranten tragen zum Produktionsanstieg von Gütern und Dienstleistungen bei. Migranten tragen zum Preissenken von Gütern und Dienstleistungen in dem Aufnahmeland bei. Migranten erfüllen Lücken in der Wirtschaft von Aufnahmeländern. Sie üben sowohl Arbeiten aus, die hohe Qualifikationen, als auch niedrige Qualifikationen verlangen. Konsequenzen der Migration für das Herkunftsland Minderung der Bewohnerzahl Störung vom Altersstruktur der Bevölkerung (fahren hauptsächlich junge Menschen weg) Verlust der Beziehungen in der Familie Kulturveränderungen in lokalen Gesellschaften Soziales Kapital Netz der sozialen Kontakten, Korrelation der Menschen und gegenseitige Hilfe. Netz verbindet Vertrauens-, Loyalität- und Solidaritätsverbindungen. Wegen der Migration verliert das Herkunftsland das soziale Kapital. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete „Gehirndränage” (brain drain) Verlust gebildeter Personen von dem Herkunftsland. Das sind nicht nur Personen, die Universitäten, Hochschulen abgeschlossen haben, sondern auch Personen, die kreativ, selbständig, unternehmungslustig, mit eigener Initiative. Ihre Ausbildung und Fertigkeiten sind für die Entwicklung des Landes wichtig. „Fürsorgedränage” (care drain) Verlust der Personen von dem Herkunftsland, die für andere sorgen. Es sind vor allem Frauen, die als Kinder-, Behinderte-, alte Menschen Pflegerinnen, Krankenschwestern u s w. arbeiten. Differenzierung der Einkommensquellen Familien schicken eine Person (Vertreter der Familie) zur Arbeit im Ausland. Der Rest der Familie bleibt in dem Land. Transfer der Gehälter Die Gehälter von Migranten werden in das Herkunftsland geschickt. Die Transfer werden eine Hauptquelle des Einkommens für die Familien, die in dem Herkunftsland bleiben. Das geschickte Geld wird für das tägliche Leben, den Einkauf von einer Wohnung oder einem Haus, die Einrichtung und Renovierung, Bildung der Kinder, Investitionen, usw. benutzt. Juristische Regelungen im Bereich Migration Ausreise Möglichkeiten Übertretung der Grenze Aufenthalt im Transitland Aufenthalt im Zielland Migrationen in der Gesetzgebung der EU Ausreisemöglichkeiten Jedes Land bestimmt die Regeln der Ausreisemöglichkeiten für seine Bürger Von dem Ausreiseverbot bis zur vollen Freiheit Dokumente, die zum Wegfahren berechtigen Grenzübertretung abhängig von der Politik des eigenen Landes und des Ziellandes legal und illegal Aufenthalt im Transitland Als Etappe unterwegs zum Zielland Migranten versuchen so kurz wie möglich zu bleiben Manchmal wandelt das Transitland zu einem Zielland um Aufenthalt im Zielland Jedes Land hat eine andere Politik den ankommenden Migranten gegenüber. Abhängig von der Politik kann der Aufenthalt: legal illegal am Anfang legal dann illegal am Anfang illegal dann legal. 157 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Legalität des Aufenthaltes hat eine große Bedeutung für den psychischen Zustand eines Immigranten, sowie für seine persönliche und berufliche Entwicklung. Migrationen in der Gesetzgebung der EU Politik der Immigrationskontrolle Politik den Migranten gegenüber 158 DE Direktiven der EU je länger ein Ausländer in einem Land bleibt, desto mehr Rechte hat er Grundlage zur Anerkennung des Einwohnerstatuses: stabile, regelmäßige und ausreichende Gehälter, gultige Krankenversicherung, Beteiligung an den Integrationsprogrammen, Recht zur Familienzusammenführung (gilt für einen Ehemann-eine Ehefrau und minderjährige Kinder). Dublin Konvention Garantie, dass jeder Asylantrag durch ein dafür verantwortliches Land geprüft wird, und Gewissenheit, dass jeder nächste Antrag in einem anderen Land der EU unmöglich wird alle Länder der EU, die den Asylantrag erörtern, müssen dieselben Rechtgrundlagen anwenden, nach denselben Normen und Standarten handeln. Schengenzone Freizügigkeitsregeln für Personen keine Kontrolle an inneren Grenzen der Zone größere Kontrolle an äußeren Grenzen der Zone gemeinsame Politik den Migranten gegenüber. Emigration: psychologische Konsequenzen Kulturschock auf Grund Migration verursachte Veränderungen psychische und physische Belastung, Stress Verlust von bisherigen Weisen des Zurechtkommens Begriff des Kulturschocks Verlauf des Kulturschocks. Auf Grund Migration verursachte Veränderungen Veränderungen in physischer Umgebung Veränderungen in sozialer Umgebung Veränderungen im psychischem Bereich. Veränderungen in physischer Umgebung Klima, Ernährungsinhalt, Mikroorganismen, chemische Substanzen in der Umgebung, Tagesrhythmus, Bilder, Klänge, Gerüche, Geschmäcke, Tastsinn... Veränderungen in sozialer Umgebung Von einer Kulturselbständigen und zuständigen Person, verändert sich der Migrant zu einem „Schüler“, der um Hilfe in einfachsten Sachen bitten und sich auf fremde Personen verlassen muss. Er wird von der neuen Umgebung als eine unselbständige, infantile, verzogene Person betrachtet usw. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Notwendigkeit der Entdeckung von sozialen Lebensregeln im neuen Land (Regeln von jedem Element der Kultur). Veränderungen im psychischem Bereich Veränderungen in der physischen und sozialen Umgebung verursachen einen psychologischen Stress. Bisherige psychologische „Verteidigungsmechanismen“ werden nicht mehr aktuell. Der Migrant empfindet neue Emotionen: Sehnsucht, Machtlosigkeit, Scham, Angst, Sicherheitsmangel, Minderwertigkeitsgefühle, Verlust der Kontrollmechanismen. Stress psychische und physische Belastung Die Ursache des Stresses ist der Mangel an Gleichgewicht zwischen Milieuforderungen und Beständen gegebener Person. Der Verlust von bisherigen Weisen des Zurechtkommens (in der neuen Umgebung werden bisherige Weisen nicht mehr entsprechend und unwirksam). Kulturschock starker Stress, der in der Situation eines Kontaktes mit Kulturverschiedenheit vorkommt. Der Schock ist meistens unerwartet, gewaltsam, und kurzlebig... Der Kulturschock ist aber langlebig und hat einen kumulativen Charakter. Kulturschock fasst das psychische, physische und soziale Funktionieren eines Menschen um. Es ist ein Ergebnis von schweren Änderungen, die von Migration verursacht wird. Er bringt negative Emotionen ein, die das Selbstgefühl und den Einfluss auf das Funktionieren des Menschen verschlechtert. Ergebnisse vom Kulturschock Verlust Unsicherheit Depression Unruhe Machtlosigkeit interpersonelle Konflikte (Wut, Hass) Gesundheitsprobleme und somatische Störungen Zwei Strategien vom Selbstzurechtkommen 1. Aufnehmen von ethnozentrischer Haltung, also Verhaltensinterpretation anderer Menschen aus der Perspektive von Normen eigener Kultur 2. Aufmerksame Beobachtung von Interaktionen zwischen „Eingeborener“. Vorsichtiges Schlussfolgerungsherausziehen und Nachahmungsproben. Verlauf eines Kulturschockes Modell „U” Am Anfang ist der psycho-physische Wohlstand eines Migranten am höchsten, dann wird er verringert und nach einiger Zeit kehrt er zum Ausgangsniveau zurück. Phasen des Modells „U” Flitterwochen - Schwierigkeiten sind unfühlbar, wenn auch der Migrant sie bemerkt, behandelt er sie mit Humor und sieht sie als ein Teil der „Exotik“ einer fremden Kultur. Ihre Zeitdauer hängt von den Beständen der Migranten ab. 159 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete 160 DE Beobachter – Migrant fühlt sich immer noch kein Teil der umfassenden Welt. Er beobachtet sie mit Distanz und versucht einen Schlüssel zu ihrem Verständnis zu finden. Teilnehmer - Migrant versucht einfach zu überleben und möglichst wirksam seine Bedürfnisse zu befriedigen und wachsende Defiziten zu ergänzen. Kulturschock – alle unangenehme Erscheinungen verstärken sich. Sie werden mit psychischer und physischer Belastung verbunden, so wie Krankheiten, Depression, Nervosität, oder Risikoverhalten. Gesundwerden – Migrant beginnt langsam sein Leben zu organisieren, was ihm das Sicherheitsgefühl erhöht. Er beurteilt mehr rationell seine Möglichkeiten und stellt Ziele. Er kann um sich herum neue Bestände zur Verwendung identifizieren. Meisterschaft – Migrant beginnt die Kultur des Aufnahmelandes zu verstehen und beherrscht Kulturkompetenzen, die ihm effektives Funktionieren ermöglichen. Phasen des Kulturschockes 1. „Touristische” Phase 2. Desorientierung, die wegen der Kulturunterschiede verursacht wird 3. Wende und Beginn des Rückkehres zum Wohlstand 4. Stabilisation von Emotionen, Erfahrung von positiven und negativen Aspekten der neuen Kultur 5. Bildung von zwei- oder Mehrkulturidentität Akkulturation psychologischer Akkulturationsvorgang Akkulturationsstrategien Konsequenzen der Aufnahme von einzelnen Strategien Marginalisierung als Misserfolg der Migration Rolle der Aufnahmegesellschaft im Akkulturationsvorgang Erscheinung des sozialen Ausschlusses Adaptation –was ist das? Adaptation zum Milieu – es ist das Besitzen von Eigenschaften (anatomischen, physiologischen, behavioralen), die das Überleben in einem gegebenen Milieu ermöglichen. Adaptationsstörungen Sie kommen in der Adaptationszeit zur neuen Lebenssituation vor. Symptome: Spannen, Unruhe, Angst Grämen, Depression Emotionalen Schwankungen Gefühl von Nichtzurechtkommens, Unfähigkeit der Planung und Entscheidungstreffen Ersatzverteidigungsmechanismen psychosomatische Symptome, Risikoverhalten (Autofahren nach dem Alkoholverzehr, Schlägereien, sexuelle Risikoverhalten), psychoaktive Substanzen (Drogen, Medikamente). Psychologische Akkulturation psychologische Akkulturation – es ist die Adaptation zum neuen Kulturmilieu, dadurch dass man Normen, Werte und Verhaltensschemen annimmt, die typisch für die neue Kultur sind. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Im Kontakt mit der Kulturverschiedenheit werden unterschiedliche Akkulturationsstrategien ausgewählt. Zwei Kulturen Heimische Kultur des Migranten und Kultur des neuen Landes – beide sind ein Teil des Lebens. Im Akkulturationsvorgang werden Anschauungen des Migranten den zwei Kulturen gegenüber ausgedrückt. Akkulturationsstrategien Akkulturationsstrategien – das sind die Weisen des Zurechtkommens mit der Dualität der Kultur, heimischer und neuer. Sie bestehen auf Rechterhaltung oder Ablehnung der gegebenen Kultur. Akkulturationsstrategien nach Berry 1. Integration 2. Separation 3. Assimilation 4. Marginalisierung 1. Integration es ist eine Verbindung von Elementen beiden Kulturen. z.B.: sehr gutes Kenntnis von zwei Sprachen, Kenntnis der Vertretern von beiden Kulturen, Feiern der Feste der beiden Kulturen, Übergeben den Kindern die Werte der beiden Kulturen als auch die Kenntnis der beiden Sprachen. Integration – Konsequenzen Entscheidung, aus welcher Kultur die Weisen des Zurechtkommens zu nehmen, ist von der Situation abhängig. Integration ist eine optimale Strategie für ein gesundes Funktionieren des Individuums in der Gesellschaft. 2. Separation es ist das Aufrechterhalten der heimischen Kultur und Begrenzung zum Minimum der Kontakte mit neuer Kultur und ihren Vertretern z.B.: keine Kenntnis oder schwache Kenntnis der neuen Sprache, Bekanntschaften nur unter Migranten aus eigenem Land, Erziehung der Kinder gemäß der heimischen Kulturwerten. Separation – Konsequenzen es ist ein Wille zum Aufrechterhalten vom traditionellen Lebensstil und Verteidigung von traditionellen Werten. Die neue Kultur wird als minderwertiger behandelt. Die Ursache kann eine unfreundliche Weise der Betrachtung von Ankömmlingen und eine niedrigere Beurteilung ihrer Kultur von der Gesellschaft sein. 3.Assimilation Ablehnung heimischer Kultur und Aufnahme neuer Kultur z.B.: Anwendung im Privatleben der neuen Sprache, Kinder werden die Muttersprache nicht gelernt, keine Kontakte mit anderen Migranten aus der Heimat. Assimilation – Konsequenzen Verursacht von der Wille, einen guten Status in der Gesellschaft zu erreichen, die widerwillig zu Andersartigkeit ist. 161 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Sie führt zum Verlust von Stabilitätsgefühl und – paradox – sie erschwert das Eintreten der Person in eine Gesellschaft. 4. Marginalisierung Ablehnung heimischer Kultur und keine Aufnahme von neuer. z.B.: es werden Feste sowohl einer Kultur, als auch anderer Kultur nicht gefeiert, Begrenzung von sozialen Kontakten, die Werte von heimischer Kultur werden den Kindern nicht übergegeben, sie werden auch bei dem Kennenlernen neuer Kultur nicht unterstützt. 162 DE Marginalisierung – Konsequenzen Sie kann durch den Kontaktverlust mit eigener Gruppe und Abneigung neuen Kontakten verursacht werden. Sie führt zum Isolierungsgefühl und Identitätsverlust. Als Folge können psychische Störungen und verbrecherisches Verhalten aufkommen. Akkulturationsstrategien – Tabelle Heimische Kultur Aufnahmekultur Ja Nein Ja Integration Assimilation Nein Separation Marginalisierung Akzeptation eigener Kultur Eine wichtige Ursache der Migration ist ein Mangel an Akzeptation von verschiedenen Elementen eigener Kultur – was dann? Wichtig ist es, einen Migranten im Schema seiner Kultur nicht hineinzuzwängen wenn er sie als Ganze oder auch zum Teil nicht akzeptiert. Rolle der Aufnahmegesellschaft im Akkulturationsvorgang Die Auswahl von Akkulturationsstrategien ist eine Resultante von zwei Faktoren: Entscheidung eines Immigranten Weise, auf welche die Umgebung auf ihn reagiert Erscheinung des gesellschaftlichen Ausschlusses es ist ein Gegensatz von Integration. Meistens ist ein Effekt von einer Diskriminierung, die mit der Kultur-, ethnischen Herkunft, Behinderung usw. verbunden ist. Konsequenz vom gesellschaftlichen Ausschluss ist Armut, gegenseitige Feindschaft, Ausschluss vom Bildungszutritt, von gesundheitlicher Fürsorge, usw. Hilfeleistung für Personen, die kulturell anders sind Was ist das Grundziel? Hilfe für diese Personen, damit sie in der neuen Gesellschaft auf solchem Niveau Funktionieren können, wie sie in heimischer Gesellschaft erreicht haben. Flüchtlinge – eine besondere Gruppe von Migranten Wer sind die Flüchtlinge? Ursachen der Emigration Definition eines Emigranten nach Genf Konvention UNHCR –Ziele und Tätigkeiten Rechte und Pflichten eines Emigranten 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Emigrantenstatus innere Emigranten Emigrantengeographie. Ursachen der Emigration Lebensbedrohung Gesundheitsbedrohung Freiheitsbedrohung Definition eines Emigranten nach Genf Konvention Emigrant – eine Person, die infolge einer begründeten Befürchtung vor einer Verfolgung wegen seiner: Rasse, Religion, Nationalität, Angehörigkeit zu einer bestimmten sozialen Gruppe wegen politischer Anschauungen außerhalb der Grenzen ihres Landes bleibt, dessen Bürger sie ist, und kann nicht, oder will nicht wegen dieser Befürchtungen den Schutz dieses Landes verwenden. Genf Konvention vom Jahre 1951 Die Konvention bildete die erste richtige internationale Verständigung, die wichtigste Aspekte vom Emigrantenleben umfasste. Sie nennt allgemein die Rechte eines Emigranten, wie Freiheit des religiösen Praktiken, Freizügigkeit, Recht zur Beschäftigung, Bildung, Zugang zu Reisedokumenten. Gleichzeitig nennt sie Plichten eines Emigranten dem aufnahmeland gegenüber. Grundsätzliche Vorschrift der Konvention sieht voraus, dass die Emigranten zum Land, in dem sie Verfolgungen befürchten, nicht umkehren oder entlassen werden können. UNHCR Das Ziel von UNHCR ist den Emigranten die Sicherheit in dem Aufnahmeland zu garantieren sowie die Unterstützung seiner Behörden in der Realisierung dieser Aufgabe. Das Amt vom Hohen Kommissar sucht Weisen, wie man den Emigranten im Lebensbeginn durch Integration mit der lokalen Gesellschaft oder freiwilligen Rückkehr in die Heimat helfen kann. Wenn das unmöglich ist, dann durch sie Siedlung in Drittländer. Wer verleiht einen Emigrantenstatus? Ein Emigrant ist ein Emigrant, unabhängig von der formellen Anerkennung. Landesbehörden bestimmen Prozeduren – gemäß des örtlichen Rechtsystems, die der Bestimmung der rechtlichen Situation von der Person dienen, die sich um den Emigrantenstatus bewirbt. Dabei auch ihre Rechte und Hilfenbereich. Verleihung von Emigrantenstatus Personen, die sich um Emigrantenstatus bewerben, müssen zeigen, dass ihre Befürchtung vor Verfolgungen begründet ist. Die Ausnahme ist die Situation einer gemeinschaftlichen Verleihung vom Emigrantenstatus ganzer Personengruppe, so wie im Fall von Massenflüchte, die durch ethnische Säuberung oder andere Aktionen gegen bestimmte Menschengruppen verursacht wurden. 163 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Absage der Verleihung vom Emigrantenstatus Personen, die keinen internationalen Schutz brauchen (anhand gerechter Prozeduren), sind in einer ähnlichen Situation, wie die Ausländer, die sich illegal in einem gegebenen Land aufhalten. Sie können also deportiert werden. UNHCR spricht dafür aus, dass die Person vor der Deportationsentscheidung, der den Emigrantenstatus nicht gegeben worden ist, Recht zur nochmaligen Überprüfung ihres Antrages hätte. 164 DE Vorläufiger Schutz Vorläufiger Schutz – ist eine Lösung, die für die Länder vorgeschlagen wird, in denen ein plötzlicher Masseneinfluss von Emigranten vorgekommen ist. Es ist eine Übergangsform des Schutzes, welche dauerhafte Lösungen ersetzt werden sollen. Länderbehörden, die den vorläufigen Schutz verwenden, vermeiden die Notwendigkeit der Überprüfung von individuellen Angelegenheiten der Personen, die wegen des Heimkrieges oder allgemein verwendeter Gewalt fliehen. Die geschützten Personen, nach Genf Konvention, sind Emigranten. Vorläufiger Schutz kann abgeschafft werden, wenn die Rückkehr in den Wohnort sicher wird. Emigrantenrechte Jeder Emigrant hat ein Recht zu einem sicheren Unterkunft. Länder können die Emigranten nicht entlassen und sie mit Gewalt entfernen, dort, wo es ihnen irgendwelche Gefährdung bedrohte. Keine Emigrantengruppe darf diskriminiert werden. Die Länder sollen den Emigranten, die Verwendungsmöglichkeit von sozialen und ökonomischen Rechte zumindest in dem Grade zu garantieren, die von Ausländern mit einer festen Aufenthaltskarte in dem Land verwendet werden. Einem Emigrant werden also grundsätzliche Bürgerrechte garantiert, so wie: Anschauungs- und Siedlungsfreiheit, und einen Schutz vor Folterung und vor erniedrigendem Behandeln. Die Länder werden verpflichtet, mit UNHCR mitzuarbeiten. Die Länder sollen die Familien aufnehmen, denen einen vorläufigen Schutz gewährt wurde, mindestens deren Ehemänner (Ehefrauen) und minderjährige Kinder. Jeder Emigrant soll einen Zutritt zur Gesundheitsfürsorge haben. Jeder erwachsene Emigrant soll ein Recht zum Arbeitsaufnahme haben. Keinem Kind-Emigranten kann die Möglichkeit zum Schulbesuch entnommen werden. In bestimmten Situationen, so wie in Massenemigrantenwelle, können die Länder, die den Schutz anbieten, manche Rechte beschränken, z.B.: Umsiedlungsfreiheit, Arbeitszutritt, oder entsprechende Bildungsmöglichkeiten für alle Kinder. Schutzrecht für Frauen, die sich den sozialen Begrenzungen nicht unterordnen wollen Personen, die vor ernsthaften Diskriminierung oder vor einem anderen unmenschlichen Behandel und Verfolgung wegen der Absage von der Unterordnung strengem Sittenkodex fliehen, haben Gründe, um sich um einen Emigrantenstatus zu bewerben. Die Verfolgung kann z.B.: eine sexuelle Gewalt sein. Verfolgung ist eine Diskriminierung, die besonders schädige Konsequenzen hat. Die Frau, die eine Attacke wegen Ablehnung des traditionellen Bekleidung befürchtet, oder selbst einen Ehemann auswählen möchte und ein unabhängiges Leben führen will, kann eine Emigrantin werden. Die Frauen, die eine rituelle Verletzung vom geschlechtlichem Organen befürchten, können auch einen Emigrantenstatus bekommen. Emigrantenpflichte Emigranten haben auch einige Pflichte. Besonders sollen sie Rechte und Regeln des Landes respektieren, in dem sie einen Schutz bekamen. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Schutzrechtverlust Personen, die an Kriegsverbrechen und an einem ernsthaften Verstoß von internationalen Menschenrechten und Normen des humanitären Rechtes – darin Völkermord teilnahmen, verloren das Recht zum Schutz und zur Hilfe, die den Emigranten zustehen. Die Person, die solcher Tätigkeiten verdächtigt wird, soll keinen Schutz als Emigrant bekommen. Schutzrecht verliert auch eine solche Person, die eine Streittätigkeit gegen ihr Herkunftsland aus dem Land fortsetzt, in dem sie sich um einen Emigrantenstatus bewirbt. Kein Soldat kann Emigrant werden. Genf Reisedokument – sogenannter Genf Pass Es ist ein Dokument, das den Emigranten in dem Aufnahmeland gegeben wird. Das Dokument lässt sie zur Grenzübertretung, zum Reisen in andere Länder und zum dortigen Bleiben für eine bestimmte Zeit. Regulation Dublin II bestimmt, welche der EU Ländern verantwortlich für die Antragserörterung vom Emigrantenstatus sind, um das Antragsstellen von einer Person gleichzeitig in vielen Ländern zu vermeiden. Der Emigrant bekommt den Emigrantenstatus, in dem Land, in welchem er den Antrag abgelegt hat. Innenemigranten IDP –internally displaced persons Innenemigranten müssen ihre Häuser aus denselben Gründen verlassen, wie Emigranten, sie übertreten aber die Grenzen nicht, die als international betrachtet werden. Aus diesem Grund dürfen sie nicht ganzheitlich die Hilfe von UNHCR verwenden. Die Innenmigrantenzahl (20-25 Millionen) ist grösser als die Zahl von „normalen” Emigranten. Aus welchen Ländern kommt die höchste Zahl der Emigranten? Afghanistan Irak Sudan Kolumbien Demokratische Republik Kongo Somalia Vietnam Welche Länder nehmen die meisten Emigranten auf? Pakistan (2 Millionen Emigranten) Syrien (1 Mil.) Iran (900 Tausend) Deutschland (600 Tausend) Jordanien (500 Tausend) Tansania (430 Tausend) Phasen der Flüchtlingswerdens 1. Vor der Emigration 2. Flucht 3. Ankommen zum Land des ersten Asyles 4. Ansiedlung in dem neuen Land 5. Repatriation. 165 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Gewalt und ihre Folgen 166 DE was ist Gewalt? Verfolgung, Verfolgungsarten Folter und ihre Konsequenzen Vergewaltigung – individuelle Folgen und politische Bedeutung Menschenhandel (trafficking people). Was ist Gewalt? es ist die Ausübung des Einflusses, der ungewollt und nicht akzeptiert von der Person ist, gegen die Gewalt angewandt wird. „Wer Folter erlitten hat, kann sich nicht mehr in der Welt eingewöhnen“ Jean Améry, der belgische Schriftsteller, der Folter in einem Gefängnis in der Hitler Zeit und in Konzentrationslagern erlitten hat. Folter – warum wird sie angewendet? um Informationen zu bekommen, um politischer und kultureller Integrität gegebener Gruppe zu schaden um die Persönlichkeit der Person zu zerstören um für politische Anschauungen zu bestrafen um ethnische und religiöse Minderheiten auszurotten um gegebene Gruppe einzuschüchtern Physische Folter Anbrennen der Körperteile schlagen mit dem Strom Verstümmlung Aufhängen an den Armen oder Beinen Schlagen der Fersen Waterboarding Psychische Folter Sensorische Deprivation Scheinhinrichtungen Verletzung der Privatsphäre Folter mit Verwendung der Pharmakologie Verwendung der Substanzen, die physische Schmerzen verursachen Durchbrechen des Widerstandes durchs Verabreichung bestimmter Medikamente Störung der Erkenntnis- und Gefühlsorientierung Abhängigkeit der gefolterten Person von Medikamenten Folter und ihre Konsequenzen für die Opfer Konsequenzen für physische und psychische Gesundheit. Posttraumatic Stress Disorder(PTSD) Depression, Stimmungsstörungen Angststörungen, Panikattacken, Phobien interpersonale Probleme 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Gewalt – individuelle Folgen und politische Bedeutung Die Gewalt ist nicht nur die Gewalt individueller Person gegenüber. Massengewalt ist meistens ein Instrument der nationalen oder ethnischen Politik, das während der Kriege und Konflikte angewendet wird. Sie bricht die Kontinuität der Verwandtschaft in der gegebenen Gesellschaft durch. Menschenhandel (human trafficking) Anwerben, Transport, Übergabe und Halten der Personen, unter Anwendung von Gewalt oder Betrug, zu folgenden Zielen: sexueller Missbrauch Verwendung als Arbeitskraft Handel mit menschlichen Organen Kinderadoption Die häufigste Form des Menschenhandels ist das Handel mit den Frauen, die dann zur Prostitution gezwungen werden. PTSD Begriff von „Trauma” PTSD Symptome meist aufkommende PTSD Symptome bei den Flüchtlingen PTSD Einfluss auf verschiedene Lebensbereiche Trauma Erfahrung oder Zeuge werden der Lebens- oder Gesundheitsgefährdung, und der daraus folgender starker Stress. Starke Reaktion auf Stress kommt ein paar Minuten nach dem Ereignis vor tritt in ein paar Stunden oder Tagen zurück. Symptome: Benommenheit (Verkleinerung der Aufmerksamkeit, Desorientierung) Ausschaltung von „hier und jetzt” oder Anregung, übermäßige Aktivität physiologische Symptome der Angst (beschleunigter Herzschlag, Schweiß, rot werden). Das Ereignis kann teilweise oder ganz vergessen werden. PTSD – Posttraumatic stress disorders Eine diagnostische Kategorie, die die Reaktion einer Person auf schmerzhafte und traumatische Situationen (Trauma) umfasst. Es erscheint ein paar Wochen oder Monate nach dem Ereignis. Es kann viele Jahre dauern, und dadurch zu dauerhaften Veränderungen in der Persönlichkeit führen. PTSD Die Reaktion auf einen starken Stress und Adaptationsstörungen. Es erscheint bei gesunden Personen. PTSD würde nicht erscheinen, wenn das traumatische Ereignis nicht vorgekommen wäre. 167 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete PTSD Symptome chronische Schmerzen unkontrolliertes Wiederauftreten traumatischer Erinnerungen Schlafstörungen, Alpträume Angst, Vermeidung der Aktivitäten und Situationen, die an das traumatische Ereignis erinnern psychosomatische Krankheiten Probleme mit dem Gedächtnis und der Konzentration Depression, Unfähigkeit Vergnügen zu empfinden. 168 DE Somatisierung Psychosomatische Krankheiten Physische Beschwerden - Symptome des Stresses Keine medizinische Ursachen Sorge um eigene Gesundheit Forderung von medizinischen Untersuchungen Das ist keine Simulation! Die Person leidet wirklich. Symptome, die von den Flüchtlingen am häufigsten berichtet werden: Trauer, Angst vor der Zukunft Schmerzen in verschiedenen Körperteilen Schlafstörungen, Alpträume Konzentrationsstörungen, Zerstreutheit Verlust von Interesse, mangelnde Fortschritte in der Arbeit, Schule Vermeidung einiger Orte, Objekte, Personen Misstrauen Spannung, Unruhe Aggression, Verlust der Kontrolle über Impulse Probleme in der Beziehung, Ehe. Einfluss des PTSD auf verschiedene Lebensbereiche Trauma-Opfer kann sich isoliert, gekennzeichnet, erniedrigt und demütigt fühlen. Sein tägliches Funktionieren wird erschwert, weil PTSD einen Einfluss auf: physische Gesundheit psychische Gesundheit Beziehungen mit anderen Menschen hat. Weibliche Flüchtlinge Gewalt aufgrund des Geschlechts Barrieren bei der Teilnahme an dem gesellschaftlichen Leben Hausgefangenschaft sexueller Missbrauch Gefährdungen während der Reise Gefährdungen in den Flüchtlingslagern Veränderungen in der Familienstruktur, Ehekonflikte Hilfe für Frauen – Flüchtlinge. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Gewalt aufgrund des Geschlechts fasst sexuelle, physische oder psychische Gewalt um, die gegen jemanden nur aufgrund seines Geschlechts gerichtet wird. Unter anderen: Gewalt in der Familie Vergewaltigung sexuelle Belästigung Beängstigung in der Arbeit und Schule Menschenhandel Zwingen zur Prostitution. Jeder kann Gewaltopfer aufgrund des Geschlechts werden. Jedoch, Frauen und Mädchen werden am meisten darauf ausgesetzt. Barrieren bei der Teilnahme an dem gesellschaftlichen Leben In vielen Ländern darf eine Frau an dem gesellschaftlichen Leben nur dann teilnehmen, wenn sie von einem Mann repräsentiert wird. In allen Aktivitäten wird sie dann einem Mann untergeordnet, der z.B.: formelle Sachen bei Ämtern erledigt, kann aber auch alle Lebensentscheidungen für sie trifft. Kleidung und Verhalten Frauen können psychischen und physischen Verfolgungen unterworfen werden, wenn sie die traditionelle Kleidung nicht tragen wollen (z.B. Tschador, Hijab, Kapuzenmantel), und auch wenn sie Make-up haben, ungeeignete Schuhe tragen und sich auf eine unrichtige Weise benehmen, die ihre Würde herabsetzt und Männer zu ungeeignetem Verhalten provoziert. Kein Zutritt zum Bildungswesen 60% den Jugendlichen, die keine Schule besuchen sind die Mädchen. 64% den Analphabeten sind Frauen. Gewalt in der Familie Die Gewalt gegen die Frauen durch ihren Familienmitgliedern ist in der ganzen Welt üblich. Auch wenn die Gewalt in der Familie rechtlich verboten wird, wird sie in vielen Gesellschaften akzeptiert. Hausgefangenschaft In manchen Ländern dürfen die Frauen ihr Haus nicht alleine zu verlassen oder eine Arbeit, ohne Erlaubnis ihres Mannes, oder eines anderen Mannes, der über ihr Schicksal entscheidet, aufzunehmen. Es wird ihnen auch das selbstständige Wohnen erschwert, da es negativen Einfluss auf die Steigerung ihres Unabhängigkeit als auch auf die autonome Lebensgestaltung üben könnte. Arrangierte Ehen In vielen Ländern darf eine Frau den zukünftigen Mann nicht wählen, diese Entscheidung treffen ihre Eltern. In Indien werden von den Eltern 90% der Ehen arrangiert. Diese Sitte zwingt oft junge Frauen nicht nur aus eigenem Haus zu fliehen, sondern sehr oft auch aus eigenen Land. Wenn man gegen die Wille der Eltern handelt, wird man sowohl von der Familie als auch von der Gesellschaft angeprangert. 169 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Verletzung der Geschlechtsorganen Beschneidung der Geschlechtsorganen ist in vielen afrikanisch-moslemischen Ländern verbreitet (Somalia, Dschibuti, Sudan, Mali). Die Sitte ist stark in Kultur verwurzelt. Die Frau, die nicht beschneidet ist, darf keinen Ehemann nehmen und darf nicht „normal“ in der Gesellschaft existieren. Sie wird als „eine unreine Frau“ charakterisiert. Es leben jetzt 114 Millionen Frauen in der Welt, die beschneidet wurden. 170 DE Gewalt Gewalttaten sind eine verbreitete Form der Verfolgungen, des Terrors und „ethnischer Säuberungen“ – Streittätigkeiten, die Menschen zum Verlassen ihrer Häuser zwingen, weil sie direkt an Zivilisten gerichtet werden. Die weiblichen Flüchtlinge werden manchmal auch während der Flucht und in dem Moment des Ankommens in das Land, in dem sie Schutz suchen, sexuell belästigt. Psychologische Folgen der Gewalttaten Angst, Gefährdungsgefühl Schuldgefühl, Selbstbeschuldigung Verinnerlichung der Wut Verlustgefühl, Trauer Kraftlosigkeit, Verlust des Kontrollegefühles Alpträume, Flashback Probleme, die mit der sexuellen und intimen Sphäre verbunden sind Gefahr während der Reise in ein anderes Land : Frauen in vielen Ländern dürfen selbst nicht reisen. Wenn sie vor eigenem Mann oder eigener Familie fliehen, dann müssen sie sich auf die Fürsorge anderer Männer verlassen, die sie zu sexuellen Dienstleistungen erzwingen können. Auf diese Art und Weise bezahlen die Frauen für die Fürsorge, Ernährung, Hilfe bei der Erledigung ämtlicher Formalitäten in dem Zielland. Ohne Fürsorge während der Flucht, werden allein reisende Frauen mehr auf die Gewalttaten ausgesetzt. Bedrohungen in den Flüchtlingslagern Frauen werden auf die Gewalttaten auch in den Flüchtlingslagern ausgesetzt, z.B.: Lokalisierung der Toiletten. Es passiert manchmal, dass die Frauen von Miterbeitern sexuell missbraucht werden – Missbrauch als „Bezahlungsform“ für Unterkunft und Verpflegung. Das Hauptproblem in den Flüchtlingslagern ist ungenügender Zugang zur Ernährung. Das betrifft besonders Frauen und Kinder, die oft an der Ernährungsverteilung nicht teilnehmen. Sie sind von Männern abhängig, die oft unrichtig und unrecht die Ernährung teilen. Veränderungen in der Familienstruktur, Konflikte in der Ehe Für Frauen und ältere Personen sind Akulturationsprozesse oft schwerer und sie passen sich auf die andere Kultur langsamer an. Ein Grund dazu ist, unter anderem, häufige Isolierung zu Hause, wenig Kontakte mit anderen Menschen und Situationen. Die Familienrollen in den Migrantenfamilien werden degradiert. Die Männer, die für ihre Familien verantwortlich sind, sind nicht imstande sie zu unterhalten und beschuldigen sich selbst dafür. Durchführung eines Interviews mit einer weiblichen Flüchtling Der Interviewer muss über die Behandlungsweise, Politikrechte der Frauen in der Herkunftsland als auch über die Fälle des Gewaltbenutzung gegenüber Frauen bewusst werden. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Der Interviewer sollte die Informationen über die kulturellen, religiösen und sozialen Bedingtheiten von Frauenverhalten besitzen. Durchführung eines Interviews mit einer weiblichen Flüchtling (2) Die angebotene Hilfe muss zur Situation angepasst werden (z.B. ein Hausbesuch von soziallen Mitarbeiter kann für eine Frau peinlich werden) Sammeln der Informationen über Gewaltumständen Wahrnehmung der Gewaltzeichen, Folterung Am wichtigsten ist das Gestaltung einer unterstützenden Umgebung während des Interviews. Wenn wir vermuten, dass eine Frau Gewaltopfer ist Der Interviewer und der Dolmetscher sollten weiblich sein Der Interviewer sollte besonders taktvoll sein und zuhören zu können Die Fragen, die mit traumatischen Erfahrungen verbunden sind, sollte man möglichst vorsichtig stellen und versuchen dabei in die Intimsachen nicht einzugehen. Sollen wir diese Frau über unsere Diskretion versichern an sollte die Anwesenheit der dritten Personen vermeiden Bei einem Interview solle auch kein Familienangehörige präsent sein Wir müssen auch die Möglichkeit berücksichtigen, dass die Frau uns nicht sagen will, dass sie vergewaltigt worden ist Gründe für die Verheimlichung der Gewalt Die Frauen oft mögen lieber ihre Erlebnisse vor den Verwandten geheim zu halten. Gesellschaftliches Bewusstsein von solchen Ereignissen, besonders wenn es um sexuelle Gewalt geht, könnte sie diskreditieren und ein Stigma der unreinen Frau zu vergeben. Die Frau kann eine Vergewaltigung verbergen, da ihre Herkunftskultur es untersagt, über die mit der Sexualität verbundenen Sachen zu sprechen. Hilfe für Frauen - Gewaltopfer materielle Hilfe psychologische Hilfe (z.B.: Unterstützungsgruppen, Hilfe der Frauenorganisationen) medizinische Hilfe ( auf Grund Verletzungen, Krankheiten, Schwangerschaft, Zugang zur Verhüttungsmittel) Berufsberatung und Hilfe bei dem Gewinn neuer Qualifikationen Vor allem: Information! Vermittlung wichtiger Informationen zum Kampf um eigene Rechte. Kinder – Flüchtlinge Kinder ohne Betreuung Änderungen im Struktur der Familie, Konflikte zwischen Generationen Einwirkung auf die Eltern Kontaktmöglichkeit mit eigener Kultur Bildung, Unterstützung der Lehrer. Kinder – Flüchtlinge Űber 50% minderjährige Flüchtlinge haben jemanden in der Familie verloren, und über ein Drittel sind Zeugen des Mordes oder Folter an ihrer Familie gewesen. Sie sind Zeugen der Gewalt, des Krieges, der Gewalttaten gewesen. 171 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Kind ohne Betreuung Nach UNHCR : ein Kind ohne Betreuung wurde von beiden Eltern getrennt und für das, angesichts des geltenden Rechtes und der Sitten, keinen Betreuer bestimmt werden kann“. Bewerbung um den Flüchtlingsstatus Das Kind ohne Betreuung kann selbst einen Antrag über den Flüchtlingsstatus ablegen. Es soll Hilfe und Unterstützung entsprechenden SozialarbeiterInnen bekommen. 172 DE Kontakt mit eigener Kultur Besonders wichtig für der Kinder ohne Betreuung. Minderjährige Flüchtlinge, die mit eigener Familie bleiben und mit/in der Familie leben, haben einen „natürlichen“ Zugang zu eigener Sprache und Tradition. Sicherheitsgefühl Ein der größten Probleme minderjährigen Flüchtlinge ist Verlust des Sicherheitsgefühles. Wichtig für den guten Zustand und für die Entwicklung von Kindern ist ihnen Sicherheitsgefühl, Normalität und Stabilisierung zu geben. Gesundheit PTSD Depression emotionelle Störungen Angst, Unruhe somatische Symptome. Konflikte zwischen Generationen Bei Kindern verlaufen die Akkulturationsprozesse meistens schneller als bei Erwachsenen. Sie besuchen die Schule und haben zahlreiche Kontakte mit Altersgenossen in dem neuen Land, was große Hilfe bei der Akkulturation ist. Das kann aber Konflikte zwischen Kindern, Eltern und Großeltern verstärken, die sich langsamer anpassen (ganz andere Welt der alten und jungen Generation). Verantwortung für die Familie Kinder, besonders ältestes Kind, wird mit viel zu großer Verantwortung, Arbeit und zu vielen Pflichten zugunsten der Familie belastet. Es ist dann eine der Ursachen, warum viele Kinder eine Schule nicht besuchen können. Hilfe für die Eltern Integrationsprogramme für Flüchtlingsfamilien. Je schneller die Eltern in dem neuen Land selbständiges, unabhängiges Leben beginnen, desto größere Chancen auf die Normalität werden die Kinder haben. Unsicherheit verursacht zusätzliches Leiden oder Stress für die Familie. Niedergeschlagenheit der Eltern verursacht oft Streitereien in der Familie und provoziert die Gewalt den Kindern gegenüber. Ausbildung der Kinder Kein Zugang zur Bildung stört die Erkenntnis- und Sozialentwicklung der Kinder. Wichtig für die Integration ist den Kindern die Möglichkeit des Spracherlernens und Schulbildung auf einem entsprechenden Niveau zu sichern. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Zur Teilnahme minderjährigen Flüchtlinge an dem Schulunterricht sollen sowohl Lehrer, als auch andere Schüler vorbereitet werden. Hilfe für Erzieher und Lehrer Wissen über Probleme, die minderjährige Flüchtlinge haben. Erkenntnis aktueller Situation des Kindes, dabei auch Sprache des Aufnahmelandes. Grundsätzliche Informationen über das Herkunftsland. Vorteile der multi- kulturellen Schulen: Verständnis und Respekt für andere Menschen, Toleranz, Kulturunterschiede. Leben in einem Flüchtlingszentrum soziale und ökonomische Probleme Kulturprobleme psychologische Schwierigkeiten, gelernte Ratlosigkeit Soziale und ökonomische Probleme Unzureichendes soziales Angebot in Zentren. In manchen Zentren gibt es keine Kindergärten, Spielplätze, Sportplätze, Bibliotheken, keinen Zutritt zum Computer und kein anderes Angebot von Freizeitaktivitäten. Überfüllung den Zentren und Entstehung von Konflikten untern Einwohnern, z.B.: Diebstähle und Erpressungen, denen Täter Zentrumeinwohner sind. kein Zutritt zur Bildung für Kinder, die sich um Emigrantenstatus bewerben. Keine Kindergärten und keine Kinderbetreuung. Keine Möglichkeiten eine Arbeit zu bekommen, in der Zeit, wenn man auf die Entscheidung wartet. Schwierige Situation von Behinderten. Mangel an hygienischen Artikeln. Mangel an medizinischer Fürsorge, besonders für Frauen, die schwanger sind. Kulturprobleme Konflikte zwischen Emigranten. Menu, das keine Kulturbedürfnisse berücksichtigt. Emigranten kennen die juristische Regelungen in der Einrichtung nicht. Mangel an Schulungen für das Personal im Bereich von kulturellen und religiösen Unterschieden. Mangel an Dolmetschern vertieft Kommunikationsprobleme. Konflikte zwischen Emigranten und Personal von Zentren. Mangel an Information, die Emigrantenrecht und Statusvergabeverfahren betreffen, Mangel an Information über Ausländerrechte in einem gegebenen Land. Probleme, die wegen das Nutzung von gemeinsamen Badezimmern durch die Personen mit unterschiedlichen Kulturherkunft herkommen. Nutzung durch Männer den Frauenbadezimmern. Unterbringung in einem Zimmer Familien mit Kindern und einsamen Männern. Psychologische Probleme Keine Unterstützung für die Gewaltopfer und für die Personen, die eine Trauma erlebt haben Mangel an Sicherheitsgefühl wegen übermäßiges Alkoholgenuss und Drogenannahme -(Süchte) von manchen Einwohnern des Zentrums Mangel an Sicherheitsgefühl wegen geringer Personalzahl Langeweile Lebensweise in einem Zentrum verursacht Passivität und psychologische Probleme. Gelernte Ratlosigkeit Annahme der Passivhaltung angesichts allen täglichen Aufgaben, die durch Emigranten ausgeübt werden sollen. 173 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Es folgt aus der Überzeugung, dass ihr Schicksal von der anderen füllig abhängig ist und sie selber auf Nichts einen Einfluss haben. Ergebnis der mehrmaligen Erfahrungen der: Kontrolleverlust über sein eigenes Leben Unwirksamkeit eigener Bemühungen Lassen von mehreren unerledigten Aufgaben Je länger der Aufenthalt in einem Zentrum dauert, desto größer ist die Ratlosigkeit Rückkehr aus der Emigration 174 DE Rückkehrkulturschock ferne Konsequenzen der Migration Ursachen des Misserfolges der Migration Faktoren, die die Entscheidung über die Rückkehr beeinflussen psycho-soziale Aspekte der Rückkehr Modell von Rückkehrkulturschock. Ferne Konsequenzen der Migration für die Generation für die nächste Generationen Verlust von Kulturfertigkeiten (hängt von Akkulturationsstrategien ab) Akkulturation in dem neuen Land Lockerung von gesellschaftlichen Verbindungen im Herkunftsland „Kulturversteinerung” inaktuelles Kulturwissen von dem Herkunftsland sie wird u.a. verursacht durch: Mangel an Kontakt mit gegenwärtiger Kultur des Landes Mangel an Informationen über Wandlungen, zu welchen dort gekommen ist Mangel an Kontakt mit neuen Emigranten aus dem Land Dritte Generation Die erste Generation von Emigranten empfindet deutlich Adaptationsprobleme im neuen Land. Die zweite Generation sondert sich von der Tradition der Eltern ab. Erst die dritte Generation kann ohne Komplexe Traditionen beider Länder verbinden. Rückmigrationen konservativ innovativ Migrationsmisserfolg in Pension gehen Ursachen des Migrationsmisserfolges nicht entsprechende Erwartungen Nichtvorbereitschaft zur Migration (Sprach-, Kulturkenntnis, Bekannte, Bestände) Persönlichkeitsbedingungen Diskriminierung und Intoleranz im Aufnahmeland 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Faktoren, die die Entscheidung über die Rückkehr beeinflussen Schwierigkeiten mit dem Arbeitsfinden Arbeit, die mit den Qualifikationen nicht übereinstimmt Einkommen unter Erwartungen Familie und Freunde blieben im Herkunftsland berufliche Perspektive im Herkunftsland (weitere Bildung, Arbeit) schlechte Beziehungen mit Vertretern der Gesellschaft des Aufnahmelandes Verwirklichung der Pläne, die mit dem Aufenthalt im Aufnahmeland verbunden waren wesentliche Veränderungen im Herkunftsland Psychologische Aspekte der Rückkehr Angst vor der Beurteilung der Umgebung (Gefühl, das man viele Pläne nicht verwirklichte, die Gründe zum Wegfahren bildeten) Schamgefühl, dass man die Erwartungen der Familie und seine eigene nicht verwirklichte nicht entsprechende Erwartungen, die mit der Rückkehr verbunden sind Rückkulturschock Rückkulturschock Modell „W” beschreibt einen Readaptionsvorgang zu heimischer Kultur nach einem längeren Aufenthalt im Ausland. Es verläuft ähnlich zum Kulturschock, aber in kürzerer Zeit und nicht so intensiv. Rückkulturschock geht daraus hervor, dass die Adaptation zur Aufnahmekultur auf eine so große Weise einen Migranten veränderte, dass er nach der Rückkehr eine Kulturfremdheit im Herkunftsland erfährt. Sprachkenntnis Sie kann paradox das Funktionieren erschweren, weil andere Menschen meinen, dass Sprachkenntnis gleich Kulturkenntnis ist. „Rückkehren” nächster Generationen von Migranten Identität, die Elemente von beiden Kulturen verbindet, duale Identifikation. Inaktuelles Kulturwissen vom Herkunftsland der Voreltern. Rückkehrmotive: ökonomisch familiär politisch/ideologisch Multi-kulturelle Arbeit Kultur und Lernen der Kultur Verschiedenheit der Kulturdefinition Bestandsteile der Kultur. Beispiele von verschiedenen Kulturdefinitionen (1) Kultur als Lebensweise, die gemeinsam für eine gegebene Gruppe ist. Kultur als etwas, was vom Menschen geschöpft wurde. Kultur als „Software”, die Menschen im Alltag verwenden. 175 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Kultur ist ein System von Werten, Normen und Verhaltensweisen, die für einzelne Gruppen und Völker charakteristisch sind. Sie werden von Generation zu Generation weitergegeben. 176 DE Eisbergmodell Sichtbare Elemente (bewusst): Architektur, Kunst, Küche, Musik, Sprache... Unsichtbare Elemente (unbewusst): Geschichte von einer Menschengruppe, ihre Normen, Werte, grundsätzliche Konzeptionen, die Raum, Natur, Zeit betreffen. Mimik, Körpersprache, Strategien von Problemlösungen, Weisen vom Entscheidungstreffen, Geschlechterrollen, Rollen, die mit der sozialen Umgebung verbunden sind Bestandsteile der Kultur Werte: das, was allgemein als wichtig behandelt wird. Normen: das, was die Richtung des Verhaltens und Entscheidungstreffens zeigt. Verhaltensweisen: Szenarien des Verhalten in einer Situation. Multi-kulturelle Kompetenzen Fertigkeiten, mit denen Hilfe man das Wissen von Verschiedenheiten zwischen Vertretern unterschiedlicher Kulturen bekommt und man wendet das Wissen im Praxis an. Kultur und Kulturkennenlernen Sozialisation Rolle der Familie und des Bildungssystems Kultur und individuelle Unterschiede Wie „lernen” wir Kultur? Unsere soziale Umgebung in Form von naher und nicht so naher Familie, Freunden, Bekannten, Lehrern, und sogar zufällig getroffenen Menschen, zeigt uns von Anfang an, was man machen muss, und was absolut unzulässig ist. Das Lernen findet praktisch auf eine unbemerkte Art und Weise. Sozialisation Vorgang, während dessen wir fremde Bedürfnisse kennen lernen und eigene Bedürfnisse und Gefühle ausdrücken. Wir lernen, wie man mit beiden auf eine befriedigende Art und Weise handelt (sowohl für uns, als auch für die Umgebung). Familienrolle ist für den Sozialisationsvorgang am wichtigsten. Kulturunterschiedliche Weisen und Stufen des Elternengagements in die Kindererziehung. Achtung! Das ökonomische Lebensniveau hat auch einen wichtigen Einfluss auf die Erziehungsweise der Kinder. Freie und unfreie Erziehung unfreie Erziehung – Druck auf Nachgiebigkeit und Gehorsam der Familie gegenüber bei der Erfüllung von gegebenen Aufgaben. freie Erziehung – Druck auf Erzeugung bei dem Kind eines Unabhängigkeitsgefühles, gutes Selbstwertgefühl es,Glaube und Streben nach persönlicher Leistung und Entwicklung. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Rolle der Bildungssystem Ein der wichtigsten Faktoren der Sozialisation. Hat einen Einfluss auf das Kind schon ab der Kindergartenetappe – versichert nicht nur die intellektuelle Entwicklung, sondern auch soziale und emotionale Kompetenz. Bildungssystem und konkrete Schulpraktiken widerspiegeln die Kultur. Lernstile Lehrer in amerikanischen Grundschulen wenden sich an einzelne Schüler (sowohl während eines individuellen, als auch während Gruppenunterrichtes). Lehrer in japanischen Grundschulen wenden sich an Schüler als an eine Gruppe, sogar dann, wenn die Schüler individuelle Aufgaben machen. Kultur und individuelle Unterschiede Menschen teilen Werte ihrer Herkunftskultur, aber sie haben auch einzigartige persönliche Attributen und Erfahrungen. Temperament und Persönlichkeit Temperament = es ist eine biologisch bedingte Weise der Kommunikation mit der Welt. Persönlichkeit = es ist eine „Konstellation“ der relativ festen Dispositionen- im Bereich behaviorelle Prädispositionen und Kennenlernenprädispositionen. Streit „Natur vs. Erziehung”, anders „Natur vs. Kultur“ 100% Erblichkeit i 100% Milieu Kulturmainstreaming Nicht jeder teilt die in eigener Gruppe geschätzten Werte oder benimmt sich gemäß Normen. Jedoch jeder erkennt solche Werte und Normen als charakteristisch für ihre Gruppe. Kulturausmäße Kulturunterschiede Kulturausmäße nach Hofstede Untersuchung von Kulturausmäßen Wo soll man Kulturwissen suchen? Enkulturation Vorgang, während dessen man in einer Kultur angenommene Verhaltensweisen und Stile beherrscht (innere, psychologische Kulturaspekte). Die beherrschten Regeln bleiben oft unbewusst, haben jedoch einen großen Einfluss auf das Verhalten und auf die Erwartungen gegenüber anderen Personen. Kulturunterschiede Unterschiede in Werten, die das Verhalten eines Menschen bestimmen, in Normen, welchen er sich unterordnet, in Verhaltensweisen und Kommunikation, die durch eine gegebene Gruppe für richtig betrachtet werden. Wie kann man Kulturunterschiede beschreiben? Durch Kulturausmäße! 177 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Kulturausmäße die Weise von Kulturbeschreibung und von ihren gegenseitigen Vergleichen, am häufigsten durch eine Akzeptanzmessung und Bedeutung von unterschiedlichen Werten in unterschiedlichen Gesellschaften. 178 DE Forschung den Kulturausmäßen Projekt von Hofstede: 70-ere Jahre, IBM Zweigstelle Projekt von Trompenaars: 1993, 30 Firmen in 50 Ländern. Projekt von Globe: internationales Forschungsprojekt, das Kulturausmäße betrifft. 17 Tausend Personen, 62 Länder. Es wurden Gestaltungskulturen auf zwei Ebenen – von Werten und Praxis untersucht. Kulturausmäße nach Hofstede 1. Machtdistanz 2. Individualismus/Kollektivismus 3. Männlichkeit/Weiblichkeit 4. Unsicherheitsvermeidung Machtdistanz Stellung zur sozialen Ungleichheitserscheinung. Stufe, in welcher schwächere Gesellschaftsteilnehmer ungleiche Machtteilung und Unterschiede im sozialen Status akzeptieren. Große/kleine Machtdistanz Viele Regeln, Mechanismen und Sitten, die dem Aufrechterhalten und Festigen von Statusunterschieden dienen. Beispiele: Philippinen, Mexiko, Venezuela, Indien. Kleine Anzahl und Bedeutung von solchen Regeln und Sitten. Elimination von Statusunterschieden zwischen Menschen. Beispiele: Neuseeland, Dänemark, Israel, Österreich Individualismus/Kollektivismus Haltung den Gruppenerwartungen gegenüber: Gut eines Individuums wird über Gut einer Gruppe bevorzugt/Gut einer Gruppe wird über Gut eines Individuums bevorzugt. Individualismus/Kollektivismus Entwicklung der Autonomie von einer Person. Kleine Abhängigkeit von einer Gruppe. Beispiele: die USA, Australien, Großbritannien, Canada. Nachgiebigkeit den Gruppenregeln gegenüber, große Bedeutung der Gruppenarbeit. Beispiele: Peru, Pakistan, Kolumbien, Venezuela Männlichkeit/Weiblichkeit den Geschlechtern werden bestimmte soziale Rollen zugeschrieben. In welchem Maße entscheidet das Geschlecht über die gesellschaftliche Rolle. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Hohes/niedriges Männlichkeitsniveau hochgeschätzt wird Führerschaft, Unabhän- Gehälterniveau, beruflicher Erfolg, Unabhängigkeit, Erfolg, Status. gigkeit sind nicht so wichtig. Beispiele: Japan, Österreich, Venezuela, Italien. Beispiele: Dänemark, Niederlande, Norwegen, Schweden Unsicherheitsvermeidung Stufe, in welcher sich die Menschen durch Zweideutigkeit bedroht fühlen; Sie bilden Institutionen und Ansichten, die die Vermeidung von Zweideutigkeit ermöglichen. Risiko Vermeidung und Risiko Eingehen. 179 Hohes/niedriges Unsicherheitsvermeidungsniveau DE Regeln und Sitten, offizieller Verfahrenskodex. Wenige Regeln und Sitten, Toleranz für UnBeispiele: Griechenland, Portugal, Belgien, klarheiten und Unsicherheiten. Japan. Beispiele: Schweden, Dänemark, Singapur Vergleichsmaßstab Individualismus/Kollektivismus Indien die USA 91 Japan Großbritannien 89 Iran Niederlande 80 Griechenland Italien 76 Mexico Schweden 71 Thailand Irland 70 Pakistan Deutschland 67 Venezuela Israel 51 54 46 41 35 30 20 14 12 Multi-kulturelle Kommunikation Egozentrismus und Ethnozentrismus Offenheit in der Kommunikation Kommunikationsstile nach Hall Ausmaß der Kulturunterschiede nach Gesteland Emotionen in der Kommunikation Sprachunterschiede Zwischenmenschliche Kommunikation Austausch von Wissen, Ideen, Meinungen, Begriffen und zwischenmenschlichen Emotionen. Multi-kulturelle Kommunikation Austausch von Wissen, Ideen, Meinungen, Begriffen und Emotionen zwischen Vertretern von verschiedenen Kulturen. Spezifik der zwischenkulturellen Kommunikation Im Vergleich zu innenkulturellen Kommunikation größer wird: Unsicherheit (sie hat einen Kompetenz- und Erkenntnischarakter) Unruhe (sie hat einen emotionellen Charakter) 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Egozentrismus und Ethnozentrismus Egozentrismus – ist eine Neigung zum Weltsehen vom Standpunkt individuellen Normen, Werte, Erfahrungen. Egozentrismus – in der interpersonellen Kommunikation. Ethnozentrismus – ist eine Neigung zum Weltsehen vom Standpunkt eigenen Normen und Werten eigener Kultur. Ethnozentrismus – in der zwischenkulturellen Kommunikation. 180 DE Offenheit in der Kommunikation Offen zu sein bedeutet auf keinen Fall nicht, dass man seine Privatsphäre offenlegt. Offenheit heißt bereit zu sein, eine andere Person anzuhören, ohne zu beurteilen und zu benoten. Offenheit setzt das Vertrauen zu anderen Menschen und das Selbstakzeptanz voraus und verringert das Bedürfnis von Verteidigungsverhalten. Empathie Sensibilisierung auf Bedürfnisse anderer Person. Ein Versuch eine andere Person als auch ihr Gesichtspunkt wohl zu verstehen hilft ein entsprechendes Niveau von Gegenseitigkeit zu gewinnen. Individualisten nach Triandis sie haben über sich selbst eine gute Meinung und ein starkes Bedürfnis, um sie auszudrücken. Ihre Arroganz ist Eigenschaft ihrer Kultur sie sind enthusiastisch und zeigen eine reiche Expression in Kontakten mit anderen Menschen Spaß ist wichtig für sie sie treffen schnell Entscheidungen, aber ihr Anleiten nimmt mehr Zeit, denn nur wenige Personen engagieren sich in das Entscheidungstreffen wichtig für sie ist die Kohäsion zwischen Haltung und Verhalten, und ihr Mangel bezeichnen sie als Heuchelei sie sehen eigentlich keinen Unterschied zwischen öffentlichem und privatem Verhalten. sie werden etwas machen eher um Spaß zu haben als wegen eines Pflichtgefühls sie erwarten eine deutliche Formulierung von Erwartungen („wenn du für mich das machst, dann ich mache...“) sie stellen sich auf lange Beziehungen nicht ein Kollektivisten nach Triandis sie mögen Bescheidenheit Glück ist erheblich weniger wichtig, als die Pflicht sie haben manchmal Schwierigkeiten mit dem Entscheidungstreffen. Sie treffen sie langsam, nach dem Nachdenken und nach der Beratung mit anderen Personen. Das verkürzt schließlich die Zeit von ihrer Anleitung sie sorgen für die Erkenntniskohärenz nicht sie unterscheiden, was privat und was öffentlich ist Erfüllung der Pflichten, ist ein Preis in sich selbst sie erwarten lange Beziehungen es ist unsicher, in welcher Richtung sich die Beziehung entwickelt 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Assertivität und „Gesicht wahren” Assertivität ist für individualistische Kulturen charakteristisch. Ziel vom sozialen Leben ist die Sorge um Freiheitsbehalten von einer Person, die unabhängig vom Gruppendruck ist. In Ländern, wo eine kollektivistische Kultur herrscht, wird sie als Mangeln an sozialer Reife betrachtet. „Gesicht wahren” „Gesicht” = ist ein öffentliches Bild einer Person und einer Relation. Der Begriff kommt aus der konfuzianischen Kultur und ist typisch für kollektivistische Kulturen. Es drückt Sorge um einen anderen Menschen aus, schlisst die Möglichkeit aus, um ihn in einer ungeschickten Situation durch Kritik, Absage, Vorbildschüttern, unartiges Verhalten zu stellen. Kommunikationsstile nach Hall Kulturen der hohen Kontext – die meisten Informationen werden in einem physischen Kontext enthalten, oder von Menschen verinnerlicht. Nur ein Teil der Information befindet sich in einem kodierten, direkt übergegebenen Übermittlungsteil. Kulturen der niedrigen Kontext – die meisten Informationen werden in einem direkten Kode enthalten. Verbale – nicht verbale Kommunikation Nicht verbales Verhalten: alle in dem Kommunikationsvorgang vorkommende Verhaltensweisen, außer Worte! Mimik, Hände-, Arm- und Beinbewegungen, Schräge und Körperhaltung, Stimmklang und andere ihre Eigenschaften (Farbe, Tempo, Intonation, Stille), interpersoneller Raum (Distanz), Berührung, Blick (Augenkontakt), Aussehen. Kulturen der hohen Kontext sie verlassen sich nicht so sehr auf eine verbale Übergabe, sondern sie konzentrieren sich mehr auf die Informationen, die durch Kontext suggeriert werden sie bevorzugen nicht verbale Kommunikation: Gestik, Mimik und Umstände sie nutzen Situations- und Sittenkontext als eine Informationsquelle aus wichtig sind solche Elemente wie: wer, wann und in welchem Kontext bestimmte Worte ausgesprochen hat. Daraus werden weitgehende Schlussfolgerungen über die Bedeutung der Übergabe gezogen verwenden hochentwickeltes Informations- und Übergabenetz sind an Unterbrechen, Digressionen, Metapher (während der Kommunikation) angewöhnt Beispiele: Ferner Osten, arabische Länder, Mittelmeerländer, afrikanische Länder Südamerika, Mittelosteuropa. Kulturen der niedrigen Kontext werden auf direkte, klare und präzise Übergabe von Worten ausgerichtet die nicht verbalen, situativen Elemente werden nicht mitberücksichtigt verlangen einen detailierten Hintergrund und Informationsquelle aufweisen Tendenz zum Segmentieren und Strukturieren von Informationen übergeben und dosieren Informationen gemäß Bedürfnisse erwarten deutliche Instruktionen von einer zuständigen gut orientierten Person Beispiele: Schweiz, Deutschland, Skandinavien, Nordamerika, Australien 181 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Emotionen in der Kommunikation In der zwischenmenschlichen Kommunikation mehr wichtige Rolle als die Worte spielen Gefühle, Weltanschauungen, frühere Erfahrungen, Geschichte und Erwartungen. Vielseitigkeit von Emotionen Untersuchungen von Ekman und Friesen (1972). Überkulturelle Vielseitigkeit der Gesichtsmimik. Das betrifft nur einige Emotionen: Wut, Angst, Freude, Ekel, Trauer und Erstaunen. 182 DE Kulturregeln des Ausdruckes von Emotionen Von der Kultur diktierten Regeln über die Weisen des Ausdruckes von Emotionen, Zulassung des Zeigens von einer gegebenen Emotion in bestimmten sozialen Situationen. Gelernt in Kindheit, werden automatisch im Erwachsenleben. Dekodierungsregeln kulturbedingte Regeln, die das Wahrnehmung und Interpretation der emotionellen Ausdrucken von anderen Personen betreffen. Ausmaß der Kulturunterschiede nach Gesteland 6. Beziehungsrolle 7. Beziehungsstruktur 8. Verhältnis zur Zeit 9. nicht verbales Verhalten Beziehungsrolle Protransaktionskulturen – auf Aufgaben orientiert Propartnerkulturen – auf zwischenmenschliche Beziehungen orientiert Gegenseitiges Empfinden: lässig, unentschieden, ungeraten selbstsicher, aggressiv, grob Beziehungsstruktur unzeremonielle Kulturen – für diese Kulturen sind die Umgangsformen unwichtig, egalitäre Kulturen (z.B.: Nordamerika) zeremonielle Kulturen – wichtig ist die Förmlichkeit, Etikett, Bekleidung, hierarchische Kulturen (z.B.: Asien) Gegenseitiges Empfinden: gravierende Sensibilisierung hinsichtlich sozialer Position gravierende Formlosigkeit Verhältnis zur Zeit monochromatische Kulturen –Termineinhaltung (z.B.: Nordamerika) polichromatische Kulturen – auf Menschen orientiert (z.B.: Asien) Gegenseitiges Empfinden: faul, undiszipliniert, ungezogen hochmütig pedant, Sklaven von willkürlich festgesetzten Terminen Nicht verbales Verhalten expressive Kulturen: Lautstärke, Beweglichkeit, Unterbrechung, intensiver Blickkontakt zurückhaltende Kulturen: Schweigen, Reihenfolge des Sprechens, gemäßigter Blickkontakt 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete gegenseitiges Empfinden: kalt, berechnend, unzugänglich invasiv, arrogant, unreif Zurückhaltende Kulturen im Gegensatz zu expressiven Kulturen Menschen sprechen leiser, unterbrechen sich nicht so oft und fühlen sich besser, wenn es geschwiegen wird räumliche Distanz zwischen Menschen beträgt ungefähr Armlänge, außer der Händedruck gibt es wenige Berührungskontakte man soll ein fester intensiver Blickkontakt mit den Partnern während eines Verhandlungsgesprächs vermeiden Menschen gestikulieren sowohl mit den Händen, als auch mit ganzen Armen nur begrenzt, ihre Mimik ist mäßig Beispiele:Asiaten – Japaner, Chinesen, Vietnamesen Expressive Kulturen Menschen sprechen oft ziemlich laut, unterbrechen sich gegenseitig und fühlen sich unwohl, wenn es geschwiegen wird räumliche Distanz zwischen Menschen beträgt die Hälfte der Armlänge oder weniger, es gibt ziemlich viele Berührungskontakte direkter, sogar intensiver Blickkontakt während einer Verhandlung bezeugt über Interesse und Ehrlichkeit man kann deutliche Mimik und angeregte Gestik zwischen Partnern erwarten Beispiele: Italien, Südamerika Faktoren, die zwischenkulturelle Kommunikation erschweren angenommene Ähnlichkeit Sprachunterschiede Fehlinterpretationen von nicht verbalen Signalen Stereotype und Vorurteile Neigung zur Formulierung von Bewertungsurteilen Angenommene Ähnlichkeit Annehmen, dass alle Menschen gleich sind, und auf dieselbe Art und Weise denken und sprechen. „Wenn es unangenehm ist, dann lache ich nicht“. ein verlegter Vietnamese lächelt aber auch. Sprachunterschiede In einer multikulturellen Umgebung sollen wir immer prüfen, ob die Übergabe richtig verstanden wurde. Wenn wir eine Fremdsprache sprechen, verwenden wir bestimmte Worte in verschiedenen Bedeutungen, denn wir versuchen sie zu unserer Muttersprache zu adoptieren. Es wird dann am besten, Fragen zu stellen, um sich zu vergewissern, dass wir richtig die Übergabe verstanden haben, und dass unsere Übergabe richtig verstanden wurde. Neigung zur Formulierung von Bewertungsurteilen Verschiedenheit der Kulturwerte veranlasst zur Formulierung von abfälligen Bewertungen unserer Gesprächspartner. 183 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Ein hohes Spannungsniveau und Unsicherheit verursachen, dass die Menschen Stereotype verwenden, trotz objektiver Beweise von ihrer Falschheit. Regeln des Ausdruckes von Emotionen Individualistische Kultur Kollektive Kultur Relation zu eigener Gruppe Man kann negative Emotionen zeigen; schwächeres Bedürfnis an zeigen von positiven Emotionen Unterdrückung der Expression von negativen Emotionen; größerer Druck auf Zeigen von positiven Emotionen Relation zu fremden Gruppen Unterdrückung der negativen Emotionen; man kann positive Emotionen gegenüber fremden Gruppen ähnlich wie gegenüber den Teilnehmer eigener Gruppe ausdrücken Druck auf Zeigen von negativen Emotionen; Unterdrückung der Expression der positiven Emotionen, die für die eigene Gruppe reserviert werden. 184 DE Hilfe für Migranten und Flüchtlinge Verhandlungen und Mediation was ist Konflikt? Verhandlungsstrategien Mediation und ihre praktische Umsetzung Was ist Konflikt? es ist eine Interaktion der voneinander abhängigen Personen, die behaupten, dass sie uneinige Ziele (Bedürfnisse, Werte) haben, und sehen sich als Hindernis im Zielerreichen an. Kritische Angelegenheit Situation, die zwischen Vertretern verschiedener Kulturen geschieht, infolge derer sich eine oder zwei Seiten unkomfortabel fühlen, werden gestresst oder haben Gefühl des Unverständnisses. Die Gefühle sind so stark, dass sie die bisherigen Fertigkeiten des wirksamen Umgangs mit Situationen überschreiten und zum Konflikt führen. Reaktion darauf fasst folgende Phasen um: 1. emotionelle Explosion 2. Phase der Negation 3. Phase der Intrusion 4. Phase des Űberarbeitens 5. Abschlussphase. Emotionelle Konsequenzen eines Konfliktes Zorn Wut auf eine andere Person Angst Störung des Sicherheitsgefühles Schaden-, Ungerechtigkeitsgefühl Mangel an Verständnis. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Konfliktreaktionen: Vermeiden, Verkleinerung des Konfliktes eine von den zwei Seiten zieht sich zurück Wettkampf zwischen den Konfliktseiten Kompromiss (beide Seiten verzichten auf etwas) Zusammenarbeit und Verhandlungen. Verhandlungen Verhandlung – was ist das? Verhandlung ist eine Kommunikation zwischen zwei Seiten, derer Ziel ist, zu einer Einigung in der Situation zu führen, , in der beide Seiten teilweise gemeinsame und teilweise unvereinbare Interessen haben. Einstellung in der Verhandlung Verlust – Verlust (0-0) Verlust – Gewinn (0-1), also Wettkampf Gewinn – Gewinn, also Zusammenarbeit (1-1) Gewinn – Gewinn Die Strategie verbindet drei grundsätzliche Elemente: Űbergang von den Ausgangspunkten zu den Bedürfnissen, aktives Hören, kreative Entwicklung möglicher Lösungen. Mediation und ihre Umsetzung Es ist ein Vorgang, während dessen man zu Konfliktenlösung und Einigungsfinden zwischen Streitseiten strebt. Die Einigung, die zwei Seiten zusammen mit einem Mediator erarbeiten, soll von beiden Seiten akzeptiert und erträglich werden. Wie wird Mediation durchgeführt? Freiwilligkeit der Teilnahme an der Mediation! Mediation ist eine Art der Auseinandersetzung während der geführten Verhandlungen oder Konflikte. Sie wird von einer Person ( Mediator) geführt, die von beiden Seiten akzeptiert wird. Der Mediator löst selbst den Streit nicht, sondern hilft den Seiten bei einer freiwilligen und erfolgreichen Einigung. Mediator Mediator, der den Mediationsvorgang? durchführt, erleichtert den Seiten zur Einigung zu kommen, indem er eine sichere und vertraute Atmosphäre sbefördert. Er ist neutral (er gibt keine eigenen Lösungen und Meinungen). Er passt auf das Gleichgewicht während des ganzen Mediationsablaufs auf. Mediationsaufgaben: Erleichterung/Hilfe in der Kommunikation Vertiefung und Festigung des Verständnisses Unterstützung des kreativen Denkens. Analyse der möglichen Verständigungsvarianten. 185 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Mediationswirksamkeit Der Mensch hat eine Neigung zur Ablehnung der Lösungen, die vom außen aufgedrängt werden. Im Mediation gibt es kein solches Risiko, weil Konfliktlösungen von den Seiten erarbeitet werden Kulturinterview 186 DE Kontakt mit dem Gesprächspartner Kommunikationsbarriere Fragenformulierung Kulturinterview Ein Interview, das mit einer Person, die zu einer anderer Kulturgruppe (ethnisch, national, religiös) als der Interviewer gehört. Ein wesentlicher Bestandpunkt dieses Interviews ist die Kultur und ihr Einfluss auf das Befinden und das Verhalten der Person. Ziele des Kulturinterviews Erwerb von Kulturinformationen (Werten, Normen, Verhaltensregeln) in der konkreten Kultur. Diagnose der Akkulturationsstufe und der Anpassung zur Kulturänderung Kontakt mit dem Gesprächspartner Fertigkeit des Zurechtfindens in den Emotionen des Gesprächspartners: ob er Lust hat mit uns zu sprechen? Ob er sich in das Gespräch engagiert? Man muss dabei die Kulturnormen bezüglich des Emotionsausdrucks, Bedeutung des Lächelns und des Schweigens berücksichtigen. Afrika, Südamerika: Umfassende Ausdruckskraft (verbal und nicht verbal) ist ein Teil der Kommunikationsnormen. Asien: Lächeln muss nicht immer Freude bedeuten, es kann auch Scham und Verlegenheit tarnen. Kulturnormen des Gesprächspartners Wenn man die Kulturnormen des Gesprächspartners anwendet: zeigt man seine Interesse an das Thema des Gespräches vor erschafft man dem Gesprächspartner eine sichere und bekannte Situation (der Gesprächspartner versteht dein Verhalten und weiß, dass seine Verhaltensweisen auch verstanden werden) zeigt man Respekt und Offenheit für das was man hört Es geht nicht um das Annehmen des Wertesystems des Gesprächspartners sondern um deine Anpassung zu dem Verhaltens- und Kommunikationsnormen- Niveau (Bekleidungsauswahl, Begrüßungsweise, die Weise auf welche sich man an dem Gesprächspartner wendet) Das wichtigste ist, dass man diesen Normen nicht direkt widerspricht = sich nicht in eine unakzeptable Weise für eine gegebene Kultur benimmt. Sprache Angepasst an das Sprachniveau des Gesprächspartners. Es werden keine abstrakte, fachliche und nichteindeutige Begriffe benutzt. Es ist schwierig ein Gespräch auf eine abstrakte Ebene zu führen, einfacher ist es über ein konkretes Verhalten zu sprechen. Es lohnt sich um ein Abspielen dieses Verhaltens zu bitten. z. B. „Sagen wir, dass wir Cousinen sind. Zeig mir wie wirst du mich begrüßen.“ 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Begriffe In unterschiedlichen Kulturen haben gleiche Wörter nicht immer der gleiche Umfang der Bedeutung, z. B. Definition der Familienangehörigen Ein Afrikaner kann sagen, dass er 62 Brüder und 38 Schwester hat. Ein Hindu kann seine Nachbarin Tante nennen obwohl es zwischen ihnen keine Verwandtschaft besteht. Mit der Zeit verbundenen Definitionen Morgen, später, in drei Minuten Begriffe sollte man erstmal für sich selbst definieren, d.h. bestimmen was wir tatsächlich erfahren wollen, z.B. Kultur > was ist das? > das sind die Werten, Normen, Verhaltensweisen > welche? > u. a. Respekt angesichts Älteren > Fragen in Interview > „Wie zeigst du Respekt angesichts deiner Großvater vor?“, „und wie angesichts einer alten aber fremden Person?“ Fragenformulierung Eine Frage auf einmal! Es lohnt sich nicht mehr als eine Frage zu einem Zeitpunkt zu stellen. Der Gesprächspartner wird es nicht wissen welche zu beantworten ist. Der Gesprächspartner vergisst die übrigen Fragen. Der Gesprächspartner wählt die „einfachste“ Frage. Stille… Obwohl es für uns ungeschickt scheinen mag, der Gesprächspartner braucht es um seine Gedanken zu formulieren Offene Fragen Sie lassen dem Gesprächspartner eine Freiheit beim Beantwortung: Präzisierung des Thema, Tiefe. Sie lassen dem Interviewer solche Bereiche kennenzulernen, über die er nicht fragen konnte. Wenn die Fragen zu offen sind = allgemeine Antwort aus welche wenig hervorgeht. Eine sichere Frage zum Beginn, z. B. „Was gefällt dir in Polen am besten?“ Geschlossene Fragen Sie führen nicht zur ausführlichen Aussagen, können aber bei Sprachproblemen die Verständigung ermöglichen. Sie helfen bei der Klärung von Informationen, z. B. „Ist die polnische Sprache einfach oder schwierig?“ Achtung! Es ist möglich eine „ja“ Antwort zu bekommen was aber keine Bejahung des Frageinhaltes bedeuten muss, es kann nämlich eine Information über das Kontaktverbleiben werden (Personen aus Asien). Direkte Fragen Es lohnt sich nicht direkte Fragen zu stellen, wenn wir über schwierige und kontroverse Sachen (aus der Sicht des Gesprächspartners) fragen wollen. Wir fragen nicht direkt über die Unterschiede die Personen, die aus Kulturen kommen wo die Hervorhebung der Unterschiede negativ beurteilt ist (Ostasien). Projektionsfragen) Anstatt „Was magst du an Polen nicht?“ zu fragen, sollte man „Was für die Person, die aus dem Land X kommt könnte am meisten an Polen stören?“ oder „Worüber könntest du deinen Landsmann beraten, der in Polen sesshaft werden möchte?“ fragen. Sie helfen über schwierige Sachen für den Gesprächspartner zu sprechen. Sind hilfreich beim Sammeln von Kulturinformationen. Es ist schwierig über einer Kultur auf einen abstrakten Niveau zu sprechen. 187 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Der Gesprächspartner kann seine Aussagen selber zensieren, wenn er Unverständnis und eine negative Beurteilung seiner Kultur befürchtet. Es passiert so oft, wenn wir nach Sachen fragen, die mit mehreren Stereotypen verbunden sind (z. B. Frauenrolle in arabische Kultur). Es ist einfacher nach einer Beschreibung von Verhalten zu bitten und selber sein Inhalt, anhand der Kulturwerten und der Kulturnormen, zu interpretieren. Z. B. „Stell dir vor, eine Tochter hat sich verliebt und will es ihren Eltern Bescheid sagen. Was sagt sie wenn sie zu ihnen kommt?” 188 DE Vorschlagende Fragen Generell gesehen sind nicht gut, tauchen aber manchmal unwillkürlich bei einem Interview auf, wenn der Interviewer die Aussage präzisieren möchte oder hat den Eindruck, dass er die Aussage bereits verstanden hat aber noch nach einer Bestätigung sucht. Der Interviewer kann so die Bestätigung seiner Stereotypen suchen! Sie können bei einem genau definierten Ziel benutzt werden, wenn man ihren Beschränkungen bewusst ist, z. B. bei Ausforschung des Widerspruchsniveau „d. h. das du als ein Weißrusse dich mit der russischen Kultur identifizierst?“ Diskriminierendes Verhalten vs. Bewahrung der Gleichheit Diskriminierendes Verhalten Erhebung der Stimme, Schrei Aussagen, die eine Gruppe verellgemeinen („Denn sie alle sind…“, „Denn sie alle benehmen sich…“) die Eigenschaften, die der ganzen Gruppe zugeschrieben werden, werden auch jedem einzelnen Gruppenmitglied zugeschrieben („Da du ein Flüchtling bist, wirst du mich sicherlich nicht verstehen“, „Du bist sicherlich faul, denn ich kenne deine ganze Familie“) Erklärung des Verhaltens einer Person ihrer Charakterzügen und nicht situativen Faktoren Sprechen mit einer erwachsenen Person wie mit einem Kind (belehren, usw.) Bewahrung der Gleichheit Anpassung des Tones der Stimme zum Gesprächspartner Anknüpfung des Augenkontaktes Bewahrung des privaten Bereiches des Gesprächspartners Bei erstem Gespräch sollten Inhalte, die ein Tabu sind oder persönliche Sachen nicht berührt werden. Gebrauch des Wissens über Kultur anstelle von Stereotypen und Verallgemeinungen. Psychologische Hilfe für Flüchtlinge Hierarchie der Bedürfnisse Kommunikation in einer Fremdsprache Rolle des Dolmetschers Trauma in verschiedenen Kulturen „Befreiungsyndrom“ Schutz von Re-Trauma Gefühle und Probleme des Sozialarbeiters/Therapeuten. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Bedürfnisse – Hierarchie der Bedürfnisse ( nach Maslow) Selbstverwirklichung (Persönlichkeitsentwicklung, Erfolgsgefühl) Anerkennung/Selbstwertgefühl (Ehre, Würde, Status, Anerkennung) soziale Bedürfnisse (Angehörigkeit zur Gruppe, gemeinsame Aktivitäten, Liebe, Freundschaft) Bedürfnisse der Sicherheit (Sicherheitsgefühl, Schutz vor Bedrohungen) phisiologische Bedürfnisse ( Hunger, Durst und Schlafen). Probleme, die bei der psychologischer Diagnose vorkommen Kulturunterschiede unklare Vorstellung der Situation von einem Flüchtling Einfluss des Dolmetschers eigene Gefühle und Probleme des Therapeuten Konsequenzen der Erziehung in einer anderen Kultur andersartige, ritualisierte Form der Gesprächsführung keine direkten Themen (es ist unhöflich) Regeln, die Gespräche nur zu bestimmten Themen begrenzen Unkenntnis der Rolle des Arztes als eines Vorbildes unterschiedliches Tabu Verbot des eigenen Meinungsausdrückes der Frauen Ehehaltung ist wichtiger als Wohlstand des Eizelnen Ursachen der unklaren Auffassung der Situation von einem Flüchtling großer Stress (durch das Gespräch mit dem Therapeuten verursacht) Konzentrationstörungen Angst vor Situationen, die ähnlich einem Verhör sind neurologische Gedächtnisstörungen Tabu, Scham, Missverständnisse, auf Grund der kulturellen Verschiedenheit Einfluss des Dolmetschers Anwesenheit des Dolmetschers verändert das Gespräch Wenn der Dolmetscher unerlässlich ist, ist es wichtig, dass er: mit dem Flüchtling nicht verwandt oder befreundet ist nicht aus der feindlichen ethnischen Gruppe kommt das gleiche Geschlecht hat wie der Flüchtling keine Trauma erlebt hat. Die Arbeit des Dolmetschers Der Dolmetscher muss die Grundinformationen über die Person, derer Aussagen er dolmetschen wird, haben (Muttersprache, Bildungsniveau, ethnische Herkunft, besondere Bedürfnisse der Person). Konsekutivdolmetschen (es ist wichtig, dass alle wichtige Sachen genau stimmen). Der Dolmetscher hat die Pflicht Geheimnis zu halten. Augenkontakt und die nicht verbale Kommunikation sind auch wichtig. Der Flüchtling sollte über die Rolle des Dolmetschers informiert werden (besonders, dass der Dolmetscher keine Entscheidungen über das Schicksal der gegebenen Person treffen kann). Der Dolmetscher sollte der Kulturunterschiede und der Kultureigenartigkeit der Personen, derer Aussagen er dolmetscht, bewusst sein. 189 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Der Dolmetscher sollte auch mit den Gefühlen dieser Person bekannt werden! Gleichzeitig kann er sich emotional nicht engagieren (muss neutral bleiben). Sorge um die genauste Übersetzung auch wenn die Aussage scheint sinnlos oder verwirrt zu sein. Der Dolmetscher sollte seine Stellung gegenüber der Flüchtling/Migrant nicht ausnutzen. 190 DE Trauma in verschiedenen Kulturen Westliche Kultur: Mensch ist selbst für sein Leben verantwortlich Trauma ist sinnlos und verursacht Leiden eines Menschen zur Heilung ist eigene Engagement notwendig. Hinduismus, Islam: Schicksal bestimmt das Leben Schicksal liegt in Händen des Gottes Passivität und Demut dienen der Heilbehandlung. natürliche Religionen: das Leben eines Menschen ist von Geister und Elemente abhängig Trauma ist eine Strafe für Verstöße gegen die Regel und Mangel an Demut Angst vor weiteren Strafen, Heilrituale. Lokale Heilmethoden Anschauungen und therapeutische Praxis, die in gegebener Kultur eingewurzelt wurden Sie wurden dazu entstanden, um Menschen in der konkreten Kultur zu helfen. Sie wurden von anderen Kulturen nicht „importiert“ und in die auch nicht „exportiert.“ „Kulturspezialisten“ Geistlicher/Pfarrer, „geistiger Führer“ traditioneller Heiler Psychologe und/oder Psychiater. Befreiungsyndrom Personen, die Familienangehörige verloren haben, erleben ein starkes Wutgefühl, dass sie selbst überlebten. Sie denken und sprechen über Ereignisse und Personen, die in der Heimat geblieben sind. Befreiungsyndrom ist eine von vielen psychologischen Folgen der Emigration. Sachen, die nicht abgeschlossen wurden Flüchtlinge lassen in eigenem Land viele nicht abgeschlossene Sachen, z.B. unerfüllter Pflicht der Beerdigung . Das verursacht Schuldgefühl, Wille, um in das Heimatland zu kommen. Deshalb so wichtig ist, die Pflichten in dem neuen Land zu erfüllen (Gebete, Messebestellung), um das schmerzhaftes Erlebnis zu schließen und sich von ihm zu befreien. Eigene Gefühle und Probleme der Therapeuten Ein Flüchtling erwacht in dem Therapeuten bestimmte Gefühle. Manche von ihnen erschweren richtige Beziehung mit dem Flüchtling, z.B.: unklare Grenzen Schuldgefühl Angst Bruch der Wörter Aggression 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Vermeidung der Re-Trauma Man soll alle Bemühungen auftreiben, damit die gegebene Hilfe keine neue Trauma wird. Die Hilfe sollte ein zielgerichteter und durchgedachter Ablauf haben. Effektive Hilfe Unterstütztung bei der SELBSTÄNDIGEN Erfüllung der Bedürfnisse Ethische Aspekte der Arbeit mit Personen, die kulturanders sind. Stereotypen und Vorurteile Relationen: Mehrheit-Minderheit Machtbesitz Vorurteil als eine Einstellung drei Aspekten der Einstellung Stereotypen: was ist das? Mechanismen der Stereotypenentstehung „sich selbsterfüllende Prophezeiungen“ Funktionieren von Stereotypen und Vorurteilen im sozialen Bereich Minderheit Minderheit ist eine Gruppe von Personen, die eine gemeinsame Identität und Kultur besitzen, die sie von der Rest der Gesellschaft unterscheidet. Dieses Unterschied bildet oft der Grund für die Diskrimination und Marginalisierung der Minderheit durch die Mehrheit. Relationen Minderheit-Mehrheit Minderheiten sind Gruppen, die geringere Beeinflussungsmöglichkeiten auf ihr eigenes Leben und das Leben der anderen haben. Die Minderheit kann sogar zahlenmäßig größer werden hat aber geringere Entscheidungsmöglichkeiten über ihr eigenes Schicksal, kleinerer Machtbesitz und kleinere Einflusse im Staat usw. Haltung Dauerhafte Bewertung den Menschen, Objekten und Begriffen. Positiv oder negativ. Vorurteil = Haltung Vorurteil können wir als eine bestimmte positive oder negative Haltung gegenüber einer gegebenen Person definieren, sofern diese Person zu einer bestimmten Kategorie der Menschen gehört. Drei Aspekten von Vorurteilen Erkenntnisaspekt: Gesamtheit der Begriffe/Konzeptionen und Wahrnehmungen, die sich an Objekten oder Gruppe der Objekten beziehen. Emotionsaspekt: Gefühle, die ein Objekt oder Gruppe der Objekten auslöst Behavioralaspekt: Handlungen, die ein Objekt oder Gruppe der Objekten auslöst Durch Haltung verursachte Selektivität Haltung übt einen Einfluss auf das Informationsverarbeitungsprozess aus. Menschen versuchen Kohärenz zu erhalten: Die Menschen nehmen die Informationen an, die mit der Haltung übereinstimmen. Die Infor- 191 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete mationen, die mit der Haltung nichtübereinstimmen werden abgelehnt. Die Haltungen selbst können unbewusst bleiben! Stereotyp Stereotypen sind verallgemeinerte Überzeugungen über eine gegebene Menschengruppe besonders, die die sich auf ihre psychische und persönliche Eigenschaften beziehen. 192 DE Zweistufiger Model der kognitiven Verarbeitung von Stereotypen Automatische Verarbeitung – es taucht bewusstlos auf. Wenn es ein entsprechender Anreiz aufkommt wird es automatisch in unserer Kopf ein von unserer Erinnerung zugänglichen Stereotyp vorkommen. Kontrollierte Verarbeitung – Achtsamkeit, es taucht bewusst auf. Grundlegende Kategorien Kategorien zu denen, auf automatische Weise und während des ersten Kontakts, Menschen zugeordnet werden. Rasse Geschlecht Alter Änderung der Stereotypen Einmal festgesetzten Stereotypen sind schwierig zu ändern. Eine Information, die mit dem Stereotyp nicht übereinstimmend ist kann zu seiner Umgestaltung führen. Es kann aber auch zur Herstellung eines Stereotypes der niedrigen Ordnung führen, mit dem Ziel der Aneignung der Information ohne den ursprünglichen Stereotyp zu ändern. „Sich selbsterfüllende Prophezeiung“ Erscheinung der behavioralen Bestätigung von Hypothesen Diese Erscheinung besteht aus drei Etappen 1. In der ersten Etappe setzen wir unsere Stereotypen über eine gegebene Person in Bewegung 2. In der zweiten Etappe behandeln wir diese Person einträchtig dieses Stereotypes 3. In der dritten Etappe benimmt sich diese Person gemäß dieses Stereotypes was seine Triftigkeit bestätigt. Kontakthypothese Nimmt an, dass die interfraktionellen Vorurteile (Rassen- und Kulturvorurteile) schwächen oder sogar völlig verschwinden infolge des Kontaktes von beiden Gruppen. Es müssen aber folgende Bedingungen erfüllt werden: Zusammenarbeit Interdependenz Gleicher Status Informeller Kontakt Gegenseitige interpersonelle Kommunikation Gleichheit als Sozialregel Einfluss der Emotionen Wenn wir in guter Stimmung sind betrachten wir die Vertretern der anderen Gruppen besser als dann wenn wir schlechtgelaunt sind. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Stereotypenexistenz Stereotyp ist eine normale und unvermeidliche Folge des kognitiven Funktionieren des Menschen Vorurteile und Diskriminierung aber nicht! Funktionsweise von Stereotypen und Vorurteilen im sozialen Raum Stereotypen breiten sich in der Gesellschaft sehr leicht aus – „sie leben ihr eigenes Leben“. Stereotypen werden den Kindern durch Eltern und Erziehern weitergegeben. Sie werden auch durch Medien (Fernsehen, Filme, Zeitschriften usw.) vervielfältigt. Diskriminierung was ist Diskriminierung? Diskriminierungsarten positive Diskriminierung institutionelle Diskriminierung Kreuzdiskriminierung defavorisierte Migrantengruppen Konsequenzen der Diskriminierung Vorurteile und Diskriminierung Wenn Vorurteile ein konkretes Verhalten bilden, können wir über Diskriminierung sprechen. Was ist Diskriminierung? Ungerechte Behandlung anderer Personen auf Grund ihrer Gruppenangehörigkeit, ethnischen, religiösen, nationalen Angehörigkeit, u.s.w. Diskriminierungsarten Rassismus (im Bezug auf Rasse) Klassismus (im Bezug auf die soziale Klasse) Sexismus (im Bezug auf das Geschlecht) Ageismus (im Bezug auf das Alter) Ableissmus (im Bezug auf die Behinderung) Positive Diskriminierung Bevorzugung oder Unterstützung der MitgliederInnen einer Gruppe nur auf Grund ihrer Angehörigkeit zur Gruppe. Institutionelle Diskriminierung Diskriminierung, die in einer großen Gruppe, Organisation, Gesellschaft vorkommt. Sie betrifft Bildungswesen, Arbeitsplätze, Justizorgane, Sport u.s.w. Kreuzdiskriminierung Diskriminierung im Bezug auf Angehörigkeit zu zwei oder mehreren Gruppen, die diskriminiert werden. Defavorisierte Migrantengruppen: Frauen Kinder ältere Personen 193 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete behinderte Personen homosexuelle Personen u.s.w. Suche nach „Sündenbock” Unglückliche und frustrierte Menschen neigen zum agressiven Verhalten gegen Gruppen, die in einer Gesellschaft nicht gemocht sind, schwach sind oder sichtbar anders sind. 194 DE Grundlegender Attributionsfehler Tendenz zur Űberschätzung der inneren Faktoren, die zur persönlichen Dispositionen gehören (Haltungen, Charakter, Persönlichkeit), und Unterschätzung der Situationssrolle.. Das Experiment von Jane Elliot 60-er Jahre Blauäugige – Braunäugige Der erste Schritt zur Bildung von Vorurteilen ist die Gruppenerstellung. Kinder lernen sehr schnell Diskriminierungsverhalten. Das Experiment hat bewiesen, dass man Stereotype und Vorurteile lernen kann, aber auch abgewöhnen kann. Minimale Gruppen von Tajfel (1) P.Klee W. Kandinsky- beispielhafte Bilder Zufallsauswahl zu einer von zwei Gruppen -„Stil von Klee”, „Stil von Kandinsky”. Auch wenn die Differenzierung und Unterschiede zwischen Mitglieder den beiden Gruppen minimal sind, zeigen die einzelnen Mitglieder der beiden Gruppen eine Tendenz zur gegenseitigen, ungerechten Behandlung, Bekämpfung und Kritik. Die Strategie soll Selbstwertgefühl anheben. Konsequenzen der Diskriminierung Stereotype/Vorurteile als Menschenwahrnehmung und die Macht verstärken sich gegenseitig. Das Verwenden von Stereotypen und Vorurteilen ist eine Form der Kontrollenausübung über andere Menschen. Wichtige, einflußreiche Personen schenken wenig Aufmerksamkeit den untergeordneten Menschen als umgekehrt, denn sie haben keine Motivation dazu – sie sind von ihnen unabhängig. Psychologische Arbeitshygiene im Bereich Hilfe für andere Menschen Stress Stressursachen Belastungen und individuelle Kapazitäten individuelle Wahrnehmung der Stressfaktoren Liste der Lebensereignisse - Stressfaktoren positiver Stress Akzeptierung einer unsicheren Situation Stressdynamik Stressfolgen 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Stress Stress kommt vor, wenn das Gleichgewicht zwischen den Forderungen/ den Belastungen einer Person und derer?? Kapazitäten erschüttert werden, um den Forderungen und Belastungen gerecht zu werden. Belastungen Objektive Faktoren: übermäßiger Lärm, scharfes Licht, physische Anstrengung u.s.w. Subjektive Faktoren: anders für jede Person. Individuelle Kapazitäten: physische Fähigkeiten: Gesundheit, Fitness, Kraft psychische Fähigkeiten zum komplexen Denken und Lösung der Probleme emotionelle Fähigkeiten: zur präzisen Bezeichnung der Gefühle und zu konstruktiven Erfüllung der Bedürfnisse. Individuelle Wahrnehmung der Stressfaktoren Die Wahrnehmung des Stressfaktores und das Stressniveau, welches er bewirkt, hängt von dem eigenem Selbstbild, der Körperkraft und den von uns verfügbaren externen Faktoren ab. Liste der Lebensereignisse – Stressfaktoren Tod des Ehepartners Scheidung Eheschließung Vereinigung mit Partner Vergrößerung der Familie Berufswechsel Abschluss der Schule/Uni Weihnachten 100 70 63 45 39 36 26 12 positiver Stress Stress mobilisiert zum Umgang mit einer schwierigen Situation. Schädlich ist ŰBERMÄßIGES Stressniveau. Stressniveau zu niedrig > Langweile optimal > guter Zustand zu hoch > Erschöpfung und Zusammenbruch Zeit als Stressfaktor Je näher der Realisationstermin wird, desto größer wird der Streß Kumulationswirkung der Stressfaktoren Eine solche Wirkung kommt vor, wenn sich die Stressfaktoren durch einige Zeit sammeln, und die Mechanismen ihrer Reduzierung oder Freigabe wirken nicht. 195 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Akzeptierung der Unsicherheitssituation Multi-kulturelle Kommunikation kann einen Zustand der Unklarheit heranlassen : anerkannte von uns Normen, Annahmen und Kommunikationsmuster werden von anderen Personen nicht akzeptiert. 196 DE Stressfolgen : psychologische (negative Emotionen, niedriges Selbstwertgefühl, Stimmungsschwankungen, Erschöpfung, Angst, Probleme mit Entscheidungstreffen, Konzentrations- und Gedächtnisstörungen) physiologische (Muskelverspannungen, hocher Blutdruck, Mundtrockenheit, Schwitzen, Probleme mit Atmung, Schlaflosigkeit, Probleme mit Verdauung, psychosomatische Krankheiten). Burn-Out Syndrom was ist Burn-Out Syndrom? Symptome des Burn-Out Syndromes Ursachen des Burn-Out Syndromes Phasen des Burn-Out Syndromes Folgen des Burn-Out Syndromes „schwierige” Kunden Arbeitshygiene. Was ist Burn-Out Syndrom? Es ist ein Syndrom der emotionellen Erschöpfung, Depersonalisation und des verminderten Gefühles persönlicher Leistungen. In der Sozialarbeit können Symptome des Burn-Out Syndromes auf eine bestimmte Art und Weise vorkommen. Symptome des Burn-Out Syndromes Arbeitsermutigung, Interessenminderung an die Berufsangelegenheiten Hypoaktivität Pessimismus,ständige psycho-somatische Spannung, Reizbarkeit somatische Veränderungen –chronische Müdigkeit, Kopfschmerzen, Schlaflosigkeit, Magen-Darm Erkrankungen, verminderte Resistenz gegenüber Krankheiten u.s.w. Gleichgültigkeit und Distanzierung den Kundenproblemen gegenüber oberflächliche Behandlung der Kunden, Verkürzung der Behandlungszeit und Formalisierung der Kontakte Zynismus, Beschuldigung der Kunden für Misserfolge an der Arbeit. Ursachen des Burn-Out Syndromes Arbeitsunberechenbarkeit Mangel an dem Einfluss auf Arbeitsbedingungen schlechtes Management, Verringerung der Initiative und Selbständigkeit Mangel an Unterstützung der Leitungskräfte und Arbeitskollegen soziale Aspekte der Arbeit -niedrige Gehälter, schlechte Arbeitsbedingungen Kommunikationsprobleme. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Ursachen des Burn-Out Syndroms in der Migrantenarbeit Probleme, die mit Kulturunterschieden verbunden sind Mangel an entsprechender Kulturkentnisse Probleme mit Verständigung in einer Fremdsprache kulturelle Missverständnisse häufige Kumulation der Probleme bei der Zielgruppe – vielseitige soziale Probleme, PTDS, Integrationschwierigkeiten, Kulturschock, Probleme auf dem Arbeitsmarkt, Probleme mit der Sprache u.s.w.) Migration als ein neues Problem, Mangel an Spezialisten. Phasen des Burn-Out Syndromes 1. „Flitterwochen” – es ist eine Zeit der Arbeitsbegeisterung und voller Zufriedenheit mit der Arbeitsleistungen, Energie, Optimismus. 2. „Erwachen” – Wahrnehmung, dass bisherige Einschätzung der Arbeit unrealistisch war. Betroffene Personen arbeiten immer mehr und bemühen sich ein idealistisches Bild ihrer Arbeit zu behalten. 3. „Rauheit” – Realisierung der Arbeitsaufgaben verlangt immer mehr Anstrengungen, erscheinen Kommunikationsprobleme mit Arbeitskollegen und Kunden. 4. „vollsymptomatisches Burn-Out Syndrom” – psychische und physische Erschöpfung, Depression, Gefühl der Einsamkeit und Leere, Fluchtwille und Befreiungswille von der Arbeit. 5. „Wundenheilbehandlung“ Folgen des Burn-Out Syndromes emotionelle Erschöpfung, negative Emotionen Glaubensverlust an eigene Möglichkeiten und eigene Wirksamkeit psychosomatische Störungen (Kopfschmerzen, Müdigkeit, Schlaflosigkeit, verminderte Resistenz gegenüber Krankheiten u.s.w.) Unzufriedenheit mit der Arbeit Minderung des Selbswertgefühles Folgen des Burn-Out Syndromes für Kunden Besorgnisverlust um Kunden Mangel an emotionellem Engagement Behandlung der Kunden als Objekte Gleichgültigkeit gegenüber Bedürfnisse und Emotionen der Kunden Folgen des Burn-Out Syndromes für den Umkreis Gleichgültigkeit gegenüber Bedürfnisse und Emotionen der Familie Gleichgültigkeit gegenüber MitarbeiterInnen Tendenz zu Konflikten, Nervosität „Schwieriger” Kunde ist anspruchsvoll, aggressiv passiv, zurückgezogen, ängstlich versucht mit Tatsachen und mit Menschen in der Umgebung zu manipulieren psychisch gestört süchtig (Alkohol, Drogen) intelektuell behindert 197 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete schwierige Beziehung Der Kunde - als eine Person ist nicht schwierig, sondern die Beziehungen und Kommunikation mit ihm sind schwer 198 DE Arbeitshygiene formuliere realistische Ziele prüfe aktuelle Ziele und stelle Prioritäte fest lerne deine Zeit organisieren werte positiv deine Erfahrungen um überlaste dich nicht mit Pflichten verwalte deine Energie rationell halte eine persönliche Distanz zur Arbeit Trainiere Assertivität und delegiere Aufgaben Nimm an der Supervision teil Sorge um deine Kapazitäten Pflege deine Hobbys Sorge um Familienleben Unterstützungsnetz Supervision – was ist das? Vorteile der Supervision wer kann Supervisor arbeiten? Unterstützungsgruppen Zusammenarbeit mit NGOs Zusammenarbeit mit anderer Institutionen. Supervision – was ist das? Es ist eine Methode des Lernens und des Erfahrungsaustausches. Sie ermöglicht eine konstrukive Analyse der Schwierigkeiten an der Arbeit und Suche nach Lösungen. Der Supervisor und der Lernende ( Sozialarbeiter) treffen sich regelmäßig – der Lernende berichtet über selbstständig geführte Arbeit mit Kunden, der Supervisor kommentiert und bespricht mit ihm die Detaile der Arbeit. Vorteile der Supervision Einblick in eigene emotionelle Prozesse während der Arbeit mit Kunden größeres Erkenntnis den unbewussten Bereichen Möglichkeit der Beobachtung der Arbeit, die andere MitarbeiterInnen leisten Entwicklung von neuen Lösungen Lernen den neuen Fertigkeiten emotionelle Unterstützung Wer kann ein Supervisor werden? Supervisor ist eine Person, die sich im Bereich zwischenmenschliche Kommunikation und soziale Beziehungen spezialisiert. Supervisor soll neutral und objektiv sein, hat keine Beziehungen zu Einrichtungen, von denen seine Kunden kommen. Unterstützungsgruppen Gruppen, die gemeinsame Erfahrungen und Probleme (mindestens teilweise) haben. Mitglieder der Gruppen erarbeiten zusammen die Lösungen der gemeinsamen Probleme. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete emotionelle Unterstützung Erfahrungs- und Informationsaustausch die freiwillige Teilnahme Zusammenarbeit mit NGOs Welche Verbände, Stiftungen, Unterstützungsgruppen sind in deinem Ort tätig? Welche von ihnen beschäftigen sich/möchten sich mit Problemen der Migranten und Flüchtlinge beschäftigen? Arbeiten/könnten mit dir/deiner Einrichtung Ehrenamtliche tätig sein? Wie kann man Ehrenamtliche gewinnen? Zusammenarbeit mit anderen Institutionen Mit welchen Institutionen, Ämtern, lokalen, regionalen Verwaltung und Staatsbehörden hast du täglich in deiner Arbeit zu tun? Gibt es gute Beziehungen mit Vertretern der Institutionen und Einrichtungen? Wie kann man sie zu besserer und effekiver Zusammenarbeit überzeugen? 199 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.2 Bildungspakete Bibliographie: 1. AronsonE.,WilsonT.D.,Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. CieślikowskaD.,KownackaE.,OlczakE.,Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa:KOWEZiU 200 DE 3. Giza-ZwierzchowskaA.,SymonowiczM. (2007), „Jak pomagać skuteczniej –psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-MoszczyńskaH.,NowickaE. (1998), „Goście i gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków:Nomos. 5. Grzymała-MoszczyńskaH. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków:Nomos. 6. KicingerA. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. LipińskaM. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych –podręcznik dla trenerów”, Warszawa: Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie sięmiędzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 9. MatsumotoD.,JuangL. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. PriceW.F.,CrapoR.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 12. RomaniszynK. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. YeleykoI., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 201 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter 1.3 Trainerpakete DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete 202 DE Trainerpaket enthält ein Schulungsprogramm ,,Migrationskompetenzen für VerwaltungsarbeiterInnen”. Hier befinden sich komplexe Materialien, die unerlässlich für die Durchführung des ganzen Programmes werden. Es besteht aus theoretischen Grundlagen, die den Teilnehmern dargestellt werden, praktischen Übungen, Instruktionen ihrer Durchführung, Beschreibung ihrer Verwendung und nützlichen Materialien. Theoretische Grundlagen wurden in Form einer interaktiven Präsentation vorbereitet und befinden sich in dem Anhang zum Paket. Wichtig für die Wirksamkeit und Sicherheitsgefühl der TeilnehmerInnen sind hohe Qualifikationen der Lehrkräfte. Małgorzata Symonowicz [email protected] Verfasserin 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Inhaltsverzeichnis a. 1. 2. 3. 4. 5. 6. b. Workshopsbeginn S.4 Migrationen-theoretische Grundlagen S.5 Rechtliche Aspekte der Migration S.7 Ökonomische Aspekte der Migration S.8 Psychosoziale Aspekte der Migration S.10 Kommunikationsfertigkeiten in der multikulturellen Kommunikation S.13 Arbeitsethik mit Migranten und Flüchtlingen S.17 Workshopsabschluss S.21 a. Workshopsbeginn Begrüßung der TeilnehmerInnen Trainer/Trainerin stellt sich vor Besprechung des Workshopsverlaufes (1) Präsentation des Schulungszieles Darstellung ihres Inhaltes (in der Abkürzung) Verteilung von Namensplaketten TeilnehmerInnen stellen sich vor Regeln der Vorstellungsrunde: Vorname, Beschäftigung, bisherige Erfahrungen mit einer informellen Ausbildung (Workshops, Trainings, Kurse) Workshopsverlauf (2) Arbeitsmethoden (z.B.: Rollenspiel u.a.m.) Zeitplanung (Pausen, Mahlzeiten etc.) Aufgabe: Analyse von TeilnehmerInnenbedürfnissen Ziel: TeilnehmerInnen beschreiben eigene Erwartungen, Trainer/Trainerin lernt die TeilnehmerInnenerwartungen kennen, Identifikation der Schwierigkeiten in der Arbeit mit den MigrantInnen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipchart Verlauf: Trainer erklärt das Übungsteil. Die TeilnehmerInnen sollen sich an Situationen erinnern, in denen sie einen Kontakt mit Vertretern von anderen Kulturen hatten (was für Kulturen, was für Situationen waren es, was war schwierig, seltsam, unklar in den Kontakten). Der Trainer schreibt auf dem Flipchart obengenannte Fragen. Die TeilnehmerInnen stellen ihre Erfahrungen vor. Zusammenfassung: Der Trainer fasst die Übung zusammen. Er weist auf die meist in Aussagen angegebene Kulturen und Situationen hin. Er informiert, was während der Workshops besprochen wird, was nicht und gibt die Begründung dafür. 203 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Besprechung des Workshopsverlaufes (3) Erwartungen der TeilnehmernInnen Schulungsergebnisse Sicherheitsgefühl der TeilnehmerInnen 204 DE Aufgabe: Regeln der Zusammenarbeit Ziel: gemeinsame Bestimmung der Regeln, die zum Workshopserfolg führen. Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Flipchart, Schreibstifte Verlauf: Gemeinsame Bestimmung von Arbeitsregeln (offene Methode) Zusammenfassung: Zustimmung der Regeln durch alle TeilnehmerInnen. Anwendung von Arbeitsregeln. Offene Form von Workshops. Aufgabe: „Eisbrechermethode“ – Anpassung zum Ziel der Gruppe Ziel: Integration der WorkshopsteilnehmerInnen Zeitdauer: 20“ Modul 1. Migrationen-theoretische Grundlagen 1.1 Migrationstypen und Arten Aufgabe: Unterschiedliche Migrationsarten Ziel: TeilnehmerInnen werden sich ihr Wissen über den Migrationen bewusst und entdecken Lücken in diesem Wissen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipchart, Blätter (Postiten) und Schreibstifte Verlauf: Individuelle Arbeit. Stichworte, Begriffe, Ausdrücke und eigene Assoziationen zum Thema Migranten und Migration Zusammenfassung: Sammeln und thematische Gliederung der Arbeitsergebnissen Präsentation 1.1: Migrationstypen und –arten Zeitdauer: 40“ grundsätzliche Definitionen Emigrant (Auswanderer), Immigrant (Einwanderer) Herkunftsland, Aufnahmeland Transitland, Zielland Innen- und Außenmigration Migrationsarten Freiwilligkeit der Migration Ursachen der Migration Zeitdauer der Migration Kettenmigration, Pendelmigration 1.2 Gegenwärtige Migrationstrends in Europa 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete 1.3 Migrationen in einer globalen Skala Präsentation 1.2: Migrationen in Europa und in der Welt Zeitdauer: 20“ Migrationsrichtungen in der Welt Migrationsrichtungen in Europa Einwanderer in der Ukraine Migrationsrichtungen aus der Ukraine gegenwärtige Migrationstrends 1.4 Europäische Modelle der Migrantenintegration Aufgabe: Integrationsmodelle Ziel: TeilnehmerInnen lernen Vielfältigkeit von Integrationsmodellen der Migranten in europäischen Ländern kennen Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: beispielhafte Situationsbeschreibungen von Migranten in verschiedenen Ländern Verlauf: TeilnehmerInnen teilen sich in 3 Gruppen auf. Jede Gruppe bekommt eine Situationsbeschreibung und erkennt die wichtigsten Integrationsaspekte in gegebenem Land Zusammenfassung: Präsentation von Arbeitsergebnissen der einzelnen Gruppen. Diskussion über Unterschiede zwischen Integrationsmodellen in verschiedenen Ländern. Modul 2. Juristische Regelungen der Migration 2.1 Internationale juristische Regelungen 2.2 Europäische Migrationspolitik Präsentation 2.1: Juristische Gesetzgebung Zeitdauer: 20“ Verlassungsmöglichkeiten des eigenen Landes Grenzübertretung Aufenthalt im Transitland Aufenthalt im Zielland Migrationen in der Gesetzgebung der EU 205 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete 2.4 Illegale Migrationen 206 DE Aufgabe: „legal-illegal“ – Unterschiede zwischen einem legalen und illegalen Aufenthalt aus der Sicht der Migranten. Ziel: Blick auf die Situation der Legalität und Illegalität des Aufenthalts aus der Sicht der Migranten. Identifikation der Schwierigkeiten. Zeitdauer: 40“ Didaktische Lernmittel: kurze Beschreibungen, Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen werden in zwei Gruppen geteilt, jede Gruppe bekommt beispielhafte Situationsbeschreibung, zu welcher die Fortsetzung erarbeitet wird. Dabei werden komplexe Aspekte berücksichtigt – Rechtsstatus, Beruf, Arbeitsmöglichkeit, Familie, Gesundheit, Schule, Reisen usw. Zusammenfassung: die Gruppen stellen die Arbeitsergebnisse dar. Sie identifizieren zusammen die Schwierigkeiten und Probleme der beispielhaften Migrantensituation 2.3 Antidiskriminierende Maßnahmen 2.5 Flüchtlingsstatus - Erwerbsbedingungen Präsentation 2.2: Flüchtlingen Zeitdauer: 30“ Ursachen der Emigration Definition eines Flüchtlingen nach Genf Konvention UNHCR-Ziele und Wirkungen Flüchtlingsstatus Modul 3. Ökonomische Aspekte der Migration 3.1 Einfluss der Migration auf die Wirtschaft des Herkunftslandes und des Siedlungslandes 3.2 Spezifik der Migrationen, die ökonomisch motiviert werden Präsentation 3.1: Ökonomie der Migration: individuelle und soziale Perspektive Zeitdauer: 20“ Einfluss der Migration auf die Wirtschaft des Herkunftslandes Einfluss der Migration auf die Wirtschaft des Siedlungslandes dualer Arbeitsmarkt „3D Jobs“ Transfer der Gehälter 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete 3.3 Dualer Arbeitsmarkt und seine Konsequenzen Aufgabe: Möglichkeiten und Fallen des dualen Arbeitsmarktes Ziel: Entdeckung der wichtigsten Aspekte der Migrantensituation (im Kontext der Theorie des dualen Arbeitsmarktes) Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen teilen sich in zwei Gruppen auf. Eine Gruppe bearbeitet die Situation des Migranten im Herkunftsland, die andere – im Siedlungsland. Die TeilnehmerInnen nutzen in der Arbeit die früher vorgestellte Theorie des dualen Marktes aus. Die Analysenelemente: Arbeitsort Wohnort Gehälter Möglichkeiten der Berufsentwicklung Zusammenfassung: VertreterInnen jeder Gruppe stellen Arbeitsergebnisse vor, ergänzen und besprechen die Ergebnisse gemeinsam mit dem Trainer. 3.4 Neue Erscheinungen im Bereich der Migration Networking – Sozialnetz in Migrationen Präsentation 3.2: Neue Erscheinungen im Bereich der Migration Zeitdauer: 10“ Networking Transnationalismus Frauenmigration Traffickig Migrant Aufgabe: Diskussion über neue Erscheinungen in der Migration Ziel: Wissen- und Erfahrungsaustausch Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: Diskussionen, Besprechung der Beispiele Zusammenfassung: Resümee der Diskussion Modul 4. Psychosoziale Aspekte der Migration 4.1 Motivation und Entscheidung für eine Migration Aufgabe: Faktoren/Indikatoren der Emigration und Immigration Ziel: Erkennung der Faktoren/Indikatoren der Migration Didaktische Lernmittel: Flipcharts und Schreibstifte, 2 Blätter mit der Aufschrift „push“, und „pull“ Verlauf: TeilnehmerInnen teilen sich in zwei Gruppen auf. Jede Gruppe schreibt auf dem Flipchart „push“ und „pull“ Faktoren Zusammenfassung: Jede Gruppe stellt die Ergebnisse ihrer Arbeit vor + eventuelle Ergänzung der Faktoren. Diskussion. 207 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete 4.2 Migrationsstrategien Präsentation 4.1: Motivation für Migration und die Migrationsentscheidung Zeitdauer: 20“ Motivationen der Migranten Rationalität der menschlichen Entscheidungen zugängliche und unzugängliche Informationen (für Migranten) 4.3 Adaptation zum Leben in einem anderen Land 208 DE Aufgabe: „Zauberkreis“ Ziel: Erkenntnis der Kulturschockindikatoren, effektives Handeln in fremden Bedingungen (in einem fremden Land) Zeitdauer: 40“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: zwei TeilnehmerInnen verlassen den Schulungsraum, andere bestimmen mit dem Trainer das Thema zur Diskussion. Die Diskussion beginnt. Der Trainer lädt nacheinander die Personen außerhalb des Kreises zur Diskussion. Zusammenfassung: Erkenntnis und Besprechung der Emotionen, die bei der Aufgabe entstanden sind. Aufgabenergebnisse und Kulturschock. Hilfe in der Kulturschocksituation Präsentation 4.2: Adaptationsprobleme der Migranten Zeitdauer: 30“ durch Migration verursachte Veränderungen psychische und physiologische Belastung, Stress Ineffektivität der bisherigen Verhaltungsweisen Kulturschock - Definition Phasen des Kulturschocks Präsentation 4.3: kulturelle Integration Zeitdauer: 30“ kulturelle Integration in einer psychologischen Hinsicht Modelle und Strategien kultureller Integration Annahmekonsequenzen der ausgewählten Strategien Rolle der aufnehmenden Gesellschaft in der kulturellen Integration Marginalisierung als Misserfolg der Migration soziale Ausgrenzung Aufgabe: „Zauberkreis“ (Fortsetzung) Ziel: Kulturelle Integration und eigene Erfahrung – praktische Aspekte Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: Diskussion über Strategien der kulturellen Integration – praktische Aspekte Zusammenfassung: Klärung/Diskussion von Problemen der kulturellen Integration und deren Strategien 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Aufgabe: Strategien der kulturellen Integration - Beispiele Ziel: Erkennung der Integrationsstrategien Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Beispiele und Beschreibungen der kulturellen Integration Verlauf: Arbeit in 4 Gruppen. Jede Gruppe bekommt zwei beispielhafte Situationsbeschreibungen, diskutiert über sie und über die Strategien der kulturellen Integration. Besprechung der konkreten Beispiele Zusammenfassung: Klärung und Ergänzung von eventuellen Problemen und Fragen 209 Aufgabe: Praktische Arbeit - Beispiele der konkreten kulturellen Integration Ziel: Erkenntnis von Strategien der kulturellen Integration Zeitdauer: 25“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts und Schreibstifte Verlauf: Arbeit in zwei Gruppen. Jede Gruppe findet 4 praktische Beispiele für kulturelle Integration. Zum Schluss stellen die Gruppen einander die Arbeitsergebnisse vor Zusammenfassung: Klärung und Ergänzung von eventuellen Problemen und Fragen 4.4 Gründe und Folgen des Migrationsmisserfolges 4.5 Rückkehr – Ursachen und Konsequenzen Aufgabe: Filmprojektion „Persepolis“ (Migration nach Österreich und Rückkehr nach Iran) Ziel: Analyse der psychologischen Situation der rückkehrenden Personen (Kulturschock nach dem Rückkehr) Zeitdauer: 120“ Didaktische Lernmittel: Beamer, Lautsprecher Verlauf: Der Trainer stellt ausgewählte Filmabschnitte im psychologischen Kontext vor, über die Situation der Filmheldin wird eine Diskussion/Analyse geführt Zusammenfassung: Ergänzung und Zusammenfassung der Diskussion. Präsentation 4.4: Kulturschock nach dem Rückkehr Zeitdauer: 20“ 5. langfristige Konsequenzen der Migration 6. Ursachen des Misserfolges der Migration 7. Faktoren, die den Rückkehr beeinflussen 8. psychosoziale Aspekte des Rückkehrs 9. Modell des Kulturschocks nach dem Rückkehr 10. Rückkehr der zweiten Generation der Migranten Zwischenevaluation Aufgabe: Evaluation „Telegraf“ Ziel: TeilnehmerInnen bewerten bisherige Erfahrungen und Verlauf der Workshops, nennen eigene Gefühle Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: TeilnehmerInnen besprechen bisherigen Verlauf des Workshops (positiv, negativ, zusammenfassend). DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Modul 5. Multikulturelle Kommunikationsfertigkeiten 5.1 Konsequenzen der Kulturvielfältigkeit 210 DE Aufgabe: Was ist Kultur? Ziel: Erarbeitung des Kulturbegriffs Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen arbeiten in drei Gruppen, in denen eigene Kulturdefinition erarbeitet wird. Vorstellung der Arbeitsergebnisse Zusammenfassung: Besprechung der wichtigsten Kulturaspekte, die in den Definitionen erwähnt wurden Präsentation 5.1: Kultur und Kennenlernen von Kultur, Teil 1 Zeitdauer: 10“ 11. Vielfältigkeit der Kulturdefinition 12. Bestandteile der Kultur Aufgabe: „Eisbergmethode“ Ziel: TeilnehmerInnen werden bewusst, welchen Einfluss die Kultur auf verschiedene Lebensbereiche hat Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: kleine Blätter, Schreibstifte, Flipchart mit einer Zeichnung von einem Eisberg Verlauf: Der Trainer stellt ein Eisberg als eine Metapher der Kultur vor, in dem einige Sachen sichtbar sind, und andere versteckt bleiben, jedoch eine Integrität bilden. Der Trainer schreibt auf den kleinen Blättern einen Beispiel und klebt sie an einer angemessenen Stelle vom „Eisberg“ auf. Die TeilnehmerInnen schreiben auf den Blättern einen Aspekt, Lebensbereich – sichtbaren und versteckten. Die TeilnehmerInnen kleben die Blätter an der angemessenen Stelle und begründen, warum haben sie eine solche Auswahl gemacht. Zusammenfassung: Welche Lebensbereiche kommen meistens vor? Welche fehlen? Die TeilnehmerInnen diskutieren darüber. 5.2.Multikulturelle Kommunikation Aufgabe: Simulation „Gäste und Gastgeber“ Ziel: Erfahrung der Situation der Kulturverschiedenheit, testen von Phänomenen, die mit der zwischenkulturellen Kommunikation verbunden sind. Zeitdauer: 45“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen werden in zwei Gruppen geteilt, eine Gruppe bleibt in dem Raum, die andere geht hinaus. Die erste Gruppe spielt die Rolle von Gastgebern, die andere der Gästen. Jede Gruppe hat bestimmte Regeln vom Verhalten. Zusammenfassung: Nachdem die Gespräche beendet werden, folgt die Arbeit in den Gruppen. Man bespricht Gefühle, die durch die Situation entstanden sind und charakterisiert die andere Gruppe. Die Arbeitseffekte werden dann vorgestellt. Besprechung der Aufgabe. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Präsentation 5.2: Zwischenkulturelle Kommunikation Zeitdauer: 30“ Egozentrismus und Ethnozentrismus Offenheit in der Kommunikation Kommunikationsstile nach Hall Emotionen in der Kommunikation 5.3 Zwischenkulturelle Konflikte und ihre Lösung 211 Präsentation 5.3: Ausmaß der Kultur Zeitdauer: 20“ Ausmaß der Kultur nach Hofstede Ausmaß der Kulturunterschiede nach Gesteland Aufgabe: Ausmaß der Kultur – Textanalyse (Beispiele) Ziel: Übung der Erkennungsfertigkeit und Benutzung von Kulturausmaß in konkreten Situationen Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: Beamer Verlauf: Trainer stellt den Situationskontext vor. Die TeilnehmerInnen sollen Indikatoren des Kulturausmaßes finden, die typisch für das im Text vorgestellten Milieu sind. Welche von den Kulturelementen (Verhalten, Sitten) könnten in deinem Land unverständlich oder schwierig zu akzeptieren werden? Welche Kulturelemente deines Landes könnten unverständlich oder schwierig von Vertretern der Kultur akzeptiert werden? Welche Missverständnisse können im Kontakt mit Vertretern der Kultur auftreten? Was kann man machen, um die Kommunikation mit den Vertretern der Kultur zu verbessern? Zusammenfassung: Erklärung der Streitfragen und Zusammenfassung der Aufgabe durch den Trainer Aufgabe: Analyse des Missverständnisses auf Grund der Kultur Ziel: Übung der Erkenntnisfertigkeiten der kulturellen Konfliktursachen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: drei Beschreibungen von Missverständnissen auf Grund der Kultur, Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: Arbeit in Gruppen jede der drei Gruppen bekommt ein Blatt mit der Beschreibung eines Missverständnisses und ein Flipchart zum notieren die Aufgabe der Gruppenarbeit ist die Analyse des Missverständnisses (das Niveau von Werten, Normen, Kommunikationsheften) die Gruppenvertreter präsentieren die Effekte der Analyse den anderen TeilnehmerInnen Zusammenfassung: Besprechung der Missverständnisse im Kontext des Kulturausmaßes DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Aufgabe: Missverständnisse auf Grund von Kultur – Bildung der neuen Lösungen Ziel: Suchen von neuen Möglichkeiten für Lösung oder Milderung der Missverständnissen auf Grund der Kultur Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: Fortsetzung der früheren Übung in denselben Gruppen Achtung: bei der Aufgabelösung berücksichtigen wir das Ziel, das wir erreichen wollen! Zusammenfassung: Besprechung der Schwierigkeiten, die bei der Aufgabe aufgekommen sind 212 DE Aufgabe: Missverständnisse auf Grund der Kultur – Austausch der Erfahrungen Ziel: Aneignung der Fertigkeit die Konflikte zu identifizieren, Erfahrungsaustausch, Besprechung der Emotionen, die bei den Konflikten entstehen Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: TeilnehmerInnen werden in Untergruppen geteilt, in denen sie einander von Konflikten auf Grund der Kultur erzählen, bei denen sie Seite oder Zeuge waren. Dann entscheiden sie, welche Situation sie vorstellen werden. Zusammenfassung: Besprechung von ausgewählten Situationen (für alle). Gespräch über die Emotionen, die bei einem Konflikt entstehen. Als Fortsetzung der Übung kann das Suchen von entsprechenden Lösung des Konfliktes werden. Aufgabe: Ausdrücken von Emotionen in verschiedenen Kulturen Ziel: Diagnose des Ausmaßes eigener Kultur. Charakterisierung eigener Kultur, die für die Vertreter anderer Kulturen schwierig zu verstehen sein kann. Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen arbeiten in Gruppen an dem Thema: Emotionen, die in meiner Kultur zugelassen und nicht zugelassen werden. Sie bilden eine Liste von Emotionen, die sozial akzeptiert und nicht akzeptiert werden. Zusammenfassung: Welche Unterschiede gibt es zwischen Geschlechtern in das Gefühlausdrücken? Vergleich der TeilnehmerInnenantworte mit Mustern aus anderen Kulturen. Modul 6. Arbeitsethik mit Migranten und Flüchtlingen 6.1 Ethische Aspekte der Arbeit mit Personen, die kulturunterschiedlich sind. Aufgabe: Simulation „ eines Durchgangs“ Ziel: Sensibilisierung der TeilnehmerInnen auf Probleme und Schwierigkeiten, welche die Flüchtlinge nach dem Verlassen ihres Landes begegnen können. Erfahrung dieser Probleme. Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte, Familienkarten, Statusanträge Verlauf: die Simulation besteht aus vier Teilen: „ Überraschung“, „zu Hause“, „unterwegs“, „an der Grenze“. In jedem Teil müssen die TeilnehmerInnen ein Problem lösen. Die TeilnehmerInnen arbeiten in Gruppen. Zusammenfassung: Austritt aus den gespielten Rollen. Besprechung der Emotionen, die bei der Aufgabe entstanden sind. Gespräch über Probleme der Flüchtlinge aus einer anderen Perspektive. 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Präsentation 6.1: Schwierigkeiten, mit der sich die Flüchtlinge herumschlagen. Zeitdauer: 15“ soziale und ökonomische Probleme Kulturprobleme psychologische Schwierigkeiten, gelernte Ratlosigkeit Aufgabe: Der Filmabschnitt „Lernen wir uns kennen“, Szenen aus einem Flüchtlingszentrum Ziel: Erkenntnis der Situation der Personen und den Familien, die sich in einem Flüchtlingszentrum aufhalten. Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Beamer, Notebook, Lautsprecher Verlauf: Diskussion unter den TeilnehmerInnen – Vergleich des theoretischen Wissens mit den Eindrücken, die von Flüchtlingen beschrieben wurden. 6.2 Von Ethnozentrismus bis zum Ethnorelativismus Aufgabe: Simulation „Flüchtlingszentrum“ (auf Grund von aufrichtigen Konflikt unter Flüchtlingen und Bewohner einer Siedlung in Katowice) Ziel: Übung der Verhandlungsfertigkeiten und Zusammenarbeit in Situation eines Konfliktes auf Grund von Kultur. Bildung von neuen Lösungen solches Konfliktes Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Personenkarten Verlauf: jede TeilnehmerInn spielt die Rolle einer Person, die in den Konflikt engagiert ist. Er analysiert ihre Bedürfnisse und Ängste. Die Aufgabe der ganzen Gruppe ist die Lösung des Konflikts. Während der Simulation werden weitere Probleme gestellt – Simulationsetappen. Zusammenfassung: Gespräch über Emotionen, die während der Simulation entstanden sind. Besprechung der Schwierigkeiten, die mit der Aufgabe verbunden sind. Besprechung von verwendeten Lösungen. 6.3 Diskrimination und ihre Vorbeugung Aufgabe: TeilnehmerInnen werden über die Grenze ihrer Toleranz bewusst gemacht. Bewusstmachung von der Wirkung des Stereotypisationsmechanismus Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Liste der Reisenden für jede TeilnehmerInn Verlauf: Das Thema der Simulation ist die Reise mit dem Zug. Die TeilnehmerInnen wählen aus der Liste drei Personen aus, mit denen sie am liebsten in einem Abteil reisen würden und drei, mit denen sie nicht reisen würden. Dann bestimmen sie in Gruppen eine gemeinsame Liste von gewollten und ungewollten Mitreisenden. Zum Schluss präsentieren die TeilnehmerInnen die Effekte der Arbeit. Zusammenfassung: Diskussion: Was ist schwieriger: gewollten oder ungewollten auszuwählen? Warum treffen wir eine solche Entscheidung (nach unserem Wissen, unserer Intuition)? Welche Informationsquellen über diese Personen haben wir, sind sie glaubwürdig? Welche Faktoren spielen die Rolle bei dem Entscheidungstreffen (Nationalität, soziale Gruppe, individuelle Eigenschaften)? Wie würdet euch fühlen, wenn niemand mit euch im Zugabteil sitzen wollte? Im Bezug auf die Migrantensituation, die zu einem anderen Land kommen. 213 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete 214 Präsentation 6.2: Stereotype und Vorurteile Zeitdauer: 30“ Relationen Minderheit – Mehrheit Machtbesitz Vorurteile als eine Einstellung drei Aspekte von Einstellung Stereotype: was ist das? „sich selbsterfüllende Prophezeiungen“ Mechanismen der Stereotypenentstehung Funktionieren von Stereotypen und Vorurteilen im sozialen Bereich DE Aufgabe: Methoden der Integrationsunterstützung – „Werk der Zukunft“ Ziel: Sensibilisierung der TeilnehmerInnen auf Adaptationsschwierigkeiten der Migranten, Identifikation von zugänglichen Weisen der Migrantenhilfe Zeitdauer: 45“ Didaktische Lernmittel: Blätter A4 in drei Farben (z.B.: blau, grün, gelb) Verlauf: TeilnehmerInnen schreiben auf den gelben Blättern Stichworte und Thesen, die Probleme den Migranten nach dem Ankommen zu einem fremden Land beschreiben. Die Blätter werden nebeneinander (die Wand, der Fussboden) gehängt. Die blauen Blätter werden mit Thesen beschrieben, die den „idealen Zustand“ den Migranten im fremden Land darstellten. Zwischen gelben und blauen Blätter wird ein Raum für die Vorstellung der Ideen, Vorgehensweisen und Methoden (auf grünen Blätter beschrieben) gelassen, die die beiden Sammlungen verbinden sollen. Die Hauptfrage ist „was kann man machen, was soll geschehen, um von der ersten bis zu der zweiten Situation zu gelangen?“ Zusammenfassung: Diskussion – Nachdenken über jede Etappe der Aufgabe Aufgabe: EDI Programm Ziel: Präsentation eines Beispiels des Programms, das an Migranten gerichtet wird Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Materialien zum EDI Programm Präsentation 6.3: Führung eines Kulturinterviews Zeitdauer: 20“ Kontakt mit einem Gesprächspartner Kommunikationsbarrieren Fragenformulierung Kommunikation in einer Fremdsprache Rolle eines Dolmetschers 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Aufgabe: Der Film „To be or not to be“ – ein Interview mit einem Flüchtling (eine Frau) Ziel: Beobachtung des Interviews mit dem Flüchtling, Erkennung des Verhaltens, das nützlich oder erschwerend für das Interview ist. Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Beamer, Lautsprecher, Notebook Verlauf: TeilnehmerInnen sehen den Film an. Sie konzentrieren sich auf den Interviewer, den Flüchtling und den Dolmetscher. Dann wird die Situation diesen drei Personen besprochen (ihre Ziele, Emotionen, Fehler, die sie aus der Sicht ihrer Gesprächspartner machen). Zusammenfassung: Ergänzung und Zusammenfassung b. Workshopabschluss Aufgabe: Evaluation des Workshops Ziel: Bewertung des Workshops durch die TeilnehmerInnen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Evaluationsfragebogen Verlauf: TeilnehmerInnen füllen den Fragebogen aus Aufgabe: Zusammenfassung des Workshops Ziel: Erinnerung an wichtigsten Themen, die während des Workshops besprochen wurden, Schließung des Treffens und Verabschiedung der TeilnehmerInnen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: Trainer/Trainerin erinnert an die wichtigsten Themen, die während der Workshops besprochen wurden. Übergabe von Zeugnissen des Schulungsabschlusses Verabschiedung der TeilnehmerInnen 215 DE 1. Schulungsmaterialien für Sozialarbeiter / 1.3 Trainerpakete Bibliografie: 216 DE 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 3. Giza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „Jak pomagać skuteczniej – psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), „Goście i gospodarze Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków: Nomos. 5. Grzymała-Moszczyńska H. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. Kicinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. Lipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych – podręcznik dla trenerów”, Warszawa: Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie się międzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 9. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 12. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 217 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte 2.1 Schulungsstandarden DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.1 Schulungsstandarden 218 DE Personenzahl, die hinter sich die Migrationserfahrungen hat, wächst ständig. Deswegen ist so wichtig, um unter den VerwaltungsarbeiternInnen und bei den Ämtern die Fertigkeit der Arbeit mit einer solchen Gruppe zu entwickeln. Die Schulung ,,Migrationskompetenzen für VerwaltungsarbeiterInnen” fasst Migrationen auf eine systematische Art und Weise um. Der Kernpunkt der Schulungen machen Migrationen aus. Um den Kernpunkt herum, wurden Module gebildet, die wesentliche Informationen mit der Migrationserscheinung gebundenen Bereichen behalten. Die Schulung bildet für die TeilnehmerInnen eine Chance, ein spezialistisches Wissen zu erwerben, das im Vorgang der Verwaltungsarbeiterbildung praktisch unerreichbar ist. Der Wissensbesitz ist jedoch notwendig, um den Forderungen der heutigen sozialökonomischen Situation zu schaffen. Mehr formalisierter/offizieler Kontakt mit Migranten, als im Falle von Sozialarbeitern, wirft etwas eine andere Form der Schulung hinein. Űberwiegend werden Seminare geführt, die die Möglichkeit geben, effektiv viele Informationen zu übergeben. Gleichfalls geben sie die Möglichkeit zur Diskussion und zum Erfahrungsaustausch. Ergänzung der Seminare bilden Workshops, so wie Symulationen und Analyse der Fälle. Die breite Perspektive der Migrationserfassung gibt den TeilnehmerInnen einen Einblick in alle wichtigsten Aspekte der Migration. Die Teilnahme an dem Schulungsprogramm erhebt bedeutend Qualifikationen von Personen, die bei Ämtern und Verwaltung beschäftigt werden, was eine (von vielen) Voraussetzungen des Projektes ist. Małgorzata Symonowicz [email protected] Verfasserin 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.1 Schulungsstandarden Schulungstandarden enthalten eine methodologische Beschreibung von Modulen. In Standarden befindet sich eine genaue Zusammensetzung von Kenntnissen und Charakteristik der Fertigkeiten, welche die SchulungsteilnehmerInnen erwerben. Die werden einen Grundsatz für die Bearbeitung von Materialien für Trainer und TeilnehmerInnen bilden. Der Inhalt von Modulen entspricht dem aktuellen Wissen und den angenommenen Handlungsmethoden. Die Schulungsstandarden ermöglichen einen Vergleich mit anderen Schulungen in dem Bereich und geben Grundsätze zur Zertifizierung des Schulungsabschlusses. Modul 1. Migrationen-theoretische Grundsätze Migrationstypen und –arten TeilnehmerInnen werden sich bewusst, was für ein Wissen sie zum Thema Migration haben, und entdecken Lücken in dem Wissen grundsätzliche Definitionen Emigrant (Auswanderer), Imigrant (Einwanderer) Herkunftsland, Aufnahmeland Durchgangsland (Transitland), Zielland Innen-und Aussenmigrationen Migrationsarten Freiwilligkeit der Migration Dauer der Migration Gegenwärtige Migrationstrends in Europa Migrationsrichtungen in Europa Einwanderer in der Ukraine Migrationsrichtungen aus der Ukraine Migrationen in einem globalen Umfang Migrationsrichtungen in der Welt gegenwärtige Migrationentrends Europäische Modelle der Migrantenintegration TeilnehmerInnen lernen die Vielfältigkeit von Migrantenintegrationsmodellen in den europäischen Ländern kennen Modul 2. Rechtliche Migrationsaspekte 2.1 Internationale juristische Regelungen Genf Konvention Verlassungsmöglichkeiten von eigenem Land Grenzenübertretung Aufenthalt im Durchgangsland Aufenthalt im Zielland 2.2 Europäische Migrationspolitik Migrationen in der Gesetzgebung der EU 219 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.1 Schulungsstandarden 2.3 Rechtliche Regelungen gegen Diskriminierung Blick auf die Situation der Legalität und Illegalität des Aufenthaltes aus der Migrantenperspektive Schwierigkeiten und Probleme aus der Migrantenperspektive 2.4 Illegale Migrationen 220 DE 2.5 Erwerbsbediengungen des Emigrantenstatuses Ursachen der Emigration Definition eines Emigranten/Flüchtlings nach Genf Konvention UNHCR-Ziele und Tätigkeiten Rechte und Pflichte eines Emigranten/Flüchtlings Emigrantenstatus/Flüchtlingsstatus Modul 3. Ökonomische Migrationsaspekte 3.1 Einfluss der Migration auf die Wirtschaft vom Herkunfts- und Siedlungsland/Zielland Migrationseinfluss auf die Wirtschaft vom Herkunftsland Migrationseinfluss auf die Wirtschaft vom Siedlungsland/Zielland 3.2 Spezifik der ökonomisch motivierten Migration TeilnehmerInnen entdecken die wichtigsten Aspekte der Migrantensituation (im Kontext der duallen Theorie des Arbeitsmarktes) Transfer der Gehälter 3.3 Dualler Arbeitsmarkt und seine Konsequenzen dualler Arbeitsmarkt „3D Jobs“ 3.4 Neue Erscheinungen im Migrationsbereich Networking-Sozialnetz in der Migration aktuelle Erscheinungen im Bereich Migration - Erfahrungs- und Wissenaustausch Modul 4. Psychosoziale Migrationsaspekte 4.1 Motivationen und Entscheidung für Migration: Faktoren/Indikatoren der Emigration und Imigration Motivation zur Emigration 4.2 Migrationsstrategien Zweckmässigkeit von menschlichen Entscheidungen Zugänglichkeit und Unzugänglichkeit von Informationen 4.3 Adaptationsprozesse im Aufnahmeland kulturelle Adaptation und Integration Kulturschockindikatoren effektives Handeln in fremden Bediengungen (in einem fremden Land) durch Migration verursachte Veränderungen Kulturschock - Definition 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.1 Schulungsstandarden Phasen des Kulturschocks kulturelle Integration in einer psychologischen Hinsicht Modelle und Strategien kultureller Integration kulturelle Integration - Erkenntnisfertigkeitserwerb praktische Űbungen 4.4 Gründe und Folgen des Migrationsmisserfolges Rolle der Aufnahmegesellschaft in der kulturellen Integration Marginalisierung als Migrationsmisserfolg Erscheinung der sozialen Ausgrenzung Ursachen des Migrationsmisserfolges 4.5 Rückkehr - Ursachen und Konsequenzen psychologische Situation der RückkehrerInnen – Beobachtun und Analyse (Beispiele) langfristige Konsequenzen der Migration Faktoren/Indikatoren einer Rückkehrentscheidung psychosoziale Rückkhersaspekte Modell eines Kulturschocks nach dem Rückkehr Rückkehr zweiter Generation der Migranten Modul 5. Multikulturelle Kommunikationsfertigkeiten 5.1 Konsequenzen kultureller Differenzierung Erarbeitung eigenes Verstehens vom Kulturbegriff Kulturdefinition – Vielfältigkeit der Begriffe Bestandsteile der Kultur Einfluss der Kultur auf verschiedene Lebensbereiche 5.2 Multikulturelle Kommunikation Erfahrung der Kultursverschiedenheit praktische Aspekte der multikulturellen Kommunikation Egozentrismus und Ethnozentrismus/Xenophobie Offenheit in der Kommunikation Kommunikationsstile nach Hall Emotionen in der Kommunikation 5.3 Kulturverschiedenheit – Konflikte und ihre Lösung Aspekte der Kultur nach Hofstede Aspekte der Kulturunterschiede nach Gesteland praktische Űbungen zur Theorien von Hofstede und Gesteland kulturelle Ursachen von Konflikten - praktische Űbungen Konflikte und Emotionen Lösung von kulturbedingten Konflikten Analyse der eigenen Kulturaspekte eigene Kultur und derer Merkmale als potenzielle Probleme für VertreterInnen anderer Kultur 221 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.1 Schulungsstandarden Modul 6. Arbeitsethik mit Migranten und Flüchtlingen 6.1 Ethik in der Arbeit mit Migranten und Flüchtlingen Probleme und Schwierigkeiten der Migranten und Flüchtlingen – Sensiblisierung der TeilnehmerInnen Empathie in der Arbeit mit Migranten und Flüchtlingen Situation der Migranten und Flüchtlingen in Flüchtlingsheimen – richtige Analyse und Diagnose psychologische Schwierigkeiten, „erlernte Ratlosigkeit“/Passivität 222 DE 6.2 Von Etnozentrismus bis Etnorelativismus soziale- und ökonomische Probleme der Migranten und Flüchtlingen kulturelle Probleme der Migranten und Flüchtlingen Konfliktmanagament in der multikulturellen Hinsicht Konfliktlösungsstrategien Kontakte und Kommunikation mit Migranten Kommunikationsbarrieren Fragenformulierung Kommunikation in einer Fremdsprache Rolle des Dolmetschers Interview mit Flüchtlingen und Migranten - Beobachtung Interviewverlauf – positive und negative Verhaltensweisen 6.3 Diskriminierung und antidiskriminierende Maßnahmen TeilnehmerInnen werden sich bewusst, wo sich bei ihnen Toleranz endet Vorurteile und Stereotype- wie sie funktionieren Beziehungen: Minderheit-Mehrheit Macht Vorurteil als Lebenseinstellung Lebenseinstellung – drei Aspekte „selbsterfüllende Prophezeiung“ Entstehung der Stereotype Stereotype und Vorurteile in der Gesellschaft antidiskriminierende Methoden in der Arbeit mit Migranten 223 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte 2.2 Bildungspakete DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Migrationstypen und – arten 224 DE Grunddefinitionen Emigrant, Immigrant, Remigrant Herkunftsland, Aufnahmeland Transitland, Zielland Innen- und Außenmigration Migrationsarten Freiwilligkeit der Migration Migrationsursachen Zeitdauer der Migration Definition von Migration Migration - eine relativ dauerhafte Veränderung vom Aufenthaltsort von einzelnen Personen und Menschengruppen. Emigrant – eine Person, die einen gegebenen Ort verlässt. Immigrant – eine Person, die an einen Ort ankommt. Remigrant – eine Person, die ihr Land verlassen hat, und sich nach vielen Jahren des Lebens im Ausland für die Rückkehr entschied. Herkunftsland – Herkunftsland eines Migranten. Das Land, aus dem der Migrant wegfährt. Aufnahmeland – Migrantenaufnahmeland. Das Land, in das der Migrant ankommt. Transitland (Durchgangsland) – Ein Land, durch welches der Migrant fährt (unterwegs zum Zielland). Manchmal bleiben die Migranten länger im Transitland, sie wollen dort aber nicht dauerhaft wohnen. Zielland – Das Land, in das sich die Migranten begeben. Das Land, in dem sie beabsichtigen zu wohnen. Migrationsarten Teilung im Bezug auf: Zeitdauer Freiwilligkeit Legalität Planung Zeitdauer der Migration kurzfristig (einige Wochen, Monate) langfristige (einige Jahre) feste (mehrere Jahre) Freiwilligkeit der Migration Migrationen: freiwillige zwanghafte Legalität der Migration Migrationen: legal illegal 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Migrationsursachen ökonomisch politisch ökologisch gesundheitlich familiär erzieherisch u s w. Innen- und Außenmigration Außenmigration: außerhalb der Landesgrenzen. Innenmigrationen: innerhalb eines Landes. Migrationen in Europa und in der Welt Migrantenzahl in der Welt 185-195 Millionen Ca. 3% Weltpopulation Migrationsrichtungen in der Welt die USA Canada Russland Saudi-Arabien Deutschland Australien die Ukraine Pakistan Frankreich Großbritannien Indien Iran IOM - International Organization for Migration Gegründet (unter einem anderen Namen) im Jahre 1951. Am Anfang hat sie Migranten in Europa geholfen. Sie hilft jetzt über 12 Millionen Migranten in der ganzen Welt. Migrationsrichtungen aus der Ukraine Russland die Türkei Griechenland Portugal Polen Großbritannien Tschechien Irland Italien Deutschland Spanien die USA „Absender” Regionen Oblast Odessa 54% Oblast Transkarpatien 12% Autonome Republik Krim 8% Oblast Lwiw 8% Oblast Charkiw 4% Oblast Donezk 2% Oblast Ternopil 2% 225 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Immigranten in der Ukraine Länder der ehemaligen Sowjetischen Republik GUS Länder (Abchasien, die tatarischen Völker, Aserbaidschan, Armenien, Tschetschenien) Afghanistan Bangladesch China Indien 226 DE Iran Pakistan Somalia Sri Lanka Vietnam Mit Migration verbundene Rechtselemente Ausreise Möglichkeiten Übertretung der Grenze Aufenthalt im Transitland Aufenthalt im Zielland Migrationen im Gesetzgebung der EU Ausreise Möglichkeiten Jedes Land bestimmt die Regeln des Verlassens von seinen Bürgern Vom Verbot der Landesverlassen bis zur vollen Freiheit Dokumente, die zum Wegfahren berechtigen Grenzübertretung abhängig von der Politik des eigenen Landes und des Ziellandes legal und illegal Aufenthalt im Transitland Als Etappe unterwegs zum Zielland Migranten versuchen so kurz wie möglich zu bleiben Manchmal wandelt das Transitland zu einem Zielland um Aufenthalt im Zielland Jedes Land verwendet eine andere Politik den ankommenden Migranten gegenüber. Abhängig von der Politik kann der Aufenthalt: legal illegal am Anfang legal dann illegal am Anfang illegal dann legal Legalität des Aufenthaltes hat eine große Bedeutung für den psychischen Zustand eines Immigranten, sowie für seine persönliche und berufliche Entwicklung. Migration in der Gesetzgebung der EU Politik der Immigrationskontrolle Politik den Migranten gegenüber Direktiven der EU je länger ein Ausländer in einem gegebenen Land bleibt, desto mehr Rechte hat er Grundlage zur Gewährung des Residentenstatuses: stabile, regelmäßige und ausreichende 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Gehälter, Besitz einer Krankenversicherung, Beteiligung an den Integrationsprogrammen Recht zur Familienverbindung (gilt für einen Ehemann-eine Ehefrau und minderjährige Kinder) Dublin Konvention Garantie, dass jeder Asylantrag durch ein dafür verantwortliches Land geprüft wird, und Vergewisserung, dass jeder nächste Antrag in einem anderen Land der EU unmöglich wird alle Länder der EU, die den Asylantrag erörtern, müssen dieselben Rechtgrundlagen anwenden, nach denselben Normen und Standarten handeln. Schengenzone Regel des freiwilligen Durchflusses von Personen keine Kontrolle an inneren Grenzen der Zone größere Kontrolle an äußeren Grenzen der Zone gemeinsame Politik den Migranten gegenüber Wer sind die Flüchtlinge? Ursachen von der Emigration Definition eines Emigranten nach Genf Konvention UNHCR –Ziele und Tätigkeiten Rechte und Pflichten eines Emigranten Emigrantenstatus innere Emigranten Emigrantengeographie Ursachen der Emigration Lebensbedrohung Gesundheitsbedrohung Freiheitsbedrohung Definition eines Emigranten nach Genf Konvention Emigrant – eine Person, die infolge einer begründeten Befürchtung vor einer Verfolgung wegen seiner: Rasse, Religion, Nationalität, Angehörigkeit zu einer bestimmten sozialen Gruppe wegen politischer Anschauungen außerhalb der Grenzen ihres Landes bleibt, dessen Bürger sie ist, und kann nicht, oder will nicht wegen dieser Befürchtungen den Schutz dieses Landes verwenden. Genf Konvention vom Jahre 1951 Die Konvention bildete die erste richtige internationale Verständigung, die wichtigste Aspekte vom Emigrantenleben umfasste. Sie nennt allgemein die Rechte eines Emigranten, wie Freiheit des religiösen Praktiken, Freizügigkeit, Recht zur Beschäftigung, Bildung, Zugang zu Reisedokumenten. Gleichzeitig nennt sie Plichten eines Emigranten dem aufnahmeland gegenüber. 227 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Grundsätzliche Vorschrift der Konvention sieht voraus, dass die Emigranten zum Land, in dem sie Verfolgungen befürchten, nicht umkehren oder entlassen werden können. UNHCR Das Ziel von UNHCR ist den Emigranten die Sicherheit in dem Aufnahmeland zu garantieren sowie die Unterstützung seiner Behörden in der Realisierung dieser Aufgabe. Das Amt vom Hohen Kommissar sucht Weisen, wie man den Emigranten im Lebensbeginn durch Integration mit der lokalen Gesellschaft oder freiwilligen Rückkehr in die Heimat helfen kann. Wenn das unmöglich ist, dann durch sie Siedlung in Drittländer. 228 DE Wer verleiht einen Emigrantenstatus? Ein Emigrant ist ein Emigrant, unabhängig von der formellen Anerkennung. Landesbehörden bestimmen Prozeduren – gemäß des örtlichen Rechtsystems, die der Bestimmung der rechtlichen Situation von der Person dienen, die sich um den Emigrantenstatus bewirbt. Dabei auch ihre Rechte und Hilfenbereich. Verleihung von Emigrantenstatus Personen, die sich um Emigrantenstatus bewerben, müssen zeigen, dass ihre Befürchtung vor Verfolgungen begründet ist. Die Ausnahme ist die Situation einer gemeinschaftlichen Verleihung vom Emigrantenstatus ganzer Personengruppe, so wie im Fall von Massenflüchte, die durch ethnische Säuberung oder andere Aktionen gegen bestimmte Menschengruppen verursacht wurden. Absage der Verleihung vom Emigrantenstatus Personen, die keinen internationalen Schutz brauchen (anhand gerechter Prozeduren), sind in einer ähnlichen Situation, wie die Ausländer, die sich illegal in einem gegebenen Land aufhalten. Sie können also deportiert werden. UNHCR spricht dafür aus, dass die Person vor der Deportationsentscheidung, der den Emigrantenstatus nicht gegeben worden ist, Recht zur nochmaligen Überprüfung ihres Antrages hätte. Vorläufiger Schutz Vorläufiger Schutz – ist eine Lösung, die für die Länder vorgeschlagen wird, in denen ein plötzlicher Masseneinfluss von Emigranten vorgekommen ist. Es ist eine Übergangsform des Schutzes, welche dauerhafte Lösungen ersetzt werden sollen. Länderbehörden, die den vorläufigen Schutz verwenden, vermeiden die Notwendigkeit der Überprüfung von individuellen Angelegenheiten der Personen, die wegen des Heimkrieges oder allgemein verwendeter Gewalt fliehen. Die geschützten Personen, nach Genf Konvention, sind Emigranten. Vorläufiger Schutz kann abgeschafft werden, wenn die Rückkehr in den Wohnort sicher wird. Emigrantenrechte Jeder Emigrant hat ein Recht zu einem sicheren Unterkunft. Länder können die Emigranten nicht entlassen und sie mit Gewalt entfernen, dort, wo es ihnen irgendwelche Gefährdung bedrohte. Keine Emigrantengruppe darf diskriminiert werden. Die Länder sollen den Emigranten, die Verwendungsmöglichkeit von sozialen und ökonomischen Rechte zumindest in dem Grade zu garantieren, die von Ausländern mit einer festen Aufenthaltskarte in dem Land verwendet werden. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Einem Emigrant werden also grundsätzliche Bürgerrechte garantiert, so wie: Anschauungs- und Siedlungsfreiheit, und einen Schutz vor Folterung und vor erniedrigendem Behandeln. Die Länder werden verpflichtet, mit UNHCR mitzuarbeiten. Die Länder sollen die Familien aufnehmen, denen einen vorläufigen Schutz gewährt wurde, mindestens deren Ehemänner (Ehefrauen) und minderjährige Kinder. Jeder Emigrant soll einen Zutritt zur Gesundheitsfürsorge haben. Jeder erwachsene Emigrant soll ein Recht zum Arbeitsaufnahme haben. Keinem Kind-Emigranten kann die Möglichkeit zum Schulbesuch entnommen werden. In bestimmten Situationen, so wie in Massenemigrantenwelle, können die Länder, die den Schutz anbieten, manche Rechte beschränken, z.B.: Umsiedlungsfreiheit, Arbeitszutritt, oder entsprechende Bildungsmöglichkeiten für alle Kinder. Schutzrecht für Frauen, die sich den sozialen Begrenzungen nicht unterordnen wollen Personen, die vor ernsthaften Diskriminierung oder vor einem anderen unmenschlichen Behandel und Verfolgung wegen der Absage von der Unterordnung strengem Sittenkodex fliehen, haben Gründe, um sich um einen Emigrantenstatus zu bewerben. Die Verfolgung kann z.B.: eine sexuelle Gewalt sein. Verfolgung ist eine Diskriminierung, die besonders schädige Konsequenzen hat. Die Frau, die eine Attacke wegen Ablehnung des traditionellen Bekleidung befürchtet, oder selbst einen Ehemann auswählen möchte und ein unabhängiges Leben führen will, kann eine Emigrantin werden. Die Frauen, die eine rituelle Verletzung vom geschlechtlichem Organen befürchten, können auch einen Emigrantenstatus bekommen. Emigrantenpflichte Emigranten haben auch einige Pflichte. Besonders sollen sie Rechte und Regeln des Landes respektieren, in dem sie einen Schutz bekamen. Schutzrechtverlust Personen, die an Kriegsverbrechen und an einem ernsthaften Verstoß von internationalen Menschenrechten und Normen des humanitären Rechtes – darin Völkermord teilnahmen, verloren das Recht zum Schutz und zur Hilfe, die den Emigranten zustehen. Die Person, die solcher Tätigkeiten verdächtigt wird, soll keinen Schutz als Emigrant bekommen. Schutzrecht verliert auch eine solche Person, die eine Streittätigkeit gegen ihr Herkunftsland aus dem Land fortsetzt, in dem sie sich um einen Emigrantenstatus bewirbt. Kein Soldat kann Emigrant werden. Genf Reisedokument – sogenannter Genf Pass Es ist ein Dokument, das den Emigranten in dem Aufnahmeland gegeben wird. Das Dokument lässt sie zur Grenzübertretung, zum Reisen in andere Länder und zum dortigen Bleiben für eine bestimmte Zeit. Regulation Dublin II bestimmt, welche der EU Ländern verantwortlich für die Antragserörterung vom Emigrantenstatus sind, um das Antragsstellen von einer Person gleichzeitig in vielen Ländern zu vermeiden. Der Emigrant bekommt den Emigrantenstatus, in dem Land, in welchem er den Antrag abgelegt hat. 229 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Innenemigranten IDP –internally displaced persons Innenemigranten müssen ihre Häuser aus denselben Gründen verlassen, wie Emigranten, sie übertreten aber die Grenzen nicht, die als international betrachtet werden. Aus diesem Grund dürfen sie nicht ganzheitlich die Hilfe von UNHCR verwenden. Die Innenmigrantenzahl (20-25 Millionen) ist grösser als die Zahl von „normalen” Emigranten. 230 DE Aus welchen Ländern kommt die höchste Zahl der Emigranten? Afghanistan Irak Sudan Kolumbien Demokratische Republik Kongo Somalia Vietnam Welche Länder nehmen die meisten Emigranten auf? Pakistan (2 Millionen Emigranten) Syrien (1 Mil.) Iran (900 Tausend) Deutschland (600 Tausend) Jordanien (500 Tausend) Tansania (430 Tausend) Ökonomie der Migration: individuelle und soziale Perspektive dualer Arbeitsmarkt „3D Jobs” Transfer der Gehälter Migrationsfolgen für die Wirtschaft des Aufnahmelandes Migrationskonsequenzen für das Herkunftsland Dualer Arbeitsmarkt Die Teilung des Arbeitsmarktes in „Kapital-” und „Arbeitnehmerarbeitsmarkt” Kapitalarbeitsmarkt: höhere Gehälter, größere Sicherheit, bessere Perspektiven, höhere Qualifikationen. Hauptsächlich für die Bürger eines gegebenen Landes. Arbeitnehmerarbeitsmarkt: niedrigere Gehälter, kleinere Sicherheit, schlechtere Perspektiven, niedrigere Qualifikationen. Hauptsächlich für die Migranten. „3D Jobs” – Dirty, Dangerous, Demeaning schmutzig, gefährlich, erniedrigend. Eine solche Degradation vom sozialen Status verursacht das Mindern der Selbstbeurteilung und beeinflusst nachteilig die psychische Gesundheit. Stress mit dem Arbeitsplatz verbunden: Kommunikationsbegrenzung (Sprach- und Kulturbarriere) Unkenntnis der Arbeitsgestaltung Arbeitsstelle unterhalb Qualifikationen keine soziale Unterstützung Arbeitsstelle gemäß der Qualifikationen, aber Gehälter niedriger als bei heimischen Arbeitern 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete „schwarze“ Arbeit – „weiße” Arbeit „schwarze“ Arbeit es ist eine illegale Arbeit. Der Arbeitgeber unterschreibt mit dem Arbeitnehmer keinen Vertrag, er bezahlt keine Versicherungen, so wie keine Steuer. Im Falle eines Konfliktes hat der Arbeitnehmer keine Möglichkeiten, um seine Rechte vollzustrecken (z.B.: wenn der Arbeitgeber ihm keinen Lohn auszahlt). Der Arbeitnehmer hat auch keine Möglichkeit dem nächsten Arbeitgeber zu beweisen, dass er beschäftigt worden ist. Typische Schwierigkeiten der Arbeiter, die illegal arbeiten: kleinere Gehälter, als vereinbart, Auszahlungsverzögerungen, manchmal – keine Auszahlung. Ernsthafte Schwierigkeiten im Falle von einem Unfall bei der Arbeit – die Heilungskosten muss dann der Arbeitnehmer tragen. „weiße” Arbeit also die legale Arbeit. Ein Arbeitnehmer und ein Arbeitgeber unterschreiben einen Vertrag, der den Arbeitsbereich, Zeitausmaß und Lohn bestimmt. Es gibt verschiedene Arten von Arbeitsverträgen. Meistens wird der erste Vertrag, den der neue Arbeitnehmer bekommt, für eine Probezeit (gewöhnlich 3 Monate) unterschrieben. Nach dieser Zeit unterschreibt der Arbeitgeber einen nächsten Vertrag, wenn er mit dem Arbeiter zufrieden ist. Es gibt Verträge für eine bestimmte und unbestimmte Zeit. Der Arbeitnehmer wird vom Recht geschützt. Wenn er keinen Lohn bekommt, oder wenn seine Rechte angetastet werden, kann er sich auf das Gericht oder an andere zum Arbeiterschutz gebildeten Institutionen berufen. Der Arbeitnehmer hat eine Versicherung. Im Falle von einer Krankheit trägt er keine Kosten. Folgen der Migration für die Wirtschaft des Aufnahmelandes Migranten tragen zum Produktionsanstieg von Gütern und Dienstleistungen bei. Migranten tragen zum Preissenken von Gütern und Dienstleistungen in dem Aufnahmeland bei. Migranten erfüllen Lücken in der Wirtschaft von Aufnahmeländern. Sie üben sowohl Arbeiten aus, die hohe Qualifikationen, als auch niedrige Qualifikationen verlangen. Konsequenzen der Migration für das Herkunftsland Minderung der Bewohnerzahl Störung vom Altersstruktur der Bevölkerung (fahren hauptsächlich junge Menschen weg) Verlust der Beziehungen in der Familie Kulturveränderungen in lokalen Gesellschaften Soziales Kapital Netz der sozialen Kontakten, Korrelation der Menschen und gegenseitige Hilfe. Netz verbindet Vertrauens-, Loyalität- und Solidaritätsverbindungen. Wegen der Migration verliert das Herkunftsland das soziale Kapital. „Gehirndränage” (brain drain) Verlust gebildeter Personen von dem Herkunftsland. Das sind nicht nur Personen, die Universitäten, Hochschulen abgeschlossen haben, sondern auch Personen, die kreativ, selbständig, unternehmungslustig, mit eigener Initiative. Ihre Ausbildung und Fertigkeiten sind für die Entwicklung des Landes wichtig. 231 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete „Fürsorgedränage” (care drain) Verlust der Personen von dem Herkunftsland, die für andere sorgen. Es sind vor allem Frauen, die als Kinder-, Behinderte-, alte Menschen Pflegerinnen, Krankenschwestern u s w. arbeiten. Differenzierung der Einkommensquellen Familien schicken eine Person (Vertreter der Familie) zur Arbeit im Ausland. Der Rest der Familie bleibt in dem Land. 232 DE Transfer der Gehälter Die Gehälter von Migranten werden in das Herkunftsland geschickt. Die Transfer werden eine Hauptquelle des Einkommens für die Familien, die in dem Herkunftsland bleiben. Das geschickte Geld wird für das tägliche Leben, den Einkauf von einer Wohnung oder einem Haus, die Einrichtung und Renovierung, Bildung der Kinder, Investitionen, usw. benutzt. Neue Erscheinungen im Migrationsbereich „Migrationszeitalter” Letzte Jahrzehnte vom 20sten Jahrhundert - das ist die Zeit von intensiven Migrationen. Mindestens 175 Millionen Menschen halten sich außerhalb ihres Landes auf. Migrationsnetz interpersonelle Beziehungen, die Migranten, ehemalige Migranten und zukünftige Migranten verbinden sie werden auf Verwandtschaft, Freundschaft, gemeinsame Herkunft gestützt sie verringern soziale, ökonomische und emotionale Kosten der Migration Transnationalismus Migranten funktionieren in zwei Räumen gleichzeitig: im Herkunftsland im Aufnahmeland Dabei helfen die modernen Technologien und billiger Transport. Duale Nationalität der Migranten. Frauen-Migrantinnen Immer mehr Frauen nehmen an Migrationen teil. Immer mehr von ihnen migrieren selbständig. Migrant trafficing so genannter „Schmuggel” von Menschen, Transport der Migranten Illegaler Migrationsweg, während dessen Gesundheit und Leben der Migranten gefährdet wird. Profiten haben dabei die organisierte Verbrechergruppen. Motivationen und Entscheidung über die Migration Verschiedenheit der Migrantenmotivationen politisch religiös ökonomisch Suche nach Abenteuer 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete persönliche Ursachen usw. Rationalität der menschlichen Entscheidungen Kalkulierung von Verlusten und Gewinnen Entscheidungstreffen von einzelnem Migranten oder von ganzem Haushalt Migranten ziehen in die Orte um, wo es mehr Arbeitsplätze und höhere Gehälter gibt wichtig ist nicht nur, die Höhe der Gehälter, sondern auch soziale und gesundheitliche Versicherung und Entwicklungsperspektiven usw. Theorie push-pull Lebensbedingungen im Herkunftsland zwingen Menschen zur Migration in andere Länder, wo die Lebensbedingungen besser sind. Faktoren „push” i „pull” Faktoren push (hinausdrängend): Not, Arbeitslosigkeit, schlechte politische Situation, usw. Faktoren pull (anziehend): Arbeitsplätze, Gesundheitsfürsorge, stabile politische Situation usw. Informationen, die für Migranten zugänglich sind Migrationsrecht, Legalität des Aufenthaltes Beschäftigungschancen und Höhe der Gehälter im Herkunftsland und im Aufnahmeland rechtliche Aspekte in dem gegebenen Land aktuelle ökonomische und politische Situation im Aufnahmeland Informationen, die das Klima betreffen Informationen, die für Migranten unzugänglich sind Schicksalsereignisse, die nicht zum Voraussehen sind (Krankheit, Unfall, Diebstahl usw.) Fehlinformationen, die von anderen Migranten bekommen wurden Personenzahl, die Arbeit an einem gegebenen Ort und Stelle (und Zeit) sucht reale Höhe der Gehälter und Kosten vom Unterhalten Adaptationsprobleme der Migranten Migration verursachte Veränderungen psychische und physische Belastungen, Stress Verlust von bisherigen Weisen des Zurechtkommens Begriff des Kulturschocks Verlauf des Kulturschocks Migration verursachte Veränderungen Veränderungen in physischer Umgebung Veränderungen in sozialer Umgebung Veränderungen in psychischem Funktionieren Veränderungen in physischer Umgebung Klima, Ernährungsinhalt, Mikroorganismen, chemische Substanzen in der Umgebung, Tagesrhythmus, Bilder, Klänge, Gerüche, Geschmäcke, Tastsinn... 233 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Veränderungen in sozialer Umgebung Von einer Kulturselbständigen und zuständigen Person, verändert sich der Migrant zu einem „Schüler“, der um Hilfe in einfachsten Sachen bitten und sich auf fremde Personen verlassen muss. Er wird von der neuen Umgebung als eine unselbständige, infantile, verzogene Person betrachtet usw. Notwendigkeit der Entdeckung von sozialen Lebensregeln im neuen Land (Regeln von jedem Element der Kultur). 234 DE Veränderungen in psychischem Funktionieren Veränderungen in der physischen und sozialen Umgebung verursachen einen Psychologischen Stress. Bisherige Verteidigungsmechanismen werden nicht mehr aktuell. Der Migrant empfindet neue Emotionen: Sehnsucht, Machtlosigkeit, Scham, Angst, Gefühl von Sicherheitsmangel, Verringern von eigenem Wertgefühl, Mangel an Kontrollegefühl. Stress psychische und physische Belastung Die Ursache des Stresses ist der Mangel an Gleichgewicht zwischen Milieuforderungen und Beständen gegebener Person. Der Verlust von bisherigen Weisen des Zurechtkommens (in der neuen Umgebung werden bisherige Weisen nicht mehr entsprechend und unwirksam). Kulturschock starker Stress, der in der Situation eines Kontaktes mit Kulturverschiedenheit vorkommt. Der Schock ist meistens unerwartet, gewaltsam, und kurzlebig... Der Kulturschock ist aber langlebig und hat einen kumulativen Charakter. Kulturschock fasst das psychische, physische und soziale Funktionieren eines Menschen um. Es ist ein Ergebnis von schweren Änderungen, die von Migration verursacht wird. Er bringt negative Emotionen ein, die das Selbstgefühl und den Einfluss auf das Funktionieren des Menschen verschlechtert. Ergebnisse vom Kulturschock Verlust Unsicherheit Depression Unruhe Machtlosigkeit interpersonelle Konflikte (Wut, Hass) Gesundheitsprobleme und somatische Störungen Zwei Strategien vom Selbstzurechtkommen 1. Aufnehmen von ethnozentrischer Haltung, also Verhaltensinterpretation anderer Menschen aus der Perspektive von Normen eigener Kultur 2. Aufmerksame Beobachtung von Interaktionen zwischen „Eingeborener“. Vorsichtiges Schlussfolgerungsherausziehen und Nachahmungsproben. Verlauf eines Kulturschockes Modell „U” Am Anfang ist der psycho-physische Wohlstand eines Migranten am höchsten, dann wird er verringert und nach einiger Zeit kehrt er zum Ausgangsniveau zurück. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Phasen des Modells „U” Flitterwochen - Schwierigkeiten sind unfühlbar, wenn auch der Migrant sie bemerkt, behandelt er sie mit Humor und sieht sie als ein Teil der „Exotik“ einer fremden Kultur. Ihre Zeitdauer hängt von den Beständen der Migranten ab. Beobachter – Migrant fühlt sich immer noch kein Teil der umfassenden Welt. Er beobachtet sie mit Distanz und versucht einen Schlüssel zu ihrem Verständnis zu finden. Teilnehmer - Migrant versucht einfach zu überleben und möglichst wirksam seine Bedürfnisse zu befriedigen und wachsende Defiziten zu ergänzen. Kulturschock – alle unangenehme Erscheinungen verstärken sich. Sie werden mit psychischer und physischer Belastung verbunden, so wie Krankheiten, Depression, Nervosität, oder Risikoverhalten. Gesundwerden – Migrant beginnt langsam sein Leben zu organisieren, was ihm das Sicherheitsgefühl erhöht. Er beurteilt mehr rationell seine Möglichkeiten und stellt Ziele. Er kann um sich herum neue Bestände zur Verwendung identifizieren. Meisterschaft – Migrant beginnt die Kultur des Aufnahmelandes zu verstehen und beherrscht Kulturkompetenzen, die ihm effektives Funktionieren ermöglichen. Phasen des Kulturschockes 1. „Touristische” Phase 2. Desorientierung, die wegen der Kulturunterschiede verursacht wird 3. Wende und Beginn des Rückkehres zum Wohlstand 4. Stabilisation von Emotionen, Erfahrung von positiven und negativen Aspekten der neuen Kultur 5. Bildung von zwei- oder Mehrkulturidentität Akkulturation psychologischer Akkulturationsvorgang Akkulturationsstrategien Konsequenzen der Aufnahme von einzelnen Strategien Marginalisierung als Misserfolg der Migration Rolle der Aufnahmegesellschaft im Akkulturationsvorgang Erscheinung des sozialen Ausschlusses Adaptation –was ist das? Adaptation zum Milieu – es ist das Besitzen von Eigenschaften (anatomischen, physiologischen, behavioralen), die das Überleben in einem gegebenen Milieu ermöglichen. Adaptationsstörungen Sie kommen in der Adaptationszeit zur neuen Lebenssituation vor. Symptome: Spannen, Unruhe, Angst Grämen, Depression Emotionalen Schwankungen Gefühl von Nichtzurechtkommens, Unfähigkeit der Planung und Entscheidungstreffen Ersatzverteidigungsmechanismen psychosomatische Symptome, Risikoverhalten (Autofahren nach dem Alkoholverzehr, Schlägereien, sexuelle Risikoverhalten), psychoaktive Substanzen (Drogen, Medikamente). 235 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Psychologische Akkulturation psychologische Akkulturation – es ist die Adaptation zum neuen Kulturmilieu, dadurch dass man Normen, Werte und Verhaltensschemen annimmt, die typisch für die neue Kultur sind. Im Kontakt mit der Kulturverschiedenheit werden unterschiedliche Akkulturationsstrategien ausgewählt. 236 DE Zwei Kulturen Heimische Kultur des Migranten und Kultur des neuen Landes – beide sind ein Teil des Lebens. Im Akkulturationsvorgang werden Anschauungen des Migranten den zwei Kulturen gegenüber ausgedrückt. Akkulturationsstrategien Akkulturationsstrategien – das sind die Weisen des Zurechtkommens mit der Dualität der Kultur, heimischer und neuer. Sie bestehen auf Rechterhaltung oder Ablehnung der gegebenen Kultur. Akkulturationsstrategien nach Berry 1. Integration 2. Separation 3. Assimilation 4. Marginalisierung 1. Integration es ist eine Verbindung von Elementen beiden Kulturen. z.B.: sehr gutes Kenntnis von zwei Sprachen, Kenntnis der Vertretern von beiden Kulturen, Feiern der Feste der beiden Kulturen, Übergeben den Kindern die Werte der beiden Kulturen als auch die Kenntnis der beiden Sprachen. Integration – Konsequenzen Entscheidung, aus welcher Kultur die Weisen des Zurechtkommens zu nehmen, ist von der Situation abhängig. Integration ist eine optimale Strategie für ein gesundes Funktionieren des Individuums in der Gesellschaft. 2. Separation es ist das Aufrechterhalten der heimischen Kultur und Begrenzung zum Minimum der Kontakte mit neuer Kultur und ihren Vertretern z.B.: keine Kenntnis oder schwache Kenntnis der neuen Sprache, Bekanntschaften nur unter Migranten aus eigenem Land, Erziehung der Kinder gemäß der heimischen Kulturwerten. Separation – Konsequenzen es ist ein Wille zum Aufrechterhalten vom traditionellen Lebensstil und Verteidigung von traditionellen Werten. Die neue Kultur wird als minderwertiger behandelt. Die Ursache kann eine unfreundliche Weise der Betrachtung von Ankömmlingen und eine niedrigere Beurteilung ihrer Kultur von der Gesellschaft sein. 3.Assimilation Ablehnung heimischer Kultur und Aufnahme neuer Kultur z.B.: Anwendung im Privatleben der neuen Sprache, Kinder werden die Muttersprache nicht gelernt, keine Kontakte mit anderen Migranten aus der Heimat. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Assimilation – Konsequenzen Verursacht von der Wille, einen guten Status in der Gesellschaft zu erreichen, die widerwillig zu Andersartigkeit ist. Sie führt zum Verlust von Stabilitätsgefühl und – paradox – sie erschwert das Eintreten der Person in eine Gesellschaft. 4. Marginalisierung Ablehnung heimischer Kultur und keine Aufnahme von neuer. z.B.: es werden Feste sowohl einer Kultur, als auch anderer Kultur nicht gefeiert, Begrenzung von sozialen Kontakten, die Werte von heimischer Kultur werden den Kindern nicht übergegeben, sie werden auch bei dem Kennenlernen neuer Kultur nicht unterstützt. Marginalisierung – Konsequenzen Sie kann durch den Kontaktverlust mit eigener Gruppe und Abneigung neuen Kontakten verursacht werden. Sie führt zum Isolierungsgefühl und Identitätsverlust. Als Folge können psychische Störungen und verbrecherisches Verhalten aufkommen. Akkulturationsstrategien – Tabelle Heimische Kultur Aufnahmekultur Ja Ja Integration Assimilation Nein Separation Marginalisierung Nein Akzeptation eigener Kultur Eine wichtige Ursache der Migration ist ein Mangel an Akzeptation von verschiedenen Elementen eigener Kultur – was dann? Wichtig ist es, einen Migranten im Schema seiner Kultur nicht hineinzuzwängen wenn er sie als Ganze oder auch zum Teil nicht akzeptiert. Rolle der Aufnahmegesellschaft im Akkulturationsvorgang Die Auswahl von Akkulturationsstrategien ist eine Resultante von zwei Faktoren: Entscheidung eines Immigranten Weise, auf welche die Umgebung auf ihn reagiert Erscheinung des gesellschaftlichen Ausschlusses es ist ein Gegensatz von Integration. Meistens ist ein Effekt von einer Diskriminierung, die mit der Kultur-, ethnischen Herkunft, Behinderung usw. verbunden ist. Konsequenz vom gesellschaftlichen Ausschluss ist Armut, gegenseitige Feindschaft, Ausschluss vom Bildungszutritt, von gesundheitlicher Fürsorge, usw. Hilfeleistung für Personen, die kulturell anders sind Was ist das Grundziel? Hilfe für diese Personen, damit sie in der neuen Gesellschaft auf solchem Niveau Funktionieren können, wie sie in heimischer Gesellschaft erreicht haben. Rückkehrkulturschock ferne Konsequenzen der Migration Ursachen des Misserfolges der Migration 237 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Faktoren, die die Entscheidung über die Rückkehr beeinflussen psycho-soziale Aspekte der Rückkehr Modell von Rückkehrkulturschock 238 DE Ferne Konsequenzen der Migration für die Generation für die nächste Generationen Verlust von Kulturfertigkeiten (hängt von Akkulturationsstrategien ab) Akkulturation in dem neuen Land Lockerung von gesellschaftlichen Verbindungen im Herkunftsland „Kulturversteinerung” inaktuelles Kulturwissen von dem Herkunftsland sie wird u.a. verursacht durch: Mangel an Kontakt mit gegenwärtiger Kultur des Landes Mangel an Informationen über Wandlungen, zu welchen dort gekommen ist Mangel an Kontakt mit neuen Emigranten aus dem Land Dritte Generation Die erste Generation von Emigranten empfindet deutlich Adaptationsprobleme im neuen Land. Die zweite Generation sondert sich von der Tradition der Eltern ab. Erst die dritte Generation kann ohne Komplexe Traditionen beider Länder verbinden. Rückmigrationen konservativ innovativ Migrationsmisserfolg in Pension gehen Ursachen des Migrationsmisserfolges nicht entsprechende Erwartungen Nichtvorbereitschaft zur Migration (Sprach-, Kulturkenntnis, Bekannte, Bestände) Persönlichkeitsbedingungen Diskriminierung und Intoleranz im Aufnahmeland Faktoren, die die Entscheidung über die Rückkehr beeinflussen Schwierigkeiten mit dem Arbeitsfinden Arbeit, die mit den Qualifikationen nicht übereinstimmt Einkommen unter Erwartungen Familie und Freunde blieben im Herkunftsland berufliche Perspektive im Herkunftsland (weitere Bildung, Arbeit) schlechte Beziehungen mit Vertretern der Gesellschaft des Aufnahmelandes Verwirklichung der Pläne, die mit dem Aufenthalt im Aufnahmeland verbunden waren wesentliche Veränderungen im Herkunftsland Psychologische Aspekte der Rückkehr Angst vor der Beurteilung der Umgebung (Gefühl, das man viele Pläne nicht verwirklichte, die Gründe zum Wegfahren bildeten) 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Schamgefühl, dass man die Erwartungen der Familie und seine eigene nicht verwirklichte nicht entsprechende Erwartungen, die mit der Rückkehr verbunden sind Rückkulturschock Rückkulturschock Modell „W” beschreibt einen Readaptionsvorgang zu heimischer Kultur nach einem längeren Aufenthalt im Ausland. Es verläuft ähnlich zum Kulturschock, aber in kürzerer Zeit und nicht so intensiv. Rückkulturschock geht daraus hervor, dass die Adaptation zur Aufnahmekultur auf eine so große Weise einen Migranten veränderte, dass er nach der Rückkehr eine Kulturfremdheit im Herkunftsland erfährt. Sprachkenntnis Sie kann paradox das Funktionieren erschweren, weil andere Menschen meinen, dass Sprachkenntnis gleich Kulturkenntnis ist. „Rückkehren” nächster Generationen von Migranten Identität, die Elemente von beiden Kulturen verbindet, duale Identifikation. Inaktuelles Kulturwissen vom Herkunftsland der Voreltern. Rückkehrmotive: ökonomisch familiär politisch/ideologisch Kultur und Lernen der Kultur Verschiedenheit der Kulturdefinition Bestandsteile der Kultur Beispiele von verschiedenen Kulturdefinitionen Kultur als Lebensweise, die gemeinsam für eine gegebene Gruppe ist. Kultur als etwas, was vom Menschen geschöpft wurde. Kultur als „Software”, die Menschen im Alltag verwenden. Kultur ist ein System von Werten, Normen und Verhaltensweisen, die für einzelne Gruppen und Völker charakteristisch sind. Sie werden von Generation zu Generation weitergegeben. Eisbergmodell Sichtbare Elemente (bewusst): Architektur, Kunst, Küche, Musik, Sprache... Unsichtbare Elemente (unbewusst): Geschichte von einer Menschengruppe, ihre Normen, Werte, grundsätzliche Konzeptionen, die Raum, Natur, Zeit betreffen. Mimik, Körpersprache, Strategien von Problemlösungen, Weisen vom Entscheidungstreffen, Geschlechterrollen, Rollen mit sozialem Milieu verbunden... Bestandsteile der Kultur Werte: das, was allgemein als wichtig behandelt wird. Normen: das, was die Richtung vom Verhalten und Entscheidungstreffen zeigt. Verhaltensweisen: Szenarien vom Verhalten in einer gegebenen Situation. 239 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Wie „lernen” wir Kultur? Unsere soziale Umgebung in Form von naher und nicht so naher Familie, Freunden, Bekannten, Lehrern, und sogar zufällig getroffenen Menschen, zeigt uns von Anfang an, was man machen muss, und was absolut unzulässig ist. Das Lernen findet praktisch auf eine unbemerkte Art und Weise für einen Menschen, der sich entwickelt. 240 DE Sozialisation Vorgang, während dessen wir fremde Bedürfnisse kennen lernen und eigene Bedürfnisse und Gefühle ausdrücken. Wir lernen, wie man mit beiden auf eine befriedigende Art und Weise handelt (sowohl für uns, als auch für die Umgebung). Familienrolle ist für den Sozialisationsvorgang am wichtigsten. Kulturunterschiedliche Weisen und Stufen des Elternengagements in die Kindererziehung. Achtung! Das ökonomische Lebensniveau hat auch einen wichtigen Einfluss auf die Erziehungsweise der Kinder. Abhängige und unabhängige Erziehung abhängige Erziehung – Druck auf Nachgiebigkeit und Gehorsam der Familie gegenüber bei der Erfüllung von gegebenen Aufgaben. unabhängige Erziehung – Druck auf Erzeugung im Kind eines Unabhängigkeitsgefühls, Glaube an sich selbst und Streben nach persönlichen Leistungen. Rolle der Bildungssystem Ein der wichtigsten Faktoren der Sozialisation. Hat einen Einfluss auf das Kind schon ab der Kindergartenetappe – versichert nicht nur die intellektuelle Entwicklung, sondern auch soziale und emotionale. Bildungssystem und konkrete Schulpraktiken widerspiegeln die Kultur. Lernstile Lehrer in amerikanischen Grundschulen wenden sich an einzelne Schüler (sowohl während eines individuellen, als auch während Gruppenunterrichtes). Lehrer in japanischen Grundschulen wenden sich an Schüler als an eine Gruppe, sogar dann, wenn die Schüler individuelle Aufgaben machen. Kultur und individuelle Unterschiede Menschen teilen Werte ihrer Herkunftskultur, aber sie haben auch einzigartige persönliche Attributen und Erfahrungen. Kulturmainstream Nicht jeder teilt die in eigener Gruppe geschätzten Werte oder benimmt sich gemäß Normen. Jedoch jeder erkennt solche Werte und Normen als charakteristisch für ihre Gruppe. Multi-kulturelle Kompetenzen Fertigkeiten, mit denen Hilfe man das Wissen von Verschiedenheiten zwischen Vertretern unterschiedlicher Kulturen bekommt und man wendet das Wissen im Praxis an. Multi-kulturelle Kommunikation Egozentrismus und Ethnozentrismus Offenheit in der Kommunikation Kommunikationsstile nach Hall 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Ausmaß der Kulturunterschiede nach Gesteland Emotionen in der Kommunikation Sprachunterschiede Zwischenmenschliche Kommunikation Austausch von Wissen, Ideen, Meinungen, Begriffen und zwischenmenschlichen Emotionen. Multi-kulturelle Kommunikation Austausch von Wissen, Ideen, Meinungen, Begriffen und Emotionen zwischen Vertretern von verschiedenen Kulturen. Spezifik der zwischenkulturellen Kommunikation Im Vergleich zu innenkulturellen Kommunikation größer wird: Unsicherheit (sie hat einen Kompetenz- und Erkenntnischarakter) Unruhe (sie hat einen emotionellen Charakter) Egozentrismus und Ethnozentrismus Egozentrismus – ist eine Neigung zum Weltsehen vom Standpunkt individuellen Normen, Werte, Erfahrungen. Egozentrismus – in der interpersonellen Kommunikation. Ethnozentrismus – ist eine Neigung zum Weltsehen vom Standpunkt eigenen Normen und Werten eigener Kultur. Ethnozentrismus – in der zwischenkulturellen Kommunikation. Offenheit in der Kommunikation Offen zu sein bedeutet auf keinen Fall nicht, dass man seine Privatsphäre offenlegt. Offenheit heißt bereit zu sein, eine andere Person anzuhören, ohne zu beurteilen und zu benoten. Offenheit setzt das Vertrauen zu anderen Menschen und das Selbstakzeptanz voraus und verringert das Bedürfnis von Verteidigungsverhalten. Empathie Sensibilisierung auf Bedürfnisse anderer Person. Ein Versuch eine andere Person als auch ihr Gesichtspunkt wohl zu verstehen hilft ein entsprechendes Niveau von Gegenseitigkeit zu gewinnen. Individualisten nach Triandis sie haben über sich selbst eine gute Meinung und ein starkes Bedürfnis, um sie auszudrücken. Ihre Arroganz ist Eigenschaft ihrer Kultur sie sind enthusiastisch und zeigen eine reiche Expression in Kontakten mit anderen Menschen Spaß ist wichtig für sie sie treffen schnell Entscheidungen, aber ihr Anleiten nimmt mehr Zeit, denn nur wenige Personen engagieren sich in das Entscheidungstreffen wichtig für sie ist die Kohäsion zwischen Haltung und Verhalten, und ihr Mangel bezeichnen sie als Heuchelei sie sehen eigentlich keinen Unterschied zwischen öffentlichem und privatem Verhalten. sie werden etwas machen eher um Spaß zu haben als wegen eines Pflichtgefühls sie erwarten eine deutliche Formulierung von Erwartungen („wenn du für mich das machst, dann ich mache...“) sie stellen sich auf lange Beziehungen nicht ein 241 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete 242 DE Kollektivisten nach Triandis sie mögen Bescheidenheit Glück ist erheblich weniger wichtig, als die Pflicht sie haben manchmal Schwierigkeiten mit dem Entscheidungstreffen. Sie treffen sie langsam, nach dem Nachdenken und nach der Beratung mit anderen Personen. Das verkürzt schließlich die Zeit von ihrer Anleitung sie sorgen für die Erkenntniskohärenz nicht sie unterscheiden, was privat und was öffentlich ist Erfüllung der Pflichten, ist ein Preis in sich selbst sie erwarten lange Beziehungen es ist unsicher, in welcher Richtung sich die Beziehung entwickelt Assertivität und „Gesicht wahren” Assertivität ist für individualistische Kulturen charakteristisch. Ziel vom sozialen Leben ist die Sorge um Freiheitsbehalten von einer Person, die unabhängig vom Gruppendruck ist. In Ländern, wo eine kollektivistische Kultur herrscht, wird sie als Mangeln an sozialer Reife betrachtet. „Gesicht wahren” „Gesicht” = ist ein öffentliches Bild einer Person und einer Relation. Der Begriff kommt aus der konfuzianischen Kultur und ist typisch für kollektivistische Kulturen. Es drückt Sorge um einen anderen Menschen aus, schlisst die Möglichkeit aus, um ihn in einer ungeschickten Situation durch Kritik, Absage, Vorbildschüttern, unartiges Verhalten zu stellen. Kommunikationsstile nach Hall Kulturen der hohen Kontext – die meisten Informationen werden in einem physischen Kontext enthalten, oder von Menschen verinnerlicht. Nur ein Teil der Information befindet sich in einem kodierten, direkt übergegebenen Übermittlungsteil. Kulturen der niedrigen Kontext – die meisten Informationen werden in einem direkten Kode enthalten. Verbale – nicht verbale Kommunikation Nicht verbales Verhalten: alle in dem Kommunikationsvorgang vorkommende Verhaltensweisen, außer Worte! Mimik, Hände-, Arm- und Beinbewegungen, Schräge und Körperhaltung, Stimmklang und andere ihre Eigenschaften (Farbe, Tempo, Intonation, Stille), interpersoneller Raum (Distanz), Berührung, Blick (Augenkontakt), Aussehen. Kulturen der hohen Kontext sie verlassen sich nicht so sehr auf eine verbale Übergabe, sondern sie konzentrieren sich mehr auf die Informationen, die durch Kontext suggeriert werden sie bevorzugen nicht verbale Kommunikation: Gestik, Mimik und Umstände sie nutzen Situations- und Sittenkontext als eine Informationsquelle aus wichtig sind solche Elemente wie: wer, wann und in welchem Kontext bestimmte Worte ausgesprochen hat. Daraus werden weitgehende Schlussfolgerungen über die Bedeutung der Übergabe gezogen verwenden hochentwickeltes Informations- und Übergabenetz sind an Unterbrechen, Digressionen, Metapher (während der Kommunikation) angewöhnt 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Beispiele: Ferner Osten, arabische Länder, Mittelmeerländer, afrikanische Länder Südamerika, Mittelosteuropa. Kulturen der niedrigen Kontext werden auf direkte, klare und präzise Übergabe von Worten ausgerichtet die nicht verbalen, situativen Elemente werden nicht mitberücksichtigt verlangen einen detailierten Hintergrund und Informationsquelle aufweisen Tendenz zum Segmentieren und Strukturieren von Informationen übergeben und dosieren Informationen gemäß Bedürfnisse erwarten deutliche Instruktionen von einer zuständigen gut orientierten Person 243 Beispiele: Schweiz, Deutschland, Skandinavien, Nordamerika, Australien Emotionen in der Kommunikation In der zwischenmenschlichen Kommunikation mehr wichtige Rolle als die Worte spielen Gefühle, Weltanschauungen, frühere Erfahrungen, Geschichte und Erwartungen. Vielseitigkeit von Emotionen Untersuchungen von Ekman und Friesen (1972). Überkulturelle Vielseitigkeit der Gesichtsmimik. Das betrifft nur einige Emotionen: Wut, Angst, Freude, Ekel, Trauer und Erstaunen. Kulturregeln des Ausdruckes von Emotionen Von der Kultur diktierten Regeln über die Weisen des Ausdruckes von Emotionen, Zulassung des Zeigens von einer gegebenen Emotion in bestimmten sozialen Situationen. Gelernt in Kindheit, werden automatisch im Erwachsenleben. Dekodierungsregeln kulturbedingte Regeln, die das Wahrnehmung und Interpretation der emotionellen Ausdrucken von anderen Personen betreffen. Ausmaß der Kulturunterschiede nach Gesteland 1. Beziehungsrolle 2. Beziehungsstruktur 3. Verhältnis zur Zeit 4. nicht verbales Verhalten Beziehungsrolle Protransaktionskulturen – auf Aufgaben orientiert Propartnerkulturen – auf zwischenmenschliche Beziehungen orientiert Gegenseitiges Empfinden: lässig, unentschieden, ungeraten selbstsicher, aggressiv, grob Beziehungsstruktur unzeremonielle Kulturen – für diese Kulturen sind die Umgangsformen unwichtig, egalitäre Kulturen (z.B.: Nordamerika) zeremonielle Kulturen – wichtig ist die Förmlichkeit, Etikett, Bekleidung, hierarchische Kulturen (z.B.: Asien) Gegenseitiges Empfinden: DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete gravierende Sensibilisierung hinsichtlich sozialer Position gravierende Formlosigkeit Verhältnis zur Zeit monochromatische Kulturen –Termineinhaltung (z.B.: Nordamerika) polichromatische Kulturen – auf Menschen orientiert (z.B.: Asien) Gegenseitiges Empfinden: faul, undiszipliniert, ungezogen hochmütig pedant, Sklaven von willkürlich festgesetzten Terminen 244 DE Nicht verbales Verhalten expressive Kulturen: Lautstärke, Beweglichkeit, Unterbrechung, intensiver Blickkontakt zurückhaltende Kulturen: Schweigen, Reihenfolge des Sprechens, gemäßigter Blickkontakt gegenseitiges Empfinden: kalt, berechnend, unzugänglich invasiv, arrogant, unreif Zurückhaltende Kulturen im Gegensatz zu expressiven Kulturen Menschen sprechen leiser, unterbrechen sich nicht so oft und fühlen sich besser, wenn es geschwiegen wird räumliche Distanz zwischen Menschen beträgt ungefähr Armlänge, außer der Händedruck gibt es wenige Berührungskontakte man soll ein fester intensiver Blickkontakt mit den Partnern während eines Verhandlungsgesprächs vermeiden Menschen gestikulieren sowohl mit den Händen, als auch mit ganzen Armen nur begrenzt, ihre Mimik ist mäßig Beispiele:Asiaten – Japaner, Chinesen, Vietnamesen Expressive Kulturen Menschen sprechen oft ziemlich laut, unterbrechen sich gegenseitig und fühlen sich unwohl, wenn es geschwiegen wird räumliche Distanz zwischen Menschen beträgt die Hälfte der Armlänge oder weniger, es gibt ziemlich viele Berührungskontakte direkter, sogar intensiver Blickkontakt während einer Verhandlung bezeugt über Interesse und Ehrlichkeit man kann deutliche Mimik und angeregte Gestik zwischen Partnern erwarten Beispiele: Italien, Südamerika Faktoren, die zwischenkulturelle Kommunikation erschweren angenommene Ähnlichkeit Sprachunterschiede Fehlinterpretationen von nicht verbalen Signalen Stereotype und Vorurteile Neigung zur Formulierung von Bewertungsurteilen Angenommene Ähnlichkeit Annehmen, dass alle Menschen gleich sind, und auf dieselbe Art und Weise denken und sprechen. „Wenn es unangenehm ist, dann lache ich nicht“. ein verlegter Vietnamese lächelt aber auch. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Sprachunterschiede In einer multikulturellen Umgebung sollen wir immer prüfen, ob die Übergabe richtig verstanden wurde. Wenn wir eine Fremdsprache sprechen, verwenden wir bestimmte Worte in verschiedenen Bedeutungen, denn wir versuchen sie zu unserer Muttersprache zu adoptieren. Es wird dann am besten, Fragen zu stellen, um sich zu vergewissern, dass wir richtig die Übergabe verstanden haben, und dass unsere Übergabe richtig verstanden wurde. Neigung zur Formulierung von Bewertungsurteilen Verschiedenheit der Kulturwerte veranlasst zur Formulierung von abfälligen Bewertungen unserer Gesprächspartner. Ein hohes Spannungsniveau und Unsicherheit verursachen, dass die Menschen Stereotype verwenden, trotz objektiver Beweise von ihrer Falschheit. Regeln des Ausdruckes von Emotionen Individualistische Kultur Kollektive Kultur Relation zu eigener Gruppe Man kann negative Emotionen zeigen; schwächeres Bedürfnis an zeigen von positiven Emotionen Unterdrückung der Expression von negativen Emotionen; größerer Druck auf Zeigen von positiven Emotionen Relation zu fremden Gruppen Unterdrückung der negativen Emotionen; man kann positive Emotionen gegenüber fremden Gruppen ähnlich wie gegenüber den Teilnehmer eigener Gruppe ausdrücken Druck auf Zeigen von negativen Emotionen; Unterdrückung der Expression der positiven Emotionen, die für die eigene Gruppe reserviert werden. Kulturausmäße Kulturunterschiede Kulturausmäße nach Hofstede Untersuchung von Kulturausmäßen Wo soll man Kulturwissen suchen? Enkulturation Vorgang, während dessen man in einer Kultur angenommene Verhaltensweisen und Stile beherrscht (innere, psychologische Kulturaspekte). Die beherrschten Regeln bleiben oft unbewusst, haben jedoch einen großen Einfluss auf das Verhalten und auf die Erwartungen gegenüber anderen Personen. Kulturunterschiede Unterschiede in Werten, die das Verhalten eines Menschen bestimmen, in Normen, welchen er sich unterordnet, in Verhaltensweisen und Kommunikation, die durch eine gegebene Gruppe für richtig betrachtet werden. Wie kann man Kulturunterschiede beschreiben? Durch Kulturausmäße! 245 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Kulturausmäße die Weise von Kulturbeschreibung und von ihren gegenseitigen Vergleichen, am häufigsten durch eine Akzeptanzmessung und Bedeutung von unterschiedlichen Werten in unterschiedlichen Gesellschaften. 246 DE Forschung den Kulturausmäßen Projekt von Hofstede: 70-ere Jahre, IBM Zweigstelle Projekt von Trompenaars: 1993, 30 Firmen in 50 Ländern. Projekt von Globe: internationales Forschungsprojekt, das Kulturausmäße betrifft. 17 Tausend Personen, 62 Länder. Es wurden Gestaltungskulturen auf zwei Ebenen – von Werten und Praxis untersucht. Kulturausmäße nach Hofstede 1. Machtdistanz 2. Individualismus/Kollektivismus 3. Männlichkeit/Weiblichkeit 4. Unsicherheitsvermeidung Machtdistanz Stellung zur sozialen Ungleichheitserscheinung. Stufe, in welcher schwächere Gesellschaftsteilnehmer ungleiche Machtteilung und Unterschiede im sozialen Status akzeptieren. Große/kleine Machtdistanz Viele Regeln, Mechanismen und Sitten, die dem Aufrechterhalten und Festigen von Statusunterschieden dienen. Beispiele: Philippinen, Mexiko, Venezuela, Indien. Kleine Anzahl und Bedeutung von solchen Regeln und Sitten. Elimination von Statusunterschieden zwischen Menschen. Beispiele: Neuseeland, Dänemark, Israel, Österreich Individualismus/Kollektivismus Haltung den Gruppenerwartungen gegenüber: Gut eines Individuums wird über Gut einer Gruppe bevorzugt/Gut einer Gruppe wird über Gut eines Individuums bevorzugt. Individualismus/Kollektivismus Entwicklung der Autonomie von einer Person. Kleine Abhängigkeit von einer Gruppe. Beispiele: die USA, Australien, Großbritannien, Canada. Nachgiebigkeit den Gruppenregeln gegenüber, große Bedeutung der Gruppenarbeit. Beispiele: Peru, Pakistan, Kolumbien, Venezuela Männlichkeit/Weiblichkeit den Geschlechtern werden bestimmte soziale Rollen zugeschrieben. In welchem Maße entscheidet das Geschlecht über die gesellschaftliche Rolle. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Hohes/niedriges Männlichkeitsniveau hochgeschätzt wird Führerschaft, Unabhän- Gehälterniveau, beruflicher Erfolg, Unabhängigkeit, Erfolg, Status. gigkeit sind nicht so wichtig. Beispiele: Japan, Österreich, Venezuela, Italien. Beispiele: Dänemark, Niederlande, Norwegen, Schweden Unsicherheitsvermeidung Stufe, in welcher sich die Menschen durch Zweideutigkeit bedroht fühlen; Sie bilden Institutionen und Ansichten, die die Vermeidung von Zweideutigkeit ermöglichen. Risiko Vermeidung und Risiko Eingehen. Hohes/niedriges Unsicherheitsvermeidungsniveau Regeln und Sitten, offizieller Verfahrenskodex. Wenige Regeln und Sitten, Toleranz für UnBeispiele: Griechenland, Portugal, Belgien, klarheiten und Unsicherheiten. Japan. Beispiele: Schweden, Dänemark, Singapur Vergleichsmaßstab Individualismus/Kollektivismus Indien die USA 91 Japan Großbritannien 89 Iran Niederlande 80 Griechenland Italien 76 Mexico Schweden 71 Thailand Irland 70 Pakistan Deutschland 67 Venezuela Israel 51 54 46 41 35 30 20 14 12 Wo soll man Kulturwissen suchen? Schwierigkeiten, die die Flüchtlingen begegnen soziale und ökonomische Probleme Kulturprobleme psychologische Schwierigkeiten, gelernte Ratlosigkeit Soziale und ökonomische Probleme Unzureichendes soziales Angebot in Zentren. In manchen Zentren gibt es keine Kindergärten, Spielplätze, Sportplätze, Bibliotheken, keinen Zutritt zum Computer und kein anderes Angebot von Freizeitaktivitäten. Überfüllung den Zentren und Entstehung von Konflikten untern Einwohnern, z.B.: Diebstähle und Erpressungen, denen Täter Zentrumeinwohner sind. kein Zutritt zur Bildung für Kinder, die sich um Emigrantenstatus bewerben. Keine Kindergärten und keine Kinderbetreuung. Keine Möglichkeiten eine Arbeit zu bekommen, in der Zeit, wenn man auf die Entscheidung wartet. Schwierige Situation von Behinderten. Mangel an hygienischen Artikeln. Mangel an medizinischer Fürsorge, besonders für Frauen, die schwanger sind. 247 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Kulturprobleme Konflikte zwischen Emigranten. Speisenfolge, das keine Kulturbedürfnisse berücksichtigt. Emigranten kennen die Zentrumsgesetze nicht. Mangel an Schulungen für das Personal im Bereich von kulturellen und religiösen Unterschieden. Mangel an Dolmetschern vertieft Kommunikationsprobleme. 248 DE Konflikte zwischen Emigranten und Personal von Zentren. Mangel an Information, die Emigrantenrecht und Statusvergabeverfahren betreffen, Mangel an Information über Ausländerrechte in einem gegebenen Land. Probleme, die wegen das Nutzung von gemeinsamen Badezimmern durch die Personen mit unterschiedlichen Kulturherkunft herkommen. Nutzung durch Männer aus Frauenbadezimmern. Unterbringung in einem Zimmer Familien mit Kindern und einsamen Männern. Psychologische Probleme Keine Unterstützung für die Gewaltopfer und für die Personen, die eine Trauma erlebt haben. Mangel an Sicherheitsgefühl wegen übermäßiges Alkoholgenuss und Drogenannahme (Süchte) von manchen Einwohnern des Zentrums. Mangel an Sicherheitsgefühl wegen geringer Personalzahl. Langeweile. Lebensweise in einem Zentrum verursacht Passivität und psychologische Probleme. Gelernte Ratlosigkeit Annahme der Passivhaltung angesichts allen täglichen Aufgaben, die durch Emigranten ausgeübt werden sollen. Es folgt aus der Überzeugung, dass ihr Schicksal von der anderen füllig abhängig ist und sie selber auf Nichts einen Einfluss haben. Ergebnis der mehrmaligen Erfahrungen der: Kontrolleverlust über sein eigenes Leben Unwirksamkeit eigener Bemühungen Lassen von mehreren unerledigten Aufgaben Je länger dauert der Aufenthalt in einem Zentrum desto größer ist die Ratlosigkeit Stereotypen Und Vorurteile Mehrheit-Minderheit Relationen Machtbesitz Vorurteil als Haltung drei Aspekten der Haltung was sind die Stereotypen Entstehungsmechanismen von Stereotypen „sich selbsterfüllende Prophezeiung“ das Funktionieren von Stereotypen und Vorurteilen in dem sozialen Raum Minderheit Minderheit ist eine Gruppe von Personen, die eine gemeinsame Identität und Kultur besitzen, die sie von der Rest der Gesellschaft unterscheidet. Dieses Unterschied bildet oft der Grund für die Diskrimination und Marginalisierung der Minderheit durch die Mehrheit. Relationen Minderheit-Mehrheit Minderheiten sind Gruppen, die geringere Beeinflussungsmöglichkeiten auf ihr eigenes Leben und das Leben der anderen haben. Die Minderheit kann sogar zahlenmäßig größer werden hat 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete aber geringere Entscheidungsmöglichkeiten über ihr eigenes Schicksal, kleinerer Machtbesitz und kleinere Einflusse im Staat usw. Haltung Dauerhafte Bewertung den Menschen, Objekten und Begriffen. Positiv oder negativ. Vorurteil = Haltung Vorurteil können wir als eine bestimmte positive oder negative Haltung gegenüber einer gegebenen Person definieren, sofern diese Person zu einer bestimmten Kategorie der Menschen gehört. Drei Aspekten von Vorurteilen Erkenntnisaspekt: Gesamtheit der Begriffe/Konzeptionen und Wahrnehmungen, die sich an Objekten oder Gruppe der Objekten beziehen. Emotionsaspekt: Gefühle, die ein Objekt oder Gruppe der Objekten auslöst Behavioralaspekt: Handlungen, die ein Objekt oder Gruppe der Objekten auslöst Durch Haltung verursachte Selektivität Haltung übt einen Einfluss auf das Informationsverarbeitungsprozess aus. Menschen versuchen Kohärenz zu erhalten: Die Menschen nehmen die Informationen an, die mit der Haltung übereinstimmen. Die Informationen, die mit der Haltung nichtübereinstimmen werden abgelehnt. Die Haltungen selbst können unbewusst bleiben! Stereotyp Stereotypen sind verallgemeinerte Überzeugungen über eine gegebene Menschengruppe besonders, die die sich auf ihre psychische und persönliche Eigenschaften beziehen. Zweistufiger Model der kognitiven Verarbeitung von Stereotypen Automatische Verarbeitung – es taucht bewusstlos auf. Wenn es ein entsprechender Anreiz aufkommt wird es automatisch in unserer Kopf ein von unserer Erinnerung zugänglichen Stereotyp vorkommen. Kontrollierte Verarbeitung – Achtsamkeit, es taucht bewusst auf. Grundlegende Kategorien Kategorien zu denen, auf automatische Weise und während des ersten Kontakts, Menschen zugeordnet werden. Rasse Geschlecht Alter Änderung der Stereotypen Einmal festgesetzten Stereotypen sind schwierig zu ändern. Eine Information, die mit dem Stereotyp nicht übereinstimmend ist kann zu seiner Umgestaltung führen. Es kann aber auch zur Herstellung eines Stereotypes der niedrigen Ordnung führen, mit dem Ziel der Aneignung der Information ohne den ursprünglichen Stereotyp zu ändern. 249 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete „Sich selbsterfüllende Prophezeiung“ Erscheinung der behavioralen Bestätigung von Hypothesen Diese Erscheinung besteht aus drei Etappen 1. In der ersten Etappe setzen wir unsere Stereotypen über eine gegebene Person in Bewegung 2. In der zweiten Etappe behandeln wir diese Person einträchtig dieses Stereotypes 3. In der dritten Etappe benimmt sich diese Person gemäß dieses Stereotypes was seine Triftigkeit bestätigt. 250 DE Kontakthypothese Nimmt an, dass die interfraktionellen Vorurteile (Rassen- und Kulturvorurteile) schwächen oder sogar völlig verschwinden infolge des Kontaktes von beiden Gruppen. Es müssen aber folgende Bedingungen erfüllt werden: Zusammenarbeit Interdependenz Gleicher Status Informeller Kontakt Gegenseitige interpersonelle Kommunikation Gleichheit als Sozialregel Einfluss der Emotionen Wenn wir in guter Stimmung sind betrachten wir die Vertretern der anderen Gruppen besser als dann wenn wir schlechtgelaunt sind. Stereotypenexistenz Stereotyp ist eine normale und unvermeidliche Folge des kognitiven Funktionieren des Menschen Vorurteile und Diskriminierung aber nicht! Funktionsweise von Stereotypen und Vorurteilen im sozialen Raum Stereotypen breiten sich in der Gesellschaft sehr leicht aus – „sie leben ihr eigenes Leben“. Stereotypen werden den Kindern durch Eltern und Erziehern weitergegeben. Sie werden auch durch Medien (Fernsehen, Filme, Zeitschriften usw.) vervielfältigt. Kulturinterview Kontakt mit dem Gesprächspartner Kommunikationsbarriere Fragenformulierung Kulturinterview Ein Interview, das mit einer Person, die zu einer anderer Kulturgruppe (ethnisch, national, religiös) als der Interviewer gehört. Ein wesentlicher Bestandpunkt dieses Interviews ist die Kultur und ihr Einfluss auf das Befinden und das Verhalten der Person. Ziele des Kulturinterviews Erwerb von Kulturinformationen (Werten, Normen, Verhaltensregeln) in der konkreten Kultur. Diagnose der Akkulturationsstufe und der Anpassung zur Kulturänderung 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Kontakt mit dem Gesprächspartner Fertigkeit des Zurechtfindens in den Emotionen des Gesprächspartners: ob er Lust hat mit uns zu sprechen? Ob er sich in das Gespräch engagiert? Man muss dabei die Kulturnormen bezüglich des Emotionsausdrucks, Bedeutung des Lächelns und des Schweigens berücksichtigen. Afrika, Südamerika: Umfassende Ausdruckskraft (verbal und nicht verbal) ist ein Teil der Kommunikationsnormen. Asien: Lächeln muss nicht immer Freude bedeuten, es kann auch Scham und Verlegenheit tarnen. Kulturnormen des Gesprächspartners Wenn man die Kulturnormen des Gesprächspartners anwendet: zeigt man seine Interesse an das Thema des Gespräches vor erschafft man dem Gesprächspartner eine sichere und bekannte Situation (der Gesprächspartner versteht dein Verhalten und weiß, dass seine Verhaltensweisen auch verstanden werden) zeigt man Respekt und Offenheit für das was man hört Es geht nicht um das Annehmen des Wertesystems des Gesprächspartners sondern um deine Anpassung zu dem Verhaltens- und Kommunikationsnormen- Niveau (Bekleidungsauswahl, Begrüßungsweise, die Weise auf welche sich man an dem Gesprächspartner wendet) Das wichtigste ist, dass man diesen Normen nicht direkt widerspricht = sich nicht in eine unakzeptable Weise für eine gegebene Kultur benimmt. Sprache Angepasst an das Sprachniveau des Gesprächspartners. Es werden keine abstrakte, fachliche und nichteindeutige Begriffe benutzt. Es ist schwierig ein Gespräch auf eine abstrakte Ebene zu führen, einfacher ist es über ein konkretes Verhalten zu sprechen. Es lohnt sich um ein Abspielen dieses Verhaltens zu bitten. z. B. „Sagen wir, dass wir Cousinen sind. Zeig mir wie wirst du mich begrüßen.“ Begriffe In unterschiedlichen Kulturen haben gleiche Wörter nicht immer der gleiche Umfang der Bedeutung, z. B. Definition der Familienangehörigen Ein Afrikaner kann sagen, dass er 62 Brüder und 38 Schwester hat. Ein Hindu kann seine Nachbarin Tante nennen obwohl es zwischen ihnen keine Verwandtschaft besteht. Mit der Zeit verbundenen Definitionen Morgen, später, in drei Minuten Begriffe sollte man erstmal für sich selbst definieren, d.h. bestimmen was wir tatsächlich erfahren wollen, z.B. Kultur > was ist das? > das sind die Werten, Normen, Verhaltensweisen > welche? > u. a. Respekt angesichts Älteren > Fragen in Interview > „Wie zeigst du Respekt angesichts deiner Großvater vor?“, „und wie angesichts einer alten aber fremden Person?“ Fragenformulierung Eine Frage auf einmal! Es lohnt sich nicht mehr als eine Frage zu einem Zeitpunkt zu stellen. Der Gesprächspartner wird es nicht wissen welche zu beantworten ist. Der Gesprächspartner vergisst die übrigen Fragen. Der Gesprächspartner wählt die „einfachste“ Frage. 251 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Stille… Obwohl es für uns ungeschickt scheinen mag, der Gesprächspartner braucht es um seine Gedanken zu formulieren Offene Fragen Sie lassen dem Gesprächspartner eine Freiheit beim Beantwortung: Präzisierung des Thema, Tiefe. Sie lassen dem Interviewer solche Bereiche kennenzulernen, über die er nicht fragen konnte. Wenn die Fragen zu offen sind = allgemeine Antwort aus welche wenig hervorgeht. Eine sichere Frage zum Beginn, z. B. „Was gefällt dir in Polen am besten?“ 252 DE Geschlossene Fragen Sie führen nicht zur ausführlichen Aussagen, können aber bei Sprachproblemen die Verständigung ermöglichen. Sie helfen bei der Klärung von Informationen, z. B. „Ist die polnische Sprache einfach oder schwierig?“ Achtung! Es ist möglich eine „ja“ Antwort zu bekommen was aber keine Bejahung des Frageinhaltes bedeuten muss, es kann nämlich eine Information über das Kontaktverbleiben werden (Personen aus Asien). Direkte Fragen Es lohnt sich nicht direkte Fragen zu stellen, wenn wir über schwierige und kontroverse Sachen (aus der Sicht des Gesprächspartners) fragen wollen. Wir fragen nicht direkt über die Unterschiede die Personen, die aus Kulturen kommen wo die Hervorhebung der Unterschiede negativ beurteilt ist (Ostasien). Projektionsfragen) Anstatt „Was magst du an Polen nicht?“ zu fragen, sollte man „Was für die Person, die aus dem Land X kommt könnte am meisten an Polen stören?“ oder „Worüber könntest du deinen Landsmann beraten, der in Polen sesshaft werden möchte?“ fragen. Sie helfen über schwierige Sachen für den Gesprächspartner zu sprechen. Sind hilfreich beim Sammeln von Kulturinformationen. Es ist schwierig über einer Kultur auf einen abstrakten Niveau zu sprechen. Der Gesprächspartner kann seine Aussagen selber zensieren, wenn er Unverständnis und eine negative Beurteilung seiner Kultur befürchtet. Es passiert so oft, wenn wir nach Sachen fragen, die mit mehreren Stereotypen verbunden sind (z. B. Frauenrolle in arabische Kultur). Es ist einfacher nach einer Beschreibung von Verhalten zu bitten und selber sein Inhalt, anhand der Kulturwerten und der Kulturnormen, zu interpretieren. Z. B. „Stell dir vor, eine Tochter hat sich verliebt und will es ihren Eltern Bescheid sagen. Was sagt sie wenn sie zu ihnen kommt?” Vorschlagende Fragen Generell gesehen sind nicht gut, tauchen aber manchmal unwillkürlich bei einem Interview auf, wenn der Interviewer die Aussage präzisieren möchte oder hat den Eindruck, dass er die Aussage bereits verstanden hat aber noch nach einer Bestätigung sucht. Der Interviewer kann so die Bestätigung seiner Stereotypen suchen! Sie können bei einem genau definierten Ziel benutzt werden, wenn man ihren Beschränkungen bewusst ist, z. B. bei Ausforschung des Widerspruchsniveau „d. h. das du als ein Weißrusse dich mit der russischen Kultur identifizierst?“ Durchführung eines Interviews mit einer weiblichen Flüchtling Der Interviewer muss über die Behandlungsweise, Politikrechte der Frauen in der Herkunftsland als auch über die Fälle des Gewaltbenutzung gegenüber Frauen bewusst werden. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Der Interviewer sollte die Informationen über die kulturellen, religiösen und sozialen Bedingtheiten von Frauenverhalten besitzen. Die angebotene Hilfe muss zur Situation angepasst werden (z.B. ein Hausbesuch von soziallen Mitarbeiter kann für eine Frau peinlich werden) Sammeln der Informationen über Gewaltumständen Wahrnehmung der Gewaltzeichen, Folterung Am wichtigsten ist das Erschaffen von einer unterstützenden Umgebung während des Interviews. Wenn wir vermuten, dass eine Frau Gewaltopfer ist Der Interviewer und der Dolmetscher sollten weiblich sein Der Interviewer sollte besonders taktvoll sein und zuhören zu können Die Fragen, die mit Traumatischen Erfahrungen verbunden sind, sollte man möglichst vorsichtig stellen und versuchen dabei in die Intimsachen nicht einzugehen Sollen wir diese Frau über unsere Diskretion versichern Man sollte die Anwesenheit der dritten Personen vermeiden Bei einem Interview solle auch kein Familienangehörige präsent sein Wir müssen auch die Möglichkeit berücksichtigen, dass die Frau uns nicht sagen will, dass sie vergewaltigt worden ist Gründe für die Verheimlichung der Gewalt Die Frauen oft mögen lieber ihre Erlebnisse vor den Verwandten geheim zu halten. Gesellschaftliches Bewusstsein von solchen Ereignissen, besonders wenn es um sexuelle Gewalt geht, könnte sie diskreditieren und ein Stigma der unreinen Frau zu vergeben. Die Frau kann eine Vergewaltigung verbergen, da ihre Herkunftskultur es untersagt, über die mit der Sexualität verbundenen Sachen zu sprechen. Einfluss des Dolmetschers Anwesenheit des Dolmetschers verändert das Gespräch Wenn der Dolmetscher unentbehrlich ist, ist es wichtig, dass er: mit dem Flüchtling nicht verwandt oder befreundet ist nicht aus der feindlichen ethnischen Gruppe kommt das gleiche Geschlecht hat wie der Flüchtling keine Trauma erlebt hat Die Arbeit des Dolmetschers Der Dolmetscher muss die Grundinformationen über die Person, deren Aussagen er dolmetschen wird, besitzen (Muttersprache, Bildungsniveau, ethnische Herkunft, besondere Bedürfnisse der gegebenen Person). Konsekutivdolmetschen (es ist wichtig, dass alle wichtige Sachen genau wiedergegeben werden). Der Dolmetscher hat die Pflicht Geheimnis zu halten. Augenkontakt und die nicht verbale Kommunikation sind auch wichtig.Der Flüchtling sollte über die Rolle des Dolmetschers informiert werden (besonders, dass der Dolmetscher keine Entscheidungen über das Schicksal der gegebenen Person treffen kann). Der Dolmetscher sollte der Kulturunterschiede und der Kultureigenartigkeit, der Personen deren Aussagen er dolmetscht, bewusst sein. Der Dolmetscher sollte auch mit den Emotionen dieser Person bekannt werden! Gleichzeitig kann er sich emotional nicht engagieren (muss neutral bleiben). Sorge um die genauste Übersetzung auch wenn die Aussage scheint sinnlos oder verwirrt zu sein. Der Dolmetscher sollte seine Stellung gegenüber der Flüchtling/Migrant nicht ausnutzen. 253 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete 254 DE Diskriminierendes Verhalten vs. Bewahrung der Gleichheit Diskriminierendes Verhalten Erhebung der Stimme, Schrei Ausdruck von verallgemeinernden Aussagen in Richtung einer Gruppe („Denn sie alle sind…“, „Denn sie alle benehmen sich…“) die Merkmale, die der ganze Gruppe zugeschrieben werden, werden auch für jeden einzelnen Gruppenmitglied zugeschrieben („Da du ein Flüchtling bist wirst du mich sicherlich nicht verstehen“, „Du bist sicherlich faul, denn ich kenne deine ganze Familie“) Erklärung des Verhaltens einer Kulturfremden Person aufgrund von ihren Charakterzügen und nicht aufgrund von situativen Faktoren Sprechen zu einer erwachsener Person wie zu einem Kind (belehren, usw.) Bewahrung der Gleichheit Anpassung des Tones der Stimme zum Gesprächspartner Anknüpfung des Augenkontaktes Wahrung des privates Raumes des Gesprächspartners Bei ersten Kontakt sollten die Inhalte, die ein Tabu oder persönliche Sachen betreffen nicht berührt werden. Benutzung von Kulturwissen anstatt von Stereotypen. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.2 Bildungspakete Literaturverzeichnis 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 3. Giza-ZwierzchowskaA., Symonowicz M. (2007), „Jak pomagać skuteczniej –psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), „Goście i gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków: Nomos. 5. Grzymała-Moszczyńska H. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. Kicinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. Lipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych –podręcznik dla trenerów”, Warszawa: Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie się międzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 9. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 12. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 255 DE 256 DE 257 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte 2.3 Trainerpakete DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 258 DE Trainerpaket enthält ein Schulungsprogramm ,,Migrationskompetenzen für VerwaltungsarbeiterInnen”. Hier befinden sich komplexe Materialien, die unerlässlich für die Durchführung des ganzen Programmes werden. Es besteht aus theoretischen Grundlagen, die den Teilnehmern dargestellt werden, praktischen Übungen, Instruktionen ihrer Durchführung, Beschreibung ihrer Verwendung und nützlichen Materialien. Theoretische Grundlagen wurden in Form einer interaktiven Präsentation vorbereitet und befinden sich in dem Anhang zum Paket. Wichtig für die Wirksamkeit und Sicherheitsgefühl der TeilnehmerInnen sind hohe Qualifikationen der Lehrkräfte. Małgorzata Symonowicz [email protected] Verfasserin 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete Inhaltsverzeichnis a. 1. 2. 3. 4. 5. 6. b. Workshopsbeginn S.4 Migrationen-theoretische GrundlagenS.5 Rechtliche Aspekte der MigrationS.7 Ökonomische Aspekte der MigrationS.8 Psychosoziale Aspekte der MigrationS.10 Kommunikationsfertigkeiten in der multikulturellen KommunikationS.13 Arbeitsethik mit Migranten und FlüchtlingenS.17 WorkshopsabschlussS.21 a. Workshopsbeginn Begrüßung der TeilnehmerInnen Trainer/Trainerin stellt sich vor Besprechung des Workshopsverlaufes (1) Präsentation des Schulungszieles Darstellung ihres Inhaltes (in der Abkürzung) Verteilung von Namensplaketten TeilnehmerInnen stellen sich vor Regeln der Vorstellungsrunde: Vorname, Beschäftigung, bisherige Erfahrungen mit einer informellen Ausbildung (Workshops, Trainings, Kurse) Workshopsverlauf (2) Arbeitsmethoden (z.B. Rollenspiel u.a.m.) Zeitplanung (Pausen, Mahlzeiten etc.) Aufgabe: Analyse von TeilnehmerInnenbedürfnissen Ziel: TeilnehmerInnen beschreiben eigene Erwartungen, Trainer/Trainerin lernt die TeilnehmerInnenerwartungen kennen, Identifikation der Schwierigkeiten in der Arbeit mit den MigrantInnen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipchart Verlauf: Trainer erklärt das Übungsteil. Die TeilnehmerInnen sollen sich an Situationen erinnern, in denen sie einen Kontakt mit Vertretern von anderen Kulturen hatten (was für Kulturen, was für Situationen waren es, was war schwierig, seltsam, unklar in den Kontakten). Der Trainer schreibt auf dem Flipchart obengenannte Fragen. Die TeilnehmerInnen stellen ihre Erfahrungen vor Zusammenfassung: Der Trainer fasst die Übung zusammen. Er weist auf die meist in Aussagen angegebene Kulturen und Situationen hin. Er informiert, was während der Workshops besprochen wird, was nicht und gibt die Begründung dafür 259 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete Besprechung des Workshopsverlaufes (3) Erwartungen der TeilnehmernInnen Schulungsergebnisse Sicherheitsgefühl der TeilnehmerInnen 260 DE Aufgabe: Regeln der Zusammenarbeit Ziel: gemeinsame Bestimmung der Regeln, die zum Workshopserfolg führen Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Flipchart, Schreibstifte Verlauf: Gemeinsame Bestimmung von Arbeitsregeln (offene Methode) Zusammenfassung: Zustimmung der Regeln durch alle TeilnehmerInnen Anwendung von Arbeitsregeln. Offene Form von Workshops Aufgabe: „Eisbrechermethode“ – Anpassung zum Ziel der Gruppe Ziel: Integration der WorkshopsteilnehmerInnen Zeitdauer: 20“ Modul 1. Migrationen-theoretische Grundlagen 1.1 Migrationstypen und Arten Aufgabe: Unterschiedliche Migrationsarten Ziel: TeilnehmerInnen werden sich ihr Wissen über den Migrationen bewusst und entdecken Lücken in diesem Wissen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipchart, Blätter (Postiten) und Schreibstifte Verlauf: Individuelle Arbeit. Stichworte, Begriffe, Ausdrücke und eigene Assoziationen zum Thema Migranten und Migration Zusammenfassung: Sammeln und thematische Gliederung der Arbeitsergebnissen Präsentation 1.1: Migrationstypen und –arten Zeitdauer: 40“ grundsätzliche Definitionen Emigrant (Auswanderer), Immigrant (Einwanderer) Herkunftsland, Aufnahmeland Transitland, Zielland Innen- und Außenmigration Migrationsarten Freiwilligkeit der Migration Ursachen der Migration Zeitdauer der Migration Kettenmigration, Pendelmigration 1.2 Gegenwärtige Migrationstrends in Europa 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 1.3 Migrationen in einer globalen Skala Präsentation 1.2: Migrationen in Europa und in der Welt Zeitdauer: 20“ Migrationsrichtungen in der Welt Migrationsrichtungen in Europa Einwanderer in der Ukraine Migrationsrichtungen aus der Ukraine gegenwärtige Migrationstrends 1.4 Europäische Modelle der Migrantenintegration Aufgabe: Integrationsmodelle Ziel: TeilnehmerInnen lernen Vielfältigkeit von Integrationsmodellen der Migranten in europäischen Ländern kennen Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: beispielhafte Situationsbeschreibungen von Migranten in verschiedenen Ländern Verlauf: TeilnehmerInnen teilen sich in 3 Gruppen auf. Jede Gruppe bekommt eine Situationsbeschreibung und erkennt die wichtigsten Integrationsaspekte in gegebenem Land Zusammenfassung: Präsentation von Arbeitsergebnissen der einzelnen Gruppen. Diskussion über Unterschiede zwischen Integrationsmodellen in verschiedenen Ländern. Modul 2. Juristische Regelungen der Migration 2.1 Internationale juristische Regelungen 2.2 Europäische Migrationspolitik Präsentation 2.1: Juristische Gesetzgebung Zeitdauer: 20“ Verlassungsmöglichkeiten des eigenen Landes Grenzübertretung Aufenthalt im Transitland Aufenthalt im Zielland Migrationen in der Gesetzgebung der EU 261 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 2.3 Illegale Migrationen 262 DE Aufgabe: „legal-illegal“ – Unterschiede zwischen einem legalen und illegalen Aufenthalt aus der Sicht der Migranten Ziel: Blick auf die Situation der Legalität und Illegalität des Aufenthalts aus der Sicht der Migranten. Identifikation der Schwierigkeiten Zeitdauer: 40“ Didaktische Lernmittel: kurze Beschreibungen, Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen werden in zwei Gruppen geteilt, jede Gruppe bekommt beispielhafte Situationsbeschreibung, zu welcher die Fortsetzung erarbeitet wird. Dabei werden komplexe Aspekte berücksichtigt – Rechtsstatus, Beruf, Arbeitsmöglichkeit, Familie, Gesundheit, Schule, Reisen usw. Zusammenfassung: die Gruppen stellen die Arbeitsergebnisse dar. Sie identifizieren zusammen die Schwierigkeiten und Probleme der beispielhaften Migrantensituation 2.4 Antidiskriminierende Maßnahmen 2.5 Flüchtlingsstatus - Erwerbsbedingungen Präsentation 2.2: Flüchtlingen Zeitdauer: 30“ Ursachen der Emigration Definition eines Flüchtlingen nach Genf Konvention UNHCR-Ziele und Wirkungen Flüchtlingsstatus Modul 3. Ökonomische Aspekte der Migration 3.1 Einfluss der Migration auf die Wirtschaft des Herkunftslandes und des Siedlungslandes 3.2 Spezifik der Migrationen, die ökonomisch motiviert werden Präsentation 3.1: Ökonomie der Migration: individuelle und soziale Perspektive Zeitdauer: 20“ Einfluss der Migration auf die Wirtschaft des Herkunftslandes Einfluss der Migration auf die Wirtschaft des Siedlungslandes dualer Arbeitsmarkt „3D Jobs“ Transfer der Gehälter 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 3.3 Dualer Arbeitsmarkt und seine Konsequenzen Aufgabe: Möglichkeiten und Fallen des dualen Arbeitsmarktes Ziel: Entdeckung der wichtigsten Aspekte der Migrantensituation (im Kontext der Theorie des dualen Arbeitsmarktes) Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen teilen sich in zwei Gruppen auf. Eine Gruppe bearbeitet die Situation des Migranten im Herkunftsland, die andere – im Siedlungsland. Die TeilnehmerInnen nutzen in der Arbeit die früher vorgestellte Theorie des dualen Marktes aus. Die Analysenelemente: Arbeitsort Wohnort Gehälter Möglichkeiten der Berufsentwicklung Zusammenfassung: VertreterInnen jeder Gruppe stellen Arbeitsergebnisse vor, ergänzen und besprechen die Ergebnisse gemeinsam mit dem Trainer. 3.4 Neue Erscheinungen im Bereich der Migration Networking – Sozialnetz in Migrationen Präsentation 3.2: Neue Erscheinungen im Bereich der Migration Zeitdauer: 10“ Networking Transnationalismus Frauenmigration Traffickig Migrant Aufgabe: Diskussion über neue Erscheinungen in der Migration Ziel: Wissen- und Erfahrungsaustausch Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: Diskussionen, Besprechung der Beispiele Zusammenfassung: Resümee der Diskussion Modul 4. Psychosoziale Aspekte der Migration 4.1 Motivation und Entscheidung für eine Migration Aufgabe: Faktoren/Indikatoren der Emigration und Immigration Ziel: Erkennung der Faktoren/Indikatoren der Migration Didaktische Lernmittel: Flipcharts und Schreibstifte, 2 Blätter mit der Aufschrift „push“, und „pull“ Verlauf: TeilnehmerInnen teilen sich in zwei Gruppen auf. Jede Gruppe schreibt auf dem Flipchart „push“ und „pull“ Faktoren Zusammenfassung: Jede Gruppe stellt die Ergebnisse ihrer Arbeit vor + eventuelle Ergänzung der Faktoren. Diskussion. 263 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 4.2 Migrationsstrategien Präsentation 4.1: Motivation für Migration und die Migrationsentscheidung Zeitdauer: 20“ Motivationen der Migranten Rationalität der menschlichen Entscheidungen zugängliche und unzugängliche Informationen (für Migranten) 4.3 Adaptation zum Leben in einem anderen Land 264 DE Aufgabe: „Zauberkreis“ Ziel: Erkenntnis der Kulturschockindikatoren, effektives Handeln in fremden Bedingungen (in einem fremden Land) Zeitdauer: 40“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: zwei TeilnehmerInnen verlassen den Schulungsraum, andere bestimmen mit dem Trainer das Thema zur Diskussion. Die Diskussion beginnt. Der Trainer lädt nacheinander die Personen außerhalb des Kreises zur Diskussion. Zusammenfassung: Erkenntnis und Besprechung der Emotionen, die bei der Aufgabe entstanden sind. Aufgabenergebnisse und Kulturschock. Hilfe in der Kulturschocksituation Präsentation 4.2: Adaptationsprobleme der Migranten Zeitdauer: 30“ durch Migration verursachte Veränderungen psychische und physiologische Belastung, Stress Ineffektivität der bisherigen Verhaltungsweisen Kulturschock - Definition Phasen des Kulturschocks Präsentation 4.3: kulturelle Integration Zeitdauer: 30“ kulturelle Integration in einer psychologischen Hinsicht Modelle und Strategien kultureller Integration Annahmekonsequenzen der ausgewählten Strategien Rolle der aufnehmenden Gesellschaft in der kulturellen Integration Marginalisierung als Misserfolg der Migration soziale Ausgrenzung Aufgabe: „Zauberkreis“ (Fortsetzung) Ziel: Kulturelle Integration und eigene Erfahrung – praktische Aspekte Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: Diskussion über Strategien der kulturellen Integration – praktische Aspekte Zusammenfassung: Klärung/Diskussion von Problemen der kulturellen Integration und deren Strategien 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete Aufgabe: Strategien der kulturellen Integration - Beispiele Ziel : Erkennung der Integrationsstrategien Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Beispiele und Beschreibungen der kulturellen Integration Verlauf: Arbeit in 4 Gruppen. Jede Gruppe bekommt zwei beispielhafte Situationsbeschreibungen, diskutiert über sie und über die Strategien der kulturellen Integration. Besprechung der konkreten Beispiele Zusammenfassung: Klärung und Ergänzung von eventuellen Problemen und Fragen 265 Aufgabe: Praktische Arbeit - Beispiele der konkreten kulturellen Integration Ziel: Erkenntnis von Strategien der kulturellen Integration Zeitdauer: 25“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts und Schreibstifte Verlauf: Arbeit in zwei Gruppen. Jede Gruppe findet 4 praktische Beispiele für kulturelle Integration. Zum Schluss stellen die Gruppen einander die Arbeitsergebnisse vor Zusammenfassung: Klärung und Ergänzung von eventuellen Problemen und Fragen 4.4 Gründe und Folgen des Migrationsmisserfolges 4.5 Rückkehr – Ursachen und Konsequenzen Aufgabe: Filmprojektion „Persepolis“ (Migration nach Österreich und Rückkehr nach Iran) Ziel: Analyse der psychologischen Situation der rückkehrenden Personen (Kulturschock nach dem Rückkehr) Zeitdauer: 120“ Didaktische Lernmittel: Beamer, Lautsprecher Verlauf: Der Trainer stellt ausgewählte Filmabschnitte im psychologischen Kontext vor, über die Situation der Filmheldin wird eine Diskussion/Analyse geführt Zusammenfassung: Ergänzung und Zusammenfassung der Diskussion. Präsentation 4.4: Kulturschock nach dem Rückkehr Zeitdauer: 20“ langfristige Konsequenzen der Migration Ursachen des Misserfolges der Migration Faktoren, die den Rückkehr beeinflussen psychosoziale Aspekte des Rückkehrs Modell des Kulturschocks nach dem Rückkehr Rückkehr der zweiten Generation der Migranten. DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete Zwischenevaluation Aufgabe: Evaluation „Telegraf“ Ziel: TeilnehmerInnen bewerten bisherige Erfahrungen und Verlauf der Workshops, nennen eigene Gefühle Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: TeilnehmerInnen besprechen bisherigen Verlauf des Workshops (positiv, negativ, zusammenfassend). 266 DE Modul 5. Multikulturelle Kommunikationsfertigkeiten 5.1 Konsequenzen der Kulturvielfältigkeit Aufgabe: Was ist Kultur? Ziel: Erarbeitung des Kulturbegriffs Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen arbeiten in drei Gruppen, in denen eigene Kulturdefinition erarbeitet wird. Vorstellung der Arbeitsergebnisse Zusammenfassung: Besprechung der wichtigsten Kulturaspekte, die in den Definitionen erwähnt wurden. Präsentation 5.1: Kultur und Kennenlernen von Kultur, Teil 1 Zeitdauer: 10“ Vielfältigkeit der Kulturdefinition 12 Bestandteile der Kultur Aufgabe: „Eisbergmethode“ Ziel: TeilnehmerInnen werden bewusst, welchen Einfluss die Kultur auf verschiedene Lebensbereiche hat Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: kleine Blätter, Schreibstifte, Flipchart mit einer Zeichnung von einem Eisberg Verlauf: Der Trainer stellt ein Eisberg als eine Metapher der Kultur vor, in dem einige Sachen sichtbar sind, und andere versteckt bleiben, jedoch eine Integrität bilden. Der Trainer schreibt auf den kleinen Blättern einen Beispiel und klebt sie an einer angemessenen Stelle vom „Eisberg“ auf. Die TeilnehmerInnen schreiben auf den Blättern einen Aspekt, Lebensbereich – sichtbaren und versteckten. Die TeilnehmerInnen kleben die Blätter an der angemessenen Stelle und begründen, warum haben sie eine solche Auswahl gemacht Zusammenfassung: Welche Lebensbereiche kommen meistens vor? Welche fehlen? Die TeilnehmerInnen diskutieren darüber. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 5.2.Multikulturelle Kommunikation Aufgabe: Simulation „Gäste und Gastgeber“ Ziel: Erfahrung der Situation der Kulturverschiedenheit, testen von Phänomenen, die mit der zwischenkulturellen Kommunikation verbunden sind. Zeitdauer: 45“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen werden in zwei Gruppen geteilt, eine Gruppe bleibt in dem Raum, die andere geht hinaus. Die erste Gruppe spielt die Rolle von Gastgebern, die andere der Gästen. Jede Gruppe hat bestimmte Regeln vom Verhalten Zusammenfassung: Nachdem die Gespräche beendet werden, folgt die Arbeit in den Gruppen. Man bespricht Gefühle, die durch die Situation entstanden sind und charakterisiert die andere Gruppe. Die Arbeitseffekte werden dann vorgestellt. Besprechung der Aufgabe. Präsentation 5.2: Zwischenkulturelle Kommunikation Zeitdauer: 30“ Egozentrismus und Ethnozentrismus Offenheit in der Kommunikation Kommunikationsstile nach Hall Emotionen in der Kommunikation. 5.3 Zwischenkulturelle Konflikte und ihre Lösung Präsentation 5.3: Ausmaß der Kultur Zeitdauer: 20“ Ausmaß der Kultur nach Hofstede Ausmaß der Kulturunterschiede nach Gesteland Aufgabe: Ausmaß der Kultur – Textanalyse (Beispiele) Ziel: Übung der Erkennungsfertigkeit und Benutzung von Kulturausmaß in konkreten Situationen Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: Beamer Verlauf: Trainer stellt den Situationskontext vor. Die TeilnehmerInnen sollen Indikatoren des Kulturausmaßes finden, die typisch für das im Text vorgestellten Milieu sind. Welche von den Kulturelementen (Verhalten, Sitten) könnten in deinem Land unverständlich oder schwierig zu akzeptieren werden? Welche Kulturelemente deines Landes könnten unverständlich oder schwierig von Vertretern der Kultur akzeptiert werden? Welche Missverständnisse können im Kontakt mit Vertretern der Kultur auftreten? Was kann man machen, um die Kommunikation mit den Vertretern der Kultur zu verbessern? Zusammenfassung: Erklärung der Streitfragen und Zusammenfassung der Aufgabe durch den Trainer. 267 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 268 DE Aufgabe: Analyse des Missverständnisses auf Grund der Kultur Ziel: Übung der Erkenntnisfertigkeiten der kulturellen Konfliktursachen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: drei Beschreibungen von Missverständnissen auf Grund der Kultur, Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: Arbeit in Gruppen jede der drei Gruppen bekommt ein Blatt mit der Beschreibung eines Missverständnisses und ein Flipchart zum notieren die Aufgabe der Gruppenarbeit ist die Analyse des Missverständnisses (das Niveau von Werten, Normen, Kommunikationsheften) die Gruppenvertreter präsentieren die Effekte der Analyse den anderen TeilnehmerInnen Zusammenfassung: Besprechung der Missverständnisse im Kontext des Kulturausmaßes. Aufgabe: Missverständnisse auf Grund von Kultur – Bildung der neuen Lösungen Ziel: Suchen von neuen Möglichkeiten für Lösung oder Milderung der Missverständnissen auf Grund der Kultur Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: Fortsetzung der früheren Übung in denselben Gruppen Achtung: bei der Aufgabelösung berücksichtigen wir das Ziel, das wir erreichen wollen! Zusammenfassung: Besprechung der Schwierigkeiten, die bei der Aufgabe aufgekommen sind. Aufgabe: Missverständnisse auf Grund der Kultur – Austausch der Erfahrungen Ziel: Aneignung der Fertigkeit die Konflikte zu identifizieren, Erfahrungsaustausch, Besprechung der Emotionen, die bei den Konflikten entstehen Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: TeilnehmerInnen werden in Untergruppen geteilt, in denen sie einander von Konflikten auf Grund der Kultur erzählen, bei denen sie Seite oder Zeuge waren. Dann entscheiden sie, welche Situation sie vorstellen werden Zusammenfassung: Besprechung von ausgewählten Situationen (für alle). Gespräch über die Emotionen, die bei einem Konflikt entstehen. Als Fortsetzung der Übung kann das Suchen von entsprechenden Lösung des Konfliktes werden. Aufgabe: Ausdrücken von Emotionen in verschiedenen Kulturen Ziel: Diagnose des Ausmaßes eigener Kultur. Charakterisierung eigener Kultur, die für die Vertreter anderer Kulturen schwierig zu verstehen sein kann Zeitdauer: 30“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte Verlauf: TeilnehmerInnen arbeiten in Gruppen an dem Thema: Emotionen, die in meiner Kultur zugelassen und nicht zugelassen werden. Sie bilden eine Liste von Emotionen, die sozial akzeptiert und nicht akzeptiert werden Zusammenfassung: Welche Unterschiede gibt es zwischen Geschlechtern in das Gefühlausdrücken? Vergleich der TeilnehmerInnenantworte mit Mustern aus anderen Kulturen. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete Modul 6. Arbeitsethik mit Migranten und Flüchtlingen 6.1 Ethische Aspekte der Arbeit mit Personen, die kulturunterschiedlich sind. Aufgabe: Simulation „ eines Durchgangs“ Ziel: Sensibilisierung der TeilnehmerInnen auf Probleme und Schwierigkeiten, welche die Flüchtlinge nach dem Verlassen ihres Landes begegnen können. Erfahrung dieser Probleme Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Flipcharts, Schreibstifte, Familienkarten, Statusanträge Verlauf: die Simulation besteht aus vier Teilen: „ Überraschung“, „zu Hause“, „unterwegs“, „an der Grenze“. In jedem Teil müssen die TeilnehmerInnen ein Problem lösen. Die TeilnehmerInnen arbeiten in Gruppen Zusammenfassung: Austritt aus den gespielten Rollen. Besprechung der Emotionen, die bei der Aufgabe entstanden sind. Gespräch über Probleme der Flüchtlinge aus einer anderen Perspektive. Präsentation 6.1: Schwierigkeiten, mit der sich die Flüchtlinge herumschlagen. Zeitdauer: 15“ soziale und ökonomische Probleme Kulturprobleme psychologische Schwierigkeiten, gelernte Ratlosigkeit Aufgabe: Der Filmabschnitt „Lernen wir uns kennen“, Szenen aus einem Flüchtlingszentrum Ziel: Erkenntnis der Situation der Personen und den Familien, die sich in einem Flüchtlingszentrum aufhalten. Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Beamer, Notebook, Lautsprecher Verlauf: Diskussion unter den TeilnehmerInnen – Vergleich des theoretischen Wissens mit den Eindrücken, die von Flüchtlingen beschrieben wurden. 6.2 Von Ethnozentrismus bis zum Ethnorelativismus Aufgabe: Simulation „Flüchtlingszentrum“ (auf Grund von aufrichtigen Konflikt unter Flüchtlingen und Bewohner einer Siedlung in Katowice) Ziel: Übung der Verhandlungsfertigkeiten und Zusammenarbeit in Situation eines Konfliktes auf Grund von Kultur. Bildung von neuen Lösungen solches Konfliktes Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Personenkarten Verlauf: jede TeilnehmerInn spielt die Rolle einer Person, die in den Konflikt engagiert ist. Er analysiert ihre Bedürfnisse und Ängste. Die Aufgabe der ganzen Gruppe ist die Lösung des Konflikts. Während der Simulation werden weitere Probleme gestellt – Simulationsetappen Zusammenfassung: Gespräch über Emotionen, die während der Simulation entstanden sind. Besprechung der Schwierigkeiten, die mit der Aufgabe verbunden sind. Besprechung von verwendeten Lösungen. 269 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete 6.3 Diskrimination und ihre Vorbeugung 270 DE Aufgabe: TeilnehmerInnen werden über die Grenze ihrer Toleranz bewusst gemacht. Bewusstmachung von der Wirkung des Stereotypisationsmechanismus Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Liste der Reisenden für jede TeilnehmerInn Verlauf: Das Thema der Simulation ist die Reise mit dem Zug. Die TeilnehmerInnen wählen aus der Liste drei Personen aus, mit denen sie am liebsten in einem Abteil reisen würden und drei, mit denen sie nicht reisen würden. Dann bestimmen sie in Gruppen eine gemeinsame Liste von gewollten und ungewollten Mitreisenden. Zum Schluss präsentieren die TeilnehmerInnen die Effekte der Arbeit Zusammenfassung: Diskussion: Was ist schwieriger: gewollten oder ungewollten auszuwählen? Warum treffen wir eine solche Entscheidung (nach unserem Wissen, unserer Intuition)? Welche Informationsquellen über diese Personen haben wir, sind sie glaubwürdig? Welche Faktoren spielen die Rolle bei dem Entscheidungstreffen (Nationalität, soziale Gruppe, individuelle Eigenschaften)? Wie würdet euch fühlen, wenn niemand mit euch im Zugabteil sitzen wollte? Im Bezug auf die Migrantensituation, die zu einem anderen Land kommen. Präsentation 6.2: Stereotype und Vorurteile Zeitdauer: 30“ Relationen Minderheit – Mehrheit Machtbesitz Vorurteile als eine Einstellung drei Aspekte von Einstellung Stereotype: was ist das? „sich selbsterfüllende Prophezeiungen“ Mechanismen der Stereotypenentstehung Funktionieren von Stereotypen und Vorurteilen im sozialen Bereich Aufgabe: Methoden der Integrationsunterstützung – „Werk der Zukunft“ Ziel: Sensibilisierung der TeilnehmerInnen auf Adaptationsschwierigkeiten der Migranten, Identifikation von zugänglichen Weisen der Migrantenhilfe Zeitdauer: 45“ Didaktische Lernmittel: Blätter A4 in drei Farben (z.B.: blau, grün, gelb) Verlauf: TeilnehmerInnen schreiben auf den gelben Blättern Stichworte und Thesen, die Probleme den Migranten nach dem Ankommen zu einem fremden Land beschreiben. Die Blätter werden nebeneinander (die Wand, der Fussboden) gehängt. Die blauen Blätter werden mit Thesen beschrieben, die den „idealen Zustand“ den Migranten im fremden Land darstellten. Zwischen gelben und blauen Blätter wird ein Raum für die Vorstellung der Ideen, Vorgehensweisen und Methoden (auf grünen Blätter beschrieben) gelassen, die die beiden Sammlungen verbinden sollen. Die Hauptfrage ist „was kann man machen, was soll geschehen, um von der ersten bis zu der zweiten Situation zu gelangen?“ Zusammenfassung: Diskussion – Nachdenken über jede Etappe der Aufgabe. 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete Aufgabe: EDI Programm Ziel: Präsentation eines Beispiels des Programms, das an Migranten gerichtet wird Zeitdauer: 15“ Didaktische Lernmittel: Materialien zum EDI Programm. Präsentation 6.3: Führung eines Kulturinterviews Zeitdauer: 20“ Kontakt mit einem Gesprächspartner Kommunikationsbarrieren Fragenformulierung Kommunikation in einer Fremdsprache Rolle eines Dolmetschers Aufgabe: Der Film „To be or not to be“ – ein Interview mit einem Flüchtling (eine Frau) Ziel: Beobachtung des Interviews mit dem Flüchtling, Erkennung des Verhaltens, das nützlich oder erschwerend für das Interview ist Zeitdauer: 60“ Didaktische Lernmittel: Beamer, Lautsprecher, Notebook Verlauf: TeilnehmerInnen sehen den Film an. Sie konzentrieren sich auf den Interviewer, den Flüchtling und den Dolmetscher. Dann wird die Situation diesen drei Personen besprochen (ihre Ziele, Emotionen, Fehler, die sie aus der Sicht ihrer Gesprächspartner machen) Zusammenfassung: Ergänzung und Zusammenfassung. b Workshopabschluss Aufgabe: Evaluation des Workshops Ziel: Bewertung des Workshops durch die TeilnehmerInnen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: Evaluationsfragebogen Verlauf: TeilnehmerInnen füllen den Fragebogen aus Aufgabe: Zusammenfassung des Workshops Ziel: Erinnerung an wichtigsten Themen, die während des Workshops besprochen wurden, Schließung des Treffens und Verabschiedung der TeilnehmerInnen Zeitdauer: 20“ Didaktische Lernmittel: keine Verlauf: Trainer/Trainerin erinnert an die wichtigsten Themen, die während der Workshops besprochen wurden. Übergabe von Zeugnissen des Schulungsabschlusses Verabschiedung der TeilnehmerInnen . 271 DE 2. Schulungsmaterialien für Verwaltungskräfte / 2.3 Trainerpakete Bibliografie: 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 272 DE 3. Giza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „Jak pomagać skuteczniej – psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), „Goście i gospodarze Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków: Nomos. 5. Grzymała-Moszczyńska H. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. Kicinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. Lipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych – podręcznik dla trenerów”, Warszawa: Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie się międzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 9. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 12. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 273 1. Educational materials for social workers 1.1 Training standards EN 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards 274 EN Training modules of the training program: „Return Migration for Social Workers” was designed so that participants of the program accompany migrants throughout their journey, from making decision to migrate to their following reintegration on return. The holistic way of regarding the problems of migration make the trained workers competent in assisting migrants at each stage. Training modules focused especially on the theme of return migration attests to innovative training. Thanks to such an approach social workers and students acquire the skills they are unable to obtain by using traditional methods. The workshop schedule formula, supplemented by lectures is ideal for use in the case of this training. Active forms of workshop mobilize participants to be actively involved in the process of acquiring knowledge and new skills. This is the specific reasons for the social workers will use the acquired knowledge in a practical way, in contact with migrants. Modules can be wholly or partly used also in training other groups of beneficiaries in other countries. Małgorzata Symonowicz [email protected] Author 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards Training standards include the methodological description of modules. The Training standards is a detailed account of the characteristics of knowledge and skills that trainees acquire. They are the basis for developing materials for instructors and participants. Substantial content of the modules corresponds to the current knowledge and generally recognized methods of procedure. Training standards allow comparability with other trainings and provide a basis for granting certificates of completion of training. Module 1. From decision to departure. 1.1 Theoretical foundations of migration Basic definitions Emigrant, immigrant Country of origin, host country Transit country, destination country Internal and external migration Directions of migration in the world Migrants in Ukraine Directions of migration from Ukraine 1.2 The diversity of motivations for departure Types of migration Voluntary migration Causes of migration The duration of migration Chain migrations, oscillating migrations Diversity of motivations of migrants 1.3 The decision to migrate and the choice of place of residence Rationality of human decisions Information available and not available to migrants 1.4 The „push” and „pull” factors The „push-pull” theory Recognition by participants the push factors for emigration and the pull factors attracting migrants in other countries 1.5 Economics of migration: the individual and social prospect Dual labor market „3d jobs” Functioning of migrants as professionals Transfers of earnings/income The effects of migration on the economy of the host country The consequences of migration for the country of origin 275 EN 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards 1.6 Elements of the law relating to migrations The possibility of leaving one’s own country Border crossing Stay in the country of transit Stay in the destination country Migration in the EU legislation 1.7 Legal and illegal staying Look at the situation of legality and illegality of the stay from the perspective of the migrant 276 EN Module 2. Emigration: social consequences. 2.1 Family remaining in the country of origin To make participants aware on the issue and systematization of knowledge about the problems of families (especially children), left in the country of origin, while the parents are residing abroad 2.2 Family in exile: the partners and children of migrants To identify problems faced by individual members of the migrant’s family 2.3 Two-culture and culturally mixed families Look at the problems and dilemmas of mixed families, in terms of cultural origin; to become acquainted with examples of different acculturation strategies (based on the movie) 2.4 Attitudes of the host society towards immigrants Awareness of participants to the limits of their tolerance and awareness of the stereotyping mechanism Module 3. Emigration: psychological consequences. 3.1 Culture shock: the causes of, consequences, and ways of coping Experiencing by the trainees a situation similar to culture shock; attempt to undertake an effective action in conditions of uncertainty or different rules Changes due to migration Psychological stress and physical stress Loss of tested, existing ways of coping The concept of culture shock Process of culture shock 3.2 Psychosocial resources of migrants To identify problems and needs of refugees, making participants aware of the resources available to migrants 3.3 Psychosocial well being of migrants Methods of assistance available to migrants Making participants aware of the difficulties of adaptation by migrants; capability of the participants to identify an available ways to assist migrants, can help migrants in achieving the psychosocial welfare. 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards 3.4 Adaptation Factors to support adaptation to life in another country, the difficulties of adaptation and their causes 3.5 Strategies of acculturation The process of psychological acculturation Models and strategies of acculturation The consequences of adopting particular strategies The role of the host society in the process of acculturation A reference knowledge about the strategies of acculturation to the trainees’ own experience, training skills to identify strategies of acculturation Skills in acquisition and recognition of strategies of acculturation Ability to recognize the strategy of acculturation 3.6 Marginalization as a failure of migration Marginalization as a failed migration Social exclusion Module 4. Refugees - a special group of migrants. 4.1 Psychosocial consequences of seeking a refuge Participants introductory knowledge of real refugees stories, arouse empathy with refugees The causes of refugee The definition of a refugee according to the Geneva Convention UNHCR - objectives and actions Rights and obligations of refugees Refugee status Internally displaced people Geography of refuge Phase of becoming a refugee Application of knowledge to the specific case of a refugee, the ability to know the fate of refugees diversity. 4.2 Violence and its aftermath - how to recognize and respond What is violence? Persecutions, the types of persecutions Torture and their consequences for the victims Rape - personal and political significance of the effects of Trafficking in human beings (trafficking in people) 4.3 Post-traumatic Stress Disorder - PTSD The concept of trauma Symptoms of PTSD Symptoms most often reported by refugees The impact of PTSD in different areas of life Translating knowledge about violence and PTSD into concrete examples 277 EN 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards 4.4. Psychological assistance to refugees Communication in a foreign language The role of interpreter Trauma in different cultures Syndrome of survivors The avoidance of re-traumatization A social worker / therapist own feelings and problems Work on effective communication suggesting the appointment with a specialist, intercultural skills, identify expectations and concerns before meeting with a psychologist. 278 EN 4.5 Social Rehabilitation for Refugees Social and economic problems Cultural issues Psychological problems, learned helplessness To acquaint participants with the situation of individuals and families residing in the refugee center Identify the main problems faced by refugees in the host country 4.6 Specifics of help for women-refugee Analysis of the problems faced by women in different spheres of life, depending on the culture and customs Violence by gender Barriers to participation in social life Access to education Domestic violence, domestic servitude Sexual harassment, rape Trafficking in women The risks of travel Risks in refugee camps Changes in family structure, conflict in marriage Assistance to women-refugee Use knowledge of the specific problems of women-refugee to specific examples 4.7 Specific assistance to children-refugees Unaccompanied children Changes in family structures, intergenerational conflicts The impact on parents The possibility of contact with own culture Education, support teachers Module 5. Returns from exile. 5.1 Factors influencing the decision to return To identify factors influencing the decision to return 5.2 The long-term implications of migration The acquisition of knowledge about the remote consequences of migration 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards 5.3 Reasons for the failure of migration Reasons for the failure of migration in the examples 5.4 Psychosocial aspects of return Psycho-social aspects of return 5.5 Re-culture shock and coping with it model of re-culture shock 5.6 Reintegration to the country of origin - way to support the reintegration Observation and analysis of the psychological situation of persons returning from exile (based on the movie) 5.7 Returns of the second generation of migrants Key aspects of the return of the second generation of migrants Module 6. Practical workshops. 6.1 Work in culturally diversified environment 6.1.1 The concept of culture Developing and expressing by participants their own understanding of the concept of culture Diversity of the definition of cultural Making participants aware of the impact of culture on various spheres of life Components of culture 6.1.2 Cultural determinants of interpersonal behavior Socialization The role of family and education system Culture and individual differences The acquisition of skills needed to analyze the sources of values, norms and script behaviors typical of a given culture Training of the skills needed to analyze the sources of values, norms and script behaviors typical of their culture Reflection on the characteristics of local culture Dimensions of culture according to Hofstede Examination of the dimensions of culture Diagnosis by the participants their own cultural dimensions, identification of the characteristics of their own culture, which may be difficult for the representatives of other cultures 6.1.3 Cultural differences of verbal and nonverbal communication Egocentrism and ethnocentrism Openness in communication Communication styles according to Hall Dimensions of cultural differences by Gesteland Emotions in communication 279 EN 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards Differences in language Testing ability to recognize and use cultural dimensions in specific situations Experiencing the situation of contact with cultural differences, testing the phenomena associated with intercultural communication Testing ability to recognize the cultural causes of conflict To seek possible solutions to mitigate and combat cultural misunderstandings Testing ability to identify conflicts, exchanging experiences, discussion on emotions associated conflict 280 EN 6.1.4 Mental health in different cultures To draw attention of participants on the role of culture in the manner of expressing medical problems To acquaint the participants with examples of culturally conditioned syndromes 6.2 Assisting migrants and refugees 6.2.1 Assisting persons from a different culture To identify problems and needs of refugees, making participants aware of the resources available to refugees 6.2.2 Effective communication with elected representatives of the nationalities and ethnic groups Contact with the interlocutor Communication barriers Formulating questions Exercise skills of formulating questions on culture Analysis of difficulties in conducting the interview Making aware of the situation of the person with whom an interview is conducted Observation of an interview with a refugee Behavior which helps to conduct an interview and behaviour which makes the interview difficult. 6.2.3 Mediation and negotiation in a conflict situation with the cultural background What is the conflict? Negotiating strategies Mediation and its application Exercise skills of negotiation and cooperation in a conflict with the background cultural Creating new solutions to the conflict 6.3 Ethical aspects of working with culturally different people 6.3.1 Stereotypes and prejudices phenomena Minority-majority relationships Possession of power Prejudice as an attitude Three aspects of attitudes 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards What are the stereotypes? „Self-fulfilling prophecies” Mechanisms for the formation of stereotypes Functioning of stereotypes and prejudices in the social space 6.3.2 Discrimination and methods of its prevention in the context of migration What is discrimination? Types of discrimination Institutional discrimination Cross discrimination Disadvantaged groups among the migrants Positive discrimination The consequences of discrimination Becoming aware of the situations in which participants were the perpetrators and victims of discrimination Experiencing the situation of the discriminated and discriminatory person Making aware of the emotions those persons went through Developing ways to cope in a situation of discrimination 6.3.3 Disadvantaged groups among the migrants Creating opportunities for participants to think about and discuss the stereotypical statements about the disadvantaged groups 6.4 Psychological safety in the area of helping others 6.4.1 Professional burnout What is the burn-out syndrome? Symptoms of burnout The causes of burnout Stages of development of burnout The effects of burnout for the individual and its environment „Difficult” clients Preventing professional burnout 6.4.2 Dealing with stress Causes of stress List of events in life - stressors Load and Resources Individual perception of stressors Acceptance of a situation of uncertainty A dynamic stress The consequences of stress Positive stress To make participants sensitive to the effects of what causes stress Finding ways to cope with effects of stress 281 EN 1. Educational materials for social workers / 1.1 Training standards 6.4.3 Building a support network Identification of available sources of support for the participants (individuals and institutions) To encourage participants to benefit from support Supervision - what is it? Benefits of supervision Who can be a supervisor? Support group Cooperation with representatives of NGOs Cooperation with representatives of other institutions 282 EN 283 1. Educational materials for social workers 1.2 Educational package EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package From Making Decision To Leave One’s Own Country Theoretical Basis For Migration 284 EN basic definitions emigrant, immigrant, re-emigrant country of origin, host country transit country, country of settlement migrations inside the country and off different kinds of migrations freedom of migrations reasons for migrations length of time for migration chain migrations, oscillating migrations different motives of migrants push and pull factors Definition Of Migration – Movement of people from one place of abode to another, especially to different country. Emigrant – a person who is leaving one’s own country to settle in another country. Immigrant – a person who is coming as a permanent resident to a country other than one’s native land. Re-emigrant – A person who ones left his or her own country to settle in another one and then returned back after some time. Native Land – Migrant’s home land. Migrant’s own country he or she is leaving to settle in another one. Host Country – Country which temporary hosts migrants. Country which migrants are entering in. Transit Country – A country through which migrants pass on their way to the country of their permanent residence. Quite often migrants stay in the transit country for a longer period of time, nonetheless they do not intend to live there permanently. Country Of Settlement – Destination country. Country of permanent residence (country which migrants intend to settle permanently in). Natures Of Migration The division based on: standing time voluntariness legality planning Time Length Of Migration short term migrations (few weeks, few months) long term migrations (few years) permanent migrations (dozen to tens of years) Voluntariness Of Migration Migrations: voluntary forceful 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Legality Of Migration Migrations: legal illegal Reasons For Migration economic political ecological health consideration family educational others In And Out Of The Country Migrations migration within the country migration outside the country Chain Migrations Migrants: they come from the same place they leave their country at the same time they all go to the same place existence of family ties or friendship mutual assistance at the time of leaving one’s own country, searching for job, helping in accommodation Migration’s Networks interpersonal connections among current, ex- and future migrants connections following kinship, friendship and ethnicity lowering the social, economical and emotional costs of migrations Oscillating Migrations This kind of migrations lasts from few hours to few days in time. The objective of such migrationsis making immediate profit on trading goods. Different Motives Of Migrants political religious economic searching for adventure personal reasons others Push And Pull Theory The standard of living in migrants own country tend them to migrate to other countries where those standards are higher. 285 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Decision To Migrate; Choosing The Place Of Settlement rationales behind human decisions accessible and inaccessible information directions of world migrations migration inside Ukraine trends of migration from Ukraine 286 Push And Pull Factors push factor: poverty, unemployment, political turmoil, etc. pull factors: accessible work, medical care, political stability, etc. EN Rationales Behind Human Decisions calculation of profits and losses making decision by an individual or by the household migrants chose places where there is more jobs and higher income importance of not only incomes but also social security, medical care assistance, prospectives of professional achievements, etc. Information Accessible To Migrants migration law, legality of permanent residence the chance of getting job, comparison of income in home country and in the country of permanent staying consideration of law in the country of permanent residence current economical and political situation in the country of permanent residence climate Information Inaccessible To Migrants fateful incidents impossible to foresee (illness, accidents, thefts, etc.) false information received from other migrants number of persons seeking jobs in a particular place and time real income and real cost of living Number Of Migrants Globally 185-195 millions of migrants every year. 3% of world’s population. World’s Directions For Migrants United States Russia Germany Ukraine France India Canada Saudi Arabia Australia Pakistan Great Britain Iran IOM – International Organization for Migration Established (under different name) in 1951. At the beginning it assisted migrants from Europe Right now it assists 12 million migrants from around the world. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Directions Of Migration From Ukraine Russia Greece Poland Czech Republic Italy Spain Turkey Portugal Great Britain Ireland Germany United States Regions Of “Dispatch” Odessa Region 54% Carpathian Region 12% Crimean Autonomic Republic 8% Lvov Region 8% Charkov Region 4% Donieck Region 2% Tarnopol Region 2% Immigrants In Ukraine from countries of the former USSR (Abkhazia, Tatars, Azerbaijan, Armenia, Chechnya, etc.) Afghanistan Bangladesh China India 287 EN Iran Pakistan Somalia Sri Lanka Vietnam Economy Of Migration: Individual and Social Prospectives dual labor market “3d” jobs transfer of income effects of migration on the national economy of the country of permanent settlement of migrants consequences of migration on general condition of the home country of migrants Dual Labor Market Division of labor market: “capital” labor market and “worker’s” labor market Capital labor market: higher income, higher security, better prospective, higher qualifications. Mainly for citizens of given country. Worker’s labor market: lower income, lower security, worse prospective, lower qualifications. Mainly for migrants. “3D Jobs” – Dirty Dangerous Demeaning Such a degradation in social strata may have a psychological effect on one’s life and usually is the cause for lowering the self-esteem. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Place Of Work As A Cause For Stress limits in communication (language and cultural barriers) lack of knowledge of job organization work below one’s qualifications lack of communal support job according to one’s qualification, however with lower income than native workers get 288 EN Work Without Permit It is an illegal work. Employer does not sign up labor contract with employee, does not cover his or her health insurance plan nor pays taxes. In case of any conflicting situation it is impossible to execute one’s rights (for example when employer does not want to pay wages or salaries). There are also gaps in proving one’s continuity of work. Typical short backs of workers employed without permit: lower then shown in contract income, delays in payment, sometimes lack of payment altogether. There are also serious consequences in case of accidents in the place of work – undergoing medical treatment may cause financial breakdown for such workers. Legal Work Employer and employee sign up a labor contract with description of range of work also working time and payment. There are different kinds of labor contracts: here are probations (usually 3 months) and then after satisfactory evaluation there follow the next labor contracts. There is specified and unspecified work time in labor contracts. There is the law protecting workers rights. In case of payment suspension employee may take action against employer in law suit or may file a claim into appropriate institutions. Employee is usually covered by health insurance plan and does not have to pay for medical treatment. Consequences Of Migration For Economy Of The Country Of Settlement Migrants contribute to the economic growth of the country (increase in good’s production and rise in number of available services). They contribute to the process of lowering prices of goods and services in the country of their permanent residence. They also do work demanding the highest qualifications as well as work for which one does not need any qualifications at all. Consequences Of Migration For The Home Country Of Migrants decrease in the population of home country perturbations in the age structure of society in the home country (migration of young people) loss of family bonds cultural changes in local communities Social Capital Network of social contacts, human interdependence and mutual help. Such network exists on the basis of trust ties, loyalty and solidarity. As a result the home country of migrants is bereft of social capital. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Brain Drain Native land of migrants loses highly educated group of people. This people besides being college educated are also the most creative, self-sufficient, taking initiative into his or her own hands. Their education and skills are very important for the right development of the country. Care Drain Loss of skilled persons taking care of others in the home land of migrants. These persons are mostly women taking care of children, elderly, handicaps. Differentiation Of Income Sources Families usually send one person (representative of the family) to work abroad. The rest of the family stays at home. Transfer Of Income Income of migrants is usually send back home. Such transfers are the main source of income for families back in home country. Received money is spent mostly to carry out every day life or to purchase new apartment or new home or else to equipped household with new appliances, for refurbishing the place of living, for education of children or as a source of investment, etc. “Era Of Migration” Last decade of the twentieth century is the time of an intensive migration. At least 175 million people live outside their country. Elements Of Law Related To Migrations. chances to leave one’s own land crossing the border staying in the transit country staying in the country of permanent residence migration in legislation of EU. Chances To Leave One’s Own Land Every country has its own rules allowing people toleave the country. There might be a ban on leaving the country as well as full freedom to take such an action. Documents which give the right to leave country. Crossing The Border Depends on policy of migrants own country as well as on the policy of the country migrants want to stay permanently. Crossing border may be legal or illegal. Staying In The Transit Country transitional stage to reach the country of permanent residence migrants stay there as short time as possible in certain cases the transit country may become the place of permanent residence. 289 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Staying In The Country Of Permanent Residence Every country has its own policy towards migrants who want to make the country their new home.Depending on policy staying in such country may be: legal illegal at the beginning legal and then illegal at first illegal and then legal 290 EN Migrant’s legal status is very important, especially for his or her psychological well being and further for personal as well as professional progress. Migration In Legislation Of EU policy of controlling migration policy towards migrants EU Directives time of staying in a given country has a substantial effect on the rights of migrant basis for receiving permanent residence status: continuous, regular and enough income, migrant must be covered by health care plan and participate in integration activities. migrants have the right to bring their families (children and spouses). Dublin Convention it ensures that every application for asylum in a given country will be verified by authorities, however convention states that the following application for the same purpose in any country of the EU will be rejected all EU countries adhere to the same law, norms and standards in making decisions concerning applications for asylum. Schengen Region free transfer of people internal borders between EU countries are not under any control or protection external borders of EU however are under strict and heavy control there is a common policy among EU member countries with regard to migrant issues. Emigration: Psychological Consequences changes caused by migration psychological and physical burden, stress loss of previously known behavioral modes to sustain one’s life concept of cultural shock proceeding of cultural shock Changes Brought Down By Migration changes in physical surroundings changes in social surroundings changes in psychological functions 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Changes In Physical Surroundings Climate, changes in nutrition, microorganisms, chemical substances in physical surroundings, order of the day, sights, sounds, smells, tastes, the sense of touch, etc. Changes In Social Surroundings Being a self-sufficient, competent and culturally cultivated person migrant undergoes changes and becomes “a student” who must beg for help to perform the simplest activities and is depended on strangers with regard to important matters. In new social surrounding people see him or her as a depended person, infantile, with lack of good manners, etc. There is a necessity “to discover” new ground rules in new society (e.g. standards of every element of a culture). Changes In Psychological Functions Changes in physical and social surroundings are main cause of psychological stress. Once known mechanisms of self defense are no more adequate. Migrants suffer new emotions: longing helplessness lower self esteem lack of control shame lack of security Stress Distress caused by demand on physical or mental energy. The throw off the balance between demands of milieu and one’s own resources as well as loss of one’s once well known abilities is the cause for stress (in new surroundings the old way of living is often inadequate and inefficient). Culture Shock Heavy stress taking place in the situation of an unfamiliar culture. Shock is usually immediate, deep and its duration is short lived. However for the culture shock its duration is longed lived and it is cumulative in its results. Culture shock embraces mental, physical and social life. It is an outcome of difficult changes brought about by migration. It is a source of negative emotions and in turn is worsening one’s general feelings and has a major influence on one’s life functions. Outcomes Of A Culture Shock loss in life uncertainty depression anxiety helplessness interpersonal conflicts (anger, hatred) health problems, usually showing up as a somatic disorders 291 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Two Strategies To Cope With Problems 1. Adoption of ethnocentric attitude: interpretation of behavior of other people, e.g. natives, from the prospective of one’s own culture. 2. Careful observation of interactions between natives by migrant with drawing by him or her very cautious conclusions in an attempt to follow their footsteps. 292 EN Run Of Events In Case Of Culture Shock “U” model. At the beginning migrant’s well being in relation to his or her mental and physical conditions is in its peak. Later on these conditions are worsening and after certain amount of time return to its previous level. Phases Of “U” Model Honeymooner - there are no obstacles in life, and even though they might exists somewhere, migrants take them lightly as part of exotic culture. Time duration of such an attitude depends on migrant’s financial resources. Observer - as time goes by migrant does not feel himself or herself as part of the surrounding world, constantly observing it from the distance with an attempt to find a key to understanding. Member - migrant simply makes afford to sustain his or her life and ekes out with growing deficit in order to satisfy his or her immediate and future needs. Culture shock – there is an increase in all unpleasant symptoms connected to mental and physical strains such as vulnerability to diseases, depression, nervous breakdowns, or even precarious behavior. Getting well –migrants slowly began organize their lives and become more secure. They make rational decisions and set out rational goals. They are able to identify new sources and use them to their advantage. Mastery – migrant takes full advantage from understanding the culture of a given country and his or her cultural competence allows him or her to function efficiently. Phases Of Culture Shock 1. “Tourist” phase 2. Disorientation caused by different cultures. 3. Turning point and the beginning to rise to the stage generally understood as well being. 4. Stabilization of emotions and experiencing positive as well as negative aspects of new culture. 5. Creation of a new two- or multicultural identity. Acculturation mental acculturation as a process strategies of acculturation consequences of adoption of one particular strategy social marginalization as a failure of migration role of society in a process of acculturation phenomenon of rejection by society 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Adaptation – What is it? Generally adaptation is the act or process to become adjusted to new conditions. Adjustment may be related to changes of anatomical, physiological and behavioral characteristics allowing for survival in new environment. Problems In Process Of Adaptation They appear in a time of adaptation to new life situation. Symptoms: tension, anxiety, fear worries, depression oscillating emotions feeling that one is not able to take care of oneself, does not know how to plan the future or make decisions Defense Mechanisms Psychosomatic symptoms, hazardous behavior (driving after influence of alcohol, taking part in fights, hazardous sexual behavior), using psychoactive substances (narcotics, medical drug abuse). Mental Acculturation Mental (or psychological) acculturation rests on one’s ability to adapt to a new cultural environment. One is getting better understanding of norms, values and behavioral routines which are typical to a new culture. After making contact with different culture one chooses an appropriate strategy for acculturation. Two Cultures One’s own culture and a culture of new country are parts of migrant’s life. In the process of acculturation migrants show their attitude towards both of them. Strategies Of Acculturation Strategies of acculturation are the ways to cope with two cultures: migrant’s native culture and a culture of a new country. As an outcome migrant can cherish or reject one of the culture. Strategies Of Acculturation According to Berry 1. Integration 2. Separation 3. Assimilation 4. Marginalization 1. Integration Merging elements of both cultures, e.g. perfect knowledge of languages of two countries, acquaintances among representatives of both cultures, celebration of holidays of both cultures, handing down on children the values and languages of both cultures. Integration – Consequences Decision of what cultural experience is better suited for resolving everyday problems is made according to the current situation. Integration is the optimum strategy for healthy functioning of an individual in new society. 293 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package 2. Separation Clinging on to one’s own culture and limiting contacts with representatives of a new culture to a minimum, e.g. lack of or superficial knowledge of new language, acquaintances among migrants from the same country only, raising children up according to values of migrant’s own culture. Separation – Consequences It is an effect of desire to cultivate traditional life style and to defend one’s own traditional values. New culture is treated as less valuable. Such behavior may appear as a reaction to unfriendly attitude towards migrants and a low assessment of their culture by the society. 294 EN 3. Assimilation Rejection of one’s own culture and absorption of a new one, e.g. by using new language only in private life, not teaching migrant’s children to use native language, refusal of contacts with migrants from home country. Assimilation- Consequences Every society is quite reluctant to accept different cultural behavior; assimilation is a way to achieve a good standing in new society though. Assimilation leads to a feeling of losing stability and – paradoxically – makes integration into new society life more difficult. 4. Marginalization It is rejection of one culture and not getting involved with a new one, e.g. by rejecting to celebrate holidays of both cultures, limiting social contacts, not handing down on children the values of migrant’s own culture, refusal to support own children in absorbing new cultural customs, etc. Marginalization – Consequences Caused by loss of contacts within one’s group and by unwillingness to make new contacts. Leads to the feeling of alienation and loss of identity. As a result one becomes more susceptible to mental disorders or to criminal conduct. Strategies Of Acculturation Native Culture Yes No Yes Integration Assimilation No Separation Marginalization New Culture Acceptance Of One’s Own Culture The important factor in migrations is lack of acceptance for some components of one’s own culture – it rises the question: What’s than? It is important not to push migrants back into schemes of his or her own culture when it is obvious that he or she does not accept this culture in whole or in its part. Role Of Society In Acculturation Of Migrants To choose a particular strategy of acculturation one should take two factors under consideration: migrant’s decision the way members of the society respond to him or her. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Phenomenon Of Social Exclusion Social exclusion is in opposition to integration.Quite often it is caused by discrimination based on cultural basis, ethnicity or different forms of disability. In effect it brings poverty, mutual hatred, exclusion from education or health care. Helping People With Different Cultural Background What is the basic purpose? Helping peoples of different cultural background allows them to properly function in new social environment in the way they have functioned in their home country. Refugees – A Specific Group Of Migrants Who Are Refugees? reasons for exile definition of refugee according to Geneva’s Convention UNHCR – purpose and field of activity rights and responsibilities of refugee refugee’s status internal refugees geographical regions of exile how one becomes a refugee? Reasons For Exile endangerment of life health hazard thread of losing freedom Definition Of Refugee According To Geneva’s Convention Refugee – a person who as a result of fear of persecution based on the ground of: race religious believes nationality ethnicity political convictions seeks a shelter in foreign country, e.g. can not or does not want to exercise the rights for protection against such persecutions in his or her home country. Geneva’s Convention from 1951 This Convention was the first and truly international agreement to protect refugees and to resolve refugee problems worldwide. It enumerates, in a broad outline, the rights of refugee such as freedom of religious believes, freedom of movement, right to work, to education and to receive an appropriate travel documents. At the same time it states the responsibilities of refugee in foreign country. Fundamental regulation forbids refugee to be sent back to the country of his or her origin (from which he or she flied). 295 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package UNHCR The agency is mandated to lead and co-ordinate international action to protect refugees. It strives to ensure that everyone can exercise the right to seek asylum and find safe refuge in another country, with the option to return home voluntarily, integrate locally or to resettle in a third country. Who Grants The Refugee Status? Person seeking shelter in foreign country is a refugee regardless formal recognition. There are established procedures – with accord to the local law of the country – regulating legal situation of the person applying for refugee status, his or her rights and extend of public help. 296 EN Granting The Refugee Status Person applying for refugee status must show that his or her fear of persecution in home country is justified. Exceptional situation takes place when authorities grant the refugee status collectively to the whole group of people seeking shelter on the ground of ethnic cleansing or other actions taken against them. Refusal Of Granting The Refugee Status Persons who don’t need any international protection what is usually stated as a result of legal proceeding – are treated as illegal foreigners and are subjects to deportation procedures. For persons whom authorities refused to grant the refugee status UNHCR recommends to make possible for them to submit subsequent petition for rehearing before deportation. Temporary Protection Temporary protection is a proposal to solve legal problems connected to large group of people unexpectedly entering a country as refugees. It is a transitional stage for refugees awaiting for a definite recognition of their status. By such an action persons do not have to apply individually to authorities for evaluation and recognition of their status. People who are under protection of authorities of the country are – according to definition – refugees. Temporary protection can be lifted when there is the chance of returning to the home state. Rights Of Refugee Refugee has the right for shelter. Authorities cannot expel refugees to the places of immediate danger. Authorities cannot discriminate any groups from among refugees. They should guarantee at least the same social and economic rights to refugees as they guarantee them to foreigners holding permits for permanent residency. Basic civil rights such as freedom of conscience, freedom of movement, protection against use of tortures and humiliation are guaranteed for refugees. States are obliged to coordinate their activities concerning refugee issues with UNHCR. Those states should also allow for joining families of refugees (at least juveniles and spouses). Refugee has the right to medical care. Adult refugees shall have the right to work. In certain situations (e.g. massive influx of refugees into one country) authorities can limit refugees rights such as freedom of movement or even block off access of refugees to the labor market or to the education of their children. Rights Of Women Who Refuse To Subordinate To Social Limitations Those who flee from any kind of discrimination or from inhuman treatment and persecution or harassment based on refusal to submit to harsh custom moral codes are entitled to apply for 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package refugee status in other countries. Sexual violence, such as rape, is also handled down by authorities as persecution. Discrimination is regarded as persecution with particularly grievous consequences. Continuous women’s fear of assault based upon refusal to wear certain traditional outfits or based upon making individual choices concerning marriage in order to lead independent life may become a cause to grant refugee status for women. Women who fear and do not want to be a subject of ritual circumcision may also become refugees. Refugee’s Obligations Refugees have some obligations. Particularly they should obey the law and provisions of the host country. Loosing Rights For Protection Those who committed war crimes and violated internationally recognized human rights – among them genocide – lost the rights for protection as refugee. No person suspected of committing above mentioned crimes should seek protection as a refugee. No one who continue military operation against his or her own country from the territory of a host country should be eligible for refugee status. A soldier cannot become a refugee. Geneva Travel Document – The So Called Geneva Passport Document issued to those migrants who left their own country and entered the other countries. It gives the right to cross borders, to travel to other countries and to stay there for a certain period of time. Dublin II Regulation The Regulation determines which state is responsible for consideration of refugee application in order to prevent applying by the same person for such a status in many countries at the same time. A person gets his or her refugee status in the state of application. Internally Displaced Persons IDP – Internally Displaced Person Internally displaced persons are forced to leave their homes for the same reason as refugees, however they are not entitled to any UNHCR assistance. Number of internally displaced persons reaches 20-25 million per year and it is larger then the number of “common” refugees. What Countries Do The Most Refugees Come From? Afghanistan Iraq Sudan Columbia Democratic Republic of Congo Somalia Vietnam Countries Which Give Shelter To The Largest Number Of Refugees Pakistan (2 millions) Syria (1 million) Iran (900 thousands) 297 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Germany (600 thousands) Jordan (500 thousands) Tanzania (430 thousands) 298 Phases Of Becoming A Refugee before emigration flight reaching of the asylum country settlement in a new country repatriation EN Acts Of Violence And Their Consequences what is a violence? tortures and their consequences for victims different kinds of persecutions rape – individual and political consequences trafficking in people What Is A Violence? Tortured person can not accept the world as his or her home. Jean Amery, Belgian writer, was a subject of tortures in Nazi concentration camp. Tortures – What Is The Aim For Their Use? to obtain information to damage political or cultural integration of groups of people to intimidate to punish for political view to annihilate ethic or religious minorities to thread certain groups Physical Tortures burning certain parts of body giving electric shocks to cripple hanging for hands or legs striking upon heels drowning unconscious Mental Tortures sensory depravation simulated executions violating of intimacy Tortures Using Pharmacology Substances use of substances causing physical pain breakage of resistance by use of drugs disturbance of cognitive and emotional processes inflicting drug addiction 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Tortures – Consequences For Victims Consequences for physical and mental health posttraumatic system disorder depression anxiety disorders, unexpected panic, phobias interpersonal problems Rape – Individual And Political Consequences Rape is not only a violent act against certain individual. During the war mass rape is the most widely applied political instrument against notional or ethnic groups to cease continuity in generation and to break the ties of consanguinity. Human Trafficking Recruiting, transport, transfer, holding in detention by use of physical force or by deception for the purpose of: sexual exploitation exploitation as a work force trading of human body parts adoption of juveniles The most notorious is trafficking in women for the purpose of prostitution. PTSD description of trauma symptoms of PTSD symptoms most often reported by refugees influence of PTSD on further life Trauma Witnessing or being, by own experience, a subject to possible loss of life or to physical wounds or injury what may, in effect, cause emotional shock and leads to long term neurosis. Acute Reaction To Stress occurs right after stressful event it diminishes after few hours or days Symptoms: stunning (constrain of perception, disorientation) seclusion from the outside world, hyperactivity physiological symptoms of fear (accelerated heart action, sweating, skin redness) The event may be partially or in whole forgotten. Posttraumatic Syndrome Disorder (PTSD) It is a diagnostic category which covers individual’s reaction to painful and injurious situations (trauma). Trauma takes place few weeks or months after the event. It may lasts many years and leads to permanent neurosis. 299 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Susceptibility to PTSD Reaction to heavy stress and one’s adaptive capacities may occur to HEALTHY persons and would not have happened unless the traumatic event had not taken place. 300 EN PTSD Symptoms chronic pain uncontrolled flow of traumatic memories disturbances of sleep, nightmares fear, steering clear of situation and action resembling traumatic experience psychosomatic afflictions problems with memory and concentration depression and inability to experience pleasures Somatization Psychosomatic afflictions. Physical distress, as a result of neurosis problems. Medically verified lack of natural causes. Worries concerned with one’s own health. Constant request for medical treatment It is NOT a simulation of illness! It is a real ailment. Symptoms Most Often Reported By Refugees sadness, fear of future pain in different parts of body disturbance of sleep, nightmares troubles in concentration loss of interests, lack of achievements in work and lack of progress in learning avoidance of certain places, peoples or things suspicion tension, unrest aggression, loss of control over impulses problems in intimate relationship or in marriage Influence Of PTSD On Further Life The victim of trauma may feel isolation, alienation, degradation and humiliation. His or her everyday life is troublesome, because PTSD may influence his or her: physical well being mental health relationship with other peoples Women As Refugees persecution concerned with gender obstacles to participate in social life domestic slavery sexual abuse travel dangers/risks endangerments in refugee camps changes in family structures, marriage conflicts assistance to the women 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Persecutions On The Ground Of Gender It encompasses sexual abuse, physical or psychological persecution based exclusively on the grounds of one’s gender, mainly: domestic violence rape sexual molestation menace in work place and in schools trafficking in people forced prostitution Everyone can become a victim of prosecution based on gender, however mostly exposed to such demeanor are women and young girls. Obstacles In Social Life Participations In many countries a woman can not participate in social life unless is represented by a man. In all life activities woman is a subordinate of man who takes care of everyday life issues, e.g. takes care of administrative cases or makes all life decisions. Outfit And Manners Women can be subjected to physical or mental persecution for sheer refusal to wear custom outfits, such as chador, hijra, as well as for doing make ups, wearing inappropriate shoes, or for unsuitable behaviour which supposed to bring discredit on her or provoke men to wrong conduct. Lack Of Access To Education Among young peoples who do not go to school there are 60% of young women. Among illiterates 64% of them are women. Domestic Violence Use of violent force against women is a common and acceptable behaviour in all culture around the world, even though in many courtiers it is against the law. Domestic Slavery In some countries women can not leave home without company of man – a family member. They con not take up of any job without husband’s permission. It is difficult for them to start individual and independent life because society fears that this may cause a negative outcomes for social order. Marriages Prearranged By Families In many countries a woman can not make decision concerning her future husband. In this matter it is her parent’s choice made usually ahead of time, e.g. in India there are 95% of marriages which are arranged by parents. This custom forces many women not only to flight their homes but in many cases to flee the country. Opposing parent’s will is noticed as wrong doing by the family and by society. Laming Woman’s Sexual Organs Circumcision of woman’s sexual organs is a very common practice in many African Muslim countries (Somalia, Djibouti, Sudan, Mali). This custom is strongly rooted in the culture. Uncircumcised woman can not really exists in a society on the ground of being “unclean”. Currently there are about 114 millions circumcised women around the world. 301 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Rape Rape is a common way of persecution, terror and ethic cleansing mostly in military actions. Such actions force people to leave their homes and seek shelter elsewhere. Refugee-women are the subjects of sexual harassment not only at time of fleeing their own country, but also at time of reception as a refugee in other countries. 302 EN Psychological Consequences Of Rape fear, feeling of threat gilt, putting the blame on oneself anger directed towards oneself feeling of undefined loss, mourning powerlessness, feeling of losing control nightmares, flashbacks problems with one’s sexuality and intimacy Travel Dangers In many countries women can not travel by themselves.Paradoxically when fleeing off one’s own husband women usually get under protection of stranger men who might force women to render them sexual services in exchange of careful treatment, food, handling administrative formalities. On the other hand without any male’s protection situation of women on their way to other country might be even worse. Endangerments In Refugee Camps Women are exposed as being subjects of rape in refugee camps as much as during their travel, e.g. toilet cabins may be situated in secluded places, so women become an easy target of sexual harassment. Quite often the administrative staff of refugee camp forces women for unlawful conduct by promising better food or treatment in exchange of sexual services. The main problem for all refugees is insufficient access to food. In the first place it afflicts women and children because they do not participate in distribution of the food. Changes In Family Structures, Marital Conflicts Acculturation process for women and elderly persons undergoes at slower pace because of isolation caused by domestic activities. The roles of refugee family members may change dramatically. Male members of the family being responsible for providing support are nor more able to do so and quite often they put the blame on themselves and lose self-respect. Conducting Interview With Refugee-Woman interviewer must be aware of the status of woman, the way she supposed to be treated, must know her rights in her home country and generally must have the knowledge of different kinds of persecution or acts of violence she might be subjected to interviewer should have the information about cultural, religious and social conditions which influence her conduct and bearing. to offer help social worker must tailor its form to the situation of refugee woman (visiting her home may be troublesome) should collect all information concerning circumstances of persecution should pay particular attention to signs of any kind of persecution or use of tortures creation of supportive atmosphere should be the most important objective of social worker 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package When There Is Suspicion Of Woman Being Persecuted interviewer and interpreter should be females interviewer should have the ability to careful listening and be tactful questions connected to traumatic events should be asked without intimacy intrusion interviewer should ascertain a woman-refugee of discretion with respect to given information should avoid the presence of third party during interview should also avoid the presence of family members while interviewing the woman-refugee interviewer should take under serious account the possibility that the woman might be a victim of rape Reasons For Concealing Acts Of Persecution Women who were persecuted or their rights were violated prefer to hide their personal experience even in front of their relatives. Social knowledge of such an experience, particularly of a character of sexual violence, might discredit them in general opinion and stigmatize them as “unclean ones”. The reason women hide the fact of being subjected to sexual abuse or rape is rooted in their culture for the talking about sexuality is totally forbidden there. Helping Women – The Victims of Persecution material help psychological help (groups of support, support of women’s organizations) medical help (physical injuries, sexually transmitted diseases, pregnancy, access to the means of family planning) professional counseling and help in gaining new qualifications and skills. The most important factor – information! Giving current and indispensable information concerned with refugee rights. Children As Refugees children deprived of care changes in structure of families, conflicts between generations children’s influence on parents chances for contacts with one’s own culture education and tutor’s support Children As Refugees Over a half of children-refugees lost somebody close to them from the family members and one third of them witnessed murdering or torturing of their parents. They were once witnesses of some kind of persecution, war scenes or other violent actions. A Child Deprived Of Care According to UNHCR’s definition a child deprived of care is the one who “had been separated from both parents and for whom – in the light of law or binding custom regulations – one can not assign a curator”. Applying For Refugee Status A child deprived of care may apply for refugee status by his or her own will. There should be a social worker assigned to the child for help, however. 303 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Contact With Child’s Own Culture Contact with child’s own culture is very important in case of a care depraved child. Children-refugees being with family have the natural contact with the culture and language of their parents. Sense Of Security The most important discomfort of deprived care children is the feeling of losing by them the sense of security. The key issue for the well being and right development of growing up children is to assure them of their security, give them the sense of normality and stabilization. 304 EN Health PTSD Depression emotional disturbances fear and discomfort somatic symptoms Conflicts Between Generations Usually the acculturation of children happens much faster for them than for adults. Attending school with piers and almost continuing contact with them are helping factors. By the same token fast acculturation of children is a source of growing conflicts between slowly adapting parents and great parents. Responsibility For Family Children, especially the oldest ones, are holed responsible for the well being of the rest of the family. Too much burden combined with their duties is one of the main reasons those children do not attend schools. Help For Parents Integration programs for refugee families. The sooner parents initiate their self sustaining life the better are chances for their children to have normal life. Situation of suspended existence causes additional children’s suffering and stress. Parent’s low spirit and gloom are responsible for family quarrellings and provokes violent actions towards own children. Educating Children-Refugees Lack of access to education is responsible for social and cognitive development of children. The key factor of integration should be assurance that every child has a chance to study new language and undergoes the basic education. Teachers and native students should be prepared for participation of children-refugees in school programs. Help For Tutors And Teachers Awareness of children’s problems as refugees. The knowledge of current child’s situation and the extend to which he or she acquired new language. The basic information about the country the child comes from. Awareness of benefits from presence of children-refugees: forming the attitude of understanding different views, the attitude for tolerance andlearning about and of other cultures. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package The Life In Reception Centers For Refugees social and economic problems different culture problems psychological troubles, acquired helplessness Social And Economic Problems There is an insufficient social offer in centers for refugees. In some centers there are not preschools, sport grounds, playgrounds, libraries, there is no access to computer’s rooms and generally no alternatives for children to spend free time. Overcrowded centers are sources of conflicts, where thefts and coercions often take place. Lack of access to education for children applying for the status of refugee. Shortage in number of preschools and child caring centers. Absence of work places for people awaiting decision of authorities concerning their status. Difficult situation of handicapped persons. Scarcity of hygienic supplies. Shortcomings of medical care, especially for pregnant women. Cultural Problems Conflicts between refugees. Menus which do not comply with cultural needs of refugees. Lack of knowledge of acting rules in centers for refugees. Shortage of qualified personnel. In addition, absence of interpreters deepens the problems concerned with communication and mutual understanding. Conflicts between personnel of the centers for refugees and refugees. Insufficient information about the rights of refugees and the administrative procedures of granting refugee status. Scarcity of information about the rights of foreigners in given country. Problems emerging from the use of collective bathrooms and based on the grounds of different culture customs. The use of bathrooms by men which are meant for use exclusively by women. Placing together in one room families and single men. Psychological Problems Lack of support for victims of persecution and for those with traumatic experience. Lack of sense of security concerned with drug (use of narcotics) and alcohol abuse by some occupants of centers for refugees. Lack of sense of security concerned with low number of personnel in the centers. Boredom. The way of life in centers for refugees (refugee camps) triggers off passivity and brings about the condition of indifference causing mental problems for refugees. Acquired Helplessness Refugees take the attitude of passivity towards tasks of every day life. It is the result of conviction, that nothing depends on their action and their further well being lays in hands of strangers. It is also a result of their multiple experience in: loss of control over their own life ineffectiveness of their affords leaving many unfinished businesses The longer they stay in the centers the larger their helplessness is. 305 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Returning From Emigration Returning Culture Shock 306 EN far reaching consequences of migration failure of migration factors having an influence on decision to return to one’s own country psychological aspects of coming back model of “the returning culture shock” Far Reaching Consequences Of Migrations for the migrating generation for the posterity loss of culture skills (prowess) - depends on acculturation’s strategies acculturation in a new country loosening of social ties in one’s own country “Cultural Fossil” Outdated knowledge about the culture of one’s home country It is the result of: lack of contact with the contemporary culture in native country scarcity of information about changes in one’s own country lack of contacts with new emigrants from native land Third Generation For the first generation of emigrants their experience of adapting to new environment is painful. The second generation cuts off their parent’s tradition. Not until the third generation there comes the ability to link and blend both traditions without any complexes. Returning Migrations conservative innovative unsuccessful migrations retirement Failure Of Migration Not real and adequate expectations. Lack of adequate preparation (deficiency in knowledge of language and culture, lack of acquaintances and financial recourses). Individual’s conditions Discrimination and lack of tolerance in a given country. Factors Having An Influence On Decision To Return To One’s Own Country difficulties in finding a job work below one’s qualifications income below expectations most family and friends were left in home country better prospects for professional development (continuing education, better job) bad relations with representatives of a society in a given country 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package realization of all objectives associated with staying in a given country important changes in home country Psychological Aspects Of Coming Back fear against social opinion (feeling that many objectives had not been realized, even though they were the reason for migration) shame caused by unfulfilling of one’s expectation as well as those of family inadequate expectation associated with one’s return to native country returning culture shock Returning Culture Shock “W” model Describes the process of re-adaptation to one’s native culture after coming back from migration. It is similar to culture shock but its progress takes less time and it causes less intensive symptoms. Returning culture shock comes out as a result of serious changes in migrant’s mentality. After coming back a migrant experiences cultural strangeness of his or her native country Knowledge Of Language Knowledge of language may paradoxically make every day life more difficult because people judge by appearances and think that knowing language = knowing culture. “Come Backs” of Subsequent Generations Migrant represents an identity associated with both culture, there is a double identification associated with migrant’s mentality. There might be out of date culture knowledge about the country migrant’s ancestors come from Work In An Environment Of Cultural Differences Culture And Learning The Culture different definitions of culture parts of culture Examples Of Different Definition Of Culture Culture – as a way of life for a particular group of people. Culture – as something created by man. Culture – as a “programming” people use in their everyday life. Culture is a system of values, norms and scripts of manners or behavior characteristic for certain groups of people or nations handed down from one generation to the next generation. Iceberg Model Visible elements (conscious): architecture, art, cuisine, music, language… Invisible elements (unconscious): history of groups of people, their norms and values, basic ideas concerned with space, nature and time, miming, body language, strategies connected to solving problems, methods of making decisions, gender roles, roles associated with social classes… Parts Of Culture Values: one’s principles or standards; one’s judgment of what is valuable or important in life. 307 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Norms: standards or patterns as a directives for making decisions and maintaining one’s behavior. Scripts of manners: (short) instructions on how to act in particular situations. Intercultural Competences One’s ability to acquire knowledge about differences between representatives of distinct cultures and his or her skills to apply this knowledge in practice. Culture And Learning The Culture 308 EN socialization the role of family and that of educational system culture and individual differences How Do We “Learn” Culture? Our social environment, e.g. close family and relatives, friends and acquaintances, teachers and sometimes even strangers, from the very beginning shows us what we supposed to do and what is definitely forbidden. This teaching goes on practically unnoticed by a growing up individual. Socialization It is a process of identifying needs of other people and communicate them our own needs and feelings and then act in a way which will satisfy both parties. The Role Of Family Family plays the key role in process of socialization. Culturally there are distinct ways and various extends to which parents are being engaged in raising up their children. Remark: the standards of life play as well an important role in every individual’s upbringing. Dependent And Independent Upbringing Dependent upbringing – stress on compliance and obedience towards parents while carrying out entrusted duties. Independent upbringing – emphasis on formation by a child a sense of independence, confidence and aspirations for personal achievements. The Role Of Educational System It is one of the most important factors in process of socialization. Educational system influences children at the very beginning of their upbringing, e.g. in preschools – it ensures not only the intellectual development of children but also their social and emotional development. Educational system and real school practices mirror the extent of the culture in society. Teaching Styles Teachers in American elementary schools address each particular students (during individually performed by students tasks as well as during tasks performed by a group). Teachers in Japanese elementary schools address the whole group of students even when students perform their tasks individually. Individual Differences And Culture People share the values of their own culture even though they have one of the kind and specific experiences and personality attributes on their own. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package The Role Of Educational System It is one of the most important factors in process of socialization. Educational system influences children at the very beginning of their upbringing, e.g. in preschools – it ensures not only the intellectual development of children but also their social and emotional development. Educational system and real school practices mirror the extent of the culture in society. Teaching Styles Teachers in American elementary schools address each particular students (during individually performed by students tasks as well as during tasks performed by a group). Teachers in Japanese elementary schools address the whole group of students even when students perform their tasks individually. Individual DifferencesAnd Culture People share the values of their own culture even though they have one of the kind and specific experiences and personality attributes on their own. Temperament And Personality Temperament = biologically conditioned style of communication with the outside world. Personality = set of relatively permanent qualities and cognitive as well as behavioral predispositions. Antagonism: “nature” v. “upbringing” 100% genetics and 100% environment. Mainstream Of Culture Not everyone shares all values of his or her group or acts according to norms but everyone can recognize the values and norms as being characteristic for the whole group. Cultural Dimensions cultural differences G. Hofstede cultural dimensions studies of cultural dimensions where to look for cultural knowledge? Enculturation The process by which an individual learns the traditional content of a culture and assimilates its practices and values (internal and psychological aspects of culture). Principles absorbed by an individual in course of time are mostly unconscious, they have, however, a big influence on behaviour and expectations towards other peoples. Cultural Differences This are differences in: values, which provide the pattern for an individual for his or her actions norms, to which an individual conforms to the ways of behavior and communication being recognized as virtues by a given group of people. 309 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package How To Describe Cultural Differences? By analyzing the theory of cultural dimensions. Cultural Dimensions A comparative way of describing cultures, most often through a measure of level of their acceptance and importance of different values in societies of interest. Study Of Cultural Dimensions G. Hofstede Project – years 70th of XX centaury, subsidiaries of IBM Corp. 310 F. Trompenaars Project – 1993, 30 firms in 50 Countries. EN Glob Project – international study project concerning cultural dimensions: 17 thousands people in 62 countries; researches studied organization’s culture using two patterns – values and practice. G. Hofstede Cultural Dimensions 1. Power Distance 2. Individualism/Collectivism 3. Masculinity/Femininity 4. Uncertainty Avoidance Power Distance An attitude towards the phenomenon of social inequalities. It is measured by extent to which poorer and weaker (less powerful) members of society accept and expect that power is distributed unequally and that there are differences in social strata. Big /Small Power Distance There are lot of rules, mechanisms and rituals used in consolidating and preserving inequality in social strata e.g. Philippines, Mexico, Venezuela, India... Small number and low importance of such rules and morals. Tendency to eliminate differences in unequal distribution of power, e.g. New Zeeland, Denmark, Israel, Austria… Individualism/Collectivism An attitude towards expectations of a group: the well being of an individual is more important than interests of the group/the group interests are more important than those of an individual. Individualism/Collectivism Grows of autonomy of an individual, little dependence on group, e.g. USA, Australia, Great Britain, Canada… Compliance towards group’s regulations, great importance of group work, e.g. Peru, Pakistan, Columbia, Venezuela… Masculinity/Femininity Ascribing certain social roles to the genders. To what degree sexes play role in society life? 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package High/Low Masculinity Level High esteem for leadership, independence, success, and social status, e.g. Japan, Austria, Venezuela, Italy… Level of income, already achieved professional success and independence are not important values, e.g. Denmark, Holland, Norway, Sweden… Uncertainty Avoidance An extent to which people feel uncertainty (through ambiguities) and create institutions and rules to avoid uncertainty. Avoidance of risky businesses or risks altogether. High/Low Level Of Uncertainty Avoidance Rules and rituals, official codes of conduct. Examples: Greece, Portugal, Belgium, Japan… Scale Of Individualism / Collectivism United States 91 Great Britain 89 Holland 80 Italy 76 Sweden 71 Ireland 70 Germany 67 Israel 51 Small number of rules and rituals, tolerance for uncertainty and ambiguities. Examples: Sweden, Denmark, Singapore… India Japan Iran Greece Mexico Thailand Pakistan Venezuela 54 46 41 35 30 20 14 12 Cross Cultural Communication egocentrism and ethnocentrism openness in communication communication styles, according to E.T. Hall dimensions of cultural differences, according to R. Gesteland emotions in communication language differences Communication Between People Exchange of knowledge, ideas, thoughts, concepts, emotions, etc. between people. Cross Cultural Communication Exchange of knowledge, ideas, thoughts,concepts, emotions, etc. between representatives of different cultures. Specific Character Of Cross Cultural Communication In comparison with the communication within the domain of one culture there is bigger: uncertainty (cognitive and competent character), anxiety (emotional character). 311 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Egocentrism / Ethnocentrism Egocentrism: inclination to perceptinclina- Egocentrism – in Ethnocentrism - in interpertion to percept the world through anthe sonal cross cultural communication.commuworld through eye of one’snorms and values nication. individual values, normsof individual’s own and experiences.culture. 312 EN Openness In Communication To be open does not mean one is exposing his or her private life to the public. It is rather readiness to listen to other person without assessing or making judgments. Openness presupposes the trust in others, acceptance of one’s self and lowers the need for defensive behavior. Empathy Sensitivity to the needs of other person. An effort to understand the other person’s view point and his or her needs helps getting an appropriate level of reciprocity in attitude of such person back. Individualists According To H.C. Triandis Those persons have a positive view of themselves and a strong desire to express such view. They represent an arrogant side of their culture. They are enthusiastic and very open in contacts with other people. Having a good time is quite important to them. Their decisions are quick, however the implementation of ideas is slow because there are not many people engaged in making decisions. For those individuals very important role plays the integrity between attitude of a person and his or her real conduct; in this matter, the lack of integrity is considered as hypocrisy. They do not see any differences between private and public life. They do some things for the sake of having a good time rather than for responsibility reason. They hope for a definite formulation of expectations (if you do something for me, I’ll do…). They are not oriented on lasting relationships. Collectivists According To H.C. Triandis (1) They prefer modesty. Happiness is less important than duty. Sometime they have difficulties in making decisions; their decision making process is slow, they need more time for re-evaluation of ideas and for consultation, and for this reason the implementation of ideas takes a long time. cognitive consistency is not a subject of their concern. They pay attention to and differentiate the public and private spheres of life. They consider duties as a reward for its own sake. They expect lasting relationships. There is no certainty in foreseeing the outcome ofthe relationship. Assertiveness And “Keeping The Face” Assertiveness It is characteristic for individualistic cultures. The ultimate goal of social life is the care for preservation of the freedom of an individual and his or her independence from the pressure 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package of the group. In countries with collectivistic cultures assertiveness is considered as a lack of social maturity. Keeping The Face “The Face” = public picture of a person and his or her relations.This idea comes from Confucius culture and is typical for collectivistic cultures. It expresses concern for another human being, excludes the possibility of bringing him or her into an awkward position by criticizing, reciting, undermining his or her authority or by rude behavior. Communication Styles According To E.T. Hall High context cultures – most of the information is contained in a physical context or is internalized by people, and only a small part is included in coded and directly transmitted part of the message. Low context cultures – most of information is included in a direct code. Verbal – Non-Verbal Communication Non-verbal behavior: all behavioral acts to be found in process of communication, except words. Mimic expressions, movement of hands, arms or shoulders or legs, body positioning, voice tone (and its other attributes: pitch, speed, intonation, intervals of silence, timbre), the distance between persons, eye contact, the touch, semblance. High Context Cultures They do not rely as much on the verbal communication but concentrate on projection of suggestive information given by a context. They prefer non-verbal communication: gestures, mimics and circumstances. They use the context of a situation and associated customs as a source of information. Important factors to be considered as such source are: who, when and in what context the particular words were said. It lets to draw definite conclusions on the matter of meaning of the information in its full sense. They use the developed networks of information and communication. In such cultures the disruptions, digressions and use of metaphors is a customary habit. Examples: Far East, countries of Africa, South America, Middle East Europe. Low Context Cultures They are oriented on straightforward, clear cut and precise verbal massaging. They do not pay much attention to the off verbal and circumstantial factors. They require the source and the background of information to be precise. There is the tendency to segment and structure the information. They send and give information according to needs. They expect clear instruction to be given bya responsible, competent and knowledgeable person. Examples: Switzerland, Germany, Scandinavian countries, North America, Australia. Emotion In Communication In communication between people the role of feelings, world perception, earlier experiences, history and expectations are more important than words. 313 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Universality Of Emotions Studies of P. Ekman and W. V. Friesen (1972). Supra-cultural universality of facial mimics. Relates only to few emotions: anger, disgust, fear, happiness, sadness and wondering. Cultural Rules Of Showing Emotions Certain rules dictated by a specific culture concerned with ways of expressing emotions and with acceptance to show such emotion in socially admissible situations. Being learned during childhood they are automatically used in adulthood. 314 EN Decoding Rules Culturally conditioned principles relating to perception and interpretation of other person’s emotional expressions. Dimensions Of Cultural Differences According To R. Gesteland 5. Relation and its role 6. Relation and its structure 7. Attitude towards the time 8. Non-verbal behavior The Role Of Relations Pro-transactional cultures – oriented on tasks. Pro-partner cultures – oriented on human ties. Mutual feelings: sluggish, indecisive, enigmatic, confident, aggressive, rude. Structure Of Relations Non-ceremonial cultures – they do not pay attention to any conventions; egalitarian cultures, e.g. North America. Ceremonial cultures – importance of ceremonies, etiquette, cloths; hierarchic cultures, e.g. Asia. Mutual feelings: striking sensitivity to the social position, shocking straightforwardness. Attitude Towards The Time Monochromatic cultures – punctuality, e.g. North America Polychromatic culture – with concentration on people, e.g. Asia. Mutual feelings: lazy, undisciplined, rude overbearing pedants, slaves of an arbitrarily fixed terming. Non-Verbal Behavior Expressive cultures: loudness, mobility, interruptions, intensive eye contact. Restrained cultures: silence, order in voicing, moderate eye contacts. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Mutual feelings: cold, unapproachable, calculating arrogant, immature, invasive. Restrained Cultures In restrained cultures compare to expressive people’s talk is quieter, they do not interrupt each other, they feel better when there, is a moment of silence. Space distance between people is as large as the length of an arm with the exception of the instance of handshakes, there are almost no touch contacts. During negotiations one should definitely avoid too much of an intensive eye contact. Hands and arms gesture are nearly nonexistent. Examples: Japanese, Chinese, Vietnamese. Expressive Cultures People often talk too loudly, they interrupt each other’s talk, they do not feel comfortable when there is a silence in the middle of the talk. Space distance between people is about half the length of an arm and people touch each other quite often. Direct and possibly intensive eye contact is considered as sincerity and interest. One may expect an explicit mimic and excited gestures. Examples: Italy, South America. Obstructive Factors In Cross Cultural Communication Presupposed similarity Language differences Erroneous interpretation of non-verbal signals Stereotypes and prejudice Inclination to formulate judgments Assumptive Similarity Assumption that everyone is alike and thinks and says the same. “When I am sorry, I smile.” But embarrassed Vietnamese smiles as well. Language Differences In a multi-culture environment one should always verify whether his or her information has been well understood. Speaking different language one uses certain words which may have many meanings (in the effort to adapt them to the native language of the speaker). The best way to avoid ambiguities is to ask additional questions to ascertain proper understanding of ideas of both sides. Tendency To Formulate Judgments Fact that culture values are different may lead to unfavorable judgments about our interlocutors. High level of tension and uncertainty makes people go down to stereotypes, even though there are no proves of their relevance. 315 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Rules Of Showing Emotions 316 EN Individualistic Culture Collectivistic Culture Relations with one’s own group One may show a negative feelings; there is a weaker need to show positive feelings Suppression of negative feelings; greater emphasis on displays of affection. Relations with strange groups Suppression of negative emotions, one can express positive feelings in a similar way, as towards the members of one’s own group. The emphasis on expression of negative feelings; suppression of positive feelings, which are reserved for members of one’s own group. Giving Help To Migrants And Refugees Negotiations And Mediations what is the conflict? negotiation strategies mediation and its application What Is The Conflict? Conflict is a state of opposition of people who think that their aims are not compatible (needs and values) and who consider each other as an obstacle in achieving own aims. Critical Incident It is a situation created between representatives of different cultures in which one or both parties feel discomfort, lack of understanding and stress. Those feelings are so strong that, with this moment, efficient skills to deal with such situation are exhausted what leads to conflict. There are five steps in reaction to critical incident: 1. emotional outburst 2. the phase of negation 3. intrusion phase 4. the phase of overwork 5. ending phase Emotional Consequences Of Conflict anger anger towards other person fear shaken sense of security lack of feeling of understanding Ways Of Reactions To Conflict avoidance, reduction of conflict giving way competition between parties compromise co-operation and negotiation 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Negotiations What Are Negotiations? Negotiations - bilateral communications with the goal to reach an understanding in situation where interests of both sides are partly common and partly adverse (clashing). Attitude Towards Negotiations loss – loss (0:0) loss - victory (0:1) victory – victory (1:1), co-operation Wining – Wining This strategy consists of three important elements: transition from a position to needs active listening creative construction of alternative solutions Mediation And Its Application Process aiming to resolve the conflict between parties in finding mutually satisfying understanding. Mutual understanding worked out by parties, in the presence of mediator, which is satisfying for all sides of conflict and in the end accepted. How To Conduct Mediations? There is a prerequisite to take part in mediations: voluntariness. Mediation is an intervention of the third party, in taking place negotiation, proposed and accepted by both sides. The third party does not solve the problem, it helps both sides to reach voluntarily agreeable understanding. Mediator Conducting mediation process the mediator helps to achieve mutual understanding easier by creating trusting and secure atmosphere. Function Of Mediation to ease communication process to make understanding deeper to support creative thinking to analyze the possible variants of agreement Efficiency Of Mediation Everyone has a propensity for rejecting solutions which are forced upon them from outside. In mediation there are no risks of this kind, because the authors of the solution are parties of the conflict. Cultural Interview contact with the interlocutor barrier in communication formulating questions 317 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Cultural Interview It is an interview in which the interviewer belongs to different cultural group than the person being interviewed. The most important element of the interview is the culture and its influence on the well being and behavior of the interviewed person. Aims Of Cultural Interview to gain cultural information (values, norm and standards of behavior) to diagnose the degree of acculturation, adaptation to cultural changes. 318 EN Contact With The Interlocutor Ability to recognize interlocutor’s emotions. Whether he or she is willing to talk to the interviewer. Is he or she engaged in the talk? Planning the talk interviewer must take under consideration the meanings of emotional expressions, such as smiling or body language, as well as the meaning of length of silence intervals. Africa, South America: high level of expressing emotions (verbal and non-verbal) Asia: smile does not have to mean happiness, it may mask shame or embarrassment Interlocutor Cultural Norms By applying the cultural norm of the person being interviewed, the interviewer: shows his or her interest in matters important to this person creates secure and well known to this person situation (the person understands your behavior and knows that his or her behavior is going to be understood as well) shows respect and openness to whatever you hear. It is not about adoption of interlocutor’s system of values but about adjustment to the person’s being interviewed level of norms of communication and standards of behavior (selection of right outfit, the way you welcome the person, the way you refer to the person). The most important is not to contradict the person’s norms directly = not to behave in a way which is not accepted in the culture the person represents. Language Adjusted to the level of interlocutor. Interviewer should not use the words describing abstract ideas, ambiguous or coming from the domains of industry. It is very difficult to talk on the level of abstraction, a better way is to refer to a concrete behavior. It is worth playing off some of this behavioral situations, e.g. “Let’s say we are cousins. Haw are you going to welcome me? Show it to me, please.” Meanings In various cultures the range of word’s meaning is different, e.g. to determine the family members: Africans may say that they have got 62 brothers and 38 sisters, Hindu may call his or her neighbor an aunt with whom he or she has not got any blood relation to determine the time: tomorrow, later, in three minutes… The meaning of words must be first defined for oneself in a way that one should determine what he or she wants to know, e.g.: culture, “What is it?” – values norms of behavior, “What norms?” – respect towards elderly, so you may formulate questions for interviewing: “How do you show respect to your grandfather?”, “How about an elderly stranger?” 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Formulating Questions An interviewer should formulate one question at a time. There is no need to ask more than one question at a time: interlocutor will not know what question to answer interlocutor will forget remaining questions interlocutor will chose the easiest question. Silence… Though the silence may appear awkward, our interlocutor may need some period of silence to concentrate over formulating an answer. Open Questions They leave interlocutor with some freedom to answer the question: to make answer more precise and to give it the deeper meaning. Those question let the interviewer to learn about new areas he or she would not have asked in the first place. Question too widely open = general answer with no real results. Save questions at the beginning of interview: “What do you like the most in Poland?” Close Questions They do not lead to expended answers, nevertheless, considering language problems they may help to lead to mutual understanding. They help to clarify information, e.g.: “Is Polish /language/ easy or difficult for you to learn?” Attention! We may get the answer “Yes” which does not confirm the question but gives the communiqué about being in contact (with a person who comes from Asia). Direct Questions There is no worth to ask question straightforwardly if the interviewer wants to ask difficult and, from the point of view of interlocutor, controversial questions. There is no use of asking a straightforward question about the differences of persons coming from cultures, where stressing the differences has a negative ratings (East Asia). Projection Questions Instead of asking: “What you do not like about Polish people?” it is better to ask: “What for the person coming from other country may be the most annoying in Poland?” or: “What would be your advice to one who wants to stay in Poland?” Such question are of great help if there is a talk about difficult subjects. Such question are of great help also in gathering information concerned to culture. It is difficult to talk about culture in abstractive terms. Interlocutor may censure his or her own answers, they might be afraid of being misunderstood and might worry about negative perception of their culture. This happens quite often if one asks questions related to problems with some stereotypes attached to these problems (e.g. the role of women in Arab culture). It is easier to ask a person to give the description of specific behavior and then to make an interpretation of such description using values and culture norms as categories, e.g.: “Imagine your daughter fell in love. She wants to tell this to her parents. She meets them. What is she going to tell them?” 319 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Suggesting Questions Generally one should avoid asking such questions. Sometimes, however, they pop up involuntarily when interviewer wants to know the precise meaning of interlocutor’s statement, or interviewer gets the impression of understanding the matter but wants to be sure whether he or she is right.Interviewer might seek an approval of his or her own stereotypes! Suggesting questioning may be applied but with an understanding of limitations of such method or in case of well defined purpose, e.g. to probe the measure of objection: “Well, does it really mean that you, as Byelorussian, identify yourself with Russian culture?” 320 Discriminating Behaviour Vs. Equality Behaviour EN Discriminating Behaviour talking with a raised up voice, shouting generalizing statements about certain groups (“These people are…, Those people behave always…”) ascribing to a representative of a group some characteristics related to group as a whole (“You are a refugee, so you surely don’t understand me.”, “Sure, you are lazy, I know your family quite well.”) explanation of behaviour of person from other culture in a certain situation by pointing out his or her characteristic features instead of relating to the situation talking to an adult from position of a parent or a teacher (giving instructions, etc.,…) Equality Behaviour adjusting of a voice volume to that of interlocutor keeping an eye contact respecting the private spheres of interests of interlocutor and taking care of one’s own in initial contact, not touching upon taboo subjects or personal subjects applying the culture knowledge instead of stereotypes in course of interview Psychological Help For Refugees hierarchy of needs communication in foreign language interpreter’s role trauma in different cultures survivors’ syndrome avoidance of subsequent traumatic situations social worker/therapist and his or her own problems Needs – Hierarchy Of Needs Self-realization (personality development, the feeling of achieving success). Recognition and feeling of worth (respect towards oneself, status and respect of others). Social (association with a group, work for others, love and friendship). Security (the need for security, protection against danger). Physiological (satisfying hunger, thirst, and sleep). 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Problems Appearing In Psychological Diagnosis cultural difference unclear presentation of situation/circumstances by a refugee interpreter’s influence therapist’s own feelings and problems Consequences Of Upbringing In Different Culture various, ritual forms of conducting the talk subjects of talk are not touched upon directly (it is not a polite behaviour) rules concerned with talking on certain subjects lack of knowledge of the role of physician as an authority various taboos prohibiting women to speak out keeping marriage alive is more important than medical treatment of an individual Reasons For Unclear Presentation Of Circumstances By A Refugee a high level of stress related to talk with a therapist disturbances in ability to concentrate fear of being a subject of interrogation neurological disturbance of memory taboo, shame, misunderstandings cause by different cultures. Influence Of An Interpreter The presence of interpreter changes the talk. When there is necessity for using service of interpreter one should take certain percussions. Interpreter: should not be a relative or a friend of interlocutor (a refugee) should not be a representative of a hostile ethnic group should be of the same sex as interlocutor’s (a refugee’s) should not be a victim of trauma Work Of The Interpreter (1) The interpreter has got to have the basic information concerning the person who is going to be interviewed and his or her statements translated (native language, the level of education, ethnic background, special needs of this person). Consecutive translation (translation of mostly few sentences at a time in order not to miss anything of significant importance). The interpreter is obliged to keep secrecy. Eye contact and non-verbal communication are also quite important. The refugee should be informed about interpreter’s participation in interview (especially about the fact that he or she does not make any decision within realm of refugee matters). Interpreter should be aware of cultural differences and cultural exception of a person whose statements he or she is going to translate. The interpreter should also be aware of emotions of these persons! At the same time he or she should not get engaged emotionally in the talk (they should stay neutral). The translation should be the most accurate (if possible word by word) even if the statements appear to be a nonsense or complicated. The interpreter should not take an advantage of his or her position towards migrant/refugee. 321 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Trauma In Different Cultures Occidental Culture: a human being is responsible of his or her well being and generally for his or her life trauma is senseless and it causes only suffering to be cured one must be engaged in the process of medical treatment. 322 EN Hinduism, Islamism. the life is governed by fate the destiny lays in God’s hands passivity and modesty are means for cure Natural religions: the human life is governed by spirits and elements trauma is a punishment for breaking rules and for lack of modesty fear of subsequent punishment, rituals to heal Local Methods For Cure Therapeutic convictions and practices rooted in a given culture. These methods were created to help people In the concrete culture. They were not borrowed from other cultures, and were not “exported” to other cultures. Culturally Adequate Specialists clergy men, spiritual leaders traditional healers psychologists and/or psychiatrists (with explanation of their roles as understandable within domain of a culture). Survivors’ Syndrome Persons who lost their loved ones have the strong feeling of anger and blame themselves for staying alive. With their thoughts and within their talks they come back to the passed evens and to the persons whom they left behind in their home land. Survivals’ syndrome is one of the main psychological reasons in explanation why people seek refuge. Unfinished Matters Seeking the refuge people leave their business matters unfinished among them unfulfilled duty to burry their loved ones. It evokes a sense of guilt and desire to return to native land. Therefore it is important to complete theses duties in a new country (prayers’ celebrations, Mass’ celebrations) in order to close the painful experience and liberate from it. Therapist’s Own Feelings And Problems The refugee awakens in therapist well determined feelings. Some of these feelings can make the relation with the therapist quite difficult, e.g.: unclear borders the sense of guilt fear breaking his word aggression 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Avoidance Of Subsequent Trauma One should make every possible effort in order that the granted aid would has not become yet another trauma for refugees. Efficient Help Assisting in supportive but SELF satisfying needs. Ethical Aspects Of Work With Culturally Different Persons Stereotypes And Prejudices relation minority-majority possession of formal power prejudice as an attitude three aspects of attitude what are stereotypes stereotypes’ formation mechanisms “self-fulfilling predictions” functioning of stereotypes and prejudices in societies Minority Minority is the group of people having a common identity and culture that distinguish these people from other members of society; this dissimilarity is quite often a reason for their marginalization and discrimination by majority. Relations: Minority – Majority Minorities are the groups of people having less influence on their own life and the life of others. Minority may sometimes outnumber majority, but has less possibilities to decide about their fate, possesses less formal power and less influence on the state’s matters. Attitude A behavior reflecting settled opinion about people, objects and concepts. Prejudice = Attitude Prejudice can be defined as a particular positive or negative attitude towards a person if this person belongs to a certain category of people. Three Aspects Of Prejudice cognitive aspect: the complete set of ideas/concepts and perceptions related to to objects or group of objects emotional aspect: feelings induced by objects or group of objects behavioral aspect: actions induced by objects or group of objects Selectivity As A Result Of Attitude Attitudes have an impact on processing information.People try to maintain consistency: they accept information in accordance with their attitudes and reject inconsistent information. Basic attitudes may remain unconscious! 323 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Stereotype Stereotypes are the generalized beliefs about a group of people, especially their psychological features and personalities. Two-Step Model Of Cognitive Processing Of Stereotypes Automatic processing – appears without the participation of consciousness; when there is an appropriate automatic stimulus then it automatically starts the stereotype shared in our heads by memory. Controlled processing – mindfulness, it appears with the participation of consciousness. 324 EN Basic Categories Categories to which, in an automatic manner, one includes other people during the first contact. race sex age Changing Stereotypes Once formulated stereotypes are difficult to change. Information which is inconsistent with the stereotype may lead to its transformation. It may also lead to the creation of stereotype of lower rank, in order to assimilate the information without changing the initial stereotype. Self-fulfilling predictions The phenomenon of behavioral confirmation hypotheses. This phenomenon is made up of three stages. 1. In the first stage we set in motion stereotypes about the given person. 2. In the second stage we treat this person in accordance with the stereotype. 3. In the third stage, the person is behaving in a manner consistent with the stereotype thus confirming its validity. Contact Hypothesis It is assumed that the intergroup biases (racial, cultural) weaken and even completely disappear as the result of contacts between these groups. The following conditions however, must be met: cooperation interdependence equal status informal contacts mutual interpersonal communication equality as a social norm Influence Of Emotions When we are in a good mood we see representatives of other groups in more positive light than at times when our mood is worse. Existence Of Stereotypes A stereotype is a normal and inevitable consequence of cognitive functioning of a man. But prejudice and discrimination - not! 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Functioning Of Stereotypes And Prejudices In Social Strata Stereotypes are very easy spread in society - „they live their own lives.” They are transmitted to children by parents and educators. They are reproduced by the media (television, movies, magazines, etc.). Discrimination what is discrimination? ways of discrimination positive discrimination institutional discrimination cross discrimination disadvantaged groups among migrants the consequences of discrimination Prejudice And Discrimination Once the biases influence the concrete behavior, one can talk about discrimination. What Is Discrimination? Unfair treatment of others on the basis of their belonging to ethnic group or religious or national, etc. Ways Of Discrimination racism (based on race) strata (based on existence of the social classes) sexism (based on gender) ageism (due to age) hostility towards handicapped (based on disability) Positive Discrimination Favoritism or supporting members of the group only because of their membership of this group. Institutional Discrimination Discrimination occurring on the level of a large group, organization, society. Relates to education, jobs, legal system, justice, sport, etc. Cross-Discrimination Discrimination on grounds of belonging to two or more groups which are discriminated. Disfavored Groups Among Migrants women children elderly disabled homosexuals etc. 325 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Search For “A Scapegoat” When people are frustrated or unhappy they have the tendency to shift aggression and direct it towards groups that are not popular, are weak or are different in the visible way. The Basic Mistake Of Attribution The tendency to overestimate the internal factors belonging to the disposition (attitude, character, personality), and underestimate the role of situation. 326 EN Jane Elliot’s Experiment Years 60th. Blue-eyed – Brown-eyed. The first step to creating biases is to create groups. Children can easily learn discriminatory practices. The experiment proved that stereotypes and prejudices can be learned, but also unlearned. Tajfel’s Minimal Groups P. KleeW. Kandinsky Random selection into the group (“Klee’s style „, ”Kandinsky’s style”). Even when the reasons for differentiation are minimal, being a member of his own group one wants to beat members of foreign group(s), treating them unjustly, because such tactics serves to build one’s own selfesteem. Consequences Of Discrimination Stereotypical perceptions of other people and formal power reinforce each other. Stereotyping is a form of exerting control over others. Influential persons devote less attention to subordinate than vice versa, since they are not motivated to pay attention to subordinated people and because they do not depend on them. Psychological Work Hygiene In The Domain Of Helping Others Stress causes of stress demands and resources individual perception of stressors list of events in life – stress factors positive stress acceptance of a situation of uncertainty dynamics of stress the consequences of stress Stress Stress occurs when an individual perceives that between demands and social resources the individual is able to mobilize there is no balance. Demands Objective factors: excessive noise, sharp light, physical exercise, etc. Subjective factors: different for each person. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Resources Physical ability: health, physical fitness and strength Mental capacity: the ability to complex thinking and problems solving Emotional capacity: the ability to define precisely one’s feelings and the needs to be constructively satisfying. Individual Perception Of Stressors The perception of the stressors and the level of stress they produce depend on the self-image, body resistance to stress and external resources for one’s disposal. List Of Life Events With The Stress Factor Christmas graduation: school / university changing job enlarging family reconciliation with a partner marriage divorce death of spouse 327 12 26 36 39 45 63 70 100 Positive Stress Stress mobilizes an individual to deal with difficult situation. The excessive levels of stress is harmful, though. Level Of Stress too low > boredom optimum > proper functioning too high a > exhaustion and collapse Time Factor As the term of implementation approaches the stress will increase. Cumulative Effect Of Stressors This effect occurs when stressors accumulate over a certain period of time, and mechanisms of their reduction or release are not working. Accepting Situation Of Uncertainty Intercultural communication can induce a state of „liquidity“ in which norms, assumptions and patterns of communication considered by an individual as self-evident are not shared or accepted by others. Stress Consequences Psychological (negative emotions, low self-esteem, mood swings, feeling of exhaustion, fear, difficulty in decision-making, concentration, memory). Physiological (muscle tension, blood pressure increase, dry mouth, sweating, difficulty in breathing, problems with sleeping, problems with digesting system, psychosomatic diseases). EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Professional Burn-Out 328 EN What is the burn-out syndrome? symptoms of burn-out the reasons (antecedents)of burn-out stages of development of burn-out the effects of burn-out for the individual and his or her environment „difficult“ clients prevention of professional burn-out What Is The Burn-Out Syndrome? It is the set of emotional exhaustion, depersonalization and low sense of personal accomplishments, which may occur in a certain way in people working with other people. Symptoms Of Professional Bur-Out discouraging work, reduced interest in professional matters reduced activity pessimism, constant psychophysical tension, irritability changes in somatic - chronic fatigue, headaches, insomnia, abnormal gastrointestinal disorders, reduced resistance to infection, etc. Indifference to and distancing from customer problems Superficial treatment of the client, shortening time and formalizing contacts Cynicism, blaming customers for failure at work The Reasons Of Burn-Out the unpredictability of the work the feeling of not having influence on the organization of work poor management, limiting the initiative and independence lack of support from superiors and colleagues social aspects of work (low wages, poor working conditions) difficulties in establishing interpersonal contacts Causes Of Burn-Out At Work With Migrants discomfort due to cultural differences lack of adequate cultural knowledge communication problems in a foreign language cultural misunderstandings common accumulation of problems in recipients (social problems, experienced trauma, adaptive problems, culture shock, a mismatch in the labor market, poor language knowledge, etc.) immigration as a new subject, lack of specialists Stages Of Development Of Burn-Out 1. „Honeymoon“ - a period of enchantment by work and full satisfaction with the professional achievements. Energy, optimism, enthusiasm. 2. „Awakening“ - noticing that assessment of the work so far has been unrealistic. An individual is increasing his or her working hours and tries to keep a very idealistic picture of their work. 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package 3. „Roughness“ - execution of professional Tasks requires more effort, there are increasing difficulties in dealing with colleagues and customers. 4. „Burnout fully supportive“ - physical and mental exhaustion, depression, feelings of emptiness and loneliness, desire for liberation and escape from work. 5. „Rebirth“ - treatment of „wounds“ caused by the burn-out. The Effects Of Burnout For The Given Person emotional exhaustion, negative emotions loss of self-confidence, reduced sense of self-efficacy psychosomatic problems (headaches, fatigue, insomnia, a number of infections caused by resistance reduction of the immune system) dissatisfaction with the work the decrease in self – esteem. The Effects Of Burn-Out To Clients loss of concern for a human being lack of emotional involvement instrumental treatment indifference to the needs and emotions of clients The Effects Of Burn-Out For The Surroundings indifference to the needs and emotions of the family indifference to colleagues conflicts, emotional outbreaks, Difficult “Client” claiming, aggressive passive, withdrawn, anxious manipulating the facts and surrounding mentally disturbed addicted (alcohol, drugs) intellectually disabled Difficult Reactions It is not the client as a person - who is difficult but the relationship and communication with him are difficult. Preventing Professional Burn-Out formulate realistic goals verify sets of targets and priorities up to date learn to manage your own time re-evaluate your own experience positively try not to overload yourself with responsibilities reasonably manage your energy try to keep a personal distance in work participate in supervision train posting your duties and train your assertiveness take care of your resources 329 EN 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package cultivate your non-business passions/hobbies take care of your family life Support Network 330 EN supervision - what is it? benefits of supervision who can be a supervisor support groups cooperation with representatives of non-government organizations cooperation with representatives of other institutions Supervision – What Is It? The method of learning of how to exchange experiences, analyze problems, search for solutions. Consists of regular meetings of the trainee and his supervisor, while the trainee reports his or her work carried out by them with their clients and their supervisor comments on the work. Advantages Of Supervision to obtain insight into his or her own emotional processes when working with clients greater understanding in the hidden and unconscious areas observing the work of others providing new solutions learning new skills to obtain the emotional support Who Can Be A Supervisor? Supervisor should be a specialist communication and public relations. His or her key attribute is neutrality and impartiality, and therefore they should be the ones from outside the social welfare institutions. Groups Of Support Groups of people who share (at least partially) in joint experiences and help each other in solving common problems. giving and receiving emotional support exchange of information and experiences the principle of voluntary participation Cooperation With Representatives Of Non-Government Organizations What non-governmental organizations, associations or support groups operate in Your town? Which of them are engaged in or wish to deal with the problems of migrants, refugees? Does your institution cooperate with volunteers or would it like to do so? How can one encourage them to cooperate? Cooperation With Representatives Of Other Institutions What institutions, offices, local and state authorities are you to deal with at work every day? Are relations with representatives of the institutions good? How can I persuade them into better cooperation? 1. Educational materials for social workers / 1.2 Educational package Bibliography 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia społeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i Ska. 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiU 3. Giza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „Jak pomagać skuteczniej – psychologiczne aspekty pracy socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Samorządowych. 4. Grzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), „Goście i gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dla uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”, Kraków: Nomos. 5. Grzymała-Moszczyńska H. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos. 6. Kicinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. Lipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji międzykulturowych – podręcznik dla trenerów”, Warszawa; Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. 8. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie się międzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: Wydawnictwo Rady Europy. 9. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia międzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. 11. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach międzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 12. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje międzynarodowych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 13. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 331 EN 332 EN 333 1. Educational materials for social workers 1.3 Instructor‘s package EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 334 EN This instructor’s package includes training program: “Migration competence for administrative staff”. Here one can find complex materials necessary to conduct the entire program. It consists of a theoretical basis presented to the participants, practical exercises assigned to them and instructions for their conduct, describing their use and necessary materials. The theoretical basis have been prepared in the form of multimedia presentations and can be found in the annex to the package. The key to the effectiveness of the training program and a sense of security of the participants is that the training is conducted by a qualified instructor. Małgorzata Symonowicz [email protected] Author 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package Contents a. Launching Workshop p. 4 1. From making decision to leaving one’ own country 5 2. Emigration: social consequences 7 3. Emigration: psychological consequences p. 8 4. Refugees – a special group of migrants p. 10 5. Returns from exile p. 13 6. Practical workshops p. 17 6.1. Working in culturally diversified environment 6.2. Assisting migrants and refugees 6.3. Ethical aspects of working with culturally different people 6.4. Psychological health at work in the area of helping others b. Completion of the workshop p. 21 a. Launching Workshop. Reception of the workshop participants. Self-presentation of the instructor. Discussing of what will happen during the workshop (1): presentation of training objectives, presentation of the training contents at a glance, handing badges to write the names of participants. Introducing participants. presentation of the proposal for getting acquainted: name, what the participant does for a living, previous experience with non-formal education (workshops, trainings). Description of what will happen during the workshop (2): description of working methods (including the methods such as role playing, etc.) providing information concerning the duration, breaks, meals. Task: Analysis of the needs of participants. Objective: Clarification by the participants of their own expectations, learning by the instructor about participants expectations, identification of difficulties in contacts with migrants. Duration: 20’ Teaching aids: flip chart Course: Explanation (by the instructor) of the nature of the exercise . Asking the participants to let the others know about the situations in which some of them have had contacts with representatives of other cultures (what the cultures were, the situations themselves, what was difficult, strange or incomprehensible in the contacts). The instructor writes own the questions on a flipchart. Participants in turns present their own experience. Summary: The instructor summarizes the exercise, pointing out the most frequently appearing cultures and situations in participants’ statements. The instructor indicates what problems will be raised during the workshop , and what will not be and gives the reasons. 335 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package Description of what will happen during the workshop (3) a reference to the expectations of participants the presentation of the anticipated outcomes of training sense of the security of the participants. 336 EN Task: The rules of cooperation. Objective: Establishing the workshop rules collectively and applying them during the workshop so as to ensure the comfort and safety of participants. Duration: 15’ Teaching aids: flipchart, markers Course: Instructor invites participants to establish together the rules for the work. He or she suggests a few rules. Other rules are given by the participants. Instructor stores them in the flipchart, leaving a blank space for additional rules which may be added during the workshop. Summary: Acceptance of the principles by all participants. Instructor reminds all participants to comply with the established rules and of the possibility of adding to them additional rules, should it be needed. Task: „Icebreaker” – Choosing a suitable one for the atmosphere in the group and the experience of participants in non-formal education. Objective: to understand better each other during the workshop, to integrate as a group. Duration: 20’ Module 1. The decision to leave one’s own country. 1.1. Theoretical foundations of migration. 1.2. The diversity of motivations for departure. Presentation 1.1: Theoretical foundations of migration. Duration: 45’ basic definitions emigrant, immigrant country of origin, host country a transit country, destination country internal and external migrations types of migrations voluntariness of migration causes of migration the duration of migration chain migrations, oscillating migrations diversity of migrants motivation the “push-pull” theory 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 1.3. The decision to migrate and the choice of place of residence. 1.4. The “push” and “pull” factors. Task: push factors - pull factors. Objective: To teach the participants to identify push factors for emigration and pull factors of the destination country. Duration: 30’ Teaching aids: flipcharts and markers, 2 pieces of paper with the words “push” and “pull”. Course: Participants are divided into two groups. The task of each group is to write down on the flipcharts as many factors - where appropriate – of a “push” and “pull” type (+ push and pull factors to remain in the home country and to discourage emigration and settlement in the destination country) as possible. Summary: Presentation by each group of its work on the forum. Possible complementary factors. Discussion. Presentation 1.2: The decision to migrate and the choice of a place of residence. Duration: 20’ rationality of human decisions information available and not available to migrants directions of migration in the world migrants in Ukraine directions of migration from Ukraine 1.5. Economics of migration: individual and social prospects. Presentation 1.3: Economics of migration: individual and social prospects. Duration: 20’ dual labor market “3d jobs” transfers of earnings/incomes the effects of migration on the economy of the destination country the consequences of migration for the country of origin 1.7. Legality and illegality of staying. Task: “Legally-illegally” - The differences between legal and illegal staying from the prospective of the migrant. Objective: To look at the situation of legality and illegality of the stay from the point of view of the migrant. Duration: 40’ Teaching aids: a short descriptions presenting the situation of a migrant with legal and illegal status, flipcharts, markers. Course: Participants are divided into two groups, each group learns about facts given in the description. Each group continues the history of the migrant, taking into account migrant’s legal status (areas: work, family, health, school, travel, etc.), basing on participants own observations and professional experience. Summary: The group presents their work to the forum. 337 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 1.6. Elements of the law relating to migrations. Presentation 1.4: Elements of the law relating to migrations. Duration: 20’ the possibility of leaving one’s own country border crossing staying in the country of transit staying in the destination country migration in the EU legislation 338 EN Module 2. Emigration: social consequences. 2.1. Family remaining in the country of origin. Task: The phenomenon of “Euro-orphans” - text analysis. Objective: To raise awareness of the problem and to systematize the knowledge about the problems of families, especially children left in the country of origin, while their parents are residing abroad. Duration: 40’ Teaching aids: a copy of the text, flip chart, markers. Course: Participants read the text, then answer questions posed by the instructor about the topic, and their own experience and observations. Answers are recorded on flipchart. Summary: This work is a prelude to a discussion of the effects of migration on families (partners, children) of migrants. 2.2. Family in exile: the partners and children of migrants. Task: Continuation of the subject: “Legally-illegally”. Objective: To identify problems faced by individual members of the migrant families. Duration: 25’ Teaching aids: The stories of migrants devised (developed) by the participants in the previous exercise. Course: Participants work in the same groups. Their task is to identify difficulties faced by individual members of the migrant families. Participants present prepared and ready to discus analysis to the forum. Summary: Possible complements to the analysis. 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 2.4. Attitudes of the hosting society towards immigrants. Task: Simulation of the Euro Rail. Objective: To raise awareness among participants about the limits of their tolerance and about the mechanism of stereotyping. Duration: 60’ Teaching aids: A list of passengers for each participant. Course: The subject of this task is a simulation of traveling by train. Participants choose three people from a list with whom they would love to travel in one compartment and three people with whom they would not wish to go in one compartment at all. Then in groups they agree on a common list of wanted and unwanted fellow passengers. At the end of their work the participants present their result to the forum. Summary: Discussion: Who is more difficult to choose from among fellow passengers, wanted or unwanted individuals? What are the most important factors helping you to make your decisions (knowledge, intuition)? What are your sources of information about the people, are the sources reliable? What other factors play the role in making decisions (nationality, membership of a social group, individual characteristics)? How would you feel if no one wanted to share a train compartment with you? This is a reference to the situation of immigrants, coming to another country. 6.1. Work in the cultural diversity conditions. 6.1.1. The concept of culture. Task: What is culture? Objective: To develop and express by participants their own understanding of the concept of culture. Duration: 25’ Teaching aids: Flipcharts, markers. Course: Participants work in 3 groups. The task of each group is to develop its own definition of culture. Participants present their definitions to the other groups. Summary: Discussion about the most important aspects of culture, which appeared in the definitions. 6.1.1 Presentation: Culture and learning culture, part I. Duration: 5’ different definitions of culture 339 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 340 EN Task: “The Iceberg”. Objective: Making participants realize what the impact of culture on the various spheres of life is. Duration: 30’ Teaching aids: Small cards (flashcards), markers, flipchart with drawing of an iceberg. Course: Instructor presents the metaphor of culture as an “iceberg”, in a picture where some things are visible and others hidden, nonetheless they form a whole. Instructor writes down one example on each card and sticks the card in the right place of the “iceberg”. Participants write on cards one aspect (or a sphere) of life which is visible and one which is hidden. Participants stick cards in the right place of the drawing and give reasons why they have made such a choice. Summary: What spheres of life appear most often? What still is missing? Discussion of participants. 6.1.1 Presentation: Culture and learning culture, part II. Continuation of presentations. Duration: 10’ components of culture 6.1.2. Cultural determinants of interpersonal behavior. 6.1.2 Presentation: Culture and learning culture, part II. Duration: 20’ socialization the role of family and the role of education system culture and individual differences Task: Three stories. Objective: To acquire skills of analyzing the sources of values, norms and scripts of the behavior typical of the given culture. Duration: 30’ Teaching aids: Texts of the 3 short stories from different cultures, flipcharts and pens. Course: Participants work in 3 groups. Each group gets one text story. The group’s task is to recognize and write down on the flipcharts: the main character of the tale, what he or she wants to achieve, how his or her goal has been achieved, an award received by achieving the goal, value analysis, analysis of standards, analysis of scripts of behaviour, which are contained in a fairy tale, At the end, participants present their work to the other groups. Summary: If there are any doubts, the instructor clarifies and adds additional facts or remarks where necessary. 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package Task: Ukrainian Myth/s. Objective: To deepen the skills in analyzing the sources of values, norms and script behaviours typical of one’s own culture. The exercise is an introduction to a reflection on the characteristics of local culture. Duration: 30’ Teaching aids: flipchart, markers. Course: Participants select one or more of the fairytales, which they have heard in their childhood and analyze them using the following guide: a main character of the tales, what he or she does want to achieve, how his or her goal has been achieved, an award received by achieving the goal, value analysis, analysis of standards, analysis of scripts of behaviour, which are contained in a fairy tale. One person among the members writes down all responses on the flipchart. Summary: The summary of the fairy tale themes ( by the instructor in socialization). 6.1.3. Cultural differences in verbal and nonverbal communication. Presentation 6.1.3: Dimensions of culture. Duration: 20’ cultural differences dimensions of culture according to Hofstede examination of the dimensions of culture Where to look for cultural knowledge? Task: The dimensions of culture - analysis of texts (examples). Objective: To train the skills in identification and use of cultural dimensions in specific situations. Duration: 30’ Teaching aids: overhead projector. Course: The instructor presents the context of the situation. Participants are invited to find out the typical indicators of cultural dimensions presented in the text environment. Which elements of culture (behaviour,) may be incomprehensible or difficult to accept in your country? Which elements of the culture of your country may be incomprehensible or difficult to accept by representatives of this culture? What misunderstandings may occur in contact with representatives of this culture? What can I do to communicate with the representatives of this culture in the best way possible? Summary: The explanation of the issues and a summary of the task by the instructor. 341 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 342 EN Task: Simulation of “guests and hosts”. Objective: To experience the situation of contact with cultural differences, testing the phenomena associated with intercultural communication. Duration: 45’ Teaching aids: Flipcharts, markers Course: Participants are divided into two groups: 1-st group remains in the room, 2-nd group goes out. The first group will play the role of hosts, the second - the guests. Each group has certain patterns of behaviour. Summary: After the simulated talks, participants in groups work together on their feelings, caused by the situation and try to make characterization of the other groups. Presentation of their work to the rest of the group. Discussion of the task. 6.1.4 Presentation: Intercultural communication Duration: 45’ egocentrism and ethnocentrism openness in communication communication styles according to Hall dimensions of cultural differences by Gesteland emotions in communication differences in language Task: The expression of emotions in different cultures Objective: The diagnosis of the cultural dimensions of the participants to identify the characteristics of their own culture, which may be difficult for the representatives of other cultures Duration: 30’ Teaching aids: Flipcharts, markers Course: Participants work in several groups on the subject: acceptable and unacceptable emotions in my own culture. They create a list of emotions, which are acceptable and unacceptable to be demonstrated openly in society. Summary: What are the differences between the sexes when it comes to expressing feelings? Comparison of response patterns of participants with patterns of other cultures. Task: Analysis of misunderstandings based on the cultural background. Objective: To develop and deepen the skills to identify the causes of cultural conflict. Duration: 20’ Teaching aids: 3 descriptions as examples of cultural misunderstandings, flipcharts, markers. Participants are divided into 3 groups. Course: work in groups each of the three groups gets a card describing the confusion and a flip chart to make notes the task of each group is to analyze given misunderstanding (the level of values, norms, scripts, and communication) representatives of the groups present the results of analysis to other participants. Summary: to discuss misunderstandings in the context of cultural dimensions. 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package Task: misunderstandings based on the cultural background - creating new solutions. Objective: To search for possible solutions to mitigate and combat cultural misunderstandings. Duration: 15’ Teaching aids: Flipcharts, markers. Course: continuation of the previous exercises in the same groups. Note: solving the tasks we must take into account the purpose, of the exercise: what do we want to achieve? Summary: The discussion of the difficulties associated with this task. Task: misunderstandings based on the cultural background - sharing the experience. Objective: Exercising the ability to identify conflicts, exchanging experiences, discussion on emotions associated with such conflicts. Duration: 40’ + Teaching aids: none. Course: Participants are divided into subgroups; there they tell each other about the cultural background of the conflicts they have been a party or a witness. Then they decide which situation to present to all participants. Summary: Discussion of the selected situations during the meeting, talking about the emotions evoked by the conflict. As a further sequence of the exercises there may be searching for adequate solutions to the conflict. Module 3. Emigration: psychological consequences. 3.1. Culture shock: the causes of, consequences, and ways of coping with. Task: “The enchanted circle”. Objective: To experience a situation similar to culture shock, trying any effective action under conditions of uncertainty or different rules. Duration: 40’ Teaching aids: none. Course: Two participants must be outside the room while the others are preparing class for the exercise. They agree with the instructor on the subject for discussion and “replacement” words. Then the conversation begins. The instructor invites people outside the circle to join the discussion. Summary: Overview of the emotions associated with the task. Comparison of the tasks to the situation of culture shock. Sharing the ways of coping with the situation. Presentation 3.1: Culture shock Duration: 30’ changes due to migration psychological stress and physical stress loss of existing ways of coping the concept of culture shock the process of culture shock 343 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 3.4. Strategies of acculturation. 3.5. Marginalization as a failure of migration. 344 EN Presentation 3.2: Acculturation Duration: 30’ the process of psychological acculturation models and strategies of acculturation the consequences of adopting specific strategies the role of the host society in the process of acculturation marginalization as a failure of migration the phenomenon of social exclusion Task: “The enchanted circle” - continuation. Objective: The knowledge about the strategies of acculturation with reference to one’s own experience; deepening one’s own skills to identify strategies of acculturation. Duration: 20’ Teaching aids: none. Course: After the presentation of “Acculturation”: The participants are discussing the strategies they have chosen during the simulation and they are giving reasons to apply certain behavior hidden behind the strategies. Summary: Clarification of controversial issues, noting difficulties in the classification of behavior to specific strategies. Task: Examples of acculturation strategies. Objective: To master the skills in identification of the integration strategies. Duration: 20’ Teaching aids: Descriptions of each of the 4 strategies of acculturation (a total of 8 descriptions). Course: Work in 4 groups. Each group draws two descriptions, discusses their subjects and determine which of acculturation strategies were adopted by the main characters. Then each group presents main characters to the other participants and justifies what strategy they have chosen. Summary: An explanation of any doubt. Task: Examples of acculturation strategies created and developed by participants. Objective: Work on mastering the abilities to identify the acculturation strategies. Duration: 25’ Teaching aids: Flipcharts and pens. Course: work in two groups. The task of each group is to find (authentic rather than imagined) examples for each of 4 acculturation strategies. At the end each group presents its work to the others. Summary: Clarification of any doubts and a summary of the task ( by the instructor). 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 2.3. Two-culture families and culturally mixed families. Task: Excerpts from the movie “ Home Wars “. Objective: To look at the problems and dilemmas of mixed families in terms of their cultural origin, to become acquainted with examples of different acculturation strategies. Duration: 60’ Teaching aids: Part of movie production, multimedia projector, laptop, speakers. Course: Instructor explains the leading idea of the film presented and suggests which aspects of the action(and as well to the main characters) participants should pay their attention to while watching the film then fragments are displayed. Participants watch a video. Summary: The issues to which the participants drew attention while watching; strategies of the different characters - a comparison, review and discussion. Topic 1: Strategies of acculturation, Topic 2: Two-culture family. Module 5. Returns from exile. 5.1. Factors influencing the decision to return. 5.2. The long-term implications of migration. 5.3. Reasons for the failure of migration. 5.4. Psychosocial aspects of return. 5.5. Culture shock after return and coping with it. Presentation 5.1: After return culture shock. Duration: 20’ the long term consequences of migration reasons for the failure of migration factors influencing the decision to return psycho-social aspects of return model of culture shock after return returns of the second generation of migrants Task: The movie “Persepolis” (an emigration to Austria and then return to Iran) Objective: To observe and analyze the psychological situation of the returnee from exile (return culture shock). Duration: 120’ Teaching aids: overhead projector, speakers. Course: Presenting the plot of the film by the instructor. Participants watch the video. Then there is a discussion about the situation of the main character of the film (a woman). Analysis of her psychological attitude towards the new situation on the basis of previously obtained information on culture shock after return from exile. Summary: Any complements and a summary of the discussion. 345 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 5.6. Reintegration in the country of origin. 346 EN Task: Methods of promoting the integration - “the factory of the future”. Objective: To make participants be sensitive to the difficulties of adaptation of migrants they face anew; identification by the participants of available ways to assist migrants. Duration: 60’ Teaching aids: A4 sheets in three colours (e.g. blue, green, yellow). Course: Participants write down on yellow cards terms and theorems describing the problems migrant might have after arrival to a given country. These cards are placed side by side (on the wall or on the floor). On blue cards: the theorems describing the “ideal state”, the state of whole well being of migrant in the country. Between yellow and blue cards there is a space to present ideas, ways, methods, etc. connecting these two sets, written on green cards. The key question is “What can be done or what should happen so as to be able to go from the first to the second situation”. Summary: Discussion - a reflection on each phase of the task. Evaluation in the middle of the workshop. Task: Evaluation of the “Telegraph”. Objective: To assess previous activities by the participants, the expression of emotions. Duration: 15’ Teaching aids: unnecessary. Course: Participants reflect on the previous course of the workshop, and then capture it in three words: positive, negative, synthesis. Module 4. Refugees - a special group of migrants. 4.1. Psychosocial consequences of the exile. Task: The history of one refugee. Objective: To acquaint the participants with real stories of refugees; to arouse empathy towards refugees. Duration: 10’ Teaching aids: the stories of refugees, one example story for each participant. Course: Each participant receives one story. There is enough time to get to know with the text. Further work on stories is interspersed with a lecture on refugees. The principle is that each participant works on the history of his or her example refugee. Summary: at the end of the chapter on refugees. Presentation 4.1: Who are refugees? Duration: 40’ the causes of refugee the definition of a refugee according to the Geneva Convention UNHCR - objectives and actions rights and obligations of refugees refugee status internally displaced persons (IDP) geography of the exile stages of becoming a refugee 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package Task: Continuation: The story of one refugee. Objective: To apply knowledge on refugee problems to the specific case, the opportunity to learn about the diversity of a fate awaiting refugees. Duration: 20’ Teaching aids: the stories of refugees. Course: The participants present to the other participants the story of his or her example refugee, until arrival of refugee in the host country. 4.2. Violence and its aftermath - how to recognize violence and respond to it. Presentation 4.2: Violence and its aftermath. Duration: 20’ What is violence? persecutions, the types of persecutions tortures and their consequences for the victims rape – personal consequences and political significance of the effects trafficking in human beings (trafficking in people) 4.3. Posttraumatic Stress Disorder – PTSD. Presentation 4.3: PTSD. Duration: 20’ the concept of trauma symptoms of PTSD symptoms most frequently reported by refugees the impact of PTSD on different areas of life Task: Continuation: The story of one refugee. Objective: putting the knowledge about violence and PTSD into concrete examples. Duration: 15’ Teaching aids: the stories of refugees. Course: Participants will recognize the violence in “their” stories and indicators of the possible effects of PTSD. Each participant shall submit their comments to the rest of the group. 347 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 4.6. Specific assistance for women-refugees. 348 EN Task: Textual analysis: articles from the “Black Book of women”, a collection of articles from around the world on the situation of women. Objective: Analysis of problems faced by women in different spheres of life, depending on the culture and customs. Duration: 30’ Teaching aids: articles, flipcharts, markers. Course: instructor distributes copies of several articles (one text for each participant), after reading the article, participants create a group of people who have the same text. Each group is working on answers to the questions: what are the cultural problems faced by the heroines of the articles? What are the social and economic problems? What are the psychological problems? In what way the heroines of the articles deal with these problems? Summary: Presentation of the results to the participants, continuation of discussion about how to cope and how to help women described. Presentation 4.4: Women – refugees. Duration: 40’ violence by gender barriers to participation in social life access to education domestic violence, domestic servitude sexual harassment, rapes trafficking in women the risks of travel risks in refugee camps changes in family structure, conflicts in marriage assistance to women - refugees Task: Continuation: The story of a one refugee. Objective: To apply knowledge about the specific problems of women - refugees on specific examples. Duration: 10’ Teaching aids: the stories of refugees. Course: participants who have stories of women present the others examples relating to the discussed problems of women – refugees. 4.7. Specific assistance to children-refugees. Presentation 4.5: Children – Refugees. Duration: 20’ unaccompanied children changes in family structures, conflicts between generations the impact on parents the possibility of contact with own culture education, support teachers 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 4.5. Social rehabilitation for refugees. Presentation 4.6: Life in a refugee reception center. Duration: 15’ 5. social and economic problems 6. cultural issues 7. psychological difficulties, learned helplessness Task: From the film “Getting to know each other”, scenes of the refugee center. Objective: To overview the situation of individuals and families residing in the refugee center. Duration: 15’ Teaching aids: overhead projector, laptop, speakers. Course: Discussion among participants - a comparison of theoretical knowledge of the participants with the impressions reported by the refugees about their experiences. Task: Continuation: The story of a one refugee. Objective: To identify the main problems faced by refugees in the host (destination) country. Duration: 30’ Teaching aids: the stories of refugees. Course: to discuss problems faced by refugees in the host country: what are the cultural problems faced by refugees? What are the social / economic problems? How refugees cope with these problems? Identifying the needs of refugees. 6.2. Assisting migrants and refugees. 6.2.3. Mediation and negotiation in a situation of conflict based on the cultural differences. 6.2.1. Presentation: Negotiations and mediations. Duration: 20’ What is the conflict? strategies for negotiating mediation and its application Task: Simulation of a “Center for refugees” (based on a true conflict between refugees and residents of a settlement in Katowice) Objective: To exercise the skills of negotiation and cooperation in an environment of the conflict based on cultural differences, creating new solutions to the conflict. Duration: 60’ Teaching aids: cards of figures Course: each participant takes the role of one of the figures involved in the conflict, analyzes his or her needs and concerns; the task of the group is to solve the conflict. During the simulation participants are faced with additional, sequential problems - phases of simulation. Summary: The talk about the emotions accompanying the participants during the simulation, discussion on the difficulty of the task, discussion of the solutions applied. 349 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 350 EN Task: The needs and resources of the refugees - “factory of ideas” Objective: identification of problems and needs of refugees, rising awareness of participants to the resources available to refugees. Duration: 45’ Teaching aids: Flipcharts, markers. Course: brainstorming - the task is to identify as many needs refugees require after arrival into the host country as possible (the needs can be identified by the problems refugees are voicing). Proposals are printed on a flipchart. This flipchart then is accompanied by the second and third flipchart on which participants write refugees resources (the second) and offers of help, which they (participants) or the institutions could provide (the third). After placing the flipcharts next to each other, they form a chain: the needs -the resources – the help. Summary: Instructor shows Maslow’s hierarchy of needs, if not all of them were discovered by the participants. Talking about the benefits of client’s awareness of his or her resources (and knowledge of these resources by a social worker), and the role of a helping person. 4.4. Social rehabilitation for refugees. 6.2.1. Assistance to people of different culture. 6.2.2 Presentation: Interview concerning the cultural background. Duration: 20’ contact with your interlocutor barriers in communication formulating questions Task: Interview with an Ukrainian man. Objective: exercising the skills in formulating questions about the culture; an analysis of the difficulties in conducting an interview; understanding the sensitivity of the situation of the person with whom an interview is conducted. Duration: 60’ Teaching aids: cards, pens, flipcharts, markers. Course: participants work in three -person teams, playing the role of a foreigner (an Englishman), a Ukrainian and an observer. The Englishman is to prepare questions that will enable him/her to gain knowledge about the local culture. The Ukrainian is to respond in accordance with his/her own knowledge, and the observer is making notes writing down questions and answers. After finishing the interview, each team writes on the flipchart: - questions asked by the Englishman and the intentions and feelings that accompanied them; - the answers and feelings that accompanied them; - pieces of information obtained (relevant, detailed, useless, vague, etc…). Summary: Teams present their flipcharts. Participants point out the correct and incorrect questions and together restate/reformulate these incorrect. Resorting to the participants’ own experiences: Have you ever been asked by a foreigner about the Ukrainian culture? With what assumptions about Ukraine and its culture have you met? How did you feel? Are there any topics on which it is not proper or not allowed to ask the Ukrainians? 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package Task: The movie: “To be or not to be” - interview with a refugee. Objective: To examine the interview with the refugee; recognition of behaviour which makes the interview easy or difficult to conduct. Duration: 60’ Teaching aids: overhead projector, speakers, laptop. Course: participants are watching the film and focusing on the person leading the interview, the woman-refugee, and the interpretor. Then there is discussion about the situation the three individuals are in, their goals, emotions, the experience, the errors they commit from the point of view of their interlocutors. Summary: Follow-up and summary. 4.4. Psychological support for refugees. 6.2.3 Presentation: Psychological assistance for refugees. Duration: 20’ communication in a foreign language the role of interpreter trauma of different cultures survivor’s syndrome the avoidance of second traumatization your own feelings and problems as a social worker / therapist Task: The role of a psychologist working with refugees. Objective: To work on effective communication; to suggest the appointment with a specialist; deepening intercultural skills; identifying expectations and concerns before meeting with a psychologist. Duration: 45’ Teaching aids: Flipcharts, markers, pens, cards, tape. Course: In the 1-st part: the image and the identification of emotions and thoughts related to the suggestion of visiting a specialist. Participants write on separate pieces of paper: behaviour, fears, questions and expectations. Instructor shows the participants 4 flipcharts with subtitles: “behavior, fears, questions and expectations.” Participants stick cards to the relevant flipcharts. Then, in four groups participants work out flipcharts with replies: they read and write down conclusions flipchart. After work, participants have time to look at all flipcharts. At the end of the discussion there is a debate about what to expect from the therapist. In the 2-nd part: participants work in three-person groups playing the roles of: a client, the person suggesting the visit and the observer. The task is to play a role-play conversation, which suggests a meeting with the therapist. Then the participants swap their roles. Summary: Overview of tasks: what impeded and what helped the conversation? Discussion. 351 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 6.1.4. Mental health in different cultures. 352 EN Task: Analysis of text on culturally conditioned disorders. Objective: To draw the attention of participants to the role of culture in the ways of describing medical problems, familiarize participants with examples of culturally conditioned syndromes. Duration: 40’ Teaching aids: a copy of the text, flipcharts, and markers. Course: A time to read the text. Then, participants work in groups on the text and prepare a short presentation on its basis (in the form of “mental maps”). At the end - participants present results to other groups. Summary: The Conversation (discussion) about the role of culture in the course of disease. 6.3. Ethical aspects of working with culturally different people. 6.3.1. Stereotypes and prejudices phenomena. 6.3.1 Presentation: Stereotypes and prejudices. Duration: 30 ‘ minority - majority relationships possession of power prejudice as an attitude three aspects of attitudes What are the stereotypes? “self-fulfilling prophecies” mechanisms of the stereotypes formation functioning of stereotypes and prejudices in the social space Task: Stereotypes and our opinions. Objective: To create opportunities for participants to think about and discuss the stereotypical statements about the disadvantaged groups. Duration: 45’ Teaching aids: small cards, markers, rope / string / tape, a bag Course: Each participant gets a card on which he or she writes the claim about one of the disadvantaged groups. Cards are placed in the bag. The classroom is divided into two parts (with a rope, string or tape): “I agree” and “I disagree.” After drawing out the card and after reading each statement, participants line up on the selected side of the rope. Each participant is to convince others to switch to their side. Discussion begins. Summary: Overview of emotions and perceptions associated with the task. 6.3.2. Discrimination and methods of its prevention in the context of migration. 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 6.3.3. Disadvantaged groups among the migrants. 6.3.2 Presentation: Discrimination. Duration: 20’ what is discrimination? types of discrimination institutional discrimination cross discrimination disadvantaged groups among the migrants positive discrimination the consequences of discrimination 353 EN Task: “four discriminatory situations” - a reflection Objective: To become aware of the situations in which the participants were the perpetrators and victims of discrimination. Duration: 20’ Teaching aids: for each of the participants there is a task card and pens. Course: Each participant wonders and writes on his or her task card four situations in which he/she has participated. Participants come together in small groups to tell each other about such situations. Summary: after the next task Task: “four discriminatory situations” - drama Objective: To experience the situation of being the perpetrator and/or victim of discrimination, become aware of emotions experienced by such persons; working out ways of coping in a situation of discrimination. Duration: 60’ Teaching aids: any, selected by the participants. Course: Participants work in groups. They choose one or two situations from their own task cards and prepare papers; then they present the situation(s) as a role-play to the other participants. The sequence is continued by the group to figure out how to respond adequately to the discrimination and submitting as another role-play. Summary: Talking about the emotions associated with playing the roles by each participant. How did you feel attacking verbally the other person? How did you feel being a victim of discrimination? Were you better prepared to defend or attack? What emotions accompany you in a position to defend yourself against discrimination? 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 6.4. Psychological safety in the area of helping others. 6.4.2. Dealing with stress. 354 EN 6.4.1 Presentation: Stress. Duration: 20’ causes of stress list of events in life - stressors load and resources individual perception of stressors acceptance of a situation of uncertainty dynamic stress the consequences of stress positive stress Task: “Man under stress” Objective: To make participants sensitive to stress consequences; the search for ways to cope with the effects of stress. Duration: 30’ Teaching aids: several interconnected flipcharts, pens. Course: Part I: Participants draw on flipcharts the outline of a human being. Then they indicate the areas of the body form which are influenced by stress. Part II: On the same figure participants write their own ways of coping with stress. The finished drawing is an inspiration for discussion about how to cope with effects of stress. Summary: The end of the discussion and summing up conclusions. 6.4.1. Professional burnout. 6.4.2 Presentation: Professional burnout. Duration: 30’ What is the burn-out syndrome? symptoms of burnout the reasons (antecedents) for burnout stages of development of burnout the effects of burnout for the individual and his or her environment “difficult” clients preventing professional burnout 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package 6.4.3. Building a support network. Task: My support network. Objective: To identify sources of support available for participants (individuals and institutions); to encourage participants to benefit from the support. Duration: 20’ Teaching aids: task card, pens, flip chart, markers. Course: Participants write on their task cards individuals and institutions from which they can receive essential and also emotional support. Summary: restoring a support network on the flipchart, consisting of ideas of the participants. Participants may also add their own tabs on their task cards with new ideas. Discussion about the feelings associated with the task. 6.4.3 Presentation: Support network. Duration: 15’ 7. supervision - what is it? 8. benefits of supervision 9. who may be a supervisor? 10. support group 11. cooperation with representatives of NGOs 12. cooperation with representatives of other institutions b. Completion of the workshop. Task: Evaluation of the workshop. Objective: To assess the workshop by participants. Duration: 20’ Teaching aids: evaluation questionnaire. Course: Participants complete a questionnaire. Task: Summary of workshop. Objective: Reminding the main topics discussed during the workshop, the closure of the meeting, and a farewell to members. Duration: 20’ Teaching aids: unnecessary. Course: Revision of the key topics covered during the workshop (done by the instructor) The award certificates of completion of training. Farewell to the participants. 355 EN 1. Educational materials for social workers / 1.3 Instructor‘s package Bibliography 1. Aronson E., Wilson, T.D., Akert R.M. (1997), “Social Psychology. Heart and mind “, Poznan: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D. Kownacka E. Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), “Counseling and the challenges of intercultural training”: Warsaw: KOWEZiU 356 EN 3. Giza-Zwierzchowska A. Symonowicz M. (2007), “How to effectively help - psychological aspects of social work”, Szczecin, Poland: Association of Local Government Support Initiatives. 4. Grzymala-Moszczyńska H., Nowicka, E. (1998), “The guests and hosts. The problem of cultural adaptation to the refugee camps and surrounding local communities, “Krakow: Nomos. 5. Grzymala-Moszczyńska H. (2000), “Refugees. Handbook for those working with refugees”, Krakow: Nomos. 6. Lipinska M. (ed.) (2008), “Workshops on intercultural competences - a handbook for trainers”, New York: Intercultural Center for Vocational Adaptation. 7. Martinelli S., Taylor M. (eds) (2000), “ Intercultural Learning. Training Package No 4, New York: Council of Europe Publishing. 8. Matsumoto, D., Juang L. (2007), “Intercultural Psychology”, Gdańsk: Gdańsk Publisher on Psychology. 9. Center for Migration Research (2007), “Migration policies as an instrument for promoting employment and reducing unemployment”, Warsaw: Warsaw University. 10. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychology in intercultural studies, Gdańsk: Gdańsk Publisher on Psychology. 11. Romanishin K. (2003), “Cultural implications of international migration”, Lublin, Poland: Institute for Research and pastoral Polonia Polonia KUL. 12. Yeleyko I., “The specificity of economic migration of the population in Ukraine”, Lvov: Lvov National University. Ivan Franko. 357 2. Educational materials for administrative workers 2.1 Training standards EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.1 Training standards 358 EN Number of people who are behind migration experience is constantly growing, so it is important for staff in public administration and public offices to develop skills to work with this group of people. Training “Competencies for staff administration on migration” recognizes migration in a more systematic way. The axis of training is migration. Around this axis modules were built, containing key information from the areas associated with the phenomenon of migration. The training gives the participants a chance to gain expertise, which is virtually unavailable in the training of administrative staff alone. Possession of this knowledge is necessary to meet the demands of the current socio-economic situation. More formal contact with migrants, than in the case of social workers, requires a slightly different form of training. Predominate seminars, providing the ability to efficiently transfer large amounts of information, while giving room for discussion and exchange of experience. Complemented by workshops are the working methods, such as simulations and case studies. Wide perspective of a new approach to migration gives participants insight into all important aspects of migration. Participation in this training program will significantly improve the qualifications of persons employed in public administrations and other public offices, which is one of the objectives of the project. Małgorzata Symonowicz [email protected] Author 2. Educational materials for administrative workers / 2.1 Training standards Training standards include the methodological description of modules. The Training standards is a detailed account of the characteristics of knowledge and skills that trainees acquire. They are the basis for developing materials for instructors and participants. Substantial content of the modules corresponds to the current knowledge and generally recognized methods of procedure. Training standards allow comparability with other trainings and provide a basis for granting certificates of completion of training. Module 1. Migrations – theoretical basis. 1.1 Types of migrations an awareness by participants in their knowledge of migration and the discovery of gaps in the knowledge basic definitions emigrant, immigrant country of origin, host country transit country, destination country internal and external migration types of migrations voluntarism of migration reasons for migration duration of migrations 1.2 Contemporary trends in European migrations directions of migrations in Europe immigrants in Ukraine direction of migrations from Ukraine 1.3 Migrations on global scale directions of world migrations contemporary migration trends 1.4 European model of integration of migrants familiarizing participants with the variety of models for integration of migrants in European countries Module 2. Law aspects of migrations. 2.1 International legislations relating to migrations the Geneva Convention the possibility of leaving one’s own country border crossing stay in the country of transit stay in the destination country 2.2 European policy on migration. migration in the EU legislation 359 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.1 Training standards 2.3 Legal countermeasures against discriminations look at the situation of legality and illegality of the stay from the perspective of the migrant identification of difficulties arising in such situations 2.4. Undocumented migrations illegal migrations 360 EN 2.5 Conditions for acquiring a refugee status. the causes of migrations definition of a refugee according to the Geneva Convention UNHCR - objectives and actions rights and obligations of refugees refugee status Module 3. Economic aspects of migrations. 3.1 The effects of migration on the economy of the country of origin and on the host country the consequences of migration for the country of origin the effects of migration on the economy of the host country 3.2 Special case of economically motivated migrations discovering by participants the most important aspects of migrants’ situation (in the context of theory of the dual work market) transfer of earnings 3.3 Consequences of a dual labor market. Dual labor market “3d jobs” 3.4 New phenomena in the area of migration networking-migrants social nets exchange of knowledge and experience connected with current phenomena in migration Module 4. Psychological and social aspects of migrations. 4.1 Motivations and process of making decision to migrate recognition by participants the push factors for emigration and the pull factors attracting migrants in other countries motivations of migrants 4.2 Migration strategies rationality of human decisions information available and not available to migrants 4.3 Adaptation to life in another country acculturation and integration experiencing by the trainees a situation similar to culture shock an effective actions in conditions of uncertainty or different rules changes due to migration 2. Educational materials for administrative workers / 2.1 Training standards the concept of culture shock process of culture shock process of psychological acculturation models and strategies of acculturation skills in acquisition and recognition of strategies of acculturation training skills to identify strategies of acculturation 4.4 Reasons and consequences of the failure of migration the role of the host society in the process of acculturation marginalization as a failed migration social exclusion phenomenon reasons for the failure of migration 4.5 Returns from exile – reasons and consequences observation and analysis of the psychological situation of persons returning from exile (examples) remote consequences of migration factors influencing the decision to return psycho-social aspects of return model of re-culture shock return of the second generation of migrants Module 5. Interpersonal skills in communication between different cultures. 5.1 Consequences of cultural differentiation developing and expressing by participants their own understanding of the concept of culture diversity of the definition of culture components of culture making participants aware of the impact of culture on various spheres of life 5.2 Communication with persons of different culture. experiencing the situation of being in contact with different culture testing the phenomena associated with intercultural communication egocentrism and ethnocentrism openness in communication communication styles according to Hall emotions in communication 5.3. Resolution of conflicts at the crossroads of cultures dimensions of culture according to Hofstede dimensions of cultural differences by Gesteland testing ability to recognize and use cultural dimensions in specific situations testing ability to recognize the cultural causes of conflict discussing emotions associated with conflicts seeking possible solutions to mitigate and combat cultural misunderstandings diagnosis by the participants their own cultural dimensions identification of the characteristics of their own culture, which may be difficult for the representatives of other cultures 361 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.1 Training standards Module 6. Ethical aspects of working with migrants and refugees. 6.1 Ethical aspects of working with culturally different people making participants aware of problems and difficulties faced by refugees after leaving their own country identification of the main problems faced by refugees acquainting participants with the situation of individuals and families residing in the refugee center psychological problems, learned helplessness 362 EN 6.2 From ethno-centrism to ethno-relativism social and economic problems of migrants and refugees cultural problems of migrants and refugees exercising skills of negotiation and cooperation in a conflict with the background cultural creating new solutions to the conflict contact with the interlocutor-migrant communication barriers formulating questions communication in foreign language the role of interpreter observation of an interview with a refugee recognizing behavior which helps to conduct an interview and behavior which makes the interview difficult 6.3. Discrimination and methods of its prevention making participants aware of the limits of their tolerance making participants aware of the stereotyping mechanisms minority-majority relationships possession of power prejudice as an attitude three aspects of attitudes “self-fulfilling prophecies” mechanisms for the formation of stereotypes functioning of stereotypes and prejudices in the social space identification by participants the non-discriminatory ways of helping migrants 363 2. Educational materials for administrative workers 2.2 Educational package EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Types of Migration 364 EN basic definitions emigrant, immigrant, re-emigrant country of origin, host country transit country, country of settlement migrations inside the country and off different kinds of migrations freedom of migrations reasons for migrations length of time for migration Definition Of Migration – Movement of people from one place of abode to another, especially to different country. Emigrant – a person who is leaving one’s own country to settle in another country. Immigrant – a person who is coming as a permanent resident to a country other than one’s native land. Re-emigrant – A person who ones left his or her own country to settle in another one and then returned back after some time. Native Land – Migrant’s home land. Migrant’s own country he or she is leaving to settle in another one. Host Country – Country which temporary hosts migrants. Country which migrants are entering in. Transit Country – A country through which migrants pass on their way to the country of their permanent residence. Quite often migrants stay in the transit country for a longer period of time, nonetheless they do not intend to live there permanently. Country Of Settlement – Destination country. Country of permanent residence (country which migrants intend to settle permanently in). Natures Of Migration The division based on: standing time voluntariness legality planning Time Length Of Migration short term migrations (few weeks, few months) long term migrations (few years) permanent migrations (dozen to tens of years) Voluntariness Of Migration Migrations: voluntary forceful Legality Of Migration Migrations: legal illegal 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Reasons For Migration economic political ecological health consideration family educational others In And Out Of The Country Migrations migration within the country migration outside the country Migrations In Europe And In The World Number Of Migrants Globally 185-195 millions of migrants every year. About 3% of world’s population. World’s Directions For Migrants United States Canada Russia Saudi Arabia Germany Australia Ukraine Pakistan France Great Britain India Iran IOM – International Organization for Migration Established (under different name) in 1951. At the beginning it assisted migrants from Europe Right now it assists 12 million migrants from around the world. Directions Of Migration From Ukraine Russia Turkey Greece Portugal Poland Great Britain Czech Republic Ireland Italy Germany Spain United States Regions Of “Dispatch” Odessa Region 54% Carpathian Region 12% Crimean Autonomic Republic 8% Lvov Region 8% Charkov Region 4% Donieck Region 2% Tarnopol Region 2% 365 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Immigrants In Ukraine from countries of the former USSR (Abkhazia, Tatars, Azerbaijan, Armenia, Chechnya, etc.) Afghanistan Bangladesh China India 366 EN Iran Pakistan Somalia Sri Lanka Vietnam Elements Of The Law Relating To Migration chances to leave one’s own land crossing the border staying in the transit country staying in the country of permanent residence migration in legislation of EU. Chances To Leave One’s Own Land Every country has its own rules allowing people to leave the country. There might be a ban on leaving the country as well as full freedom to take such an action. Documents which give the right to leave country. Crossing The Border Depends on policy of migrants own country as well as on the policy of the country migrants want to stay permanently. Crossing border may be legal or illegal. Staying In The Transit Country transitional stage to reach the country of permanent residence migrants stay there as short time as possible in certain cases the transit country may become the place of permanent residence. Staying In The Country Of Permanent Residence Every country has its own policy towards migrants who want to make the country their new home. Depending on policy staying in such country may be: legal illegal at the beginning legal and then illegal at first illegal and then legal Migrant’s legal status is very important, especially for his or her psychological well being and further for personal as well as professional progress. Migration In Legislation Of EU policy of controlling migration policy towards migrants 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package EU Directives time of staying in a given country has a substantial effect on the rights of migrant basis for receiving permanent residence status: continuous, regular and enough income, migrant must be covered by health care plan and participate in integration activities. migrants have the right to bring their families (children and spouses). Dublin Convention it ensures that every application for asylum in a given country will be verified by authorities, however convention states that the following application for the same purpose in any country of the EU will be rejected all EU countries adhere to the same law, norms and standards in making decisions concerning applications for asylum. Schengen Region free transfer of people internal borders between EU countries are not under any control or protection external borders of EU however are under strict and heavy control there is a common policy among EU member countries with regard to migrant issues. Who Are Refugees? reasons for exile definition of refugee according to Geneva’s Convention UNHCR – purpose and field of activity rights and responsibilities of refugee refugee’s status internal refugees geographical regions of exile Reasons For Exile endangerment of life health hazard thread of losing freedom Definition Of Refugee According To Geneva’s Convention Refugee – a person who as a result of fear of persecution based on the ground of: race religious believes nationality ethnicity political convictions seeks a shelter in foreign country, e.g. can not or does not want to exercise the rights for protection against such persecutions in his or her home country. Geneva’s Convention from 1951 This Convention was the first and truly international agreement to protect refugees and to resolve refugee problems worldwide. It enumerates, in a broad outline, the rights of refugee such as freedom of religious believes, freedom of movement, right to work, to education and to re- 367 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package ceive an appropriate travel documents. At the same time it states the responsibilities of refugee in foreign country. Fundamental regulation forbids refugee to be sent back to the country of his or her origin (from which he or she flied). UNHCR The agency is mandated to lead and co-ordinate international action to protect refugees. It strives to ensure that everyone can exercise the right to seek asylum and find safe refuge in another country, with the option to return home voluntarily, integrate locally or to resettle in a third country. 368 EN Who Grants The Refugee Status? Person seeking shelter in foreign country is a refugee regardless formal recognition. There are established procedures – with accord to the local law of the country – regulating legal situation of the person applying for refugee status, his or her rights and extend of public help. Granting The Refugee Status Person applying for refugee status must show that his or her fear of persecution in home country is justified. Exceptional situation takes place when authorities grant the refugee status collectively to the whole group of people seeking shelter on the ground of ethnic cleansing or other actions taken against them. Refusal Of Granting The Refugee Status Persons who don’t need any international protection what is usually stated as a result of legal proceeding – are treated as illegal foreigners and are subjects to deportation procedures. For persons whom authorities refused to grant the refugee status UNHCR recommends to make possible for them to submit subsequent petition for rehearing before deportation. Temporary Protection Temporary protection is a proposal to solve legal problems connected to large group of people unexpectedly entering a country as refugees. It is a transitional stage for refugees awaiting for a definite recognition of their status. By such an action persons do not have to apply individually to authorities for evaluation and recognition of their status. People who are under protection of authorities of the country are – according to definition – refugees. Temporary protection can be lifted when there is the chance of returning to the home state. Rights Of Refugee Refugee has the right for shelter. Authorities cannot expel refugees to the places of immediate danger. Authorities cannot discriminate any groups from among refugees. They should guarantee at least the same social and economic rights to refugees as they guarantee them to foreigners holding permits for permanent residency. Basic civil rights such as freedom of conscience, freedom of movement, protection against use of tortures and humiliation are guaranteed for refugees. States are obliged to coordinate their activities concerning refugee issues with UNHCR. Those states should also allow for joining families of refugees (at least juveniles and spouses). Refugee has the right to medical care. Adult refugees shall have the right to work. In certain situations (e.g. massive influx of refugees into one country) authorities can limit refugees rights such as freedom of movement or even block off access of refugees to the labor market or to the education of their children. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Rights Of Women Who Refuse To Subordinate To Social Limitations Those who flee from any kind of discrimination or from inhuman treatment and persecution or harassment based on refusal to submit to harsh custom moral codes are entitled to apply for refugee status in other countries. Sexual violence, such as rape, is also handled down by authorities as persecution. Discrimination is regarded as persecution with particularly grievous consequences. Continuous women’s fear of assault based upon refusal to wear certain traditional outfits or based upon making individual choices concerning marriage in order to lead independent life may become a cause to grant refugee status for women. Women who fear and do not want to be a subject of ritual circumcision may also become refugees. Refugee’s Obligations Refugees have some obligations. Particularly they should obey the law and provisions of the host country. Loosing Rights For Protection Those who committed war crimes and violated internationally recognized human rights – among them genocide – lost the rights for protection as refugee. No person suspected of committing above mentioned crimes should seek protection as a refugee. No one who continue military operation against his or her own country from the territory of a host country should be eligible for refugee status. A soldier cannot become a refugee. Geneva Travel Document – The So Called Geneva Passport Document issued to those migrants who left their own country and entered the other countries. It gives the right to cross borders, to travel to other countries and to stay there for a certain period of time. Dublin II Regulation The Regulation determines which state is responsible for consideration of refugee application in order to prevent applying by the same person for such a status in many countries at the same time. A person gets his or her refugee status in the state of application. Internally Displaced Persons IDP – Internally Displaced Person Internally displaced persons are forced to leave their homes for the same reason as refugees, however they are not entitled to any UNHCR assistance. Number of internally displaced persons reaches 20-25 million per year and it is larger then the number of “common” refugees. What Countries Do The Most Refugees Come From? Afghanistan Iraq Sudan Columbia Democratic Republic of Congo Somalia Vietnam 369 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Countries Which Give Shelter To The Largest Number Of Refugees Pakistan (2 millions) Syria (1 million) Iran (900 thousands) Germany (600 thousands) Jordan (500 thousands) Tanzania (430 thousands) Economy Of Migrations: Individual And Social Prospect 370 EN dual labor market “3d” jobs transfer of income effects of migration on the national economy of the country of permanent settlement of migrants consequences of migration on general condition of the home country of migrants Dual Labor Market Division of labor market: “capital” labor market and “worker’s” labor market Capital labor market: higher income, higher security, better prospective, higher qualifications. Mainly for citizens of given country. Worker’s labor market: lower income, lower security, worse prospective, lower qualifications. Mainly for migrants. “3D Jobs” – Dirty Dangerous Demeaning Such a degradation in social strata may have a psychological effect on one’s life and usually is the cause for lowering the self-esteem. Place Of Work As A Cause For Stress limits in communication (language and cultural barriers) lack of knowledge of job organization work below one’s qualifications lack of communal support job according to one’s qualification, however with lower income than native workers get Work Without Permit It is an illegal work. Employer does not sign up labor contract with employee, does not cover his or her health insurance plan nor pays taxes. In case of any conflicting situation it is impossible to execute one’s rights (for example when employer does not want to pay wages or salaries). There are also gaps in proving one’s continuity of work. Typical short backs of workers employed without permit: lower then shown in contract income, delays in payment, sometimes lack of payment altogether. There are also serious consequences in case of accidents in the place of work – undergoing medical treatment may cause financial breakdown for such workers. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Legal Work Employer and employee sign up a labor contract with description of range of work also working time and payment. There are different kinds of labor contracts: here are probations (usually 3 months) and then after satisfactory evaluation there follow the next labor contracts. There is specified and unspecified work time in labor contracts. There is the law protecting workers rights. In case of payment suspension employee may take action against employer in law suit or may file a claim into appropriate institutions. Employee is usually covered by health insurance plan and does not have to pay for medical treatment. Consequences Of Migration For Economy Of The Country Of Settlement Migrants contribute to the economic growth of the country (increase in good’s production and rise in number of available services). They contribute to the process of lowering prices of goods and services in the country of their permanent residence. They also do work demanding the highest qualifications as well as work for which one does not need any qualifications at all. Consequences Of Migration For The Home Country Of Migrants decrease in the population of home country perturbations in the age structure of society in the home country (migration of young people) loss of family bonds cultural changes in local communities Social Capital Network of social contacts, human interdependence and mutual help. Such network exists on the basis of trust ties, loyalty and solidarity. As a result the home country of migrants is bereft of social capital. Brain Drain Native land of migrants loses highly educated group of people. This people besides being college educated are also the most creative, self-sufficient, taking initiative into his or her own hands. Their education and skills are very important for the right development of the country. Care Drain Loss of skilled persons taking care of others in the home land of migrants. These persons are mostly women taking care of children, elderly, handicaps. Differentiation Of Income Sources Families usually send one person (representative of the family) to work abroad. The rest of the family stays at home. Transfer Of Income Income of migrants is usually send back home. Such transfers are the main source of income for families back in home country. Received money is spent mostly to carry out every day life or to purchase new apartment or new home or else to equipped household with new appliances, for refurbishing the place of living, for education of children or as a source of investment, etc. 371 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package “Era Of Migration” Last decade of the twentieth century is the time of an intensive migration. At least 175 million people live outside their country. Migration’s Networks interpersonal connections among current, ex- and future migrants connections following kinship, friendship and ethnicity lowering the social, economical and emotional costs of migrations 372 EN Trans-Nationalism Migrants work in two spaces simultaneously: in the country of origin in the host country They are assisted in this by modern technology and cheap transportation. Dual nationality of migrants. Women-Migrants More and more women take part in migrations. More and more of them migrate alone. Migrants Trafficking so called „smuggling” people, migrants trafficking. Illegal way of migration which threatens the health and life of migrants. The activity is of benefit to organized criminal groups only. Motivations And Decision To Migrate Different Motives Of Migrants political religious economic searching for adventure personal reasons others Rationales Behind Human Decisions calculation of profits and losses making decision by an individual or by the household migrants chose places where there is more jobs and higher income importance of not only incomes but also social security, medical care assistance, prospective of professional achievements, etc. Push And Pull Theory The standard of living in migrants own country tend them to migrate to other countries where those standards are higher. Push And Pull Factors push factor: poverty, unemployment, political turmoil, etc. pull factors: accessible work, medical care, political stability, etc. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Information Accessible To Migrants migration law, egality of permanent residence the chance of getting job, comparison of income in home country and in the country of permanent staying consideration of law in the country of permanent residence current economical and political situation in the country of permanent residence climate Information Inaccessible To Migrants fateful incidents impossible to foresee (illness, accidents, thefts, etc.) false information received from other migrants number of persons seeking jobs in a particular place and time real income and real cost of living Adaptive Problems Of Migrants changes caused by migration psychological and physical burden, stress loss of previously known behavioral modes to sustain one’s life concept of cultural shock proceeding of cultural shock Changes Brought Down By Migration changes in physical surroundings changes in social surroundings changes in psychological functions Changes In Physical Surroundings Climate, changes in nutrition, microorganisms, chemical substances in physical surroundings, order of the day, sights, sounds, smells, tastes, the sense of touch, etc. Changes In Social Surroundings Being a self-sufficient, competent and culturally cultivated person migrant undergoes changes and becomes “a student” who must beg for help to perform the simplest activities and is depended on strangers with regard to important matters. In new social surrounding people see him or her as a depended person, infantile, with lack of good manners, etc. There is a necessity “to discover” new ground rules in new society (e.g. standards of every element of a culture). Changes In Psychological Functions Changes in physical and social surroundings are main cause of psychological stress. Once known mechanisms of self defense are no more adequate. Migrants suffer new emotions: longing helplessness lower self esteem lack of control shame lack of security 373 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Stress Distress caused by demand on physical or mental energy. The throw off the balance between demands of milieu and one’s own resources as well as loss of one’s once well known abilities is the cause for stress (in new surroundings the old way of living is often inadequate and inefficient). Culture Shock Heavy stress taking place in the situation of an unfamiliar culture. Shock is usually immediate, deep and its duration is short lived. However for the culture shock its duration is longed lived and it is cumulative in its results. 374 EN Culture shock embraces mental, physical and social life. It is an outcome of difficult changes brought about by migration. It is a source of negative emotions and in turn is worsening one’s general feelings and has a major influence on one’s life functions. Outcomes Of A Culture Shock loss in life uncertainty depression anxiety helplessness interpersonal conflicts (anger, hatred) health problems, usually showing up as a somatic disorders Two Strategies To Cope With Problems 1. Adoption of ethnocentric attitude: interpretation of behavior of other people, e.g. natives, from the prospective of one’s own culture. 2. Careful observation of interactions between natives by migrant with drawing by him or her very cautious conclusions in an attempt to follow their footsteps. Run Of Events In Case Of Culture Shock “U” model. At the beginning migrant’s well being in relation to his or her mental and physical conditions is in its peak. Later on these conditions are worsening and after certain amount of time return to its previous level. Phases Of “U” Model Honeymooner - there are no obstacles in life, and even though they might exists somewhere, migrants take them lightly as part of exotic culture. Time duration of such an attitude depends on migrant’s financial resources. Observer - as time goes by migrant does not feel himself or herself as part of the surrounding world, constantly observing it from the distance with an attempt to find a key to understanding. Member - migrant simply makes afford to sustain his or her life and ekes out with growing deficit in order to satisfy his or her immediate and future needs. Culture shock – there is an increase in all unpleasant symptoms connected to mental and physical strains such as vulnerability to diseases, depression, nervous breakdowns, or even precarious behavior. Getting well –migrants slowly began organize their lives and become more secure. They make rational decisions and set out rational goals. They are able to identify new sources and use them to their advantage. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Mastery – migrant takes full advantage from understanding the culture of a given country and his or her cultural competence allows him or her to function efficiently. Phases Of Culture Shock 1. “Tourist” phase 2. Disorientation caused by different cultures. 3. Turning point and the beginning to rise to the stage generally understood as well being. 4. Stabilization of emotions and experiencing positive as well as negative aspects of new culture. 5. Creation of a new two- or multicultural identity. 375 Acculturation EN mental acculturation as a process strategies of acculturation consequences of adoption of one particular strategy social marginalization as a failure of migration role of society in a process of acculturation phenomenon of rejection by society Adaptation – What is it? Generally adaptation is the act or process to become adjusted to new conditions. Adjustment may be related to changes of anatomical, physiological and behavioral characteristics allowing for survival in new environment. Problems In Process Of Adaptation They appear in a time of adaptation to new life situation. Symptoms: tension, anxiety, fear worries, depression oscillating emotions feeling that one is not able to take care of oneself, does not know how to plan the future or make decisions Substitutions For Defense Mechanisms Psychosomatic symptoms, hazardous behavior (driving after influence of alcohol, taking part in fights, hazardous sexual behavior), using psychoactive substances (narcotics, medical drug abuse). Mental Acculturation Mental (or psychological) acculturation rests on one’s ability to adapt to a new cultural environment. One is getting better understanding of norms, values and behavioral routines which are typical to a new culture. After making contact with different culture one chooses an appropriate strategy for acculturation. Two Cultures One’s own culture and a culture of new country are parts of migrant’s life. In the process of acculturation migrants show their attitude towards both of them. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Strategies Of Acculturation Strategies of acculturation are the ways to cope with two cultures: migrant’s native culture and a culture of a new country. As an outcome migrant can cherish or reject one of the culture. Strategies Of Acculturation According to Berry 6. Integration 7. Separation 8. Assimilation 9. Marginalization 376 EN 1. Integration Merging elements of both cultures, e.g. perfect knowledge of languages of two countries, acquaintances among representatives of both cultures, celebration of holidays of both cultures, handing down on children the values and languages of both cultures. Integration – Consequences Decision of what cultural experience is better suited for resolving everyday problems is made according to the current situation. Integration is the optimum strategy for healthy functioning of an individual in new society. 2. Separation Clinging on to one’s own culture and limiting contacts with representatives of a new culture to a minimum, e.g. lack of or superficial knowledge of new language, acquaintances among migrants from the same country only, raising children up according to values of migrant’s own culture. Separation – Consequences It is an effect of desire to cultivate traditional life style and to defend one’s own traditional values. New culture is treated as less valuable. Such behavior may appear as a reaction to unfriendly attitude towards migrants and a low assessment of their culture by the society. 3. Assimilation Rejection of one’s own culture and absorption of a new one, e.g. by using new language only in private life, not teaching migrant’s children to use native language, refusal of contacts with migrants from home country. Assimilation- Consequences Every society is quite reluctant to accept different cultural behavior; assimilation is a way to achieve a good standing in new society though. Assimilation leads to a feeling of losing stability and – paradoxically – makes integration into new society life more difficult. 4. Marginalization It is rejection of one culture and not getting involved with a new one, e.g. by rejecting to celebrate holidays of both cultures, limiting social contacts, not handing down on children the values of migrant’s own culture, refusal to support own children in absorbing new cultural customs, etc. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Marginalization – Consequences Caused by loss of contacts within one’s group and by unwillingness to make new contacts. Leads to the feeling of alienation and loss of identity. As a result one becomes more susceptible to mental disorders or to criminal conduct. Strategies Of Acculturation Native Culture Yes No Yes Integration Assimilation No Separation Marginalization New Culture Acceptance Of One’s Own Culture The important factor in migrations is lack of acceptance for some components of one’s own culture – it rises the question: What’s than? It is important not to push migrants back into schemes of his or her own culture when it is obvious that he or she does not accept this culture in whole or in its part. Role Of Society In Acculturation Of Migrants To choose a particular strategy of acculturation one should take two factors under consideration: migrant’s decision the way members of the society respond to him or her. Phenomenon Of Social Exclusion Social exclusion is in opposition to integration.Quite often it is caused by discrimination based on cultural basis, ethnicity or different forms of disability. In effect it brings poverty, mutual hatred, exclusion from education or health care. Helping People With Different Cultural Background What is the basic purpose? Helping peoples of different cultural background allows them to properly function in new social environment in the way they have functioned in their home country. Returning Culture Shock far reaching consequences of migration failure of migration factors having an influence on decision to return to one’s own country psychological aspects of coming back model of “the returning culture shock” Far Reaching Consequences Of Migrations for the migrating generation for the posterity loss of culture skills (prowess) - depends on acculturation’s strategies acculturation in a new country loosening of social ties in one’s own country 377 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package “Cultural Fossil” Outdated knowledge about the culture of one’s home country It is the result of: lack of contact with the contemporary culture in native country scarcity of information about changes in one’s own country lack of contacts with new emigrants from native land 378 EN Third Generation For the first generation of emigrants their experience of adapting to new environment is painful. The second generation cuts off their parent’s tradition. Not until the third generation there comes the ability to link and blend both traditions without any complexes. Returning Migrations conservative innovative unsuccessful migrations retirement Failure Of Migration Not real and adequate expectations. Lack of adequate preparation (deficiency in knowledge of language and culture, lack of acquaintances and financial recourses). Individual’s conditions Discrimination and lack of tolerance in a given country. Factors Having An Influence On Decision To Return To One’s Own Country difficulties in finding a job work below one’s qualifications income below expectations most family and friends were left in home country better prospects for professional development (continuing education, better job) bad relations with representatives of a society in a given country realization of all objectives associated with staying in a given country important changes in home country Psychological Aspects Of Coming Back fear against social opinion (feeling that many objectives had not been realized, even though they were the reason for migration) shame caused by unfulfilling of one’s expectation as well as those of family inadequate expectation associated with one’s return to native country returning culture shock Returning Culture Shock “W” model Describes the process of re-adaptation to one’s native culture after coming back from migration. It is similar to culture shock but its progress takes less time and it causes less intensive symptoms. Returning culture shock comes out as a result of serious changes in migrant’s mentality. After coming back a migrant experiences cultural strangeness of his or her native country 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Knowledge Of Language Knowledge of language may paradoxically make every day life more difficult because people judge by appearances and think that knowing language = knowing culture. “Come Backs” of Subsequent Generations Migrant represents an identity associated with both culture, there is a double identification associated with migrant’s mentality. There might be out of date culture knowledge about the country migrant’s ancestors come from Reasons of coming back: economic family business political/ideological Culture And Learning The Culture different definitions of culture parts of culture Examples Of Different Definition Of Culture Culture – as a way of life for a particular group of people. Culture – as something created by man. Culture – as a “programming” people use in their everyday life. Culture is a system of values, norms and scripts of manners or behavior characteristic for certain groups of people or nations handed down from one generation to the next generation. Iceberg Model Visible elements (conscious): architecture, art, cuisine, music, language… Invisible elements (unconscious): history of groups of people, their norms and values, basic ideas concerned with space, nature and time, miming, body language, strategies connected to solving problems, methods of making decisions, gender roles, roles associated with social classes… Parts Of Culture Values: one’s principles or standards; one’s judgment of what is valuable or important in life. Norms: standards or patterns as a directives for making decisions and maintaining one’s behavior. Scripts of manners: (short) instructions on how to act in particular situations. How Do We “Learn” Culture? Our social environment, e.g. close family and relatives, friends and acquaintances, teachers and sometimes even strangers, from the very beginning shows us what we supposed to do and what is definitely forbidden. This teaching goes on practically unnoticed by a growing up individual. Socialization It is a process of identifying needs of other people and communicate them our own needs and feelings and then act in a way which will satisfy both parties. The Role Of Family Family plays the key role in process of socialization. Culturally there are distinct ways and various extends to which parents are being engaged in raising up their children. Remark: the standards of life play as well an important role in every individual’s upbringing. 379 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Dependent And Independent Upbringing Dependent upbringing – stress on compliance and obedience towards parents while carrying out entrusted duties. Independent upbringing – emphasis on formation by a child a sense of independence, confidence and aspirations for personal achievements. 380 EN The Role Of Educational System It is one of the most important factors in process of socialization. Educational system influences children at the very beginning of their upbringing, e.g. in preschools – it ensures not only the intellectual development of children but also their social and emotional development. Educational system and real school practices mirror the extent of the culture in society. Teaching Styles Teachers in American elementary schools address each particular students (during individually performed by students tasks as well as during tasks performed by a group). Teachers in Japanese elementary schools address the whole group of students even when students perform their tasks individually. Individual Differences And Culture People share the values of their own culture even though they have one of the kind and specific experiences and personality attributes on their own. Mainstream Of Culture Not everyone shares all values of his or her group or acts according to norms but everyone can recognize the values and norms as being characteristic for the whole group. Intercultural Competences One’s ability to acquire knowledge about differences between representatives of distinct cultures and his or her skills to apply this knowledge in practice. Cross Cultural Communication egocentrism and ethnocentrism openness in communication communication styles, according to E.T. Hall dimensions of cultural differences, according to R. Gesteland emotions in communication language differences Communication Between People Exchange of knowledge, ideas, thoughts, concepts, emotions, etc. between people. Cross Cultural Communication Exchange of knowledge, ideas, thoughts,concepts, emotions, etc. between representatives of different cultures. Specific Character Of Cross Cultural Communication In comparison with the communication within the domain of one culture there is bigger: uncertainty (cognitive and competent character), anxiety (emotional character). 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Egocentrism / Ethnocentrism Egocentrism: inclination to perceptinclina- Egocentrism – in Ethnocentrism - in interpertion to percept the world through anthe sonal cross cultural communication.commuworld through eye of one’snorms and values nication. individual values, normsof individual’s own and experiences.culture. Openness In Communication To be open does not mean one is exposing his or her private life to the public. It is rather readiness to listen to other person without assessing or making judgments. Openness presupposes the trust in others, acceptance of one’s self and lowers the need for defensive behavior. Empathy Sensitivity to the needs of other person. An effort to understand the other person’s view point and his or her needs helps getting an appropriate level of reciprocity in attitude of such person back. Individualists According To H.C. Triandis Those persons have a positive view of themselves and a strong desire to express such view. They represent an arrogant side of their culture. They are enthusiastic and very open in contacts with other people. Having a good time is quite important to them. Their decisions are quick, however the implementation of ideas is slow because there are not many people engaged in making decisions. For those individuals very important role plays the integrity between attitude of a person and his or her real conduct; in this matter, the lack of integrity is considered as hypocrisy. They do not see any differences between private and public life. They do some things for the sake of having a good time rather than for responsibility reason. They hope for a definite formulation of expectations (if you do something for me, I’ll do…). They are not oriented on lasting relationships. Collectivists According To H.C. Triandis (1) They prefer modesty. Happiness is less important than duty. Sometime they have difficulties in making decisions; their decision making process is slow, they need more time for re-evaluation of ideas and for consultation, and for this reason the implementation of ideas takes a long time. cognitive consistency is not a subject of their concern. They pay attention to and differentiate the public and private spheres of life. They consider duties as a reward for its own sake. They expect lasting relationships. There is no certainty in foreseeing the outcome ofthe relationship. Assertiveness And “Keeping The Face” Assertiveness It is characteristic for individualistic cultures. The ultimate goal of social life is the care for preservation of the freedom of an individual and his or her independence from the pressure 381 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package of the group. In countries with collectivistic cultures assertiveness is considered as a lack of social maturity. Keeping The Face “The Face” = public picture of a person and his or her relations.This idea comes from Confucius culture and is typical for collectivistic cultures. It expresses concern for another human being, excludes the possibility of bringing him or her into an awkward position by criticizing, reciting, undermining his or her authority or by rude behavior. 382 EN Communication Styles According To E.T. Hall High context cultures – most of the information is contained in a physical context or is internalized by people, and only a small part is included in coded and directly transmitted part of the message. Low context cultures – most of information is included in a direct code. Verbal – Non-Verbal Communication Non-verbal behavior: all behavioral acts to be found in process of communication, except words. Mimic expressions, movement of hands, arms or shoulders or legs, body positioning, voice tone (and its other attributes: pitch, speed, intonation, intervals of silence, timbre), the distance between persons, eye contact, the touch, semblance. High Context Cultures They do not rely as much on the verbal communication but concentrate on projection of suggestive information given by a context. They prefer non-verbal communication: gestures, mimics and circumstances. They use the context of a situation and associated customs as a source of information. Important factors to be considered as such source are: who, when and in what context the particular words were said. It lets to draw definite conclusions on the matter of meaning of the information in its full sense. They use the developed networks of information and communication. In such cultures the disruptions, digressions and use of metaphors is a customary habit. Examples: Far East, countries of Africa, South America, Middle East Europe. Low Context Cultures They are oriented on straightforward, clear cut and precise verbal massaging. They do not pay much attention to the off verbal and circumstantial factors. They require the source and the background of information to be precise. There is the tendency to segment and structure the information. They send and give information according to needs. They expect clear instruction to be given bya responsible, competent and knowledgeable person. Examples: Switzerland, Germany, Scandinavian countries, North America, Australia. Emotion In Communication In communication between people the role of feelings, world perception, earlier experiences, history and expectations are more important than words. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Universality Of Emotions Studies of P. Ekman and W. V. Friesen (1972). Supra-cultural universality of facial mimics. Relates only to few emotions: anger, disgust, fear, happiness, sadness and wondering. Cultural Rules Of Showing Emotions Certain rules dictated by a specific culture concerned with ways of expressing emotions and with acceptance to show such emotion in socially admissible situations. Being learned during childhood they are automatically used in adulthood. Decoding Rules Culturally conditioned principles relating to perception and interpretation of other person’s emotional expressions. Dimensions Of Cultural Differences According To R. Gesteland 1. Relation and its role 2. Relation and its structure 3. Attitude towards the time 4. Non-verbal behavior The Role Of Relations Pro-transactional cultures – oriented on tasks. Pro-partner cultures – oriented on human ties. Mutual feelings: sluggish, indecisive, enigmatic, confident, aggressive, rude. Structure Of Relations Non-ceremonial cultures – they do not pay attention to any conventions; egalitarian cultures, e.g. North America. Ceremonial cultures – importance of ceremonies, etiquette, cloths; hierarchic cultures, e.g. Asia. Mutual feelings: striking sensitivity to the social position, shocking straightforwardness. Attitude Towards The Time Monochromatic cultures – punctuality, e.g. North America Polychromatic culture – with concentration on people, e.g. Asia. Mutual feelings: lazy, undisciplined, rude overbearing pedants, slaves of an arbitrarily fixed terming. Non-Verbal Behavior Expressive cultures: loudness, mobility, interruptions, intensive eye contact. Restrained cultures: silence, order in voicing, moderate eye contacts. 383 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Mutual feelings: cold, unapproachable, calculating arrogant, immature, invasive. 384 EN Restrained Cultures In restrained cultures compare to expressive people’s talk is quieter, they do not interrupt each other, they feel better when there, is a moment of silence. Space distance between people is as large as the length of an arm with the exception of the instance of handshakes, there are almost no touch contacts. During negotiations one should definitely avoid too much of an intensive eye contact. Hands and arms gesture are nearly nonexistent. Examples: Japanese, Chinese, Vietnamese. Expressive Cultures People often talk too loudly, they interrupt each other’s talk, they do not feel comfortable when there is a silence in the middle of the talk. Space distance between people is about half the length of an arm and people touch each other quite often. Direct and possibly intensive eye contact is considered as sincerity and interest. One may expect an explicit mimic and excited gestures. Examples: Italy, South America. Obstructive Factors In Cross Cultural Communication Presupposed similarity Language differences Erroneous interpretation of non-verbal signals Stereotypes and prejudice Inclination to formulate judgments Assumptive Similarity Assumption that everyone is alike and thinks and says the same. “When I am sorry, I smile.” But embarrassed Vietnamese smiles as well. Language Differences In a multi-culture environment one should always verify whether his or her information has been well understood. Speaking different language one uses certain words which may have many meanings (in the effort to adapt them to the native language of the speaker). The best way to avoid ambiguities is to ask additional questions to ascertain proper understanding of ideas of both sides. Tendency To Formulate Judgments Fact that culture values are different may lead to unfavorable judgments about our interlocutors. High level of tension and uncertainty makes people go down to stereotypes, even though there are no proves of their relevance. 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Rules Of Showing Emotions Individualistic Culture Collectivistic Culture Relations with one’s own group One may show a negative feelings; there is a weaker need to show positive feelings Suppression of negative feelings; greater emphasis on displays of affection. Relations with strange groups Suppression of negative emotions, one can express positive feelings in a similar way, as towards the members of one’s own group. The emphasis on expression of negative feelings; suppression of positive feelings, which are reserved for members of one’s own group. Cultural Dimensions cultural differences G. Hofstede cultural dimensions studies of cultural dimensions where to look for cultural knowledge? Enculturation The process by which an individual learns the traditional content of a culture and assimilates its practices and values (internal and psychological aspects of culture). Principles absorbed by an individual in course of time are mostly unconscious, they have, however, a big influence on behaviour and expectations towards other peoples. Cultural Differences This are differences in: values, which provide the pattern for an individual for his or her actions norms, to which an individual conforms to the ways of behavior and communication being recognized as virtues by a given group of people. How To Describe Cultural Differences? By analyzing the theory of cultural dimensions. Cultural Dimensions A comparative way of describing cultures, most often through a measure of level of their acceptance and importance of different values in societies of interest. Study Of Cultural Dimensions G. Hofstede Project – years 70th of XX centaury, subsidiaries of IBM Corp. F. Trompenaars Project – 1993, 30 firms in 50 Countries. Glob Project – international study project concerning cultural dimensions: 17 thousands people in 62 countries; researches studied organization’s culture using two patterns – values and practice. 385 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package G. Hofstede Cultural Dimensions 1. Power Distance 2. Individualism/Collectivism 3. Masculinity/Femininity 4. Uncertainty Avoidance 386 EN Power Distance An attitude towards the phenomenon of social inequalities. It is measured by extent to which poorer and weaker (less powerful) members of society accept and expect that power is distributed unequally and that there are differences in social strata. Big /Small Power Distance There are lot of rules, mechanisms and rituals used in consolidating and preserving inequality in social strata e.g. Philippines, Mexico, Venezuela, India... Small number and low importance of such rules and morals. Tendency to eliminate differences in unequal distribution of power, e.g. New Zeeland, Denmark, Israel, Austria… Individualism/Collectivism An attitude towards expectations of a group: the well being of an individual is more important than interests of the group/the group interests are more important than those of an individual. Individualism/Collectivism Grows of autonomy of an individual, little dependence on group, e.g. USA, Australia, Great Britain, Canada… Compliance towards group’s regulations, great importance of group work, e.g. Peru, Pakistan, Columbia, Venezuela… Masculinity/Femininity Ascribing certain social roles to the genders. To what degree sexes play role in society life? High/Low Masculinity Level High esteem for leadership, independence, success, and social status, e.g. Japan, Austria, Venezuela, Italy… Level of income, already achieved professional success and independence are not important values, e.g. Denmark, Holland, Norway, Sweden… Uncertainty Avoidance An extent to which people feel uncertainty (through ambiguities) and create institutions and rules to avoid uncertainty. Avoidance of risky businesses or risks altogether. High/Low Level Of Uncertainty Avoidance Rules and rituals, official codes of conduct. Examples: Greece, Portugal, Belgium, Japan… Small number of rules and rituals, tolerance for uncertainty and ambiguities. Examples: Sweden, Denmark, Singapore… 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Scale Of Individualism / Collectivism United States 91 Great Britain 89 Holland 80 Italy 76 Sweden 71 Ireland 70 Germany 67 Israel 51 India Japan Iran Greece Mexico Thailand Pakistan Venezuela 54 46 41 35 30 20 14 12 The Difficulties Faced By Refugees social and economic problems different culture problems psychological troubles, acquired helplessness Social And Economic Problems There is an insufficient social offer in centers for refugees. In some centers there are not preschools, sport grounds, playgrounds, libraries, there is no access to computer’s rooms and generally no alternatives for children to spend free time. Overcrowded centers are sources of conflicts, where thefts and coercions often take place. Lack of access to education for children applying for the status of refugee. Shortage in number of preschools and child caring centers. Absence of work places for people awaiting decision of authorities concerning their status. Difficult situation of handicapped persons. Scarcity of hygienic supplies. Shortcomings of medical care, especially for pregnant women. Cultural Problems Conflicts between refugees. Menus which do not comply with cultural needs of refugees. Lack of knowledge of acting rules in centers for refugees. Shortage of qualified personnel. In addition, absence of interpreters deepens the problems concerned with communication and mutual understanding. Conflicts between personnel of the centers for refugees and refugees. Insufficient information about the rights of refugees and the administrative procedures of granting refugee status. Scarcity of information about the rights of foreigners in given country. Problems emerging from the use of collective bathrooms and based on the grounds of different culture customs. The use of bathrooms by men which are meant for use exclusively by women. Placing together families and single men in one room. Psychological Problems Lack of support for victims of persecution and for those with traumatic experience. Lack of sense of security concerned with drug (use of narcotics) and alcohol abuse by some occupants of centers for refugees. Lack of sense of security concerned with low number of personnel in the centers. Boredom. 387 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package The way of life in centers for refugees (refugee camps) triggers off passivity and brings about the condition of indifference causing mental problems for refugees. Acquired Helplessness Refugees take the attitude of passivity towards tasks of everyday life. It is the result of conviction, that nothing depends on their action and their further well being lays in hands of strangers. It is also a result of their multiple experience in: loss of control over their own life ineffectiveness of their affords leaving many unfinished businesses The longer they stay in the centers the larger their helplessness is. 388 EN Stereotypes And Prejudices relation minority-majority possession of formal power prejudice as an attitude three aspects of attitude what are stereotypes stereotypes’ formation mechanisms “self-fulfilling predictions” functioning of stereotypes and prejudices in social strata Minority Minority is the group of people having a common identity and culture that distinguish these people from other members of society; this dissimilarity is quite often a reason for their marginalization and discrimination by majority. Relations: Minority – Majority Minorities are the groups of people having less influence on their own life and the life of others. Minority may sometimes outnumber majority, but has less possibilities to decide about their fate, possesses less formal power and less influence on the state’s matters. Attitude A behavior reflecting settled opinion about people, objects and concepts. Prejudice = Attitude Prejudice can be defined as a particular positive or negative attitude towards a person if this person belongs to a certain category of people. Three Aspects Of Prejudice cognitive aspect: the complete set of ideas/concepts and perceptions related to to objects or group of objects emotional aspect: feelings induced by objects or group of objects behavioral aspect: actions induced by objects or group of objects Selectivity As A Result Of Attitude Attitudes have an impact on processing information.People try to maintain consistency: they accept information in accordance with their attitudes and reject inconsistent information. Basic attitudes may remain unconscious! 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Stereotype Stereotypes are the generalized beliefs about a group of people, especially their psychological features and personalities. Two-Step Model Of Cognitive Processing Of Stereotypes Automatic processing – appears without the participation of consciousness; when there is an appropriate automatic stimulus then it automatically starts the stereotype shared in our heads by memory. Controlled processing – mindfulness, it appears with the participation of consciousness. Basic Categories Categories to which, in an automatic manner, one includes other people during the first contact. race sex age Changing Stereotypes Once formulated stereotypes are difficult to change. Information which is inconsistent with the stereotype may lead to its transformation. It may also lead to the creation of stereotype of lower rank, in order to assimilate the information without changing the initial stereotype. Self-fulfilling predictions The phenomenon of behavioral confirmation hypotheses. This phenomenon is made up of three stages. 1. In the first stage we set in motion stereotypes about the given person. 2. In the second stage we treat this person in accordance with the stereotype. 3. In the third stage, the person is behaving in a manner consistent with the stereotype thus confirming its validity. Contact Hypothesis It is assumed that the intergroup biases (racial, cultural) weaken and even completely disappear as the result of contacts between these groups. The following conditions however, must be met: cooperation interdependence equal status informal contacts mutual interpersonal communication equality as a social norm Influence Of Emotions When we are in a good mood we see representatives of other groups in more positive light than at times when our mood is worse. Existence Of Stereotypes A stereotype is a normal and inevitable consequence of cognitive functioning of a man. But prejudice and discrimination - not! 389 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Functioning Of Stereotypes And Prejudices In Social Strata Stereotypes are very easy spread in society - „they live their own lives.” They are transmitted to children by parents and educators. They are reproduced by the media (television, movies, magazines, etc.). Cultural Interview 390 EN contact with the interlocutor barrier in communication formulating questions Cultural Interview It is an interview in which the interviewer belongs to different cultural group than the person being interviewed. The most important element of the interview is the culture and its influence on the well being and behavior of the interviewed person. Aims Of Cultural Interview to gain cultural information (values, norm and standards of behavior) to diagnose the degree of acculturation, adaptation to cultural changes. Contact With The Interlocutor Ability to recognize interlocutor’s emotions. Whether he or she is willing to talk to the interviewer. Is he or she engaged in the talk? Planning the talk interviewer must take under consideration the meanings of emotional expressions, such as smiling or body language, as well as the meaning of length of silence intervals. Africa, South America: high level of expressing emotions (verbal and non-verbal) Asia: smile does not have to mean happiness, it may mask shame or embarrassment Interlocutor Cultural Norms By applying the cultural norm of the person being interviewed, the interviewer: shows his or her interest in matters important to this person creates secure and well known to this person situation (the person understands your behavior and knows that his or her behavior is going to be understood as well) shows respect and openness to whatever you hear. It is not about adoption of interlocutor’s system of values but about adjustment to the person’s being interviewed level of norms of communication and standards of behavior (selection of right outfit, the way you welcome the person, the way you refer to the person). The most important is not to contradict the person’s norms directly = not to behave in a way which is not accepted in the culture the person represents. Language Adjusted to the level of interlocutor. Interviewer should not use the words describing abstract ideas, ambiguous or coming from the domains of industry. It is very difficult to talk on the level of abstraction, a better way is to refer to a concrete behavior. It is worth playing off some of this behavioral situations, e.g. “Let’s say we are cousins. Haw are you going to welcome me? Show it to me, please.” 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Meanings In various cultures the range of word’s meaning is different, e.g. to determine the family members: Africans may say that they have got 62 brothers and 38 sisters, Hindu may call his or her neighbor an aunt with whom he or she has not got any blood relation to determine the time: tomorrow, later, in three minutes… The meaning of words must be first defined for oneself in a way that one should determine what he or she wants to know, e.g.: culture, “What is it?” – values norms of behavior, “What norms?” – respect towards elderly, so you may formulate questions for interviewing: “How do you show respect to your grandfather?”, “How about an elderly stranger?” Formulating Questions An interviewer should formulate one question at a time. There is no need to ask more than one question at a time: interlocutor will not know what question to answer interlocutor will forget remaining questions interlocutor will chose the easiest question. Silence… Though the silence may appear awkward, our interlocutor may need some period of silence to concentrate over formulating an answer. Open Questions They leave interlocutor with some freedom to answer the question: to make answer more precise and to give it the deeper meaning. Those question let the interviewer to learn about new areas he or she would not have asked in the first place. Question too widely open = general answer with no real results. Save questions at the beginning of interview: “What do you like the most in Poland?” Close Questions They do not lead to expended answers, nevertheless, considering language problems they may help to lead to mutual understanding. They help to clarify information, e.g.: “Is Polish /language/ easy or difficult for you to learn?” Attention! We may get the answer “Yes” which does not confirm the question but gives the communiqué about being in contact (with a person who comes from Asia). Direct Questions There is no worth to ask question straightforwardly if the interviewer wants to ask difficult and, from the point of view of interlocutor, controversial questions. There is no use of asking a straightforward question about the differences of persons coming from cultures, where stressing the differences has a negative ratings (East Asia). Projection Questions Instead of asking: “What you do not like about Polish people?” it is better to ask: “What for the person coming from other country may be the most annoying in Poland?” or: “What would be your advice to one who wants to stay in Poland?” Such question are of great help if there is a talk 391 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package about difficult subjects. Such question are of great help also in gathering information concerned to culture. It is difficult to talk about culture in abstractive terms. 392 EN Interlocutor may censure his or her own answers, they might be afraid of being misunderstood and might worry about negative perception of their culture. This happens quite often if one asks questions related to problems with some stereotypes attached to these problems (e.g. the role of women in Arab culture). It is easier to ask a person to give the description of specific behavior and then to make an interpretation of such description using values and culture norms as categories, e.g.: “Imagine your daughter fell in love. She wants to tell this to her parents. She meets them. What is she going to tell them?” Suggesting Questions Generally one should avoid asking such questions. Sometimes, however, they pop up involuntarily when interviewer wants to know the precise meaning of interlocutor’s statement, or interviewer gets the impression of understanding the matter but wants to be sure whether he or she is right.Interviewer might seek an approval of his or her own stereotypes! Suggesting questioning may be applied but with an understanding of limitations of such method or in case of well defined purpose, e.g. to probe the measure of objection: “Well, does it really mean that you, as Byelorussian, identify yourself with Russian culture?” Conducting Interview With Refugee-Woman interviewer must be aware of the status of woman, the way she supposed to be treated, must know her rights in her home country and generally must have the knowledge of different kinds of persecution or acts of violence she might be subjected to interviewer should have the information about cultural, religious and social conditions which influence her conduct and bearing. to offer help social worker must tailor its form to the situation of refugee woman (visiting her home may be troublesome) should collect all information concerning circumstances of persecution should pay particular attention to signs of any kind of persecution or use of tortures creation of supportive atmosphere should be the most important objective of social worker When There Is Suspicion Of Woman Being Persecuted interviewer and interpreter should be females interviewer should have the ability to careful listening and be tactful questions connected to traumatic events should be asked without intimacy intrusion interviewer should ascertain a woman-refugee of discretion with respect to given information should avoid the presence of third party during interview should also avoid the presence of family members while interviewing the woman-refugee interviewer should take under serious account the possibility that the woman might be a victim of rape Reasons For Concealing Acts Of Persecution Women who were persecuted or their rights were violated prefer to hide their personal experience even in front of their relatives. Social knowledge of such an experience, particularly of a character of sexual violence, might discredit them in general opinion and stigmatize them as 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package “unclean ones”. The reason women hide the fact of being subjected to sexual abuse or rape is rooted in their culture for the talking about sexuality is totally forbidden there. Influence Of An Interpreter The presence of interpreter changes the talk. When there is necessity for using service of interpreter one should take certain percussions. Interpreter: should not be a relative or a friend of interlocutor (a refugee) should not be a representative of a hostile ethnic group should be of the same sex as interlocutor’s (a refugee’s) should not be a victim of trauma Work Of The Interpreter (1) The interpreter has got to have the basic information concerning the person who is going to be interviewed and his or her statements translated (native language, the level of education, ethnic background, special needs of this person). Consecutive translation (translation of mostly few sentences at a time in order not to miss anything of significant importance). The interpreter is obliged to keep secrecy. Eye contact and non-verbal communication are also quite important. The refugee should be informed about interpreter’s participation in interview (especially about the fact that he or she does not make any decision within realm of refugee matters). Interpreter should be aware of cultural differences and cultural exception of a person whose statements he or she is going to translate. The interpreter should also be aware of emotions of these persons! At the same time he or she should not get engaged emotionally in the talk (they should stay neutral). The translation should be the most accurate (if possible word by word) even if the statements appear to be a nonsense or complicated. The interpreter should not take an advantage of his or her position towards migrant/refugee. Discriminating Behavior Vs. Equality Behavior Discriminating Behavior talking with a raised up voice, shouting generalizing statements about certain groups (“These people are…, Those people behave always…”) ascribing to a representative of a group some characteristics related to group as a whole (“You are a refugee, so you surely don’t understand me.”, “Sure, you are lazy, I know your family quite well.”) explanation of behavior of person from other culture in a certain situation by pointing out his or her characteristic features instead of relating to the situation talking to an adult from position of a parent or a teacher (giving instructions, etc.,…) Equality Behavior adjusting of a voice volume to that of interlocutor keeping an eye contact respecting the private spheres of interests of interlocutor and taking care of one’s own in initial contact, not touching upon taboo subjects or personal subjects applying the culture knowledge instead of stereotypes in course of interview. 393 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.2 Educational package Bibliography 1. Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), “Psychologia1. Lipińska M. (red.) (2008), „Warsztaty kompetencji społeczna. Serce i umysł”, Poznań: Wydawnictwo Zysk i Ska. międzykulturowych – podręcznik dla trenerów”, Warszawa; 2. Cieślikowska D., Kownacka E., Olczak E., Paszkowska-Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej. Rogacz A. (2006), „Doradztwo zawodowe a wyzwania2. Martinelli S., Taylor M. (red.) (2000), „Uczenie się międzykulturowe”: Warszawa: KOWEZiUmiędzykulturowe. Pakiet szkoleniowy nr 4”, Warszawa: 394 3. Giza-Zwierzchowska A., Symonowicz M. (2007), „JakWydawnictwo Rady Europy. pomagać skuteczniej – psychologiczne aspekty pracy EN 4. 3. Matsumoto D., Juang L. (2007), „Psychologia socjalnej”, Szczecin: Stowarzyszenie Wspierania Inicjatywmiędzykulturowa”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Samorządowych. Psychologiczne. 5. Grzymała-Moszczyńska H., Nowicka E. (1998), „Goście i Ośrodek Badań nad Migracjami (2007), „Polityka migracyjna gospodarze. Problem adaptacji kulturowej w obozach dlajako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania uchodźców oraz otaczających je społecznościach lokalnych”,bezrobocia”, Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Kraków: Nomos. 5. Price W.F., Crapo R.H. (2003), “Psychologia w badaniach 6. Grzymała-Moszczyńska H. (2000), „Uchodźcy. Podręcznik dlamiędzykulturowych”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo osób pracujących z uchodźcami”, Kraków: Nomos.Psychologiczne. 7. Kicinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia6. Romaniszyn K. (2003), „Kulturowe implikacje integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskiemiędzynarod owych migracji”, Lublin: Instytut Badań nad Forum Badań Migracyjnych.Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym KUL. 8. Yeleyko I., „Specyfika migracji zarobkowej ludności na Ukrainie”, Lwów: Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franko. 395 2. Educational materials for administrative workers 2.3 Instructor’s package EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 396 EN This instructor’s package includes training program: “Migration competence for administrative staff”. Here one can find complex materials necessary to conduct the entire program. It consists of a theoretical basis presented to the participants, practical exercises assigned to them and instructions for their conduct, describing their use and necessary materials. The theoretical basis have been prepared in the form of multimedia presentations and can be found in the annex to the package. The key to the effectiveness of the training program and a sense of security of the participants is that the training is conducted by a qualified instructor. Małgorzata Symonowicz [email protected] Author 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Contents a. 1. 2. 3. 4. 5. 6. b. Launching Workshop p. 4 Migrations – theoretical basisp. 5 Law aspects of migration p. 7 Economic aspects of migration p. 8 Psychological aspects of migrationp. 10 Interpersonal skills multicultural communicationp. 13 Ethical aspects of working with migrants and refugees p. 17 Completion of the workshop p. 21 a. Launching Workshop. Reception of the workshop participants. Self-presentation of the instructor. Discussing of what will happen during the workshop (1): presentation of training objectives, presentation of the training contents at a glance, handing badges to write the names of participants. Introducing participants. presentation of the proposal for getting acquainted: name, what the participant does for a living, previous experience with non-formal education (workshops, trainings). Description of what will happen during the workshop (2): description of working methods (including the methods such as role playing, etc.) providing information concerning the duration, breaks, meals. Task: Analysis of the needs of participants. Objective: Clarification by the participants of their own expectations, learning by the instructor about participants expectations, identification of difficulties in contacts with migrants. Duration: 20’ Teaching aids: flip chart Course: Explanation (by the instructor) of the nature of the exercise . Asking the participants to let the others know about the situations in which some of them have had contacts with representatives of other cultures (what the cultures were, the situations themselves, what was difficult, strange or incomprehensible in the contacts). The instructor writes own the questions on a flipchart. Participants in turns present their own experience. Summary: The instructor summarizes the exercise, pointing out the most frequently appearing cultures and situations in participants’ statements. The instructor indicates what problems will be raised during the workshop , and what will not be and gives the reasons. Description of what will happen during the workshop (3) a reference to the expectations of participants the presentation of the anticipated outcomes of training sense of the security of the participants. 397 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 398 EN Task: The rules of cooperation. Objective: Establishing the workshop rules collectively and applying them during the workshop so as to ensure the comfort and safety of participants. Duration: 15’ Teaching aids: flipchart, markers Course: Instructor invites participants to establish together the rules for the work. He or she suggests a few rules. Other rules are given by the participants. Instructor stores them in the flipchart, leaving a blank space for additional rules which may be added during the workshop. Summary: Acceptance of the principles by all participants. Instructor reminds all participants to comply with the established rules and of the possibility of adding to them additional rules, should it be needed. Task: „Icebreaker” – Choosing a suitable one for the atmosphere in the group and the experience of participants in non-formal education. Objective: to understand better each other during the workshop, to integrate as a group. Duration: 20’ Module 1. Migrations – theoretical backgrounds. 1 Diversity of types of migration. Task: Various kinds of migration Objective: participants become aware of their knowledge on migration and they discover the gaps in that knowledge. Duration: 20’ Teaching aids: flipchart, cards, pens Course: Participants work individually. The task of each participant is to write down on their cards as many passwords, concepts, terms and their connotations associated with the theme „Migration” as possible. Summary: collecting of the effects of their projects; dividing entries by type. Presentation 1.1: Diversity of types of migration. Duration: 40’ basic definitions emigrant, immigrant country of origin, host country a transit country, destination country internal and external migrations types of migrations voluntariness of migration causes of migration the duration of migration chain migrations, oscillating migrations 1.2. Contemporary trends in European migrations. 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 1.3. Migrations on global scale. Presentation 1.2.: Migrations in Europe and in the world. Duration: 20’ directions of world migrations directions of migrations in Europe Ukrainian migrants directions of migrations from Ukraine contemporary migration trends 1.4. European models of migrants integration. Task: Integration models Objective: to familiarize participants with the variety of models for integration of migrants in European countries Duration: 30’ Teaching aids: 3 descriptions of the situation of migrants in different countries Course: Participants are divided into 3 groups. Each group is given one name. The task of the group is to identify the most important aspects related to the integration of migrants in the given country. Summary: Presentation of results of work of different groups. Talk about the differences between the models of integration in different countries. Module 2. Law aspects of migrations. 2.1. International legislation concerning migration. 2.2. European policy concerning migration. Presentation 1.4: Elements of the law relating to migrations. Duration: 20’ the possibility of leaving one’s own country border crossing staying in the country of transit staying in the destination country migration in the EU legislation 399 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 2.4. Undocumented migrations. 400 EN Task: „Legally-illegally” - The differences between legal and illegal staying from the prospective of the migrant. Objective: To look at the situation of legality and illegality of the stay from the point of view of the migrant. Duration: 40’ Teaching aids: a short descriptions presenting the situation of a migrant with legal and illegal status, flipcharts, markers. Course: Participants are divided into two groups, each group learns about facts given in the description. Each group continues the history of the migrant, taking into account migrant’s legal status (areas: work, family, health, school, travel, etc.), basing on participants own observations and professional experience. Summary: The group presents their work to the forum. Joint identification of the difficulties faced by migrants in these two situations. 2.3. Anti-discrimination law. 2.5. Conditions for obtaining a refugee status. Presentation 2.2: Refugees. Duration: 30’ the causes of refugee the definition of a refugee according to the Geneva Convention UNHCR - objectives and actions rights and obligations of refugees refugee status Module 3. Economic aspects of migration. 3.1. Economic impacts of migration on countries of origin and settling. 3.2. Specificity of economically motivated migration. Presentation 3.1.: Economics of migration: individual and social prospects. Duration: 20’ the consequences of migration for the country of origin the effects of migration on the economy of the destination country dual labor market „3d jobs” transfers of earnings/incomes 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 3.3. Dual labor market and its consequences Task: Opportunities and pitfalls of the dual labor market. Objective: The discovery by the parties of the most important aspects of the situation of migrants (in the context of the theory of dual labor market). Duration: 20 ‘ Teaching aids: Flipcharts, markers Course: Participants are divided into two groups. The first group develops the situation of migrants in the country of origin, the second group - the country of residence. Participants base their work on the previously presented theory of dual labor market. Elements of the analysis: place of work residency earnings professional development opportunities. Summary: A representative of each group shows produced by his group flipchart. Possible complements the analysis with the instructor. 3.4. New developments in the field of migration - networking - social networks in migration. Presentation 3.2.: New developments in the field of migration. Duration: 10 ‘ networking trans-nationalism migration of women migrant trafficking Task: Talk about the new phenomena of migration. Objective: to exchange knowledge and experiences of participants related to the current phenomena of migration. Duration: 20 ‘ Teaching aids: none. Course: Participants talk about the well-known examples of new developments in migration. Summary: a summary of discussions by the instructor. 401 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Module 4. Sociological and social aspects of migration. 4.1. Motivations and process of making decision about migration. 402 EN Task: push factors - pull factors. Objective: To teach the participants to identify push factors for emigration and pull factors of the destination country. Duration: 20’ Teaching aids: flipcharts and markers, 2 pieces of paper with the words “push” and “pull”. Course: Participants are divided into two groups. The task of each group is to write down on the flipcharts as many factors - where appropriate – of a „push” and „pull” type (+ push and pull factors to remain in the home country and to discourage emigration and settlement in the destination country) as possible. Summary: Presentation by each group of its work on the forum. Possible complementary factors. Discussion. 4.2. Migration strategies Presentation 4.1.: Motivations and making decision to migrate. Duration: 20’ migrant’s motivations rationality of human decisions information available and not available to migrants 4.3. Adaptation to live in different country. Task: “The enchanted circle”. Objective: To experience a situation similar to culture shock, trying any effective action under conditions of uncertainty or different rules. Duration: 40’ Teaching aids: none. Course: Two participants must be outside the room while the others are preparing class for the exercise. They agree with the instructor on the subject for discussion and „replacement” words. Then the conversation begins. The instructor invites people outside the circle to join the discussion. Summary: Overview of the emotions associated with the task. Comparison of the tasks to the situation of culture shock. Sharing the ways of coping with the situation. Presentation 4.2.: Migrants’ adapting problems. Duration: 30’ changes due to migration psychological stress and physical stress loss of existing ways of coping the concept of culture shock the process of culture shock 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Presentation 4.3.: Acculturation Duration: 30’ the process of psychological acculturation models and strategies of acculturation the consequences of adopting specific strategies the role of the host society in the process of acculturation marginalization as a failure of migration the phenomenon of social exclusion 403 Task: “The enchanted circle” - continuation. Objective: The knowledge about the strategies of acculturation with reference to one’s own experience; deepening one’s own skills to identify strategies of acculturation. Duration: 20’ Teaching aids: none. Course: After the presentation of „Acculturation”: The participants are discussing the strategies they have chosen during the simulation and they are giving reasons to apply certain behavior hidden behind the strategies. Summary: Clarification of controversial issues, noting difficulties in the classification of behavior to specific strategies. Task: Examples of acculturation strategies. Objective: To master the skills in identification of the integration strategies. Duration: 20’ Teaching aids: Descriptions of each of the 4 strategies of acculturation (a total of 8 descriptions). Course: Work in 4 groups. Each group draws two descriptions, discusses their subjects and determine which of acculturation strategies were adopted by the main characters. Then each group presents main characters to the other participants and justifies what strategy they have chosen. Summary: An explanation of any doubt. Task: Examples of acculturation strategies created and developed by participants. Objective: Work on mastering the abilities to identify the acculturation strategies. Duration: 25’ Teaching aids: Flipcharts and pens. Course: work in two groups. The task of each group is to find (authentic rather than imagined) examples for each of 4 acculturation strategies. At the end each group presents its work to the others. Summary: Clarification of any doubts and a summary of the task ( by the instructor). EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 4.4. Reasons for and consequences of failure of migration. 4.5. Return migration - causes and consequences. 404 EN Task: The movie „Persepolis” (an emigration to Austria and then return to Iran) Objective: To observe and analyze the psychological situation of the returnee from exile (return culture shock). Duration: 120’ Teaching aids: overhead projector, speakers. Course: Presenting the plot of the film by the instructor. Participants watch the video. Then there is a discussion about the situation of the main character of the film (a woman). Analysis of her psychological attitude towards the new situation on the basis of previously obtained information on culture shock after return from exile. Summary: Any complements and a summary of the discussion. Presentation 4.4: After return culture shock. Duration: 20’ 5. the long term consequences of migration 6. reasons for the failure of migration 7. factors influencing the decision to return 8. psycho-social aspects of return 9. model of culture shock after return 10. returns of the second generation of migrants Evaluation in the middle of the workshop. Task: Evaluation of the „Telegraph”. Objective: To assess previous activities by the participants, the expression of emotions. Duration: 15’ Teaching aids: unnecessary. Course: Participants reflect on the previous course of the workshop, and then capture it in three words: positive, negative, synthesis. Module 5. Interpersonal skills in intercultural communication 5.1. Consequences of cultural diversity Task: What is culture? Objective: To develop and express by participants their own understanding of the concept of culture. Duration: 20’ Teaching aids: Flipcharts, markers. Course: Participants work in 3 groups. The task of each group is to develop its own definition of culture. Participants present their definitions to the other groups. Summary: Discussion about the most important aspects of culture, which appeared in the definitions. 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Presentation 5.1.: Culture and learning culture, part I. Duration: 10’ 11. different definitions of culture 12. parts of the culture Task: „The Iceberg”. Objective: Making participants realize what the impact of culture on the various spheres of life is. Duration: 20’ Teaching aids: Small cards (flashcards), markers, flipchart with drawing of an iceberg. Course: Instructor presents the metaphor of culture as an “iceberg”, in a picture where some things are visible and others hidden, nonetheless they form a whole. Instructor writes down one example on each card and sticks the card in the right place of the „iceberg”. Participants write on cards one aspect (or a sphere) of life which is visible and one which is hidden. Participants stick cards in the right place of the drawing and give reasons why they have made such a choice. Summary: What spheres of life appear most often? What still is missing? Discussion of participants. 5.2. Communicating with culturally different people Task: Simulation of „guests and hosts”. Objective: To experience the situation of contact with cultural differences, testing the phenomena associated with intercultural communication. Duration: 45’ Teaching aids: Flipcharts, markers Course: Participants are divided into two groups: 1-st group remains in the room, 2-nd group goes out. The first group will play the role of hosts, the second - the guests. Each group has certain patterns of behaviour. Summary: After the simulated talks, participants in groups work together on their feelings, caused by the situation and try to make characterization of the other groups. Presentation of their work to the rest of the group. Discussion of the task. Presentation 5.2.: Intercultural communication Duration: 30’ egocentrism and ethnocentrism openness in communication communication styles according to Hall emotions in communication 405 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 5.3. Conflicts at the crossroads of cultures and their resolution Presentation 5.3: Dimensions of culture. Duration: 20’ dimensions of culture according to Hofstede dimensions of cultural differences according to Gestelan 406 EN Task: The dimensions of culture - analysis of texts (examples). Objective: To train the skills in identification and use of cultural dimensions in specific situations. Duration: 30’ Teaching aids: overhead projector. Course: The instructor presents the context of the situation. Participants are invited to find out the typical indicators of cultural dimensions presented in the text environment. Which elements of culture (behaviour,) may be incomprehensible or difficult to accept in your country? Which elements of the culture of your country may be incomprehensible or difficult to accept by representatives of this culture? What misunderstandings may occur in contact with representatives of this culture? What can I do to communicate with the representatives of this culture in the best way possible? Summary: The explanation of the issues and a summary of the task by the instructor. Task: Analysis of misunderstandings based on the cultural background. Objective: To develop and deepen the skills to identify the causes of cultural conflict. Duration: 20’ Teaching aids: 3 descriptions as examples of cultural misunderstandings, flipcharts, markers. Course: work in groups each of the three groups gets a card describing the confusion and a flip chart to make notes the task of each group is to analyze given misunderstanding (the level of values, norms, scripts, and communication) representatives of the groups present the results of analysis to other participants. Summary: to discuss misunderstandings in the context of cultural dimensions. Task: misunderstandings based on the cultural background - creating new solutions. Objective: To search for possible solutions to mitigate and combat cultural misunderstandings. Duration: 15’ Teaching aids: Flipcharts, markers. Course: continuation of the previous exercises in the same groups. Note: solving the tasks we must take into account the purpose, of the exercise: what do we want to achieve! Summary: The discussion of the difficulties associated with this task. 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Task: misunderstandings based on the cultural background - sharing the experience. Objective: Exercising the ability to identify conflicts, exchanging experiences, discussion on emotions associated with such conflicts. Duration: 30’ + Teaching aids: none. Course: Participants are divided into subgroups; there they tell each other about the cultural background of the conflicts they have been a party or a witness. Then they decide which situation to present to all participants. Summary: Discussion of the selected situations during the meeting, talking about the emotions evoked by the conflict. As a further sequence of the exercises there may be searching for adequate solutions to the conflict. Task: The expression of emotions in different cultures Objective: The diagnosis of the cultural dimensions of the participants to identify the characteristics of their own culture, which may be difficult for the representatives of other cultures Duration: 30’ Teaching aids: Flipcharts, markers Course: Participants work in several groups on the subject: acceptable and unacceptable emotions in my own culture. They create a list of emotions, which are acceptable and unacceptable to be demonstrated openly in society. Summary: What are the differences between the sexes when it comes to expressing feelings? Comparison of response patterns of participants with patterns of other cultures. Module 6. Ethical aspects of work with migrants and refugees. 6.1. Ethical aspects of working with culturally different people. Task: Simulation of „Border crossing”. Objective: To sensitize participants on the problems and difficulties faced by refugees after leaving their country; to experience the problems faced by refugees. Duration: 60 ‘ Teaching aids: Flipcharts, markers, family cards, requests for status. Course: simulation consists of four parts: „surprise,” „at home” „on the way”, „borderline”. In each part of the participants face a new challenge - a problem to solve. Participants work in groups. Summary: Out of played roles. Overview of the emotions accompanying the participants during the task. Talking about the problems of refugees from a different prospective. Presentation 6.1.: Difficulties the refugees face. Duration: 15’ social and economic problems cultural issues psychological difficulties, learned helplessness 407 EN 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Task: From the film „Getting to know each other”, scenes of the refugee center. Objective: To overview the situation of individuals and families residing in the refugee center. Duration: 15’ Teaching aids: overhead projector, laptop, speakers. Course: Discussion among participants - a comparison of theoretical knowledge of the participants with the impressions reported by the refugees about their experiences. 6.2. From ethno-centrism to ethno-relativism. 408 EN Task: Simulation of a „Center for refugees” (based on a true conflict between refugees and residents of a settlement in Katowice) Objective: To exercise the skills of negotiation and cooperation in an environment of the conflict based on cultural differences, creating new solutions to the conflict. Duration: 60’ Teaching aids: cards of figures Course: each participant takes the role of one of the figures involved in the conflict, analyzes his or her needs and concerns; the task of the group is to solve the conflict. During the simulation participants are faced with additional, sequential problems - phases of simulation. Summary: The talk about the emotions accompanying the participants during the simulation, discussion on the difficulty of the task, discussion of the solutions applied. 6.3. Discrimination and countermeasures. Task: Simulation of the Euro Rail. Objective: To raise awareness among participants about the limits of their tolerance and about the mechanism of stereotyping. Duration: 60’ Teaching aids: A list of passengers for each participant. Course: The subject of this task is a simulation of traveling by train. Participants choose three people from a list with whom they would love to travel in one compartment and three people with whom they would not wish to go in one compartment at all. Then in groups they agree on a common list of wanted and unwanted fellow passengers. At the end of their work the participants present their result to the forum. Summary: Discussion: Who is more difficult to choose from among fellow passengers, wanted or unwanted individuals? What are the most important factors helping you to make your decisions (knowledge, intuition)? What are your sources of information about the people, are the sources reliable? What other factors play the role in making decisions (nationality, membership of a social group, individual characteristics)? How would you feel if no one wanted to share a train compartment with you? This is a reference to the situation of immigrants, coming to another country. 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Presentation 6.2.: Stereotypes and prejudices. Duration: 30 ‘ minority - majority relationships possession of power prejudice as an attitude three aspects of attitudes What are the stereotypes? „self-fulfilling prophecies” mechanisms of the stereotypes formation functioning of stereotypes and prejudices in the social space 409 EN Task: Methods of promoting the integration - „the factory of the future”. Objective: To make participants be sensitive to the difficulties of adaptation of migrants they face anew; identification by the participants of available ways to assist migrants. Duration: 45’ Teaching aids: A4 sheets in three colours (e.g. blue, green, yellow). Course: Participants write down on yellow cards terms and theorems describing the problems migrant might have after arrival to a given country. These cards are placed side by side (on the wall or on the floor). On blue cards: the theorems describing the „ideal state”, the state of whole well being of migrant in the country. Between yellow and blue cards there is a space to present ideas, ways, methods, etc. connecting these two sets, written on green cards. The key question is „What can be done or what should happen so as to be able to go from the first to the second situation?” Summary: Discussion - a reflection on each phase of the task. Task: The EDI. Objective: presentation of the example program addressed to migrants. Duration: 15 ‘ Teaching aids: the materials of EDI Presentation 6.3.: Interview concerning the cultural background. Duration: 20’ contact with your interlocutor barriers in communication formulating questions communication in foreign language the role of interpreter 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package 410 EN Task: The movie: „To be or not to be” - interview with a refugee. Objective: To examine the interview with the refugee; recognition of behaviour which makes the interview easy or difficult to conduct. Duration: 60’ Teaching aids: overhead projector, speakers, laptop. Course: participants are watching the film and focusing on the person leading the interview, the woman-refugee, and the interpretor. Then there is discussion about the situation the three individuals are in, their goals, emotions, the experience, the errors they commit from the point of view of their interlocutors. Summary: Follow-up and summary. b. Completion of the workshop. Task: Evaluation of the workshop. Objective: To assess the workshop by participants. Duration: 20’ Teaching aids: evaluation questionnaire. Course: Participants complete a questionnaire. Task: Summary of workshop. Objective: Reminding the main topics discussed during the workshop, the closure of the meeting, and a farewell to members. Duration: 20’ Teaching aids: unnecessary. Course: Revision of the key topics covered during the workshop (done by the instructor) The award certificates of completion of training. Farewell to the participants. 2. Educational materials for administrative workers / 2.3 Instructor’s package Bibliography 1. Aronson E., Wilson, T.D., Akert R.M. (1997), „Social Psychology. Heart and mind „, Poznan: Wydawnictwo Zysk i S-ka. 2. Cieślikowska D. Kownacka E. Olczak E., Paszkowska-Rogacz A. (2006), „Counseling and the challenges of intercultural training”: Warsaw: KOWEZiU 3. Giza-Zwierzchowska A. Symonowicz M. (2007), „How to effectively help - psychological aspects of social work”, Szczecin, Poland: Association of Local Government Support Initiatives. 4. Grzymala-Moszczyńska H., Nowicka, E. (1998), „The guests and hosts. The problem of cultural adaptation to the refugee camps and surrounding local communities, „Krakow: Nomos. 5. Grzymala-Moszczyńska H. (2000), „Refugees. Handbook for those working with refugees”, Krakow: Nomos. 6. Kicinger A. (2005), „Unia Europejska wobec zagadnienia integracji imigrantów”, Warszawa: Środkowoeuropejskie Forum Badań Migracyjnych. 7. Lipinska M. (ed.) (2008), „Workshops on intercultural competences - a handbook for trainers”, New York: Intercultural Center for Vocational Adaptation. 8. Martinelli S., Taylor M. (eds) (2000), „ Intercultural Learning. Training Package No 4, New York: Council of Europe Publishing. 9. Matsumoto, D., Juang L. (2007), „Intercultural Psychology”, Gdańsk: Gdańsk Publisher on Psychology. 10. Center for Migration Research (2007), „Migration policies as an instrument for promoting employment and reducing unemployment”, Warsaw: Warsaw University. 11. Price W.F., Crapo R.H. (2003), „Psychology in intercultural studies, Gdańsk: Gdańsk Publisher on Psychology. 12. Romanishin K. (2003), „Cultural implications of international migration”, Lublin, Poland: Institute for Research and pastoral Polonia Polonia KUL. 13. Yeleyko I., „The specificity of economic migration of the population in Ukraine”, Lvov: Lvov National University. Ivan Franko. 411 EN Heimatgarten Deutschland Heimatgarten Bremerhaven Bürgermeister –Smidt-Straße 208 27568 Bremerhaven Tel.: 0471/9615141, Fax: 0471/9615144 E-Mail: [email protected] 412 Heimatgarten Bonn Goetheallee 10 53225 Bonn Tel 0228/53665291, Fax: 0228/53665299 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Berlin Hiroshimastraße 24 10785 Berlin Tel.: 030/25797285 , Fax: 030/25797291 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Altenburg Humboldstraße 12 04600 Altenburg Tel.: 0152/04690712 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Dorum Am Büttel 1a 27632 Dorum Tel.: 04742/344 65 4, Fax: 04742/344 65 6 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Karlsruhe Kronenstraße 15 76133 Karlsruhe Tel.: 0721/35007227, Fax: 0721/35007226 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Frankfurt Schaumainkai 69 60596 Frankfurt Tel.: 069/65007020, Fax:069/65007021 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Mannheim Murgstraße 3-11 68167 Mannheim Tel.: 0621/3381924/64, Fax 0621/3381954 Mobil: 0157/74299570 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Hannover Arbeiterwohlfahrt Region Hannover e.V. Deister Str. 85A 30449 Hannover Tel.: 0511/21978136, Fax: 0511/21978150 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Hildesheim AWO Kreisverband Hildesheim-Alfeld (Leine) e.V. Osterstr. 39A Tel.: 05121/1790004, Fax:05121/1790011 [email protected] Heimatgarten Nürnberg Lorenzer Platz 10A 90402 Nürnberg Tel.: 0911/2388553 Mobil: 0175/229505 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Sassnitz Mukraner Straße 3 18546 Sassnitz Tel.: 038/39254612, Fax: 038392/54700 E-Mail: [email protected] Büros in den GUS-Ländern Russische Föderation, Sankt-Petersburg Post: 191011 St. Pertersburg nab. Reki Fontanki 23,1 OG Herr George Rafailov Tel.: + 7 (812) 314-28-30, Fax + 7 (812) 314-29-30 E-Mail: [email protected] Partnerorganisation: NGO Flüchtlingshilfeassozation, St. Petersburg, Russische Förderation Republik Dagestan, Machatschkala Post: 367029 Machatschkala, ul. Abubakarova 104 Herr Alyset Azizhanov Tel./Fax: + 7 (8722) 63-56-06 E-Mail: [email protected] Partnerorganisation: NGO, Nabat, Machatschkala Republik Armenien, Eriwan Post: 375002 Eriwan, Maschtotz 23, Z. 31 Frau Nora Mnatsakanyan Tel.: + 3741/531770, 533352, Fax: + 3741/531770 E-Mail: [email protected] Partnerorganisation: NGO Hope&Help, Eriwan Georgien, Tbilissi Post: 0105 Tbilisi, Kikodze 16 Frau Tsovinar Nazarva Tel.: +995/32 231464, Fax: + 995/32 231464 E-Mail: [email protected] Partnerorganisation: NGO, People’s Harmonious Development Society, Tbilissi Republik Aserbaidschan, Baku Post: AZ 1001 Baku, Gulu Guliew Straße 8, Z. 40 Herr Dr. Phil. Azer Allakhveranov Tel./Fax: + 994/1249 730 52 E-Mail; [email protected] Partnerorganisation: Nationale NGO HAYAT-Baku Republik Moldau, Chisinau Post: Str-la 1 Muncesti 3, MD2002 Chisinau Frau Nina Capsizu Tel.: + 373/22 55 15 93 E-Mail: [email protected] Heimatgarten Büro Moskau Präsidentin: Diana Olegovna Mirolyubova 125009 Moskau Ul Tverskaya, 9/17 Gebäude Nr. 7, Büro 605 www.fondeduso.ru E-Mail: [email protected] Telefon/Fax: +7(495)9408460 Heimatgarten Büro Kasan Leiter: Alexej Vassilewitsch Schatrow 420124 Kasan Ul. Jamaschewa 15 E-Mail: [email protected] Telefon: +7/843)2976316 Fax: +7(843)2452026 Heimatgarten Büro Kasan Leiter: Vladimir Borissowitsch Roskin 420012 Kasan Ul. Muschtari 12 E-Mail: [email protected] Telefon: +7(843)2994304 Fax: +7(843)2995215 Heimatgarten Büro Samara Leiter: Viktoria Ardadjevna Prudnikova, Efim Jakovljewitsch Kogan 443041 Samara Ul. Bratcv Korostelevych 79/7 E-Mail: [email protected] Telefon: +7(846)3345472 Fax: +7(846)3346538 413 Heimatgarten Büro Stavropol Vorsitzender: Vassili Petrovic Zelowalnikov 355029 Stavropol Ul. Sozialisticeskaya 1 E-Mail: [email protected] Telefon: +7(8652)345874 Fax: +7(8652)346548 Projekt SATURN Ukraine, Odessa Ul. Soji Kosmodemjanskoj 7 Vorort Tschernomorka 65037 Odessa Olga Cherkez, Tel.: +38 0487024852 [email protected] Olga Larina, Tel.: +38 67 9608227 E-Mail: [email protected] Fax: +38 0487186307 414 Büros in Afrika Bundesrepublik Nigeria, Lagos Post: 13 Ogunsola Close of Iperu Akesan New Ipaja Road Lagos Herr Anthony B. Azeez Tel.: + 2341-4707434, Fax: + 2341-4922627 E-Mail: [email protected] Republik Togo, Lome Post: 08 B. P. 80025 Lome 8. Togo Assahoun Herr Dr. Sena Yawo Akakpo Nuwado Tel.: + 2289494481 E-Mail: [email protected] Eritrea, Asmara Post: Maitememenai H. N. A 106 (Endasegen) Herr Bemnet Tewolde Ghebremariam Mobil: + 29107145761 E-Mail: [email protected] Republik Kamerun, Yabassi Post: Les tuteurs Re’unis, O.N.G.B.P 26. Yabassi Herr Valentin Mboumbang Partnerorganisation/Kontaktperson in Deutschland: Les Tuteurs Reunis, Concret e.V., Rene Minjoli Colonia Straße 3, 44892 Bochum Tel.: 0234/5163749, Mobil: 0173/7138583 Demokratische Bundesrepublik Äthiopien, Addis Abeba Post: P.O. Box. 16213, Addis Abeba Frau Melesech Baire Tel.: + 2511/1-551245, + 2519/11-483552 E-Mail: [email protected] Sierra-Leone Post 24 Fort Street Freetown Sierra Leone Tel.: + 23276784338 E-Mail: [email protected] Büros in Südosteuropa Serbien, Subotica Post: AWO Subotica Trg Lazara Nesica 3/IV Etage- Büro 57 24000 Subotica Herr Stojan Ivosevic Tel.: + 381/24554173, Fax: + 381/553564 Mobil: + 381/63505951 E-Mail: [email protected] Serbien, Vranje Post: AWO Vranje Vule Antica 18 17500 Vranje Frau Ellen Glissmann Tel.: + 381/17412223, Fax: + 381/17412234 E-Mail: [email protected] Kroatien, Split Post: Kap Zivota Split A.B. Simica 1, 21000 Split, Kroatien Herr Ante Antunovic Tel/Fax: + 385/989826037 Mobil: + 385/20713891 E-Mail: [email protected] AWO Heimatgarten Prizren Rruga Asdreni 36, 20000 Prizren/Kosovo Herr Isen Bobaj Tel.: + 381/29 223 445, Fax: + 381/29 223 448 E-Mail: [email protected] Bosnien und Herzegowina, Sanski Most Post: AWO Sanki Most Ul. Hasan Kikica bb, 79260 Sanski Most Herr Hasan Rasavac Tel.:+ 387/37 68 26 02, Mobil: + 387/61 16 27 90 Fax: + 387/37 68 21 14 E-Mail: [email protected] Bosnien und Herzegowina, Srebrenica Post: Haus des Vertrauens Srebrenickog Odreda bb, 75340 Srebrenica Frau Melika Malesevic Tel/Fax: + 387/44 03 22, Bosnien und Herzegowina, AWO Domovinska basta Skendera Kulenovica 65 71320 Vogosca Herr Renato Linkes Tel.: + 387/33 424840 Mobil: + 387/61140378 Stiftung AWO-Bulgarien Grigori Gorbatenko Str. Block 156, Eingang 3, App. 201 1784 Sofia Tel.:/ Fax: +359/29744215 Mobil: +359/888724069 E-Mail: [email protected] Rumänien, Resita Post: 320067 Resita P-ta 1 Decembrie 1918 Bl. 32, Sc. A, Ap. 10; C.P. 109 Tel./Fax: + 4-0255-210395, E-Mail: [email protected] Post: 300224 Timisoara Str. Stadion 2, Ap. 8 Herr Werner Kremm Tel./Fax: + 4/0256-498210 E-Mail: [email protected] Polen, Stettin Post: SWIP UI. M. Niedzialkowskiego 16, 71-403 Sczecin Frau Katarzyna Tomasiak, Frau Gabriela Gurgacz Tel.: + 48/918128728, Fax: + 48/918128727 Mobil: +48/696219869 E-Mail: [email protected] Polen, Wroclaw Post: Euro Concret ul. Kosciuszki 35 a 50-011 Wroclaw Frau Magdalena Gajewska Tel/Fax: + 48/713410519, Mobil: + 48/602176751 E-Mail: [email protected] 415 Büros in Asien Sri Lanka, Chavakacheri Post: Nunavil West Chavakacheri Herr Sukanthan Yogoratnam Tel.: + 94/777477984 416 Vietnam, Hanoi Dac Hoan Nguyen E-Mail: [email protected] Büros in der Türkei Schwerpunkte: Ankara, Diyarbakir, Istanbul Informationen: Büro Frankfurt/ Deutschland Heimatgarten Ankara Tunali-Hilmi cad. No:85/26 Kat 5 Kavaklidere-Cankaya-Ankara Türkiye Tel.:+90/3123635460 Fax: +90/3124261943 Mobil: +90/5312877458 E-Mail: [email protected]
