Ginące zawody góralskie - Lato spotkań z kulturą i tradycją Górali

Harmonogram imprez kulturalnych w ramach projektu
Rozpoczęcie projektu.
Sobota 25.06.2011 - Tradycje i zwyczaje pasterskie Górali Śląskich.
LATO Z TRADYCJĄ
I KULTURĄ GÓRALI ŚLĄSKICH
Niedziela 26.06.2011 - Folklor dziecięcy. Gry i zabawy dziecięce. Tańce ludowe wykonywane
przez dzieci: kwiotki, litery – jak jo chodził do szkoły, koło ryński, kapusta. Tradycja pożywienia
górali śląskich – owcze sery.
Sobota 02.07.2011 - Tradycyjny folklor taneczno-muzyczny górali śląskich. Prezentacje
archaicznych tańców : owiężiok, kołamajka, rejna, masztołka, taniec z beczka, kwiotki, pokaz
dawnego helokania, autentyczna kapela gajdy skrzypce.
Niedziela 03.07.2011 - Muzyka ludowa górali śląskich na tle muzyki ludowej Karpat. Pokaz
archaicznych instrumentów ludowych ich budowy i na nich gry.
Sobota 09.07.2011 - Folklor dziecięcy w społeczności ewangelickiej Wisły. Gry, zabawy i tańce
dziecięce, pieśni ludowe i helokanie. Strój ludowy górali wiślańskich. Pokaz sposobów czepienia
mężatki na tzw. na pidło lub na żurek.
Niedziela 10.07.2011 - Orkiestra dęta, historia wiślańskich muzykantów.
Sobota 16.07.2011 - Pieśń ludowa jej miejsce i rola w życiu górali beskidzkich. Prezentacja
archaicznych zaśpiewów kolędników z Wisły.
Niedziela 17.07.2011 - U Brynioków (górale breńscy). Folklor taneczno-muzyczny górali
breńskich. Tradycyjne tańce jawornicki, zbój, kocurek, hólan, kaczok. Prezentacja kapeli dętej
górali breńskich oraz pokaz gry na heligonce.
Sobota 23.07.2011 - Doroczne świętowanie – Dożynki. Folklor taneczno-muzyczny górali wiślańskich. Tradycyjne tańce: hólan, jawornicki, nie chcym cię, poszła Kasia, jo do lasa, grabowy.
Niedziela 24.07.2011 - Wesele góralskie. Prezentacja czepiena panny młodej.Na muzyce
po robocie. Folklor taneczno muzyczny górali breńskich. Pokaz tańców górali breńskich i ich
nauka dla zainteresowanych.
Sobota 30.07.2011 - W świecie piękna. Czas dla twórców.
Niedziela 31.07.2011 - W świecie piękna. Czas dla twórców.
Sobota 06.08.2011 - Ginące zawody góralskie. Biesiada góralska z kapelą Jetelinka.
Niedziela 07.08.2011 - Ginące zawody góralskie (cz. II). Folklor taneczno-muzyczny górali
z Jaworzynki. Góralska biesiada śpiewacza z grupą Grónie z Wisły.
Sobota 13.08.2011 - Zioła w tradycji. Zwiedzenie zielnika koło kolyby sałaszniczej w enklawie.
Niedziela 14.08.2011 - Istebniańskie Wesele
Zakończenie projektu.
Sobota 20.08.2011 - Muzyka ludowa Górali śląskich jej archaizm na tle muzyki ludowej
Karpat. Zakończenie projektu.
Więcej informacji oraz pełny harmonogram na stronie:
www.lato-spotkan.projektyUE.info
Nadrzędnym celem spotkań jest przybliżenie i spopularyzowanie
najpiękniejszych wartości góralskiej kultury, której bogactwo, jest
częścią życia górali do czasów współczesnych i będzie przedmiotem naszych prezentacji, pokazów i opowiadań. Będziecie mogli
zobaczyć jak wyniesiony z domu nakaz dochowania wierności
własnej tradycji żyje we współczesności. Doświadczycie góralskiej
przestrzeni kulturowej, skosztujecie tradycyjnego pożywienia
przy góralskiej muzyce, zobaczycie prawdziwe piękno i wartość
tutejszej odrębności, która mimo upływu czasu trwa w sercach
beskidzkich górali.
Zapraszamy na żywą lekcję tradycji, która tu, w enklawie budownictwa drewnianego przy Muzeum Beskidzkim w Wiśle, będzie
odbywała się od 25. czerwca do 20. sierpnia w każdą sobotę
i niedzielę od godziny 14:00 do 18:00.
1
Beskidzcy górale – swoją odwieczną przynależność do rodzimej
ziemi podkreślają powiedzeniem: my sóm stela, albo my sóm tu stela, co
znaczy: jesteśmy stąd. Na co dzień posługują się mową ojców, która
daje poczucie odrębności regionalnej. Zawsze to, co swoje, było dla
miejscowych autochtonów iste, wzocne (prawdziwe, godne) i stanowiło naoczne świadectwo dorobku pokoleń – było niezaprzeczalnym
bogactwem własnej ziemi. Zachowanie stroju ludowego, gwary,
muzyki i pieśni daje poczucie przynależności do Polski, a zarazem
– do własnego małego regionu. Kultura ludowa stała się tym, co
odróżnia górali śląskich od obcych, nie tylko wśród Słowian czy
Europejczyków, ale i wśród innych Polaków. Wagę takiej własnej
odrębności podkreślało wielu poetów, pisarzy i działaczy, również
Adam Mickiewicz w wierszu do Joachima Lelewela:
2
A tak, gdzie się obrócisz, z każdej wydasz stopy,
Żeś znad Niemna, żeś Polak, mieszkaniec Europy.
Górale śląscy zamieszkują stosunkowo małą część zachodniego
łuku Karpat zwaną Beskidem Śląskim. Na terenie tym, obok wiślańskich i breńskich rozprzestrzeniają się również siedziby górali
istebniańskich. Kraina ta jest terenem górzystym wznoszącym
się powyżej 400 m n.p.m., silnie zalesionym, porozcinanym
dolinami potoków i rzek, z których najważniejszą jest Olza.
Nieurodzajna gleba, duża wilgotność oraz znacząca ilość opadów
sprawiła, że przyniesiona przez wołoskich pasterzy gospodarka
sałaszniczo-pasterska zaadoptowała się i wciąż rozwija w tym
miejscu, stanowiąc podstawę bytu górala. Tu, wśród szumiących
świerkowych lasów, od czterech wieków żyje zróżnicowana
religijnie i kulturowo wspólnota górali śląskich - jedna z czterech
grup etnograficznych Śląska Cieszyńskiego.
Na program „Lato z tradycją i kulturą Górali Śląskich” składa się
kilka grup tematycznych, które przybliżają ich ludowe obyczaje.
Rozpoczynamy od najstarszej sałaszniczej tradycji pasterstwa wołoskiego. Pierwszymi osadnikami
w Beskidzie Śląskim byli Wołosi, którzy dotarli tu w XVI wieku jako lud
wędrowny, dobrze znający sposoby
bytowania w górach. Podstawowym
zajęciem osadników było pozyskiwanie drewna na potrzeby dworu
książęcego, a specyficzne warunki
klimatyczne sprzyjały rozwojowi gospodarki sałaszniczo-pasterskiej. Na polanach pasły się setki owiec, a w kolibach (drewnianych budynkach, które stały tu do początków XIX wieku), tętniło
pasterskie życie. Powstawał tradycyjny ser owczy.
Pasterskie granie, muzykę przybliży koncert multiinstrumentalisty
Zbigniewa Wałacha, który zagra na
pasterskich fujarkach, rogach,
trombicie i opowie o sposobach wykonywania tego archaicznego instrumenatrium. Dopełnieniem archaicznej
przestrzeni muzycznej będą koncerty
góralskich kapel „Wałasi”, „Ochodzita”, „Zwyrtni” i „Jetelinka”,
które wykonają dawną muzykę ludową Beskidu Śląskiego, a także muzykę ludową całych Karpat jako przykład wspólnego wołoskiego dziedzictwa kulturowego.
Dziecięce zespoły folklorystyczne
zaprezentują dawne gry i zabawy
dziecięce, góralskie pieśni i tańce.
Zespoły folklorystyczne sięgnęły
do tradycji obrzędowej, która jest
atrakcyjna z punktu widzenia zarówno nadawcy, jak i odbiorcy.
Zobaczymy wesele góralskie lub
jego fragmenty jak np. Oczepiny,
czy Dożynki. Programy te pozwalają na dobrą prezentację folkloru
3
25
czerwiec
muzyczno-tanecznego górali śląskich. Klimat dawnego muzykowania wzbogaci koncert orkiestry dętej z Wisły oraz tutejszych grup
śpiewaczych, przybliżając wartości śpiewu wykonywanego nadal
a capella. Należą do nich grupy: „Wańcy”, „Gronie” i „Czernianie”.
Spotkania z kulturą pomogą przeżyć
proces tworzenia ludowych dzieł.
Ludowi twórcy przeniosą nas
w świat piękna koniakowskiej koronki, rzeźby, dawnego haftu krzyżykowego i haftu na cieszyńskim
żywotku. Atrakcją o ponadczasowej
wartości, są prezentacje zupełnie zapomnianego, tutejszego rzemiosła.
Szczególnie polecamy prezentację
wyrobu gontów /szyndziołów/ na dach oraz tynin przez Jana
Raszkę z Wisły.
Rozpoczęcie projektu
Tradycje i zwyczaje pasterskie
Sobota 25.06.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Kapeli „Wałasi” z Istebnej;
15:30 Prelekcja Piotra Kohuta: „Co i jak na sałaszu się działo”;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Wałasi
Zakończenie projektu
Nasze 17 spotkań w ramach projektu Lato z tradycją i kulturą Górali
Śląskich przybliży walory miejscowego folkloru, kultury dawnego
sposobu życia, muzykowania i pożywienia. Spotkania te pozwolą
zobaczyć głęboko zakorzenione tradycje beskidzkiej ziemi. Dla zwiedzających, turystów z innych regionów Polski i Europy, spotkania tego
rodzaju dają możliwość konfrontacji z własnymi tradycjami i często
są inspiracją do organizacji podobnych
przedsięwzięć na
swoim terenie.
4
W skład zespołu wchodzą:
Zbigniew Wałach – skrzypce, gajdy śląskie. Muzyka fascynuje go
od najmłodszych lat. Wnuk Jana Wałacha, wyrastał w atmosferze
sprzyjającej artystycznemu rozwojowi. Do najważniejszych
osiągnięć należą m.in. zdobycie prestiżowej nagrody im. Oskara
Kolberga w 2004 roku. Ponadto brał udział w wielu festiwalach
i przeglądach kapel w kraju i zagranicą. Na przestrzeni ponad dwudziestu lat jako instruktor muzyczny w Ognisku Pracy Pozaszkolnej w Koniakowie i Gminnego Ośrodka Kultury w Istebnej
wykształcił liczne grono młodych muzyków. Współpracował
z uznanymi artystami, m.in. Józefem Skrzekiem. Zajmuje się
również budową instrumentów tradycyjnych, tj. gęśli, piszczałek
sześciootworowych, bezotworowych, skrzypiec i gajd śląskich.
5
25
26
czerwiec
Jan Wałach – skrzypce. Syn Zbigniewa Wałacha. Od dzieciństwa
uczestniczy w artystycznych działaniach swojego ojca. Muzyczne
zainteresowania to przede wszystkim rodzimy, ale również karpacki
folklor. Na co dzień zajmuje się stolarstwem artystycznym.
Rafał Bałaś – kontrabas. Pochodzi z Żywca, przez kilka lat związany
z zespołem folklorystycznym „Żywczanie”. W szkole muzycznej
uczył się gry na akordeonie guzikowym i instrumentach ludowych.
Jego zainteresowania muzyczne koncentrują się głównie wokół
muzyki Karpat, jak również eksperymentuje z jazzem i bluesem.
Stanisław Bafia – altówka. Absolwent lutnictwa w Poznaniu.
Pochodzi z Podhala. Przez kilka lat występował w zespole „Karpatia”, który zdobył liczne nagrody w wielu festiwalach promujących muzykę tradycyjną i inspirowaną etnicznymi rytmami.
Co i jak się działo na sałaszu? – z życia baców
Piotr Kohut, baca z Koniakowa
Podstawą bytu górali w Beskidzie Śląskim do połowy XIX w. była
gospodarka sałaszniczo-pasterska, tj. spółka gazdów, właścicieli
pastwiska (sałasz). Na sałaszu stawiano kolybe (drewniany prosty
budynek z paleniskiem, schronienie dla baczy i pasterzy) i koszor
(przenośne ogrodzenie dla owiec). Pierwszy dzień wypasu przypadał między 24 kwietniem a 25 maja i rozpoczynał się uroczystym
obrzędem miyszania owiec. Owce kilku gazdów oprowadzano
wokół wbitej na polanie przystrojonej jodełki, kadzono ziołami,
modlono się i wprowadzano je przez ogień we wrotach do koszoru.
Nad przebiegiem prac na sałaszu czuwał bacza, który wraz z owczorzami doił trzy razy dziennie owce do gielat (drewniane naczynia).
Po udojeniu wracano do kolyby, gdzie rozpalano watrę (ogień). Tu
również cedzono mleko do putyr (dużych drewnianych naczyń)
oraz zaprawiano je klogiem (podpuszczka) i zbierano ser. Powstałą
żętycę gotowano w kotle nad ogniem.
Owce na sałaszu pozostawały do jesieni. W dniu św. Michała
(29 wrzesień) następował spęd owiec – rosod.
6
Folklor dziecięcy
Gry i zabawy dziecięce. Tańce ludowe wykonywane przez dzieci.
Tradycja pożywienia górali śląskich.
Niedziela 26.06.2011
14:00
14:05
14:15
15:30
Przywitanie gości;
Przedstawienie i charakterystyka programu;
Koncert Zespołu „Mały Koniaków” z Koniakowa;
Prelekcja Piotra Kohuta: „Sery owcze – dziedzictwo góralskiej kultury”;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Sery owcze – dziedzictwo góralskiej kultury
Piotr Kohut, baca z Koniakowa.
Sery owcze należą do wielowiekowej tradycji górali
Beskidu Śląskiego. Ich wyrób
ściśle związany jest z gospodarką szałaśniczo – pasterską i odbywał się na sałaszu
(hali, pastwisku) w kolybie
w okresie wypasu owiec, od
maja do początku października.
Tradycyjna metoda wyrobu
bundzu polega na klaganiu
mleka owczego, tj. zamieszaniu klogu (podpuszczki)
w mleku. Z buncu bacza wyrabia się bryndzę w specjalnych faskach.
Oszczypek wyrabiano przeważnie w drugiej połowie lata, kiedy
mleko owcze jest bardziej tłuste i odżywcze. Z resztek sera (buncu),
którego nie starcza już na zrobienie oszczypka robi się niewielkie
serki w kształcie wrzecion, zwierzątek, ptaków, serc – redykołki.
W tradycji, te nieduże serki szczególną rolę spełniały podczas
jesiennego redyku, daru dla najbliższych.
Współczesny bacza – Piotr Kohut – wracając do tradycji sałaszniczych Beskidu Śląskiego odkrywa i popularyzuje wartość serów
owczych.
7
02
lipiec
Tradycyjny folklor
taneczno-muzyczny górali śląskich
Prezentacje archaicznych tańców: owiężiok, kołamajka, rejna, masztołka, taniec z beczka, kwiotki, pokaz dawnego helokania, autentyczna kapela gajdy skrzypce.
Sobota 02.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Zespołu „Koniaków” z Koniakowa;
Przedstawienie zwyczajów związanych z zabawą w karczmie,
życiem pasterzy oraz z dniem św. Jana;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Duży i Mały Koniaków
8
„Duży Koniaków” powstał w 1952 roku z inicjatywy Michała Juroszka i Marii Gwarkowej. Zespół powstał przy oddziale Cepelii
w Koniakowie, a jego inicjatorką była Lidia Materna oraz Wanda
Czajkowska. Do zespołu wpisały się 22 osoby. Była to wówczas
kobieca grupa śpiewacza, a dyrygował nią Michał Juroszek. Zespół szybko wzbogacił się o muzyków. Michał Sikora grał na gajdach, Jan Matuszny i Jan Krężelok na skrzypcach, a Jan Kawulok
na instrumentach pasterskich. Od 1962 roku zespół brał udział
w Cepeliadach, Tygodniu Kultury Beskidzkiej, Festiwalu Górali
Polskich w Żywcu. Od 1961 roku kierownikiem
zespołu został Jan Kukuczka, a od 1971 - Leszek
Gwarek. Zespół dostał nowe propozycje wyjazdów na wiele zagranicznych festiwali, zyskując
renomę znakomitego zespołu folklorystycznego,
otrzymując najważniejsze prestiżowe nagrody,
m.in. Brązową Ciupagę na Festiwalu Ziem Górskich w Zakopanym, w czym wielką zasługę
miała Zuzanna Kawulok – autorka nowych programów scenicznych. Od 1986 roku kierownikiem
zespołu stał się Piotr Gwarek. Szybko zmieniająca się rzeczywistość społeczna lat 90-tych spowodowała, że zespół
zaczął funkcjonować w ramach Stowarzyszenia Miłośników
Beskidzkiego Folkloru, Śpiewu, Muzyki i Tańca. Kierownikiem
organizacyjnym, artystycznym i choreografem została Urszula
Gruszka, a kierownikiem muzycznym – Zbigniew Wałach. Zespół
pod ich kierownictwem zdobył Srebrną Ciupagę na Festiwalu
Ziem Górskich w Zakopanym za program prezentujący góralskie
wesele. Brał również udział we wszystkich Festiwalach Folkloru
Górali Polskich, ciągle przygotowując nowe programy sceniczne.
Otrzymał Złote Żywieckie Serce, Nagrodę im. R. Reinffusa, prestiżową Nagrodę im. Oskara Kolberga, Złotą Basztę na Festiwalu
Śpiewaków i Kapel Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą
w 1995 roku, I miejsce - na Festiwalu Kapel i Śpiewaków w Kazimierzu. W 1992 roku, za całokształt swojej działalności, zespół otrzymał
najwyższą nagrodę im. Oskara Kolberga w dziedzinie kultury.
Z inicjatywy Michała Juroszka
powstał w 1955 roku w Koniakowie dziecięcy zespół – Mały
Koniaków. Potem kierownictwo
przeszło w ręce nauczycielki Marii
Chmiel, która zespół rozbudowała i stworzyła mu godne warunki do funkcjonowania przy
miejscowej szkole. W tym okresie dziecięcy zespół brał udział
w wojewódzkich i ogólnopolskich przeglądach folklorystycznych,
wyjeżdżał też na międzynarodowe festiwale. Zespół otrzymał wiele
nagród na dziecięcych przeglądach w Rabce, Nowym Sączu,
w Suchej Beskidzkiej. Kierownictwo w zespole pełniła również
Zuzanna Kawulok, Elżbieta Legierska – Niewiadomska, a od 1994
roku zespół prowadzi Urszula Gruszka.
9
03
09
lipiec
Muzyka ludowa...
... górali śląskich, na tle muzyki ludowej Karpat. Pokaz archaicznych
instrumentów ludowych, ich budowy oraz gry na nich.
Przyszlimy zazdrzyć na Wiślan.
Niedziela 03.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Kapeli „Ochodzita”;
15:30 Zbigniew Wałach: Prezentacja instrumentów pasterskich”
– prelekcja z pokazem;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Kapela Ochodzita z Koniakowa
10
Ochodzita jest przykładem współczesnej kapeli, której członkowie nie wywodzą się tylko i wyłącznie ze swojego środowiska.
Grają w niej muzykanci ludowi oraz wykształceni muzycy, których
łączy wspólna miłość do muzyki ludowej Karpat. Kapela prezentuje folklor muzyczny Karpat polskich, słowackich i rumuńskich.
Perfekcyjne opanowanie warsztatu muzycznego oraz świadomość wartości góralskich korzeni, pozwalają na własną interpretację dawnego sposobu ludowego muzykowania. Swój warsztat
budują w oparciu o rodzimy i karpacki repertuar. Kapela dba o
ludową stylistykę, zachowując klimat i charakter poszczególnych
regionów. Cała tworzona przez nich przestrzeń muzyczna uzupełniona jest pięknymi archaicznymi zaśpiewami niepowtarzalnej barwy głosu Adama Sobóla oraz Czesława Węglarza.
lipiec
Folklor dziecięcy...
...w społeczności ewangelickiej Wisły. Gry, zabawy i tańce dziecięce,
pieśni ludowe i helokanie. Strój ludowy górali wiślańskich. Pokaz
sposobów czepienia mężatki na tzw. pidło lub żurek.
Sobota 09.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Zespołu „Mali Tkocze”;
15:30 Zuzanna Bujok: „Strój góralski. Pokaz i omówienie różnych sposobów noszenia góralskiego stroju.” – prelekcja z pokazem;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Mali Tkocze z Wisły
Zespół dziecięcy powstał w 1996 r. wraz z męska grupą śpiewaczą
„Tkocze”. Nazwa obu zespołów odnosi się do rodowodu ich
członków, rodziny z przysiółka „Do Tkocza”, gdzie dawniej
mieścił się warsztat tkacki. Początkowo zespół tworzyły dzieci
członków męskiej grupy, a z czasem w „Małych Tkoczach” zaczęły
tańczyć i śpiewać dzieci z innych rejonów Wisły. Inicjatorką obu
grup jest Zuzanna Bujok, wiślańska śpiewaczka i poetka, która
uczy dzieci również sztuki tradycyjnego gawędziarstwa. Oprócz
występów zespołowych, dzieci przygotowywane są do wystąpień
indywidualnych. Do najcenniejszych nagród należą: Pierwsze
miejsce „Pastuszków” na Karpackim Festiwalu Kolędniczym
w Bukowinie Tatrzańskiej, pierwsze miejsce na „Godach Żywieckich” w Żywcu. Wygrana „Winszowniczki” na „Godach Żywieckich” oraz wyróżnienie dla „Moiczkule” w „Wilamowickich
Śmiergustach” w Wilamowicach i Jaworznie.
11
10
lipiec
Orkiestra dęta
Historia wiślańskich muzykantów.
Niedziela 10.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Orkiestry Dętej z Wisły;
Przedstawienie historii Wiślańskich Muzykantów;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Wiślańscy Muzykanci - orkiestra dęta.
Skład orkiestry: Henryk Itner (puzon), Dariusz Itner (perkusja), Weronika Itner (czynele), Tobiasz Itner (werbel), Piotr Cieślar (klarnet),
Jerzy Cholewa (klarnet), Józef Klimurczyk (tenor), Jan Wisełka (trąbka),
Władysław Krzok (trąbka), Paweł Zwiernik (tenor), Jan Zwiernik (tuba),
Józef Krok (perkusja), Andrzej Sikora (kornet).
12
Wiślańska orkiestra dęta pod kier. Henryka Itnera istnieje od
1994 roku. Początki grupy związane są z wystawą w Muzeum
Beskidzkim w Wiśle, która była poświęcona tradycji muzykowania. Inicjatorką zarówno wystawy, jak i grupy Wiślańskich
Muzykantów była Małgorzata Kiereś, kierownik Muzeum Beskidzkiego w Wiśle. Wtedy również odbył się pierwszy po pięciu
latach koncert muzykantów z Wisły. Powróciły dawne dźwięki
trąbek, puzonu, tenoru, klarnetu i bębna. Od tej pory, rokrocznie,
w czasie karnawału wypełniają muzealną salę w ramach koncertu
„Wiślańskich Muzykantów”.
Cieszyńskie Stowarzyszenie Agroturystyczne „Natura”
Potrawy tradycyjne.
Codzienne pożywienie górali to potrawy
z mąki zmielonej na żarnach i z ziemniaków - placki, poleśniki, gałuszki kubusie,
żebraczki, moczanina, proste zupy jak chudo
jewa, kapustnica, polywka. Potrawy świąteczne górali, to już mięso gotowane
i wędzone, albo pieczony drób, kura, gęś
czy królik w śmietanie. Najważniejszym
dodatkiem do mięsa jest kapusta zasmażana ze szpyrkami z ziemniakami, mimo że to danie codzienne,
powszechne. Natomiast w Wigilię jest podawana
z maślaną zasmażką. Przyrządza się także sałatki
z gotowanej kapusty. Najważniejsza jednak podczas wigilijnej wieczerzy jest rodzina - najczęściej
wielopokoleniowa, zespolona wspólnym gospodarstwem i pracą na nim. Każdego dnia łączy ją
wspólne zasiadanie do stolicy i jedzenie z jednej
misy. Stół otaczany był czcią. Liczbę domowników
określało się przez zapytanie: wiela was ku stołu.
Chleb, symbol życia, pokarmu, przed
ukrojeniem przeżegnany jest znakiem krzyża. Na przestrzeni czasu zmieniał się asortyment góralskich potraw. Te najstarsze
oparte były głównie na nabiale owczym
i przetworach uprawianych zbóż, jak
ciyr, pónczki, czyli grubo zmieloną na
żarnach trziczkym z jarziny (żyto jare)
prażone w rondelku i zalewane osoloną wodą. Z kupionej mąki
pszennej robiono ciasto drożdżowe takie jak: brutfanioki, babki,
w końcu kołocze. Z początkiem XIX wieku na Śląsku Cieszyńskim
ziemniaki zaczęły się stawać podstawą żywieniową górali. Pierwotnie pieczone w popiele drzewnym na nolepie
pieca, później w piekarszczoku, następnie gotowane
w osolonej wodzie w łupinach, a dopiero potem
obierane czyli skrobane. Jedzono je prawie do
wszystkich zup, kapusty, przypiekane z mlekiem
lub kiszkom (kwaśne mleko) na wieczerzym. Szeroką
gamę potraw przyrządzano z trzicieliny, mianowicie placki, polyśniki, kubusie, gałuszki, bachora.
13
16
17
lipiec
Pieśń ludowa...
...jej miejsce i rola w życiu górali beskidzkich. Prezentacja archaicznych zaśpiewów kolędników z Wisły.
Sobota 16.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Grupy Śpiewaczej „Wańcy”;
Opowieść o pieśniach ludowych w tradycji i kulturze Górali;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
„Wańcy” z Wisły – Jawornika
Członkowie grupy: Zbigniew Czyż (prezes), Marek Pilch, Stanisław Cieślik,
Marcin Cieślar, Jan Szarzec, Dariusz Szturc, Marcin Pilch, Emil Pilch, Zbigniew Drozd, Eugeniusz Zwias.
14
Grupa śpiewacza „Wańcy” zrodziła się z wiślańskiej tradycji
kolędowania w dzień św. Szczepana. Nazwa zespołu wskazuje
na rodowód jego członków i odnosi się do jaworniczańskiego
przysiółka „Do Wańka”. Repertuar zespołu to przede wszystkim
tradycyjne wiślańskie kolędy, którymi jaworniczańscy kolędnicy
dzielą się ze współmieszkańcami oraz przebywającymi w Wiśle
gośćmi. Publiczne uznanie „Wańków” miało miejsce po raz
pierwszy podczas „Godów Żywieckich” w 1993 roku. Wówczas
to zaprezentowali się jako pierwsza w historii grupa kolędnicza z
Wisły, zdobywając od razu I miejsce. Rok później, na Karpackim
Festiwalu Kolędniczym w Bukowinie Tatrzańskiej kolęda w wykonaniu „Wańków” zdobyła najwyższe wyróżnienie – „Złotą
Spinkę”. W 2000 roku gościli w Londynie, gdzie w prestiżowym
gmachu The Theatre of The London Oratory School Arts Centre
zaprezentowali tradycyjne beskidzkie pieśni oraz wiślański strój.
lipiec
U Brynioków (górale breńscy)
Folklor taneczno-muzyczny górali breńskich. Tradycyjne tańce jawornicki, zbój, kocurek, hólan, kaczok. Prezentacja kapeli dętej górali
breńskich oraz pokaz gry na heligonce.
Niedziela 17.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Zespołu „Brenna” z Brennej;
Pokaz gry na „heligonce”;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Zespół Regionalny „Brenna” im. Józefa Macha
Zespół związany jest z postacią Józefa Macha, brenneńskiego rzeźbiarza i muzyka. W roku 1948 przejął on działający przy Spółdzielni
„Samopomoc Chłopska” w Brennej amatorski zespół teatralny,
który w 1963 r. przekształcił się w Zespół Regionalny „Brenna”.
Józef Mach był kierownikiem brenneńskiej grupy przez dwadzieścia lat. W 1983 roku przekazał kierownictwo pani Elżbiecie Bauer,
ale nie zrezygnował z czynnego udziału w Zespole – nadal grał
na basie i heligonce. Od roku 1998 kierownikiem i choreografem
została Anna Źlik – córka Józefa Macha. W 1993 roku, na swoje
trzydziestolecie Zespół „Brenna” otrzymał imię założyciela –
Józefa Macha. „Brenna” nawiązuje do tradycji swojego regionu,
opracowuje program w oparciu o starodawne obrzędy i zwyczaje
górali śląskich, jak i wskrzesza zapomniane już pieśni i tańce.
Zespół uczestniczy w licznych festiwalach i przeglądach folklorystycznych, również za granicami kraju – we Francji, na Węgrzech,
w Bułgarii, w Czechach, Słowacji, Niemczech. Jest laureatem
licznych prestiżowych nagród.
15
23
lipiec
Doroczne świętowanie – Dożynki
Folklor taneczno-muzyczny górali wiślańskich. Tradycyjne tańce:
hólan, jawornicki, nie chcym cię, poszła Kasia, jo do lasa, grabowy.
Sobota 23.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Zespołu Regionalnego „Wisła”;
Prezentacja widowiska folklorystycznego – „Dożynki”;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Zespół Regionalny „Wisła”
Zespół zrodził się z chęci ocalenia tradycyjnych wartości takich
jak strój, pieśni, tańce i starodawne zwyczaje góralskie. Jest kontynuacją wcześniejszych tych starań z lat 1935 – 1949, kiedy to
działała „Grupa Regionalna” Jerzego Drozda. Zespół „Wisła”
powstał w 1950 roku z inicjatywy Adama Niedoby, wiślańskiego
nauczyciela i znakomitego muzyka, który umiejętnie podchwycił
zapał młodych wiślan do popularyzowania rodzimej tradycji.
16
Charakterystyczne dla repertuaru „Wisły” stały się wówczas
widowiska sceniczne, tworzone przez Adama Niedobę. Obrazy
sceniczne: „Fojtów Michoł”, „Złamana granica”, „Raubczyk”,
„Razem, zespołem, gromadą” wzbudzały wśród każdej publiczności duży zachwyt i aplauz. Przez kilkanaście lat Zespół „Wisła”
reprezentował region górali śląskich na centralnych dożynkach
w Warszawie. Podczas tych uroczystości wiślańska trombita - góralski instrument pasterski – stała się słynna w całej Polsce. Hejnałem
pasterskim z tego starodawnego instrumentu, zespół „Wisła” rozpoczynał rokrocznie od 1964 r. Tydzień Kultury Beskidzkiej – największy festiwal folklorystyczny w Europie. Od początku tej wiślańskiej
imprezy czyni również honory jej gospodarzy.
Współczesny repertuar Zespołu „Wisła” to pieśni i tańce z okolic
Cieszyna: (szot madziar, czardasz, pytała się Kasia, kroczek, myśliwiec, zbój i in.) oraz górali Beskidu Śląskiego ( np. masztołka, Rejna,
owięziok, kołomajka). Osobną grupę stanowią tańce popisowe – np.
Żabiok, Zajączek- które prezentują kunszt sprawności i zdolności
aktorskich męskiej części grupy. Repertuar taneczny przeplatany
jest występami solistów. Na scenie prezentują również obrzędy
ludowe takie jak: „Dożynki”, „Wywodziny” czy „Oczepiny”.
Zespół „Wisła” to również sześcioosobowa kapela w składzie:
3 skrzypce, kontrabas, klarnet i akordeon. Nieodłącznym instrumentem grupy, jej symbolem jest wspomniana już trombita.
W ciągu swojej 61 – letniej działalności Zespół „Wisła” występował
na terenie całego kraju i poza jego granicami (m.in. we Francji,
Holandii, Danii, w Niemczech, Czechach,
Słowacji, Turcji, we Włoszech, na Litwie,
w Meksyku). Zdobywał liczne nagrody
i wyróżnienia m. in.: II miejsce na Festiwalu Muzyki Polskiej w Warszawie (1951), I
miejsce na Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Amatorskich w Łodzi (1964), „Brązową Ciupagę” na Międzynarodowym
Festiwalu Zespołów Folklorystycznych
w Płocku (1980, 1983), „Brązowe Serce Żywieckie” na festiwalu
Folkloru Górali Polskich w Żywcu (1988), I miejsce w Przeglądzie
Działalności Artystycznej Terenów Przygranicznych w Radyminie
(2003, 2004), I miejsce w Ogólnopolskim Przeglądzie Obrzędów
Weselnych w Kadzidle (2005).
Pierwszy kierownik zespołu – Adam Niedoba, prowadził grupę do
1972 r. Następnie kierownictwo sprawowali: Stefan Pojda, Helena
Pustówka, Bolesław Krzempek i Edward Wisełka. Z zespołem
współpracowali: Janina Marcinkowa, Karol Chmiel, Józef Gil, Zofia Rosenberg. Do niedawna funkcję choreografa pełniła Urszula
Wiśniowska, a obecnie Maria Kłósko. Prezesem zespołu od 2003
roku jest Danuta Pinkas.
17
24
30 31
lipiec
Wesele góralskie
Prezentacja czepienia panny młodej.
Na muzyce po robocie. Folklor taneczno muzyczny górali breńskich.
Pokaz tańców górali breńskich i ich nauka dla zainteresowanych.
Niedziela 24.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Grupy Pieśni i Tańca „Kotarzanie”;
Przedstawienie oraz nauka tradycyjnych tańców góralskich;
Pokaz fragmentu z góralskiego wesela – „Oczepiny”;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Rodzinna Grupa Pieśni i Tańca „Kotarzanie”
18
Grupa rozpoczęła swoją działalność w 1992 roku i działa przy
Gminnym Ośrodku Kultury w Brennej. O sobie tak mówią:
Śpiywómy pieśniczki, ty kiere nasze starki śpiywowały, tańcujymy
tańce, kiere się tu u nas w Brennej hańdownij na muzykach tańcowało.
Przekazujemy to naszym dzieckóm i tak mómy pewność, że to co piekne
było i je, na zawsze w naszych i innych sercach pozostanie. A, że
najwyższy gróń w Brennej to Kotarz, kiery se tak stoji dumnie jak
strażak na warcie i bacznym okiym na naszym wioske spoziyro, tóż my
się tak mianowali KOTARZANIE. Zespół bierze udział w licznych
przeglądach i festiwalach folklorystycznych, zdobywając czołowe
miejsca. W 1999 r. zajęli II miejsce w Ogólnopolskim Festiwalu
Zespołów Tanecznych w Rydzynie. W Ogólnopolskim Festiwalu
Zespołów Weselnych „Kurpie 2007” z kolei przyznano im II
miejsce. Rokrocznie „Kotarzanie” prezentują swój program na
Tygodniu Kultury Beskidzkiej.
lipiec
lipiec
W świecie piękna
Czas dla twórców
Sobota 30.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Prezentacja twórczości;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Niedziela 31.07.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Prezentacja twórczości;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Koronkarki.
W świecie misternych koronek i ich wykonawczyń - kóniokowskich
heklowaczek, doświadczamy osobliwej przestrzeni począwszy od
opowieści o jej genezie, bogactwie nazw, które wzięte z przyrody
budują nową kóniokowską łąkę kwiatów, po perfekcyjną misterną
pajęczynę, w której widzimy pracowite dłonie kóniokowskij heklowaćki. Snują swoją białą, kremową z polskich, czeskich czy
tureckich nici tradycję zatrzymując i rozbudowując bogactwo
i wartość ziemi, na której dane jest im żyć. Prawdziwą szkołą,
w której poznawano tajniki wiedzy tej artystycznej dziedziny, był
dom. Najczęściej zaczynały szydełkować w wieku sześciu lat. Za-
19
06
sierpień
chętą do tej trudnej nauki była możliwość pozyskania pieniędzy na własne potrzeby. Każda
mama i babcia doglądała i od razu sprawdzała,
czy koronka jest dobrze szydełkowana. Cały
warsztat koronkarki mieści się w niewielkim
pudełku tekturowym lub drewnianej skrzyneczce, nazywanej kiśnićkóm. Znajduje się tam
zawsze kilka szydełek – domowej roboty i
zakupionych w sklepie – oraz nici. W tym pudełku każda koronkarka ma też swoje okulary,
a często także różaniec. Przechowuje się w nim również gotowe
małe motywy zdobnicze, które wykonuje się pojedynczo przed
spinaniem. Narzędziem pracy każdej koronkarki jest szydełko,
nazywane tu heknadlą. Składa się z trzonka i z części metalowej,
którą wykonuje się koronkę. Większość kobiet nadal wykonuje
swoje koronki z cienkich nici, uważając je za najpiękniejsze. Jedynymi mistrzyniami szydełka, które wykonują koronki z nici nr
100 (chirurgiczne), jak również najcieńszych na świecie nr 200, są
Beata Legierska z Koniakowa oraz Marta Legierska, ponadczasowa
mistrzyni szydełka. Cały kunszt dzieła jest widoczny dopiero po
wymyśleniu nowej kompozycji i nadaniu jej ostatecznego, ciekawego kształtu. Każda koniakowska koronka, zarówno ta, która
stanowi część czepca (czółko lub naczółek), jak i różićka (okrągła
koronka), bieżniki, rękawiczki, kołnierze, muszą być zdaniem
tutejszych wykonawczyń piękne i godne podziwu.
Rzeźba ludowa w Beskidzie Śląskim.
Pięknymi przykładami rzeźby ludowej Beskidu Śląskiego są prace Józefa Motyki z Jaworzynki i Ludwika Kubaszczyka z Koniakowa. Rzeźba ludowa, miała oprócz funkcji estetycznych wyraźne
funkcje pragmatyczne. Tak jak obraz, pośredniczyła w kontaktach
ze świętymi patronami. Zainteresowanie rzeźbiarzy ludowych
tematyką świecką było w porównaniu z bogactwem tematyki
kultowej bardzo skromne. O jej wartości decyduje bryła, ornament
i ekspresja. Rzeźbiarze stosowali różnorodny rytm ozdobników,
składający się na szczególny wyraz twórczości ludowej, ilustrację
cierpienia, boleści i nieszczęścia. Duże głowy o wyrazistych
oczach, zbyt długie ręce, krótkie nogi, dla których zabrakło już
bryły drewna, to oryginalne cechy góralskiej rzeźby.
20
Ginące zawody góralskie
Biesiada góralska z kapelą Jetelinka.
Sobota 06.08.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Kapeli „Jetelinka”;
15:00 Pokaz wyrobu gontów i tynin – Jan Raszka;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Duża i Mała Jetelinka
Zespół Jetelinka powstał na przełomie 1986 i 1987 roku. Założyła go
Monika i Rafał Wałachowie. Dzieci początkowo grały na skrzypcach,
potem na coraz większej ilości instrumentów: gajdach, fujarkach,
fujarce pasterskiej, okarynie, fujarce postnej, drumli, altówce
i kontrabasie. Dzieci zwykle przychodziły do domu państwa
Wałachów i tam uczyły się gry. Początkowo zespół wyjeżdżał
rtegularnie do Wisły, gdzie brał udział w korowodach podczas
TKB. Występował wówczas wspólnie z tanecznym zespołem
Czadeczka z Jaworzynki. W 1989 r. wraz z zespołem Koniaków
grupa występowała w Belgii i Holandii. Stopniowo z dziecięcego
zespołu utworzyła się tzw. Duża Jetelinka, grupując osoby dorosłe. W skład Małej Jetelinki wchodziło średnio 30 dzieci, w dużej
Jetelince było zwykle 10 osób. Od kilku lat Jetelinka występuje
okazyjnie z zespołem tanecznym Zgrapianie z Jaworzynki.
Zespół wyjeżdża na wiele festiwali i konkursów, m.in. Festiwal
Folkloru Górali Polskich w Żywcu, Dzień Tradycji i Stroju Regionalnego w Cieszynie, Ogólnopolski Przegląd Dziecięcych
i Młodzieżowych Grup Kolędniczych w Podegrodziu, Konkurs
Pieśni i Tańców Regionalnych „Beskidzki Dzwonek”, Konkurs Gry
21
07
sierpień
na Unikatowych Instrumentach
Ludowych w Przybędzy i Bruśniku czy Gody Żywieckie. Na
swoim koncie mają również
prestiżowy występ na Międzynarodowym Festiwalu Gór
w Nowym Sączu. Członkowie
występują także na imprezach:
Jackowie Dzieciom czy Góralskie Święto, organizowanych
co roku w Jabłonkowie. Jetelinka współpracuje z Filharmonią w
Białymstoku i w Jeleniej Górze oraz Agencją Artystyczno – Muzyczną w Warszawie. Zapraszani są na występy z okazji otwarcia
domów towarowych, na dożynki, wesela, do stylowych restauracji, na plenery malarskie, rzeźbiarskie, z okazji targów, świąt
kościelnych czy kiermaszy regionalnych w Kielcach i Kazimierzu
Dolnym. Zespół występował w Radiu Anioł Beskidów oraz w
Radiu Katowice.
Jetelinka ma na swoim koncie wiele nagród, m.in. Złote Żywieckie
Serce i indywidualne nagrody dla kierowników zespołu: Moniki
i Rafała Wałach
Jan Raszka
22
Jan Raszka, wislański rodowity góral, wychowany w kręgu tradycyjnej
kultury chłopskiej. Należy do grona
uzdolnionych naturalistów wykonujących każdą pracę z zakresu stolarstwa,
ciesiołki, kołodziejstwa, kowalstwa.
ten uzdolniony góral należy już do
ostatnich przedstawicieli którzy potrafią wykonywać góralskie tyniny
oraz gonty /szyndzioły/ do pokrycia
dachu. Przez wiele lat swojego życia
był pogrzebowym czytokiem. Należy do
odchodzącego grona wiejskich samouków, którzy swoje umiejętności kształtowali latami w swoich
domowych warsztatach. Jego pokaz to żywy obrazek tradycji,
która niestety zawężona została do tego jednego człowieka.
Ginące zawody góralskie (cz. II)
Folklor tanecznomuzyczny górali z Jaworzynki. Góralska biesiada
śpiewacza z grupą Grónie z Wisły.
Niedziela 07.08.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Dziecięcego Zespołu Regionalnego „Mali Zgrapianie” wraz
z przedstawieniem pt. „Przi bielyniu lnu”;
15:00 Koncert Zespołu Regionalnego „Zgrapianie”;
15:45 Koncert Grupy Śpiewaczej „Grónie”;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Góralska biesiada przy muzyce kapeli Zwyrtni.
Wiślańska tradycja śpiewu bez akompaniamentu.
Zgrapianie
Zespół Regionalny „Zgrapianie”
założono w roku 2003 przy Muzeum Regionalnym. „Na Grapie” w Jaworzynce. Należą do
niego osoby dorosłe z Jaworzynki – częściowo byli członkowie zespołu regionalnego „Jaworzynka”.
Zespół przedstawia archaiczne,
tradycyjne zwyczaje i obrzędy górali – m.in. snymby, szkubaczkym,
wiesieli z wywodym, połączone z elementami tańców, śpiewu i
zabawy. Kierownikiem zespołu jest Stanisław Rucki.
Mali Zgrapianie
Dziecięcy zespół regionalny
działający przy muzeum regionalnym „Na Grapie” w Jaworzynce. Choreograf Małgorzata
Małyjurek. Dzieci prezentują tradycyjne tańce, gry, zabawy oraz
wyliczanki dziecięce. W swoje
programy wplatają również elementy tradycyjnych zwyczajów,
czynności, prac polowych i domowych. Są zdobywcami wielu
nagród o charakterze lokalnym i regionalnym.
23
13
sierpień
„Grónie” z Wisły
Członkowie grupy: Jan Polok
(prezes), Jan Lazar, Władysław
Lazar, Jan Kędzior, Teofil Cieślar,
Emil Wantulok, Marcin Cieślar,
Krystian Koziołek, Adam Bujok,
Kamil Witala.
Męska grupa śpiewacza „Grónie” składa się z członków
pochodzących z wiślańskich
dolin Głębce i Kopydło. Zespół założył w 1997 roku Jerzy Poloczek, mieszkaniec
Kopydła, artysta - śpiewak
Operetki Gliwickiej oraz
nauczyciel śpiewu solowego w Państwowej Szkole
Muzycznej I stopnia w Cieszynie Filia w Wiśle. W swoim repertuarze zespół ma ponad 350 utworów i obok rodzimych
pieśni ludowych i kolęd znajdziemy w nim również pozycje
operowe i operetkowe. To grupa, która zna wartość swojej tradycji
i „przywołuje do życia” stare, często już zapomniane pieśni. Tworzy
także własne teksty na różne okoliczności, które znakomicie wyśpiewane, uświetniają jubileusze, wernisaże i benefisy. Twórcze podejście
„Gróni” do wydarzeń związanych z rodzinną Wisłą, zaowocowało
m. in. cyklem pieśni na cześć skoczka Adama Małysza.
24
Wielokrotnie grupa zdobywała I miejsce na Godach Żywieckich.
W 2004 r. zajęli I miejsce na Góralskim Karnawale w Bukowinie
Tarzańskiej. Na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą przyznano „Gróniom” II miejsce.
Podczas Międzynarodowego Przeglądu Zespołów Regionalnych
„Zloty Kłos” Euro Folk 2004 w Zebrzydowicach wyśpiewali
I miejsce. Wielokrotnie byli zapraszani na Przegląd „Pod Dębami
Śpiewanie” w Dębnie Polskim, gdzie wielkopolska publiczność
szczególnie upodobała sobie śpiewaków z Wisły. W roku 2006
grupa zdobyła prestiżową nagrodę Złote Serce na Festiwalu
Folkloru Górali Polskich w Żywcu. Śpiewacy z „Gróni” gościli
również za granicami Polski. Koncertowali w Czechach (Rořnov
pod Radhoštém), w Austrii (Wiedeń) oraz Serbii (Čoka).
Zioła w tradycji
Zwiedzenie zielnika koło kolyby sałaszniczej w enklawie.
Sobota 13.08.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Kapeli „Zwyrtni”;
15:15 Koncert Grupy Śpiewaczej „Czernianie” wraz z prezentacją
wierszy poetów ludowych;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
„Czernianie” z Wisły – Czarne
Członkowie grupy:
Andrzej Pilch (prezes), Gustaw Czyż,
Józef Raszka, Piotr
Polok, Robert Guzik.
Wiślańska grupa
śpiewacza „Czernianie” powstała
w 1995 roku z inicjatwy Andrzeja Pilcha
i Józefa Raszki.
Nazwę grupa zaczerpnęła od wiślańskiej doliny Czarne, w której
każdy z członków grupy ma swoje rodowe korzenie. „Czernianie” popularyzują rodzimą kulturę ludową, zapomniane pieśni
i wiślański strój. W swoim repertuarze mają ponad 100 pieśni
ludowych i kościelnych. Ale nie tylko śpiew jest obecny podczas
licznych koncertów „Czernian”. Dużym urozmaiceniem ich występów są recytacje wierszy rodzimych poetów.
Od samego początku swojego istnienia „Czernianie” uświetniają
swoimi koncertami uroczystości parafialne oraz liczne wiślańskie
imprezy. Odnoszą sukcesy na różnych przeglądach i festiwalach
folklorystycznych. W 1998 roku wyśpiewali I miejsce podczas Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu oraz na Wojewódzkim
Przeglądzie Wiejskich Zespołów Artystycznych w Brennej. Byli
wielokrotnie doceniani podczas Przeglądu Zespołów Ludowych
„Wici” w Chorzowie. Dużym uznaniem dla grupy były występy
25
14
sierpień
na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad
Wisłą, gdzie dwukrotnie zdobyli III miejsce. Ciekawym epizodem
w życiu koncertowym „Czernian” były występy na Ogólnopolskim
Przeglądzie Strażackich Zespołów Scenicznych. Dużym wyróżnieniem dla grupy było nagranie nowego hymnu strażaków, który
w opracowaniu śpiewaków z Czarnego obowiązuje w całej Polsce
od 2000 r. Grupa „Czernianie” reprezentowała także region górali
śląskich za granicami kraju – w czeskim Bruszperku, w Starej Wsi
na Morawach oraz w niemieckich miastach Göerlitz i Elzen. Z beskidzką pieśnią i wierszem gościli u rodaków, potomków wiślan
w Ostojićevie w Serbii. Działalność wokalna „Czernian” znalazła
również udokumentowanie w postaci dwóch kaset magnetofonowych – „Tam, skąd Wisła” wypływa oraz „Śpiywomy dlo Was”.
Istebniańskie Wesele
Niedziela 14.08.2011
14:00 Przywitanie gości;
14:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
14:15 Koncert Zespołu Regionalnego „Istebna”;
Przedstawienie programu pt. „Istebniańskie Wesele”;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
Zespół Regionalny „Istebna”
Kapela Zwyrtni
Czterech młodych
muzykantów:
Jerzy Kukuczka,
Stanisław Suszka,
Józef Kukuczka
oraz Robert Kubica.
Pochodzą z beskidzkiej trójwsi.
Prezentują muzykę
ludową górali
śląskich a także
muzykę ludową
Karpackiego łuku, aby pokazać jej piękno, zróżnicowanie oraz
bogactwo. Koncerty tej kapeli to zawsze chwile ogromnej radości,
przeplatanej słowami Józefa Kukuczki, który bawi publiczność
swoim góralskim humorem. Kapela swoją odmianą ludowej
muzyki granej nie zawsze w tradycyjnym składzie instrumentów, ilustruje przeobrażenia, zmiany a jednocześnie tworzenie się
współczesnych jej wariantów w rzeczywistości kulturowej Beskidu
Ślaskiego. Koncert Kapeli Zwyrtni to lek na stres, a jednocześnie
duchowa uczta ludowego bogactwa, które żyje wokół nas i warto
się przy nim zatrzymać.
26
Korzenie zespołu sięgają początku XX w., kiedy to grupa górali
z Istebnej przybyła na zaproszenie arcyksięcia Ferdynanda do
Wiednia. Na dworze cesarskim zaprezentowali i odegrali wesele
górali istebniańskich, które zyskało ogromny aplauz publiczności
i samego cesarza.
Ta grupa górali: Jano Sikora od Wojtka, Maria Akssaczka od
Kulonka, Paweł Małyjurek z Łupiynio, Kukuczka „Dyner”, Jano
Zowada od Gazury, Jerzy Gazurek od Kiepka, Michał Jegierski
z Krzyżowej, Jan Czepczor „Krynty”, Anna Motyka „Szczyroczanka”, Kaczmarzyk od Poloka, Urbaczka od Klimka, Prawnik
z Szerchli, Maria Czepczor, córka muzykanta „Przygónioczka”,
Michał Sikora „Michalec”, dała początek Regionalnemu Zespołowi „Istebna” z Istebnej, który do dziś kontynuuje nutki istebniańskich owięzioków, kołomajek, debołków, świnszczoków.
27
20
sierpień
Zespół „Istebna” wystawił w 1920 roku w Czytelni Katolickiej
w Jabłonkowie sztukę poety z Istebnej – Jerzego Probosza – „Wesele górali istebniańskich”. Następnie zaprezentowali ją w swoim
wykonaniu w cieszyńskim teatrze, w Chorzowie i w Wiśle. W roku
1933 odmłodzony zespół za sprawą miejscowego działacza społecznego Rudolfa Szotkowskiego, wziął udział w dożynkach, w których
gospodarzem był sam prezydent Ignacy Mościcki. W 1934 r. górale
z Istebnej uczestniczyli w zorganizowanym w Wiśle święcie Pieśni.
W 1936 roku zaproszono Zespół „Istebna” do Sanoka na uroczyste
spotkanie grup etnograficznych łuku Karpat w ramach „Święta Gór”
a rok później zaprezentowali się w Wiśle.
Wybuch wojny przerwał działalność zespołu. Na krótko po 1945
roku grupę wskrzesił Franciszek Sikora. Jednak nowych blasków
nabiera dopiero pod kierownictwem Zuzanny Gębołyś, która
sięga do najstarszych tradycji i odtwarza wszystkie najstarsze
stroje. Pani Zuzanna była bardzo kreatywna, pisała własne scenariusze, kolekcjonowała zapomniane pieśni, obrzędy i zwyczaje,
adaptując je do twórczości zespołu.
Zakończenie projektu
Muzyka ludowa...
...i jej archaizm na tle muzyki Karpat.
Sobota 20.08.2011
11:00 Przywitanie gości;
11:05 Przedstawienie i charakterystyka programu;
11:15 Koncert Kapeli „Wałasi”;
Omówienie muzyki ludowej Karpat i jej wpływ na beskidzką
muzykę Górali Śląskich;
Poczęstunek potraw regionalnych przygotowanych na ten dzień.
W 1961 roku kierownictwo zespołu objęła Anna Urbaczka Bury
- utalentowana poetka, gawędziarka, świetna solistka i tancerka,
która podjęła się opracowania nowych tematów. Widowisko „Na
pastwisku” zostało zaprezentowane na Festiwalu Folkloru Górali
Polskich w Żywcu, gdzie zostało wytypowane na Międzynarodowy
Festiwal Ziem Górskich w Zakopanem. Od 1964 roku Zespół „Istebna” uczestniczy w imprezach Tygodnia Kultury Beskidzkiej.
Kolejną postacią Zespołu „Istebna” był Józef Kawulok, gajdosz,
tancerz i muzykant, który wyratował grupę z kryzysowej sytuacji. Zespół pod kierownictwem Elżbiety Jegierskiej wziął
udział w programie z cyklu „Pieśni ziemi ojczystej” w Warszawie,
pokazując wraz z grupą z Mazowsza, folklor taneczno-muzyczny
Beskidu Śląskiego.
Zespół koncertował poza granicami kraju w Austrii, Szkocji,
Słowacji, Czechach, a ostatnio w Chinach, Mongolii i Rumunii.
Zdobyli prestiżową nagrodę Złote Serce Żywieckie na 40 Festiwalu
Folkloru Górali Polskich w Żywcu. Na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym zdobyli II miejsce.
28
Od 2006 roku kierownikiem zespołu jest Tadeusz Papierzyński.
Zespół wspierają instruktorzy: Agnieszka Kierczak, Anna Łupieżowiec i Józef Łupieżowiec.
Muzeum Beskidzkie, im. A. Podżorskiego w Wiśle
Oddział Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie
43-460 Wisła, ul. Stellera 1, tel./fax (033) 855 2250
otwarte:
wtorki, czwartki, piątki 9:00-15:00;
środy 9:00-17:00; soboty i niedziele 10:00-14:00
[email protected]
III
Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013
Informacje źródłowe na temat Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Śląskiego na lata 2007-2013 znajdują się na stronie www.rpo.slaskie.pl
Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 43-400 Cieszyn, ul. Bobrecka 29
tel. (+48 33) 47 77 301, fax. (+48 33) 47 77 333
Strona internetowa projektu:
www.lato-spotkan.projektyUE.info