Kryminał po śmierci Mankella
Transkrypt
Kryminał po śmierci Mankella
Bernadeta Urszula Nowak Kryminał po śmierci Mankella Kim był Henning Mankell? Henning Mankell urodził się w Sztokholmie 3 lutego 1948 w Sztokholmie, zmarł 5 października 2015 roku w Göteborgu, dorastał w Sveg (region Härjedalen) oraz w Borås (Västergötland). Ojciec Henninga, Ivar, był sędzią, a dziadek, również Henning – kompozytorem. Pisarz był czterokrotnie m. in. z żonaty z Evą Bergman, córką Ingmara Bergmana. Mieszkał na zmianę w Szwecji i Mozambiku. W roku 2014 Henning Mankell ujawnił, że zdiagnozowano u niego raka płuc. Poinformował o tym na łamach gazety "Goeteborgs-Posten". W związku z tym pisał coś na kształt dziennika, informując swoich czytelników o tym, co się dzieje. Był lewakiem. Na ten fakt wpłynęło wiele przyczyn. Przede wszystkim nieszczęśliwe dzieciństwo, fakt opuszczenia przez matkę, poszukiwanie swojego miejsca na świecie poprzez imanie się różnych zajęć, obserwacja wydarzeń paryskich w roku 1968 i inne. To wszystko ukształtowało tego człowieka, który na pytanie, dlaczego tyle razy zmieniał partnerkę swojego życia odpowiadał niezmiennie, bo jest optymistą. Mankell porusza w swoich powieściach tematy społeczne, analizuje zmiany zachodzące w mentalności szwedzkiego społeczeństwa oraz międzyludzkie relacje. Z racji fascynacji Afryką często w jego publikacjach pojawiają się akcenty krytykujące ekonomiczną eksploatację tego kontynentu oraz bierność świata wobec degeneracji afrykańskich społeczeństw i kultury. Tego typu przemyślenia rodzą się z faktu, że pisarz pragnął opuścić Europę, aby zerwać z europocentryzmem jako perspektywą postrzegania współczesnego świata. Mankell pisał dla dorosłych, jak i dzieci a także młodzieży. Za książki dla najmłodszych czytelników został uhonorowany Nagrodą Astrid Lindgren (w 1996) oraz Medalem Nilsa Holgersona (1991). W Polsce, podobnie jak w większości krajów poza rodzinną Szwecją, popularność przyniosła mu seria powieści kryminalnych, których bohaterem jest komisarz policji Kurt Wallander. Kim jest ten szwedzki bohater powieści Mankella? Kurt Wallander jest fikcyjnym policjantem, który mieszka i pracuje w Ystad. W powieściach wspólnie z grupą współpracowników z komendy poszukuje sprawców brutalnych morderstw. Publikacja serii rozpoczęła się w 1991. O twórczości Autor kładzie duży nacisk na pokazanie żmudnej pracy policji, drobiazgowo rejestruje procesy myślowe swoich bohaterów. Skupia się na dociekaniach psychologicznych, a rozwikłanie zagadki zabójstwa poparte jest solidną i wytrwałą pracą policjantów, którzy nie są wolni od ludzkich słabostek, zdarza im się mylić i popełniać błędy. Sporo miejsca w utworach pisarza zajmuje analiza społeczna. Bohaterowie Mankella żyją w XX i XXI wieku w społeczeństwie dobrobytu szwedzkiego modelu socjalnego, gdzie stawić trzeba czoła brutalnym stosunkom społecznych, wszechobecnej przemocy, której źródła są niezwykle złożone. Na porządku dziennym jest zdrada małżeńska, rozpad związków małżeńskich, rozpad rodzin, alkoholizm, kłopoty związane z utratą pracy, negatywne doświadczenia z dzieciństwa, które rzutują na dorosłe życie bohaterów. Konstrukcja powieści sprawić może polskiemu czytelnikowi niejeden kłopot, ale fabułę kształtują: realizm i maksymalizacja prawdopodobieństwa zdarzeń. Pisarz stworzył cykl dwunastu powieści związanych z Kurtem Wallanderem. Nazwisko to miało się pojawić zupełnie przypadkowo, jako pozycja w książce telefonicznej i po raz pierwszy zostało użyte przez autora w roku 1991 w powieści „Morderca bez twarzy”. Sam autor wyjaśniał sprawę następująco – nie był ani miłośnikiem, ani tym bardziej znawcą powieści kryminalnej, ale skoro utwory tego typu pokazują ciemną stronę rzeczywistości, winien pokazać zło, aby potępić rasizm, ksenofobię, wyzysk słabych, przemoc wobec kobiet. Twórca stworzył postać komisarza – człowieka mało sympatycznego, mruka borykającego się z rozmaitymi kłopotami osobistymi i służbowymi, ale przede wszystkim człowieka, który ma świadomość swoich wad, ograniczeń, błędów. Wallander ma kłopoty nie tylko z nadwagą, ale i alkoholem. „Rok temu prowadziłem samochód mocno podchmielony i nie stało się nic, bo koledzy mnie osłonili.”1 Wallander jest rozwodnikiem, żona Mona odeszła od niego, a z jedyną córką Lindą też nie łączą go najlepsze relacje. Komisarz im bardziej stary szuka pozytywnych relacji ze swą jedynaczką oraz innymi kobietami. Skomplikowane więzi łączą go z ojcem, którego stara się przynajmniej raz w tygodniu odwiedzać w jego samotni. Nie potrafi z nim rozmawiać, bo starszy pan nigdy nie zaakceptował tego, że syn postanowił być policjantem. Chłód relacji na linii dziecko – ojciec przełożył się na jego stosunki z córką. Kurt Wallander również będzie miał kłopoty, aby pogodzić z tym, że córka zostanie policjantką ( „Nim nadejdzie mróz”). Przypuszcza się, że chorującego na cukrzycę i alzheimera komisarza miała w kolejnych powieściach zastąpić Linda. Niestety życie napisało inny scenariusz. Pisarz w roku 2013 uległ ciężkiemu wypadkowi samochodowemu, a trakcie badań ujawniły się guzy na karku i w płucach. O raku pisarz poinformował czytelników popularnej gazety, a w pisanym przez siebie dzienniku „ Grząskie piaski” informował o postępach choroby, samopoczuciu i refleksjach nad życiem. Literatura, którą uprawiał Mankell określana jest mianem popularnej. Pomimo tego uprawiali ją wielcy twórcy np. Agata Christie, Conan – Doyle a współcześnie Umberto Eco – znany filolog, profesor kilku włoskich uniwersytetów. Nie ulega wątpliwości, że w kulturze postmodernistycznej renesans przeżywają twórcy literatury kryminalnej, czego dowodem fakt, iż Mankell za swoją twórczość był wielokrotnie nagradzany. W roku 2014 otrzymał Polską Nagrodę Wielkiego Kalibru. Uroczystość jej wręczenia odbyła się we Wrocławiu, ale pisarz nie odebrał jej, gdyż przechodził chemioterapię, a za nagrodę dziękował Polakom konsul reprezentujący królestwo Szwecji. Książki szwedzkiego pisarza przetłumaczono na 35 języków świata, nakręcono serial z udziałem komisarza. W serialu angielskim Wallandera zagrał Kenneth Branagh. Pisarz prowadził bardzo aktywne życie, mając łącznie czterech synów, będąc czterokrotnie żonaty podróżował między Szwecją a Mozambikiem, gdzie spędzał czas dystansując się od Europy, prowadząc teatr, zastanawiając się nad własnym życiem. Pisarz był związany z Afryką przez ponad 40 lat, a wszystko zaczęło się od momentu, w którym zaciągnął się na statek i pracował jako ładowacz na trasie Europa – Ameryka. W latach osiemdziesiątych mieszkał w Gwinei, Mozambiku, Zambii. Problemy mieszkańców Afryki odnaleźć można w jego powieściach – np. dziecięca przemoc personalizuje się w „Fałszywym tropie”. Autor stawia pytanie – dlaczego czternastoletni chłopiec stał seryjnym mordercą? Pytania skierowane są także do 1 Henning Mankell, Psy z Rygi, przeł. G. Ludvigsson, Foksal, wyd. 1, ISBN 978-83-280-1566-1, s. 235 społeczeństwa, w którym wzrastało i wychowało się to dziecko, co dzieje się ze społecznością szwedzką, w której liczba rozwodów stale wzrasta, zagmatwane stają się relacje między rodzicami i dziećmi, liczba samobójstw jest największa w Europie. Mankell umieszczając swoje powieści w Szwecji lub poza jej granicami, zawsze kreśli obraz pewnej społeczności, w której umieszcza wydarzenia ( cecha strukturalna powieści kryminalnych). Często powraca temat imigrantów, którzy w dziesięciomilionowej szwedzkiej społeczności stanowią aż dziesięć procent a najpopularniejszym imieniem dziecka nowonarodzonego obywatela jest Mohamed. Mankell w „Mordercy bez twarzy” pokazuje zabójstwo Somalijczyka dokonane przez bojówki paramilitarne. Wallander otrzymuje pogróżki i zapowiedzi podpalenia ośrodka dla uchodźców, a następnie ginie para staruszków… Mankell umieścił akcję swoich powieści w Skanii, w niewielkich miejscowościach, z pewnością nie są metropolie, ale problemy jej mieszkańców pokazują to, czym żyją Szwedzi w XX i XXI wieku. „Oto Szwecja, pomyślał. Pozornie wszystko jasne i świeże, lotniska zbudowane tak, by nie mógł się w nim zagnieździć żaden brud. Wszystko na widoku, wszystko jest tym, na co wygląda. Nasza religia i narodowa nadzieja to bezpieczeństwo zapisane i zagwarantowane przez prawo, cały świat wie, że śmierć z głodu jest u nas przestępstwem. Nie rozmawiamy z obcymi bez potrzeby, bo oni mogą nas skrzywdzić, zaśmiecić nam kąty, zaczernić nasze neony. Nie zbudowaliśmy nigdy imperium, dzięki czemu nie musieliśmy nigdy oglądać jak się rozpada. Wmówiliśmy sobie, że stworzyliśmy mały, ale najlepszy ze światów. Byliśmy zaufanymi stróżami raju, a teraz, gdy party się skończyło …”2 Mankell uprawiał literaturę popularną, ale społecznie zaangażowaną. Zatem naprawiał świat, sam będąc lewakiem, którego życie dawno pozbawiło złudzeń. Po śmierci pisarza docierają do opinii publicznej informacje o napadach na imigrantów, podpaleniach domów, w których mieli znaleźć schronienie i dotyczy to miejsc np. wielokrotnie pokazywanych w powieściach Mankella np. w Trelleborgu… czyżby lewak okazał się prorokiem nowej cywilizacji…? 2 Tamże, s. 235