koniunktura gospodarcza świata i polski w latach 2010-2013

INSTYTUT BADAŃ RYNKU, KONSUMPCJI I KONIUNKTUR
KONIUNKTURA GOSPODARCZA ŚWIATA I POLSKI W LATACH 2010-2013
Redakcja naukowa i koordynacja: dr hab. Krzysztof Marczewski, prof. nadzw. IBRKK
Seminarium w dniu 11 czerwca 2012 r.
Koniunktura i handel światowy – prof. dr hab. Juliusz Kotyński
Rok 2010 był w gospodarce globalnej czasem szybkiej odbudowy produkcji i handlu międzynarodowego, a także
zatrudnienia i inwestycji. Rok 2011 przyniósł jednak spowolnienie ożywienia, a nawet – w niektórych krajach,
w tym strefy euro – pojawienie się tendencji stagnacyjnych i zagrożenia ponowną recesją. Strukturalne zagrożenia
finansowe, gospodarcze, polityczne i społeczne, które leżały u podstaw ostatniej recesji, nie zostały bowiem usunięte. Na gruncie europejskim przerodziły się one w kryzys zadłużeniowy części państw Unii Gospodarczej i Walutowej, stanowiący wyzwanie dla całego obszaru euro, wspólnej waluty i Unii Europejskiej. Czynnikiem, który
w znacznej mierze przyczynił się do ożywienia gospodarki w 2010 r., był handel zagraniczny. W 2011 r. wzrost
wolumenu handlu światowego (5,8%) był już jednak o ponad połowę wolniejszy niż w roku 2010 (12,9%). Ożywienie w handlu w obydwu latach w większym stopniu odnosiło się do grupy krajów o gospodarkach wschodzących niż
do krajów rozwiniętych gospodarczo. W 2011 r. wolumen eksportu krajów rozwiniętych zwiększył się o 5,3%, wobec 6,7% w grupie krajów o gospodarkach wschodzących.
Globalny kryzys ujawnił skalę i tempo zachodzących od dłuższego czasu zmian ekonomicznych w świecie oraz
rosnącą rolę polityczną nowych potęg gospodarczych, w tym głównie Chin i innych państw grupy BRIC. W czasie
światowego załamania aktywności gospodarczej i chwiejnego wzrostu kraje rozwijające się i o gospodarkach
wschodzących zwiększyły do niemal połowy swój udział w produkcji światowej.
Gospodarka światowa w latach 2010-2011 i prognozy MFW na lata 2012-2013 (roczne zmiany w %)
Wyszczególnienie
Wzrost gospodarczy na świecie
a
2010
2011
2012
2013
5,3
3,9
3,5
4,1
Kraje rozwinięte gospodarczo
3,2
1,6
1,4
2,0
USA
3,0
1,7
2,1
2,4
Japonia
4,4
-0,7
2,0
1,7
Obszar euro
1,9
1,4
-0,3
0,9
Wielka Brytania
2,1
0,7
0,8
2,0
Kraje rozwijające się i o gospodarkach wschodzących
7,5
6,2
5,7
6,0
Chiny
10,4
9,2
8,2
8,8
Indie
10,6
7,2
6,9
7,3
Europa Środkowa i Wschodnia
4,5
5,3
1,9
2,9
Rosja
4,3
4,3
4,0
3,9
7,5
2,7
3,0
4,1
12,9
5,8
4,0
5,6
Brazylia
b
Wolumen handlu światowego
a
PKB według parytetu siły nabywczej.
Średnia dla importu i eksportu.
Źródło: IMF, World Economic Outlook, April 2012.
b
W latach 2010-2011 pojawiły się nowe wyzwania i wydarzenia o poważnych konsekwencjach regionalnych
i globalnych. W wyniku tych wydarzeń wcześniejsze prognozy wzrostu gospodarczego na nową dekadę, a zwłaszcza
na lata 2011-2013, zostały obniżone; zwiększył się margines ich błędu i niepewności. Według Międzynarodowego
Funduszu Walutowego, Banku Światowego, OECD i innych organizacji międzynarodowych, w roku 2012 można się spodziewać dalszego osłabienia globalnego wzrostu produkcji (z 3,9% do 3,5%) i handlu międzynarodowego (z 5,8% do 4,0%), a nawet wystąpienia w niektórych krajach, w tym strefy euro, umiarkowanej recesji.
Następnie – w 2013 r. – oczekiwać można ponownie lekkiego wzmocnienia tendencji wzrostowych w gospodarce i handlu światowym. Produkcja krajów rozwiniętych gospodarczo, wg prognoz MFW, będzie wzrastać
w latach 2012-2013 o 1,4% i 2,0%, a krajów rozwijających się i o gospodarkach wschodzących o 5,7% i 6,0%.
Utrzyma się więc przynajmniej 4-punktowa różnica między stopami wzrostu PKB tych grup krajów, a ich poziom w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo będzie 3-4-krotnie wyższy niż w krajach wysoko rozwiniętych.
Liczne czynniki wysokiego ryzyka, o ekonomiczno-finansowym i politycznym charakterze, w tym zwłaszcza
kwestia wysokiego zadłużenia i deficytu fiskalnego państw strefy euro, stwarzają jednak poważne zagrożenie dla
realizacji powyższej prognozy dość umiarkowanego wzrostu gospodarczego w Europie i świecie.
Koniunktura na rynkach towarowych – mgr Janusz Chojna
Od II kwartału 2011 r. notowania cenowe na światowych rynkach surowców zaczęły maleć. Według prognozy AIECE średnioroczny indeks dolarowych cen surowców zwiększy się w 2012 r. już tylko o 5% i utrzyma na
tym samym poziomie również w 2013 r. Będzie to oznaczać wyhamowanie silnej tendencji do wzrostu cen z lat
2010-2011, gdy rosły one w tempie 29% rocznie. Niemniej poziom cen surowców pozostanie wysoki – jedynie
nieznacznie niższy od rekordowego, osiągniętego latem 2008 r., tj. przed wybuchem światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Z relatywnie większym wzrostem cen surowców w 2012 r. muszą się liczyć kraje strefy euro. W warunkach spodziewanego osłabienia waluty europejskiej w stosunku do dolara, liczone w euro ceny
surowców zwiększą się o 11%, tj. o 6 pkt. proc. silniej niż w USD.
Zmiany cen surowców na rynkach światowych w latach 2010-2011 i prognozowane na lata 2012-2013
według głównych grup towarowych (ceny w USD, zmiana w %)
Wyszczególnienie
Średnie ceny roczne
w stosunku do poprzedniego roku
2010
2011
2012
2013
SUROWCE OGÓŁEM
29
29
5
0
w tym: bez surowców energetycznych
30
18
-8
6
SUROWCE ENERGETYCZNE
28
31
8
-2
SUROWCE PRZEMYSŁOWE
39
14
-8
7
ruda żelaza i złom
48
25
-10
-1
metale nieżelazne
21
26
-15
5
surowce przemysłowe pochodzenia rolnego
34
11
-11
4
49
50
-24
-5
24
1
-8
5
11
29
-6
6
9
42
-4
5
napoje, cukier
21
26
-15
5
rośliny oleiste
3
23
2
7
w tym:
w tym: włókna naturalne
drewno i ścier drzewny
ŻYWNOŚĆ
w tym:
zboża
Uwaga: Ceny faktyczne w latach 2010-2011 i w I kwartale-2012 r., ceny prognozowane od II kwartału 2012 r. do końca 2013 r.
Źródło: AIECE.
Przewidywane zmiany ogólnego poziomu cen surowców są wypadkową zróżnicowanych tendencji w odniesieniu do surowców nieenergetycznych i ropy naftowej. Recesja w gospodarce unijnej w połączeniu z osłabieniem wzrostu największych gospodarek nowo uprzemysłowionych i zwiększeniem podaży wielu towarów surowcowych powodują spadek cen surowców nieenergetycznych. Po dwóch kolejnych latach silnego wzrostu
(o 30% w 2010 r. i o 18% w 2011 r.), w 2012 r. mają się one obniżyć przeciętnie o 8%, a w 2013 r. – w ślad za
oczekiwaną poprawą koniunktury gospodarczej w świecie – zwiększą się o 6%.
Natomiast notowania cenowe na światowym rynku naftowym są nadal podtrzymywane przez napięcia polityczne w głównych rejonach wydobycia ropy. Średnioroczna cena ropy (Brent) w 2012 r. wyniesie według prognozy
AIECE 121 USD/bar. i będzie o 9% wyższa niż w poprzednim roku oraz o ponad połowę wyższa w stosunku do
ceny notowanej w 2010 r.; w 2013 r. oczekiwany jest tylko niewielki jej spadek – o 1%, do 119 USD/bar.
Przejście do tendencji stabilizacyjnej oczekiwane jest również w przypadku dolarowych cen towarów przetworzonych w handlu międzynarodowym – wg prognozy MFW w latach 2012-2013 będą one rosnąć w tempie
zaledwie 0,2% rocznie. Oznaczałoby to utrzymanie niewielkiego wzrostu realnych cen surowców jeszcze
w 2012 r., natomiast w 2013 r. nieznaczny spadek.
Prognoza rozwoju polskiej gospodarki w latach 2012-2013 – dr Jan Przystupa
W 2011 r. PKB wzrósł o 4,3% w porównaniu z 3,9% rok wcześniej. Jednocześnie gigantyczne rozchwianie
podstawowych makroproporcji determinujących wzrost PKB w 2009 r. powoli normalizuje się. W 2011 r. struktura wzrostu nie odbiegała od długookresowego wzorca. Nieprzerwanie od pięciu lat, podstawowym czynnikiem
niedopuszczającym do załamania koniunktury pozostaje konsumpcja indywidualna. W ujęciu realnym, w 2011 r.
wzrosła o 3,1%. Jednocześnie od połowy 2009 r., relatywnie wysokie tempo wzrostu konsumpcji generowało
systematycznie rosnące przyrosty inwestycji: w 2011 r. nakłady brutto na środki trwałe zwiększyły się o 8,5%.
Czynnikiem podtrzymującym wzrost w 2011 r. był również eksport wspomagany deprecjacją o 13% kursu złotego deflowanego jednostkowymi kosztami pracy.
Stan koniunktury w 2011 r. sugeruje, że w bieżącym cyklu koniunkturalnym gospodarka osiągnęła pułap
swoich możliwości i w kolejnych kwartałach 2012 r. rozpocznie się wyraźny spadek aktywności ekonomicznej,
opóźniany w pierwszym półroczu przez dochody z EURO-2012, które mogą powiększyć dynamikę PKB o ok.
0,2 pkt. proc. Mimo pozytywnego efektu EURO-2012, w skali całego roku PKB nie wzrośnie bardziej niż
o 3,4% i to pod warunkiem, że w strefie euro nie spadnie więcej niż o 0,3%, a spowolnienie wzrostu w Rosji
i Chinach będzie niewielkie. W 2013 r. będzie kontynuowany spadek dynamiki PKB (do 2,7%).
Polska – podstawowe wskaźniki makroekonomiczne
Wyszczególnienie
Produkt krajowy brutto (PKB)
2011
wartośća
2010
2011
2012
2013
zmiany roczne w %
1522,7
3,9
4,3
3,4
2,7
Konsumpcja prywatna
921,2
3,2
3,1
2,8
2,1
Konsumpcja publiczna
276,7
4,4
-0,7
1,1
1
Nakłady brutto na środki trwałe
309,0
-0,2
8,5
4,2
1,9
Eksport towarów i usługb
681,0
12,1
7,3
7,1
6,1
700,3
13,9
5,9
6,8
5,9
Import towarów i usług
b
Przeciętne nominalne wynagrodzenie brutto
.
4,2
5,4
5,7
3,8
Ceny konsumpcyjne
.
2,6
4,3
3,2
2,8
a
W mld złotych.
Zmiany roczne w %, dotyczą obrotów handlowych w ujęciu rachunków narodowych.
c
Stan na koniec roku.
Źródło: Dane historyczne – GUS. Prognoza własna.
b
Wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na saldo obrotów polskiego handlu
zagranicznego – dr hab. Krzysztof Marczewski
W roku 2011 popyt na polski eksport zwiększył się o 6,3%. Faktyczny wzrost wolumenu eksportu towarowego wyniósł 7,7%, był więc nieco wyższy. Niewątpliwie miała na to wpływ deprecjacja złotego wobec euro,
poprawiająca konkurencyjność cenowo-kosztową naszych eksporterów.
Jak wynika z obliczeń, przewidywane spowolnienie tempa wzrostu handlu światowego będzie miało także
wpływ na rozmiary naszego rynku eksportowego. Popyt na polski eksport wzrośnie w 2012 r. jedynie o 2,6%,
a w 2013 r. – nieco przyspieszy – do 4,9%. Obie te liczby są niższe od prognozowanych dynamik handlu światowego. Jest to efekt specyfiki struktury geograficznej polskiego eksportu, nakierowanego na mało dynamiczne,
zwłaszcza obecnie, rynki zachodnioeuropejskie.
Poniżej przedstawione zostały wyniki dekompozycji zmian salda handlu zagranicznego Polski na czynniki
zewnętrzne i wewnętrzne, zaistniałych w ostatnim, burzliwym 5-leciu. Jak widać, korekty SHZ odbywały się
w dominującej części poprzez zmiany kierunków oddziaływania czynników wewnętrznych. Decydujące znaczenie wśród nich miały zmiany wolumenu importu. Ten wynik zdaje potwierdzać działanie tzw. prawo Thirwalla,
zgodnie z którym dostosowania w handlu zagranicznym odbywają się głównie poprzez korekty tempa wzrostu
popytu krajowego. Efekt netto oddziaływania czynników zewnętrznych jest znacznie słabszy i przejawia się
przede wszystkim poprzez zmiany wolumenu popytu na eksport. Natomiast czynniki cenowe, zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne, mają na ogół niewielkie znaczenie dla przebiegu procesów dostosowawczych.
Porównanie wzrostu rynku eksportowego i faktycznego wzrostu eksportu
30
25
20
15
10
5
0
-5
-10
-15
Dekompozycja zmian SHZ na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne
w latach 2007-2011 w ujęciu netto
15
10
5
0
-5