Untitled - KW PSP Poznań

1.Wst p
W 1992 roku rozpocz to w Polsce budow nowoczesnego systemu ratowniczego,
dostosowanego do zagro e XXI wieku i spełniaj cego wymagania organizacyjne i
techniczne przyj te w przoduj cych pa stwach Europy i wiata. Kolejne lata przynosiły
stopniowe rozszerzenie zakresu zada Pa stwowej Stra y Po arnej, co zaowocowało
wypracowaniem jednolitego, skutecznego i ci gle ewaluuj cego systemu ratowniczego
stanowi cego kluczowe ogniwo w systemie bezpiecze stwa wewn trznego Polski.
Nowoczesne standardy bezpiecze stwa, adekwatne do współczesnych zagro e ,
musz si jednak opiera nie tylko na zaawansowanych rozwi zaniach technicznych, ale
tak e na szczegółowej wiedzy o społecznym i psychologicznym funkcjonowaniu człowieka
oraz umiej tno ciach radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Charakter słu by stra aków,
niezale nie od tego czy bior oni udział w akcji ratowniczej czy s w stanie czuwania
(pogotowia), całkowicie spełnia kryteria funkcjonowania w sytuacjach trudnych.
Szczególny wpływ na psychik stra aków mog mie sytuacje zwi zane
z odpowiedzialno ci za ycie i mienie ratowanych ludzi oraz kolegów bior cych udział w
akcji. Nie ulega w tpliwo ci, e słu ba w PSP poci ga równie za sob konsekwencje
wynikaj ce z uczestniczenia stra aków w zdarzeniach traumatycznych (urazowych).
Poruszaj cy widok: ocalonych, rannych, ciał ofiar, zniszcze , itp., mo e spowodowa u
stra aków silne reakcje emocjonalne, zaburzenia funkcjonowania oraz zdrowia. Znajduje to
swoje potwierdzenie w badaniach przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy w
Łodzi.1 Przytoczone badania wykazały m. in., e około 8,4 % badanych stra aków ma lub
miało objawy PTSD, choroby której zwykle towarzysz : depresja, fobie, my li i próby
samobójcze, dysfunkcje seksualne, zwi kszenie u ywania substancji psychoaktywnych, itp.
Wska nik ten jest prawie dwukrotnie wy szy ni u przebadanych policjantów.2
Warto zauwa y , e zwi zane z prac zawodow do wiadczenia traumatyczne maj
nie tylko negatywne skutki dla zdrowia psychicznego pewnej cz ci stra aków, ale wpływaj
tak e na obni enie ich motywacji do pracy i by mo e na sposób wykonywania zada .
Strategia radzenia sobie z negatywnymi skutkami stresu, polegaj ca na takich zmianach
rodowiska pracy, które ogranicz liczb i intensywno płyn cych ze rodowiska stresorów,
jest w przypadku tej grupy zawodowej niemo liwa do zastosowania, poniewa , jest stał
cech słu by w PSP. Mo na natomiast zapobiega wyst powaniu niekorzystnych
konsekwencji pracy w trudnych warunkach poprzez wypracowanie skutecznych metod
przeciwdziałania negatywnym skutkom stresu. Tak wi c pracodawca, przeło ony powinien
by zainteresowany minimalizowaniem skutków do wiadcze traumatycznych, je li nie
z racji troski o dobre samopoczucie stra aków, to z powodu troski o sprawno działania
instytucji, któr kieruje oraz wzgl dy ekonomiczne (choroby, zwolnienia lekarskie, odej cia
ze słu by, szkolenie nowych kadr).
Bior c pod uwag fakt, e działania dora ne nie rozwi
istniej cego problemu, w
tak licznej formacji jak jest PSP konieczne jest wprowadzenie systemowo zorganizowanej
pomocy psychologicznej.
1
Dudek B., Koniarek J., Zespół zaburze po stresie urazowym (PTSD) w ród funkcjonariuszy PSP uwarunkowania i skutki. Opracowanie systemu zapobiegania i ograniczania negatywnych
konsekwencji tego zespołu, IMP, Łód 2000.
2
Dudek B., Zaburzenie po stresie traumatycznym. Cena strachu, GWP, Gda sk 2003.
Niniejszy program stanowi realizacj „Strategii rozwoju ratownictwa i ochrony
przeciwpo arowej dla województwa wielkopolskiego na lata 2010 – 2020”, w kontek cie:
• II Celu strategicznego: Stworzenie skutecznego zintegrowanego systemu
ratowniczego,
• Priorytetu 3: Wdra ania efektywnego zintegrowanego planowania operacyjnego,
pod k tem osi gania spójno ci pomi dzy KSRG i istniej cymi systemami i
dziedzinami ratownictwa
• Działania 7: Doskonalenia systemu wsparcia psychologicznego dla ratowników i
poszkodowanych
2. Analiza stanu aktualnego
W województwie wielkopolskim w strukturach Komendy Wojewódzkiej Pa stwowej
Stra y Po arnej jest zatrudniony 1 psycholog od wrze nia 2004 r. Natomiast (w odró nieniu
od innych słu b) wci brak jest w strukturze etatowej stanowiska psychologa, a rozwi zania
systemowe w dziedzinie psychologii s wła nie wdra ane.
Od listopada 2009 r., wraz z podpisaniem przez Komendanta Głównego „Zasad
organizacji systemu pomocy psychologicznej w Pa stwowej Stra y Po arnej” rozpocz to
wdra anie rozwi za systemowych w zakresie psychologii. W ramach „Zasad organizacji
systemu pomocy psychologicznej w Pa stwowej Stra y Po arnej” okre lono:
1. Zadania psychologów zatrudnionych w PSP i nowo powołanego Krajowego
Koordynatora Pomocy Psychologicznej;
2. Zasady dysponowania psychologa PSP w zakresie działalno ci interwencyjnej,
3. Tematy psychoedukacyjne dla stra aków Jednostek Ratowniczo-Ga niczych,
dyspozytorów Miejskich i Powiatowych Stanowisk Kierowania, dla dowódców zmian.
Do zada głównych realizowanych przez psychologa PSP nale :
•
•
interwencje, pomoc psychologiczna,
psychoedukacja
Do zada podstawowych realizowanych przez psychologa KW PSP nale :
•
•
•
Przeprowadzanie szkole i treningów dla kadry dowódczej oraz stra aków podziału
bojowego Jednostek Ratowniczo – Ga niczych według ustalonych programów (np. w
zakresie: symptomów stresu, ze szczególnym uwzgl dnieniem stresu traumatycznego,
stylów i strategii radzenia sobie ze stresem, kompetencji w kontakcie z ofiarami
krytycznych zdarze i udzielania im wsparcia psychologicznego w trakcie akcji,
psychologii tłumu).
Interwencje kryzysowe wobec jednostek i grup zaanga owanych wcze niej
w zdarzenia o traumatycznym charakterze.
Udział w pracach zwi zanych z wdro eniem profilaktyki i pomocy psychologicznej w
krajowym systemie ratowniczo – ga niczym na szczeblu wojewódzkim.
•
•
•
•
•
Opracowywanie procedur udzielania pomocy humanitarnej dla osób poszkodowanych
przy zdarzeniach (planistyka).
Tworzenie i aktualizacja wykazu podmiotów odpowiedzialnych za przyj cie
ewakuowanej ludno ci do kwater zast pczych lub tymczasowych oraz zabezpieczaj cych
potrzeby socjalne.
Uczestnictwo w szkoleniach dla stra aków dotycz cych zagadnie psychologicznych.
Analizowanie i modyfikacja procedur dotycz cych pomocy psychologicznej.
Uczestnictwo w szkoleniach, naradach, podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych.
W wielkopolskich Jednostkach Ratowniczo – Ga niczych Pa stwowej Stra y Po arnej
przeprowadzono cykl szkole
nt. „Stres a stres traumatyczny”. Szkolenia
te maj na celu przybli enie stresu ycia codziennego, a w szczególno ci zagadnienie stresu
traumatycznego, który jest konsekwencj tzw. zdarze traumatycznych, czyli zdarze
stwarzaj cych bezpo rednie zagro enie ycia, b d powa nego zranienia. Wywołuje ono u
ofiar, lub uczestników (b d wiadków) reakcje intensywnego strachu, poczucia bezradno ci i
przera enia.
Ratownicy, w tym stra acy s grup zawodow szczególnie nara on na stres
traumatyczny. Istotna jest wi c edukacja w tym zakresie, przybli aj ca potencjalny rozwój
sytuacji stresogennej oraz trudno ci psychologiczne, z którymi stra acy mog boryka si po
zdarzeniu. Wa na jest te tzw. normalizacja zachowa i reakcji, pojawiaj cych si zarówno w
trakcie zdarzenia, jak i tych objawów, które pojawiaj si pó niej.
Równolegle z działalno ci szkoleniow prowadzona jest działalno interwencyjna.
W 2007 roku wdro ono procedur dysponowania psychologa w sytuacji udzielania pomocy
psychologicznej ratownikom PSP po zdarzeniach traumatycznych (dokument w planie
ratowniczym województwa).
Zakres stosowania
Procedur stosuje si w przypadkach konieczno ci udzielenia pomocy psychologicznej, w
celu złagodzenia nast pstw zdarze traumatycznych. Do zdarze tych w słu bie stra aka
zaliczy mo na:
1. Zdarzenia, w których ratownik poniósł mier lub doznał ci kich obra e ciała.
2. Zdarzenia, w których ofiarami s dzieci.
3. Sytuacje nadzwyczajne, tj.: katastrofy i kl ski ywiołowe, których nast pstwem s
du e ilo ci ofiar.
4. Zdarzenia, w których nast piła mier osoby poszkodowanej w trakcie wykonywania
działa ratowniczych.
5. Zdarzenia, w których ratownicy nara eni byli na makabryczne widoki, kontakt z
cierpieniem ludzkim.
6. Inne zdarzenia, które w odczuciu ratowników były dla nich szczególnie obci aj ce.
Ilo
zdarze o potencjalnie traumatycznym charakterze a ilo
PSP
interwencji psychologa
Pierwsza kolumna wykresu to ilo zdarze , gdzie były ofiary miertelne, druga to
ilo zdarze miertelnych, gdzie pierwszej pomocy udzielali stra acy wg meldunków
programu EWID i które w zwi zku z tym miały potencjalnie traumatyczny charakter.
Ilo zdarze traumatycznych (a wi c wymagaj cych interwencji psychologa)
b dzie przypuszczalnie gdzie pomi dzy tymi dwiema liczbami poniewa o
traumatycznym charakterze zdarzenia decyduj te dodatkowe czynniki takie jak: wiek i
liczba ofiar, czy było zagro one zdrowie lub ycie którego z ratowników, fakt czy
ratownicy PSP byli pierwsz słu b ratownicz na miejscu zdarzenia i udzielali pomocy
medycznej oraz wszelkie inne czynniki, które w odczuciu ratowników były urazuj ce.
Decyduj o tym równie czynniki indywidualne jak np. stan psychofizyczny stara aka w
dniu akcji. Aby ustali czy zdarzenie miało charakter traumatyzuj cy konieczny jest
kontakt psychologa z Kieruj cym Działaniami Ratowniczymi.
WNIOSKI
•
•
Istnieje prawdopodobie stwo, e liczba interwencji jest wci
Prawidłowa selekcja zdarze do interwencji wymaga ustawicznego
ratowników.
Niezb dne jest kontynuowanie szkole dla ratowników maj cych
stworzenie odpowiedniej „osłony psychologicznej”, w tym
rozpoznawanie negatywnych symptomów.
zani ona.
szkolenia
na celu
wczesne
System pomocy dla poszkodowanych (z wył czeniem ratowników)
Jednym z zada psychologa zatrudnionego w KW PSP s interwencje kryzysowe po
zdarzeniach traumatycznych. Ostatnie lata (rok 2009 i 2010) przyniosły szereg długotrwałych
interwencji, do których anga owanych jest wielu psychologów z całego kraju, nie tylko
wobec stra aków PSP, ale te wobec bezpo rednich ofiar zdarze i ich rodzin. Do takich
zdarze nale ały m.in. katastrofa samolotu w Smole sku, powód 2010 roku.
Skuteczne uruchamianie pomocy psychologicznej b d cej wynikiem zdarze
traumatycznych oraz kryzysowych wymaga współdziałania psychologa KW PSP z
psychologami funkcjonuj cymi w strukturach samorz dowych i kryzysowych (stosowny
wykaz zawarto w planie ratowniczym województwa).
WNIOSKI
W sze ciu powiatach województwa funkcjonuje pomoc psychologiczna dla poszkodowanych
po zdarzeniach.
Pomoc udzielana jest nie tylko w sytuacjach traumatycznych ale równie jako np. wsparcie
podczas ewakuacji, utracie maj tku …
3. Przewidywane cele i działania w ramach pomocy psychologicznej i
psychoedukacji
Cele
Psychoedukacja i
Zapobieganie
Działania
Szkolenia dla stra aków JRG
1. Zarz dzanie stresem w słu bie
2. Zdarzenia traumatyczne w zawodzie stra aka
3. Organizacja i udzielanie wsparcia psychologicznego dla
osób poszkodowanych na miejscu zdarzenia
Tryb realizacji
Roczny plan
przedsi wzi
Szkolenia dla dyspozytorów MSK/PSK woj.
wielkopolskiego
1. Zarz dzanie stresem w słu bie,
2. Zdarzenia traumatyczne w zawodzie stra aka,
3. Komunikacja (telefoniczna)
z osobami zgłaszaj cymi zdarzenie, w tym z potencjalnym
samobójc
*4. Rozmowa z potencjalnym samobójc
Szkolenie dla dowódców zmian JRG
1. Zarz dzanie stresem w słu bie
2. Zdarzenia traumatyczne w zawodzie stra aka
3. Organizacja i udzielanie wsparcia psychologicznego dla
stra aków oraz osób poszkodowanych na miejscu zdarzenia
Planowanie na
wypadek zdarze
wymagaj cych
interwencji
podczas zdarze
1. Aktualizacja procedur w planie ratowniczym
2. Aktualizacja wykazów psychologów poza PSP
3. Tworzenie katalogu zdarze wymagaj cych bezzwłocznej
interwencji
4. Tworzenie zało e do współdziałania wi kszej grupy
psychologów (zdarzenia kryzysowe)
Interwencje po zdarzeniach traumatycznych
Roczny plan
przedsi wzi
Samokształcenie
Szkolenia dla psychologa PSP (interwencja kryzysowa,
zaburzenie po stresie traumatycznym, zaburzenia l kowe)
Na bie co wg
harmonogramu
rocznego
Wzmocnienie
struktury
pomocy
psychologicznej
dla stra aków i
osób
poszkodowanych
1. Zatrudnienie drugiego psychologa na bazie KM PSP
w Poznaniu
Wg harmonogramu
rocznego – do 30
czerwca 2011 r.
W przypadku katastrof
i zdarze masowych
Nawi zanie
współpracy KM/KP z
samorz dami.
Reagowanie po
zdarzeniach
traumatycznych
2. Współpraca z powiatowymi kapelanami
3.Tworzenie mechanizmów i struktur udzielania pomocy
psychologicznej dla poszkodowanych po zdarzeniach (w
oparciu o struktury gminne i powiatowe)
Na bie co w
porozumieniu z
KM/KP
* Szkolenie na terenie województwa wielkopolskiego (nie uj te w obowi zuj cym w całym
kraju programie szkole realizowanych w ramach Systemu Pomocy Psychologicznej)