T: Badanie epidemiologiczne

T: Badanie epidemiologiczne
1. Przygotowanie badania
a) ustalenie celu badania
b) określenie i dobór badanej populacji
 populacja – każda duża zbiorowość będąca przedmiotem badania
 populacja skończona – liczba elementów podlegającego badaniu zbioru jest
skończona
 w przeciwnym razie mówimy o populacji nieskończonej
 badanie cząstkowe – badanie na pewnym wybranym podzbiorze elementów
 wybrany podzbiór badania – próba statystyczna
c) dobór osób do badań
 dobór celowy (tendencyjny, arbitralny) – badacz np. kompletuje próbę na podstawie
ochotniczych zgłoszeń
 dobór losowy – uważany za najlepszy, a próba utworzona w ten sposób za
reprezentatywną
d) rodzaje próby reprezentatywnej, losowo dobranej - aby próba była próbą
reprezentatywną musi być dobrana w sposób losowy i musi posiadać tzw. niezbędną
liczebność próby
e) rodzaje losowania próby
 proste, losowe – stosowane w przypadku niewielkich zbiorowości
o lista wszystkich jednostek wchodzących w skład populacji
o osobie przyporządkowany jest 1 jednoznaczny nr i każdemu nr przyporządkowana
jest 1 osoba (tzw. lista jednoznaczna)
o losowania tego dokonujemy bez zwracania nr do listy
 systematyczne – stosowane w przypadku niewielkich zbiorowości; losujemy
systematycznie co „n-tą” jednostkę, np. jeżeli zbiorowość liczy N = 200 osób, chcemy
z tej populacji wylosować grupę 50 – osobową n = 50, to losować będziemy co 4 - tą
osobę
 warstwowe – stosowane w przypadku dużych zbiorowości
o polega na podziale zbiorowości na warstwy, względem 1 cechy i nastepnie w
obrębie każdej z grup dokonujemy oddzielnego losowania
o ostatnim etapem tego losowania jest losowanie proste lub systematyczne na
mniejszej zbiorowości
f) rodzaje cech statystycznych
 ilościowe – dane liczbowe, np. wzrost, waga, tętno, RR; w ich przypadku jest możliwe
łatwe i naturalne prowadzenie obliczeń matematycznych (można je uśrednić, ustalić
ile razy jedna jest większa od drugiej, badać ich różnice lub swobodnie wstawiać do
wzorów matematycznych)
 jakościowe – dane opisowe, np. kolor skóry, płeć, stan cywilny, stopień zadyszki
g) rodzaje skal pomiarowych
 nominalna
o pozwala na podział zbiorowości na równoważne kategorie ze względu na pewna
cechę
o odnosi się do cech jakościowych
o pomiary wykonane z użyciem tej skali dostarczającej wyłącznie informacje, do
której grupy kategorii należy badany obiekt, nie pozwala na uporządkowanie tych
kategorii, a tym bardziej na określenie odległości miedzy nimi


h)







i)

porządkowa
o podział zbiorowości na poszczególne kategorie
o dane można porównywać i stopniować, np. wykształcenie, natężenie bólu, skala
Apgar
o często wymiary w skali porządkowane są wyrażone symbolicznie liczbami, co staje
się źródłem błędów interpretacyjnych (skali Apgar)
o użyte tu liczby są symbolami niż prawdziwymi liczbami w skali interwałowej, jak
masa ciała, wzrost; nie mamy bowiem zdefiniowanej odległości między
poszczególnymi pkt na skali
o mimo, że liczbowo różnica między stanem 0 a 2 jest taka sama, jak między 8 a 10, to
z klinicznego pkt widzenia oznaczają one zupełnie co innego
o pomiar w tej skali dostarcza wyłącznie informacji o kierunku natężenia mierzonej
cechy, nic nie mówi o odległościach między pkt pomiarów
interwałowa
o najsilniejsza ze skal
o pomiar danych liczbowych
o skala, która posiada jednostkę i jednostka ta winna pochodzić z międzynarodowego
układu SI albo być jej pochodną
o jednostka pozwala obliczyć różnice między pomiarami i dokonywać wszelkich
operacji arytmetycznych
konstrukcja narzędzia badawczego
w przypadku cech ilościowych tworzymy tzw. tabele zbiorcze
w przypadku cech jakościowych – najlepszym narzędziem badawczym jest
kwestionariusz ankiety (metoda sondażu diagnostycznego)
w ankiecie większość pytań jest zamknięta, opatrzona kafeterią zamkniętą lub
półotwartą
dzięki takiej konstrukcji ankieta nie wymaga „dozoru” ankietera, może być wysłana
pocztą, wypełnia się ją szybko i łatwo
ankieta daje wiedzę obszerna lecz nie pogłębioną
kwestionariusz składa się z
o części formalno – ewidencyjnej (nazwa instytucji, która prowadzi badania, tekst
adresowany do respondenta, tytuł kwestionariusza)
o metryczki (pytania dot. np. wieku, płci)
o zestawu pytań będących przedmiotem badania
 pytania otwarte – w kwestionariuszu zostawia się wolne miejsce na zapisanie
odpowiedzi respondenta
 pytania zamknięte – podaje się pewną ilość możliwych odpowiedzi na pytania, a
zadaniem respondenta jest wybór 1 z nich (dysjunkcja) albo możliwy jest wybór
więcej niż 1 odpowiedzi (koniunkcja), zestaw tych pytań - kafeteria
w badaniach obok techniki ankietowania są stosowane różne techniki
o wywiad
o badanie dokumentacji
o techniki socjometryczne (polegające na podaniu wszystkim członkom dużej grupy
np. klasy, szkoły, kilku specjalnie skonstruowanych pytań, które pozwolą określić
różne rodzaje stosunków międzyludzkich, np. sympatie, zaufanie, popularność,
przywództwo)
badania pilotowe i badania właściwe
badanie pilotowe – celem jest weryfikacja narzędzia badawczego i całości warsztatu
badawczego uzyskiwanie obrazu badanego środowiska w głównych jego zarysach,
poprawności i jakości języka, jakim się posługujemy, a także unikanie pytań

j)


drażliwych lub takiego ich formułowania, by nie powodowały nieprzyjaznych reakcji
respondenta
kolejny etap dot. przeprowadzenia narzędzia badawczego
analiza zebranego materiału
cechy jakościowe – przedstawienie liczebności poszczególnych kategorii i
wyróżniamy je w postaci % w stosunku do całej grupy (liczebność względna /
bezwzględna)
cechy ilościowe – wyznaczamy miary położenia (tendencji centralnej) i rozproszenia
o miary tendencji centralnej – oszacowują „najbardziej typową” wartość parametru
charakteryzującą badaną grupę, lecz każda z nich skupia się na innym aspekcie jego
rozkładu
 do najczęściej stosowanych miar tendencji centralnej należą:
 średnia arytmetyczna
 najbardziej znana i najczęściej stosowana
 nieskomplikowana metoda szacowania, polegająca na zsumowaniu
wszystkich pomiarów i podzieleniu sumy przez ich liczbę
 można ją stosować wyłącznie w skali interwałowej
 miara wrażliwa na wartości skrajne
 średnia geometryczna – użyteczna w przypadku cech, które zmieniają się o rząd
wielkości, np. wartość pH
 mediana
 miara przeznaczona do opisu danych wyrażonych w skali porządkowej
 może być także wykorzystywana do pomiarów w skali interwałowej, gdzie
często bywa bardziej reprezentatywna od nagminnie (i nadużywanej)
średniej arytmetycznej
 wyznaczenie mediany opiera się na uporządkowaniu posiadanych danych w
porządku rosnącym lub malejącym i wyznaczenie wymiaru środkowego
 jest to łatwe w przypadku nieparzystej liczby pomiarów
 gdy liczba pomiarów jest parzysta to w przypadku skali interwałowej
mediana jest średnią arytmetyczną 2 pomiarów środkowych, a w skali
porządkowej jest równa tej wartości pomiarowej, która wśród zanotowanych
wyników obserwacji reprezentowana jest częściej
 mediana dzieli uporządkowany szereg na 2 połowy
 analogicznie – kwantyle dzielą uporządkowany szereg na 4 równe części, na
10 części – decyle, na 100 równe części - centyle
 modalna
 wartość, która w szeregu danych powtarza się najczęściej
 bywa zwana modną lub dominantą
 może być wyznaczana dla wyników pomiaru wyrażonych we wszystkich
skalach
 kwantyle
o miary rozproszeń – charakteryzujący stopień rozrzutu pomiarów wokół miary
tendencji centralnej
 im większa jest wartość miary rozproszenia, tym bardziej wyniki pomiarów są
rozrzucone wokół miary tendencji centralnej – miara tendencji centralnej słabiej te
wyniki pomiarów reprezentuje, ponieważ są bardzo rozrzucone
 niewielkie wartości miar rozproszenia pozwalają uznać miarę tendencji centralnej
za dobrego reprezentanta całej próby
 miary rozproszenia:
 odchylenie standardowe
 odzwierciedla stopień rozproszenia pomiarów wokół średniej arytmetycznej

jest wyznaczone wyłącznie dla tych danych, dla których możliwe jest
poprawne wyznaczenie średniej arytmetycznej
 wyznacza się je, obliczając najpierw różnice między wynikami
poszczególnych pomiarów i średniej arytmetycznej, wyznaczone różnice
podnosi się do kwadratu, a uzyskane wartości sumuje
 powyższą sumę dzieli się przez liczbę pomiarów i z uzyskanego wyrażenia
oblicza pierwiastek kwadratowy
 wariacja – oblicza się jako kwadrat odchylenia standardowego
 rozstęp – różnica wartości maksymalnej i minimalnej pomiaru
2. Analiza wyników badania
a) wnioskowanie systematyczne
 sformułowanie przypuszczalnej hipotezy dot. badanej populacji
 dobór testu statystycznego – szczegółowe reguły postępowania, które stosuje się w
konkretnym przypadku w celu podjęcia decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu hipotezy
zerowej
 sformułowanie hipotezy zerowej i alternatywnej
 każdy test statystyczny podaje hipotezę zerową i alternatywną w postaci ogólnej,
zadaniem badacza jest dostosowanie hipotezy do warunków badania
 przedmiotem hipotezy zerowej jest brak różnicy statystycznej między badanymi
grupami



b)




hipoteza alternatywna zakłada istnienie różnicy statystycznej w populacji
ustalenie poziomu istotności „p” – wartość ustalona z góry, przed przystąpieniem do
badań
w naukach medycznych i przyrodniczych za poziom istotności przyjmuje się wartość
p < 0,5, który oznacza 5% ryzyko popełnienia błędu we wnioskowaniu (istnieje
statystyka istotnej różnicy, np. w masach urodzeniowych noworodków matek
palących papierosy w czasie ciąży i noworodków matek niepalących)
dobór testu statystycznego
zmienne niepowiązane – występują wtedy, gdy badamy tą smą cechę w 2 różnych
rozłącznych grupach, np. wzrost u dziewcząt i wzrost u chłopców
zmienne powiązane – badamy tą samą cechę w tej samej grupie na początku badania i
na zakończenie badania
obliczenie na podstawie wyników badania wartości funkcji testowej
np. test t – studenta, t = 1,83; p = 0,03
podanie wartości funkcji testowej i dokładnej wartości poziomu istotności
c) podjęcie decyzji
 porównanie dokładnej wartości poziomu istotności z wartością graniczną (p < 0,5)
 podjęcie decyzji polegającej na odrzuceniu hipotezy zerowej i przyjęciu hipotezy
alternatywnej, jeżeli poziom p jest mniejszy od 0,05
 stwierdzenie braku podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej, jeżeli dokładny poziom
istotności jest większy niż 0,05
np.:
d) prezentacja wyników badania w formie tabel, wykresów i rycin
Umieralność niemowląt
1. Pozytywnym przejawem procesów demograficznych w Polsce jest stale zmniejszająca się
umieralność niemowląt tj. dzieci w wieku poniżej 1 r. ż.
2. Zgony niemowląt na 1000 żywo urodzonych
 1946 r. – 119,8
 1990 r. – 19,3
 2000 r. – 8,1
 2005 r. (I połowa) – 7,1
 2005 r. (II połowa) – 6,7
3. Prawie 68% niemowląt umiera w okresie noworodkowym (0 – 28 dni).
4. Z ogólnej liczby zmarłych niemowląt ponad połowa umiera w ciągu I tygodnia życia, a
kolejne 12% przed ukończeniem I miesiąca życia.
5. Najczęstsza przyczyna zgonów niemowląt (ok. 52%) są to stany chorobowe powstające w
okresie okołoporodowym, czyli w późnym okresie trwania ciąży i w ciągu I 6 dni życia
noworodka.
 ok. 30% - przyczyna: wrodzone wady rozwojowe
 pozostałe zgony – choroby nabyte w okresie niemowlęcym lub urazy
6. Analiza współczynnika umieralności wczesnej niemowlęcej (noworodkowej) w Europie –
podział sytuacji zdrowotnej noworodków.
Grupa
‰
I
poniżej 4 ‰
II
między 4,1 a 8 ‰
III
Powyżej 8,1 ‰










Kraje
kraje skandynawskie (pozycja Szwecji)
większość państw UE (przed 2004 r.)
Izrael
Republika Czeska
Włochy
Grecja
większość państw Europy Centralnej
Rumunia
Bułgaria
Łotwa
7. Masa urodzeniowa a umieralność
 2,5 kg – 4 noworodki na 1000 żywo urodzonych
 1 – 2, 5 kg – ok. 70 noworodków na 1000 żywo urodzonych
 0,5 – 1 kg – ok. 750 noworodków na 1000 żywo urodzonych
8. Główne przyczyny zgonów niemowląt o małej urodzeniowej masie ciała
a) niedotlenienie wewnątrzmaciczne
b) zespół zaburzenia oddychania
c) zakażenie okołoporodowe i uraz porodowy
d) wady wrodzone
e) posocznica
f) zapalenie płuc