przeglad_seks_13 - Przegląd Seksuologiczny
Transkrypt
przeglad_seks_13 - Przegląd Seksuologiczny
SEKSUALNOÂå KOBIET Z ANOREKSJÑ A OBRAZ ICH CIA¸A dr med. Anna Sarol-Kulka dr med. Zenon Kulka Streszczenie Celem pracy by∏a ocena seksualnoÊci kobiet i obrazu w∏asnego cia∏a u anorektyczek. Zbadano 50 pacjentek czterema kwestionariszami (HRK, KSK, EDI oraz klinicznym), a wniki badaƒ poddano analizie statystycznej. Z badaƒ wynika, ˝e negatywny obraz w∏asnego cia∏a u anorektyczek, w du˝ym stopniu wp∏ywa hamujàco na ich seksualnoÊç, a negatywna ocena w∏asnego cia∏a prowadzi do negowania w∏asnej seksualnoÊci. S∏owa kluczowe: seksualnoÊç, obraz cia∏a, anoreksja SEXUALIT AND BODY IMAGE IN ANOREXIC WOMEN Smmary The aim of our research was to evaluate the sexuality and body image in women with anorexia. 50 patients were examined using 4 questionnaires (HRK, KSK, EDI and clinical), the findings underwent statistical analysis. As the research reveals, negative body image strongly influences anorexic women sexuality and own body negative assessment leads them to negation of their sexuality. Key words sexuality, body image, anorexia PRACA RECENZOWANA WST¢P W latach 90-tych wzros∏o w Êwiecie zainteresowanie seksualnoÊcià kobiet z zaburzeniami od˝ywiania (Joughin 1991, Morgan i in. 1995, Weeda-Mannak 1990, Wiederman 1996) [5, 7, 10, 11]. Z badaƒ wynika, ˝e pacjentki z zaburzeniami od˝ywiania majà zaburzony obraz w∏asnego cia∏a oraz du˝e problemy z odbiorem w∏asnej seksualnoÊci (Beumont 1987, Buvat-Herbaut 1983, Crisp 1980) [1, 2, 3]. W naszych badaniach próboPrzeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 waliÊmy przyjrzeç si´ tym problemom, w odniesieniu do pacjentek z anoreksjà, w populacji polskiej. CEL PRACY 1. Charakterystyka seksualnoÊci kobiet z anoreksjà. 2. Zbadanie zwiàzku pomi´dzy obrazem w∏asnego cia∏a a seksualnoÊcià kobiet z anoreksjà. dr med. Anna Sarol-Kulka dr med. Zenon Kulka Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 5 MATERIA¸ I METODA Tabela 2. Stan cywilny Przebadano 50 pacjentek z rozpoznaniem – jad∏owstr´t psychiczny (F50.0, F50.1) leczonych w Klinice Nerwic w Warszawie. Do badaƒ pos∏u˝y∏y nast´pujàce kwestionariusze: 1. Inwentarz Seksuologiczny – HRK. 2. Kwestionariusz Seksuologiczny – KSK. 3. Inwentarz zaburzeƒ od˝ywiania si´ (EDI). 4. Kwestionariusz kliniczny dotyczàcy zaburzeƒ od˝ywiania. Kwestionariusz HRK pos∏u˝y∏ do badania dotychczasowych zachowaƒ i doÊwiadczeƒ seksualnych w ˝yciu badanych kobiet; kwestionariusz KSK (w wersji zmodyfikowanej; na u˝ytek powy˝szych badaƒ), dotyczy∏ oceny aktywnoÊci seksualnych badanych kobiet oraz ich stosunku do seksu, w∏asnego cia∏a i w∏asnej seksualnoÊci. Inwentarz zaburzeƒ od˝ywiania (EDI) opracowany do diagnostyki zaburzeƒ od˝ywiania przez Garnera’a i Garfinkel’a w 1979 r. Kwestionariusz kliniczny opracowany przez nas do diagnostyki zaburzeƒ od˝ywiania. Analiza statystyczna dotyczy∏a obliczeƒ w procentach, oraz korelacji Tau Kendall’a. CHARAKTERYSTYKA SOCJODEMOGRAFICZNA BADANEJ GRUPY Stan cywilny Panna Zam´˝na Anoreksja N % 46 4 92 8 24 kobiety (48%) mia∏y wykszta∏cenie wy˝sze lub niepe∏ne wy˝sze; prawie tyle samo 23 (43%) Êrednie, a tylko 3 kobiety (6%) zawodowe lub podstawowe (tab. 3). Dziewi´ç badanych kobiet (38%) studiowa∏o. 1/3 pacjentek (33%) pracowa∏a, a 9 (18%) nie uczy∏o si´ i nie pracowa∏a. Tabela 3. Wykszta∏cenie Wykszta∏cenie Anoreksja N % Podstawowe Zasadnicze zawodowe Ârednie Pomaturalne Wy˝sze 2 1 23 9 15 4 2 46 18 30 Na wsi lub w mieÊcie do 20-tys. mieszkaƒców ˝y∏o 13 kobiet (26%); 17 kobiet (34%) zamieszkiwa∏a w mieÊcie od 20 tys. do 50 tys. ludnoÊci; 9 kobiet (18%) zamieszkiwa∏a w mieÊcie od 50 tys. do 200 tys.; a 11 kobiet (22%) zamieszkiwa∏a w mieÊcie powy˝ej 200 tys. ludnoÊci, (tab. 4). Tabela 4. Miejsce zamieszkania W badaniu przewa˝a∏y osoby w przedziale wiekowym 19–27 lat – 43 osoby (86 %) (tab. 1). Tabela 1. Wiek Przedzia∏y wiekowe 19–21 22–24 25–27 28–30 powy˝ej 30 Anoreksja N % 12 16 15 5 2 24 32 30 10 4 W przebadanej grupie by∏o 46 panien – 92% (tab. 2); wszystkie badane kobiety by∏y bezdzietne. 6 Miejsce zamieszkania WieÊ Miasto poni˝ej 20 tys. ludnoÊci Miasto od 20 tys. do 50 tys. ludnoÊci Miasto od 50 tys. do 100 tys. ludnoÊci Miasto od 100 tys. do 200 tys. ludnoÊci Miasto powy˝ej 200 tys. ludnoÊci Anoreksja N % 9 18 4 8 17 34 5 10 4 8 11 22 Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 WYNIKI BADA¡ Wyniki Kwestionariusza Klinicznego Pacjentki z anoreksja najcz´Êciej podawa∏y, ˝e majà za grube sà uda, biodra, poÊladki. (tab. 5). narzàdów p∏ciowych, przez m´˝czyzn´. Po∏owa pacjentek z anoreksjà nie odby∏a nigdy stosunku seksualnego (tab. 7). 32% pacjentek z anoreksjà podawa∏y, i˝ mia∏y trzy i wi´cej d∏u˝szych (trwajàcych co najmniej pó∏ roku), zwiàzków z m´˝czyznami. 22% pacjentki poda∏a, ˝e mia∏a trzech lub wi´cej partnerów seksualnych. Tabela 5. Obraz swojego cia∏a Obraz swojego cia∏a Przera˝enie na myÊl o byciu grubà Ciàg∏e myÊlenie o byciu szczuplejszà Zadowolenie ze swojej figury Poczucie, ˝e jakaÊ cz´Êç cia∏a jest za gruba Za gruba twarz Za grube r´ce Za grube d∏onie Za grube biodra Za grube poÊladki Za grube uda Za grube ∏ydki Anoreksja N % 42 84 23 46 10 20 34 10 8 4 25 22 28 13 68 20 16 8 50 44 56 26 30% pacjentek podawa∏a, ˝e miesiàczkuje, ale tylko 20% miesiàczkowa∏a regularnie. 88% pacjentek w przesz∏oÊci mia∏o okresy zatrzymania miesiàczki (tab. 6). Tabela 6. D∏ugoÊç zatrzymania miesiàczki D∏ugoÊç zatrzymania miesiàczki Anoreksja N % Nigdy Do 6 miesi´cy Od 6 do 12 miesi´cy Od 12 do 24 miesi´cy Powy˝ej 2 lat 6 13 12 8 11 12 26 24 16 22 Wyniki Inwentarza Seksuologicznego HRK 3/4 pacjentek z anoreksjà zacz´∏o interesowaç si´ ch∏opcami przed 16 r˝. 6% pacjentek podawa∏o, i˝ jeszcze nie interesowa∏o si´ odmiennà p∏cià. 28% pacjentek nie doÊwiadczy∏o nigdy pieszczot, swoich piersi, przez m´˝czyzn´. 36% pacjentek nie doÊwiadczy∏o nigdy pieszczot swoich, Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 Wyniki Kwestionariusza Seksuologicznego KSK 26% pacjentek z anoreksjà miewa∏o sny erotyczne; 58% pacjentek miewa∏o fantazje (myÊli, marzenia), o tematyce seksualnej. 54% pacjentek nie odczuwa∏o potrzeby kontaktów seksualnych lub odczuwa∏o bardzo rzadko. 80% pacjentek z anoreksja nie masturbowa∏o si´, natomiast 14% po masturbacji mia∏o dobre lub bardzo dobre samopoczucie. U 34% pacjentek przy podejmowaniu kontaktów seksualnych towarzyszy∏o podniecenie i ch´ç kontaktu. 29% pacjentek nie chcia∏o ˝adnych zmian w swoim ˝yciu seksualnym, natomiast 53% pacjentki oczekiwa∏y wi´kszej intensywnoÊci kontaktów seksualnych. 36% pacjentek dostrzega∏o negatywne strony swojej seksualnoÊci. Dotyczy∏y one: ● trudnoÊci z uzyskaniem orgazmu – 8%, ● trudnoÊci z podnieceniem si´ – 6%, ● l´ku przed inicjacjà seksualnà – 22%. 24% pacjentek z anoreksjà ocenia swoje ˝ycie seksualne jako przeci´tne lub wr´cz nieudane, ale 58% pacjentek podawa∏o, ˝e nie ma ˝ycia seksualnego. 28% pacjentek z anoreksjà by∏o w pe∏ni zadowolonych. 42% pacjentek by∏o tylko cz´Êciowo zadowolonych, ze swojej kobiecoÊci; 30% pacjentek by∏o niezupe∏nie zadowolonych ze swojej p∏ci. 32% pacjentek z anoreksjà ocenia∏o swoje cia∏o jako ca∏kowicie nieatrakcyjne i tylko 8 % pacjentek oceni∏a je jako atrakcyjne. Wyniki dotyczàce porównania obrazu w∏asnego cia∏a z seksualnoÊcià Skorelowano za pomocà testu Tau Kendall’a wskaênik nieakceptowania swojego cia∏a z Inwentarzem zaburzeƒ od˝ywiania si´ (EDI), ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne 7 Tabela 7. Zachowania seksualne pacjentek z rozpoznaniem anoreksjI Pierwsze zachowania i doÊwiadczenia seksualne Nigdy 20 lat Wiek, w którym wystàpi∏y pierwsze zachowania i doÊwiadczenia seksualne (dane w %) 19 lat 18 lat 17 lat 16 lat 15 lat 14 lat Zainteresowanie ch∏opcami 6 10 Randka 14 14 8 Poca∏unek 14 14 Zakochanie 12 14 D∏u˝szy zwiàzek 24 20 8 26 8 16 M´˝czyzna dotyka∏ nagich piersi 28 16 18 18 6 14 M´˝czyzna dotyka∏ narzàdów p∏ciowych 36 14 10 8 12 Stosunek p∏ciowy 50 4 20 20 10 przejawy seksualnoÊci – kwestionariusz HRK i KSK. Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie (p<0,05) z: ● wiekiem pierwszego poca∏unku (- 0,215), ● wyst´powaniem snów erotycznych (0,354), ● podejmowaniem kontaktów seksualnych z m´˝czyznami (-0,213), ● cz´stoÊcià podejmowania kontaktów seksualnych (-0,211). Skorelowano za pomocà testu Tau Kendall’a ocen´ w∏asnego cia∏a ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci – kwestionariusz HRK i KSK. Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie (p<0,01) z wyst´powaniem snów erotycznych (0,420). Korelacje istotne statystycznie (p<0,05) zwiàzane z: ● wiekiem poczàtku zainteresowania si´ ch∏opcami (-0,276), ● wiekiem pierwszego zakochania (-0,242), ● wiekiem pierwszego poca∏unku z m´˝czyznà (-0,213), ● negatywnymi stronami swojej seksualnoÊci (0,259), Skorelowano za pomocà testu Tau Kendall’a przera˝enie, na myÊl ˝e mog∏aby byç gruba, ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci – kwestionariusz HRK i KSK. Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie z: 8 8 16 32 46 12 6 14 36 10 12 2 34 10 28 6 28 13 lat i mniej 10 cz´stoÊcià odczuwania potrzeby odbycia stosunku seksualnego (0,254; p<0,05), ● wyst´powaniem fantazji seksualnych (0,261; p<0,05), ● cz´stoÊcià wyst´powania orgazmów podczas snu (-0,351; p<0,01). Skorelowano za pomocà testu Tau Kendall’a ciàg∏e myÊlenie o tym, aby byç szczup∏à ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci – kwestionariusz HRK i KSK. Zmienna ta korelowa∏a na poziomie istotnoÊci statystycznie (p<0,01) tylko z wyst´powaniem snów o treÊci erotycznej (0,364). Skorelowano za pomocà testu Tau Kendall’a zadowolenie ze swojej figury, ze zmiennymi, okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci. – kwestionariusz HRK i KSK. Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie (p<0,05) z: ● wiekiem poczàtku zainteresowania si´ ch∏opcami (0,244), ● wiekiem w jakim po raz pierwszy doÊwiadczy∏y pieszczot swoich piersi przez m´˝czyzn´ (-0,264), ● cz´stoÊcià wyst´powania orgazmów podczas snu (0,282), Skorelowano za pomocà testu Tau Kendall’a aktualne wyst´powanie miesiàczkowania ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci – kwestionariusz HRK i KSK. Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie (p<0,01) z: ● Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 odczuciami wyst´pujàcymi przy podejmowaniu kontaktów seksualnych (0,362), ● sposobem uzyskiwania orgazmu (-0,346). Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie (p<0,05) z: ● podejmowaniem kontaktów seksualnych z m´˝czyznami (0,300), ● odczuciami wyst´pujàcymi po kontakcie seksualnym (0,284)), ● ocenà swojego ˝ycia seksualnego (0,276). Skorelowano za pomocà testu Tau Kendall’a regularne miesiàczkowanie ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci – kwestionariusz HRK i KSK. Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie (p<0,01) z: ● cz´stoÊcià odczuwania potrzeb odbycia stosunku seksualnego (-0,293), ● wyst´powaniem snów o treÊci erotycznej (-0,388), ● odczuciami wyst´pujàcymi przy podejmowaniu kontaktów seksualnych (0,416), ● sposobem uzyskiwania orgazmu (-0,365). Uzyskano nast´pujàce korelacje istotne statystycznie (p<0,05) z: ● podejmowaniem kontaktów seksualnych z m´˝czyznami (0,301), ● odczuciami wyst´pujàcymi po kontakcie seksualnym (0,314), ● OMÓWIENIE WYNIKÓW SeksualnoÊç uwarunkowana jest zintegrowanym oddzia∏ywaniem czynników biologicznych, psychicznych i spo∏eczno-kulturowych. Zaburzenia seksualne wyst´pujà wówczas, gdy ta wrodzona funkcja ulegnie zahamowaniu, zniekszta∏ceniu lub te˝, gdy pozostaje w skrajnej dysharmonii z pozosta∏ymi sferami osobowoÊci cz∏owieka. Dzieje si´ tak w przypadku zaburzeƒ od˝ywiania. Anoreksja najcz´Êciej rozpoczyna si´ mi´dzy 13–14 oraz 17–25 rokiem ˝ycia. Choroba ta mo˝e si´ te˝ rozpoczàç przed okresem dojrzewania. Zaburzenie to polega na dà˝eniu do ograniczenia masy cia∏a, wyraênie poni˝ej norm przyj´tych w odniesieniu do wieku i wzrostu, przy jednoczesnej nieprawid∏owej ocenie w∏asnego wyglàdu i wspó∏istnieniu l´ku, przed przybraniem Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13 na wadze, co powoduje drastyczne ograniczenia w przyjmowaniu po˝ywienia. Prowadzi do zaburzeƒ miesiàczkowania lub zatrzymania miesiàczki, a w skrajnych przypadkach do kacheksji i zgonu. Istotnym elementem psychopatologii anoreksji jest zaburzony obraz w∏asnego cia∏a. Pacjentki z anoreksjà majà tendencj´ do postrzegania swojego cia∏a jako wi´ksze i ich ocena normalnej sylwetki kobiet ró˝ni si´ znacznie od oceny dokonanej przez zdrowe kobiety. Negatywny obraz w∏asnego cia∏a wyst´pujàcy u kobiet z anoreksjà mo˝e odgrywaç rol´ w ich funkcjonowaniu seksualnym. Chocia˝ zwiàzek pomi´dzy obrazem w∏asnego cia∏a, a seksualnoÊcià mo˝e wydawaç si´ oczywisty, zaskakujàco ma∏o badaƒ przeprowadzono w celu znalezienia punktów wspólnych dla tych cech [6, 9]. Charakter zaburzeƒ od˝ywiania, ich poczàtek w okresie adolescencji, skupienie na w∏asnym ciele, przy zaburzonym jego obrazie oraz zaburzenia miesiàczkowania, niewàtpliwie powodujà zniekszta∏cenie lub wr´cz zahamowanie seksualnoÊci kobiet majàcych zaburzenia od˝ywiania. Zwiàzek pomi´dzy negatywnym obrazem w∏asnego cia∏a, a seksualnoÊcià wykaza∏y badania Faitha i Schare’a (1993) [4] oraz Musteina i Holdena (1979) [8], którzy stwierdzili, ˝e obraz w∏asnego cia∏a wp∏ywa na doÊwiadczenia seksualne kobiet. W przeprowadzonych badaniach przebadaliÊmy 50 pacjentek z rozpoznaniem jad∏owstr´tu psychicznego (F50.0, F50.1). Analiza statystyczna wyników badaƒ wykaza∏a, i˝ dla pacjentek z anoreksjà poca∏unek by∏ jeszcze dopuszczalny, ale dotykanie ich piersi czy narzàdów p∏ciowych przez m´˝czyzn´, a szczególnie stosunek seksualny co wiàza∏o si´ z pokazaniem swojego nagiego cia∏a m´˝czyênie, by∏o problemem. Mo˝e to Êwiadczyç o ich negatywnym stosunku do w∏asnego cia∏a, ale te˝ wi´kszej trudnoÊci z bliskoÊcià, która jest niezb´dna w przypadku podejmowania ˝ycia seksualnego. Pacjentki z anoreksjà mia∏y niewiele d∏u˝szych zwiàzków z m´˝czyznami, a tak˝e niewielu partnerów seksualnych. Tylko dla 1/4 z nich seks odgrywa∏ wa˝nà rol´. Korelacje wskaênika nie akceptacji w∏asnego cia∏a ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci uwidoczni∏y nast´pujàce zwiàzki: pacjentki z anoreksjà, które nie akceptowa∏y swojego cia∏a, 9 w póêniejszym wieku decydowa∏y si´ na pierwszy poca∏unek, rzadziej miewa∏y sny erotyczne oraz rzadziej podejmowa∏y kontakty seksualne. Korelacje zmiennej oceny w∏asnego cia∏a ze zmiennymi okreÊlajàcymi ró˝ne przejawy seksualnoÊci pokaza∏y, i˝ pacjentki z anoreksjà, które ocenia∏y swoje cia∏o jako nie atrakcyjne rzadziej miewa∏y sny erotyczne, w póêniejszym wieku zaczyna∏y interesowaç si´ p∏cià odmiennà, póêniej zakochiwa∏y si´ i decydowa∏y na pierwszy poca∏unek, cz´Êciej te˝ dostrzega∏y negatywne strony swojej seksualnoÊci Analiza wskaênika nie akceptacji w∏asnego cia∏a oraz zmiennej oceny w∏asnego cia∏a wykaza∏a, i˝ obraz w∏asnego cia∏a u pacjentek z anoreksjà wp∏ywa w du˝ym stopniu hamujàco na ich przejawy seksualnoÊci. U pacjentek z anoreksjà negatywna ocena w∏asnego cia∏a powodowa∏a negowanie w∏asnej seksualnoÊci czego konsekwencjà by∏o wycofanie si´ z zainteresowania i bliskoÊci z m´˝czyznà, a szczególnie unikanie aktywnoÊci seksualnej pomimo dojrza∏oÊci biologicznej. WNIOSKI 1. Negatywny obraz w∏asnego cia∏a u kobiet z anoreksjà w du˝ym stopniu wp∏ywa hamujàco na przejawy ich seksualnoÊci. 2. Negatywna ocena w∏asnego cia∏a powoduje u kobiet z anoreksjà negowanie w∏asnej seksualnoÊci. ◗ PiÊmiennictwo 1. Beumont P.J.V., Burrows G.D., Casper R.C. (1987) Handbook of eating disorders. Amsterdam. 2. Buvat-Herbaut M, Hebbinekuys P., Lemarie P., Buvat J. (1983) Attitudes towards weight, body image, eating, menstruation, pregnancy and sexuality in 81 cases of anorexia nervosa compared with 288 normal control girls. Int. J. Eat. Disord. 2, 45-59. 3. Crisp A.H (1980) Anorexia nervosa: let me be. London. 4. Faith M.S., Schare M.L. (1993) The role of body image in sexually avoidant behavior. Archives of Sexual Behavior. 22, 345-356. 5. Joughin N.A., Crisp A.H., Gowers S.G., Bhat A.V. (1991) The clinical features of late onset anorexia nervosa. Postgrad. Med. J. 67 (793), 973-7. 6. Józefik B. (1999) Anoreksja i bulimia psychiczna: rozumienie i leczenie zaburzeƒ od˝ywiania si´. Wyd. UJ. Kraków. 7. Morgan C.D., Wiederman M.W., Pryor T.L. (1995) Sexual functioning and attitudes of eating disordered women: follow up study. J. Sex. Marital. Ther. 521 (2), 67-77. 8. Mustein B.I., Holden C.C. (1979) Sexual behavior and correlates among college students. Adolescence. 14, 625-639. 9. Namys∏owska I., Âredniawa H. Zaburzenia od˝ywiania. Nowa Medycyna. 10. Weeda-Mannak W.L., Arondeus J. M., Takens R.J. (1990) Sex-role identity and anorexia nervosa. In: Drenth P.J. D., Sergeant J.A., Takens R.J. (eds): European perspectives in psychology. 107-18. 11. Wiederman M.W. (1996) Women, sex and food: a review of research on eating disorders and sexuality. The Journal of Sex Research. 33 (4), 301-311. 10 Przeglàd Seksuologiczny, styczeƒ/marzec 2008, nr 13