mozemy wiecej

Transkrypt

mozemy wiecej

wybor
10/7/08
8:33
Page 1
MO˚EMY WI¢CEJ
– PARTNERSTWO NA RZECZ
SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH
WYBÓR TEKSTÓW POWSTA¸YCH W PROJEKCIE
Praca zbiorowa pod redakcjà Jacka Kwiatkowskiego
Kraków 2008
wybor
10/7/08
8:33
Page 2
„Mo˝emy wićej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych.
Wybór tekstów powsta∏ych w projekcie”
Praca zbiorowa pod redakcjà Jacka Kwiatkowskiego
Zespó∏ redakcyjny w sk∏adzie: Aldona Okraszewska, Janusz Olesiƒski
Personel wspomagajàcy: Marcin Papuga
Projekt ok∏adki: Studio DTP – Andrzej Sierak
Wydawca:
FRDL Ma∏opolski Instytut Samorzàdu Terytorialnego i Administracji w Krakowie
ul. Szlak 73 a
31-153 Kraków
tel./fax: (012) 633 51 54
(012) 633 82 85
www.mistia.pl
www.mozemywiecej.pl
Publikacja zrealizowana w ramach projektu
„Mo˝emy wićej – Partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”.
Projekt ten zosta∏ zrealizowany przy udziale Êrodków
Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL
Wydanie I, Kraków 2008
Sk∏ad, przygotowanie do druku, druk: MWM Agencja Wydawnicza
ISBN 978-83-924167-9-1
© Copyright by FRDL MISTiA, Kraków 2008
wybor
10/7/08
8:33
Page 3
Spis treÊci
Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
dr Adam Piechowski
Spó∏dzielcze formy gospodarowania w Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
El˝bieta Bazela, Anna Bulka, Danuta W´grzyn
Analiza SWOT spó∏dzielni socjalnych w Polsce
– opracowana m. in. w oparciu
o doÊwiadczenia Spó∏dzielni „Dla Pracy” w Krakowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Katarzyna Kaêmierska
Analiza prawna dotyczàca za∏o˝enia
i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej
przez okreÊlone grupy beneficjentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Prof. dr hab. Miros∏aw Stec
Opinia prawna dotyczàca statusu prawnego spó∏dzielni socjalnych
oraz potrzeby dokonania w tym zakresie zmian
(na kanwie doÊwiadczeƒ wynikajàcych z realizacji projektu
„Mo˝emy wićej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”) . . . . . . . . . . . 78
wybor
10/7/08
8:33
Page 4
Wst´p
Oddajmy do Paƒstwa ràk publikacj´, która jest jednym z efektów projektu „Mo˝emy
wićej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych. Projekt finansowany by∏ ze
Êrodków Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego w ramach Programu Inicjatywy
Wspólnotowej EQUAL. Projekt ten realizowany by∏ w latach 2004-2008 przez Partnerstwo na rzecz Rozwoju w sk∏adzie:
• FRDL Ma∏opolski Instytut Samorzàdu Terytorialnego i Administracji w Krakowie
– Administrator Partnerstwa i projektu
• Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy – OÊrodek Szkoleniowy w Krakowie
• Starostwo Powiatowe w Miechowie
• Gazeta Samorzàdu i Administracji nale˝àcà do Grupy Wydawniczej INFOR PL
S. A.
• Stowarzyszenie TRATWA z Olsztyna
• UNDP (Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju) – Partner do
15.01.2008 r.
Celem projektu by∏o stworzenie polskiego praktycznego modelu spó∏dzielni socjalnej dla osób wykluczonych lub marginalizowanych spo∏ecznie w oparciu
o doÊwiadczenia krajów realizujàcych takie przedsi´wzićia. Cel ten realizowany
by∏ poprzez:
• Wypracowanie modelu spó∏dzielni socjalnej dla grupy osób wykluczonych
spo∏ecznie.
• Przygotowanie edukacyjne beneficjentów ostatecznych do uruchomienia i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej.
• Wdro˝enie opracowanego modelu spó∏dzielni socjalnej dla grupy osób wykluczonych spo∏ecznie.
• Wypracowanie systemu wsparcia instytucjonalno – prawno – ekonomicznego
spó∏dzielni socjalnych w Polsce.
Odbiorcami (beneficjentami) projektu by∏y dwie grupy osób:
• M∏odzie˝ opuszczajàca zak∏ady poprawcze w Polsce.
• Osoby doros∏e powy˝ej 35lat, d∏ugotrwale bezrobotne, powracajàce na rynek
pracy.
W wyniku realizacji projektu uda∏o si´ przygotowaç grup´ 18 osób doros∏ych do uruchomienia i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej oraz grup´ 20 wychowanków Zak∏adu
Poprawczego w Pszczynie do trwa∏ego usamodzielnienia i ˝ycia w spo∏eczeƒstwie. Namacalnym i tzw. najtwardszym rezultatem projektu by∏o stworzenie Spó∏dzielni Socjalnej,
która prowadzi w Krakowie restauracj´ RATEL. Siedziba restauracji mieÊci si´ przy ul.
Malborskiej 65. Proces powstawania spó∏dzielni socjalnej i restauracji RATEL przedstawia
film dokumentalny „Gra o sukces z ratelem w herbie” wg scenariusza i w re˝yserii
Krzysztofa Miklaszewskiego i Mariana Curzyd∏y, z muzykà Tadeusza Woêniaka, zrealizowany na zlecenie FRDL MISTiA przez firm´ DRAGON FILM.
4
wybor
10/7/08
8:33
Page 5
WST¢P
Niniejsza publikacja jest zbiorem wybranych tekstów, jakie powsta∏y w trakcie trwania
projektu. GdybyÊmy chcieli opublikowaç wszystkie teksty, materia∏ ten by∏by kilkukrotnie obszerniejszy. Dokonaç wić musieliÊmy bardzo trudnego wyboru tych tekstów,
które w najÊciÊlejszy sposób odnoszà si´ do g∏ównych celów projektu. Dlatego te˝
znajdziecie Paƒstwo teksty g∏ównie dotyczàce spó∏dzielczoÊci socjalnej, gdy˝ temu
zagadnieniu w swej istotnej cz´Êci poÊwićony by∏ projekt. Uk∏ad tekstów odnosi si´
do logiki myÊlenia o tym nowym zjawisku gospodarczym i spo∏ecznym w Polsce.
Zaczynamy wić tekstami natury ogólniejszej, by nast´pnie móc przejÊç do zagadnieƒ coraz bardziej szczegó∏owych, jak np. interesujàca analiza SWOT spó∏dzielni
socjalnych w Polsce. Publikacj´ zamykamy dog∏´bnymi analizami prawnymi. Jedna
dotyczy grup spo∏ecznych, które mogà za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà w Polsce (wg
stanu prawnego na poczàtek 2008 r.). Kolejna opinia prawna, zamykajàca publikacj´,
dotyczy ustawy o spó∏dzielniach socjalnych w dwa lata po jej wprowadzeniu w ˝ycie
w oparciu o doÊwiadczenia utworzonych na jej podstawie podmiotów, w tym szczególnie Spó∏dzielni Socjalnej RATEL powsta∏ej w ramach projektu „Mo˝emy wićej”.
Mamy nadziej´, ˝e b´dà one przydatne wszystkim tym, których interesujà zagadnienia
ekonomii spo∏ecznej w Polsce. Materia∏ ten mo˝e byç przydatny zarówno przedstawicielom samorzàdu lokalnego w Polsce, jak i organizacjom spo∏ecznym oraz studentom kierunków takich jak ekonomia, nauki polityczne, socjologia oraz wszystkim
zainteresowanym zagadnieniami rozwiàzywania problemów spo∏ecznych.
Dzi´kuj´ wszystkim Autorom za ogromny wk∏ad w rozwa˝ania o polskiej ekonomii
spo∏ecznej, jakie prowadziliÊmy w ciàgu prawie 4 lat realizacji projektu. Mam nadziej´,
˝e równie˝ dzi´ki tej publikacji sfera ta b´dzie mia∏a solidne podstawy teoretyczne
dla szukania odpowiednich dla siebie dróg rozwoju, w którym nie zginie z pola widzenia
ani cz∏owiek z jego faktycznymi problemami, ani rozwój lokalny jako zasadniczy cel
dla zwi´kszania jakoÊci ˝ycia mieszkaƒców polskich gmin, powiatów i regionów.
Dzi´kuj´ Zespo∏owi redakcyjnemu za tytanicznà prac´ zwiàzanà z przygotowywaniem
tej publikacji.
Jacek Kwiatkowski
Kierownik Projektu
5
wybor
10/7/08
8:33
Page 6
dr Adam Piechowski
Spó∏dzielczy Instytut Badawczy – Krajowa Rada Spó∏dzielcza
Spó∏dzielcze formy gospodarowania w Europie1
Przygotowujàc strategi´ dla rozwoju polskiej spó∏dzielczoÊci, nale˝y umieÊciç jà we
w∏aÊciwym kontekÊcie, w którym przyjdzie jej dzia∏aç w najbli˝szych latach – a wić
w kontekÊcie europejskiego jednolitego rynku, regulacji prawnych obowiàzujàcych
w Unii Europejskiej, wreszcie innych spó∏dzielni istniejàcych na naszym kontynencie,
które mogà – i powinny – byç naturalnymi partnerami dla naszych spó∏dzielni. W referacie moim skoncentruj´ si´ na tych dwóch ostatnich zagadnieniach – omówione
zostanà niektóre rozwiàzania legislacyjne dla spó∏dzielni w ró˝nych krajach europejskich
oraz podstawowe przes∏anki kszta∏tujàce polityk´ wobec spó∏dzielczoÊci Unii Europejskiej, której „ukoronowaniem” by∏o przyjćie w 2003 r. rozporzàdzenia w sprawie
statutu spó∏dzielni europejskiej, od sierpnia 2006 r. obowiàzujàcego i w naszym kraju.
Przedstawione zostanà krótko równie˝ wyniki najnowszych badaƒ nad potencja∏em
europejskiej spó∏dzielczoÊci.
1. Spó∏dzielczoÊç w Europie
Na prze∏omie XX i XXI wieku, gdy realna stawa∏a si´ perspektywa integracji Polski
z Unià Europejskà, polscy dzia∏acze podochodzili do tego z pewnà ambiwalencjà.
Niektórym wydawa∏o si´, ˝e zmierzamy do „spó∏dzielczego piek∏a”, w którym spó∏dzielnie poddane zostanà bezwzgl´dnym prawom wolnego rynku, nara˝one na konkurencj´ ze strony polskich i zagranicznych firm prywatnych faworyzowanych przez liberalnych polityków, skazane b´dà w perspektywie na upadek i ostateczne unicestwienie zapoczàtkowane „specustawà” z 1990 roku. Inni natomiast widzieli szans´
wejÊcia do „spó∏dzielczego nieba” – przypominali o dobrze rozwini´tej spó∏dzielczoÊci i docenianej powszechnie roli, jakà odgrywajà spó∏dzielnie w krajach zachodnich,
o korzystnych dla tego sektora legislacjach, wreszcie o wspierajàcej go polityce w∏adz
europejskich, do której dostosowaç si´ b´dzie musia∏ – chcàc nie chcàc – polski rzàd.
RzeczywistoÊç, jak to zwykle w takich sytuacjach bywa, nie okaza∏a si´ ani niebem, ani
piek∏em. Przede wszystkim nale˝y uÊwiadomiç sobie, ˝e spó∏dzielczoÊç w Europie jest
niezwykle zró˝nicowana, a jednolita polityka spó∏dzielcza, zarówno na szczeblu Unii
Europejskiej, jak i poszczególnych paƒstw cz∏onkowskich, w zasadzie nie istnieje.
W wielu krajach, nawet tak bliskich sobie jak paƒstwa cz∏onkowskie Unii Europejskiej,
spó∏dzielczoÊç posiada rozmaity status, odmienne tradycjei uregulowania prawne,
1
W tekÊcie niniejszym wykorzystano obszerne fragmenty referatu „Spó∏dzielczoÊç – ekonomia spo∏eczna –
rozwój lokalny. Niektóre doÊwiadczenia i dylematy Unii Europejskiej” przygotowanego przez autora na seminarium „Polska spó∏dzielczoÊç po akcesji Polski do Unii Europejskiej” zorganizowanego przez Warszawskà
Wy˝szà Szko∏´ Ekonomicznà 20 paêdziernika 2004 r.
6
wybor
10/7/08
8:33
Page 7
SPÓ¸DZIELCZE FORMY GOSPODAROWANIA W EUROPIE
ró˝nym cieszy si´ stopniem presti˝u spo∏ecznego. Jest z pewnoÊcià wa˝nym elementem ˝ycia gospodarczego, w pewnych przypadkach stanowi istotnà si∏´ politycznà, nie
ma jednak jednolitych regulacji prawnych ani narodowych ani, do niedawna, wspólnotowych. Jest zresztà niezwykle ró˝norodna, zarówno pod wzgl´dem sektorów dominujàcych w poszczególnych krajach, jaki najcz´Êciej wyst´pujàcych modeli spó∏dzielni,
wywodzi si´ z ró˝nych tradycjii nurtów ideowych. Zdarza si´, ˝e dzia∏acze czy cz∏onkowie
spó∏dzielni pewnych sektorów ignorujà niemal istnienie obok siebie spó∏dzielni innych
ga∏´zi.
Czy zresztà wiele wspólnego majà ze sobà pot´˝na Korporacja Spó∏dzielcza Mondragon,
mogàca Êmia∏o konkurowaç z wielkimi koncernami przemys∏owymi z liczàcà kilka
osób szwedzkà „nowà spó∏dzielnià” Êwiadczàcà najprostsze us∏ugi dla swych cz∏onków
czy podobnà jej w∏oskà spó∏dzielnia socjalnà? Przyk∏adów takich mo˝na by znaleêç
znacznie wićej.
Warto przypomnieç zatem jak przedstawia si´ status spó∏dzielni w Êwietle obowiàzujàcego w ró˝nych krajach ustawodawstwa. SpoÊród 15 krajów „starej” Unii Europejskiej specyficzne prawa dla spó∏dzielni istniejà w wi´kszoÊci spoÊród nich – poza Danià, w której dzia∏alnoÊç spó∏dzielni uregulowana jest jedynie Aktem o Przedsi´biorstwach Handlowych, wspólnym dla wszystkich rodzajów podmiotów gospodarczych (spó∏dzielnie nie sà w nim jednak wymienione z nazwy) oraz wewn´trznymi przepisami wynikajàcymi ze statutów, które to dopiero okreÊlajà spó∏dzielczà to˝samoÊç danej jednostki. Jest to swoisty paradoks, jako ˝e Dania, b´dàca jednà
z kolebek spó∏dzielczoÊci w Europie, w dalszym ciàgu nale˝y najbardziej „uspó∏dzielczonych” (zw∏aszcza w sektorze rolnym) paƒstw europejskich. W Holandii
i w Luksemburgu brak jest równie˝, co prawda, odr´bnych aktów prawnych, spó∏dzielnie
wzmiankowane sà jednak explicite w innych ustawach (o stowarzyszeniach, kodeksie
handlowym itp.).
Obowiàzujàce w pozosta∏ych krajach specyficzne spó∏dzielcze regulacje prawne sà
w pewnych przypadkach bardzo stare, choç oczywiÊcie wielokrotnie nowelizowane.
Austriacka Ustawa o Spó∏dzielniach pochodzi z roku 1873, irlandzkie Akty o Towarzystwach Przemys∏owych i Oszcz´dnoÊciowych z 1893 r., czy ustawa francuska
z roku 1947. Najnowsze – i uchodzàce za najnowoczeÊniejsze i jedno z najlepszych
w Unii – Prawo Spó∏dzielcze posiada od 2002 roku Finlandia. W kilku krajach – Belgii,
Portugalii i W∏oszech – spó∏dzielczoÊç wzmiankowana jest w konstytucjach; najbardziej znany jest s∏ynny artyku∏ 45 Konstytucji W∏och („Republika uznaje funkcje spo∏eczne spó∏dzielczoÊci charakteryzujàcej si´ pomocà wzajemnà i brakiem celów prywatnej spekulacji. Prawo wspiera jej wzrost najlepiej dostosowanymi do tego Êrodkami i stoi na stra˝y jej charakteru i celów poprzez mo˝liwoÊci jej kontroli”). We W∏oszech, a przede wszystkim w Hiszpanii, poza regulacjami ogólnokrajowymi, istniejà
regionalne czy prowincjonalne prawa spó∏dzielcze o znacznych nieraz ró˝nicach.
Odmienne bywa te˝ podejÊcie odnoÊnie uniwersalnoÊci prawa: w niektórych paƒstwach nadrz´dne ustawy (ewentualnie z rozdzia∏ami dotyczàcymi poszczególnych
pionów) regulujà dzia∏alnoÊç ca∏ej spó∏dzielczoÊci, a drobne akty uzupe∏niajà je najwy˝ej, regulujàc specyficzne aspekty niektórych bran˝, podczas gdy w innych krajach brak jest takiego uniwersalnego prawa, lub ma ono charakter jedynie ramowy,
7
wybor
10/7/08
8:33
Page 8
istniejà zaÊ odr´bne, równorz´dne ustawy dla spó∏dzielczoÊci ró˝nych sektorów,
zw∏aszcza kredytowego, rolniczego, pracy. Pierwszà „szko∏´” reprezentujà np. Austria, Belgia, Finlandia, Hiszpania czy Niemcy; drugà – Francja, Grecja, Szwecja czy
Wielka Brytania; w Êrodowiskach zainteresowanych problematykà legislacji spó∏dzielczej dotàd ˝ywa jest dyskusja, które z tych podejÊç jest bardziej funkcjonalne.
Pojawiajàce si´ nowe typy spó∏dzielni czasami „wt∏aczane” sà do istniejàcych regulacji, czasem zaÊ tworzone sà dla nich zupe∏nie nowe rozwiàzania prawne. Na przyk∏ad istnienie i dzia∏alnoÊç spó∏dzielni socjalnych we W∏oszech usankcjonowane zosta∏y ustawà nr 38 z 1991 r., dzi´ki której ten typ spó∏dzielni rozwinà∏ si´ niezwykle
w ostatnich latach, przyczyniajàc si´ znaczàco do rozwiàzania wielu nabrzmia∏ych
problemów spo∏ecznych, z którymi prze˝ywajàce kryzys paƒstwo opiekuƒcze nie
potrafi∏o si´ uporaç. Podobnie we Francji nowa ustawa z 2001 roku umo˝liwi∏a twoet
rzenie i dzia∏anie „spó∏dzielni dobra publicznego” (sociétés coopératives d’intér^
collectif) – szczególnej formy spó∏dzielni mogàcych ∏àczyç cz∏onków ró˝nych kategorii (u˝ytkowników, pracowników, a tak˝e osoby prawne takie jak inne stowarzyszenia, zwiàzki zawodowe, a nawet w∏adze publiczne), których celem jest zaspokajanie lokalnych potrzeb publicznych.
Wi´kszoÊç krajowych legislacji uznaje zrzeszeniowy charakter spó∏dzielni, podkreÊlajàc nieograniczonoÊç liczby cz∏onków oraz zmiennoÊç kapita∏u. W niektórych jednak przypadkach (Francja, Finlandia, Niemcy, W∏ochy) definiowane sà one jako
spó∏ki bàdê przedsi´biorstwa o specyficznych cechach. Wiele zawartych w poszczególnych aktach prawnych definicji nawiàzuje mniej lub bardziej wprost do
omówionej dalej „Deklaracji Spó∏dzielczej To˝samoÊci” Mi´dzynarodowego Zwiàzku
Spó∏dzielczego. BezpoÊrednio odwo∏uje si´ do niej jednak tylko ustawodawstwo
hiszpaƒskie.
We wszystkich krajach Unii obowiàzuje generalnie zasada „jeden cz∏onek – jeden g∏os”,
ewentualnie z mo˝liwoÊcià pewnego omijania jej w przypadku spó∏dzielni wy˝szego
stopnia („spó∏dzielni spó∏dzielni”), bàdê w przypadku istnienia osobnej kategorii
„cz∏onków-inwestorów” – sà oni dopuszczeni w Finlandii, Francji, Hiszpanii, z pewnymi ograniczeniami w Niemczech i W∏oszech. Czasem wprowadzony jest system
„wa˝enia g∏osów” w zale˝noÊci od wielkoÊci transakcji ze spó∏dzielnià (Hiszpania,
Irlandia, Wielka Brytania,), ale i on podlega ró˝nym restrykcjom.
Bardzo zró˝nicowana jest natomiast minimalna liczba cz∏onków (osób fizycznych):
od 2 (w Holandii) i 3 (Belgia, Wielka Brytania), przez 5 (Finlandia, Hiszpania, Luksemburg, Portugalia), 7 (Francja, Irlandia, Niemcy), 9 (W∏ochy) po 20 (w Grecji); Austria i Szwecja nie majà okreÊlonej prawnie takiej minimalnej liczby, a w niektórych
krajach dopuszczalne jest obni˝enie limitu w spó∏dzielniach o szczególnym statusie
(np. „ma∏e spó∏dzielnie” we W∏oszech).
OdpowiedzialnoÊç cz∏onków jest zazwyczaj ograniczona, choç w niektórych krajach
(Holandia, Niemcy, Portugalia, W∏ochy) przyjmuje si´ mo˝liwoÊç odpowiedzialnoÊci
nieograniczonej. Struktury zarzàdzania spó∏dzielni wpisane sà do odpowiednich
ustaw w Austrii i w Niemczech, gdzie obowiàzuje powo∏anie zarzàdu i rady nadzorczej.
W tych dwóch paƒstwach szczególnie silnie zaznaczona jest w ustawodawstwie
sprawa spó∏dzielczej lustracji (audytu), jako odr´bnej formy kontroli dokumentów
8
wybor
10/7/08
8:33
Page 9
i dzia∏alnoÊci spó∏dzielni przez lustratorów ze specjalnych spó∏dzielczych organizacji
(zwiàzków rewizyjnych); w Austrii zajmuje si´ tym osobna ustawa. Ró˝ne formy zewn´trznego audytu przewidziane sà jednak równie˝ i w wi´kszoÊci innych krajów,
ewentualnie ich obligatoryjnoÊç bàdê cz´stotliwoÊç uzale˝niona jest od wielkoÊci
spó∏dzielni.
Nie we wszystkich paƒstwach istniejà prawne regulacje spraw majàtkowych spó∏dzielni. JeÊli zosta∏y wprowadzone, to dotyczà g∏ównie zasady tworzenia niepodzielnego funduszu zasobowego (okreÊlanego najcz´Êciej jako rezerwy) oraz jego podzia∏u w razie rozwiàzania spó∏dzielni. Przeznaczenie okreÊlonej cz´Êci nadwy˝ki bilansowej (od 5% do 20%) na fundusz zasobowy obowiàzuje m. in. w Finlandii, Francji,
Grecji, Hiszpanii, Portugalii, W∏oszech. W tym ostatnim kraju ponadto cz´Êç nadwy˝ki (3%) wp∏acona byç musi na mi´dzyspó∏dzielcze fundusze zabezpieczeƒ i rozwoju (dzia∏ajàce przy federacjach spó∏dzielczych bàdê przy odpowiednich ministerstwach dla spó∏dzielni niezrzeszonych), zaÊ w Hiszpanii na fundusz rozwojowo-szkoleniowy, (co najmniej 5%). Podzia∏ obowiàzkowego funduszu zasobowego
przy rozwiàzaniu spó∏dzielni jest zdecydowanie niedozwolony we Francji, Hiszpanii,
Portugalii i W∏oszech; w takich przypadkach przeznaczony on mo˝e byç na „dobro
po˝ytku powszechnego” (Francja) czy wspomniane fundusze mi´dzyspó∏dzielcze
(W∏ochy). W niektórych krajach istniejà odr´bne, najcz´Êciej korzystne, regulacje
podatkowe dla spó∏dzielni, podczas gdy w innych podlegajà one powszechnym przepisom, takim jak np. spó∏ki.
Powy˝szy krótki przeglàd wskazuje na ogromne zró˝nicowanie ustawodawstwa
spó∏dzielczego. OczywiÊcie istniejà przy tym równie˝ i wielkie podobieƒstwa,
zw∏aszcza w zakresie spraw, które regulowane sà wewn´trznymi przepisami statutowymi (np. tworzenie niepodzielnych rezerw stosowane jest zwykle w praktyce
równie˝ w tych krajach, gdzie nie jest narzucone prawnie). W tym zakresie – to znaczy uznaniu, do jakiego stopnia ogólne prawo winno wchodziç w szczegó∏y dotyczàce spó∏dzielni, a ile tym ostatnim mo˝na pozostawiç „wolnoÊci” w projektowaniu
swoich statutów – równie˝ trwa nierozstrzygni´ta dyskusja w spó∏dzielczych Êrodowiskach prawniczych. Generalnie wydaje si´, ˝e w tradycji legislacyjnej Europy Zachodniej istniejà trzy g∏ówne nurty: romaƒski (W∏ochy, Francja, Hiszpania, Portugalia),
niemiecko-skandynawski (Austria, Niemcy, Szwecja, Finlandia, Holandia) oraz brytyjski
(Wielka Brytania, Irlandia), choç oczywiÊcie ró˝nice i podobieƒstwa cz´sto si´ zacierajà i wyst´puje szereg rozwiàzaƒ poÊrednich.
Dodajmy do tego ogromne zró˝nicowanie spó∏dzielczych struktur ponadpodstawowych,
których istnienie i formy niekoniecznie muszà byç uregulowane prawnie, a znacznym
stopniu wynikajà z tradycji i historii. OdmiennoÊci dotyczà roli organizacji ogólnospó∏dzielczych (mi´dzysektorowych), które w wielu paƒstwach nie zosta∏y powo∏ane,
bàdê sà cia∏ami s∏abymi o ograniczonych kompetencjach i charakterze raczej platform wymiany opinii Êrodowisk spó∏dzielczych, ni˝ organizacji przedstawicielskich.
W krajach tych wyst´pujà najcz´Êciej silne organizacje bran˝owe, przynajmniej
w pionach w danym kraju dominujàcych. Bywajà one jedno lub kilku stopniowe
(z ogniwami regionalnymi), stanowià zwiàzki, federacje, bàdê luêniejsze konfederacje
i stowarzyszenia. Mogà byç jedno czy dwuramienne i ró˝ny jest ich stopieƒ zaanga˝owania w dzia∏alnoÊç gospodarczà.
9
wybor
10/7/08
8:33
Page 10
Najbardziej rozbudowanà struktur´ spó∏dzielczà majà bez wàtpienia W∏ochy. Istniejà
tu trzy g∏ówne centrale spó∏dzielcze nawiàzujàce do odmiennych tradycji ideowych
i w przesz∏oÊci ÊciÊle powiàzane z okreÊlonymi si∏ami politycznymi: lewicowa Liga
Spó∏dzielcza (Legacoop), majàca kiedyÊ bliskie zwiàzki z W∏oska Partià Komunistycznà,
Konfederacja Spó∏dzielcza (Confcooperative), wspó∏pracujàca dawniej z ChrzeÊcijaƒskà
Demokracjà oraz liberalne Generalne Stowarzyszenie Spó∏dzielni (Associazione Generale delle Cooperative) zwiàzane niegdyÊ z Partià Republikaƒskà. Wszystkie one
majà swoje organizacje regionalne oraz bran˝owe, które równie˝ zwykle dzielà si´
na regionalne. W wyniku kryzysu tradycyjnego systemu partyjnego W∏och pod koniec
ubieg∏ego stulecia, te konkurencyjne, a nawet wrogie kiedyÊ sobie ugrupowania,
usamodzielni∏y si´ i, pozostawiajàc ideologi´ w sferze ogólnych deklaracji, pod wieloma wzgl´dami upodobni∏y si´ do siebie, podj´∏y dzia∏ania nastawione na pragmatyzm,
a tak˝e sà w stanie wspó∏pracowaç ze sobà w wielu wa˝nych dla spó∏dzielczoÊci
sprawach. Poza tymi organizacjami o charakterze reprezentacyjno-politycznym (kierujà one te˝ m. in. wspomnianymi wczeÊniej funduszami mi´dzyspó∏dzielczymi), we
W∏oszech istniejà równie˝ tak zwane „konsorcja spó∏dzielcze”, grupujàce spó∏dzielnie
okreÊlonych typów, prowadzàce wspólnà dzia∏alnoÊç gospodarczà, promocyjnà,
szkoleniowà, badawczo-rozwojowà itp. Co znamienne, w jednym konsorcjum bywajà
zrzeszone spó∏dzielnie nale˝àce do odmiennych centrali. Takim znanym konsorcjum
dla spó∏dzielni socjalnych jest np. CGM, powsta∏e w 1987 r. jako inicjatywa lokalna
na pó∏nocy kraju (regiony: Lombardia, Veneto i Emilia-Romagnia), a obecnie zrzeszajàce poprzez 50 konsorcjów terytorialnych przesz∏o 800 spó∏dzielni z ca∏ych W∏och.
Podobnie zró˝nicowana jest sytuacja w nowych 12 krajach Unii Europejskiej. Generalnie stosowana bywa zasada, ˝e w przypadku istnienia silnych bran˝owych zwiàzków
spó∏dzielczych, ogólnokrajowa organizacja ogólno-spó∏dzielcza (odpowiednik naszej
Krajowej Rady Spó∏dzielczej) nie istnieje, bàdê jest instytucjà s∏abà, majàcà charakter
wspólnej reprezentacji czy nawet jedynie forum spotkaƒ i wymiany poglàdów spó∏dzielców. Szczególnie interesujàce rozwiàzanie, wywodzàce si´ z legislacji dawnej
Czechos∏owacji, wprowadzono w Czechach i na S∏owacji. Dzia∏ajà tam dobrze zorganizowane centrale spó∏dzielni pracy, rolniczych, mieszkaniowych czy spo˝ywców,
zaÊ na szczeblu centralnym istniejà niewielkie „Unia” (na S∏owacji) bàdê „Asocjacja”
(w Czechach), na czele których stojà zmieniajàcy si´ rotacyjnie co rok prezesi poszczególnych zwiàzków bran˝owych.
2. Polityka spó∏dzielcza Unii Europejskiej
Mimo przedstawionego powy˝ej wa˝nego miejsca spó∏dzielczoÊci w legislacji wi´kszoÊci krajów, w polityce w∏adz Unii Europejskiej jest ona zauwa˝alna w stosunkowo
niewielkim stopniu. Niemniej kilka faktów, jak chocia˝by wspomniane wczeÊniej
przyjćie statutu spó∏dzielni europejskiej, Êwiadczy o pewnych próbach tworzenia
wspólnej „polityki spó∏dzielczej” na szczeblu wspólnotowym. W warunkach tak wielkiej
ró˝norodnoÊci regulacji prawnych, a nawet samego pojmowania istoty spó∏dzielni,
jak to omówiono, jest to jednak trudne zadanie. Polityka ta jest wić raczej realizacjà
elementarnej zasady równoÊci wszystkich podmiotów na wspólnym obszarze gospodarczym. Co wa˝ne jednak, istniejàce obecnie w Unii instrumenty wcielania w ˝ycie tej
„polityki”, wyraênie podkreÊlajà odr´bnoÊç spó∏dzielni jako formy organizacji gospodarczej.
10
wybor
10/7/08
8:33
Page 11
Powszechnie uznany zespó∏ kryteriów tej odr´bnoÊci – zawierajàcy definicj´ spó∏dzielni, wyszczególnienie wartoÊci, na jakich spó∏dzielnie opierajà swojà dzia∏alnoÊç, oraz ogólne zasady ich dzia∏ania – przyj´ty zosta∏ w 1995 roku przez Mi´dzynarodowy Zwiàzek Spó∏dzielczy jako „Deklaracja Spó∏dzielczej To˝samoÊci”. Stwierdza
ona m. in., ˝e „Spó∏dzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczy∏y
si´ dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, spo∏ecznych i kulturalnych poprzez wspó∏posiadane i demokratycznie
kontrolowane przedsi´biorstwo. Spó∏dzielnie opierajà swojà dzia∏alnoÊç na wartoÊciach samopomocy, samo-odpowiedzialnoÊci, demokracji, równoÊci, sprawiedliwoÊci i solidarnoÊci. Zgodnie z tradycjami za∏o˝ycieli ruchu spó∏dzielczego, cz∏onkowie
spó∏dzielni wyznajà wartoÊci etyczne uczciwoÊci, otwartoÊci, odpowiedzialnoÊci
spo∏ecznej i troski o innych. Zasady spó∏dzielcze sà wytycznymi, przy pomocy których
spó∏dzielnie wprowadzajà swoje wartoÊci do praktyki”. Sà to: (1) Zasada dobrowolnego i otwartego cz∏onkostwa, (2) Zasada demokratycznej kontroli cz∏onkowskiej,
(3) Zasada ekonomicznego uczestnictwa cz∏onków, (4) Zasada autonomii i niezale˝noÊci, (5) Zasada kszta∏cenia, szkolenia i informacji, (6) Zasada wspó∏pracy pomi´dzy spó∏dzielniami i (7) Zasada troski o spo∏ecznoÊç lokalnà. Zasady powy˝sze powsta∏y w wyniku ewolucji pierwotnych, pochodzàcych jeszcze z roku 1844, a wprowadzonych przez twórców jednej z pierwszych dzia∏ajàcych z sukcesem spó∏dzielni
spo˝ywców w Rochdale w pó∏nocnej Anglii „Zasad Roczdelskich”, skodyfikowanych
póêniej po raz pierwszy przez Mi´dzynarodowy Zwiàzek Spó∏dzielczy w 1937 roku.
Sformu∏owania Deklaracji, dokumentu organizacji pozarzàdowej, jakà jest MZS, mogà
mieç moc wià˝àcà najwy˝ej dla jej cz∏onków, czyli samych spó∏dzielni, ale nie dla legislatorów krajowych czy organów prawodawczych struktur ponadnarodowych, jakà jest
Unia Europejska. Powo∏ujà si´ jednak na nià dwa inne wa˝ne instrumenty mi´dzynarodowe: Wytyczne zmierzajàce do stworzenia wspierajàcego Êrodowiska dla rozwoju
spó∏dzielni Organizacji Narodów Zjednoczonych z 2001 r., oraz Zalecenie nr 193
Mi´dzynarodowej Organizacji Pracy dotyczàce promowania spó∏dzielni.
Warto tu przypomnieç zw∏aszcza to ostatnie, tym bardziej, ˝e do nadania mu jego
ostatecznego kszta∏tu przyczyni∏ si´ udzia∏ delegacji KRS (Jerzy Jankowski i Adam
Piechowski) w obradach Mi´dzynarodowej Konferencji Pracy w Genewie w 2002 r.,
która to Zalecenie uchwali∏a. Przyj´te po kilkuletniej dyskusji, uwzgl´dniajàc stanowiska i postulaty MZS oraz organizacji spó∏dzielczych z paƒstw cz∏onkowskich, Zalecenie m. in. podkreÊla rol´ spó∏dzielni w rozwoju spo∏eczno-ekonomicznym, potwierdza spó∏dzielczà to˝samoÊç (in extenso przytaczajàc Deklaracj´ Spó∏dzielczej
To˝samoÊci), rekomenduje równoprawne traktowanie spó∏dzielni z innymi podmiotami, okreÊla rol´ rzàdów w tworzeniu polityki wspierajàcej i ram prawnych dla spó∏dzielni oraz u∏atwianiu im dost´pu do us∏ug wspierajàcych i finansowych, precyzuje
rol´ organizacji pracodawców, pracowników i spó∏dzielczych w dzia∏aniach promujàcych spó∏dzielnie, wreszcie zakreÊla ramy wspó∏pracy mi´dzynarodowej w powy˝szych zakresach. Jest to z pewnoÊcià najdalej idàcy i o najwi´kszym znaczeniu
ogólnoÊwiatowy dokument o charakterze instrumentu normatywnego dotyczàcy
spó∏dzielczoÊci. Zalecenia MOP, choç nie majà, co prawda, mocy wià˝àcej jak traktaty czy konwencje, sà raczej przewodnikiem dla paƒstw cz∏onkowskich, które sà
jednak zobowiàzane do sk∏adania Dyrektorowi Generalnemu MOP raportów o stanie
legislacji i praktyce jej stosowania w zakresie, którego dotyczy Zalecenie. A Zalecenie
11
wybor
10/7/08
8:33
Page 12
nr 193 przyj´te zosta∏o w drodze g∏osowania w 2002 r. przez przedstawicieli rzàdów
wszystkich paƒstw – w tym cz∏onków Unii Europejskiej – mo˝na wić przyjàç, ˝e jest
przez nich uznane za wa˝ne.
Nic zatem dziwnego, ˝e wartoÊci i zasady spó∏dzielcze zawarte w Deklaracji Spó∏dzielczej To˝samoÊci oraz, razem z innymi rekomendacjami, w Zaleceniu MOP, sta∏y
si´ podstawà „filozofii” trzech wa˝nych dokumentów Unii Europejskiej. Pierwszy
z nich to Dokument Konsultacyjny Komisji Europejskiej „Co-operatives in Enterprise
Europe” (znany w Polsce jako „Bia∏a ksi´ga o przedsi´biorstwach spó∏dzielczych”)
przyj´ty w listopadzie 2001 r.; przywo∏uje on definicj´ spó∏dzielni MZS i stwierdza m. in.,
˝e ekonomia spo∏eczna i spó∏dzielnie przyczyniajà si´ do realizacji kluczowych celów politycznych Unii Europejskiej, takich jak polityka spo∏eczna i zatrudnienia, rozszerzenie Unii, rozwój regionalny, polityka zamówieƒ publicznych, rozwój w∏asnoÊci
pracowniczej i organizacji pracy, pomoc w dzia∏aniach na rzecz rozwoju.
Podobnie „filozofi´” wobec spó∏dzielczoÊci formu∏uje preambu∏a rozporzàdzenia
o statucie spó∏dzielni europejskiej, o którym ju˝ by∏a mowa. PodkreÊla ona tak˝e, ˝e
„w przypadku spó∏dzielni chodzi przede wszystkim o zrzeszenia osób fizycznych lub
prawnych, do których stosuje si´ odmienne i szczególne zasady funkcjonowania ni˝
w stosunku do pozosta∏ych podmiotów gospodarczych. Do zasad tych nale˝y zaliczyç zasad´ demokratycznej struktury i kontroli oraz zasad´ podzia∏u zysku netto za
rok obrotowy na zasadzie s∏usznoÊci. Te szczególne zasady obejmujà przede wszystkim zasad´ pierwszeƒstwa osoby przed kapita∏em, która jest odzwierciedlana w specyficznych zasadach dotyczàcych przyjmowania, wyst´powania oraz wykluczania
cz∏onków, jak równie˝ w zasadzie: »jedna osoba, jeden g∏os«, gdzie prawo g∏osu
przypisane jest do osoby ze wskazaniem, ze cz∏onkowie nie mogà wykonywaç ˝adnych praw w zwiàzku z aktywami spó∏dzielni” (pkt. 7 i 8). Rozporzàdzenie o statucie
spó∏dzielni europejskiej – czyli spó∏dzielni, która b´dàc zarejestrowana w jednym
paƒstwie Unii, b´dzie posiada∏a jednakowà osobowoÊç prawnà we wszystkich pozosta∏ych krajach cz∏onkowskich, b´dzie mog∏a bez przeszkód prowadziç dzia∏alnoÊç ponad granicami tych krajów i b´dzie podlega∏a przede wszystkim przepisom
wspólnotowym, zaÊ krajowym (paƒstwa siedziby) tylko w tych przypadkach, których
prawa wspólnotowe nie regulujà – przyj´te w sierpniu 2003 r., zgodnie z procedurami
obowiàzujàcymi w Unii, wesz∏o ostatecznie w ˝ycie w sierpniu 2006 r. W czasie tych
trzech lat paƒstwa cz∏onkowskie by∏y zobligowane wprowadziç odpowiednie regulacje do ustaw krajowych, a wić równie˝ dostosowaç swoje wewn´trzne przepisy
prawne do postanowieƒ rozporzàdzenia, innymi s∏owy do pewnego stopnia oczywiÊcie
zharmonizowaç w∏asne prawa spó∏dzielcze.
To w∏aÊnie trzeci wa˝ny dokument Unii Europejskiej – przyj´ty w lutym 2004 r. Komunikat Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo∏ecznego oraz Komitetu Regionów „O promowaniu spó∏dzielni w Europie” – dotyczy tego procesu harmonizacji, ale tak˝e zawiera konkretne zobowiàzania, jakie bierze na siebie Komisja Europejska (okreÊlone jako 12 „dzia∏aƒ” na lata
2004 – 2008) oraz sugestie dla rzàdów paƒstw cz∏onkowskich odnoÊnie wspierania
spó∏dzielczoÊci, poprawy legislacji spó∏dzielczej oraz lepszego jej uwzgl´dniania
w formu∏owanych celach polityki wspólnotowej. Samym swoim tytu∏em Komunikat
nawiàzuje do Zalecenia MOP, posiada wiele bliskich mu stwierdzeƒ i, podobnie jak
12
wybor
10/7/08
8:33
Page 13
ono, przywo∏uje MZS-owskà Deklaracj´ Spó∏dzielczej To˝samoÊci. Jednà z najwa˝niejszych rekomendacji zawartych w komunikacie jest stwierdzenie, ˝e „legislatorzy
z poszczególnych krajów, przygotowujàc nowe ustawy dotyczàce spó∏dzielni, powinni
zatem opieraç si´ na tej spó∏dzielczej definicji, wartoÊciach i zasadach; przy tym jednak
po˝àdane jest aby Paƒstwa Cz∏onkowskie by∏y równie˝ wystarczajàco elastyczne
w celu umo˝liwienia spó∏dzielniom efektywnej konkurencji na swoich rynkach, na równoprawnych warunkach jakie majà inne formy przedsi´biorstw. Spó∏dzielniom nie jest
potrzebne preferencyjne traktowanie, lecz legislacja, która pozwala im mieç równe
szanse”.
Wszystko to, o czym wspomniano powy˝ej by∏o mo˝liwe dzi´ki ogromnej pracy
i lobbingowi wobec w∏adz Unii Europejskiej dokonanej przez samych spó∏dzielców
i ich organizacje. Szczególnie wa˝nà rol´ odegra∏ tu wzmiankowany ju˝ CCACE –
Komitet Koordynacyjny Europejskich Stowarzyszeƒ Spó∏dzielczych, grupujàcy europejskie bran˝owe organizacje spó∏dzielcze (COGECA – spó∏dzielczoÊç rolnicza,
CECOP – spó∏dzielczoÊç pracy, CECODHAS – spó∏dzielczoÊç mieszkaniowa itp.),
powsta∏y w 1983 r. (poczàtkowo jako CCACC), posiadajàcy oficjalny status konsultacyjny wobec w∏adz Unii Europejskiej. Jeszcze przed jego powo∏aniem, na polu reprezentowania interesów nie tylko spó∏dzielni rolniczych zas∏u˝y∏a si´ zw∏aszcza
COGECA (Generalna Konfederacja Spó∏dzielni Rolniczych w Unii Europejskiej). To
dzi´ki tym organizacjom w∏aÊnie, tematyka spó∏dzielcza w∏àczona zosta∏a w obszar
zainteresowaƒ przede wszystkim Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo∏ecznego,
który ju˝ w 1978 r., w przygotowanym przez siebie studium, podkreÊli∏ rol´ spó∏dzielni
i innych podobnych form w polityce regionalnej i promowaniu demokracji. Skutkowa∏o to m. in. w przyj´tej w 1980 r. uchwale Parlamentu Europejskiego, który apelowa∏
do Komisji Europejskiej o lepsze uznanie spó∏dzielczoÊci i rozpoczćie prac nad statutem spó∏dzielni europejskiej. Sprawy te powraca∏y w kolejnych rezolucjach z 1983
i 1987 r., a do dzia∏aƒ tych w∏àczy∏ si´ równie˝ Europejski Komitet Ekonomiczno-Spo∏eczny. JednoczeÊnie zaÊ, poniewa˝ w Europie coraz bardziej upowszechnia∏o
si´ pojćie szerokiego sektora gospodarki (ekonomii) spo∏ecznej, obejmujàcego
poza spó∏dzielniami równie˝ fundacje i stowarzyszenia oraz towarzystwa ubezpieczeƒ wzajemnych, od tego czasu zajmowano si´ nimi najcz´Êciej wspólnie. W 1990 r.
w Parlamencie Europejskim utworzona zosta∏a mi´dzyklubowa grupa ds. ekonomii
spo∏ecznej, która przygotowa∏a wst´pne propozycje regulacji dla ka˝dego ze
wzmiankowanych filarów gospodarki spo∏ecznej. Odpowiednie projekty przyj´te zosta∏y rok póêniej przez Komisj´ Europejskà, a w marcu 1992 r. przekazane zosta∏y
do Rady i zaakceptowane przez Parlament. W ten sposób rozpocz´ty zosta∏ oficjalnie
proces legislacyjny, który mia∏ potrwaç ponad 10 lat, a na jego pomyÊlne zakoƒczenie
znaczny wp∏yw wywar∏ nacisk CCACE i jego dzia∏aczy. Pod egidà CCACE równie˝
dwukrotnie (w 2001 i w 2005 r.) odby∏y si´ Europejskie Konwencje Spó∏dzielcze
z udzia∏em najwy˝szych przedstawicieli w∏adz europejskich. Komitet by∏ te˝ jednym
z inicjatorów organizacji bardzo wa˝nych dla spó∏dzielczoÊci i ca∏ego sektora gospodarki spo∏ecznej Europejskich Konferencji Ekonomii Spo∏ecznej, z których jedna mia∏a miejsce w Krakowie (w 2004 r.).
Na arenie europejskiej, niezale˝nie od CCACE, dzia∏a∏ Region Europejski Mi´dzynarodowego Zwiàzku Spó∏dzielczego, reprezentujàcy spó∏dzielczoÊç ze wszystkich
krajów, nie tylko unijnych. Kroki zmierzajàce do integracji tych dotàd równolegle ist13
wybor
10/7/08
8:33
Page 14
niejàcych organizacji zapoczàtkowano przed kilku laty. Wskazywano na koniecznoÊç uzyskania wi´kszej autonomii przez Region Europejski, najwi´kszy w Zwiàzku
i b´dàcy najpowa˝niejszym p∏atnikiem sk∏adek, lecz zarazem nie posiadajàcy w∏asnego biura (by∏o ono cz´Êcià biura g∏ównego MZS w Genewie) i oddalony od
g∏ównych instytucji europejskich. By∏o to szczególnie niedogodne w zwiàzku
z ostatnim i przewidzianym na 1 stycznia 2007 r. rozszerzeniem Unii Europejskiej,
od kiedy wi´kszoÊç cz∏onków MZS-Europa stanowiç b´dà organizacje spó∏dzielcze
z paƒstw cz∏onkowskich UE. Postanowiono wić nawiàzaç ÊciÊlejszà wspó∏prac´
pomi´dzy MZS-Europa i CCACE poprzez powo∏anie „wspólnej platformy” i stworzenie
wspólnego biura w Brukseli. Po∏àczono w ten sposób potencja∏ finansowy i ogólnoÊwiatowy presti˝ MZS ze znajomoÊcià realiów UE i doÊwiadczeniami w zakresie uczestnictwa w programach europejskich reprezentowanych przez CCACE i jego cz∏onków.
W celu dalszego pog∏´biania integracji, w lutym 2006 r. 11 organizacji cz∏onkowskich
MZS-Europa i CCACE reprezentowanych w Radzie Europejskiej MZS (wÊród nich Krajowa Rada Spó∏dzielcza) podj´∏o decyzj´ o powo∏aniu nowej wspólnej organizacji dla
ca∏ej spó∏dzielczoÊci europejskiej pod nazwà „Cooperatives Europe” („Spó∏dzielnie Europy”) i, zgodnie z wymaganymi procedurami, zarejestrowaniu jej na podstawie prawa
belgijskiego (gdy˝ siedzibà jej jest Bruksela) jako „asbl”, czyli Stowarzyszenie bez Celu
Zarobkowego. JednoczeÊnie kontynuowano prace nad statutem, który stwierdza wyraênie
w art. 1, ˝e „Cooperatives Europe” jest „Regionem Europejskim MZS i jako taki stanowi
europejskà reprezentacj´ spó∏dzielczego modelu gospodarowania w Europie”. Proces
integracji sfinalizowany zosta∏ podczas wspólnego Zgromadzenia Regionalnego dla Europy MZS i Zgromadzenia CCACE w Manchesterze 11 listopada 2006 r. JednomyÊlnie
przyj´to rezolucj´ o przekszta∏ceniu Regionu Europejskiego MZS i CCACE w stowarzyszenie „Co-operatives Europe” oraz dokonano wyboru w∏adz. Wspó∏prezydentami
(zgodnie ze statutem organizacjà wspó∏rzàdzà dwie osoby) jednog∏oÊnie wybrano Dam´
Pauline Green (z Wielkiej Brytanii), dotychczasowà prezydent, MZS-Europa, która dalej
pozostanie wiceprezydentem Êwiatowego MZS, oraz Etienne Pflimlina (z Francji), dotàd
pe∏niàcego funkcj´ przewodniczàcego CCACE. W 13-osobowej Radzie Europejskiej
znalaz∏ si´ reprezentant Polski – prezes zarzàdu KRS Alfred Domagalski.
3. Potencja∏ europejskiej spó∏dzielczoÊci
Niezale˝nie od przedstawionych wczeÊniej ró˝nic, potencja∏ ekonomiczny spó∏dzielni w Europie jest ogromny. Brak jest niestety szczegó∏owych statystyk tego sektora
(spó∏dzielnie jako takie nie sà wyodr´bniane w statystykach narodowych), mo˝na si´ wić
opieraç tu jedynie na danych szacunkowych. Takiej szacunkowej analizy dokona∏a
ostatnio „Co-operatives Europe”. Opiera∏a si´ ona na danych przekazanych przez
171 europejskich organizacji cz∏onkowskich MZS-Europai CCACE.
Liczb´ spó∏dzielni w Europie w 2005 r. oszacowano na 267 tys. (z czego 246 tys. w krajach UE ∏àcznie z Bu∏garià i Rumunià), liczb´ cz∏onków na 163 miliony (145 w UE),
a pracowników zatrudnionych przez spó∏dzielnie na 5,4 miliona (4,7 miliona w UE).
Oczywiste jest przy tym, ze spó∏dzielnie w ró˝ny sposób wp∏ywajà na ˝ycie jeszcze
szerszych rzesz spo∏ecznych, których liczebnoÊç jednak trudna jest do okreÊlenia
(klienci spó∏dzielczych sklepów, mieszkaƒcy spó∏dzielczych osiedli itp.).
14
wybor
10/7/08
8:33
Page 15
Do najbardziej „uspó∏dzielczonych” krajów, bioràc pod uwag´ liczb´ dzia∏ajàcych
przedsi´biorstw spó∏dzielczych, nale˝à Francja (ponad 80 tys.), Hiszpania (ok. 50 tys.),
W∏ochy (prawie 50 tys.), Polska (nieca∏e 20 tys.) i Niemcy (niemal 10 tys.), nast´pnie
Szwecja, Finlandia, Austria, Portugalia, Rumunia, W´gry, Holandia, Czechy, Bu∏garia,
Cypr, Estonia i inne. Pod wzgl´dem liczby cz∏onków nadal na pierwszym miejscu
jest Francja (prawie 40 milionów), na drugie przesun´∏y si´ Niemcy (25 mln), na trzecim
pojawia si´ Wielka Brytania (niespe∏na 20 mln), na czwarte spad∏y W∏ochy (nieco ponad
10mln), a w czo∏ówce, na piàtym miejscu pozosta∏a Polska (ok. 10 mln).
Jeszcze inaczej przedstawia si´ kolejnoÊç w przypadku analizy liczby pracowników
spó∏dzielni: Francja zachowuje swe pierwsze miejsce (przesz∏o 1 milion), na drugim sà
W∏ochy (ok. 1 mln), na trzecim Niemcy (prawie 600 tys.), na czwartym Hiszpania (ok. 500
tys.) i na piàtym znów Polska (ponad 400 tys.).
Poza Unià Europejskà najwi´kszà spó∏dzielczà pot´gà jest Rosja (prawie 3,5 tys. spó∏dzielni, ponad 7 mln cz∏onków i ok. 350 tys. pracowników). Na drugim miejscu jest
doÊç nieoczekiwanie Szwajcaria (niespe∏na 2,5 tys. spó∏dzielni, przesz∏o 2 mln cz∏onków,
ok. 10 tys. pracowników), dalej Ukraina (odpowiednio 2,2 tys., nieca∏y 1 mln i ponad
100 tys.), Serbia i Czarnogóra (1,4 tys. spó∏dzielni, 100 tys. cz∏onków, ok. 10 tys. pracowników), a dalej Chorwacja, Norwegia, Bia∏oruÊ, Mo∏dawia, Turcja i Gruzja.
Najsilniejszà w Europie bran˝à sà banki spó∏dzielcze (55 tys. banków, ponad 50 mln
cz∏onków i 0,8 mln pracowników), nast´pnie spó∏dzielnie rolnicze (ponad 30 tys.
spó∏dzielni, 17 mln cz∏onków, 1 mln pracowników), spó∏dzielnie mieszkaniowe (25 tys.
spó∏dzielni, 12 mln cz∏onków, 20 tys. pracowników), spó∏dzielnie spo˝ywców (5 tys.
spó∏dzielni, ale a˝ 35 mln cz∏onków i ponad 1 mln pracowników) i spó∏dzielnie pracy
(prawie 70 tys. spó∏dzielni i 1,3 mln cz∏onków-pracowników).
Przeprowadzono równie˝ ranking 50 najwi´kszych spó∏dzielni europejskich. 13 z nich
pochodzi z Francji, 8 z Niemiec, 6 z Holandii, po 4 z W∏och i Finlandii, po 3 z Danii
i Szwecji, po 2 z Irlandii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii oraz po 1 z Hiszpanii i Austrii;
jedna ma charakter ponadnarodowy (szwedzko-norwesko-duƒska). A˝ 25 spoÊród
tych spó∏dzielni reprezentuje sektor rolno-˝ywnoÊciowy, 13 spo˝ywców, 11 finansowy
i tylko jedna spó∏dzielczoÊç pracy. Co znamienne, wÊród tych olbrzymów przewa˝ajà
spó∏dzielnie stare – jedna czwarta z nich liczy ponad 100 lat, a najstarsza za∏o˝ona
zosta∏a w 1863 r. Wszystkich tych 50 spó∏dzielni wykazuje ∏àcznie roczne obroty niemal
250 mld euro. Na pierwszym miejscu jest tu francuska grupa banków spó∏dzielczych
Credit Agricole, za∏o˝ona w 1897 r., a obecnie wykazujàca roczne obroty 25 mld euro
i dysponujàca majàtkiem prawie biliona euro. Na drugim miejscu jest szwajcarski Migros, sieç handlowa, która w 1925 r. przekszta∏cona zosta∏a z firmy prywatnej w spó∏dzielni´ spo˝ywców. Roczne jej obroty wynoszà 14 mld euro, a majàtek 11 mld.
Trzecie miejsce zajmuje te˝ reprezentant sektora spo˝ywców – brytyjska Cooperative
Group za∏o˝ona w swojej pierwotnej formie w 1863 r., obecnie osiàgajàca roczne obroty
12 mld euro i posiadajàca majàtek 23 mld. Na czwartym miejscu jest Korporacja
Mondragon z hiszpaƒskiego Kraju Basków, za∏o˝ona w 1955 r. jako spó∏dzielnia pracy,
majàca w 2005 r. obroty 11 mld euro i majàtek 19 mld. I wreszcie na piàtym miejscu
holenderski Rabobank za∏o˝ony w 1898 r., o obrotach rocznych 10mld euro i majàtku
ok. pó∏ biliona euro. W zestawieniu tym nie ma niestety polskich spó∏dzielni. Warto
15
wybor
10/7/08
8:33
Page 16
tu dodaç, ˝e ranking powy˝szy sporzàdzony zosta∏ na podstawie przygotowanego
przez Mi´dzynarodowy Zwiàzek Spó∏dzielczy rankingu 300 najwi´kszych spó∏dzielni
na Êwiecie. Roczne obroty tych 300 gigantów wynoszà 963 biliony dolarów, co odpowiada w przybli˝eniu produktowi krajowemu brutto Kanady!
I jeszcze kilka szacunków udzia∏u spó∏dzielni w niektórych sektorach gospodarki
pewnych krajów. Przep∏ywa przez nie 83% holenderskiej produkcji rolnej, a 55%
w przypadku W∏och. We Francji odpowiedzialne sà za ok. po∏ow´ us∏ug bankowych,
w Finlandii za 35% zaopatrzenia ludnoÊci w produkty spo˝ywcze, w Szwecji 60%
eksploatacji leÊnej jest w r´kach spó∏dzielczych. Wreszcie jedna piàta us∏ug opieki
zdrowotnej w Hiszpanii zapewniana jest przez spó∏dzielnie. Spo∏eczna rola spó∏dzielni,
która jednak znacznie trudniej zmierzyç, jest równie˝ nie do przecenienia.
WÊród wzmiankowanych powy˝ej spó∏dzielni nie ma na razie spó∏dzielni posiadajàcych
status „spó∏dzielni europejskiej”, a wić dzia∏ajàcej w oparciu o wzmiankowane
wczeÊniej najnowsze europejskie uregulowanie prawne. Faktem jest, ˝e jak dotàd, mimo
obowiàzywania ju˝ od kilku miesićy warunków legislacyjnych do powstania takich
spó∏dzielni, niewiele podj´to konkretnych prób ich tworzenia. Wspomniana wczeÊniej,
istniejàca od 2002 r. inicjatywa szwedzko-norwesko-duƒska (spó∏dzielnia spo˝ywców
Coop-Norden) nie ma statusu spó∏dzielni europejskiej, lecz dzia∏a w oparciu o szczególne rozwiàzania blisko zwiàzanych ze sobà krajów skandynawskich. Wiadomo
natomiast o przynajmniej dwóch innych konkretnych dzia∏aniach za∏o˝ycielskich
spó∏dzielni europejskich.
Jedno z nich to Coopernic – powo∏ana przez cztery europejskie grupy spó∏dzielni
spo˝ywców (Colruyt z Belgii, CONAD z W∏och, COOP ze Szwajcarii, REWE Group
z Niemiec) oraz niespó∏dzielczà sieç E. Leclerc z Francji – organizacja handlowa,
która postanowi∏a przyjàç status spó∏dzielni europejskiej i zarejestrowaç sie jako taka
w Belgii. Jej celem jest wymiana know-how, obni˝enie kosztów logistyki, poszerzenie
oferty handlowej cz∏onków, oraz zwi´kszenie udzia∏u w rynkach swoich krajów. Ju˝
dzisiaj 5 cz∏onków Coopernic, z 96 mld euro rocznych obrotów i niemal 18 tys. punktów
sprzeda˝y reprezentuje 10% sprzeda˝y detalicznej w Europie; docelowo zamierza osiàgnàç drugie miejsce na europejskim rynku. Proces rejestracji jest w toku.
Druga próba to Ascoop – za∏o˝ona we W∏oszech spó∏dzielnia europejska ∏àczàca
spó∏dzielnie socjalne z W∏och, Finlandii i Hiszpanii. Zamierza ona rozwijaç na rynku
europejskim us∏ugi socjalne, edukacyjne i dla administracji publicznej, prowadziç
badania i monitoring istniejàcych spó∏dzielni socjalnych, realizowaç szkolenia itp.
Zosta∏a ju˝ nawet zarejestrowana w dniu 18 sierpnia 2006 r., a zainteresowane przystàpieniem do niej sà dalsze spó∏dzielnie z Francji, Niemiec, Grecji, S∏owacji, Estonii,
Portugalii, W´gier, a tak˝e z Polski. Mo˝na liczyç, ˝e tego typu inicjatyw, wÊród nich
obejmujàcych równie˝ spó∏dzielnie z naszego kraju, b´dzie w najbli˝szych latach
przybywa∏o, a mo˝liwoÊci ich tworzenia z pewnoÊcià nale˝y uwzgl´dniç przy tworzeniu
strategii dla polskiej spó∏dzielczoÊci na lata 2007–2015.
16
wybor
10/7/08
8:33
Page 17
ANALIZA SWOT SPÓ¸DZIELNI SOCJALNYCH W POLSCE
El˝bieta Bazela, Anna Bulka, Danuta W´grzyn
Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy
Analiza SWOT spó∏dzielni socjalnych w Polsce
– opracowana m. in. w oparciu o doÊwiadczenia
Spó∏dzielni „Dla Pracy” w Krakowie
Analiza SWOT jest jednà z podstawowych metod analizy strategicznej, mo˝na jà stosowaç w poszczególnych sferach funkcjonowania firmy, np. w marketingu, finansach,
produkcji. Jej nazwa jest akronimem angielskich s∏ów Strenghts (MOCNE STRONY),
Weaknesses (S¸ABE STRONY), Opportunities (SZANSE potencjalne lub zaistnia∏e
w otoczeniu), Threats (ZAGRO˚ENIA prawdopodobne lub istniejàce w otoczeniu).
W praktyce nale˝y sklasyfikowaç wszystkie czynniki majàce wp∏yw na bie˝àcà
i przysz∏à pozycj´ organizacji. Istniejà dwa kryteria klasyfikacji: zewn´trzne w stosunku do organizacji i majàce charakter uwarunkowaƒ wewn´trznych oraz wywierajàce wp∏yw negatywny lub pozytywny na organizacj´. Ze skrzy˝owania tych dwóch
podzia∏ów powstajà 4 kategorie S W O T. Przeprowadzajàc analiz´ trzeba dokonaç
d i a g n o z y – okreÊliç silne i s∏abe strony firmy oraz p r o g n o z y – opisaç szanse
i zagro˝enia jakie stojà przed firmà.
MOCNE STRONY czyli atuty (czynniki wewn´trzne pozytywne) – to walory organizacji,
które w sposób pozytywny wyró˝niajà jà w otoczeniu i spoÊród konkurencji.
S¸ABE STRONY organizacji (czynniki wewn´trzne negatywne) – sà konsekwencjà
ograniczeƒ zasobów technicznych i niedostatecznych kwalifikacji pracowników. Ka˝da
organizacja posiada aspekty funkcjonowania, które ograniczajà jej sprawnoÊç, ale
szybkie i obiektywne rozpoznanie oraz zdefiniowanie mo˝e ∏atwo ograniczyç ich negatywny wp∏yw.
SZANSE (czynniki zewn´trzne pozytywne) – to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które
odpowiednio wykorzystane stanà si´ impulsem do rozwoju firmy oraz os∏abià zagro˝enia.
ZAGRO˚ENIA (czynniki zewn´trzne negatywne) – to wszystkie czynniki zewn´trzne,
postrzegane jako bariery dla rozwoju firmy, utrudnienia, dodatkowe koszty dzia∏ania.
W efekcie analizy otrzymujemy cztery listy: silnych stron organizacji (które nale˝y wzmacniaç), s∏abych stron (które trzeba niwelowaç), szans (które nale˝y wykorzystywaç),
oraz zagro˝eƒ (których nale˝y unikaç). Kolejnym krokiem jest sporzàdzenie syntezy,
która wytycza strategiczne cele organizacji 2.Podejmujàc si´ analizy SWOT spó∏dzielni
socjalnych w Polsce nale˝y odpowiedzieç sobie na kilka podstawowych pytaƒ.
1. Co to jest ekonomia spo∏eczna?
2. Co to jest spó∏dzielnia socjalna?
3. Jakie sà cele spó∏dzielni socjalnej?
4. Kto mo˝e za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà?
2
Ma∏gorzata Budziosz, Analiza SWOT
17
wybor
10/7/08
8:33
Page 18
Sfera powy˝szych poj´ç jest jeszcze w Polsce ma∏o znana i znajduje si´ dopiero na
etapie kszta∏towania si´ pewnych definicji ekonomii spo∏ecznej i weryfikowania ich
w warunkach polskiej gospodarki. W zwiàzku z powy˝szym przy odpowiedzi na powy˝sze pytania b´dziemy posi∏kowaç si´ doÊwiadczeniami innych krajów.
Ekonomia spo∏eczna to wyodr´bniony ze wzgl´du na swà specyfik´ sektor gospodarki, w którym w sposób unikatowy kojarzona jest dzia∏alnoÊç gospodarcza z celami
spo∏ecznymi. Z za∏o˝enia opiera si´ na tworzeniu przedsi´biorstw spo∏ecznych, wskazujàc jak wa˝nym zadaniem jest utrzymanie miejsc pracy oraz Êwiadczenie us∏ug na
rzecz lokalnej spo∏ecznoÊci. Podstawowà ideà ekonomii spo∏ecznej jest zmiana podejÊcia w relacjach mi´dzy dwoma kategoriami ekonomicznymi, jakimi sà „praca”
oraz „zasi∏ek”. Wprowadzenie mechanizmów ekonomii spo∏ecznej zmierza do odwrócenia relacji: „brak pracy = zasi∏ek” na „praca zamiast zasi∏ku”. Ekonomia spo∏eczna
bazuje na takich wartoÊciach jak solidarnoÊç, partycypacja i samorzàdnoÊç.
W takich ramach tworzone sà wysokiej jakoÊci miejsca pracy oraz poprawia si´ jakoÊç ˝ycia pracowników i ich rodzin. Komisja Europejska zdefiniowa∏a organizacje
ekonomii spo∏ecznej jako podmioty gospodarcze i spo∏eczne dzia∏ajàce we wszystkich
trzech sektorach. Przede wszystkim wymieniç nale˝y: banki spó∏dzielcze, towarzystwa
ubezpieczeƒ wzajemnych, fundusze porćzeniowe, spó∏dzielnie, agencje rozwoju
regionalnego, fundacje i stowarzyszenia. Mimo wieloÊci form prawnych istnieje zespó∏
cech wspólnych dla tych podmiotów:
• pierwszeƒstwo celów indywidualnych i spo∏ecznych ponad zyskiem,
• otwarte i dobrowolne cz∏onkostwo,
• demokratyczna kontrola przez cz∏onków,
• po∏àczenie potrzeb cz∏onków/u˝ytkowników i/lub potrzeb ogólnych,
• obrona i realizacja wartoÊci solidarnoÊci i odpowiedzialnoÊci,
• autonomiczne zarzàdzanie i niezale˝noÊç od w∏adz publicznych,
• przeznaczenie wypracowanego zysku do realizacji celów stabilnego rozwoju
i us∏ug dla cz∏onków lub interesu spo∏ecznego.
Przedsi´biorstwa o orientacji spo∏ecznej to prywatne instytucje, które Êwiadczà us∏ugi
socjalne i inne us∏ugi na rzecz szerszych spo∏ecznoÊci zarówno w tradycyjnych obszarach (np. us∏ugi piel´gnacyjne), jak i odpowiadajà na popyt na nowe us∏ugi, m. in. kursy
ochrony obiektów/nieruchomoÊci, przywarsztatowe szkolenia zawodowe, kszta∏cenie
i dokszta∏canie osób do nowych zawodów i umiej´tnoÊci. Od innych przedsi´biorstw
ró˝nià si´ tym, ˝e wypracowany zysk przeznaczany jest na cele spo∏eczne. Przedsi´biorstwa spo∏eczne (social enterprises) to organizacje, które przyjmujà odmienne formy
prawne w poszczególnych krajach, sà zorganizowane zgodnie z duchem przedsi´biorczoÊci i realizujà zarówno cele spo∏eczne, jak i ekonomiczne. „To, co wyró˝nia przedsi´biorstwa spo∏eczne to ich zdolnoÊç do znajdowania innowacyjnych i dynamicznych
rozwiàzaƒ wobec problemów bezrobocia i wykluczenia spo∏ecznego oraz przyczynianie
si´ do takiego typu rozwoju ekonomicznego, który wzmacnia spójnoÊç spo∏ecznà, stanowiàcà jeden z wymiarów zrównowa˝onego rozwoju”. Cechà znamiennà organizacji gospodarki spo∏ecznej jest to, ˝e zysk nie stanowi ich wy∏àcznego celu. Organizacje te tworzà
taki model dzia∏ania, który przyczynia si´ nie tylko do osiàgnićia korzyÊci ekonomicznych,
ale tak˝e podtrzymuje i rozwija wi´zi spo∏eczne.
18
wybor
10/7/08
8:33
Page 19
Ich podstawowà formà sà tzw. firmy spo∏eczne. Sà to podmioty gospodarcze o rynkowej orientacji, które równoczeÊnie respektujà specyficzne potrzeby osób o s∏abej
zatrudnialnoÊci i niskich kwalifikacjach, tworzàc szereg form tymczasowego i sta∏ego
zatrudnienia:
• Przygotowujà do pracy na otwartym rynku pracy, pomagajàc w samozatrudnieniu poprzez przyuczenie do zawodu, udzielanie mikropo˝yczek bàdê tworzenie
miejsc pracy.
• Rozwijajà wspierane zatrudnienie w ramach otwartego rynku pracy (supported
employment).
• Rozwijajà odr´bne systemy stabilnego zatrudnienia równoleg∏e wobec rynku 3.
Jednym z najbardziej znanych podmiotów ekonomii spo∏ecznej w Polsce jest spó∏dzielnia socjalna. Pierwsze spó∏dzielnie socjalne powsta∏y we W∏oszech i rozpowszechni∏y si´ w ca∏ej Europie oraz USA i Kanadzie. Zrzeszajà one pracowników najemnych (jako cz∏onków) oraz wolontariuszy. Te dwie grupy osób zajmujà si´ dzia∏alnoÊcià gospodarczà. Spó∏dzielnie ∏àczà elementy firmy komercyjnej z organizacjà
pozarzàdowà, gdy˝ przygotowujà grupy ludzi do wyjÊcia na normalny rynek pracy,
∏àczàc cele spo∏eczne i zarobkowe. Wype∏niajàc te dwie funkcje prowadzà niewàtpliwie dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego.
Spó∏dzielnie socjalne to specjalny rodzaj spó∏dzielni, tworzonych przez okreÊlone
grupy osób, które mogà liczyç na wsparcie i specjalne uprawnienia w prowadzeniu
dzia∏alnoÊci. Spó∏dzielnie te majà za zadanie zwi´kszaç szanse bezrobotnych, niepe∏nosprawnych i innych grup spo∏ecznych zagro˝onych lub podlegajàcych wykluczeniu spo∏ecznemu, na zatrudnienie, uzyskiwanie dochodu, popraw´ sytuacji materialnej i ˝yciowej.
Spó∏dzielnie socjalne to mo˝liwoÊç wspólnej pracy dla osób, które w pojedynk´
mia∏yby trudnoÊci z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej. Ta forma wspólnej pracy
pozwala takim osobom na utworzenie sobie miejsc pracy, a tak˝e realizuje wa˝ne cele
spo∏eczne, takie jak tworzenie wi´zi mi´dzyludzkich oraz reintegracj´ spo∏ecznà 4.
Spó∏dzielnia socjalna (podobnie jak i inne spó∏dzielnie, o których mówi prawo spó∏dzielcze)
jest dobrowolnym zrzeszeniem osób, prowadzàcym dzia∏alnoÊç gospodarczà w interesie
swoich cz∏onków i w oparciu o ich osobistà prac´. Spó∏dzielnia jest autonomicznym
zrzeszeniem osób, które zjednoczy∏y si´ dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich
wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, spo∏ecznych i kulturalnych poprzez stanowiàce wspólnà w∏asnoÊç i demokratycznie kontrolowane przedsi´biorstwo 5.
Przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa w oparciu o osobistà prac´ cz∏onków (art. 2 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach
socjalnych). Do za∏o˝enia spó∏dzielni socjalnej potrzeba co najmniej 5 osób. Spó∏dzielni´ socjalnà mogà zak∏adaç:
• Osoby bezrobotne, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
3
4
5
Przedsi´biorstwa spo∏eczne www.spoldzielnie.org; www.ekonomiaspoleczna.pl
Fragment uzasadnienia do projektu ustawy o spó∏dzielniach socjalnych.
Deklaracja Spó∏dzielczej To˝samoÊci Mi´dzynarodowego Zwiàzku Spó∏dzielczego.
19
wybor
10/7/08
8:33
Page 20
• Osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7 ustawy z dnia 13 czerwca
2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (bezdomni realizujàcy indywidualny program
wychodzenie z bezdomnoÊci, uzale˝nieni od alkoholu – po zakoƒczeniu programu psychoterapii w zak∏adzie lecznictwa odwykowego, uzale˝nieni od narkotyków lub innych Êrodków odurzajàcych – po zakoƒczeniu programu terapeutycznego w zak∏adzie opieki zdrowotnej, chorzy psychicznie w rozumieniu
przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, osoby zwalniane z zak∏adów karnych,
uchodêcy realizujàcy indywidualny program integracji w rozumieniu przepisów
o pomocy spo∏ecznej).
• Osoby niepe∏nosprawne, w rozumieniu art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.
o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych
(osoby niepe∏nosprawne bezrobotne lub niepe∏nosprawne poszukujàce pracy).
Cz∏onkami spó∏dzielni mogà byç równie˝ osoby posiadajàce jedynie ograniczonà
zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych. Ponadto cz∏onkostwo mogà nabyç osoby nie
spe∏niajàce powy˝szych kryteriów, je˝eli ich praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni (maksymalnie 20% ogó∏u cz∏onków).
Przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnych jest prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa w oparciu o osobistà prac´ cz∏onków. Spó∏dzielnia socjalna dzia∏a na rzecz:
• Spo∏ecznej reintegracji jej cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce
na celu odbudowanie i podtrzymanie umiej´tnoÊci uczestniczenia w ˝yciu spo∏ecznoÊci lokalnej i pe∏nienia ról spo∏ecznych w miejscu pracy, zamieszkania
lub pobytu.
• Zawodowej reintegracji jej cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce
na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolnoÊci do samodzielnego Êwiadczenia
pracy na rynku pracy, a dzia∏ania te nie sà wykonywane w ramach prowadzonej
przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej 6. Spó∏dzielnia socjalna mo˝e
prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo-kulturalnà na rzecz swoich cz∏onków
oraz ich Êrodowiska lokalnego, a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze
zadaƒ publicznych okreÊlonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci
po˝ytku publicznegoi o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873, z póên. zm).
Spó∏dzielnie socjalne powinny obejmowaç niewielkà liczb´ dobrze znajàcych si´ osób,
darzàcych si´ zaufaniem, dlatego te˝ ustawa ogranicza liczb´ cz∏onków spó∏dzielni
do 50 osób 7.
Podstawà analizy SWOT b´dà informacje pochodzàce od powstajàcych spó∏dzielni
socjalnych w Polsce a przede wszystkim doÊwiadczenia zwiàzane z utworzeniem
spó∏dzielni socjalnej „Dla Pracy” w Krakowie. Nale˝y tu zaznaczyç, ˝e obecnie na
obszarze ca∏ej Polski jest zarejestrowanych ponad 50 spó∏dzielni socjalnych 8.
6
7
8
20
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. z dnia 5 czerwca 2006 r.).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. z dnia 5 czerwca 2006 r.) art. 5.
Stan na 2006 r.
S¸ABE STRONY
1. Brak doÊwiadczenia w prowadzeniu dzia∏alnoÊci gospodarczej, s∏abe kwalifikacje zawodowe, brak orientacji z jakiej
pomocy mo˝na skorzystaç i jak za∏atwiaç sprawy w ró˝nych
urz´dach: KRS, ZUS, Urzàd Skarbowy.
2. NieznajomoÊç prawa, procedur i „s∏abe obycie” w urz´dach
za∏o˝ycieli.
3. Zbyt du˝e stawiane przez prawo wymagania, normalne
rygory ksi´gowo-podatkowe.
4. Ni˝sza wydajnoÊç pracy, brak doÊwiadczenia i nieznajomoÊç
rynku.
5. Brak wiarygodnoÊci kredytowej dla instytucji finansowych.
6. Niewielki majàtek – uwarunkowany sytuacjà majàtkowà
cz∏onków.
7. TrudnoÊci w pozyskaniu zleceƒ.
8. PrzypadkowoÊç cz∏onków spó∏dzielni (nierozpoznane
predyspozycje osobowe i zawodowe).
1. Mo˝liwoÊç wspólnej pracy dla osób, które w pojedynk´ mia∏yby trudnoÊci z prowadzeniem dzia∏alnoÊci gospodarczej.
2. Mo˝liwoÊç dzia∏ania w dziedzinach, w których przedsi´biorcy „czysto komercyjni” ze wzgl´du na „nieop∏acalnoÊç” nie
sà zbyt aktywni (nisze rynkowe), np. w sektorze us∏ug
spo∏ecznie u˝ytecznych (sàsiedzkich, porzàdkowych).
3. Spó∏dzielnie socjalne liczà od 5 do 50 cz∏onków co zapewnia, ˝e wszystkie osoby si´ znajà i mogà sobie wspólnie
pomagaç, nie sà anonimowe.
4. Niskie koszty za∏o˝enia spó∏dzielni i prowadzenia spó∏dzielni
– konkurencyjnoÊç na rynku (ni˝sze koszty pracy).
5. Zapewnienie zatrudnienia wszystkim cz∏onkom spó∏dzielni.
6. Spó∏dzielnie socjalne to organizacje demokratyczne, cz∏onkostwo jest dobrowolne.
7. Wysoka motywacja cz∏onków do zapewnienia sobie miejsca
pracy, odpowiedzialnoÊç za wykonywane us∏ugi i produkowane wyroby.
8. Forma i sposób edukacji zawodowej s∏u˝àcej reintegracji
spo∏ecznej.
9. Realizacja zasad spó∏dzielczych, wspó∏praca mi´dzy spó∏dzielniami.
10/7/08
MOCNE STRONY
ANALIZA SWOT
wybor
8:33
Page 21
21
22
ZAGRO˚ENIA
1. Ma∏a ÊwiadomoÊç spo∏eczna na temat „co to jest spó∏dzielnia
socjalna”.
2. Brak wspó∏pracy spó∏dzielni z organami samorzàdowymi
i urz´dami pracy.
3. Brak ujednoliconych przepisów wykonawczych i niestabilnoÊç
przepisów prawnych (np. ciàg∏a zmiana ustaw podatkowych).
4. Krzywdzàca opinia ukszta∏towana w spo∏eczeƒstwie na temat
osób bezrobotnych (postrzegani sà jako nie te osoby, które
straci∏y prac´ tylko jako ci, którym nie chce si´ pracowaç)
i spó∏dzielni socjalnych.
5. Ograniczone mo˝liwoÊci wsparcia finansowego w dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnych i du˝e wymogi formalne
przy pozyskiwaniu funduszy.
1. Jest jednà z form spó∏dzielni.
2. Zmniejszenie kosztów rejestracji spó∏dzielni – zwolnienie
z op∏at rejestracyjnych.
3. Mo˝liwoÊç dzia∏ania spó∏dzielni na rzecz grup zagro˝onych
wykluczeniem spo∏ecznym o niskich kwalifikacjach zawodowych, pomoc w utrzymaniu ich rodzin.
4. Przeznaczanie nadwy˝ki bilansowej na cele statutowe daje
mo˝liwoÊç szybszego rozwoju spó∏dzielni.
5. Wspó∏praca z sektorem publicznym, mo˝liwoÊç korzystania
z pracy/pomocy wolontariuszy.
6. Zwolnienie z podatku dochodowego dochodów spó∏dzielni
przeznaczonych na spo∏ecznà i zawodowà reintegracj´
jej cz∏onków.
7. Mo˝liwoÊç uczestnictwa w otwartych konkursach ofert na
realizacj´ zadaƒ publicznych.
8. Mo˝liwoÊç pozyskania funduszy na rozpoczćie dzia∏alnoÊci
w wysokoÊci 300% Êredniej krajowej przez cz∏onków za∏o˝ycieli i 200% przez nowo przyst´pujàcych cz∏onków.
9. Mo˝liwoÊç uzyskania okresowej refundacji kosztów sk∏adek
ubezpieczeniowych.
10/7/08
SZANSE
ANALIZA SWOT
wybor
8:33
Page 22
wybor
10/7/08
8:33
Page 23
Mocne strony spó∏dzielni socjalnych
Spó∏dzielnia socjalna, jak wczeÊniej wspominaliÊmy, to forma prawna przedsi´biorstwa majàca umo˝liwiç jej cz∏onkom, którymi mogà byç zasadniczo tylko osoby
wykluczone spo∏ecznie i dotkni´te przez los (bezrobotni, niepe∏nosprawni, alkoholicy,
narkomani, itp.), powrót do uregulowanego ˝ycia spo∏ecznego i rynku pracy. Spó∏dzielnia socjalna, jako rodzaj spó∏dzielni pracy, opiera si´ na zasadzie osobistego
Êwiadczenia pracy przez jej cz∏onków. Ideà spó∏dzielni socjalnej jest zapewnienie
ka˝demu cz∏onkowi spó∏dzielni miejsca pracy.
Instytucja spó∏dzielni socjalnej zosta∏a w Polsce wprowadzona Ustawà z dnia 20
kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz.
1001), odpowiednio nowelizujàcà ustaw´ z 16 wrzeÊnia 1982 r. Prawo spó∏dzielcze
(Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zmianami). Aktualnà podstawà prawnà dla funkcjonowania tych spó∏dzielni jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach
socjalnych (Dz. U. Nr 94, poz. 651), która zacz´∏a obowiàzywaç 6 lipca tego roku.
Spó∏dzielnie socjalne tworzà przede wszystkim osoby bezrobotne, które chcà sobie
znaleêç miejsce pracy, a w pojedynk´ nie majà odpowiednich predyspozycji do prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej. Utworzenie spó∏dzielni przez grup´ osób bezrobotnych mo˝e wp∏ynàç na zmniejszenie odsetka bezrobocia w Êrodowisku lokalnym.
Zgodnie z zapisem Ustawy spó∏dzielni´ socjalnà mo˝e tworzyç od 5 do 50 osób, co
pozwala na to, aby wszyscy cz∏onkowie spó∏dzielni si´ znali. Struktura i sposób zarzàdzania tak niewielkim przedsi´biorstwem sà znacznie u∏atwione. Na bie˝àco wszyscy
cz∏onkowie spó∏dzielni sà zaznajamiani z problemami spó∏dzielni. We wspólnych
przedsi´wzićiach widoczne sà predyspozycje poszczególnych cz∏onków. Sposób
delegowania zadaƒ jest prosty i precyzyjny, a efekty pracy ka˝dy mo˝e bezpoÊrednio
oceniç. Demokratyczny charakter spó∏dzielni i dobrowolne cz∏onkostwo w niewàtpliwy
sposób mo˝e tak˝e mieç du˝y wp∏yw na osiàgane wyniki przez spó∏dzielnie. Ka˝dy
z cz∏onków ma g∏os co do podejmowanych zadaƒ i sposobu rozwiàzywania kluczowych problemów, dlatego te˝ wykonywanie zadaƒ powinno byç dokonywane w sposób odpowiedzialny i Êwiadomy. Cz∏onkowie spó∏dzielni biorà na siebie odpowiedzialnoÊç za jakoÊç wykonywanych us∏ug i produktów. Ma to wp∏yw na wypracowywanie
sobie marki na rynku przez spó∏dzielnie. Uzyskanie dobrej opinii na rynku ma wp∏yw
na pozyskiwanie nast´pnych zleceƒ. Spó∏dzielnia socjalna daje swoim cz∏onkom miejsca
pracy, co daje im mo˝liwoÊç podniesienia swojego statusu ˝yciowego. Ka˝dy cz∏onek
spó∏dzielni powinien w∏o˝yç wszystkie swoje umiej´tnoÊci i mo˝liwoÊci fizyczne w dobre
dzia∏anie spó∏dzielni. Powinien wiedzieç, i˝ prac´ w spó∏dzielni nie nale˝y traktowaç
tylko jako prac´ u kogoÊ, ale, ˝e to jest praca na rozwój ma∏ej cz´Êci „mojego w∏asnego
przedsi´biorstwa”.
Bardzo wa˝nà sprawà jest to, i˝ to spó∏dzielnia socjalna firmuje wykonane us∏ugi.
Bardzo cz´sto zdarza si´, i˝ mamy do czynienia z nierzetelnym wykonawcà us∏ug,
gdy dochodzi do reklamacji to firmy nie ma, albo „fachowiec” zmieni∏ adres zamieszkania.
W przypadku spó∏dzielni ka˝dy zleceniodawca, w razie z∏ego wykonania us∏ugi b´dzie
mia∏ prawo dochodzenia reklamacji w spó∏dzielni.
23
wybor
10/7/08
8:33
Page 24
To spó∏dzielnia b´dzie ponosi∏a odpowiedzialnoÊç za pracownika, a to daje potencjalnemu zleceniodawcy wi´kszy spokój, ˝e w razie problemów wie, gdzie mo˝e dochodziç swoich roszczeƒ.
Nisza rynkowa w sektorze us∏ug najcz´Êciej jest odnajdywana przez osoby chcàce za∏o˝yç dzia∏alnoÊç, a nie posiadajàce du˝ego kapita∏u finansowego, same chcà wykorzystujàc swoje mo˝liwoÊci i predyspozycje zaspokoiç potrzeby lokalnego rynku. Dobrym rozwiàzaniem dla tych osób jest utworzenie spó∏dzielni socjalnej, które sà tworzone g∏ównie w obr´bie sektora us∏ug, np. oÊwiata, us∏ugi opiekuƒcze na rzecz dzieci,
osób starszych i niepe∏nosprawnych. Sà to dziedziny, które ze wzgl´du na ma∏à zyskownoÊç nie interesujà komercjalnych przedsi´biorców.
Utworzenie miejsca pracy w spó∏dzielni socjalnej wià˝e si´ najcz´Êciej z niskimi
kosztami, np. zakupienie niezb´dnych narz´dzi dla spó∏dzielni zajmujàcej si´ sprzàtaniem budynków mieszkalnych. Cz∏onkowie spó∏dzielni cz´sto w pierwszym okresie
trwania spó∏dzielni korzystajà z w∏asnych narz´dzi pracy. W ustawie nie jest przewidziany minimalny udzia∏ ani wysokoÊç wpisowego. Spó∏dzielcy wyliczajà wysokoÊç
wpisowego i udzia∏ów w oparciu o swoje mo˝liwoÊci finansowe oraz kalkulacj´ kosztów
urzàdzeƒ materia∏ów i narz´dzi niezb´dnych do rozpoczćia dzia∏alnoÊci spó∏dzielni.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. wprowadzi∏a ulgi, które pozwalajà na dodatkowe
zmniejszenie kosztów za∏o˝enia spó∏dzielni o op∏aty rejestracyjne. Przed wejÊciem
w ˝ycie ustawy za∏o˝yciele spó∏dzielni mogli byç zwolnieni z kosztów rejestracyjnych,
ale by∏o to rozwiàzanie fakultatywne w oparciu o osobiste wystàpienie cz∏onków
spó∏dzielni, gdy osoby jà zak∏adajàce by∏y osobami nie osiàgajàcymi przychodów.
Spó∏dzielnia socjalna jest swoistym rodzajem przedsi´biorstwa, dlatego nastawienie
na osiàgnićie zysku, czy te˝ ch´ç zdobycia zleceniodawców oraz ÊwiadomoÊç, ˝e
ka˝dy cz∏onek dzia∏a na rzecz spó∏dzielni jest tu dodatkowym motorem dzia∏ania.
Bardzo cz´sto zdarza si´, ˝e spó∏dzielni´ tworzà osoby, które straci∏y poczucie swojej wartoÊci, czy te˝ sta∏y si´ biernym bezrobotnym i tutaj odnajdujà swojà szans´
na rozwój, lepsze samopoczucie, jak równie˝ ÊwiadomoÊç, ˝e coÊ zale˝y od nich
samych. Je˝eli cz∏onkom spó∏dzielni uzmys∏owi si´, ˝e dzia∏ajàc na rzecz spó∏dzielni
poprzez wk∏ad w∏asnej pracy i zaanga˝owanie, dzia∏ajà na rzecz w∏asnego miejsca
pracy, to jest to bardzo du˝y sukces, gdy˝ poczujà oni wi´ê ze wspólnotà spó∏dzielni,
jak i b´dà si´ czuç odpowiedzialni za innych cz∏onków.
Na rynku powstaje coraz wićej spó∏dzielni socjalnych w ró˝nych bran˝ach. W Êrodowisku lokalnym powinna rozwijaç si´ wspó∏praca mi´dzy tymi spó∏dzielniami, poprzez zlecanie wykonania us∏ug mi´dzy sobà, np. z powodu braku specjalistów
w danej bran˝y. Polskie spó∏dzielnie mogà wzorowaç si´ na konsorcjach spó∏dzielczych w Anglii, gdzie spó∏dzielnie socjalne dla siebie sà podwykonawcami, np. jedna spó∏dzielnia zbiera makulatur´, druga jà sortuje, a nast´pna wykonuje z niej
Êció∏k´ dla zwierzàt w ZOO. Z logicznego punktu widzenia jest to du˝a szansa na
pozyskanie wi´kszego zlecenia lub wi´kszej iloÊci klientów w jednej nawet bran˝y.
Wspó∏dzia∏anie i wzajemna pomoc wpisana jest w zasady spó∏dzielcze i powinna
byç jednà z podstawowych zasad dzia∏ania spó∏dzielni socjalnych. Nowe osoby do
spó∏dzielni przyjmowane sà przewa˝nie po okresie kandydackim, w którym zapo24
wybor
10/7/08
8:33
Page 25
znajà si´ z zasadami spó∏dzielczymi i pod okiem cz∏onków zdobywajà doÊwiadczenie
zawodowe. Ustawa o promocji zatrudnienia daje tak˝e mo˝liwoÊç przygotowania si´
cz∏onkom za∏o˝ycielom spó∏dzielni socjalnej do prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej i statutowej poprzez uczestnictwo w zajćiach Centrów Integracji Spo∏ecznej.
S∏abe strony spó∏dzielni socjalnych
Cz∏onkowie spó∏dzielni socjalnych przede wszystkim rekrutujà si´ ze Êrodowisk obj´tych wykluczeniem spo∏ecznym. Grupa ta charakteryzuje si´ przede wszystkim
ma∏à znajomoÊcià przepisów prawnych, przewa˝nie niskimi kwalifikacjami zawodowymi, niskim poziomem wykszta∏cenia, brakiem doÊwiadczenia zawodowego,
a tak˝e brakiem wiary we w∏asne si∏y i zaradnoÊci. Osoby tworzàce spó∏dzielnie socjalne napotykajà tak˝e du˝e bariery informacyjne i nie wiedzà, gdzie mo˝na szukaç
pomocy oraz z jakich uprawnieƒ skorzystaç. W zwiàzku z powy˝szym niewàtpliwie
wiele trudnoÊci dostarczaç b´dzie im procedura rejestracyjna, a czasem mo˝e doprowadziç do ca∏kowitego zniechćenia si´ do za∏o˝enia spó∏dzielni socjalnej.
Pierwszym problemem jest Statut spó∏dzielni. Jest on podstawowym aktem, który
reguluje ca∏okszta∏t struktury organizacyjnej, okreÊla prawa i obowiàzki cz∏onków,
kompetencje organów oraz inne kwestie prawid∏owego funkcjonowania spó∏dzielni.
Mo˝na powiedzieç, ˝e najlepiej pisanie statutu zleciç prawnikowi, niestety us∏ugi
prawne sà bardzo drogie, a je˝eli weêmiemy pod uwag´, ˝e spó∏dzielni´ chcà za∏o˝yç osoby, które sà, np. osobami bezrobotnymi, czy te˝ niepe∏nosprawnymi pobierajàcymi zasi∏ek lub by∏ymi wi´êniami, którzy nie posiadajà zgromadzonego kapita∏u
to ich po prostu na to nie staç finansowo. Problem mo˝na rozwiàzaç poprzez skorzystanie z gotowych wzorców statutów, które mo˝na znaleêç na stronach internetowych. Po uchwaleniu statutu i odbyciu zebrania za∏o˝ycielskiego, które te˝ nale˝y
w sposób formalny przygotowaç i przeprowadziç zgodnie z wymogami ustawy Prawo
spó∏dzielcze nast´puje etap przygotowania dokumentów i rejestracji w Krajowym
Rejestrze Sàdowym.
IloÊç i rodzaj dokumentów niezb´dnych do rejestracji jak i drugie tyle za∏àczników,
stwarza powa˝ne problemy dla przeci´tnego cz∏owieka. Pojawia si´ tu po raz kolejny
sytuacja, ˝e nale˝a∏oby si´ zwróciç o pomoc do specjalistów, niestety sà to us∏ugi drogie.
Druki rejestracyjne sà standardowe i wystarczy dok∏adnie czytaç i wype∏niaç kolejne
rubryki. W razie nieprawid∏owoÊci sàd wzywa do uzupe∏nienia. Jednak osoby nieobyte
od razu sà przera˝one zdawa∏oby si´ doÊç jasnà procedurà rejestracyjnà. Czas oczekiwania na rejestracj´ w KRS jest bardzo ró˝ny i trwa od kilku dni nawet do jednego
roku. W przypadku spó∏dzielni „Dla Pracy” w Krakowie wyniós∏ 4 miesiàce i jak si´
okaza∏o by∏ to bardzo krótki okres w porównaniu z informacjami, jakie uzyskaliÊmy od
innych ju˝ zarejestrowanych spó∏dzielni lub oczekujàcych na rejestracj´. D∏ugi czas oczekiwania na rejestracj´ w wielu przypadkach zniechća za∏o˝ycieli i cz∏onków spó∏dzielni.
Powodem tego zniechćenia jest fakt, i˝ sà to osoby bez pracy, bardzo cz´sto po d∏ugich
i ˝mudnych doÊwiadczeniach w jej poszukiwaniu, majàcych nadziej´, ˝e w krótkim okresie
coÊ si´ zmieni w ich ˝yciu na lepsze.
25
wybor
10/7/08
8:33
Page 26
Gdy przejdziemy przez powy˝sze procedury, to nast´pnym krokiem jest rejestracja
spó∏dzielni socjalnej w Urz´dzie Skarbowym i ZUS. Nale˝y tu wype∏niç mniej skomplikowane dokumenty, natomiast niewàtpliwie s∏abà stronà jest fakt, ˝e bardzo cz´sto
pracownicy tych instytucji nie wiedzà jak nale˝y zarejestrowaç takà spó∏dzielni´.
Niejednokrotnie mylà spó∏dzielni´ socjalnà ze spó∏dzielnià mieszkaniowà, czy te˝ porównujà jà do spó∏ki cywilnej.
Du˝ym utrudnieniem dla spó∏dzielni socjalnych jest wymóg prowadzenia ksiàg rachunkowych w zakresie tak zwanej pe∏nej ksi´gowoÊci, wynikajàcy z ustawy o rachunkowoÊci. Ta koniecznoÊç cz´sto wykracza poza umiej´tnoÊci potencjalnych cz∏onków-za∏o˝ycieli i mo˝e w znacznym stopniu ograniczyç ich autonomie, i stanowiç oczywiÊcie
dodatkowà barier´ finansowà.
Nale˝y tu zauwa˝yç, i˝ osoby fizyczne rozpoczynajàce dzia∏alnoÊç gospodarczà
mogà prowadziç rozliczenia z urz´dem skarbowym na zasadach ogólnych, czyli na
podstawie podatkowej ksià˝ki przychodów i rozchodów (tzw. ksi´gowoÊç uproszczona) do osiàgnićia obrotu w wysokoÊci 800 000,00 EURO, dopiero po jej przekroczeniu majà obowiàzek prowadzenia ksiàg rachunkowych w zakresie pe∏nej
ksi´gowoÊci. MyÊl´, ˝e gdyby nowo otwartym spó∏dzielniom pozwolono prowadziç
ksi´gowoÊç uproszczonà, nawet w jakimÊ krótkim okresie, tzw. przejÊciowym – powiedzmy rok czy dwa lata – to wp∏yn´∏oby to pozytywnie na rozwój spó∏dzielczoÊci
socjalnej, nie tylko z uwagi na to, ˝e niekoniecznym by∏oby wynajmowanie fachowej
kadry ksi´gowej (je˝eli w szeregach za∏o˝ycieli i cz∏onków nie ma takiej osoby), ale
pozwoli∏oby to na oswojenie si´ z tematem ksi´gowoÊci. Osoby, które podj´∏yby si´
prowadzenia ksi´gowoÊci uproszczonej w przysz∏oÊci mog∏yby poszerzyç swojà
wiedz´ i kwalifikacje poprzez uczestnictwo w odpowiednich kursach i szkoleniach.
Spó∏dzielnie socjalne cz´sto korzystajà z us∏ug biur rachunkowych, co znacznie
podwy˝sza ich koszty dzia∏alnoÊci. Spó∏dzielnia podlega tak˝e wszystkim rygorom
podatkowym i obowiàzkom sprawozdawczym z tym zwiàzanym (koniecznoÊç sporzàdzania deklaracji CIT, VAT, PIT).
Brak kapita∏u uniemo˝liwia zakupienie specjalistycznego sprz´tu, co eliminuje spó∏dzielnie
z podjćia si´ bardziej skomplikowanych zleceƒ. WejÊcie na rynek nowej firmy szczególnie o formie jeszcze w Polsce nieznanej, jakà jest spó∏dzielnia socjalna nie u∏atwia
zdobycia zleceƒ. Czasami jest to du˝y problem. Zleceniodawcy nie chcà zaufaç firmie
„bez przesz∏oÊci” gospodarczej. Wymagajà referencji i tu pojawia si´ problem. Nowopowsta∏a spó∏dzielnia socjalna nie ma ˝adnych referencji. Dopiero jest na poczàtku swej
drogi, musi zapracowaç na swojà renom´ i cz´sto b´dzie si´ to wiàza∏o z przegraniem
przetargu. Je˝eli spó∏dzielnia socjalna nie ma wsparcia w samorzàdzie terytorialnym czy
jakiejÊ organizacji pozarzàdowej, uzyskanie zleceƒ jest bardzo trudne, bo jako podmiot
rozpoczynajàcy dzia∏alnoÊç nie mo˝e przedstawiç referencji, a nie posiada tak˝e kapita∏u,
który zabezpiecza∏by zlecenie. Brak kapita∏u, majàtku i historii kredytowej jest tak˝e
barierà do uzyskania Êrodków poprzez instytucje finansowe, jakimi sà banki. Obecnie
w Polsce nie ma systemu wsparcia finansowego dla powstajàcych spó∏dzielni socjalnych
i mo˝liwoÊci skredytowania ich dzia∏alnoÊci w jakiejkolwiek formie.
Cz´sto zdarza si´, ˝e spó∏dzielni´ socjalnà tworzà zupe∏nie obce sobie osoby i tu
istnieje zagro˝enie pojawienia si´ ró˝nego rodzaju konfliktów na tle rodzaju pracy,
26
wybor
10/7/08
8:33
Page 27
kompetencji, iloÊci wk∏adu pracy, itp. Zastanawiajàc si´ nad tym zagadnieniem mam
na myÊli mentalnoÊç ludzkà i brak zaufania. Jak wiadomo w spó∏dzielni socjalnej te˝
b´dzie istnia∏ podzia∏ na ró˝ne komórki organizacyjne, np. administracja, ksi´gowoÊç, us∏ugi, produkcja, itp. Osoby zatrudnione na ni˝szych szczeblach mogà zarzucaç pozosta∏ym, ˝e to oni na nich pracujà, a administracja czerpie zyski, itp. Jest
to du˝e zagro˝enie, które prowadzi do pojawienia si´ konfliktów. Niestety podejrzliwoÊç i konflikt cz´sto prowadzi do rozwiàzania spó∏dzielni.
Je˝eli spó∏dzielnie socjalne powstajà z pominićiem CIS czy KIS istnieje niebezpieczeƒstwo, ˝e cz∏onkowie spó∏dzielni nie b´dà ze sobà umieli wspó∏pracowaç, a ich
kwalifikacje nie b´dà wystarczajàce do wykonania zadaƒ, których si´ podj´li,
w zwiàzku, z czym spó∏dzielnia od razu skazana jest na kl´sk´.
Szanse spó∏dzielni socjalnych
Spó∏dzielnie socjalne wywodzà si´ z nurtu ruchu spó∏dzielczego i sà specyficznà
odmianà spó∏dzielni pracy. W zwiàzku z powy˝szym mogà korzystaç z doÊwiadczeƒ
funkcjonujàcej ju˝ od ponad 150 lat spó∏dzielczej formy gospodarowania. Jest to dla
spó∏dzielni socjalnych szansà, ˝e mogà odwo∏aç si´ do historii, podeprzeç dobrymi
praktykami. Historia pierwszej spó∏dzielni w Rochdale (Spó∏dzielnia Sprawiedliwych
Pionierów) powinna byç dla „pionierów” spó∏dzielni socjalnych przyk∏adem, ˝e nie
nale˝y poddawaç si´ i wspólnymi si∏ami mo˝na sprostaç wszelkim przeszkodom.
Rejestracja spó∏dzielni jest bezp∏atna – ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych zwalnia spó∏dzielców z obowiàzku wniesienia op∏aty za wpis do rejestru oraz z op∏aty za og∏oszenie tego wpisu w Monitorze Sàdowym i Gospodarczym
(1500,00 z∏). Do rejestracji spó∏dzielni potrzebne sà dokumenty poÊwiadczajàce, ˝e
za∏o˝yciele spó∏dzielni to osoby bezrobotne, wymieniane w ustawie o zatrudnieniu
socjalnym lub niepe∏nosprawne. Takie zaÊwiadczenia wydajà odpowiednio: urz´dy
pracy, centra integracji spo∏ecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie.
Ârodki na rozpoczćie dzia∏alnoÊci spó∏dzielni mogà pochodziç z Funduszu Pracy.
Ârodki takie przyznaje starosta (urzàd pracy). Jest to pomoc jednorazowa. Uzyskanie
tych Êrodków odbywa si´ na zasadzie fakultatywnej, tzn. starosta mo˝e przyznaç takie
Êrodki, ale nie musi.
WysokoÊç przyznanych bezrobotnemu Êrodków nie mo˝e przekraczaç 3-krotnego
przeci´tnego wynagrodzenia na jednego cz∏onka za∏o˝yciela spó∏dzielni. WysokoÊç
przyznanych bezrobotnemu Êrodków nie mo˝e przekraczaç 2-krotnego przeci´tnego
wynagrodzenia na jednego cz∏onka przyst´pujàcego do spó∏dzielni socjalnej po jej
za∏o˝eniu.
Zasady przyznawania wsparcia za∏o˝ycielom spó∏dzielni socjalnej opisuje artyku∏ 46
ustawy o promocji zatrudnienia. Pomoc opisana w tym artykule przys∏uguje bezrobotnym oraz uczestnikom zaj´ç w centrum integracji spo∏ecznej (z ustawy o zatrudnieniu socjalnym).
27
wybor
10/7/08
8:33
Page 28
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych:
• Zwalnia z podatku dochodowego dochody spó∏dzielni przeznaczane (wydatkowane w roku podatkowym) na spo∏ecznà i zawodowà reintegracj´ jej cz∏onków.
• Daje mo˝liwoÊç uczestniczenia w otwartych konkursach ofert na realizacj´ zadaƒ
publicznych; podobnà mo˝liwoÊç, opisanà w ustawie o dzia∏alnoÊci po˝ytku
publicznego i o wolontariacie, majà organizacje pozarzàdowe: stowarzyszenia,
fundacje czy organizacje koÊcielne.
• Daje mo˝liwoÊç korzystania z pracy/pomocy wolontariuszy.
Wolontariat – jedna z form zatrudnienia w organizacjach trzeciego sektora – jest formà
edukacji i kszta∏cenia. Bazuje na aktywnym udziale w ˝yciu spo∏ecznym przez uczestnictwo w organizacjach i instytucjach typu non-profit, który rozwija samodzielnoÊç i kreatywnoÊç. Jest to, wić bardzo korzystne dla spó∏dzielni socjalnych, które nie posiadajà Êrodków na zatrudnienie wysokokwalifikowanych specjalistów, a cz´sto niezb´dne
jest im wsparcie ludzi wykszta∏conych, którzy niekoniecznie muszà posiadaç doÊwiadczenie. Jest to tak˝e korzystne dla samych wolontariuszy, którzy mogà zdobyç ciekawe
doÊwiadczenia pracujàc na rzecz ludzi majàcych trudnoÊci w odnalezieniu si´ na rynku
pracy i w spo∏eczeƒstwie. Spó∏dzielcy mogà równie˝ liczyç na okresowà (12 miesićy)
refundacj´ kosztów sk∏adek ubezpieczeniowych.
Ca∏oÊç nadwy˝ki bilansowej z dzia∏alnoÊci gospodarczej ma byç przeznaczana na:
fundusz zasobowy – nie mniej ni˝ 40%, na cele zwiàzane z reintegracjà spo∏eczno-zawodowà jej cz∏onków oraz cele zwiàzane z dzia∏alnoÊcià oÊwiatowo-kulturalnà –
nie mniej ni˝ 40%, a pozosta∏a cz´Êç na fundusz inwestycyjny.
Inwestycja wypracowanego zysku w zakup Êrodków trwa∏ych (maszyny, urzàdzenia)
oraz podniesienie kwalifikacji zawodowej pracowników spó∏dzielni spowoduje jej
szybszy rozwój, co podniesie standard us∏ug i umocni pozycj´ spó∏dzielni na rynku.
Posiadajàc lepiej wyszkolonà kadr´ – mo˝na zaproponowaç klientowi lepszà jakoÊç
us∏ug, posiadajàc w∏asne Êrodki trwa∏e – mo˝na, np. zrezygnowaç z wynajmowanych,
przez co obni˝a si´ koszty dzia∏alnoÊci. Tych przyk∏adów mo˝e byç wiele i ka˝da
spó∏dzielnia b´dzie wiedz´ na ten temat zdobywaç na w∏asnych doÊwiadczeniach.
W∏adze lokalne w Polsce wzorujàc si´ na doÊwiadczeniach krajów UE coraz ch´tniej zaczynajà dostrzegaç mo˝liwoÊç wspó∏pracy z ró˝nymi jednostkami sektora
ekonomii spo∏ecznej dla realizacji zadaƒ gminy czy powiatu. W ramach tych zadaƒ,
np. zlecane sà dla spó∏dzielni socjalnej prace porzàdkowe. Spó∏dzielnie socjalne sà
tak˝e postrzegane jako sposób na rozwiàzywanie problemu bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej osób wykluczonych spo∏eczne.
Zagro˝enia spó∏dzielni socjalnych
Du˝ym zagro˝eniem dla spó∏dzielni socjalnej jest nieznajomoÊç idei spó∏dzielczych
w spo∏eczeƒstwie oraz brak programów informacyjnych promujàcych dzia∏alnoÊç
spó∏dzielni socjalnych jako sprawdzonej formy gospodarowania i rozwiàzywania
problemów lokalnych. Ma∏a wiedza na ten temat istnieje, nie tylko wÊród ogó∏u spo28
wybor
10/7/08
8:33
Page 29
∏eczeƒstwa, ale równie˝ wÊród osób, które w myÊl prawa, sprawowanych funkcji czy
obowiàzków przypadajàcych na dany urzàd administracji paƒstwowej powinny byç
wsparciem i pierwszym punktem informacyjnym, na ten temat. Przyk∏adem na to
jest historia jednego z cz∏onków Spó∏dzielni „Dla Pracy”. Oto ona: „Kiedy po raz
pierwszy spotka∏am si´ z tematem „spó∏dzielnia socjalna”, chcia∏am zdobyç konkretnà
wiedz´ na ten temat. O spó∏dzielni socjalnej dowiedzia∏am si´ z prasy. By∏ to krótki
artyku∏ w jednym z dzienników w dodatku „Praca”, tam te˝ by∏a informacja, i˝ osoby
zainteresowane mogà uzyskaç informacj´ w Powiatowych Urz´dach Pracy. B´dàc
osobà bezrobotnà zobaczy∏am szans´ dla siebie. Uda∏am si´ do Urz´du Pracy i tam
zacz´∏y si´ schody, dos∏ownie i w przenoÊni. Chodzi∏am od pokoju do pokoju, z pi´tra
na pi´tro, z góry na dó∏ i z do∏u do góry. Nikt nic nie wiedzia∏ – nawet dzia∏ prawny.
To doÊwiadczenie jeszcze bardziej zmobilizowa∏o mnie do dzia∏ania. PoÊwići∏am kilka
wieczorów na szukanie jakichkolwiek informacji na temat spó∏dzielni (zaznacz´ tu tylko,
˝e moje poszukiwania rozpocz´∏am w marcu 2005 r. i wtedy tych informacji by∏o znacznie
mniej, ni˝ w tej chwili), z wydrukowanym plikiem informacji ruszy∏am po raz drugi do
natarcia. Skutki niestety by∏y op∏akane, trafi∏am do tych samych pokoi i gdy wreszcie
dotar∏am do dzia∏u prawnego, to paƒstwo prawnicy widzàc mojà determinacj´ i pe∏nà
teczk´ stwierdzili, i˝ dzi´ki prasie muszà zajàç si´ tym tematem i poprosili o czas. Nie
skorzysta∏am z ich wiedzy i kompetencji, gdy˝ na drodze moich poszukiwaƒ stan´li
ludzie, z którymi za∏o˝y∏am spó∏dzielni´. W naszych poszukiwaniach zacz´liÊmy trafiaç do organów bardziej kompetentnych, gdzie uzyskaliÊmy porad´, wzory potrzebnych dokumentów, czy wzór statutu. Tak myÊl´, ˝e gdyby nie ch´ç i upór, mog∏abym
ten temat zostawiç i umar∏by Êmiercià naturalnà”.
Nast´pnym sporym zagro˝eniem jest brak jednolitej interpretacji prawnej ustawy
oraz przepisów wykonawczych, co wià˝e si´ z ró˝norodnà interpretacjà tego samego
zagadnienia przez urz´dy w ró˝nych cz´Êciach kraju. Przyk∏adem jest brak precyzyjnego okreÊlenia form zabezpieczenia dofinansowania, jakie winni otrzymaç
cz∏onkowie i za∏o˝yciele spó∏dzielni socjalnej. Jako zabezpieczenie wymagany jest,
np. weksel in blanco, porćzyciel (którego wysokoÊç wynagrodzenia musi byç nie
ni˝sza ni˝ 1400,00 z∏ brutto), zabezpieczenie notarialne.
W tym miejscu nale˝y zwróciç uwag´ na fakt, ˝e je˝eli o dofinansowanie stara si´
za∏o˝yciel lub cz∏onek spó∏dzielni, który sk∏ada wniosek i spe∏nia wymogi formalne,
natomiast pieniàdze przelewane sà na konto spó∏dzielni, dlatego te˝ sprawa znalezienia porćzyciela jest bardzo trudna. Przyglàdajàc si´ dok∏adnie tym wymogom
mo˝na zauwa˝yç, ˝e instytucje zapomnia∏y o takim tworze gospodarczym, jakim
jest spó∏dzielnia socjalna, gdy˝ takich powy˝szych zabezpieczeƒ wymagajà urz´dy
pracy, ale od osób bezrobotnych starajàcych si´ o po˝yczk´. Na dzieƒ dzisiejszy
wsparcie dla spó∏dzielni socjalnych proponowane przez paƒstwo jest niewystarczajàce.
Zagro˝eniem jest te˝ z∏a opinia, np. o osobach bezrobotnych, a tak˝e o ruchu spó∏dzielczym w ogóle. Osoby te sà postrzegane nie jako ktoÊ, kto utraci∏ prac´ i ma
problem z jej znalezieniem, tylko jako osoba, która nie chce znaleêç pracy. Podczas
kilku rozmów z potencjalnymi zleceniodawcami Spó∏dzielni „Dla Pracy”, jej cz∏onkowie us∏yszeli opini´, i˝ zlecanie pracy osobom bezrobotnym to w ogóle si´ mija z celem,
gdy˝ ludziom, którzy przebywajà na bezrobociu rok lub wićej to nie chce si´ pracowaç. Mo˝na powiedzieç, ˝e dusza „zleceniodawcy-sknery” widzia∏a swój zysk
29
wybor
10/7/08
8:33
Page 30
w obni˝eniu kosztów osobowych, ale druga jej po∏owa nie chcia∏a zaufaç bezrobotnemu. Problem ten nie dotyczy tylko osób bezrobotnych, ale wszystkich majàcych
problemy z integracjà spo∏ecznà.
Spó∏dzielczoÊç w Polsce podczas okresu transformacji, a mo˝e nawet wczeÊniej utraci∏a swojà pozycj´ w gospodarce. W ÊwiadomoÊci wielu osób spó∏dzielnia to relikt,
który ju˝ na pewno nie istnieje. Ma∏o kto wie, ˝e w Polsce jest wiele firm spó∏dzielczych, które bardzo dobrze sobie radzà na rynku, np. „Polityka”, „Muszynianka”,
„Espefa”, „Meblomet”. Pracodawcy prywatni obawiajà si´, ˝e spó∏dzielnie socjalne
poprzez ulgi, z których mogà skorzystaç i proponowane niskie koszty pracy mogà
zachwiaç konkurencj´ na rynku i dlatego mocno protestujà przeciwko tej formie gospodarowania. Jednà z przyczyn takiej postawy jest du˝a konkurencja na rynku
i trudnoÊci ze znalezieniem zleceƒ, dlatego te˝ firmy ka˝dy przejaw nowej aktywnoÊci
gospodarczej traktujà jako zagro˝enie.
Podsumowanie
Spó∏dzielnie socjalne to pomys∏ na reintegracj´ zawodowà i spo∏ecznà dla osób,
które cz´sto straci∏y ju˝ ch´ç walki z przeciwnoÊciami, a tak˝e znalaz∏y si´ poza nawiasem spo∏eczeƒstwa. Spó∏dzielnie socjalne to „Êwiate∏ko w tunelu” dla osób znajdujàcych si´ w najgorszej sytuacji na rynku pracy. Niestety pionierzy w tworzeniu
spó∏dzielni socjalnych spotykajà si´ z wieloma trudnoÊciami. Mo˝na o nich powiedzieç, ˝e „przecierajà szlaki” i zdobywajà wiedz´, którà w przysz∏oÊci b´dà mogli
spo˝ytkowaç inni, którzy pójdà w ich Êlady. Dlatego niezmiernie wa˝nym jest, aby
przed rozpoczćiem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni dokonaç analizy i zapoznaç si´ z doÊwiadczeniami istniejàcych ju˝ spó∏dzielni. Wprowadzane zmiany w przepisach sà
próbà dostosowania ich do potrzeb ludzi, którzy borykajà si´ z problemami bezrobocia, inwalidztwa lub innymi formami wykluczenia spo∏ecznego, by umo˝liwiç im
powrót do „normalnego ˝ycia”.
Spó∏dzielnie socjalne w Polsce korzystajà z doÊwiadczeƒ spó∏dzielni z Finlandii,
W∏och czy Hiszpanii, gdzie spó∏dzielczoÊç od lat wykorzystywana jest jako wa˝ny
element gospodarki paƒstwowej. Idea spó∏dzielcza jest wa˝nym instrumentem
w rozwiàzywaniu problemów gospodarczo – spo∏ecznych przede wszystkim w swoich regionach. W Polsce w∏adze lokalne uczà si´ wykorzystywaç potencja∏ ekonomii
spo∏ecznej. Coraz mocniej rozumiejà koniecznoÊç podjćia wspó∏pracy i anga˝ujà
si´ we wspó∏prac´ z podmiotami Trzeciego sektora. ElastycznoÊç spó∏dzielczych
form wspó∏dzia∏ania pozwala zastosowaç je dla potrzeb ró˝nych grup i Êrodowisk
w skali lokalnej. Tam g∏ównie znajduje ona sprzyjajàce Êrodowisko i odnosi najwi´ksze sukcesy, nie zatracajàc w∏asnej to˝samoÊci jako samopomocowego ruchu spo∏ecznego. Jednak spó∏dzielcze sukcesy w wi´kszej skali spo∏ecznej gospodarki rynkowej nie wydajà si´ mo˝liwe bez odpowiedniej polityki spo∏ecznej paƒstwa, zorientowanej na rozwijanie wspó∏pracy ró˝nych typów spó∏dzielni z w∏adzami, zw∏aszcza
na szczeblu lokalnym oraz umiej´tne wykorzystanie funduszy pomocowych Unii Europejskiej, tam, gdzie to jest mo˝liwe. Pojawiajàce si´ coraz liczniej ró˝ne nowe
spó∏dzielnie, a zw∏aszcza socjalne, stajà si´ partnerem w∏adz w zagospodarowaniu
funduszy przeznaczonych na ochron´ zdrowia i pomoc spo∏ecznà oraz przeciw30
wybor
10/7/08
8:33
Page 31
dzia∏anie bezrobociu. Wspó∏praca tych organizacji z w∏adzami umo˝liwi bardziej
efektywne wykorzystanie Êrodków publicznych. Spó∏dzielcze wzory dzia∏ania
(wsparte jednak odpowiednimi formami pomocy organizacyjnej i funduszami paƒstwa lub organizacji ponadpaƒstwowych) znajdujà potwierdzenie na szczeblu regionalnym i krajowym przyczyniajàc si´ do rozwoju ekonomicznego biedniejszych terenów oraz widocznej aktywizacji zawodowej i spo∏ecznej miejscowej ludnoÊci (imigrantów, bezrobotnych, kobiet, m∏odocianych, niepe∏nosprawnych), co przyczynia
si´ do zmniejszenia migracji zarobkowych 9. Najwa˝niejszym obecnie aktem prawnym dla spó∏dzielni socjalnych jest ustawa z dnia 27.04.2006 r. Jest ona jednym
z elementów polityki rzàdu zmierzajàcej do ograniczenia zjawiska marginalizacji
i wykluczenia spo∏ecznego oraz osiàgania jak najwi´kszej spójnoÊci i integracji spo∏ecznej. Model spó∏dzielczoÊci socjalnej realizuje cele walki z wykluczeniem spo∏ecznym zawarte w Narodowej Strategii Integracji Spo∏ecznej. W ramach integracji
europejskiej ustawa realizuje za∏o˝enia Strategii Lizboƒskiej oraz Wspólnotowego
Programu Przeciwdzia∏ania Wykluczeniu Spo∏ecznemu, a tak˝e cele Wspólnoty,
okreÊlone na szczycie w Nicei, odnoszàce si´ do walki z bezrobociem i wykluczeniem
spo∏ecznym:
• u∏atwienie uczestnictwa w zatrudnieniu i dost´pie do wszelkich zasobów, praw,
dóbr i us∏ug;
• zapobieganie ryzyku wykluczenia spo∏ecznego;
• pomoc dla najs∏abszych, najbardziej nara˝onych na to ryzyko.
Ponadto ustawa realizuje obowiàzek wynikajàcy dla Polski z art. 136 oraz 137 Traktatu
ustanawiajàcego Wspólnot´ Europejskà, w myÊl których celem Wspólnoty jest
wspieranie zatrudnienia, poprawa warunków ˝ycia i pracy, zapewnienie w∏aÊciwej
ochrony socjalnej, rozwój zasobów ludzkich na rzecz trwa∏ego wysokiego zatrudnienia
oraz zwalczanie izolacji spo∏ecznej.
W odniesieniu do krajowego rynku pracy Ustawa wspiera istniejàcy system zatrudnienia socjalnego, stwarzajàc nowe mo˝liwoÊci znalezienia pracy i powrotu na rynek
pracy dla osób zagro˝onych wykluczeniem spo∏ecznym oraz zaliczanych do osób
o tzw. niskiej zatrudnialnoÊci. Realizuje zasad´ „praca zamiast zasi∏ku”, wprowadzajàc
skuteczny mechanizm aktywizacji zawodowej oraz reintegracji zawodowej dla tych,
którzy sà zagro˝eni wykluczeniem z rynku pracy10.
9
Prof. dr hab. Zofia Chyra-Rolicz; Instytut Historii Akademia Podlaska, Siedlce, „Spó∏dzielczoÊç w aktywizacji
dyskryminowanych grup spo∏ecznych w krajach wysoko rozwini´tych”.
http://www.zgwrp.org.pl/equal/index.php?option=com_content&task=view&id=34&Itemid=8
10
31
wybor
10/7/08
8:33
Page 32
˚ród∏a informacji
• Borowska Ma∏gorzata „Ekonomii spo∏ecznej portret w∏asny” – artyku∏ www.ngo.pl
• Borzaga Carlo, Santuari Alceste „Social enterprises in Italy. The experience of social
co-operatives”, lipiec 2000
• Borzaga Carlo, Santuari Alceste „Przedsi´biorstwa spo∏eczne we W∏oszech. DoÊwiadczenia spó∏dzielni spo∏ecznych”, listopad 2005
• Chyra-Rolicz Zofia „Spó∏dzielcze ogniwo gospodarki spo∏ecznej” – Kurier Spó∏dzielczy
• Chyra-Rolicz Zofia „Spó∏dzielczoÊç w aktywizacji dyskryminowanych grup spo∏ecznych
w krajach wysoko rozwini´tych”
• Konarska Mariola, Miedziƒski Piotr „Zatrudnienie socjalne – wyzwania dla pomocy
spo∏ecznej”
• „Krajowy plan dzia∏ania na rzecz integracji spo∏ecznej” – 2004-2006. Warszawa
2006 MPiPS
• LeÊ Ewa „Przedsi´biorczoÊç spo∏eczna” – artyku∏
• LeÊ Ewa „Europejskie doÊwiadczenia w sprawie zatrudnienia socjalnego na przyk∏adzie W∏och i Finlandii. Wybrane zagadnienia”
• LeÊ Ewa „Ustawa o po˝ytku publicznym i o wolontariacie. Lifting dotychczasowych
unormowaƒ czy urzeczywistnienie kultury pomocniczoÊci?”
• Niecikowska Renata „Czy organizacje sà dobrym pracodawcà dla grup wymagajàcych
wsparcia? Niepe∏nosprawni jako pracownicy organizacji” – artyku∏ www.ngo.pl
• Pieƒkowska Dorota „Ekonomia spo∏eczna” – artyku∏ WWW.ngo.pl
• Pieƒkowska Dorota „Charakterystyka ekonomii spo∏ecznej”
• „Pierwsze spó∏dzielnie socjalne – doÊwiadczenia W∏oskie”
• Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 26 paêdziernika 2004 r. w sprawie
wzorów dokumentów niezb´dnych do utworzenia spó∏dzielni socjalnej (Dz. U. Nr 240,
poz. 2412)
• Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 10 grudnia
2003 r. w sprawie wzoru wniosków o zwrot op∏acanych sk∏adek oraz trybu dokonywania ich zwrotu (Dz. U. z dnia 12 stycznia 2004)
• „Towarzystwa pomocy wzajemnej” – www.ngo.pl
• Ustawa z dnia 16 wrzeÊnia 1982 r. Prawo Spó∏dzielcze
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
• Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie
• Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. prawo dzia∏alnoÊci gospodarczej
• Uzasadnienie do projektu ustawy o spó∏dzielniach socjalnych, MPiPS, www.mpips.gov.pl
• http://www.fcp.edu.pl/site2/biblioteka.html
• www.spoldzielnie.org.pl
32
wybor
10/7/08
8:33
Page 33
• www.ekonomiaspoleczna.pl
• http://www.univ.rzeszow.pl/nierownosci/wyklady/24.doc
33
wybor
10/7/08
8:33
Page 34
Katarzyna Kaêmierska
Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy, Delegatura Regionalna w Lublinie
Analiza prawna dotyczàca za∏o˝enia
i prowadzenia spó∏dzielni socjalnej
przez okreÊlone grupy beneficjentów
I. CO TO JEST SPÓ¸DZIELNIA SOCJALNA?
Art. 1 ustawy z dnia 16 wrzeÊnia 1982 r. prawo spó∏dzielcze (tekst jedn. 2003 r. Nr
188 poz. 1848 ze zm.) podaje definicj´ spó∏dzielni. W myÊl tego przepisu spó∏dzielnia
jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym sk∏adzie
osobowym i zmiennym funduszu udzia∏owym, które w interesie swoich cz∏onków
prowadzi wspólnà dzia∏alnoÊç gospodarczà. Spó∏dzielnia mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo-kulturalnà na rzecz swoich cz∏onków i ich Êrodowiska.
W odniesieniu do spó∏dzielni socjalnych powy˝sza definicja ulega ma∏ej modyfikacji,
gdy˝ w spó∏dzielni socjalnej maksymalna liczba cz∏onków wynosi pi´çdziesiàt, a zatem
spó∏dzielnia socjalna jest dobrowolnym zrzeszeniem maksymalnie pi´çdziesićiu
osób. Wyjàtkiem od tej zasady b´dà spó∏dzielnie socjalne powsta∏e w wyniku przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych, do których nie stosuje
si´ tego ograniczenia i mogà one liczyç wićej ni˝ pi´çdziesićiu cz∏onków.
ZmiennoÊç sk∏adu osobowego spó∏dzielni oznacza, ˝e spó∏dzielnia mo˝e w trakcie
swojego funkcjonowania przyjmowaç nowych cz∏onków, mo˝e tak˝e ich traciç – poprzez wystàpienie cz∏onka ze spó∏dzielni, wykreÊlenie, czy wykluczenie – i nie ma to
wp∏ywu na to˝samoÊç spó∏dzielni, czy na prowadzonà przez nià dzia∏alnoÊç.
ZmiennoÊç funduszu udzia∏owego jest jednà z podstawowych cech odró˝niajàcych
spó∏dzielnie od spó∏ek kapita∏owych, w których kapita∏ zak∏adowy jest sta∏y. ZmiennoÊç funduszu udzia∏owego jest nast´pstwem zmiennoÊci sk∏adu osobowego –
osobom, które tracà cz∏onkostwo w spó∏dzielni, wyp∏aca si´ ich udzia∏y, przez co
zmniejsza si´ fundusz udzia∏owy; z kolei osoby przyst´pujàce na cz∏onków spó∏dzielni obowiàzane sà wnieÊç udzia∏y w wysokoÊci okreÊlonej w statucie, co powoduje zwi´kszenie funduszu udzia∏owego.
Przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego
przedsi´biorstwa w oparciu o osobistà prac´ cz∏onków (art. 2 ust. 1 ustawy
o spó∏dzielniach socjalnych). Identycznie okreÊlony zosta∏ w prawie spó∏dzielczym
przedmiot dzia∏alnoÊci spó∏dzielni pracy (art. 181 prawa spó∏dzielczego) – to oraz
fakt, ˝e stosunek pracy mi´dzy spó∏dzielnià socjalnà, a jej cz∏onkiem nawiàzuje si´
na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´ (tak samo jak w spó∏dzielniach pracy –
art. 182 § 3 prawa spó∏dzielczego), zbli˝a do siebie te dwa typy spó∏dzielni i sprawia,
˝e wiele przepisów prawa spó∏dzielczego odnoszàcych si´ do spó∏dzielni pracy b´dzie
mia∏o tak˝e zastosowanie do spó∏dzielni socjalnych.
34
wybor
10/7/08
8:33
Page 35
ANALIZA PRAWNA DOTYCZÑCA ZA¸O˚ENIA I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOC.
Spó∏dzielnia socjalna dzia∏a na rzecz spo∏ecznej i zawodowej reintegracji jej cz∏onków – przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie umiej´tnoÊci uczestniczenia w ˝yciu spo∏ecznoÊci lokalnej i pe∏nienia ról spo∏ecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, oraz odbudowanie i podtrzymanie zdolnoÊci do samodzielnego Êwiadczenia pracy na rynku pracy – a dzia∏ania te
nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci
gospodarczej (art. 2 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Dzia∏ania te stanowià dzia∏alnoÊç statutowà spó∏dzielni, która mo˝e byç prowadzona jako statutowa
dzia∏alnoÊç odp∏atna. Dochód ze statutowej dzia∏alnoÊci odp∏atnej mo˝e byç
przeznaczony wy∏àcznie na realizacj´ celów statutowych (art. 8 ust. 2 ustawy z dnia
24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie – Dz. U. z 2003 r.
Nr 96, poz. 873 ze zm. – w zwiàzku z art. 8 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Spó∏dzielnia socjalna mo˝e prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo – kulturalnà
na rzecz swoich cz∏onków oraz ich Êrodowiska lokalnego, a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze zadaƒ publicznych okreÊlonych w ustawie z dnia 24
kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie. Oznacza to mi´dzy
innymi, ˝e spó∏dzielnia socjalna mo˝e uczestniczyç w otwartym konkursie ofert na
realizacj´ zadaƒ publicznych powierzanych przez organy administracji publicznej
(art. 11 ust. 3 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie). Dzia∏alnoÊç spo∏eczna i oÊwiatowo – kulturalna prowadzona przez spó∏dzielni´ socjalnà na
rzecz swoich cz∏onków i ich Êrodowiska lokalnego oraz dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝yteczna w sferze zadaƒ publicznych nie jest dzia∏alnoÊcià gospodarczà w rozumieniu
przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej (Dz.
U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) i mo˝e byç prowadzona jako statutowa dzia∏alnoÊç odp∏atna (art. 8 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
II. ZAK¸ADANIE SPÓ¸DZIELNI SOCJALNEJ
1. Kto mo˝e za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà?
Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U.
z 2006 r. Nr 94, poz. 651) spó∏dzielni´ socjalnà mogà za∏o˝yç:
1. Osoby bezrobotne (w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – Dz. U. z 2004 r. Nr
99 poz. 1001 ze zm.) zarejestrowane we w∏aÊciwym dla miejsca zameldowania
sta∏ego lub czasowego powiatowym urz´dzie pracy.
2. Osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1 – 4, 6 i 7 ustawy z dnia 13
czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122 poz. 1143),
które podlegajà wykluczeniu spo∏ecznemu i ze wzgl´du na swojà sytuacj´ ˝yciowà nie sà w stanie w∏asnym staraniem zaspokoiç swoich podstawowych potrzeb ˝yciowych i znajdujà si´ w sytuacji powodujàcej ubóstwo oraz uniemo˝liwiajàcej lub ograniczajàcej uczestnictwo w ˝yciu zawodowym, spo∏ecznym i rodzinnym, a w szczególnoÊci:
35
wybor
10/7/08
8:33
Page 36
a) Bezdomni realizujàcy indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci,
polegajàcy na wspieraniu osoby bezdomnej w rozwiàzywaniu jej problemów
˝yciowych, w szczególnoÊci rodzinnych i mieszkaniowych, oraz pomocy
w uzyskaniu zatrudnienia.
Indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci jest opracowywany
przez pracownika socjalnego oÊrodka pomocy spo∏ecznej wraz z osobà bezdomnà i podlega zatwierdzeniu przez kierownika oÊrodka. Je˝eli osoba bezdomna przebywa w schronisku lub domu dla bezdomnych, indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci mo˝e byç opracowany przez pracownika
socjalnego zatrudnionego w tej placówce – w takim przypadku realizatorem
indywidualnego programu wychodzenia z bezdomnoÊci jest schronisko lub
dom dla bezdomnych (art. 49 ust. 1–4 ustawy o pomocy spo∏ecznej Dz. U.
z 2004 r. Nr 64 poz. 593).
b) Uzale˝nieni od alkoholu, po zakoƒczeniu programu psychoterapii w zak∏adzie lecznictwa odwykowego.
c) Uzale˝nieni od narkotyków lub innych Êrodków odurzajàcych, po zakoƒczeniu programu terapeutycznego w zak∏adzie opieki zdrowotnej.
d) Chorzy psychicznie (wykazujàcy zaburzenia psychotyczne – art. 3 ust. 1 pkt
a) ustawy o ochronie zdrowia psychicznego – Dz. U. z 1994 r. Nr 111 poz. 535
ze zm.).
e) Zwalniani z zak∏adów karnych, majàcy trudnoÊci w integracji ze Êrodowiskiem.
f) Uchodêcy realizujàcy indywidualny program integracji.
Pomoc majàca na celu wspieranie integracji uchodêców udzielana jest w ramach
indywidualnego programu integracji uzgodnionego mi´dzy powiatowym
centrum pomocy rodzinie a uchodêcà, okreÊlajàcego mi´dzy innymi wysokoÊç, zakres i formy pomocy, w zale˝noÊci od indywidualnej sytuacji ˝yciowej
uchodêcy i jego rodziny. Pomocy tej udziela starosta w∏aÊciwy ze wzgl´du na
miejsce zamieszkania uchodêcy na jego wniosek z∏o˝ony w terminie 14 dni od
dnia uzyskania przez niego statusu uchodêcy (art. 91 ust. 1-3 oraz art. 93 ust. 1
ustawy o pomocy spo∏ecznej).
3. Osoby niepe∏nosprawne – w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych
(Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776 ze zm.) za niepe∏nosprawnà uwa˝a si´ osob´,
której niepe∏nosprawnoÊç zosta∏a potwierdzona orzeczeniem o:
a) zakwalifikowaniu przez organy orzekajàce do jednego z trzech stopni niepe∏nosprawnoÊci (lekki, umiarkowany, znaczny) lub
b) ca∏kowitej lub cz´Êciowej niezdolnoÊci do pracy na podstawie odr´bnych
przepisów, lub
c) niepe∏nosprawnoÊci, wydanym przed ukoƒczeniem 16 roku ˝ycia.
Za∏o˝yciele spó∏dzielni socjalnej muszà posiadaç pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci
prawnych (art. 4 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci
prawnych majà osoby, które ukoƒczy∏y 18 lat i nie zosta∏y ca∏kowicie lub cz´Êciowo
ubezw∏asnowolnione.
36
wybor
10/7/08
8:33
Page 37
Liczba za∏o˝ycieli spó∏dzielni socjalnej nie mo˝e byç mniejsza ni˝ pi´ç osób (art.
5 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Za∏o˝yciele spó∏dzielni, którzy podpisali statut, stajà si´ cz∏onkami spó∏dzielni z chwilà jej zarejestrowania (art. 17 § 1 prawa spó∏dzielczego).
2. CzynnoÊci zmierzajàce do za∏o˝enia
spó∏dzielni socjalnej
a) Opracowanie i uchwalenie statutu
Po zebraniu si´ grupy co najmniej pićiu osób spe∏niajàcych warunki okreÊlone
w ustawie o spó∏dzielniach socjalnych i chcàcych za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà (za∏o˝yciele), nale˝y opracowaç statut spó∏dzielni. Nast´pnie za∏o˝yciele spó∏dzielni
zwo∏ujà zebranie cz∏onków za∏o˝ycieli i uchwalajà statut, potwierdzajàc jego przyjćie
poprzez podpisanie go. Tak uchwalony statut b´dzie móg∏ zostaç zmieniony w ca∏oÊci lub w cz´Êci tylko przez walne zgromadzenie cz∏onków kwalifikowanà wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów.
Podczas zebrania cz∏onków za∏o˝ycieli nale˝y tak˝e dokonaç wyboru cz∏onków organów spó∏dzielni:
• zarzàdu;
• w spó∏dzielniach liczàcych ponad 15 cz∏onków – rady nadzorczej;
• innych organów, je˝eli ich powo∏anie przewiduje statut.
Obok przepisów powszechnie obowiàzujàcego prawa statut spó∏dzielni stanowi
podstaw´ jej dzia∏ania (art. 2 prawa spó∏dzielczego).
Zgodnie z art. 5 § 1 prawa spó∏dzielczego, statut spó∏dzielni powinien okreÊlaç przede
wszystkim:
• Oznaczenie nazwy z dodatkiem „spó∏dzielnia” lub „spó∏dzielczy” i podaniem jej
siedziby. W przypadku spó∏dzielni socjalnej nazwa spó∏dzielni niezale˝nie od
jej brzmienia musi zawieraç oznaczenie „spó∏dzielnia socjalna” (art. 3 ustawy
o spó∏dzielniach socjalnych).
• Przedmiot dzia∏alnoÊci spó∏dzielni oraz czas trwania tej dzia∏alnoÊci, o ile za∏o˝ono jà na czas okreÊlony.
• WysokoÊç wpisowego oraz wysokoÊç i iloÊç udzia∏ów, które cz∏onek obowiàzany
jest zadeklarowaç, terminy wnoszenia i zwrotu oraz skutki nie wniesienia udzia∏u
w terminie; je˝eli statut przewiduje wnoszenie wićej ni˝ jednego udzia∏u, mo˝e okreÊlaç ich górnà granic´.
• Prawa i obowiàzki cz∏onków.
• Zasady i tryb przyjmowania cz∏onków, wypowiadania cz∏onkostwa, wykreÊlania
i wykluczania cz∏onków.
• Zasady zwo∏ywania walnych zgromadzeƒ, obradowania na nich i podejmowania
uchwa∏.
37
wybor
10/7/08
8:33
Page 38
• Zasady i tryb wyboru oraz odwo∏ywania cz∏onków organów spó∏dzielni.
• Zasady podzia∏u nadwy˝ki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania
strat spó∏dzielni.
Ponadto statut spó∏dzielni powinien zawieraç inne postanowienia, których wprowadzenia wymagajà przepisy prawa spó∏dzielczego. Do takich postanowieƒ nale˝à
mi´dzy innymi:
• Wskazanie organu spó∏dzielni w∏aÊciwego do przyjmowania cz∏onków – rada
nadzorcza lub walne zgromadzenie. Je˝eli organem tym nie jest walne zgromadzenie, statut powinien wskazywaç tak˝e organ, do którego s∏u˝y odwo∏anie
od decyzji odmawiajàcej przyjćia, oraz okreÊlaç terminy wniesienia i rozpatrzenia tego odwo∏ania (art. 17 § 4 prawa spó∏dzielczego).
• Termin i okres wypowiedzenia cz∏onkostwa w spó∏dzielni (art. 22 prawa spó∏dzielczego).
• Sposób i termin wyp∏aty udzia∏ów by∏ego cz∏onka (art. 26 § 1 prawa spó∏dzielczego).
• Przyczyny wykluczenia i wykreÊlenia cz∏onka oraz organ kompetentny do podjćia uchwa∏y w sprawie wykluczenia lub wykreÊlenia (art. 24 § 2, § 3 i § 4 prawa
spó∏dzielczego).
• Kadencja rady nadzorczej (art. 45 § 4 prawa spó∏dzielczego).
• Sk∏ad i liczba cz∏onków zarzàdu spó∏dzielni oraz organ kompetentny do wybierania i odwo∏ania cz∏onków zarzàdu, w tym prezesa i jego zast´pców (art. 49 §
1 i 2 prawa spó∏dzielczego.)
• KolejnoÊç wykorzystania funduszy w∏asnych spó∏dzielni do pokrywania strat
spó∏dzielni w cz´Êci przekraczajàcej fundusz zasobowy i fundusz udzia∏owy
(art. 90 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Ponadto w statucie fakultatywnie mo˝na uregulowaç:
• Dane, jakie powinna zawieraç deklaracja cz∏onkowska, oprócz danych obligatoryjnych wymienionych w art. 16 § 1 prawa spó∏dzielczego.
• Inny termin ni˝ miesićzny wynikajàcy z art. 17 § 3 na podjćie uchwa∏y w sprawie
przyjćia w poczet cz∏onków.
• Prawa i obowiàzki cz∏onków, inne ni˝ okreÊlone w art. 18 prawa spó∏dzielczego.
• Obowiàzek zadeklarowania wićej ni˝ jednego udzia∏u (art. 20 § 1 prawa spó∏dzielczego).
• Wnoszenie przez cz∏onków wk∏adów na w∏asnoÊç spó∏dzielni lub do korzystania
z nich przez spó∏dzielni´ na podstawie innego stosunku prawnego. W tym wypadku statut powinien okreÊlaç charakter i zakres przys∏ugujàcego spó∏dzielni
prawa do wk∏adów, wysokoÊç wk∏adów oraz ich rodzaj, je˝eli sà to wk∏ady niepieni´˝ne, terminy ich wnoszenia, zasady wyceny i zwrotu w wypadku likwidacji
spó∏dzielni, wystàpienia cz∏onka lub ustania cz∏onkostwa z innych przyczyn,
a tak˝e w innych wypadkach przewidzianych w statucie (art. 20 § 2 prawa spó∏dzielczego).
• Dane, jakie powinien zawieraç rejestr cz∏onków, oprócz danych obligatoryjnych
wymienionych w art. 30 prawa spó∏dzielczego.
• Post´powanie wewnàtrzspó∏dzielcze – statut mo˝e stanowiç, ˝e w okreÊlonych
w nim sprawach mi´dzy cz∏onkiem a spó∏dzielnià, cz∏onkowi przys∏uguje prawo
38
wybor
10/7/08
8:33
Page 39
odwo∏ania si´ od uchwa∏y organu spó∏dzielni do innego wskazanego w statucie
organu spó∏dzielni w post´powaniu wewnàtrzspó∏dzielczym. W tym wypadku
statut powinien okreÊlaç zasady i tryb post´powania wewnàtrzspó∏dzielczego,
a w szczególnoÊci terminy wniesienia i rozpatrzenia odwo∏ania (art. 32 § 1 prawa
spó∏dzielczego).
• Powo∏anie tak˝e innych organów ni˝ wymienione w art. 35 § 1 prawa spó∏dzielczego (walne zgromadzenie cz∏onków lub zebranie przedstawicieli, rada nadzorcza, zarzàd, ewentualnie zebrania grup cz∏onkowskich), sk∏adajàcych si´
z cz∏onków spó∏dzielni. W takim wypadku statut okreÊla zakres uprawnieƒ tych
organów oraz zasady wyboru i odwo∏ywania ich cz∏onków (art. 35 § 3 prawa
spó∏dzielczego).
• Innà zasad´ obliczania wymaganej wi´kszoÊci g∏osów dla podjćia uchwa∏y
przez organ spó∏dzielni ni˝ okreÊlona w art. 35 § 4 prawa spó∏dzielczego.
• Zastrze˝enie do wy∏àcznej w∏aÊciwoÊci walnego zgromadzenia podejmowanie
uchwa∏ równie˝ w innych sprawach ni˝ wymienione w art. 38 § 1 prawa spó∏dzielczego.
• OkreÊlenie wi´kszej liczby cz∏onków uprawnionych do ˝àdania zwo∏ania walnego
zgromadzenia ni˝ okreÊlona w art. 39 § 2 pkt 2 prawa spó∏dzielczego, itd.
W statucie mo˝na zamieszczaç tak˝e inne postanowienia – nieokreÊlone w przepisach
prawa spó∏dzielczego – byleby nie narusza∏y one bezwzgl´dnie obowiàzujàcych
przepisów prawa.
b) Rejestracja spó∏dzielni
Zgodnie z art. 7 prawa spó∏dzielczego spó∏dzielnia podlega obowiàzkowi wpisu do
Krajowego Rejestru Sàdowego. Rejestr ten prowadzà w systemie informatycznym
sàdy rejonowe (sàdy gospodarcze), obejmujàce swà miejscowà w∏aÊciwoÊcià obszar
województwa lub jego cz´Êci. Sàdy te dzia∏ajà na podstawie przepisów ustawy
z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sàdowym (Dz. U. z 2001 r. nr 17 poz. 209).
Art. 22 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sàdowym stanowi, i˝
wniosek o wpis do Rejestru powinien byç z∏o˝ony nie póêniej ni˝ w terminie 7 dni
od dnia zdarzenia uzasadniajàcego dokonanie wpisu, chyba ˝e przepis szczególny
stanowi inaczej. A zatem w terminie 7 dni od dnia uchwalenia statutu spó∏dzielni
przez zebranie cz∏onków – za∏o˝ycieli nale˝y wnieÊç do sàdu wniosek o zarejestrowanie spó∏dzielni w KRS.
Wniosek o wpis spó∏dzielni do Rejestru sk∏ada si´ na urz´dowym formularzu KRS-W5,
stanowiàcym za∏àcznik nr 5 do Rozporzàdzenia Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 21
grudnia 2000 r. w sprawie okreÊlenia wzorów urz´dowych formularzy wniosków
o wpis do Krajowego Rejestru Sàdowego oraz sposobu i miejsca ich udost´pniania
(Dz. U. z 2000 r. Nr 118 poz. 1247). Urz´dowe formularze mo˝na uzyskaç w siedzibach
sàdów gospodarczych oraz w Centralnej Informacji Krajowego Rejestru Sàdowego.
Spó∏dzielnia socjalna jest zwolniona z op∏aty sàdowej od wniosku o wpis tej spó∏dzielni
do Krajowego Rejestru Sàdowego oraz z op∏aty za og∏oszenie tego wpisu w Monitorze
39
wybor
10/7/08
8:33
Page 40
Sàdowym i Gospodarczym (art. 6 ust. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Powy˝sze
zwolnienie jest udzielane jako pomoc de minimis zgodnie z rozporzàdzeniem Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88
Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE
L 10 z 13.01.2001)
Do wniosku o wpis spó∏dzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sàdowego nale˝y do∏àczyç:
• ZaÊwiadczenia potwierdzajàce, ˝e osoby zak∏adajàce spó∏dzielni´ socjalnà
spe∏niajà warunki uprawniajàce ich do tego, czyli:
– w przypadku osoby bezrobotnej – zaÊwiadczenie z powiatowego urz´du pracy
potwierdzajàce posiadanie statusu osoby bezrobotnej;
– w przypadku osoby bezdomnej realizujàcej indywidualny program wychodzenia
z bezdomnoÊci, osoby uzale˝nionej od alkoholu, po zakoƒczeniu programu
psychoterapii w zak∏adzie lecznictwa odwykowego, uzale˝nionej od narkotyków
lub innych Êrodków odurzajàcych, po zakoƒczeniu programu terapeutycznego
w zak∏adzie opieki zdrowotnej, osoby chorej psychicznie, osoby zwolnionej z zak∏adu karnego i majàcej trudnoÊci w integracji ze Êrodowiskiem, uchodêcy realizujàcego indywidualny program integracji – stosowne zaÊwiadczenia potwierdzajàce spe∏nianie przez te osoby powy˝szych warunków;
– w przypadku osoby niepe∏nosprawnej – orzeczenie o stopniu niepe∏nosprawnoÊci
(art. 6 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych)”.
• Statut spó∏dzielni (art. 9 ust. 3 ustawy o KRS).
• Uwierzytelnione notarialnie albo z∏o˝one przed s´dzià lub upowa˝nionym pracownikiem sàdu wzory podpisów osób upowa˝nionych do reprezentowania tej
spó∏dzielni (art. 19 a ust. 1 ustawy o KRS).
Spó∏dzielnia uzyskuje osobowoÊç prawnà z chwilà wpisania jej do Krajowego Rejestru
Sàdowego (art. 11 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Za czynnoÊci dokonane w interesie spó∏dzielni przed zarejestrowaniem osoby dzia∏ajàce do chwili zarejestrowania spó∏dzielni odpowiadajà wobec osób trzecich solidarnie. Za zobowiàzania wynikajàce z tych czynnoÊci spó∏dzielnia odpowiada po jej
zarejestrowaniu tak jak za zaciàgni´te przez siebie. Jednak˝e osoby dzia∏ajàce
przed zarejestrowaniem spó∏dzielni odpowiadajà wobec niej wed∏ug przepisów prawa
cywilnego (art. 11 § 2 prawa spó∏dzielczego). Przed zarejestrowaniem w KRS spó∏dzielnia nie ma osobowoÊci prawnej, a wić nie istnieje jako podmiot prawa, zatem
za czynnoÊci dokonane w interesie spó∏dzielni (np. za zaciàgni´te zobowiàzanie)
odpowiadajà osoby dzia∏ajàce do chwili zarejestrowania spó∏dzielni, czyli cz∏onkowie
za∏o˝yciele. OdpowiedzialnoÊç solidarna oznacza, ˝e wierzyciel mo˝e ˝àdaç ca∏oÊci
lub cz´Êci Êwiadczenia od wszystkich osób, które dzia∏a∏y w interesie spó∏dzielni
przed jej zarejestrowaniem ∏àcznie, od kilku z nich lub od ka˝dej z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któràkolwiek z tych osób zwalnia pozosta∏e osoby (patrz
art. 366 § 1 kodeksu cywilnego). Po zarejestrowaniu spó∏dzielnia nabywa osobowoÊç prawnà i od tej chwili to ona odpowiada za zobowiàzania zaciàgni´te przez
osoby dzia∏ajàce w jej interesie przed jej zarejestrowaniem wobec osób trzecich.
40
wybor
10/7/08
8:33
Page 41
c) Wniesienie udzia∏ów i wk∏adów
Zgodnie z art. 19 prawa spó∏dzielczego, cz∏onek spó∏dzielni zobowiàzany jest do wniesienia wpisowego oraz zadeklarowanych udzia∏ów stosownie do postanowieƒ statutu.
IloÊç zadeklarowanych udzia∏ów oraz dane dotyczàce wk∏adów – je˝eli statut przewiduje ich wnoszenie – stanowià konieczne elementy treÊci deklaracji przystàpienia
do spó∏dzielni (art. 16 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Stosownie do postanowieƒ statutu spó∏dzielni w tym zakresie cz∏onek zobowiàzany
jest wnieÊç udzia∏y jednorazowo lub ratalnie – najcz´Êciej potràcane sà one wtedy
z wynagrodzenia cz∏onka za jego zgodà wyra˝onà na piÊmie. Statut spó∏dzielni powinien okreÊlaç terminy wnoszenia oraz skutki nie wniesienia udzia∏u w terminie, np.
odsetki za zw∏ok´, a nawet wykluczenie ze spó∏dzielni (art. 5 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Cz∏onek spó∏dzielni zobowiàzany jest zadeklarowaç co najmniej jeden udzia∏, je˝eli
statut nie zobowiàzuje cz∏onków do zadeklarowania wi´kszej iloÊci udzia∏ów (art. 20 §
prawa spó∏dzielczego). A zatem inaczej ni˝ w spó∏kach prawa handlowego, w spó∏dzielniach nie ma ustawowo okreÊlonej minimalnej wysokoÊci funduszu udzia∏owego.
Natomiast kwesti´ wysokoÊci i iloÊci udzia∏ów, jakie cz∏onek zobowiàzany jest zadeklarowaç, ustawodawca pozostawia w gestii cz∏onków – do uregulowania w statucie.
Zgodnie z art. 20 § 2 prawa spó∏dzielczego, statut mo˝e przewidywaç wnoszenie
przez cz∏onków wk∏adów na w∏asnoÊç spó∏dzielni lub do korzystania z nich przez
spó∏dzielni´ na podstawie innego stosunku prawnego. W tym wypadku statut powinien okreÊlaç charakter i zakres przys∏ugujàcego spó∏dzielni prawa do wk∏adów, wysokoÊç wk∏adów oraz ich rodzaj, je˝eli sà to wk∏ady niepieni´˝ne, terminy ich wnoszenia, zasady wyceny i zwrotu w wypadku likwidacji spó∏dzielni, wystàpienia cz∏onka
lub ustania cz∏onkostwa z innych przyczyn, a tak˝e w innych wypadkach przewidzianych w statucie. W przypadku, gdy statut spó∏dzielni przewiduje wnoszenie
wk∏adów, w spó∏dzielni tworzy si´ fundusz wk∏adów.
Wk∏ady wyst´pujà najcz´Êciej w spó∏dzielniach mieszkaniowych (wk∏ad budowlany)
i w rolniczych spó∏dzielniach produkcyjnych (wk∏ad gruntowy), natomiast rzadziej
w spó∏dzielniach pracy, które jak wspomnia∏am, sà najbardziej zbli˝one konstrukcyjnie do spó∏dzielni socjalnych.
Dopóki cz∏onek pozostaje ze spó∏dzielnià w stosunku cz∏onkostwa, nie mo˝e ˝àdaç
zwrotu wp∏aconych udzia∏ów (art. 21 prawa spó∏dzielczego). Wyjàtek stanowià
wp∏aty przekraczajàce iloÊç udzia∏ów, których zadeklarowania wymaga statut obowiàzujàcy w chwili ˝àdania zwrotu – przyk∏ad: w chwili przyst´powania do spó∏dzielni
cz∏onek zgodnie ze statutem zobowiàzany jest zadeklarowaç i wnieÊç co najmniej
jeden udzia∏ w wysokoÊci 1 000 z∏. Cz∏onek wnosi udzia∏ w tej wysokoÊci, a po kilku
latach nast´puje zmiana statutu i zgodnie z tà zmianà cz∏onek spó∏dzielni zobowiàzany jest zadeklarowaç co najmniej jeden udzia∏ w wysokoÊci 800 z∏. W takiej sytuacji
cz∏onek, który wp∏aci∏ udzia∏ w wysokoÊci 1 000z∏ (zgodnie z wczeÊniej obowiàzujàcymi
postanowieniami statutu), mo˝e ˝àdaç od spó∏dzielni zwrotu 200 z∏, czyli wp∏aty
przekraczajàcej iloÊç udzia∏ów, których zadeklarowania wymaga statutu obowiàzu41
wybor
10/7/08
8:33
Page 42
jàcy w chwili ˝àdania zwrotu. Zwrot tych wp∏at nie mo˝e jednak nastàpiç przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego za rok, w którym cz∏onek wystàpi∏ z ˝àdaniem oraz w wypadku, gdy jego udzia∏y zosta∏y przeznaczone na pokrycie strat
spó∏dzielni (art. 19 § 2 prawa spó∏dzielczego). Sposób i termin zwrotu wp∏at powinien
zostaç okreÊlony w statucie.
Udzia∏ by∏ego cz∏onka wyp∏aca si´ na podstawie zatwierdzonego sprawozdania finansowego za rok, w którym cz∏onek przesta∏ nale˝eç do spó∏dzielni. Sposób i terminy wyp∏aty okreÊla statut (art. 26 § 1 prawa spó∏dzielczego). Przy czym by∏emu
cz∏onkowi nie przys∏uguje prawo do funduszu zasobowego oraz do innego majàtku
spó∏dzielni, z zastrze˝eniem art. 125 § 5a prawa spó∏dzielczego, który mówi, i˝ je˝eli
zgodnie z uchwa∏à ostatniego walnego zgromadzenia (w przypadku likwidacji spó∏dzielni), pozosta∏y majàtek ma byç w ca∏oÊci lub cz´Êci podzielony mi´dzy cz∏onków,
w podziale tym uwzgl´dnia si´ by∏ych cz∏onków, którym do chwili przejÊcia albo postawienia spó∏dzielni w stan likwidacji nie wyp∏acono wszystkich udzia∏ów.
W przypadku spó∏dzielni socjalnych w razie likwidacji spó∏dzielni Êrodki pozostajàce
po sp∏aceniu zobowiàzaƒ, z∏o˝eniu do depozytu stosownych sum zabezpieczajàcych
nale˝noÊci sporne lub niewymagalne i po wydzieleniu kwot przeznaczonych na wyp∏aty udzia∏ów, dzieli si´ mi´dzy jej cz∏onków – jednak nie wićej ni˝ 20 % Êrodków,
w pozosta∏ej cz´Êci przekazuje si´ na Fundusz Pracy (art. 19 ustawy o spó∏dzielniach
socjalnych).
Zgodnie z art. 27 prawa spó∏dzielczego cz∏onek mo˝e rozporzàdzaç swoimi roszczeniami do spó∏dzielni o wyp∏at´ udzia∏ów oraz o zwrot wk∏adów lub o wyp∏at´ ich
równowartoÊci dopiero ze skutecznoÊcià od dnia, w którym roszczenia te sta∏y si´
wymagalne, a wierzyciel cz∏onka mo˝e uzyskaç zaspokojenie z jego udzia∏ów dopiero z chwilà ustania cz∏onkostwa. Poniewa˝ cz∏onek mo˝e ˝àdaç zwrotu wp∏at dokonanych na udzia∏y dopiero z chwilà ustania cz∏onkostwa, zatem roszczenie o wyp∏at´ udzia∏ów staje si´ wymagalne z dniem ustania cz∏onkostwa (por. orz. SN z dnia
26 marca 1998 r., I CKN 227/97, OSNC 1998, Nr 11, poz. 179).
Je˝eli natomiast chodzi o wk∏ady, to w przypadku, gdy egzekucja z innego majàtku
cz∏onka oka˝e si´ bezskuteczna, a przepis szczególny nie stanowi inaczej, wierzyciel
cz∏onka mo˝e skierowaç egzekucj´ do wniesionych przez cz∏onka wk∏adów. W takim
wypadku roszczenie cz∏onka o zwrot wk∏adów lub ich równowartoÊci staje si´ wymagalne po up∏ywie szeÊciu miesićy od dnia zajćia wk∏adów, chyba ˝e wymagalnoÊç tego roszczenia nastàpi∏a wczeÊniej na podstawie innych przepisów (art. 27 § 3
prawa spó∏dzielczego).
WierzytelnoÊci spó∏dzielni do cz∏onka z tytu∏u wp∏at na udzia∏y nie podlegajà zajćiu
na rzecz wierzycieli spó∏dzielni (art. 27 § 5 prawa spó∏dzielczego).
Termin przedawnienia roszczenia o wyp∏at´ udzia∏ów oraz o zwrot wk∏adów lub ich
równowartoÊci pieni´˝nej wynosi 3 lata od dnia, w którym roszczenie sta∏o si´ wymagalne, za wyjàtkiem roszczeƒ o zwrot nieruchomoÊci (art. 29 prawa spó∏dzielczego).
42
wybor
10/7/08
8:33
Page 43
III. WA˚NIEJSZE ZAGADNIENIA
DOTYCZÑCE PROWADZENIA DZIA¸ALNOÂCI
W FORMIE SPÓ¸DZIELNI SOCJALNEJ
1. Cz∏onkostwo i praca w spó∏dzielni socjalnej
a) Kto mo˝e zostaç cz∏onkiem spó∏dzielni socjalnej?
Przystàpiç do dzia∏ajàcej ju˝ spó∏dzielni socjalnej i zostaç jej cz∏onkiem mo˝e ka˝da osoba, która spe∏nia warunki uprawniajàce do bycia za∏o˝ycielem spó∏dzielni socjalnej, w tym tak˝e osoba posiadajàca jedynie ograniczonà zdolnoÊç do czynnoÊci
prawnych. Ograniczonà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych majà ma∏oletni, którzy
ukoƒczyli lat trzynaÊcie oraz osoby cz´Êciowo ubezw∏asnowolnione (art. 15 ustawy
z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 ze zm.)
Osoby posiadajàce ograniczonà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych mogà byç cz∏onkami spó∏dzielni socjalnej, nie mogà byç jednak cz∏onkami organów samorzàdowych spó∏dzielni, a w walnym zgromadzeniu cz∏onków mogà braç udzia∏ tylko i wy∏àcznie przez swoich przedstawicieli ustawowych (art. 15 § 3 prawa spó∏dzielczego).
Poza tym cz∏onkami spó∏dzielni socjalnej mogà zostaç tak˝e inne osoby, ni˝ wskazane powy˝ej, je˝eli ich praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych
kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni. Liczba tych
osób nie mo˝e byç jednak wi´ksza ni˝ 20% ogólnej liczby cz∏onków spó∏dzielni socjalnej. Przekroczenie tego limitu 20% trwajàce nieprzerwanie przez okres 3 miesićy
stanowi podstaw´ do postawienia spó∏dzielni socjalnej w stan likwidacji (art. 5 ust.
5 i 6 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Cz∏onkiem spó∏dzielni socjalnej mo˝e zostaç tak˝e organizacja pozarzàdowa oraz
gminna osoba prawna, której statutowym zadaniem jest dzia∏anie na rzecz reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców gminy, chyba, ˝e statut spó∏dzielni stanowi inaczej (art. 5 ust. 7 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). A zatem w statucie
spó∏dzielni socjalnej mo˝na wprowadziç zapis ograniczajàcy kràg potencjalnych
cz∏onków spó∏dzielni wy∏àcznie do osób fizycznych.
Spó∏dzielnia socjalna musi liczyç co najmniej pićiu cz∏onków, nie wićej jednak ni˝
pi´çdziesićiu cz∏onków. Ustawodawca ograniczy∏ liczb´ cz∏onków spó∏dzielni socjalnej do pi´çdziesićiu osób, co stanowi wyjàtek od ogólnie przyj´tej zasady, i˝ okreÊlenie
maksymalnej liczby cz∏onków spó∏dzielni w statucie jest niedopuszczalne, gdy˝ narusza
konstytucyjnà zasad´ wolnoÊci zrzeszania si´ oraz okreÊlonà w cytowanym na wst´pie
art. 1 ustawy prawo spó∏dzielcze – zasad´ nieograniczonej liczby osób.
Jedynie spó∏dzielnie socjalne powsta∏e w wyniku przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów
lub spó∏dzielni niewidomych mogà liczyç wićej ni˝ pi´çdziesićiu cz∏onków (art.
5 ust. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Przyst´pujàcy do spó∏dzielni po jej zarejestrowaniu stajà si´ cz∏onkami spó∏dzielni
z chwilà przyjćia ich przez spó∏dzielni´ (art. 17 § 1 prawa spó∏dzielczego).
43
wybor
10/7/08
8:33
Page 44
b) Praca w spó∏dzielni socjalnej
Stosunek pracy pomi´dzy spó∏dzielnià socjalnà a jej cz∏onkiem nawiàzuje si´ na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´ (art. 12 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Cz∏onkowi spó∏dzielni socjalnej przys∏uguje prawo do wynagrodzenia za wykonywanà
na rzecz spó∏dzielni prac´, wynagrodzenie to jednak – inaczej ni˝ w spó∏dzielniach
pracy – nie obejmuje prawa do udzia∏u w nadwy˝ce bilansowej, czyli zysku osiàgni´tego przez spó∏dzielni´ w danym roku obrachunkowym (art. 12 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych w zw. z art. 17 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122 poz.
1143) w przypadku podjćia wspólnej dzia∏alnoÊci gospodarczej w formie spó∏dzielni
socjalnej przez osoby do tego uprawnione, w stosunku do osób zatrudnionych
w spó∏dzielni socjalnej na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´ – a wić cz∏onków
spó∏dzielni socjalnej, w tym tak˝e cz∏onków o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci
prawnych – cz´Êç wynagrodzenia odpowiadajàca sk∏adce nale˝nej od zatrudnionego na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe oraz cz´Êç kosztów
osobowych pracodawcy odpowiadajàca sk∏adce na ubezpieczenia emerytalne,
rentowe i wypadkowe za zatrudnionego, na podstawie umowy zawartej mi´dzy
starostà w∏aÊciwym dla siedziby spó∏dzielni a spó∏dzielnià, mo˝e podlegaç finansowaniu ze Êrodków Funduszu Pracy przez okres 12 miesićy od dnia zatrudnienia.
Powy˝sza mo˝liwoÊç refundacji sk∏adek na ubezpieczenia nie dotyczy tych cz∏onków
spó∏dzielni socjalnej, którzy nabyli cz∏onkostwo wy∏àcznie na tej podstawie, ˝e ich
praca na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie
posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni (art. 5 ust. 5 ustawy o spó∏dzielniach
socjalnych) oraz nie dotyczy tych cz∏onków, którzy nabyli cz∏onkostwo w spó∏dzielni
socjalnej w wyniku przekszta∏cenia si´ spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych w spó∏dzielni´ socjalnà.
Zwrotu op∏aconych sk∏adek dokonuje starosta, w okresach kwartalnych na podstawie
udokumentowanego wniosku spó∏dzielni, w terminie 30 dni od dnia jego z∏o˝enia.
Wzór wniosku o zwrot sk∏adek oraz tryb ich zwrotu okreÊla Rozporzàdzenie Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej z 10 grudnia 2003 r. w sprawie wzoru wniosku
o zwrot op∏aconych sk∏adek oraz trybu dokonywania ich zwrotu (Dz. U. z 2004 r. Nr
3 poz. 18). Zgodnie z przepisami tego rozporzàdzenia do wniosku o zwrot sk∏adek
nale˝y do∏àczyç kserokopie dokumentów potwierdzajàcych op∏acenie sk∏adek,
w szczególnoÊci komplet kopii deklaracji rozliczeniowych i przelewów sk∏adek na
ubezpieczenia spo∏eczne oraz kopii imiennych raportów miesićznych o nale˝nych
sk∏adkach i wyp∏aconych Êwiadczeniach (ZUS RCA) za osoby, których dotyczy
wniosek. W przypadku, gdy zatrudnienie na podstawie spó∏dzielczej umowy o prac´
ustanie przed up∏ywem 12 miesićy od dnia podjćia zatrudnienia, zwrot op∏aconych
sk∏adek jest dokonywany za okres od ostatniego miesiàca, za który nie dokonano
zwrotu sk∏adek, do dnia ustania zatrudnienia.
Powy˝sze wsparcie jest udzielane jako pomoc de minimis zgodnie z rozporzàdzeniem
Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87
44
wybor
10/7/08
8:33
Page 45
i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz.
WE L 10 z 13.01.2001).
Na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych osoby skazane na
kar´ ograniczenia wolnoÊci mogà wykonywaç prac´ w spó∏dzielni socjalnej na
zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – kodeks karny wykonawczy
(Dz. U. z 1997 r., Nr 90, poz. 557 ze zm.). Odbywanie kary ograniczenia wolnoÊci polega mi´dzy innymi na wykonywaniu nieodp∏atnej, kontrolowanej pracy na cele spo∏eczne, wskazanej przez sàd w odpowiednim zak∏adzie pracy (np. w spó∏dzielni socjalnej), placówce s∏u˝by zdrowia, opieki spo∏ecznej, organizacji lub instytucji niosàcej pomoc charytatywnà lub na rzecz spo∏ecznoÊci lokalnej w wymiarze od 20 do
40 godzin miesićznie (art. 34 § 2 pkt 2 w zw. z art. 35 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – kodeks karny – Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553).
Zak∏ady pracy obowiàzane do przyjćia skazanych w celu wykonywania nieodp∏atnej
kontrolowanej pracy na cele spo∏eczne wyznacza sàd – za ich zgodà. W razie orzeczenia kary ograniczenia wolnoÊci sàd przesy∏a odpis orzeczenia wskazanemu
przez sàd zak∏adowi pracy (art. 56 § 1 i 3 kodeksu karnego wykonawczego).
Zak∏ady pracy, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolnoÊci, majà obowiàzek zawiadamiaç sàdowego kuratora zawodowego w terminach przez kuratora
okreÊlonych o rodzaju przydzielonej skazanemu pracy, jego stosunku do pracy, czy
skazany przestrzega∏ porzàdku prawnego, jak równie˝ o zakoƒczeniu wykonywania
pracy. Zak∏ady pracy majà równie˝ obowiàzek wyznaczenia pracowników odpowiedzialnych za organizowanie pracy skazanych i jej przebieg. Je˝eli skazany nie stawi∏
si´ w terminie do pracy lub jà porzuci∏ albo nie przestrzega ustalonego porzàdku
i dyscypliny, zak∏ad pracy bezzw∏ocznie powinien zawiadomiç o tym sàdowego kuratora zawodowego (art. 58 § 1 i 2 kodeksu karnego wykonawczego).
Kwoty odpowiadajàce wynagrodzeniu, jakie za wykonanà nieodp∏atnà kontrolowanà prac´
na cele spo∏eczne nale˝a∏oby zap∏aciç, gdyby zosta∏a wykonana na podstawie umowy
o prac´ lub umowy o Êwiadczenie us∏ug, przeznacza si´ w szczególnoÊci na cele zwiàzane z organizowaniem i kontrolowaniem pracy skazanych (art. 58 § 3 kodeksu karnego
wykonawczego). Osoby, które wykonujà w spó∏dzielni socjalnej nieodp∏atna kontrolowanà
prac´ na cele spo∏eczne w ramach odbywania kary ograniczenia wolnoÊci, nie mogà byç
cz∏onkami spó∏dzielni socjalnej (art. 13 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Na zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku
publicznego i wolontariacie – wolontariusze mogà Êwiadczyç prac´ na rzecz spó∏dzielni socjalnej (art. 14 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Ich praca jest wykonywana w zakresie, w sposób i w czasie okreÊlonych w porozumieniu z korzystajàcym
– czyli spó∏dzielnià socjalnà korzystajàcà ze Êwiadczeƒ wykonywanych przez wolontariusza. Porozumienie powinno zawieraç postanowienie o mo˝liwoÊci jego rozwiàzania. Je˝eli Êwiadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres d∏u˝szy ni˝ 30
dni, powinno byç sporzàdzone na piÊmie (art. 44 ust. 1 i 4 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie).
45
wybor
10/7/08
8:33
Page 46
Nale˝y pami´taç o tym, ˝e zgodnie z art. 45 ust. 1 – 3 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku
publicznego i wolontariacie, spó∏dzielnia korzystajàca ze Êwiadczeƒ wolontariusza
ma obowiàzek:
• informowaç wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeƒstwa zwiàzanym
z wykonywanymi Êwiadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagro˝eniami;
• zapewniç wolontariuszowi – na dotyczàcych pracowników zasadach – bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego Êwiadczeƒ, w tym –
w zale˝noÊci od rodzaju Êwiadczeƒ i zagro˝eƒ zwiàzanych z ich wykonywaniem
– odpowiednie Êrodki ochrony indywidualnej;
• pokrywaç – na dotyczàcych pracowników zasadach – koszty podró˝y s∏u˝bowych i diet.
Ponadto korzystajàcy mo˝e pokrywaç, na dotyczàcych pracowników zasadach, tak˝e
inne niezb´dne koszty ponoszone przez wolontariusza, zwiàzane z wykonywaniem
Êwiadczeƒ na rzecz korzystajàcego, w tym koszty szkoleƒ wolontariuszy w zakresie wykonywanych przez nich Êwiadczeƒ okreÊlonych w porozumieniu. Wolontariusz mo˝e –
obowiàzkowo w formie pisemnej – zwolniç korzystajàcego w ca∏oÊci lub w cz´Êci
z obowiàzków wymienionych powy˝ej (art. 45 ust. 4 ustawy o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie).
2. Prawa i obowiàzki cz∏onków spó∏dzielni
Zgodne z art. 18 § 1 prawa spó∏dzielczego prawa i obowiàzki wynikajàce z cz∏onkostwa w spó∏dzielni sà dla wszystkich cz∏onków równe. Do podstawowych uprawnieƒ
cz∏onka spó∏dzielni socjalnej nale˝à:
• Prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu (lub ewentualnie w zebraniu
grupy cz∏onkowskiej, je˝eli zgodnie z postanowieniami statutu walne zgromadzenie jest zastàpione przez zebranie przedstawicieli i powo∏uje si´ zebrania
grup cz∏onkowskich).
• Prawo do wybierania i bycia wybieranym do organów spó∏dzielni (prawo bycia
wybieranym do organów spó∏dzielni dotyczy jedynie cz∏onków o pe∏nej zdolnoÊci
do czynnoÊci prawnych).
• Prawo do otrzymania odpisu statutu i regulaminów, zaznajamiania si´ z uchwa∏ami organów spó∏dzielni, protoko∏ami obrad organów spó∏dzielni, protoko∏ami
lustracji, rocznymi sprawozdaniami finansowymi, umowami zawieranymi przez
spó∏dzielni´ z osobami trzecimi – z takim jednak zastrze˝eniem, ˝e spó∏dzielnia
mo˝e odmówiç cz∏onkowi wglàdu do umów zawieranych z osobami trzecimi,
je˝eli narusza∏oby to prawa tych osób lub je˝eli istnieje uzasadniona obawa, ˝e
cz∏onek wykorzysta pozyskane informacje w celach sprzecznych z interesem
spó∏dzielni i przez to wyrzàdzi spó∏dzielni znacznà szkod´. Odmowa powinna
byç wyra˝ona na piÊmie. Cz∏onek, któremu odmówiono wglàdu do umów zawieranych przez spó∏dzielni´ z osobami trzecimi, mo˝e z∏o˝yç wniosek do sàdu
rejestrowego o zobowiàzanie spó∏dzielni do udost´pnienia tych umów. Wniosek
nale˝y z∏o˝yç w terminie siedmiu dni od dorćzenia cz∏onkowi pisemnej odmowy.
• Prawo do ˝àdania rozpatrzenia przez w∏aÊciwe organy spó∏dzielni wniosków
dotyczàcych jej dzia∏alnoÊci.
• Prawo do Êwiadczeƒ spó∏dzielni w zakresie jej statutowej dzia∏alnoÊci.
46
wybor
10/7/08
8:33
Page 47
Wymienione wy˝ej uprawnienia nie stanowià zamkni´tego katalogu, bowiem cz∏onkowi spó∏dzielni przys∏ugujà równie˝ inne prawa okreÊlone w ustawie lub w statucie.
JeÊli w statucie zosta∏y przyznane cz∏onkom okreÊlone prawa do korzystania
ze Êwiadczeƒ spó∏dzielni, to wszyscy cz∏onkowie spó∏dzielni mogà korzystaç
z tych praw na równych zasadach. W myÊl orzeczenia Sàdu Najwy˝szego z 22 maja
1995 r., sygn. I CRN 63/95, opublikowanym w LEX nr 50592, spó∏dzielnia, prowadzàc
dzia∏alnoÊç na zasadzie rachunku ekonomicznego, ma zapewniaç korzyÊci swoim
cz∏onkom, ka˝demu zaÊ cz∏onkowi s∏u˝y podstawowe prawo korzystania ze Êwiadczeƒ spó∏dzielni i prawo to, jak ka˝de prawo podmiotowe, pozostaje pod ochronà.
Do obowiàzków cz∏onka spó∏dzielni nale˝à przede wszystkim:
• Przestrzeganie przepisów prawa, postanowieƒ statutu i opartych na nich regulaminów.
• Dbanie o dobro i rozwój spó∏dzielni oraz uczestniczenie w realizacji jej zadaƒ
statutowych (art. 18 § 5 prawa spó∏dzielczego).
• Wniesienie wpisowego oraz zadeklarowanych udzia∏ów – stosownie do postanowieƒ statutu (art. 19 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Podobnie jak w przypadku uprawnieƒ wynikajàcych z cz∏onkostwa w spó∏dzielni powy˝szy katalog ustawowych obowiàzków cz∏onka spó∏dzielni nie stanowi katalogu
zamkni´tego – postanowienia statutu mogà nak∏adaç na cz∏onków spó∏dzielni inne
obowiàzki poza wymienionymi powy˝ej, choçby np. obowiàzek wniesienia wk∏adów
– art. 20 § 2 prawa spó∏dzielczego. Potwierdza to przepis art. 18 § 6 prawa spó∏dzielczego, w myÊl którego cz∏onek spó∏dzielni wykonuje równie˝ inne obowiàzki okreÊlone w ustawie lub w statucie.
Przepisy ustawy, statut oraz umowy zawierane przez spó∏dzielni´ z jej cz∏onkami
okreÊlajà prawa i obowiàzki cz∏onków wynikajàce ze stosunków prawnych pochodnych
od cz∏onkostwa w spó∏dzielni (art. 18 § 7 prawa spó∏dzielczego).
3. Organy samorzàdowe spó∏dzielni
Organami samorzàdowymi spó∏dzielni socjalnej sà:
• Walne Zgromadzenie
• Rada Nadzorcza – w spó∏dzielni socjalnej, w której liczba cz∏onków nie przekracza pi´tnastu, nie wybiera si´ rady nadzorczej, a jej zadania wykonuje walne
zgromadzenie. W takim przypadku prawo kontroli dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej przys∏uguje ka˝demu cz∏onkowi spó∏dzielni (art. 7 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych)
• Zarzàd
Na podstawie postanowieƒ statutu, w przypadku, gdy iloÊç cz∏onków przekroczy
liczb´ w nim okreÊlonà, walne zgromadzenie mo˝e zostaç zastàpione przez zebranie przedstawicieli (art. 37 § 1 prawa spó∏dzielczego). W spó∏dzielniach, w których
walne zgromadzenie jest zastàpione przez zebranie przedstawicieli jako organ wyst´pujà zebrania grup cz∏onkowskich, do których kompetencji nale˝y wybieranie
przedstawicieli na zebranie przedstawicieli.
47
wybor
10/7/08
8:33
Page 48
Powy˝szy przepis raczej nie b´dzie mia∏ zastosowania w spó∏dzielniach socjalnych
z tego wzgl´du, ˝e zebranie przedstawicieli z regu∏y zast´puje walne zgromadzenie
wtedy, gdy du˝a iloÊç cz∏onków spó∏dzielni (np. 1 000 osób) stanowi utrudnienie w obradowaniu walnego zgromadzenia, natomiast w spó∏dzielniach socjalnych maksymalna
liczba cz∏onków to 50, a zatem nie ma tu potrzeby zast´powania walnego zgromadzenia
zebraniem przedstawicieli. Wyjàtek mogà tu ewentualnie stanowiç spó∏dzielnie socjalne
powsta∏e w wyniku przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych,
których nie obowiàzuje wy˝ej wymienione ograniczenie liczby cz∏onków.
Ponadto, zgodnie z art. 35 § 3 prawa spó∏dzielczego, statut spó∏dzielni mo˝e przewidywaç powo∏anie tak˝e innych organów ni˝ wymienione powy˝ej, sk∏adajàcych
si´ z cz∏onków spó∏dzielni. W takim przypadku statut okreÊla zakres uprawnieƒ tych
organów oraz zasady wyboru i odwo∏ywania ich cz∏onków.
Wybory do organów spó∏dzielni dokonywane sà w g∏osowaniu tajnym spoÊród nieograniczonej liczby kandydatów, a zatem ka˝dy cz∏onek spó∏dzielni posiadajàcy
pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych mo˝e byç kandydatem na cz∏onka organu
spó∏dzielni. Prawo wybierania i bycia wybieranym do organów spó∏dzielni stanowi
jedno z podstawowych uprawnieƒ cz∏onka spó∏dzielni. Odwo∏anie cz∏onka organu
nast´puje tak˝e w g∏osowaniu tajnym (art. 35 § 2 prawa spó∏dzielczego).
Przy obliczaniu wymaganej wi´kszoÊci g∏osów dla podjćia uchwa∏y przez organ
spó∏dzielni uwzgl´dnia si´ tylko g∏osy oddane za i przeciw uchwale (czyli nie bierze
si´ pod uwag´ g∏osów wstrzymujàcych si´), chyba, ˝e inaczej postanowiono w statucie spó∏dzielni (art. 35 § 4 prawa spó∏dzielczego).
Tryb zwo∏ywania posiedzeƒ oraz sposób i warunki podejmowania uchwa∏ rady nadzorczej, zarzàdu, zebraƒ grup cz∏onkowskich oraz innych organów, których powo∏anie przewiduje statut, okreÊla statut lub przewidziane w statucie regulaminy tych
organów (art. 35 § 5 prawa spó∏dzielczego).
a) Walne zgromadzenie
Walne zgromadzenie jest najwy˝szym organem spó∏dzielni. Cz∏onek mo˝e braç
udzia∏ w walnym zgromadzeniu tylko osobiÊcie, chyba, ˝e ustawa stanowi inaczej
(art. 36 § 2 prawa spó∏dzielczego). Wyjàtek od tej zasady b´dà stanowiç cz∏onkowie
o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych, którzy b´dà brali udzia∏ w walnym
zgromadzeniu przez swoich przedstawicieli ustawowych (art. 15 § 3 prawa spó∏dzielczego).
W myÊl art. 36 § 3 prawa spó∏dzielczego ka˝dy cz∏onek spó∏dzielni ma jeden g∏os
na walnym zgromadzeniu, bez wzgl´du na iloÊç posiadanych udzia∏ów. Zasada
ta jest wyrazem demokracji wewnàtrzspó∏dzielczej, która stanowi jednà z podstaw
ruchu spó∏dzielczego oraz podkreÊla korporacyjny charakter spó∏dzielni jako osoby
prawnej – istotà osoby prawnej typu korporacyjnego sà ludzie, a nie kapita∏.
Podczas walnego zgromadzenia cz∏onek ma prawo korzystania na w∏asny koszt
z pomocy prawnej lub pomocy eksperta. Jednak osoby, z których pomocy korzysta
cz∏onek, nie sà uprawnione do zabierania g∏osu na walnym zgromadzeniu.
48
wybor
10/7/08
8:33
Page 49
W walnym zgromadzeniu majà tak˝e prawo uczestniczyç z g∏osem doradczym przedstawiciele zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona, oraz przedstawiciele Krajowej Rady Spó∏dzielczej (art. 36 § 2a i § 4 prawa spó∏dzielczego).
Zgodnie z art. 38 § 1 prawa spó∏dzielczego do wy∏àcznej w∏aÊciwoÊci walnego
zgromadzenia nale˝y:
• Uchwalanie kierunków rozwoju dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz spo∏ecznej
i kulturalnej.
• Rozpatrywanie sprawozdaƒ rady, zatwierdzanie sprawozdaƒ rocznych i sprawozdaƒ finansowych oraz podejmowanie uchwa∏ co do wniosków cz∏onków
spó∏dzielni, rady lub zarzàdu w tych sprawach i udzielanie absolutorium cz∏onkom
zarzàdu.
• Rozpatrywanie wniosków wynikajàcych z przedstawionego protoko∏u polustracyjnego z dzia∏alnoÊci spó∏dzielni oraz podejmowanie uchwa∏ w tym zakresie.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawie podzia∏u nadwy˝ki bilansowej (dochodu
ogólnego) lub sposobu pokrycia strat.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawie zbycia nieruchomoÊci, zbycia zak∏adu lub innej
wyodr´bnionej jednostki organizacyjnej.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawie przyst´powania do innych organizacji gospodarczych oraz wyst´powania z nich.
• Oznaczanie najwy˝szej sumy zobowiàzaƒ jakà spó∏dzielnia mo˝e zaciàgnàç.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawie po∏àczenia si´ spó∏dzielni, podzia∏u spó∏dzielni oraz likwidacji spó∏dzielni.
• Rozpatrywanie w post´powaniu wewnàtrzspó∏dzielczym odwo∏aƒ od uchwa∏ rady.
• Uchwalanie zmian statutu.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawie przystàpienia lub wystàpienia spó∏dzielni ze
zwiàzku oraz upowa˝nienie zarzàdu do podejmowania dzia∏aƒ w tym zakresie.
• Wybór delegatów na zjazd zwiàzku, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona.
Zwo∏ywanie walnego zgromadzenia nale˝y do kompetencji zarzàdu spó∏dzielni. Zarzàd mo˝e to uczyniç z w∏asnej inicjatywy lub na ˝àdanie. Prawo ˝àdania zwo∏ania
walnego zgromadzenia przys∏uguje radzie nadzorczej lub przynajmniej jednej dziesiàtej cz∏onków spó∏dzielni, nie mniej jednak ni˝ trzem cz∏onkom, je˝eli uprawnienia
tego nie zastrze˝ono w statucie dla wi´kszej liczby cz∏onków (art. 39 § 1 i § 2 prawa
spó∏dzielczego). Zatem w spó∏dzielniach socjalnych posiadajàcych minimalnà wymaganà przepisami prawa liczb´ cz∏onków – pićiu, prawo ˝àdania zwo∏ania walnego
zgromadzenia b´dzie przys∏ugiwa∏o trzem cz∏onkom, chyba, ˝e cz∏onkowie spó∏dzielni zastrzegà w statucie to uprawnienie dla wi´kszej liczby cz∏onków, np. czterech.
˚àdanie zwo∏ania walnego zgromadzenia powinno byç z∏o˝one pisemnie z podaniem
celu jego zwo∏ania (art. 39 § 4 prawa spó∏dzielczego). W myÊl art. 39 § 5 prawa spó∏dzielczego, je˝eli pomimo wniesienia ˝àdania zwo∏ania walnego zgromadzenia
przez uprawnione podmioty, walne zgromadzenie nie odb´dzie si´ w terminie szeÊciu tygodni od dnia wniesienia ˝àdania, walne zgromadzenie mo˝e zostaç zwo∏ane
przez rad´ nadzorczà, zwiàzek rewizyjny, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona lub
Krajowà Rad´ Spó∏dzielczà, na koszt spó∏dzielni.
49
wybor
10/7/08
8:33
Page 50
Zwyczajne walne zgromadzenie zarzàd spó∏dzielni zwo∏uje obligatoryjnie przynajmniej raz w roku, w terminie do koƒca czerwca, je˝eli rokiem obrachunkowym
jest rok kalendarzowy. Je˝eli rok obrachunkowy przyj´ty przez spó∏dzielni´ nie pokrywa
si´ z rokiem kalendarzowym, walne zgromadzenie powinno zostaç zwo∏ane w ciàgu
szeÊciu miesićy po up∏ywie roku obrachunkowego (art. 39 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Art. 40 § 1 prawa spó∏dzielczego odsy∏a do postanowieƒ statutu w kwestii sposobu
i terminów zawiadamiania cz∏onków spó∏dzielni, zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona oraz Krajowej Rady Spó∏dzielczej o czasie, miejscu i porzàdku
obrad walnego zgromadzenia. Cz∏onków spó∏dzielni najcz´Êciej zawiadamia si´ wywieszajàc stosownà informacj´ oraz porzàdek obrad walnego zgromadzenia na tablicy og∏oszeƒ w budynku spó∏dzielni. W przypadku zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona i Krajowej Rady Spó∏dzielczej oraz cz∏onków nieobecnych w pracy
– powy˝szego zawiadomienia najcz´Êciej dokonuje si´ za pomocà listów poleconych.
Podmioty uprawnione do ˝àdania zwo∏ania walnego zgromadzenia, majà równie˝
prawo do ˝àdania zamieszczenia oznaczonych spraw na porzàdku jego obrad, pod
warunkiem wystàpienia z tym ˝àdaniem w terminie przez statut okreÊlonym (art. 40
§ 2 prawa spó∏dzielczego).
W myÊl art. 41 § 1 i § 2 prawa spó∏dzielczego walne zgromadzenie jest zdolne do podejmowania uchwa∏ tylko wówczas, gdy zosta∏o zwo∏ane w sposób nale˝yty (w terminach i w sposób okreÊlony w statucie) oraz przy obecnoÊci co najmniej po∏owy
ogólnej liczby cz∏onków spó∏dzielni, chyba, ˝e ustawa lub statut stanowià inaczej.
Zatem w statucie mo˝na okreÊliç inne quorum wymagane przy podejmowaniu uchwa∏
przez walne zgromadzenie ni˝ podane w tym przepisie, np. 3/4 ogólnej liczby cz∏onków
spó∏dzielni.
Uchwa∏y walnego zgromadzenia podejmowane sà z regu∏y zwyk∏à wi´kszoÊcià
g∏osów, chyba, ˝e ustawa lub statut stanowià inaczej. Zatem statut spó∏dzielni mo˝e
stanowiç, i˝ walne zgromadzenie podejmuje wszystkie uchwa∏y lub uchwa∏y w niektórych sprawach bezwzgl´dnà wi´kszoÊcià g∏osów lub nawet kwalifikowanà wi´kszoÊcià g∏osów. G∏osowanie przeprowadza si´ nad ka˝dà uchwa∏à z osobna.
Prawo spó∏dzielcze wymaga kwalifikowanej wi´kszoÊci g∏osów w przypadkach
podejmowania uchwa∏ w sprawach:
• zmiany statutu – wi´kszoÊç 2/3 g∏osów (art. 12a § 1 prawa spó∏dzielczego);
• odwo∏ania cz∏onka rady nadzorczej przed up∏ywem kadencji – wi´kszoÊç
2/3 g∏osów (art. 45 § 5 prawa spó∏dzielczego);
• po∏àczenia spó∏dzielni – wi´kszoÊç 2/3 g∏osów (art. 96 prawa spó∏dzielczego);
• likwidacji spó∏dzielni – wi´kszoÊç 3/4 g∏osów (art. 113 § 1 pkt 3 prawa spó∏dzielczego);
• przywrócenia dzia∏alnoÊci spó∏dzielni postawionej w stan likwidacji – wi´kszoÊç
3/4 g∏osów (art. 116 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Ponadto walne zgromadzenie mo˝e podejmowaç uchwa∏y jedynie w sprawach obj´tych porzàdkiem obrad podanych do wiadomoÊci cz∏onków w terminach i w sposób
okreÊlonych w statucie.
50
wybor
10/7/08
8:33
Page 51
Obrady walnego zgromadzenia powinny byç protoko∏owane. Protokó∏ podpisuje
przewodniczàcy walnego zgromadzenia oraz inne osoby wskazane w statucie. Protoko∏y sà jawne dla cz∏onków spó∏dzielni, przedstawicieli zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona, oraz dla Krajowej Rady Spó∏dzielczej i powinny byç
przechowywane przez zarzàd spó∏dzielni co najmniej przez dziesi´ç lat, o ile przepisy
w sprawie przechowywania akt nie przewidujà terminu d∏u˝szego (art. 41 § 3-5 prawa
spó∏dzielczego).
Zgodnie z art. 42 § 1 prawa spó∏dzielczego uchwa∏y walnego zgromadzenia obowiàzujà wszystkich cz∏onków spó∏dzielni oraz wszystkie jej organy.
Uchwa∏a sprzeczna z ustawà jest niewa˝na (art. 42 § 2 prawa spó∏dzielczego).
W tym wypadku chodzi o czynnoÊç prawnà bezwzgl´dnie niewa˝nà, a wić uchwa∏a
sprzeczna z prawem nie ma mocy wià˝àcej – nie obowiàzuje i nie podlega zaskar˝eniu do sàdu. Mo˝na natomiast ˝àdaç ustalenia przez sàd jej niewa˝noÊci w drodze
powództwa ustalajàcego. Nale˝y jednak pami´taç, i˝ zgodnie z art. 189 ustawy
z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43.
poz. 296 ze zm.) powód mo˝e ˝àdaç ustalenia przez sàd istnienia lub nieistnienia
stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Uprawnienie to przys∏uguje równie˝, w toku prowadzonego post´powania, organowi podatkowemu lub
organowi kontroli skarbowej, je˝eli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku
prawnego lub prawa jest niezb´dne dla oceny skutków podatkowych.
Natomiast uchwa∏a walnego zgromadzenia sprzeczna z postanowieniami statutu bàdê
dobrymi obyczajami lub godzàca w interesy spó∏dzielni albo majàca na celu pokrzywdzenie jej cz∏onka mo˝e byç zaskar˝ona do sàdu (art. 42 § 3 prawa spó∏dzielczego).
Powództwo o uchylenie uchwa∏y mo˝e wytoczyç:
• ka˝dy cz∏onek spó∏dzielni – z wyjàtkiem zaskar˝enia uchwa∏y w sprawie wykluczenia lub wykreÊlenia cz∏onka, gdy˝ w tym przypadku prawo to przys∏uguje
wy∏àcznie cz∏onkowi wykluczonemu albo wykreÊlonemu;
• zarzàd spó∏dzielni;
• prokurator (art. 55-60 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania
cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43 poz. 296 ze zm.).
W sprawie o uchylenie uchwa∏y walnego zgromadzenia stronà pozwanà jest zawsze
spó∏dzielnia. Je˝eli zarzàd wytacza powództwo, spó∏dzielni´ reprezentuje pe∏nomocnik ustanowiony przez rad´ nadzorczà, a spó∏dzielni´, w której nie powo∏uje si´
rady nadzorczej – pe∏nomocnik ustanowiony przez walne zgromadzenie. W wypadku
nieustanowienia pe∏nomocnika sàd w∏aÊciwy do rozpoznania sprawy ustanawia kuratora dla spó∏dzielni (art. 42 § 5 prawa spó∏dzielczego).
Termin do wniesienia powództwa o uchylenie uchwa∏y walnego zgromadzenia wynosi szeÊç tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia. Je˝eli zaÊ powództwo
wnosi cz∏onek nieobecny na walnym zgromadzeniu na skutek jego wadliwego zwo∏ania, powództwo o uchylenie uchwa∏y walnego zgromadzenia powinno byç wniesione w ciàgu szeÊciu tygodni od dnia powzićia wiadomoÊci przez tego cz∏onka
o uchwale, nie póêniej jednak ni˝ przed up∏ywem roku od dnia odbycia walnego
51
wybor
10/7/08
8:33
Page 52
zgromadzenia. Je˝eli ustawa lub statut wymagajà zawiadomienia cz∏onka o uchwale,
termin szeÊciotygodniowy biegnie od dnia tego zawiadomienia dokonanego w sposób wskazany w statucie. (art. 42 § 6-7 prawa spó∏dzielczego).
b) Rada nadzorcza
Rada nadzorcza jest organem, który sprawuje kontrol´ i nadzór nad dzia∏alnoÊcià
spó∏dzielni (art. 44 prawa spó∏dzielczego).
Zgodnie z art. 45 § 1 prawa spó∏dzielczego rada nadzorcza sk∏ada si´ co najmniej
z trzech cz∏onków wybranych przez walne zgromadzenie (ewentualnie przez zebranie
przedstawicieli albo zebrania grup cz∏onkowskich – stosownie do postanowieƒ statutu danej spó∏dzielni). Trzech cz∏onków to minimalny sk∏ad rady nadzorczej. Statut
mo˝e przewidywaç wi´kszà liczb´ cz∏onków rady nadzorczej. Statut tak˝e okreÊla
kadencj´ rady nadzorczej. Do rady nadzorczej mogà byç wybrani wy∏àcznie cz∏onkowie spó∏dzielni.
W sk∏ad rady nadzorczej spó∏dzielni nie mogà wchodziç osoby b´dàce kierownikami
bie˝àcej dzia∏alnoÊci gospodarczej tej spó∏dzielni (np. kierownik jednego z zak∏adów
spó∏dzielni) lub pe∏nomocnikami zarzàdu oraz osoby pozostajàce z cz∏onkami zarzàdu lub kierownikami bie˝àcej dzia∏alnoÊci gospodarczej spó∏dzielni w zwiàzku
ma∏˝eƒskim albo w stosunku pokrewieƒstwa lub powinowactwa w linii prostej i w drugim
stopniu linii bocznej (art. 57 prawa spó∏dzielczego).
Na mocy art. 45 § 6 prawa spó∏dzielczego cz∏onkowi rady nadzorczej spó∏dzielni przys∏uguje ochrona stosunku pracy polegajàca na tym, ˝e mo˝na mu wypowiedzieç umow´
o prac´ albo warunki pracy lub p∏acy tylko w wypadkach, w których przepisy prawa
pracy dopuszczajà dokonanie takiej czynnoÊci w stosunku do cz∏onka zak∏adowego
organu zwiàzku zawodowego. Odpowiednie zastosowanie b´dzie tu mia∏ w szczególnoÊci art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o zwiàzkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r.
Nr 79 poz. 854 ze zm.).
A zatem spó∏dzielnia nie mo˝e bez zgody rady nadzorczej:
• Wypowiedzieç ani rozwiàzaç stosunku pracy z imiennie wskazanym cz∏onkiem
rady nadzorczej.
• Zmieniç jednostronnie warunków pracy lub p∏acy na niekorzyÊç cz∏onka rady
nadzorczej – z wyjàtkiem gdy dopuszczajà to odr´bne przepisy, np. taka sytuacja
ma miejsce przy zwolnieniach grupowych – art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiàzywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn nie dotyczàcych pracowników (Dz. U. z 2003 r. Nr 90 poz. 844 ze zm.).
Ochrona umowy o prac´ przewidziana w art. 45 § 6 prawa spó∏dzielczego przys∏uguje tak˝e by∏emu cz∏onkowi rady nadzorczej spó∏dzielni w okresie roku po ustaniu
cz∏onkostwa w tej radzie (uchwa∏a Sàdu Najwy˝szego z dnia 5 maja 1993 r., i PZP
13/93, opublikowana w „Wokandzie” nr 1993/8, str. 16).
52
wybor
10/7/08
8:33
Page 53
Zgodnie z art. 46 § 1 prawa spó∏dzielczego do zakresu dzia∏ania rady nadzorczej nale˝y:
• Uchwalanie planów gospodarczych i programów dzia∏alnoÊci spo∏ecznej i kulturalnej.
• Nadzór i kontrola dzia∏alnoÊci spó∏dzielni poprzez:
– badanie okresowych sprawozdaƒ oraz sprawozdaƒ finansowych;
– dokonywanie okresowych ocen wykonania przez spó∏dzielni´ jej zadaƒ gospodarczych, ze szczególnym uwzgl´dnieniem przestrzegania przez spó∏dzielni´ praw jej cz∏onków;
– przeprowadzanie kontroli nad sposobem za∏atwiania przez zarzàd wniosków
organów spó∏dzielni i jej cz∏onków.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawie nabycia i obcià˝enia nieruchomoÊci oraz nabycia zak∏adu lub innej jednostki organizacyjnej.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawie przyst´powania do organizacji spo∏ecznych
oraz wyst´powania z nich.
• Zatwierdzanie struktury organizacyjnej spó∏dzielni.
• Rozpatrywanie skarg na dzia∏alnoÊç zarzàdu.
• Sk∏adanie walnemu zgromadzeniu sprawozdaƒ zawierajàcych w szczególnoÊci
wyniki kontroli i ocen´ sprawozdaƒ finansowych.
• Podejmowanie uchwa∏ w sprawach czynnoÊci prawnych dokonywanych mi´dzy
spó∏dzielnià a cz∏onkiem zarzàdu lub dokonywanych przez spó∏dzielni´ w interesie cz∏onka zarzàdu oraz reprezentowanie spó∏dzielni przy tych czynnoÊciach;
do reprezentowania spó∏dzielni wystarczy dwóch cz∏onków rady przez nià upowa˝nionych.
W statucie mo˝na zastrzec do zakresu dzia∏ania rady nadzorczej jeszcze inne
uprawnienia. Na mocy postanowieƒ statutu mo˝na tak˝e zmniejszyç zakres dzia∏ania rady nadzorczej i przekazaç do wy∏àcznej w∏aÊciwoÊci walnego zgromadzenia
podejmowanie uchwa∏ we wszystkich lub niektórych sprawach, zastrze˝onych do
zakresu dzia∏ania rady, a dotyczàcych planów gospodarczych i programów dzia∏alnoÊci spo∏ecznej i kulturalnej, nabycia i obcià˝enia nieruchomoÊci, nabycia zak∏adu
lub innej jednostki organizacyjnej, zatwierdzania struktury organizacyjnej spó∏dzielni;
w takim przypadku mo˝na w statucie przyjàç dla rady nadzorczej nazw´ komisji rewizyjnej (art. 46 § 2 prawa spó∏dzielczego).
Zgodnie z art. 46 § 4 prawa spó∏dzielczego, w celu wykonania swoich zadaƒ rada mo˝e
˝àdaç od zarzàdu, cz∏onków i pracowników spó∏dzielni wszelkich sprawozdaƒ i wyjaÊnieƒ, przeglàdaç ksi´gi i dokumenty oraz sprawdzaç bezpoÊrednio stan majàtku
spó∏dzielni.
c) Zarzàd
Do zarzàdu nale˝y kierowanie dzia∏alnoÊcià spó∏dzielni oraz reprezentowanie jà na
zewnàtrz. Kompetencje zarzàdu w prawie spó∏dzielczym zosta∏y okreÊlone za pomocà tzw. „metody negatywnej” – to znaczy, ˝e wszelkie sprawy wymagajàce podjćia decyzji, a nie zastrze˝one do kompetencji walnego zgromadzenia lub rady
53
wybor
10/7/08
8:33
Page 54
nadzorczej, nale˝à do zarzàdu. Takie okreÊlenie kompetencji zarzàdu zapobiega
sporom kompetencyjnym pomi´dzy organami spó∏dzielni.
Sk∏ad i liczb´ cz∏onków zarzàdu oraz organ (rada nadzorcza lub walne zgromadzenie)
uprawniony do wybierania i odwo∏ywania cz∏onków zarzàdu, w tym prezesa i jego
zast´pców, okreÊla statut spó∏dzielni. Przy czym walne zgromadzenie zawsze mo˝e
odwo∏aç tych cz∏onków zarzàdu, którym nie udzieli∏o absolutorium, niezale˝nie od tego,
który organ stosownie do postanowieƒ statutu wybiera cz∏onków zarzàdu (art. 49 § 4
Ustawodawca nie okreÊli∏ – choçby w przedziale granicznym – ilu cz∏onków powinien
liczyç zarzàd. Zatem zarzàd spó∏dzielni – stosownie do postanowieƒ statutu – mo˝e
dzia∏aç jednoosobowo (prezes), dwuosobowo lub kolegialnie.
W ma∏ych spó∏dzielniach najbardziej praktyczne b´dzie powo∏anie zarzàdu dwuosobowego, m. in. ze wzgl´du na przepis art. 54 § 1 prawa spó∏dzielczego, w myÊl
którego oÊwiadczenia woli za spó∏dzielni´ sk∏adajà dwaj cz∏onkowie zarzàdu lub jeden
cz∏onek zarzàdu i pe∏nomocnik. W spó∏dzielniach o zarzàdzie jednoosobowym oÊwiadczenie woli mogà sk∏adaç równie˝ dwaj pe∏nomocnicy. Przy zarzàdzie przynajmniej
dwuosobowym nie ma potrzeby powo∏ywania pe∏nomocników.
OÊwiadczenia woli za spó∏dzielni´ sk∏ada si´ w ten sposób, ˝e pod nazwà spó∏dzielni
osoby upowa˝nione do ich sk∏adania zamieszczajà swoje podpisy (art. 54 § 2 prawa
spó∏dzielczego).
OÊwiadczenia pisemne skierowane do spó∏dzielni, a z∏o˝one w jej lokalu albo jednemu
z cz∏onków zarzàdu lub pe∏nomocnikowi, majà skutek prawny wzgl´dem spó∏dzielni
(art. 54 § 3 prawa spó∏dzielczego).
Cz∏onkiem zarzàdu danej spó∏dzielni nie mo˝e byç:
• przedstawiciel na zebranie przedstawicieli tej samej spó∏dzielni,
• cz∏onek rady nadzorczej tej samej spó∏dzielni (art. 56 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Ponadto cz∏onkowie zarzàdu nie mogà braç udzia∏u w g∏osowaniu w sprawach wy∏àcznie ich dotyczàcych, ani zajmowaç si´ interesami konkurencyjnymi wobec spó∏dzielni, a w szczególnoÊci uczestniczyç jako wspólnicy lub cz∏onkowie w∏adz przedsi´biorców prowadzàcych dzia∏alnoÊç konkurencyjnà wobec spó∏dzielni (art. 56 § 2
i § 3 prawa spó∏dzielczego). To samo odnosi si´ do cz∏onków rady nadzorczej spó∏dzielni. Naruszenie zakazu konkurencji stanowi mi´dzy innymi podstaw´ odwo∏ania
cz∏onka rady lub zarzàdu.
Nale˝y zwróciç uwag´ na art. 58 prawa spó∏dzielczego, który okreÊla odpowiedzialnoÊç odszkodowawczà cz∏onków zarzàdu, a tak˝e cz∏onków rady nadzorczej i likwidatora, za szkod´ wyrzàdzonà spó∏dzielni. Przepis ten zosta∏ zmieniony przez ostatnià
nowelizacjà prawa spó∏dzielczego z dnia 3 czerwca 2005 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 122
poz. 1024), która wesz∏a w ˝ycie 22 lipca 2005 r. i w obecnym brzmieniu ustanawia
on pe∏nà odpowiedzialnoÊç odszkodowawczà cz∏onków zarzàdu, rady oraz likwidatora za zawinionà szkod´ wyrzàdzonà spó∏dzielni dzia∏aniem lub zaniechaniem
54
wybor
10/7/08
8:33
Page 55
sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu. Przed nowelizacjà odpowiedzialnoÊç ta by∏a ograniczona do wysokoÊci trzymiesićznego wynagrodzenia pobieranego w dacie wyrzàdzenia szkody.
Do odpowiedzialnoÊci karnej cz∏onków zarzàdu i innych organów spó∏dzielni oraz likwidatora majà zastosowanie przepisy art. 267a-267d prawa spó∏dzielczego, wprowadzone wspomnianà wy˝ej nowelizacjà.
4. Gospodarka spó∏dzielni
Zasady gospodarki spó∏dzielni zosta∏y okreÊlone w Dziale VII prawa spó∏dzielczego,
w art. od 67 do 90. Ponadto do spó∏dzielni socjalnych b´dà mia∏y zastosowanie
w tym zakresie art. od 8 do 10 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych. Spó∏dzielnia prowadzi dzia∏alnoÊç gospodarczà na zasadach rachunku ekonomicznego przy zapewnieniu korzyÊci cz∏onkom spó∏dzielni (art. 67 prawa spó∏dzielczego).
Spó∏dzielnia odpowiada za swoje zobowiàzania ca∏ym majàtkiem. Cz∏onek spó∏dzielni
nie odpowiada za zobowiàzania spó∏dzielni wobec jej wierzycieli, a uczestniczy jedynie w pokrywaniu strat spó∏dzielni do wysokoÊci zadeklarowanych udzia∏ów (art. 19 §
2 i 3 prawa spó∏dzielczego). Zatem ˝aden z wierzycieli spó∏dzielni nie mo˝e ˝àdaç bezpoÊrednio od cz∏onka spó∏dzielni zap∏aty zobowiàzania zaciàgni´tego przez spó∏dzielni´.
Jak ju˝ wspomniano na wst´pie niniejszego opracowania, spó∏dzielnia socjalna dzia∏a
na rzecz spo∏ecznej i zawodowej reintegracji jej cz∏onków, a dzia∏ania te nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej (art. 2 ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych). Dzia∏ania te stanowià dzia∏alnoÊç statutowà spó∏dzielni socjalnej, która mo˝e byç prowadzona jako statutowa
dzia∏alnoÊç odp∏atna. Dochód ze statutowej dzia∏alnoÊci odp∏atnej mo˝e byç przeznaczony wy∏àcznie na realizacj´ celów statutowych (art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 24
kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie i art. 8 ust. 2 ustawy
o spó∏dzielniach socjalnych).
Równie˝ dzia∏alnoÊç spo∏eczna i oÊwiatowo-kulturalna prowadzona przez spó∏dzielni´
socjalnà na rzecz swoich cz∏onków i ich Êrodowiska lokalnego oraz dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝yteczna w sferze zadaƒ publicznych nie jest dzia∏alnoÊcià gospodarczà
w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) i mo˝e byç prowadzona jako
statutowa dzia∏alnoÊç odp∏atna (art. 8 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt. 43 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z póên. zm.) dochody spó∏dzielni socjalnej wydatkowane w roku podatkowym na cele spo∏ecznej
i zawodowej reintegracji jej cz∏onków na zasadach okreÊlonych w ustawie o spó∏dzielniach socjalnych, w cz´Êci nie zaliczonej do kosztów uzyskania przychodów,
sà wolne od podatku dochodowego od osób prawnych.
55
wybor
10/7/08
8:33
Page 56
Zysk spó∏dzielni – czyli nadwy˝ka wp∏ywów nad wydatkami w dzia∏alnoÊci gospodarczej – po pomniejszeniu o podatek dochodowy i inne obcià˝enia obowiàzkowe
wynikajàce z odr´bnych przepisów ustawowych, stanowi nadwy˝k´ bilansowà.
W spó∏dzielniach socjalnych nie dokonuje si´ podzia∏u nadwy˝ki bilansowej pomi´dzy
cz∏onków, nie mo˝e byç ona tak˝e przeznaczona na zwi´kszenie funduszu udzia∏owego, jak równie˝ nie mo˝e byç przeznaczona na oprocentowanie udzia∏ów (art. 10
ust. 2 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
W spó∏dzielni socjalnej nadwy˝ka bilansowa na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia podlega podzia∏owi i jest przeznaczana na:
• zwi´kszenie funduszu zasobowego – nie mniej ni˝ 40% nadwy˝ki bilansowej;
• cele spo∏ecznej i zawodowej reintegracji cz∏onków spó∏dzielni socjalnej oraz na
dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo – kulturalnà na rzecz cz∏onków spó∏dzielni
oraz ich Êrodowiska lokalnego, a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze
zadaƒ publicznych – nie mniej ni˝ 40% nadwy˝ki bilansowej;
• fundusz inwestycyjny (art. 10 ust. 1 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
Zgodnie z art. 78 § 1 prawa spó∏dzielczego zasadniczymi funduszami w∏asnymi tworzonymi w spó∏dzielni sà:
• fundusz udzia∏owy – w spó∏dzielni socjalnej powstajàcy z wp∏at udzia∏ów
cz∏onkowskich lub innych êróde∏ okreÊlonych w odr´bnych przepisach;
• fundusz zasobowy powstajàcy z wp∏at przez cz∏onków wpisowego, cz´Êci
nadwy˝ki bilansowej lub innych êróde∏ okreÊlonych w odr´bnych przepisach.
W spó∏dzielni socjalnej oprócz wy˝ej wymienionych funduszy tworzy si´ tak˝e fundusz
inwestycyjny – fundusz ten powstaje z cz´Êci nadwy˝ki bilansowej. Obowiàzek
tworzenia tego funduszu w spó∏dzielni socjalnej wynika poÊrednio z przepisu art. 10
ust. 1 pkt. 3 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych, który stanowi, ˝e nadwy˝ka bilansowa podlega podzia∏owi i w cz´Êci jest przeznaczana na fundusz inwestycyjny.
Spó∏dzielnia tworzy tak˝e inne fundusze w∏asne przewidziane w odr´bnych przepisach
oraz w postanowieniach jej statutu – np. zak∏adowy fundusz Êwiadczeƒ socjalnych
przewidziany w przepisach ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zak∏adowym funduszu
Êwiadczeƒ socjalnych (Dz. U. z 1996 r. Nr 70 poz. 335 ze zm.), zak∏adowy fundusz
rehabilitacji osób niepe∏nosprawnych w spó∏dzielniach posiadajàcych status zak∏adów pracy chronionej, którego tworzenie regulujà przepisy ustawy z dnia 27
sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776), czy tworzony na podstawie postanowieƒ statutu fundusz wk∏adów w spó∏dzielniach, w których statut przewiduje
wnoszenie wk∏adów przez cz∏onków.
Spó∏dzielnia prowadzi rachunkowoÊç na zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 29
wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 76 poz. 694 ze zm.).
Roczne sprawozdania finansowe spó∏dzielni podlegajà badaniu pod wzgl´dem rzetelnoÊci i prawid∏owoÊci. Uchwa∏´ w tym zakresie podejmuje rada nadzorcza. Roczne
sprawozdanie finansowe podlega badaniu w trybie i wed∏ug zasad okreÊlonych
w przepisach art. 64-70 ustawy o rachunkowoÊci. Zgodnie z art. 64 ust. 1 pkt. 4 ustawy
o rachunkowoÊci roczne sprawozdania finansowe spó∏dzielni b´dzie podlega∏o ba56
wybor
10/7/08
8:33
Page 57
daniu przez bieg∏ego rewidenta, je˝eli w poprzedzajàcym roku obrotowym, za który
sporzàdzono sprawozdania finansowe, spó∏dzielnia spe∏ni∏a co najmniej dwa z nast´pujàcych warunków:
• Êrednioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pe∏ne etaty wynios∏o co najmniej
50 osób;
• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowi∏a równowartoÊç
w walucie polskiej co najmniej 2 500 000 euro;
• przychody netto ze sprzeda˝y towarów i produktów oraz operacji finansowych
za rok obrotowy stanowi∏y równowartoÊç w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro.
Straty bilansowe spó∏dzielni pokrywa si´ z funduszu zasobowego, a w cz´Êci przekraczajàcej fundusz zasobowy – z funduszu udzia∏owego i innych funduszów w∏asnych
spó∏dzielni wed∏ug kolejnoÊci ustalonej przez statut. Straty pierwszego roku obrachunkowego po za∏o˝eniu spó∏dzielni mogà byç pokryte w roku nast´pnym. Gdyby
fundusze w∏asne nie wystarczy∏y na pokrycie strat, walne zgromadzenie mo˝e podjàç
uchwa∏´ zobowiàzujàcà cz∏onków do wczeÊniejszego wp∏acenia udzia∏ów, ni˝ to przewiduje statut (art. 90 § 1 i 2 prawa spó∏dzielczego). Oznacza to, ˝e w przypadku, gdy
w spó∏dzielni na koniec roku obrotowego wystàpi strata i do pokrycia tej straty nie
wystarczà Êrodki z funduszu zasobowego (fundusz ten tworzy si´ mi´dzy innymi
z wp∏at wpisowego), spó∏dzielnia mo˝e si´gnàç po Êrodki znajdujàce si´ na funduszu
udzia∏owym i na innych funduszach w∏asnych spó∏dzielni (wed∏ug kolejnoÊci okreÊlonej w statucie) w celu pokrycia tej straty. Je˝eli natomiast wielkoÊç zadeklarowanego funduszu udzia∏owego jest mniejsza ni˝ rzeczywista iloÊç Êrodków zgromadzonych na tym funduszu (taka sytuacja mo˝e mieç miejsce, gdy zgodnie z postanowieniami statutu cz∏onkowie dokonujà wp∏at zadeklarowanych udzia∏ów w ratach,
w terminach okreÊlonych przez statut) i Êrodki znajdujàce si´ na funduszu udzia∏owym i innych funduszach w∏asnych spó∏dzielni nie wystarczà na pokrycie straty, to
spó∏dzielnia mo˝e – na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia – za˝àdaç od
cz∏onków, którzy nie wp∏acili jeszcze ca∏ej kwoty zadeklarowanych udzia∏ów, wp∏aty
tej pozosta∏ej cz´Êci udzia∏ów w terminie wczeÊniejszym ni˝ to okreÊlono w statucie.
5. Procedury kontrolne – lustracja spó∏dzielni
Wiele zmian w przepisach prawa spó∏dzielczego dotyczàcych lustracji spó∏dzielni
wprowadzi∏a wspomniana ju˝ wczeÊniej ustawa z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie
ustawy o spó∏dzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
z 2005 r. Nr 122 poz. 1024), obowiàzujàca od 22 lipca 2005 r.
W myÊl art. 91 § 1 prawa spó∏dzielczego ka˝da spó∏dzielnia obowiàzana jest przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie pozostawania w stanie likwidacji – corocznie,
poddaç si´ lustracyjnemu badaniu legalnoÊci, gospodarnoÊci i rzetelnoÊci ca∏oÊci jej
dzia∏ania. Lustracjà obejmuje si´ okres dzia∏alnoÊci spó∏dzielni od poprzedniej lustracji.
W ka˝dym czasie spó∏dzielnia mo˝e wystàpiç o przeprowadzenie lustracji ca∏oÊci
lub cz´Êci jej dzia∏alnoÊci, albo tylko okreÊlonych jej zagadnieƒ. Spó∏dzielnia mo˝e
wystàpiç z takim wnioskiem do zwiàzku rewizyjnego, w którym jest zrzeszona, a je˝eli
57
wybor
10/7/08
8:33
Page 58
nie jest zrzeszona w ˝adnym zwiàzku – do wybranego zwiàzku rewizyjnego lub do
Krajowej Rady Spó∏dzielczej. Zwiàzki rewizyjne przeprowadzajà lustracje w spó∏dzielniach w nich zrzeszonych nieodp∏atnie – spó∏dzielnie zrzeszone ponoszà koszty
przeprowadzenia lustracji w postaci sk∏adek cz∏onkowskich wp∏acanych do zwiàzku
rewizyjnego, którego sà cz∏onkami. W wypadku przeprowadzania lustracji przez
zwiàzek rewizyjny w spó∏dzielni niezrzeszonej lub przez Krajowà Rad´ Spó∏dzielczà,
lustracja zawsze jest odp∏atna (art. 91 § 3 zd. 2 prawa spó∏dzielczego).
W myÊl art. 91 § 2 prawa spó∏dzielczego celem lustracji jest:
• sprawdzenie przestrzegania przez spó∏dzielni´ przepisów prawa i postanowieƒ
statutu;
• zbadanie przestrzegania przez spó∏dzielni´ prowadzenia przez nià dzia∏alnoÊci
w interesie ogó∏u cz∏onków;
• kontrola gospodarnoÊci, celowoÊci i rzetelnoÊci realizacji przez spó∏dzielni´ jej
celów ekonomicznych, socjalnych oraz kulturalnych;
• wskazywanie cz∏onkom na nieprawid∏owoÊci w dzia∏alnoÊci organów spó∏dzielni;
• udzielanie organizacyjnej i instrukta˝owej pomocy w usuwaniu stwierdzonych
nieprawid∏owoÊci oraz w usprawnieniu dzia∏alnoÊci spó∏dzielni.
Lustrator przeprowadzajàcy lustracj´ ma obowiàzek zawiadomiç rad´ i zarzàd o rozpoczćiu lustracji. Cz∏onkowie rady uprawnieni sà do uczestniczenia w lustracji. Lustrator
uprawniony jest do przeglàdania ksiàg i wszelkich dokumentów w lustrowanej spó∏dzielni oraz do bezpoÊredniego sprawdzania jej stanu majàtkowego, a organy spó∏dzielni i jej pracownicy obowiàzani sà do udzielania mu ˝àdanych wyjaÊnieƒ i wszelkiej
pomocy (art. 92 prawa spó∏dzielczego). Warto wspomnieç, i˝ w myÊl art. 267c pkt
2 prawa spó∏dzielczego kto, b´dàc cz∏onkiem organu spó∏dzielni albo likwidatorem
wbrew przepisom ustawy nie udziela lub udziela niezgodnych ze stanem faktycznym
wyjaÊnieƒ lustratorowi, nie dopuszcza go do pe∏nienia obowiàzków lub nie przedk∏ada
stosownych dokumentów, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolnoÊci.
Grzywnie albo karze ograniczenia wolnoÊci podlega tak˝e cz∏onek organu spó∏dzielni
albo likwidator, który wbrew przepisom ustawy nie poddaje spó∏dzielni lustracji lub
nie udost´pnia cz∏onkom spó∏dzielni protoko∏u lustracji (art. 267c pkt 1 i 3 prawa
spó∏dzielczego).
Z czynnoÊci lustracyjnych lustrator sporzàdza protokó∏, który sk∏ada radzie i zarzàdowi spó∏dzielni. Protokó∏ lustracji ma moc dokumentu urz´dowego. Dokument
urz´dowy sporzàdzony w przepisanej formie przez powo∏any do tego podmiot stanowi dowód tego, co zosta∏o w nim urz´dowo zaÊwiadczone (por. art. 244 ustawy
z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania cywilnego, Dz. U. z 1964 r. Nr 43
poz. 296 ze zm.).
Na podstawie protoko∏u z lustracji przeprowadzajàcy jà zwiàzek rewizyjny lub Krajowa Rada Spó∏dzielcza opracowuje wnioski polustracyjne oraz przekazuje je zarzàdowi i radzie. Zarzàd obowiàzany jest corocznie przekazywaç podmiotowi przeprowadzajàcemu lustracj´ i walnemu zgromadzeniu informacj´ o realizacji wniosków
polustracyjnych (art. 93 § 1a i 1b prawa spó∏dzielczego).
58
wybor
10/7/08
8:33
Page 59
Zarzàd obowiàzany jest na ˝àdanie cz∏onka spó∏dzielni udost´pniç mu do wglàdu
protokó∏ lustracji oraz wnioski polustracyjne i informacje o ich realizacji. Wnioski
z przeprowadzonej lustracji powinny byç przedstawione przez rad´ nadzorczà najbli˝szemu walnemu zgromadzeniu (art. 93 § 2 i 4 prawa spó∏dzielczego).
6. ¸àczenie si´, podzia∏, przekszta∏canie oraz likwidacja
spó∏dzielni socjalnych
a) ¸àczenie si´ spó∏dzielni, przekszta∏cenie spó∏dzielni inwalidów
lub niewidomych w spó∏dzielni´ socjalnà
Spó∏dzielnia mo˝e w ka˝dym czasie po∏àczyç si´ z innà spó∏dzielnià na podstawie
uchwa∏ walnych zgromadzeƒ ∏àczàcych si´ spó∏dzielni, powzi´tych wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów (art. 96 prawa spó∏dzielczego). Spó∏dzielnia socjalna mo˝e po∏àczyç si´ tylko
i wy∏àcznie z innà spó∏dzielnià socjalnà (art. 16 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
W sferze cz∏onkostwa po∏àczenie si´ spó∏dzielni wywiera ten skutek, ˝e cz∏onkowie,
którzy w chwili po∏àczenia nale˝eli do spó∏dzielni przejmowanej, stajà si´ cz∏onkami
spó∏dzielni przejmujàcej. Wp∏aty na udzia∏y wpisuje si´ cz∏onkom spó∏dzielni przejmowanej w takiej wysokoÊci, jaka wynika z ustalonej w sprawozdaniu finansowym
kwoty przej´tego funduszu udzia∏owego (art. 100 prawa spó∏dzielczego). Natomiast
w sferze majàtkowej po∏àczenie si´ spó∏dzielni ma ten skutek, i˝ majàtek spó∏dzielni
przej´tej przechodzi na spó∏dzielni´ przejmujàcà, a wierzyciele i d∏u˝nicy pierwszej
stajà si´ wierzycielami i d∏u˝nikami drugiej (art. 101 prawa spó∏dzielczego).
Po∏àczenie oraz wynikajàce z niego zmiany statutu wywierajà skutek dopiero od
chwili wpisania ich do Krajowego Rejestru Sàdowego, za wyjàtkiem tego, i˝ niezw∏ocznie po podjćiu uchwa∏ o po∏àczeniu zamiast zarzàdu i rady spó∏dzielni przejmowanej dzia∏a zarzàd i rada spó∏dzielni przejmujàcej (art. 99 w zw. z art. 102 § 1 prawa
spó∏dzielczego).
W myÊl art. 29 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych spó∏dzielnia inwalidów lub spó∏dzielnia niewidomych, które w dniu wejÊcia w ˝ycie ustawy o spó∏dzielniach socjalnych
(czyli w dniu 6 lipca 2006 r.) posiada∏a osobowoÊç prawnà (co oznacza, ˝e zosta∏a
wpisana do Krajowego Rejestru Sàdowego – por. art. 11 § 1 prawa spó∏dzielczego),
mo˝e przekszta∏ciç si´ w spó∏dzielni´ socjalnà na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia – uchwa∏a ta mo˝e dotyczyç:
• przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych w spó∏dzielni´
socjalnà;
• wyodr´bnienia cz´Êci spó∏dzielni i przekszta∏cenia tej cz´Êci w spó∏dzielni´ socjalnà.
W pierwszej z powy˝szych sytuacji stosuje si´ odpowiednio przepisy o ∏àczeniu si´
spó∏dzielni, a zatem uchwa∏a walnego zgromadzenia w kwestii przekszta∏cenia powinna zostaç podj´ta wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów, natomiast w drugim przypadku stosuje si´ odpowiednio przepisy o podziale spó∏dzielni, a wić uchwa∏a walnego zgromadzenia dotyczàca podzia∏u i przekszta∏cenia wyodr´bnionej cz´Êci powinna zostaç
podj´ta zwyk∏à wi´kszoÊcià g∏osów (por. art. 96 i art. 108 § 1 prawa spó∏dzielczego).
59
wybor
10/7/08
8:33
Page 60
Spó∏dzielnie inwalidów oraz spó∏dzielnie niewidomych zaliczajà si´ do spó∏dzielni
pracy. Przedmiotem ich dzia∏alnoÊci jest zawodowa i spo∏eczna rehabilitacja inwalidów
i niewidomych przez prac´ w prowadzonym wspólnie przedsi´biorstwie (art. 181a § 1
b) Podzia∏ spó∏dzielni socjalnej
Zgodnie z art. 17 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych spó∏dzielnia socjalna mo˝e podzieliç si´ na podstawie uchwa∏y walnego zgromadzenia, podj´tej wi´kszoÊcià 2/3 g∏osów. W wyniku powy˝szego podzia∏u mogà byç utworzone wy∏àcznie spó∏dzielnie
socjalne.
W myÊl art. 108a § 1 prawa spó∏dzielczego cz∏onkowie spó∏dzielni, których prawa
i obowiàzki majàtkowe sà zwiàzane z wyodr´bnionà organizacyjnie jednostkà spó∏dzielni albo z cz´Êcià majàtku spó∏dzielni, która nadaje si´ do takiego wyodr´bnienia,
mogà na podstawie uchwa∏y podj´tej wi´kszoÊcià g∏osów tych cz∏onków wystàpiç
do zarzàdu spó∏dzielni z ˝àdaniem zwo∏ania walnego zgromadzenia w celu podjćia
uchwa∏y o podziale spó∏dzielni w ten sposób, ˝e z tej jednostki organizacyjnej albo
cz´Êci majàtku zostanie utworzona nowa spó∏dzielnia. W zakresie reprezentacji tych
cz∏onków stosuje si´ odpowiednio przepisy o zak∏adaniu spó∏dzielni.
Ustawodawca ograniczy∏ tutaj uprawnienie do ˝àdania podzia∏u spó∏dzielni ze
wzgl´du na oczywiste kryterium fizycznej mo˝liwoÊci takiego podzia∏u – wydzielona
spó∏dzielnia musi dysponowaç integralnà i mo˝liwà do zarzàdzania masà majàtkowà.
Wyodr´bnionà organizacyjnie jednostkà spó∏dzielni mo˝e byç na przyk∏ad jeden z zak∏adów spó∏dzielni, je˝eli spó∏dzielnia ma dwa lub wićej zak∏adów.
Z ˝àdaniem podzia∏u mo˝e tak˝e wystàpiç organ spó∏dzielni powo∏any do reprezentowania cz∏onków, których prawa i obowiàzki majàtkowe sà zwiàzane z wyodr´bnionà
organizacyjnie jednostkà spó∏dzielni (art. 108a § 7 prawa spó∏dzielczego). W motywach wyroku Trybuna∏u Konstytucyjnego z dnia 29 maja 2001 r. (K 5/01, opublikowany
w Orzecznictwie Trybuna∏u Konstytucyjnego 2001, nr 4, poz. 87) uznano, i˝ obowiàzywanie przepisu art. 108a prawa spó∏dzielczego jest konieczne dla zapewnienia pe∏nej
realizacji prawa do wolnoÊci zrzeszania si´, którego elementem jest mo˝liwoÊç wystàpienia ze zrzeszenia.
Walne zgromadzenie mo˝e podjàç uchwa∏´ odmawiajàcà podzia∏u tylko ze
wzgl´du na wa˝ne interesy gospodarcze dotychczasowej spó∏dzielni lub istotne
interesy jej cz∏onków. W takim wypadku cz∏onkowie, którzy wystàpili z ˝àdaniem
zwo∏ania walnego zgromadzenia w celu podjćia uchwa∏y o podziale, mogà w terminie
szeÊciu tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia wystàpiç do sàdu o wydanie
orzeczenia zast´pujàcego uchwa∏´ o podziale (art. 108a § 3 i 4 prawa spó∏dzielczego).
Zg∏oszone przez cz∏onków ˝àdanie zwo∏ania walnego zgromadzenia powinno byç
rozpatrzone w terminie trzech miesićy od dnia jego dorćzenia.
60
wybor
10/7/08
8:33
Page 61
Na skutek podzia∏u spó∏dzielni na powstajàcà spó∏dzielni´ przechodzà z chwilà jej
zarejestrowania wynikajàce z planu podzia∏u sk∏adniki majàtkowe oraz prawa i zobowiàzania. W tym te˝ zakresie wierzyciele i d∏u˝nicy dotychczasowej spó∏dzielni
stajà si´ wierzycielami i d∏u˝nikami powstajàcej spó∏dzielni. Jednak˝e za zobowiàzania powsta∏e przed podzia∏em spó∏dzielni spó∏dzielnia dotychczasowa i nowopowsta∏a odpowiadajà solidarnie (art. 111 prawa spó∏dzielczego).
Dokonujàc podzia∏u spó∏dzielni nale˝y zachowaç zasad´ proporcjonalnego podzia∏u
jej majàtku. Powstajàca spó∏dzielnia powinna przejàç majàtek odpowiadajàcy liczbie
przechodzàcych do niej cz∏onków i wielkoÊci ich udzia∏ów. PrzejÊcie do nowo utworzonej spó∏dzielni nie mo˝e stanowiç podstawy uzyskania korzyÊci majàtkowej ani
przez poszczególnych cz∏onków spó∏dzielni, ani przez powstajàcà spó∏dzielni´, poprzez faworyzujàcy jà plan podzia∏u sk∏adników majàtkowych oraz praw i zobowiàzaƒ
dotychczasowej spó∏dzielni (wyrok Trybuna∏u Konstytucyjnego z dnia 9 maja 2001 r.,
K 5/01, opublikowany w Orzecznictwie Trybuna∏u Konstytucyjnego 2001, nr 4, poz. 87).
c) Likwidacja spó∏dzielni socjalnej
Przepisy dotyczàce likwidacji odnoszàce si´ do wszystkich typów spó∏dzielni zosta∏y
zawarte w Dziale XII prawa spó∏dzielczego – art. od 113 do 129. W przypadku spó∏dzielni socjalnych zastosowanie b´dà mia∏y tak˝e art. 18 i 19 ustawy o spó∏dzielniach
socjalnych.
Spó∏dzielnia socjalna przechodzi w stan likwidacji:
• z up∏ywem okresu, na który, w myÊl statutu, spó∏dzielni´ utworzono;
• w przypadku zaprzestania u˝ywania w nazwie oznaczenia „Spó∏dzielnia Socjalna”;
• wskutek zmniejszenia si´ liczby cz∏onków poni˝ej pićiu lub zwi´kszenia powy˝ej
pi´çdziesićiu (nie dotyczy to spó∏dzielni socjalnych powsta∏ych z przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub niewidomych, gdy˝ spó∏dzielnie te mogà liczyç
wićej ni˝ pi´çdziesićiu cz∏onków);
• w przypadku, gdy przez ponad 3 miesiàce liczba cz∏onków, którzy nabyli cz∏onkostwo w spó∏dzielni socjalnej wy∏àcznie na tej podstawie, ˝e ich praca na rzecz
spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà
pozostali cz∏onkowie spó∏dzielni, b´dzie stanowiç wićej ni˝ 20% ogólnej liczby
cz∏onków;
• gdy dojdzie do naruszenia zasad podzia∏u nadwy˝ki bilansowej okreÊlonych
w art. 10 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych;
• wskutek zgodnych uchwa∏ walnych zgromadzeƒ zapad∏ych wi´kszoÊcià 3/4 g∏osów na dwóch kolejno po sobie nast´pujàcych walnych zgromadzeniach, w odst´pie co najmniej dwóch tygodni (art. 113 § 1 prawa spó∏dzielczego).
Spó∏dzielnia mo˝e tak˝e zostaç postawiona w stan likwidacji na podstawie uchwa∏y
zwiàzku rewizyjnego, w którym spó∏dzielnia jest zrzeszona. Zwiàzek rewizyjny, w którym
spó∏dzielnia jest zrzeszona, mo˝e podjàç uchwa∏´ o postawieniu spó∏dzielni w stan
likwidacji, je˝eli:
61
wybor
10/7/08
8:33
Page 62
• dzia∏alnoÊç spó∏dzielni wykazuje ra˝àce i uporczywe naruszenia prawa lub postanowieƒ statutu;
• spó∏dzielnia zosta∏a zarejestrowana z naruszeniem prawa;
• spó∏dzielnia co najmniej od roku nie prowadzi dzia∏alnoÊci gospodarczej (art.
114 prawa spó∏dzielczego).
Spó∏dzielnia mo˝e zaskar˝yç uchwa∏´ zwiàzku rewizyjnego do sàdu w ciàgu szeÊciu
tygodni od dnia jej dorćzenia wraz z uzasadnieniem. Nie zaskar˝enie uchwa∏y
w ustawowym terminie lub uprawomocnienie si´ orzeczenia oddalajàcego powództwo
albo umarzajàcego post´powanie w sprawie powoduje, ˝e zwiàzek rewizyjny zg∏asza
do Krajowego Rejestru Sàdowego wniosek o otwarcie likwidacji, wyznaczajàc jednoczeÊnie likwidatora.
W myÊl art. 115 prawa spó∏dzielczego spó∏dzielnia mo˝e zostaç wykreÊlona z Krajowego Rejestru Sàdowego na wniosek zwiàzku rewizyjnego, je˝eli nie rozpocz´∏a dzia∏alnoÊci gospodarczej w ciàgu roku od dnia jej zarejestrowania i nie posiada majàtku.
Spó∏dzielnia socjalna znajdujàca si´ w stanie likwidacji mo˝e po∏àczyç si´ z innà spó∏dzielnià socjalnà wed∏ug zasad przewidzianych w art. 96-102 prawa spó∏dzielczego.
W przypadku likwidacji spó∏dzielni socjalnej Êrodki pozostajàce po sp∏aceniu zobowiàzaƒ, z∏o˝eniu do depozytu stosownych sum zabezpieczajàcych nale˝noÊci sporne
lub niewymagalne i po wydzieleniu kwot przeznaczonych na wyp∏aty udzia∏ów, dzieli
si´ mi´dzy jej cz∏onków, jednak nie wićej ni˝ 20% Êrodków, a w pozosta∏ej cz´Êci
przekazuje si´ na Fundusz Pracy (art. 19 ustawy o spó∏dzielniach socjalnych).
IV. UNORMOWANIA DOTYCZÑCE ZAK¸ADANIA
I PROWADZENIA SPÓ¸DZIELNI SOCJALNEJ
ODNOSZÑCE SI¢ DO OKREÂLONYCH
GRUP BENEFICJENTÓW
1. Osoby bezrobotne
Zgodnie z art. 46 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99 poz. 1001) starosta mo˝e ze
Êrodków Funduszu Pracy przyznaç bezrobotnemu jednorazowo Êrodki na podjćie
dzia∏alnoÊci gospodarczej na zasadach okreÊlonych dla spó∏dzielni socjalnych,
w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa zwiàzane
z podjćiem tej dzia∏alnoÊci, w wysokoÊci okreÊlonej w umowie, nie przekraczajàcej
3-krotnego przeci´tnego wynagrodzenia na jednego cz∏onka za∏o˝yciela spó∏dzielni
oraz 2-krotnego przeci´tnego wynagrodzenia na jednego cz∏onka przyst´pujàcego
do spó∏dzielni socjalnej po jej za∏o˝eniu.
Przy czym osoba, która otrzyma∏a z Funduszu Pracy jednorazowo Êrodki na za∏o˝enie
lub przystàpienie do spó∏dzielni socjalnej, jest obowiàzana dokonaç zwrotu otrzy62
wybor
10/7/08
8:33
Page 63
manych Êrodków wraz z odsetkami, je˝eli by∏a cz∏onkiem spó∏dzielni socjalnej przez
okres krótszy ni˝ 12 miesićy albo naruszone zosta∏y inne warunki umowy dotyczàce
przyznania tych Êrodków.
Szczegó∏owe warunki i tryb przyznawania Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie szczegó∏owych warunków i trybu dokonywania refundacji ze
Êrodków Funduszu Pracy kosztów wyposa˝enia lub doposa˝enia stanowiska pracy
dla skierowanego bezrobotnego, przyznawania bezrobotnemu Êrodków na podjćie
dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz form zabezpieczenia zwrotu otrzymanych Êrodków
(Dz. U. z 2005 r. Nr 236 poz. 2002). Na podstawie § 5 powy˝szego rozporzàdzenia
bezrobotny zamierzajàcy podjàç dzia∏alnoÊç gospodarczà w formie spó∏dzielni socjalnej mo˝e z∏o˝yç do starosty w∏aÊciwego ze wzgl´du na miejsce zamieszkania
lub pobytu, albo ze wzgl´du na miejsce prowadzenia dzia∏alnoÊci, wniosek o przyznanie ze Êrodków Funduszu Pracy jednorazowo Êrodków na jej podjćie, w tym
kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa dotyczàcych tej dzia∏alnoÊci.
Wniosek o przyznanie Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej powinien
okreÊlaç:
• kwot´ wnioskowanych Êrodków;
• rodzaj dzia∏alnoÊci gospodarczej, którà bezrobotny zamierza podjàç;
• kalkulacj´ kosztów zwiàzanych z podjćiem dzia∏alnoÊci, jakie zostanà poniesione do dnia poprzedzajàcego dzieƒ jej rozpoczćia, êród∏a ich finansowania
oraz wskazanie dzia∏aƒ podj´tych na rzecz rozpoczćia dzia∏alnoÊci, dotyczàcych
w szczególnoÊci pozyskania lokalu, uzyskania niezb´dnych pozwoleƒ i odbycia
szkoleƒ;
• szczegó∏owà specyfikacj´ wydatków przeznaczanych w szczególnoÊci na zakup
Êrodków trwa∏ych, materia∏ów, towarów, pozyskanie lokalu, op∏at´ wpisowego
lub wk∏adu do spó∏dzielni socjalnej oraz harmonogram wydatków w ramach
wnioskowanych Êrodków;
• proponowanà form´ zabezpieczenia zwrotu Êrodków;
• przewidywane efekty ekonomiczne prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej.
Przy czym bezrobotny zamierzajàcy przystàpiç do istniejàcej spó∏dzielni socjalnej
sk∏ada wniosek zawierajàcy jedynie informacje, o których mowa w pkt. 1, 4 i 5.
Do wniosku o przyznanie Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej bezrobotny powinien do∏àczyç oÊwiadczenia o:
• korzystaniu lub nie korzystaniu, w okresie 5 lat poprzedzajàcych dzieƒ z∏o˝enia
wniosku, ze Êrodków Funduszu Pracy lub innych funduszy publicznych na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej lub rolniczej;
• spe∏nianiu warunków okreÊlonych w rozporzàdzeniu do otrzymania Êrodków
na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej lub przystàpienia do istniejàcej spó∏dzielni
socjalnej;
• nie prowadzeniu dzia∏alnoÊci gospodarczej w okresie 12 miesićy przed dniem
z∏o˝enia wniosku;
63
wybor
10/7/08
8:33
Page 64
• wykorzystaniu przyznanych Êrodków zgodnie z przeznaczeniem;
• nie podejmowaniu zatrudnienia w okresie 12 miesićy po dniu rozpoczćia dzia∏alnoÊci gospodarczej;
• niekaralnoÊci w okresie 2 lat przed dniem z∏o˝enia wniosku za przest´pstwa
przeciwko obrotowi gospodarczemu, w rozumieniu ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88, poz. 553);
• niez∏o˝eniu wniosku o przyznanie Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej
lub wniosku o przystàpieniu do spó∏dzielni socjalnej, do innego starosty.
Bezrobotny zamierzajàcy przystàpiç do istniejàcej spó∏dzielni socjalnej nie sk∏ada
oÊwiadczenia o niepodejmowaniu zatrudnienia w okresie 12 miesićy po dniu rozpoczćia prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej, musi natomiast do∏àczyç do
wniosku pisemnà informacj´ tej spó∏dzielni o:
• przyjćiu bezrobotnego do spó∏dzielni socjalnej jako cz∏onka, po wniesieniu wp∏aty
w wysokoÊci okreÊlonej w informacji oraz spe∏nieniu innych warunków okreÊlonych
w tej informacji;
• nie zaleganiu przez spó∏dzielni´ socjalnà w dniu wydania informacji z op∏acaniem
w terminie sk∏adek na ubezpieczenia spo∏eczne, zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Âwiadczeƒ Pracowniczych, innych danin publicznych oraz
nieposiadaniu nieuregulowanych w terminie zobowiàzaƒ cywilnoprawnych.
Zgodnie z § 6 omawianego rozporzàdzenia wniosek o przyznanie Êrodków na
podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej mo˝e byç przez starost´ uwzgl´dniony
w przypadku spe∏niania przez bezrobotnego nast´pujàcych warunków:
• W okresie 12 miesićy poprzedzajàcych z∏o˝enie wniosku nie odmówi∏ bez uzasadnionej przyczyny przyjćia propozycji odpowiedniego zatrudnienia, innej
pracy zarobkowej, szkolenia, sta˝u, przygotowania zawodowego w miejscu pracy,
wykonywania prac spo∏ecznie u˝ytecznych, prac interwencyjnych lub robót publicznych.
• Nie otrzyma∏ w okresie 5 lat poprzedzajàcych z∏o˝enie wniosku po˝yczki z Funduszu Pracy lub z innych funduszy publicznych Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci
gospodarczej lub rolniczej.
• Nie otrzyma∏ dotychczas z Funduszu Pracy bezzwrotnych Êrodków na podjćie
dzia∏alnoÊci gospodarczej.
• Spe∏nia warunki, o których mowa w § 1 ust. 3 i 5 rozporzàdzenia (przepisów rozporzàdzenia nie stosuje si´ do Êrodków przyznawanych na podjćie dzia∏alnoÊci
gospodarczej w zakresie transportu krajowego towarów (rzeczy) oraz transportu
krajowego osób taksówkami oraz do pomocy udzielanej w sektorze transportu,
w zakresie dzia∏alnoÊci zwiàzanej z produkcjà, przetwarzaniem i wprowadzaniem
do obrotu produktów wymienionych w za∏àczniku I do Traktatu WE, pomocy
udzielanej dla dzia∏alnoÊci zwiàzanej z eksportem, je˝eli pomoc jest bezpoÊrednio
zwiàzana z iloÊcià wywo˝onych produktów, ustanowieniem i funkcjonowaniem
sieci dystrybucyjnej lub wydatkami bie˝àcymi dotyczàcymi dzia∏alnoÊci eksportowej, pomocy uwarunkowanej pierwszeƒstwem u˝ycia towarów produkcji krajowej
przed towarami importowanymi).
64
wybor
10/7/08
8:33
Page 65
• Spó∏dzielnia socjalna, do której ma zamiar przystàpiç, nie zalega z op∏acaniem
w terminie sk∏adek i innych danin publicznych oraz nie posiada nieuregulowanych
w terminie zobowiàzaƒ cywilnoprawnych.
• Nie prowadzi∏ dzia∏alnoÊci gospodarczej w okresie 12 miesićy poprzedzajàcych
z∏o˝enie wniosku o przyznanie Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej.
• Nie by∏ w okresie 2 lat przed dniem z∏o˝enia wniosku skazany za przest´pstwa
przeciwko obrotowi gospodarczemu, w rozumieniu ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks karny.
• Wniosek jest kompletny i prawid∏owo sporzàdzony.
O uwzgl´dnieniu lub odmowie uwzgl´dnienia wniosku starosta powiadamia bezrobotnego w formie pisemnej w terminie 30 dni od dnia z∏o˝enia wniosku i innych niezb´dnych do jego rozpatrzenia dokumentów.
Przyznanie bezrobotnemu Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej jest dokonywane na podstawie umowy zawartej przez starost´ z bezrobotnym na piÊmie pod rygorem niewa˝noÊci i po spe∏nieniu przez bezrobotnego warunków w niej okreÊlonych.
Umowa o przyznanie Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej powinna zawieraç w szczególnoÊci zobowiàzanie bezrobotnego do:
• Udokumentowania i rozliczenia w okreÊlonym w umowie terminie, wydatkowania
w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia podjćia dzia∏alnoÊci gospodarczej,
zgodnie z przeznaczeniem Êrodków otrzymanych przez bezrobotnego.
• Zwrotu, w ciàgu 30 dni od dnia otrzymania wezwania starosty, przyznanych Êrodków wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi od dnia ich uzyskania, je˝eli:
– otrzymane Êrodki wykorzysta niezgodnie z przeznaczeniem;
– b´dzie prowadzi∏ dzia∏alnoÊç gospodarczà lub b´dzie cz∏onkiem spó∏dzielni
socjalnej przez okres krótszy ni˝ 12 miesićy, do okresu prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej zalicza si´ przerwy w jej prowadzeniu z powodu choroby
lub powo∏ania do odbycia zasadniczej lub zast´pczej s∏u˝by wojskowej;
– podejmie zatrudnienie w okresie pierwszych 12 miesićy prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej;
– do wniosku o przyznanie Êrodków do∏àczy∏ niezgodne z prawdà oÊwiadczenie;
– naruszy inne warunki umowy.
Formami zabezpieczenia zwrotu przez podmiot refundacji kosztów wyposa˝enia
lub doposa˝enia stanowiska pracy oraz zwrotu przez bezrobotnego Êrodków otrzymanych na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej mo˝e byç:
• porćzenie,
• weksel z porćzeniem wekslowym (aval),
• gwarancja bankowa,
• zastaw na prawach lub rzeczach,
• blokada rachunku bankowego,
• akt notarialny o poddaniu si´ egzekucji przez d∏u˝nika.
65
wybor
10/7/08
8:33
Page 66
Pomoc na zatrudnienie mo˝e byç udzielona podmiotowi, je˝eli wraz z innà pomocà
na zatrudnienie otrzymanà przez niego w okresie kolejnych trzech lat nie przekracza równowartoÊci 15 mln euro.
Ârodki z Funduszu Pracy przyznane jednorazowo bezrobotnemu na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej na podstawie przepisów powy˝szego rozporzàdzenia stanowià
pomoc de minimis, w rozumieniu przepisów rozporzàdzenia Komisji (WE) nr 69/2001
z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001 r., str.
0030-0032).
Nale˝y pami´taç o tym, ˝e na podstawie art. 33 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia
2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, starosta pozbawia statusu
bezrobotnego osob´, która otrzyma∏a po˝yczk´ z Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych lub instytucji z udzia∏em Êrodków publicznych na podjćie dzia∏alnoÊci pozarolniczej lub rolniczej, albo otrzyma∏a jednorazowo Êrodki na
podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej z Funduszu Pracy.
2. Osoby marginalizowane
a) Formy pomocy osobom marginalizowanym chcàcym za∏o˝yç spó∏dzielni´
socjalnà lub przystàpiç do spó∏dzielni socjalnej, wynikajàce z ustawy z dnia
13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym
Do pomocy osobom marginalizowanym, chcàcym za∏o˝yç spó∏dzielni´ socjalnà
i spe∏niajàcym ku temu warunki, oprócz omawianych wczeÊniej aktów prawnych,
b´dzie mia∏a zastosowanie tak˝e ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu
socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122 poz. 1143). Przepisy tej ustawy stosuje si´
w szczególnoÊci do:
• Bezdomnych realizujàcych indywidualny program wychodzenia z bezdomnoÊci,
w rozumieniu przepisów o pomocy spo∏ecznej.
• Uzale˝nionych od alkoholu, po zakoƒczeniu programu psychoterapii w zak∏adzie
lecznictwa odwykowego.
• Uzale˝nionych od narkotyków lub innych Êrodków odurzajàcych, po zakoƒczeniu
programu terapeutycznego w zak∏adzie opieki zdrowotnej.
• Chorych psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego.
• D∏ugotrwale bezrobotnych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy.
• Zwalnianych z zak∏adów karnych, majàcych trudnoÊci w integracji ze Êrodowiskiem,
w rozumieniu przepisów o pomocy spo∏ecznej.
• Uchodêców realizujàcych indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy spo∏ecznej, którzy podlegajà wykluczeniu spo∏ecznemu i ze wzgl´du
na swojà sytuacj´ ˝yciowà nie sà w stanie w∏asnym staraniem zaspokoiç swoich podstawowych potrzeb ˝yciowych i znajdujà si´ w sytuacji powodujàcej
ubóstwo oraz uniemo˝liwiajàcej lub ograniczajàcej uczestnictwo w ˝yciu zawodowym, spo∏ecznym i rodzinnym.
66
wybor
10/7/08
8:33
Page 67
Wymienione wy˝ej osoby mogà, na podstawie:
• w∏asnego wniosku lub wniosku przedstawiciela ustawowego;
• wniosku zak∏adu lecznictwa odwykowego, powiatowego centrum pomocy rodzinie, powiatowego urz´du pracy, oÊrodka pomocy spo∏ecznej, organizacji
pozarzàdowej lub klubu integracji spo∏ecznej, za zgodà tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego
zostaç skierowane do uczestnictwa w zajćiach prowadzonych przez Centrum Integracji Spo∏ecznej, przez w∏aÊciwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby oÊrodek
pomocy spo∏ecznej.
Zgodnie z art. 16 ustawy o zatrudnieniu socjalnym po zakoƒczeniu uczestnictwa
w zajćiach w Centrum, a w uzasadnionych przypadkach tak˝e przed jego zakoƒczeniem, na wniosek kierownika Centrum, pracownika socjalnego i uczestnika lub
po uczestnictwie w klubie integracji spo∏ecznej na wniosek pracownika socjalnego
lub uczestnika, uczestnicy mogà podjàç wspólnà dzia∏alnoÊç gospodarczà w formie
spó∏dzielni socjalnej, na zasadach okreÊlonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r.
o spó∏dzielniach socjalnych.
W przypadku podjćia przez uczestników dzia∏alnoÊci w formie spó∏dzielni socjalnej,
przys∏ugujà im (omawiane wczeÊniej) uprawnienia, o których mowa w przepisach
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Ponadto koszty pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa w podjćiu dzia∏alnoÊci
gospodarczej w formie spó∏dzielni socjalnej mogà byç dofinansowane ze Êrodków
Funduszu Pracy do wysokoÊci 80% udokumentowanych kosztów pomocy prawnej,
konsultacji lub doradztwa, w wysokoÊci nie przekraczajàcej jednak przeci´tnego
wynagrodzenia.
b) Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie si´ dla osób marginalizowanych,
wynikajàca z przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo∏ecznej
Na podstawie art. 43 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spo∏ecznej (Dz. U.
z 2004 r. Nr 64 poz. 593) osobom uprawnionym do otrzymywania Êwiadczeƒ z pomocy spo∏ecznej mo˝e byç przyznana pomoc w formie pieni´˝nej lub rzeczowej, na
ekonomiczne usamodzielnienie si´. Osoby uprawnione do otrzymywania Êwiadczeƒ pieni´˝nych z pomocy spo∏ecznej oraz powody udzielania pomocy spo∏ecznej
okreÊlajà art. 7 i 8 ustawy o pomocy spo∏ecznej.
W grupie osób uprawnionych mogà znaleêç si´ nie tylko osoby marginalizowane,
ale równie˝ osoby bezrobotne i niepe∏nosprawne, a zatem art. 43 ustawy o pomocy
spo∏ecznej b´dzie móg∏ mieç zastosowanie do wszystkich trzech grup osób spe∏niajàcych warunki do za∏o˝enia spó∏dzielni socjalnej.
W myÊl art. 43 ustawy o pomocy spo∏ecznej osobie albo rodzinie gmina mo˝e przyznaç
pomoc w formie pieni´˝nej lub rzeczowej, w celu ekonomicznego usamodzielnienia.
67
wybor
10/7/08
8:33
Page 68
Pomoc w formie pieni´˝nej w celu ekonomicznego usamodzielnienia mo˝e byç przyznana w formie jednorazowego zasi∏ku celowego lub nieoprocentowanej po˝yczki.
Pomoc w formie rzeczowej nast´puje przez udost´pnienie maszyn i narz´dzi pracy
stwarzajàcych mo˝liwoÊç zorganizowania w∏asnego warsztatu pracy oraz urzàdzeƒ u∏atwiajàcych prac´ niepe∏nosprawnym. Maszyny, narz´dzia pracy oraz urzàdzenia
u∏atwiajàce prac´ niepe∏nosprawnym sà udost´pniane na podstawie umowy u˝yczenia.
Warunki udzielenia i sp∏aty po˝yczki udzielonej w celu ekonomicznego usamodzielnienia si´ oraz jej zabezpieczenie okreÊla si´ w umowie z gminà. Po˝yczka mo˝e byç
umorzona w ca∏oÊci lub w cz´Êci, je˝eli przyczyni si´ to do szybszego osiàgnićia
celów pomocy spo∏ecznej.
Pomoc w celu ekonomicznego usamodzielnienia nie przys∏uguje, je˝eli osoba lub
rodzina ubiegajàca si´ otrzyma∏a ju˝ pomoc na ten cel z innego êród∏a.
3. Osoby niepe∏nosprawne
a) Po˝yczka na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej udzielana ze Êrodków
Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych
– zasady i tryb udzielania
Pomoc w zakresie zatrudnienia i podejmowania dzia∏alnoÊci gospodarczej dla osób
niepe∏nosprawnych udzielana jest g∏ównie na podstawie przepisów ustawy z dnia
27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776). Zgodnie z art. 12 powy˝szej
ustawy osoba niepe∏nosprawna zarejestrowana w powiatowym urz´dzie pracy jako
bezrobotna, albo poszukujàca pracy niepozostajàca w zatrudnieniu mo˝e otrzymaç
po˝yczk´ na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej albo rolniczej. Po˝yczki udziela
starosta ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych,
do wysokoÊci trzydziestokrotnego przeci´tnego wynagrodzenia. Starosta zawiera
z po˝yczkobiorcà umow´ ustalajàcà warunki udzielenia i sp∏aty po˝yczki oraz wysokoÊç
stopy oprocentowania. Starosta umarza po˝yczk´, na wniosek po˝yczkobiorcy, do
wysokoÊci 50%, pod warunkiem prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej albo rolniczej
przez okres co najmniej 24 miesićy oraz po spe∏nieniu pozosta∏ych warunków umowy.
W przypadku uzasadnionym trudnà sytuacjà materialnà lub losowà d∏u˝nika starosta,
na wniosek tego d∏u˝nika, mo˝e odroczyç termin sp∏aty po˝yczki, roz∏o˝yç jej sp∏at´
na raty lub umorzyç sp∏at´ w cz´Êci albo w ca∏oÊci, je˝eli po˝yczka sta∏a si´ wymagalna.
Szczegó∏owe zasady udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty i umarzania
po˝yczek udzielonych z PFRON okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie szczegó∏owych zasad udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty i umarzania po˝yczek dla osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1998 r. Nr 67 poz. 439 ze zm.).
Wed∏ug treÊci powy˝szego rozporzàdzenia, po˝yczka mo˝e byç udzielona osobie
niepe∏nosprawnej na rozpoczćie dzia∏alnoÊci:
68
wybor
10/7/08
8:33
Page 69
• wytwórczej, budowlanej, handlowej i us∏ugowej, w rozumieniu przepisów o dzia∏alnoÊci gospodarczej;
• rolniczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych
lub rozszerzenie tej dzia∏alnoÊci o rodzaj (profil) dotychczas nie prowadzony;
• polegajàcej na prowadzeniu dzia∏ów specjalnych produkcji rolnej, w rozumieniu
przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych
bez wzgl´du na form´ prawnà jej prowadzenia. Zatem pomoc ta odnosi si´ tak˝e do
spó∏dzielni socjalnych i mo˝e zostaç udzielona osobom niepe∏nosprawnym chcàcym
podjàç prowadzenie dzia∏alnoÊci gospodarczej w formie spó∏dzielni socjalnej.
Ponadto po˝yczka mo˝e byç udzielona na:
• podjćie dzia∏alnoÊci po raz pierwszy;
• ponowne rozpoczćie dzia∏alnoÊci, jeÊli od dnia wykreÊlenia wpisu do ewidencji
dzia∏alnoÊci gospodarczej albo cofnićia koncesji – w odniesieniu do dzia∏alnoÊci gospodarczej, lub wygaÊnićia obowiàzku podatkowego z tytu∏u prowadzenia dzia∏alnoÊci rolniczej, lub wygaÊnićia obowiàzku podatkowego z tytu∏u prowadzenia dzia∏ów specjalnych produkcji rolnej up∏yn´∏o co najmniej 6 miesićy.
Osoba niepe∏nosprawna mo˝e otrzymaç po˝yczk´ tylko raz oraz pod warunkiem, ˝e
nie korzysta aktualnie z po˝yczki udzielonej z Funduszu Pracy.
Pomoc udzielana osobom niepe∏nosprawnym na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej
jest realizowana w ramach pomocy de minimis, o której mowa w rozporzàdzeniu Komisji
(WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE
w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis (Dz. Urz. WE L 10 z 13.01.2001).
Osoba niepe∏nosprawna mo˝e uzyskaç pomoc na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej, je˝eli wartoÊç tej pomocy brutto ∏àcznie z wartoÊcià innej pomocy de minimis,
otrzymanej przez nià w okresie 3 kolejnych lat poprzedzajàcych dzieƒ uzyskania planowanej pomocy, nie przekracza kwoty stanowiàcej równowartoÊç 100 tys. euro 11.
Pomoc, o której mowa powy˝ej, nie mo˝e byç:
• Udzielana w sektorze transportu oraz w zakresie dzia∏alnoÊci zwiàzanej z produkcjà, przetwarzaniem i wprowadzaniem do obrotu produktów wymienionych
w Za∏àczniku I do Traktatu ustanawiajàcego Wspólnot´ Europejskà.
• Udzielana dla dzia∏alnoÊci zwiàzanej z eksportem, je˝eli pomoc jest bezpoÊrednio zwiàzana z iloÊcià eksportowanych produktów, utworzeniem i funkcjonowaniem sieci dystrybucyjnej lub innymi wydatkami bie˝àcymi zwiàzanymi
z prowadzeniem dzia∏alnoÊci eksportowej, z wyjàtkiem pomocy na pokrycie
kosztów udzia∏u w targach handlowych i badaniach lub us∏ug konsultingowych
przeprowadzanych w celu wprowadzenia nowego, bàdê istniejàcego produktu
na nowy rynek.
• Uwarunkowana pierwszeƒstwem u˝ycia towarów produkcji krajowej.
W § 2 Rozporzàdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie
szczegó∏owych zasad udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty i umarzania
po˝yczek dla osób niepe∏nosprawnych okreÊlono treÊç wniosku o udzielenie po˝yczki
11
Od dnia 1 stycznia 2007 r. kwota ta wynosi 200 tys. Euro.
69
wybor
10/7/08
8:33
Page 70
na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej, który osoba niepe∏nosprawna sk∏ada do
starosty. Zgodnie z tym przepisem przedmiotowy wniosek powinien okreÊlaç:
• kwot´ wnioskowanej po˝yczki;
• rodzaj zamierzonej dzia∏alnoÊci;
• kalkulacj´ wydatków na uruchomienie dzia∏alnoÊci w ramach wnioskowanej
po˝yczki, deklaracj´ zaanga˝owania Êrodków w∏asnych oraz innych êróde∏ finansowania;
• szczegó∏owà specyfikacj´ i harmonogram zakupów w ramach wnioskowanej
po˝yczki;
• przewidywane koszty i dochody prowadzenia dzia∏alnoÊci;
• proponowany okres karencji oraz termin sp∏aty po˝yczki;
• proponowane formy zabezpieczenia sp∏aty po˝yczki.
W szczególnoÊci zabezpieczenie sp∏aty po˝yczki mo˝e stanowiç:
• porćzenie,
• weksel,
• hipoteka,
• zastaw na rzeczach.
Osoba niepe∏nosprawna ubiegajàca si´ o uzyskanie po˝yczki obowiàzana jest zabezpieczyç sp∏at´ po˝yczki w formie ustalonej mi´dzy stronami umowy. Koszty
zwiàzane z zabezpieczeniem po˝yczki ponosi osoba niepe∏nosprawna ubiegajàca si´
o uzyskanie po˝yczki. Niezale˝nie od zabezpieczenia sp∏aty po˝yczki, do zawarcia
umowy po˝yczki wymagana jest zgoda ma∏˝onka po˝yczkobiorcy wyra˝ona w formie
pisemnej, a w przypadku porćzenia – tak˝e zgoda ma∏˝onka porćzyciela wyra˝ona
w formie pisemnej w obecnoÊci po˝yczkodawcy.
O przyznaniu lub odmowie przyznania po˝yczki starosta powiadamia wnioskodawc´
w formie pisemnej, w terminie nieprzekraczajàcym 30 dni od dnia z∏o˝enia wniosku
i innych niezb´dnych do jego rozpatrzenia dokumentów.
Oprocentowanie po˝yczki wynosi 5% udzielonej kwoty za ca∏y okres sp∏aty po˝yczki.
Kwot´ oprocentowania rozk∏ada si´ na ca∏y okres sp∏aty po˝yczki, nie d∏u˝szy jednak
ni˝ 48 miesićy. Na wniosek po˝yczkobiorcy, uzasadniony szczególnymi wzgl´dami
spo∏ecznymi lub gospodarczymi, po˝yczkodawca mo˝e okres sp∏aty po˝yczki wyd∏u˝yç do 54 miesićy od dnia jej wyp∏acenia.
Umowa po˝yczki mo˝e przewidywaç jej wyp∏acanie w transzach oraz uzale˝nienie
uruchomienia kolejnych transz od rozliczenia si´ po˝yczkobiorcy z wykorzystania
uprzednio przekazanych Êrodków. Umowa powinna zobowiàzywaç po˝yczkobiorc´ do:
• Rozpoczćia dzia∏alnoÊci w terminie okreÊlonym w umowie i przedstawienia
po˝yczkodawcy dokumentów Êwiadczàcych o celowym wykorzystaniu po˝yczki.
• Terminowej sp∏aty po˝yczki wraz z odsetkami, w ratach, zgodnie z planem sp∏aty
po˝yczki stanowiàcym integralnà cz´Êç umowy.
• Przedk∏adania, na wniosek po˝yczkodawcy, zaÊwiadczenia z urz´du skarbowego
(w odniesieniu do dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz prowadzenia dzia∏ów specjalnych
70
wybor
10/7/08
8:33
Page 71
produkcji rolnej), zaÊwiadczenia z urz´du gminy (w odniesieniu do dzia∏alnoÊci
rolniczej) o prowadzeniu dzia∏alnoÊci.
• Niezw∏ocznego ka˝dorazowego powiadamiania po˝yczkodawcy o zmianach miejsca
zamieszkania i prowadzonej dzia∏alnoÊci oraz o zaprzestaniu bàdê zawieszeniu
dzia∏alnoÊci lub innych okolicznoÊciach majàcych wp∏yw na realizacj´ umowy.
Umowa powinna przewidywaç mo˝liwoÊç umorzenia po˝yczki do wysokoÊci 50%
kwoty udzielonej po˝yczki, pod warunkiem prowadzenia dzia∏alnoÊci przez okres co
najmniej 24 miesićy i spe∏nienia pozosta∏ych warunków umowy. Kwota umorzenia
po˝yczki nie mo˝e przekroczyç w dniu jej umorzenia niesp∏aconej cz´Êci po˝yczki.
Sp∏at´ po˝yczki rozk∏ada si´ na nie wićej ni˝ 48 miesićznych rat w wysokoÊci
ustalonej w umowie. Raty ustala si´ w wysokoÊci umo˝liwiajàcej po˝yczkobiorcy
sp∏at´ 50% udzielonej po˝yczki w okresie 24 miesićy prowadzenia przez niego
dzia∏alnoÊci gospodarczej.
Umowa mo˝e przewidywaç karencj´ w sp∏acie po˝yczki wraz z oprocentowaniem,
przy czym okres karencji nie mo˝e byç d∏u˝szy ni˝ 6 miesićy i jest wliczany do
okresu sp∏aty po˝yczki. Okres ca∏kowitej sp∏aty po˝yczki nie mo˝e jednak przekroczyç 48 miesićy od dnia wyp∏acenia ca∏ej kwoty po˝yczki, a w przypadku wyp∏aty
w transzach – ostatniej transzy.
Umowa powinna przewidywaç jej wypowiedzenie w przypadku niedotrzymania nawet
jednego z warunków umowy. Zwrot niesp∏aconej po˝yczki powinien nastàpiç w terminie nie d∏u˝szym ni˝ 90 dni od daty wypowiedzenia umowy:
• wraz z nale˝nymi odsetkami w przypadkach niezawinionych od po˝yczkobiorcy;
• wraz z odsetkami w wysokoÊci 15% od udzielonej kwoty, w przypadku gdy po˝yczkodawca stwierdzi niew∏aÊciwe realizowanie umowy z winy po˝yczkobiorcy,
zw∏aszcza przeznaczenie jej na inne cele.
b) Dotacje z Bud˝etu Paƒstwa i z Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepe∏nosprawnych na dofinansowanie sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne
dla spó∏dzielni socjalnej prowadzonej w formie zak∏adu pracy chronionej
Spó∏dzielnie socjalne zak∏adane przez osoby niepe∏nosprawne oraz powstajàce
z przekszta∏cenia spó∏dzielni inwalidów lub spó∏dzielni niewidomych cz´sto b´dà
spe∏nia∏y warunki do uzyskania statusu zak∏adu pracy chronionej. Uzyskanie takiego
statusu jest dla spó∏dzielni korzystne, gdy˝ przepisy prawa przewidujà wiele rozwiàzaƒ
u∏atwiajàcych zak∏adom pracy chronionej (oraz w ogóle zak∏adom pracy zatrudniajàcym
osoby niepe∏nosprawne) ponoszenie obcià˝eƒ finansowych zwiàzanych z dzia∏alnoÊcià
takiego zak∏adu.
Art. 28 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych okreÊla warunki, jakie powinien spe∏niaç pracodawca, aby móc uzyskaç
status zak∏adu pracy chronionej. Warunki te sà nast´pujàce:
• pracodawca prowadzi dzia∏alnoÊç gospodarczà przez okres co najmniej 12 miesićy;
• pracodawca zatrudnia nie mniej ni˝ 25 pracowników w przeliczeniu na pe∏ny
71
wybor
10/7/08
8:33
Page 72
wymiar czasu pracy i osiàga wskaêniki zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych
wskazane poni˝ej przez okres co najmniej 6 miesićy;
• obiekty i pomieszczenia u˝ytkowane przez zak∏ad pracy odpowiadajà przepisom
i zasadom bezpieczeƒstwa i higieny pracy, uwzgl´dniajà potrzeby osób niepe∏nosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeƒ higieniczno-sanitarnych i ciàgów komunikacyjnych oraz spe∏niajà wymagania dost´pnoÊci
do nich;
• jest zapewniona doraêna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i us∏ugi
rehabilitacyjne.
Spe∏nienie warunków okreÊlonych w pkt. 3 i 4 stwierdza na wniosek pracodawcy
Paƒstwowa Inspekcja Pracy. Wymagane wskaêniki zatrudnienia osób niepe∏nosprawnych wynoszà:
• co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogó∏u zatrudnionych to osoby zaliczone
do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci, albo
• co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upoÊledzonych
umys∏owo – zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci.
Aby uzyskaç status zak∏adu pracy chronionej pracodawca musi ponadto wystàpiç
z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzàcego zak∏ad pracy chronionej. Decyzj´ w sprawie przyznania statusu zak∏adu pracy chronionej, potwierdzajàcà spe∏nianie wymienionych wy˝ej warunków, wydaje wojewoda.
Na podstawie art. 25 ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych zak∏ady pracy chronionej mogà ubiegaç si´
o dofinansowanie sk∏adek na ubezpieczenie emerytalne i wypadkowe pracowników
niepe∏nosprawnych ze Êrodków bud˝etu paƒstwa i PFRON-u (Paƒstwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych).
Zgodnie z powo∏anym wy˝ej przepisem w zak∏adach pracy chronionej i zak∏adach
aktywnoÊci zawodowej w stosunku do zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych:
• cz´Êç wynagrodzenia, odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce pracownika na ubezpieczenia emerytalne i chorobowe, finansuje PFRON;
• cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracodawcy, finansuje bud˝et paƒstwa,
a w cz´Êci odpowiadajàcej nale˝nej sk∏adce na ubezpieczenie wypadkowe finansuje PFRON.
Tak˝e zak∏ady pracy nie posiadajàce statusu zak∏adu pracy chronionej, a zatrudniajàce osoby niepe∏nosprawne, mogà ubiegaç si´ o dotacje z PFRON i bud˝etu paƒstwa na dofinansowanie sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne swoich niepe∏nosprawnych pracowników.
Zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych w zak∏adach pracy zatrudniajàcych mniej ni˝ 25
osób, w stosunku do zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych, zaliczonych do
znacznego lub do umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci:
72
wybor
10/7/08
8:33
Page 73
• cz´Êç wynagrodzenia odpowiadajàcà sk∏adce nale˝nej od zatrudnionego na
ubezpieczenie emerytalne finansuje PFRON;
• cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce na
ubezpieczenie emerytalne od pracodawcy, finansuje bud˝et paƒstwa.
PFRON finansuje u pracodawcy zatrudniajàcego co najmniej 25 pracowników
w przeliczeniu na pe∏ny wymiar czasu pracy, osiàgajàcego wskaênik zatrudnienia
osób niepe∏nosprawnych ogó∏em w wysokoÊci co najmniej 6% w stosunku do
zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych:
• zaliczonych do znacznego i umiarkowanego stopnia niepe∏nosprawnoÊci
– cz´Êç wynagrodzenia odpowiadajàcà nale˝nej od pracownika sk∏adce na
ubezpieczenie emerytalne oraz cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy odpowiadajàcà nale˝nej od pracodawcy sk∏adce na ubezpieczenie emerytalne;
• zaliczonych do lekkiego stopnia niepe∏nosprawnoÊci – cz´Êç kosztów osobowych pracodawcy odpowiadajàcà nale˝nej sk∏adce na ubezpieczenie wypadkowe.
Ró˝nica mi´dzy sk∏adkà na ubezpieczenia spo∏eczne, potràcanà osobie niepe∏nosprawnej, a cz´Êcià sk∏adki na ubezpieczenia spo∏eczne odprowadzonà do Zak∏adu
Ubezpieczeƒ Spo∏ecznych pozostaje w zak∏adzie pracy (art. 25 ust. 7 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych).
Sk∏adki na ubezpieczenia spo∏eczne sà finansowane odpowiednio przez PFRON
i bud˝et paƒstwa za okresy miesićzne przez okres roku, na wniosek pracodawcy,
sk∏adany ∏àcznie z deklaracjà rozliczeniowà tych sk∏adek. Po up∏ywie tego okresu,
pracodawca wraz z deklaracjà rozliczeniowà sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne
mo˝e z∏o˝yç wniosek o objćie finansowaniem sk∏adek na to ubezpieczenie odpowiednio przez Fundusz i bud˝et paƒstwa na kolejne okresy roczne (art. 25 ust. 8 ustawy
o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych).
Szczegó∏owe zasady i tryb rozliczania sk∏adek na ubezpieczenia spo∏eczne,
z uwzgl´dnieniem dotacji z PFRON-u i bud˝etu paƒstwa okreÊla Rozporzàdzenie
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie szczegó∏owych
zasad oraz trybu rozliczania sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne z uwzgl´dnieniem
dotacji Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych i bud˝etu paƒstwa.
Zwolnienia z podatków i op∏at
Art. 31 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych okreÊla zwolnienia z podatków i op∏at, jakie przys∏ugujà zak∏adom pracy
chronionej. W myÊl powy˝szego przepisu, prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej
w stosunku do tego zak∏adu generalnie jest zwolniony z podatków i op∏at, ale tylko
na ni˝ej okreÊlonych zasadach:
• Z podatku od nieruchomoÊci zwolnieni sà prowadzàcy zak∏ady pracy chronionej lub zak∏ady aktywnoÊci zawodowej w zakresie nieruchomoÊci zaj´tych
na prowadzenie tego zak∏adu i zg∏oszonych wojewodzie, je˝eli zg∏oszenie zosta∏o potwierdzone decyzjà w sprawie przyznania statusu zak∏adu pracy chronionej lub zak∏adu aktywnoÊci zawodowej albo zaÊwiadczeniem.
• Wyjàtek stanowià tu nieruchomoÊci znajdujàce si´ w posiadaniu zale˝nym podmiotów nie b´dàcych prowadzàcymi zak∏ady pracy chronionej lub zak∏ady aktyw73
wybor
10/7/08
8:33
Page 74
noÊci zawodowej – art. 7 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach
i op∏atach lokalnych (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 9 poz. 84 ze zm.). Oznacza to,
˝e je˝eli zak∏ad pracy chronionej odda nieruchomoÊç, której jest w∏aÊcicielem, np.
w najem lub dzier˝aw´, to b´dzie musia∏ zap∏aciç podatek od tej nieruchomoÊci.
• Zwolnienie z podatku rolnego i leÊnego przys∏uguje na analogicznych zasadach jak zwolnienie z podatku od nieruchomoÊci – art. 12 ust. 2 pkt. 4 ustawy
z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz. U. z 1993 r. Nr 94
poz. 431) i art. 7 ust. 2 pkt. 4 ustawy z dnia 30 paêdziernika 2002 r. o podatku
leÊnym (Dz. U. z 2002 r. Nr 200 poz. 1682).
• Prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej jest zwolniony z podatku od czynnoÊci
cywilnoprawnych, je˝eli dokonana przez niego czynnoÊç prawna pozostaje
w bezpoÊrednim zwiàzku z prowadzeniem zak∏adu.
• Zwolnienie z op∏at nie dotyczy op∏aty skarbowej i op∏at o charakterze sanacyjnym
– a zatem prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej nie b´dzie zwolniony np. z op∏aty
targowej, z op∏aty administracyjnej.
Zwolnienie z podatków, o którym mowa powy˝ej, nie dotyczy:
• podatku od gier,
• podatku od towarów i us∏ug oraz podatku akcyzowego,
• c∏a,
• podatków dochodowych,
• podatku od Êrodków transportowych.
Prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej przekazuje Êrodki uzyskane z tytu∏u zwolnieƒ,
o których mowa powy˝ej, na:
• Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych – w wysokoÊci 10%;
• zak∏adowy fundusz rehabilitacji osób niepe∏nosprawnych – w wysokoÊci 90%.
Inne formy pomocy dla zak∏adów pracy chronionej
Zgodnie z art. 32 ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób
niepe∏nosprawnych prowadzàcy zak∏ad pracy chronionej mo˝e na wniosek otrzymaç,
dla tego zak∏adu, ze Êrodków PFRON:
• dofinansowanie w wysokoÊci do 50% oprocentowania zaciàgni´tych kredytów bankowych, pod warunkiem wykorzystania tych kredytów na cele zwiàzane z rehabilitacjà zawodowà i spo∏ecznà osób niepe∏nosprawnych;
• zwrot kosztów za szkolenie zatrudnionych osób niepe∏nosprawnych, w zwiàzku
z koniecznoÊcià zmiany profilu produkcji;
• jednorazowà po˝yczk´ w celu ochrony istniejàcych w zak∏adzie miejsc pracy
osób niepe∏nosprawnych.
Szczegó∏owe zasady i tryb post´powania w sprawach, o których mowa powy˝ej,
w tym terminy sk∏adania oraz rozpatrywania wniosków, sposób i tryb sporzàdzania
informacji o wykorzystaniu Êrodków okreÊla Rozporzàdzenie Ministra Pracy, Gospodarki i Polityki Spo∏ecznej z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie szczegó∏owych zasad
i trybu post´powania przy udzielaniu zak∏adom pracy chronionej pomocy finansowej
74
wybor
10/7/08
8:33
Page 75
ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych (Dz. U.
z 2003 r. Nr 125 poz. 1161 ze zm.).
Zgodne z przepisami tego rozporzàdzenia, przedmiotowy wniosek powinien zawieraç:
• nazw´ i adres siedziby pracodawcy;
• status prawny i podstaw´ dzia∏ania;
• numery NIP i REGON;
• dane osoby upowa˝nionej do reprezentowania pracodawcy w sprawie;
• kserokopi´ aktualnej decyzji o nadaniu statusu zak∏adu pracy chronionej;
• informacj´ o stanie zatrudnienia ogó∏em, w tym osób niepe∏nosprawnych wed∏ug
stopnia niepe∏nosprawnoÊci;
• oÊwiadczenie o nie zaleganiu z wymagalnymi zobowiàzaniami wobec PFRON;
• informacj´ o pomocy publicznej uzyskanej w okresie 3 lat poprzedzajàcych dat´
z∏o˝enia wniosku.
W przypadku ubiegania si´ o dofinansowanie w wysokoÊci do 50% oprocentowania
zaciàgni´tych kredytów bankowych wniosek sk∏ada si´ bezpoÊrednio do PFRON.
Natomiast w przypadku ubiegania si´ o zwrot kosztów za szkolenie zatrudnionych
osób niepe∏nosprawnych, w zwiàzku z koniecznoÊcià zmiany profilu produkcji lub
o jednorazowà po˝yczk´ w celu ochrony istniejàcych w zak∏adzie miejsc pracy osób
niepe∏nosprawnych wniosek sk∏ada si´ we w∏aÊciwej jednostce organizacyjnej samorzàdu województwa.
75
wybor
10/7/08
8:33
Page 76
U˝yte w tekÊcie skróty oznaczajà:
art. – artyku∏
Dz. U. – Dziennik Ustaw
Dz. Urz. – Dziennik Urz´dowy
KRS – Krajowy Rejestr Sàdowy
orz. – orzeczenie
OSNC – Orzecznictwo Sàdu Najwy˝szego – Izba Cywilna
PFRON – Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych
Pkt – punkt
poz. – pozycja
SN – Sàd Najwy˝szy
sygn. – sygnatura
tekst jedn. – tekst jednolity
TWE – Traktat ustanawiajàcy Wspólnoty Europejskie
ust. – ust´p
WE – Wspólnoty Europejskie
ze zm. – ze zmianami
IV. èRÓD¸OWE AKTY PRAWNE
• Ustawa z dnia 16 wrzeÊnia 1982 r. prawo spó∏dzielcze (tekst jedn. Dz. U. 2003 r.
Nr 188 poz. 1848 ze zm.)
• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó∏dzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94
poz. 651)
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i wolontariacie
(Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 ze zm.)
• Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia∏alnoÊci gospodarczej (Dz. U.
z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 ze zm.)
• Ustawa z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy o spó∏dzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2005 r. Nr 122 poz. 1024)
• Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122
poz. 1143 ze zm.)
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
(Dz. U. z 2004 r. Nr 99 poz. 1001 ze zm.)
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 776 ze zm.)
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93,
z póên. zm.)
• Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sàdowym (Dz. U. z 2001 r.
Nr 17 poz. 209 ze zm.)
• Rozporzàdzenie Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie
okreÊlenia wzorów urz´dowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru
Sàdowego oraz sposobu i miejsca ich udost´pniania (Dz. U. z 2000 r. Nr 118 poz. 1247)
• Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo∏ecznej z 10 grudnia 2003 r.
w sprawie wzoru wniosku o zwrot op∏aconych sk∏adek oraz trybu dokonywania ich
zwrotu (Dz. U. z 2004 r. Nr 3 poz. 18)
76
wybor
10/7/08
8:33
Page 77
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 1997 r. Nr 90,
poz. 557 ze zm.)
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 ze zm.)
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks post´powania cywilnego (Dz. U. z 1964 r.
Nr 43 poz. 296 ze zm.)
• Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o zwiàzkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79
poz. 854 ze zm.)
• Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiàzywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn nie dotyczàcych pracownika (Dz. U. z 2003 r.
Nr 90 poz. 844)
• Ustawa z dnia 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 76
poz. 694 ze zm.)
• Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst
jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 z póên. zm.)
• Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zak∏adowym funduszu Êwiadczeƒ socjalnych (Dz. U.
z 1996 r. Nr 70 poz. 335 ze zm.)
• Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 21 listopada 2005 r.
w sprawie szczegó∏owych warunków i trybu dokonywania refundacji ze Êrodków
funduszu pracy kosztów wyposa˝enia lub doposa˝enia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego, przyznawania bezrobotnemu Êrodków na podjćie dzia∏alnoÊci gospodarczej oraz form zabezpieczenia zwrotu otrzymanych Êrodków
(Dz. U. z 2005 r. Nr 236 poz. 2002)
• Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 maja 1998 r. w sprawie
szczegó∏owych zasad udzielania, oprocentowania, sp∏aty, rozk∏adania na raty
i umarzania po˝yczek dla osób niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 1998 r. Nr 67 poz. 439)
• Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i op∏atach lokalnych (tekst jedn. –
Dz. U. z 2002 r. Nr 9 poz. 84)
• Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz. U. z 1993 r.
Nr 94 poz. 431)
• Ustawa z dnia 30 paêdziernika 2002 r. o podatku leÊnym (Dz. U. z 2002 r. Nr 200
poz. 1682)
• Rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 12 czerwca 2003 r.
w sprawie szczegó∏owych zasad i trybu post´powania przy udzielaniu zak∏adom
pracy chronionej pomocy finansowej ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 125 poz. 1161)
77
wybor
10/7/08
8:33
Page 78
Prof. dr hab. Miros∏aw Stec
Uniwersytet Jagielloƒski, Katedra Prawa Samorzàdu Terytorialnego
Opinia prawna dotyczàca statusu prawnego
spó∏dzielni socjalnych oraz potrzeby dokonania
w tym zakresie zmian
(na kanwie doÊwiadczeƒ wynikajàcych z realizacji projektu
„Mo˝emy wićej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni
socjalnych”)
I.
1. Poni˝sza opinia zosta∏a opracowana przy uwzgl´dnieniu w szczególnoÊci nast´pujàcych aktów normatywnych i dokumentów praktyki:
• Ustawy Prawo spó∏dzielcze (cyt. dalej PrSpó∏dz).
• Ustawy o spó∏dzielniach socjalnych (cyt. dalej Spó∏dzSocjU).
• Statutu Spó∏dzielni Socjalnej „Ratel” uchwalonego 27.06.2007 r.
2. Od 2001 r. w krajach Unii Europejskiej realizowany jest program, nazwany Inicjatywà Wspólnotowà EQUAL, finansowany przez Europejski Fundusz Spo∏eczny oraz
bezpoÊrednio z bud˝etów paƒstw bioràcych udzia∏ w Inicjatywie. Program EQUAL
jest cz´Êcià strategii Unii Europejskiej na rzecz stworzenia wi´kszej liczby lepszych
miejsc pracy i zapewnienia szerokiego do nich dost´pu, a jego g∏ównym celem jest
testowanie oraz popieranie nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskryminacji i nierównoÊci na rynku pracy, w tym tak˝e – zw∏aszcza w naszym kraju – z powodu niepe∏nosprawnoÊci, wykluczenia spo∏ecznego, wieku, zarówno wobec osób
zatrudnionych, jak i poszukujàcych pracy.
W Polsce Inicjatywa EQUAL uzupe∏nia Narodowy Plan Rozwoju dostarczajàc przyk∏ady dobrych praktyk i nowatorskich rozwiàzania, które dzi´ki wspó∏pracy mi´dzynarodowej i skutecznym dzia∏aniom upowszechniajàcym mogà byç wdra˝ane
w wielu krajach Unii Europejskiej, przy czym wyznacznikiem efektywnoÊci programu
EQUAL, jak podkreÊla si´ w dokumentach programowych, nie jest liczba obj´tych
wsparciem beneficjentów, tylko jakoÊç wypracowanych innowacyjnych modeli (rezultatów), które zostanà wprowadzone do powszechnego zastosowania na rynkach
pracy.
W ramach Inicjatywy EQUAL, funkcjonuje kilka tematów, w tym m. in. Temat D zatytu∏owany „Wzmocnienie krajowej gospodarki spo∏ecznej (II sektora), a w szczególnoÊci us∏ug na rzecz spo∏ecznoÊci lokalnych, oraz poprawa jakoÊci miejsc pracy”.
Jego celem jest wsparcie tworzenia polskiego modelu gospodarki spo∏ecznej poprzez udzia∏ w okreÊlaniu roli i zadaƒ gospodarki spo∏ecznej w zwi´kszaniu atrakcyjnoÊci lokalnych rynków pracy i us∏ug, przy czym szczególne znaczenie odgrywa
w nim wypracowanie metod zaanga˝owania spo∏ecznoÊci lokalnych na rzecz wyko78
wybor
10/7/08
8:33
Page 79
OPINIA PRAWNA
rzystania instrumentów gospodarki spo∏ecznej w aktywizacji zawodowej grup zagro˝onych wykluczeniem z rynku pracy.
3. Tak rozumiany zasadniczy cel tematu D w pe∏ni zosta∏ osiàgni´ty poprzez zrealizowanie projektu „Mo˝emy wićej – partnerstwo na rzecz spó∏dzielni socjalnych”,
w którym Ma∏opolski Instytut Samorzàdu Terytorialnego i Administracji w Krakowie
w ramach Partnerstwa na Rzecz Rozwoju podjà∏ si´ roli administratora projektu,
a partnerami krajowymi takie instytucje, jak: UNDP w Warszawie, Starostwo Powiatowe w Miechowie, Zwiàzek Lustracyjny Spó∏dzielni Pracy, Gazeta Samorzàdu i Administracji, Stowarzyszenie „Tratwa” z Olsztyna.
W powy˝szym projekcie zasadniczym zadaniem by∏o stworzenie praktycznego modelu
spó∏dzielni socjalnej dla osób wykluczonych lub marginalizowanych spo∏ecznie
w oparciu o doÊwiadczenia krajów realizujàcych podobne przedsi´wzićia. Takie rozwiàzanie organizacyjne mia∏o stworzyç m∏odym ludziom swoisty pomost pomi´dzy
zak∏adem poprawczym lub karnym a „normalnym” spo∏eczeƒstwem i rynkiem pracy.
Jednym z czynników socjalizacji tych ludzi polega na bliskiej wspó∏pracy z osobami
doros∏ymi, pozostajàcymi od d∏u˝szego czasu bez pracy. Wspó∏dzia∏anie tych dwóch
grup, czyli osób m∏odych do 25 roku ˝ycia opuszczajàcych zak∏ad poprawczy lub karny
oraz osób w wieku oko∏o 40 lat i powy˝ej z minimum Êrednim wykszta∏ceniem pozostajàcych bez pracy co najmniej 2 lata i nie mogàcych jej znaleêç, s∏u˝y wytworzeniu
pozytywnych wzorców zachowaƒ, wzajemnej wymianie umiej´tnoÊci, zdolnoÊci do
podejmowania ryzyka i racjonalnego myÊlenia.
Zbli˝ajàcy si´ koniec realizacji tego konkretnego projektu, w ramach którego utworzono,
dzia∏ajàcà od kilku miesićy, Spó∏dzielni´ Socjalnà „Ratel”, umo˝liwia udzielenie odpowiedzi na fundamentalne pytanie o jego, tj. projektu „Mo˝emy wićej – partnerstwo
na rzecz spó∏dzielni socjalnych”, skutecznoÊç i mo˝liwoÊç dalszego dzia∏ania takich
instytucji jak spó∏dzielnie socjalne, a tak˝e o zdolnoÊç przenoszenia tego modelu
tak˝e w inne warunki i do innych paƒstw.
II.
1. W ramach tej opinii, na kanwie doÊwiadczeƒ wynikajàcych z wykonania tego projektu, zasygnalizowane zostanà prawne uwarunkowania funkcjonowania tego typu
przedsi´biorcy, jakim jest spó∏dzielnia socjalna, a tak˝e zasugerowane i wskazane zostanà najistotniejsze kwestie dyskusyjne, które, jak si´ wydaje, wymagaç b´dà w przysz∏oÊci wprowadzenia zmian legislacyjnych, a w ka˝dym razie, które winny ju˝ dziÊ staç
si´ przedmiotem wielostronnej dyskusji.
2. Ustawa o spó∏dzielniach socjalnych uchwalona 27 kwietnia 2006 r. jest jednym
z istotnych instrumentów prawnych wprowadzonych w ostatnich latach do polskiego
sytemu normatywnego zmierzajàcych do ograniczenia zjawiska marginalizacji i wykluczenia spo∏ecznego oraz osiàgania jak najwi´kszej spójnoÊci i integracji spo∏ecznej.
Nale˝y zaakcentowaç fakt, ˝e spó∏dzielnie socjalne nie tylko wpisujà si´ w polityk´
walki z wykluczeniem spo∏ecznym, ale te˝ ˝e sà istotnym elementem ruchu spó∏dzielczego, który od ponad 150 lat stanowi ramy organizacyjne dla spó∏dzielczych
form gospodarowania. Jest to istotny element polskiej gospodarki, który nie tylko
79
wybor
10/7/08
8:33
Page 80
spe∏nia wa˝nà role gospodarczà, ale te˝ wiele funkcji spo∏ecznych, w szczególnoÊci
poprzez tworzenie stabilnych i bezpiecznych miejsc pracy oraz zintegrowanego Êrodowiska spo∏eczno-kulturowego, rozwijajàcego si´ wokó∏ spó∏dzielni.
Rola spó∏dzielni socjalnych, które Êwietnie funkcjonujà w wielu krajach Europy (m. in.
we W∏oszech, Finlandii), zauwa˝ona zosta∏a w Polsce kilka lat temu, w rezultacie
czego instytucja ta znalaz∏a si´ w tekÊcie znowelizowanej w 2004 r. ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jednak dopiero ustawa z 2006 r. uregulowa∏a
status tej spó∏dzielni w sposób kompleksowy, co nie znaczy, ˝e doskona∏y.
3. Celem wprowadzonej ustawy jest przywrócenie na rynek pracy, przez prowadzenie
wspólnego przedsi´biorstwa osób zagro˝onych wykluczeniem spo∏ecznym oraz
osób o niskiej zatrudnialnoÊci oraz umo˝liwienie osobom bezrobotnym aktywizacj´
zawodowà. Spó∏dzielnie socjalne, jak stwierdzono w uzasadnieniu do projektu ustawy,
wpisujà si´ w nowoczesnà aktywnà polityk´ spo∏ecznà, w której tradycyjne instrumenty, oparte przede wszystkim na transferach finansowych, uzupe∏niane sà o jej
aktywne formy. Tak te˝ sformu∏owany zosta∏ art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy, zgodnie z którym
„spó∏dzielnia socjalna dzia∏a na rzecz: po pierwsze – spo∏ecznej reintegracji jej
cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie umiej´tnoÊci uczestniczenia w ˝yciu spo∏ecznoÊç lokalnej i pe∏nienia ról
spo∏ecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, oraz – po drugie – zawodowej reintegracji jej cz∏onków, przez co nale˝y rozumieç dzia∏ania majàce na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolnoÊci do samodzielnego Êwiadczenia pracy na rynku
pracy”. I co bardzo istotne – dzia∏ania te nie sà wykonywane w ramach prowadzonej
przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej.
4. Analiz´ jurydycznà tej formy organizacyjnej prowadzenia dzia∏alnoÊci gospodarczej
nale˝y rozpoczàç od stwierdzenia, ˝e regulujàca jà Spó∏dzSocjU stanowi lex specialis
w stosunku do PrSpó∏dz b´dàcego lex generalis. To oznacza, ˝e w sprawach nieuregulowanych w tej pierwszej do spó∏dzielni socjalnych stosuje si´ wprost przepisy
PrSpó∏dz (art. 1 ust. 2). Dlatego w pe∏ni uzasadnione jest stanowisko, które pozwala
ograniczaç dalsze rozwa˝ania tylko do materii uregulowanych w Spó∏dzSocjU, co
najwy˝ej mo˝na si´ zastanawiaç, czy ich zakres zosta∏ prawid∏owo nakreÊlony.
5. Analiz´ charakterystycznych cech regulacji normatywnej tej postaci spó∏dzielni
mo˝na dokonywaç na kilku p∏aszczyznach. Pierwszà z nich jest p∏aszczyzna podmiotowa, na której nale˝y udzieliç odpowiedzi na pytanie – kto mo˝e byç za∏o˝ycielem
i cz∏onkiem tej spó∏dzielni. To jedna z najistotniejszych odmiennoÊci w stosunku do
zasad ogólnych PrSpó∏dz. Kwestia ta uregulowana zosta∏a w art. 4 Spó∏dzSocjU,
w którym stwierdza si´, ˝e za∏o˝ycielami mogà byç wy∏àcznie, posiadajàce pe∏nà
zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych, osoby fizyczne:
• bezrobotne (w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia... );
• bezdomne, uzale˝nione od alkoholu i narkotyków po odbyciu kuracji odwykowych,
wychodzàce z zak∏adów karnych (w rozumieniu ustawy o zatrudnieniu socjalnym);
• niepe∏nosprawne (w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej... ).
W ustawie wszak˝e pojawia si´ w art. 5 kategoria osób (fizycznych i prawnych), które
nie mogà byç za∏o˝ycielami, mogà natomiast si´ staç spó∏dzielcami w drodze nabycia
80
wybor
10/7/08
8:33
Page 81
OPINIA PRAWNA
cz∏onkowstwa. I to pod pewnymi warunkami. Mo˝na te osoby podzieliç na trzy grupy.
Pierwszà stanowià osoby fizyczne o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych.
Do drugiej nale˝à osoby fizyczne o pe∏nej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych, niespe∏niajàce kryteriów wskazanych w ustawach wymienionych wy˝ej, je˝eli ich praca
na rzecz spó∏dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadajà pozostali cz∏onkowie tej spó∏dzielni. Jednak ta kategoria obwarowana jest
ograniczeniem, zgodnie z którym ich liczba nie mo˝e byç wi´ksza ni˝ 20% ogólnej
liczby cz∏onków spó∏dzielni socjalnej, a przekroczenie tego limitu, trwajàce nieprzerwanie przez okres 3 miesićy, stanowi podstaw´ do postawienia spó∏dzielni socjalnej
w stan likwidacji. Wreszcie, o ile statut spó∏dzielni nie stanowi inaczej, cz∏onkostwo
w spó∏dzielni socjalnej mogà nabyç organizacje pozarzàdowe w rozumieniu przepisów
o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie oraz gminne osoby prawne,
których statutowym zadaniem jest dzia∏anie na rzecz reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców gminy.
6. Generalnie rzecz ujmujàc, powy˝szy zakres podmiotowy obejmuje wszystkie kategorie osób niezb´dnych do prawid∏owego funkcjonowania takiego przedsi´biorcy jakim
jest spó∏dzielnia socjalna. Jednak z praktycznego punktu widzenia i doÊwiadczeƒ koƒczàcego si´ projektu, ale tak˝e z perspektywy doktrynalnej mo˝na postawiç istotne pytanie o zasadnoÊç rozró˝niania dwóch kategorii osób – za∏o˝ycieli i przyst´pujàcych
do ju˝ istniejàcej spó∏dzielni, czyli nie mogàcych byç za∏o˝ycielami. Dlaczego osoby
nale˝àce do tej drugiej grupy nie mogà byç za∏o˝ycielami? O ile mo˝e to byç zrozumia∏e w odniesieniu do osób o ograniczonej zdolnoÊci do czynnoÊci prawnych, o tyle
trudno zaakceptowaç rozwiàzanie uniemo˝liwiajàce bycie za∏o˝ycielem przedstawicielom kolejnych dwóch kategorii. Najtrudniej jest przecie˝ rozpoczàç dzia∏alnoÊç zak∏adajàc spó∏dzielni´, a d∏ugotrwale bezrobotni, wykluczeni z rynku pracy, czy niepe∏nosprawni sà zupe∏nie do tego merytorycznie nieprzygotowani. Sami wszystkich
czynnoÊci za∏o˝ycielskich nie sà w stanie wykonaç. Niezb´dna jest pomoc fachowców,
czy to osób fizycznych, czy osób prawnych – gminnych lub organizacji pozarzàdowych.
Oni i tak muszà uczestniczyç w procesie kreowania (formalnego w procedurze KRS
i innych wymaganych przez przepisy szczególne oraz rzeczywistego w zakresie pozyskiwania materialnej bazy) takiej spó∏dzielni (obecnie jako doradcy, pe∏nomocnicy
lub wrćz nieformalnie, co w przypadku osób prawnych rodzi znaczne komplikacje
prawne), dlatego zupe∏nie niezrozumia∏e jest pozbawienie ich prawa do bycia jednymi
z jej za∏o˝ycieli. Zresztà w ˝adnych dokumentach i wypowiedziach do∏àczonych do
projektu ustawy uzasadnienia takiego rozró˝nienia znaleêç nie sposób. A ca∏y czas
obowiàzuje przepis ustanawiajàcy 20% limit osób fizycznych – cz∏onków spó∏dzielni
nie majàcych statusu okreÊlonego w Spó∏dzSocjU, a zatem nie grozi sytuacja tworzenia
„fikcyjnych” spó∏dzielni socjalnych. Dlatego za w pe∏ni zasadny postulat nale˝y uznaç
wniosek o po∏àczenie obu kategorii podmiotów (za∏o˝ycieli i nabywajàcych uczestnictwo),
z pozostawieniem jedynie zakazu bycia za∏o˝ycielem dla osób o ograniczonej zdolnoÊci
do czynnoÊci prawnych.
Nie budzi tylu wàtpliwoÊci zagadnienie liczby za∏o˝ycieli (art. 5 ust. 1). Specyfika tego
typu spó∏dzielni i cele, jakie zosta∏y na nià na∏o˝one, powodujà, ˝e minimum 5 osób
fizycznych (w relacji do 10 wyst´pujàcego w PrSpó∏dz) nale˝y uznaç za zasadne,
jednak po zrealizowaniu postulatu zamieszczonego wy˝ej (o poszerzeniu kr´gu za∏o˝ycieli), przepis ten nale˝a∏oby zmodyfikowaç w ten sposób, by w dalszym ciàgu
81
wybor
10/7/08
8:33
Page 82
minimum 5 osób fizycznych oznacza∏o tylko osoby spe∏niajàce wymogi z art. 4,
a poza tym limitem mieÊciliby si´ zarówno za∏o˝yciele – fachowcy, jak i, rzecz jasna,
organizacje po˝ytku publicznego i gminne osoby prawne. Tak˝e maksymalna liczba
spó∏dzielców, nie przewy˝szajàca 50 osób, nie budzi zastrze˝eƒ (w kontekÊcie charakteru tej spó∏dzielni), a na pytanie o skutki prawne sytuacji, w której liczba ta zostaje przekroczona (a nie jest to wyjàtek z ust. 3 art. 5) oraz, gdy liczba cz∏onków
spada poni˝ej 5, odpowiedê udzielona zostaje w art. 18, zgodnie z którym spe∏nienie
powy˝szych przes∏anek powoduje (podobnie jak sformu∏owano to w ust. 6 art. 5)
przejÊcie spó∏dzielni w stan likwidacji.
7. Kwestia specyficznego zakresu podmiotowego za∏o˝ycieli spó∏dzielni socjalnej
winna byç rozpatrywana nie tylko w kontekÊcie jej zak∏adania, ale tak˝e w aspekcie
odpowiedzi na pytanie, kiedy spó∏dzielnia taka winna straciç taki status ze wzgl´du
na osiàgnićie za∏o˝onych celów? Na mocy obowiàzujàcych przepisów status spó∏dzielni socjalnej, raz nadany w chwili jej za∏o˝enia, jest bezterminowy, co oznacza,
˝e tak˝e po kilku latach, kiedy spó∏dzielcy „wyszli” ze stanów okreÊlonych w art. 4,
a zatem zrealizowany zosta∏ zasadniczy cel tej instytucji, czyli przywrócenie tych ludzi
spo∏eczeƒstwu i nauczenie ich pracy, spó∏dzielnia w dalszym ciàgu posiada status
spó∏dzielni socjalnej. To wydaje si´ rozwiàzaniem nieracjonalnym i etycznie wàtpliwym,
gdy˝ tworzàcym nieuzasadnione uprzywilejowanie w sytuacji, w której jest to ju˝
„normalna” spó∏dzielnia, która winna byç poddana ogólnym regu∏om gry rynkowej.
To co na poczàtku i przez pewien czas jest rozwiàzaniem zasadnym, wrćz koniecznym (owe wskazane ni˝ej instrumenty „uprzywilejowania” spó∏dzielni socjalnej),
póêniej staç si´ mo˝e rozwiàzaniem dyskryminujàcym inne kategorie przedsi´biorców. Dlatego nale˝y wprowadziç jasne warunki i regu∏y utrzymywania tego statusu,
a w sytuacji ich niezrealizowania winna nast´powaç automatyczna, ex lege, utrata
tego statusu i poddanie takiej spó∏dzielni wy∏àcznie ustawie PrSpó∏dz. Na pewno
jednak nie mo˝na w takiej sytuacji próbowaç zastosowaç przepisu art. 18 przesàdzajàcego koniecznoÊç poddania takiej spó∏dzielni procedurze likwidacyjnej, gdy˝
prowadzi∏oby to do unicestwienia istniejàcego i dzia∏ajàcego (cz´sto bardzo dobrze)
organizmu gospodarczego i mog∏oby prowadziç do wtórnego wejÊcia spó∏dzielców
na Êcie˝k´ degradacji spo∏ecznej.
Nie b´dzie odkrywcze stwierdzenie, ˝e podstawowym warunkiem permanentnego
utrzymywania statusu spó∏dzielni socjalnej jest sta∏e realizowanie zasadniczego celu
tego rodzaju spó∏dzielni, czyli tworzenie nowych miejsc pracy dla ludzi spe∏niajàcych wymogi art. 4 i przyjmowanie ich w poczet cz∏onków spó∏dzielni. Mo˝na wrćz
okreÊliç minimalne wielkoÊci, jakie muszà zostaç zrealizowane. Powstaje przy tym
pytanie – czy zawsze muszà te osoby stawaç si´ spó∏dzielcami (zw∏aszcza, gdyby
utrzymywaç limit 50 cz∏onków spó∏dzielni jako obowiàzujàcy nieodwo∏alnie), czy te˝
wystarczy, by spó∏dzielnia zatrudnia∏a np. rocznie okreÊlonà liczb´ takich osób.
W takiej sytuacji, po pewnym czasie (np. 3 latach) przestawa∏by dzia∏aç limit 20%
cz∏onków spó∏dzielni niespe∏niajàcych wymogów art. 4, gdy˝ prawie wszyscy spó∏dzielcy, podpadajàcy na starcie warunkom art. 4 (za wyjàtkiem niepe∏nosprawnych),
po tych 3 latach stali si´ osobami, w stosunku do których zasadniczy cel ustawy zosta∏ osiàgni´ty. Poniewa˝ od chwili uchwalenia tej ustawy mijajà ju˝ 2 lata (a liczàc
od poprzedniej regulacji – prawie 4 lata) i pierwsze spó∏dzielnie socjalne wchodzà
w okres, kiedy powy˝szy dylemat nabiera konkretnego kszta∏tu, dlatego zagadnienie
82
wybor
10/7/08
8:33
Page 83
OPINIA PRAWNA
to winno staç si´ przedmiotem szczególnej uwagi tych, którzy za monitorowanie
i proponowanie zmian w tej ustawie odpowiadajà. A zgodnie z jej art. 20 „Rada Ministrów przedstawia Sejmowi RP w terminie do 30 czerwca 2008 r. sprawozdanie
z dzia∏ania ustawy za okres od dnia jej wejÊcia w ˝ycie do dnia 31 grudnia 2007 r.”.
To oznacza, ˝e aktualnie winny trwaç prace tak˝e nad potrzebnymi zmianami w tej
i innych ustawach.
8. Drugim elementem wartym uwzgl´dnienia w tej opinii, dotyczàcym aspektów
ustrojowych takiej spó∏dzielni, jest kwestia jej organów. O ile do zarzàdu stosuje si´
w pe∏ni przepisy PrSpó∏dz, o tyle szczególna regulacja wyst´puje w odniesieniu do
rady nadzorczej. Zgodnie z art. 7 ust. 1 wybiera si´ rad´ nadzorczà, chyba ˝e liczba cz∏onków spó∏dzielni nie przekracza 15 (art. 7 ust. 2), to wówczas jej zadania wykonuje walne zgromadzenie, a ka˝demu cz∏onkowi przys∏uguje prawo kontroli dzia∏alnoÊci spó∏dzielni. Takie jednoznaczne postawienie cezury na liczbie 15, bez jakiejkolwiek mo˝liwoÊci modyfikacji, budzi wàtpliwoÊci tak natury teoretycznej, jak
i praktycznej. Te pierwsze wynikajà z faktu, ˝e takie samorzàdowe instytucje, jak
spó∏dzielnie winny mieç zapewnionà pewnà (ale nie pe∏nà!) doz´ samodzielnoÊci,
tak˝e w kszta∏towaniu swych organów. Przejawia si´ to najcz´Êciej tak, ˝e w pewnych granicach podjćie decyzji pozostawione zostaje samej organizacji, natomiast
sà stany faktyczne, w których ˝adna swoboda nie wyst´puje. W omawianym przypadku niewàtpliwie zasadne jest, by w spó∏dzielni o minimalnej liczbie cz∏onków
(np. do 15) nie tworzyç rady nadzorczej, tak samo jak przy liczbie cz∏onków zbli˝ajàcej si´ do maksimum (np. powy˝ej 30) istnia∏ obowiàzek jej powo∏ania. Natomiast
w owych „stanach poÊrednich” (np. od 15 do 30 cz∏onków) kwestia istnienia rady
nadzorczej winna zostaç pozostawiona samej spó∏dzielni i jej statutowi. I tylko nale˝a∏oby w przepisie przewidzieç, ˝e w przypadku braku postanowienia w statucie
o powo∏aniu rady nadzorczej, dopiero po przekroczeniu pu∏apu 30 osób konieczne
jest powo∏anie takiej rady (lub odwrotnie tj. rad´ nadzorczà powo∏uje si´, gdy liczba
cz∏onków przekroczy 15, czyli tak jak jest obecnie, chyba ˝e statut przewiduje, ˝e
dopóki spó∏dzielnia nie przekroczy 30 cz∏onków to rady nadzorczej si´ nie powo∏uje).
Takie te˝ rozwiàzanie nasuwa si´ po przeanalizowaniu doÊwiadczeƒ wynikajàcych
z zrealizowanego projektu, bowiem w dotychczasowej praktyce zarzàd spó∏dzielni
cz´sto ma zbyt ma∏e mo˝liwoÊci dzia∏ania i jest ograniczany w swej aktywnoÊci,
przede wszystkim dlatego, ˝e rada nadzorcza wykonuje swe zadania poprzez codziennà, wrćz drobiazgowà kontrol´ (nawet je˝eli wynika to z chći „uczenia” si´
jak wyglàda zarzàdzanie w spó∏dzielni) poczynaƒ zarzàdu. Prowadzi to niejednokrotnie do parali˝u dzia∏alnoÊci zarzàdu. Miejmy bowiem na uwadze fakt, ˝e w radzie
nadzorczej zasiadajà osoby – spó∏dzielcy nie posiadajàcy merytorycznego przygotowania, a cz∏onkowie spó∏dzielni, nie spe∏niajàcy wymogów z art. 4, zatrudniani sà
przede wszystkim w zarzàdzie, do bezpoÊredniego kierowania sprawami spó∏dzielni.
Dlatego dopiero po przekroczeniu okreÊlonej liczby cz∏onków spó∏dzielni (np. 30)
taka rada powinna byç organem obligatoryjnym.
9. W zakresie spaw ustrojowych pojawia si´ te˝ kwestia, która w zasadzie nie jest
widoczna w Spó∏dzSocjU, jednak ma bardzo istotne znaczenie dla powstawania
i rozwoju tych spó∏dzielni. To zagadnienie roli i zadaƒ jednostek samorzàdu terytorialnego w tym zakresie, przy czym nie tyle chodzi o zakres i treÊç tych zadaƒ, ale
83
wybor
10/7/08
8:33
Page 84
o przesàdzenie – jaki poziom samorzàdu terytorialnego: powiatowy czy gminny jest
zobligowany do realizacji okreÊlonych zadaƒ. Zagadnienie to mo˝na rozpatrywaç
na gruncie ustaw ustrojowych (ustaw o poszczególnych samorzàdach), a tak˝e,
wrćz przede wszystkim, ustaw, o których mowa w art. 4. To one wyliczajà jakie zadania i na kim spoczywajà oraz wskazujà, jakie formy organizacyjnoprawne winny
byç zastosowane.
Generalnie rzecz ujmujàc (zdajàc sobie spraw´ z pewnego uproszczenia tej kwestii)
punkt ci´˝koÊci i tym samym wi´kszoÊç zadaƒ i kompetencji uj´tych w ustawie
o promocji zatrudnienia... oraz w ustawie o rehabilitacji zawodowej i spo∏ecznej...
spoczywa na samorzàdzie powiatowym. To powiat je realizuje bàdê jako zadania
w∏asne, bàdê jako zadania zakresu administracji rzàdowej, przy pomocy, stworzonych w myÊl tych ustaw, odpowiednich komórek organizacyjnych – powiatowych
urz´dów pracy i powiatowych centrów pomocy rodzinie. Pewne zadania, niekiedy
bardzo istotne, nale˝à te˝ do samorzàdu województwa. W najmniejszym stopniu
gminy sà obarczone w tych zakresach ustawowymi kompetencjami.
Inaczej roz∏o˝one sà natomiast zadania w trzeciej z ustaw – ustawie o zatrudnieniu socjalnym. Na jej podstawie to przede wszystkim samorzàd gminny jest zobligowany do
wykonywania zadaƒ okreÊlonych w tej ustawie, a w celu ich prawid∏owej realizacji gminy
powo∏ujà centra integracji spo∏ecznej jako swoje jednostki organizacyjne (art. 3) oraz
kluby integracji spo∏ecznej (art. 18). Mo˝na zatem powiedzieç, ˝e spó∏dzielnie socjalne
jako szczególne formy organizacyjne dzia∏ajà na styku tych trzech ustaw i w zale˝noÊci
od konkretnego aspektu pozostajà w orbicie zainteresowania powiatu lub gminy. Nie
ma zatem mo˝liwoÊci jednoznacznego przesàdzenia, który szczebel samorzàdu jest
odpowiedzialny za warunki do powstawania i rozwoju spó∏dzielni socjalnych. Co wićej,
by∏oby w moim przekonaniu b∏´dem oczekiwanie na jednoznaczne rozstrzygnićie
w tej materii, a w konsekwencji oczekiwanie na dokonanie daleko idàcej nowelizacji
wspomnianych ustaw. Zarówno kreowanie rozwoju lokalnego, jak i kszta∏towanie kapita∏u spo∏ecznego to sfery odpowiedzialnoÊci wszystkich szczebli samorzàdu, a spó∏dzielnie socjalne to kolejny przyk∏ad instytucji, których za∏o˝enie i dobre funkcjonowanie
wymagajà daleko idàcego, dobrego wspó∏dzia∏ania ró˝nego szczebla jednostek samorzàdu terytorialnego, w tym przypadku gminy i powiatu. OczywiÊcie problem ten nie wyst´puje w miastach na prawach powiatu.
Z tego punktu widzenia nale˝y zwróciç uwag´, ˝e w obecnym tekÊcie ustawy wyst´pujà dwa razy okreÊlenia odnoszàce si´ do samorzàdu terytorialnego, jednak tylko
w jednym przypadku warto o nim wspomnieç. I tak w art. 5 ust. 7 wskazuje si´, ˝e
cz∏onkostwo w spó∏dzielni socjalnej mo˝e tak˝e nabyç gminna osoba prawna jednak
pod warunkiem, ˝e jej statutowym zadaniem jest dzia∏anie na rzecz reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców gminy. Przepis ten jest w pe∏ni zasadny, powstaje
wszak˝e natychmiast pytanie (w∏aÊnie ze wzgl´du na wspomnianà wy˝ej „mi´dzyszczeblowoÊç” spó∏dzielni socjalnej) – dlaczego nie uwzgl´dniono w tym przepisie powiatowych osób prawnych, które tak˝e mogà byç tworzone i to w celu dà˝enia do reintegracji spo∏ecznej i zawodowej mieszkaƒców powiatu?
84
wybor
10/7/08
8:33
Page 85
OPINIA PRAWNA
III.
1. Szczególny status spó∏dzielni socjalnej nie ulega ˝adnych wàtpliwoÊci i nie odnosi
si´ tylko sfery ustrojowej. Przejawia si´ tak˝e w innych zakresach, w szczególnoÊci
w szeroko rozumianym zakresie pomocy publicznej i finansowym. Nale˝y zatem zadaç
zasadnicze pytanie – na ile dopuszczalne jest wprowadzenie odmiennoÊci w stosunku do PrSpó∏dz, które prowadzi∏yby do uprzywilejowania tej kategorii spó∏dzielni,
a tym samym narusza∏yby zasady rynkowej konkurencji.
W Spó∏dzSocjU wprowadzone zosta∏y pewne szczególne regulacje, a tak˝e w kilku
innych ustawach zauwa˝ono specyficzny status tej kategorii spó∏dzielni wprowadzajàc
okreÊlone odmiennoÊci.
2. Punktem wyjÊcia rozwa˝aƒ w tym fragmencie winno byç stwierdzenie, ze spó∏dzielnie
socjalne sà rodzajem spó∏dzielni, choç doÊç specyficznym, i tym samym nale˝à do
kategorii przedsi´biorców. Przesàdza to definitywnie art. 2 ust. 1, w którym stwierdza si´,
˝e „przedmiotem dzia∏alnoÊci spó∏dzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsi´biorstwa w oparciu o osobista prac´ cz∏onków”. Tylko bowiem przedsi´biorca mo˝e
prowadziç przedsi´biorstwo. To oznacza, ˝e – w imi´ fundamentalnej, konstytucyjnej
zasady równoÊci wszystkich podmiotów gospodarczych – w stosunku do tej kategorii
spó∏dzielni nale˝y stosowaç co do zasady ca∏okszta∏t w∏aÊciwych dla nich przepisów.
Jednak spó∏dzielnie socjalne, o czym wy˝ej by∏a mowa (pkt II. 3.) i co wyraênie widaç
w tekÊcie ustawy, nie tylko spe∏niajà rol´ gospodarczà, lecz s∏u˝à realizacji celów okreÊlonych w art. 2 ust. 2 poprzez podejmowanie dzia∏aƒ, które nie sà wykonywane w ramach prowadzonej przez spó∏dzielni´ socjalnà dzia∏alnoÊci gospodarczej. Co wićej,
zgodnie z ust. 3 art. 2, spó∏dzielnia socjalna mo˝e te˝ prowadziç dzia∏alnoÊç spo∏ecznà
i oÊwiatowo-kulturalnà na rzecz swoich cz∏onków oraz ich Êrodowiska lokalnego,
a tak˝e dzia∏alnoÊç spo∏ecznie u˝ytecznà w sferze zadaƒ publicznych okreÊlonych
w ustawie o dzia∏alnoÊci po˝ytku publicznego i o wolontariacie. Nie ulega zatem wàtpliwoÊci, ˝e jest podmiot prawa posiadajàcy dwoistà natur´, a tym samym przy jego
ocenie nale˝y odwo∏ywaç si´ tak˝e do innych zasad, a nie tylko tych, które odnoszà
si´ do podmiotów gospodarczych. Mo˝e te˝, w konsekwencji, dochodziç do kolizji
mi´dzy nimi. I tylko wtedy, gdy w rywalizacji dwóch zasad: równoÊci gospodarczej
i spo∏ecznego charakteru tej kategorii przedsi´biorców prymat przyznamy tej drugiej,
mo˝na rozwa˝aç wprowadzenie pewnych form uprzywilejowania dla tej kategorii podmiotów. Nale˝y byç jednak w tym dzia∏aniu bardzo ostro˝nym.
3. W samej Spó∏dzSocjU wprowadzone zosta∏y dla tych spó∏dzielni pewne udogodnienia
natury finansowej. I tak:
• Za∏o˝yciele spó∏dzielni zwolnieni sà z op∏at rejestracyjnych, tak za wpis spó∏dzielni
do KRS, jak i za wydrukowanie og∏oszenia o powstaniu spó∏dzielni w Monitorze
Sàdowym i Gospodarczym (art. 6 ust. 3).
• Op∏acone przez pracownika spó∏dzielni, majàcego status osoby dotkni´tej przez
los lub wykluczonej, sk∏adki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe,
a tak˝e op∏acone przez spó∏dzielni´ sk∏adki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe za takiego zatrudnionego, mogà byç refundowane przez okres
12 miesićy ze Êrodków Funduszu Pracy przez starost´, na podstawie udoku85
wybor
10/7/08
8:33
Page 86
mentowanego wniosku spó∏dzielni i odpowiedniej umowy mi´dzy nim a spó∏dzielnià (art. 12 ust. 3).
• Dochody spó∏dzielni wydatkowane w roku podatkowym na spo∏ecznà i zawodowà reintegracj´ jej cz∏onków sà – w cz´Êci niezaliczonej do kosztów uzyskania
przychodów – zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych (art. 17
ust. 1 pkt 43 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).
Warto zaznaczyç, ˝e ustawodawca uzna∏ udzielenie wsparcia w przypadkach opisanych w punkcie 1/ i 2/ jako zasadnà (a zatem dopuszczalnà) pomoc publicznà (tzw.
pomoc de minimis) zgodnie z odpowiednim rozporzàdzeniem Komisji UE, a ca∏a
procedura odbywa si´ na zasadach okreÊlonych w ustawie o post´powaniu w sprawach dotyczàcych pomocy publicznej.
Nie bez znaczenia jest równie˝ przepis art. 8 pozwalajàcy spó∏dzielni socjalnej prowadziç statutowà dzia∏alnoÊç w zakresie spo∏ecznej i zawodowej reintegracji oraz
dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i oÊwiatowo-kulturalnà jako dzia∏alnoÊç statutowà odp∏atnà,
ale nie jako dzia∏alnoÊç gospodarczà w rozumieniu ustawy o swobodzie dzia∏alnoÊci
gospodarczej.
4. Majàc na uwadze powy˝sze, przez samego ustawodawc´ uznane za uzasadnione,
formy wsparcia dzia∏aƒ spó∏dzielni socjalnych mo˝na postawiç pytanie – czy sà one
wystarczajàce, aby spó∏dzielnie socjalne osiàgn´∏y postawione przed nimi cele?
DoÊwiadczenia wynikajàce z dotychczasowego ich funkcjonowania, w tym tak˝e
z realizacji projektu, w ramach którego powo∏ano do ˝ycia spó∏dzielni´ „Ratel”,
wskazujà, ˝e zasadne jest wzbogacenie dotychczasowych instrumentów wsparcia,
a istniejàce winny zostaç zmodyfikowane, przy poszanowaniu wszak˝e wspomnianej wy˝ej zasady równoÊci gospodarczej, zasady uniemo˝liwiajàcej przyznawanie
przywilejów jakiejkolwiek kategorii przedsi´biorców. Dlatego poni˝sze propozycje
nale˝y traktowaç jako pozwalajàce tym spó∏dzielniom na rozpoczćie i rozwinićie
dzia∏alnoÊci, a zatem obowiàzujàce tylko w pierwszym (na pewno nie d∏u˝szym ni˝
3 lata) okresie ich funkcjonowania, co wià˝e si´ z kwestià poruszonà w punkcie II. 7.
5. Generalnie mo˝na by stwierdziç, ˝e adresatami poni˝szych postulatów sà w∏adze
paƒstwowe, zw∏aszcza rzàd i jego minister finansów, oraz w∏adze samorzàdowe.
W stosunku do tych pierwszych zaadresowaç nale˝a∏oby w szczególnoÊci nast´pujàce wnioski, których realizacja wymaga zmian w przepisach prawnych:
a. Nale˝y uproÊciç zasady rachunkowoÊci (w chwili obecnej od momentu powstania spó∏dzielnia socjalna zobowiàzana jest do prowadzenia pe∏nej rachunkowoÊci ze wszystkimi wymogami ustawy o rachunkowoÊci), pozwalajàce nie
zatrudniaç w pierwszym okresie wysoko kwalifikowanych (i dobrze op∏acanych ksi´gowych), co stanowi znaczàce obcià˝enie bilansu spó∏dzielni.
b. W kontekÊcie wsparcia, o którym mowa by∏a wy˝ej (pkt III. 3.2/ – refundacja
sk∏adek ZUS), nale˝y zauwa˝yç, ˝e jest to refundacja, co oznacza, ˝e najpierw
trzeba sk∏adki te uiÊciç, a dopiero póêniej staraç si´ o ich zwrot, co w przypadku
braku kapita∏u w pierwszym okresie dzia∏ania spó∏dzielni socjalnej jest dla niej
cz´sto znaczàcym problemem. Dlatego winno si´ rozwa˝yç wariant takiego trybu
86
wybor
10/7/08
8:33
Page 87
OPINIA PRAWNA
ich p∏acenia, by nie stanowi∏o ono obcià˝enia (przecie˝ tymczasowego) Êrodków
finansowych spó∏dzielni, np. poprzez przekazywanie jej dotacji na zap∏at´ tych
sk∏adek.
c. Winno si´ zrównaç wysokoÊç dofinansowania przys∏ugujàcego za∏o˝ycielom
i przyst´pujàcym do ju˝ istniejàcej spó∏dzielni z dofinansowaniem, które mogà
otrzymywaç indywidualne osoby na rozpoczćie dzia∏alnoÊci gospodarczej,
jako ˝e za∏o˝enie spó∏dzielni socjalnej, a tak˝e przystàpienie do niej, jest tak˝e
formà rozpoczćia dzia∏alnoÊci gospodarczej.
d. Wprowadzenie zwolnieƒ podatkowych ze wzgl´du na tworzenie miejsc pracy dla
osób wykluczonych z rynku pracy, a tym samym niepotrzebujàcych ju˝ wsparcia
ze Êrodków pomocy spo∏ecznej.
Bardzo powa˝nym zadaniem rzàdu jest sformu∏owanie, tak˝e w warstwie legislacyjnej,
szerszego ni˝ nakreÊlony wy˝ej, systemu wsparcia finansowego dla spó∏dzielni socjalnych, ale nie bezzwrotnego, pozwalajàcego na pozyskiwanie kapita∏u obrotowego
do rozpoczćia dzia∏alnoÊci gospodarczej w postaci kredytów (banki komercyjne sà
niezainteresowane tà kategorià kredytobiorców) oraz uzyskiwane porćzeƒ kredytowych, a tak˝e innych form zabezpieczeƒ (warto rozwa˝yç stworzenie funduszu
gwarancyjnego, z którego mogliby skorzystaç za∏o˝yciele). Tego typu zadania winna
si´ podjàç wyspecjalizowana instytucja finansowa, najlepiej bank (tak jak to ma miejsce
we W∏oszech) – czy nie móg∏by to byç Bank Gospodarstwa Krajowego?
W zakresie postulatów adresowanych do w∏adz samorzàdowych (gminnych i powiatowych) nale˝y zwróciç uwag´ na nast´pujàce elementy:
• Stworzenie odpowiednich warunków i regulacji prawnych u∏atwiajàcych spó∏dzielniom socjalnym pozyskiwanie lokali na prowadzenie planowanej w statucie
dzia∏alnoÊci gospodarczej, tak jak to si´ czyni dla wielu kategorii podmiotów m. in.
organizacji po˝ytku publicznego.
• Wypracowanie odpowiednich procedur i regulaminów przetargowych umo˝liwiajàcych spó∏dzielniom socjalnym autentyczny, porównywalny z innymi oferentami, start w post´powaniu o zamówienia publiczne.
87
wybor
10/7/08
8:33
Page 88

mozemy wiecej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Najważniejsze instytucje Unii Europejskiej Rada Unii

Kieszeń ulicy w 2006 roku

Babie lato

Memory. Flagi państw świata. Gra logiczna

obywatelstwo nazwa firmy INFORMACJA dotycz¹ca

serwis Osiem Błogosławieństw : dzbanek do kawy

strona04

Na podstawie art. 12 ust. 3d ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spó

strona nr 30