Streszczenie rozprawy doktorskiej

Anna Mierzejewska
Cytologia złuszczeniowa błony śluzowej nosa u dzieci z chorobami atopowymi
w postaci astmy, atopowego zapalenia skóry i alergicznego nieżytu nosa
Promotor: prof. dr hab. n. med. Anna Jung
Streszczenie
Cytologia błony śluzowej nosa pozwala ocenić komórki znajdujące się w jej obrębie
i wykorzystywana jest głównie jako badanie dodatkowe w otolaryngologii. Ocena ta dotyczy
zarówno komórek nabłonka jak i komórek napływowych. Obraz cytologiczny błony śluzowej
nosa odzwierciedla procesy toczące się w jej obrębie. Zmiany w składzie komórek zachodzą
w odpowiedzi na zakażenia o różnorodnej etiologii, a także czynniki zewnętrzne. Fakt ten
czyni je cennym uzupełniającym badaniem diagnostycznym, a jednocześnie pozwala na
monitorowanie przebiegu choroby i odpowiedzi na zastosowaną terapię. Badanie jest
proste, bezbolesne, nieinwazyjne, a jednocześnie tanie i możliwe do wielokrotnego
wykonania u jednego pacjenta. W populacji pediatrycznej badanie to wykorzystywane jest
stosunkowo rzadko, dotyczy przede wszystkim dzieci w trakcie diagnostyki nieżytu nosa.
Rosnące w ostatnich dekadach rozpowszechnienie schorzeń atopowych, sięgające
20% populacji, zarówno na świecie jak i w Polsce, czyni je istotnym problemem klinicznym.
Wśród chorób atopowych u dzieci wyróżniamy przede wszystkim atopowe zapalenie skóry,
astmę i alergiczny nieżyt nosa. W zależności od wieku dziecka manifestacja kliniczna atopii
zmienia się, a naturalny przebieg choroby atopowej z przechodzeniem jednej postaci atopii
w drugą określa się terminem marszu alergicznego. Reakcja alergiczna tocząca się w obrębie
górnych dróg oddechowych może spowodować jednoczesną alergizację w dolnych drogach
oddechowych, a zmiany te często współistnieją.
Celem pracy była ocena obrazu cytologicznego blony sluzowej nosa u dzieci
z chorobą atopową. Celami szczegółowymi było ustalenie czy występują ilościowe
i jakościowe różnice cytogramów w zależności od rodzaju choroby atopowej (AZS, ANN,
astma), a także płci i wieku badanych dzieci. Ponadto oceniono przydatność badań
cytologicznych błony śluzowej nosa dla wczesnego rozpoznania choroby atopowej określając
jej czułość i swoistość.
Badaniem objęto 140 dzieci w wieku od 4 miesięcy do 17 lat, w tym 76 chłopców
i 64 dziewczynki. Wśród dzieci z chorobą atopową 30-cioro stanowiły dzieci z AZS,
30-cioro - dzieci z astmą, a 46 - dzieci z ANN. Grupę kontrolną tworzyło 34 dzieci bez
schorzeń atopowych. W badaniach cytologicznych zastosowano technikę pobierania wymazu
z nosa szpatułką wymazową. Preparaty z jam nosa wybarwiano hematoksyliną i eozyną,
a następnie oceniano w mikroskopie świetlnym w powiększeniu 400x stosując metodę
półilościową. Zliczano co najmniej kilkaset komórek w reprezentatywnych polach widzenia,
a powstały cytogram przedstawiał procentowy udział poszczególnych komórek w preparacie.
Oceniano komórki nabłonka: walcowate, płaskie i podstawne oraz kubkowe, a także komórki
napływowe – eozynofile i neutrofile.
Jedyną istotną statystycznie grupą komórek różnicującą dzieci ze schorzeniem
atopowym i bez schorzenia atopowego były eozynofile, których w grupie dzieci chorych
stwierdzono istotnie więcej. Analiza porównawcza cytogramów w poszczególnych
podgrupach wykazała, że zarówno w grupie dzieci z ANN jak i astmą w stosunku do grupy
kontrolnej istotnie częściej występowały eozynofile. Tendencji tej nie obserwowano
w grupie dzieci z AZS. W grupie dzieci z ANN rzadziej w stosunku do grupy kontrolnej
występowały komórki walcowate. Z kolei w grupie dzieci z AZS obserwowano częstsze
w porównaniu do grupy kontrolnej występowanie komórek kubkowych, a rzadsze –
neutrofilów.
Analiza korelacji pomiędzy komórkami wykazała przede wszystkim ujemną zależność
zarówno
pomiędzy
neutrofilami
i
komórkami
walcowatymi,
jak
i
eozynofilami
i komórkami walcowatymi. Ponadto wykazano dodatnią korelację pomiędzy komórkami
walcowatymi a kubkowymi.
Poza częstszym występowaniem neutrofilów u dziewczynek w grupie dzieci
z astmą nie wykazano, aby płeć dziecka wpływała na obraz cytologiczny błony śluzowej nosa.
Dla analizy zależności obrazu cytologicznego błony śluzowej nosa od wieku dziecka
przyjęto podział na trzy podgrupy wiekowe: dzieci do 4-go roku życia włącznie, dzieci
w wieku 5-11 rok życia włącznie oraz dzieci od 12-go roku życia. Istotne statystycznie różnice
stwierdzono jedynie w grupie dzieci z ANN i astmą. W grupie z ANN statystycznie częściej
komórki płaskie i podstawne występowały w grupie wiekowej do 4-go roku życia
w porównaniu do grupy 5-11 rok życia oraz do grupy od 12-go roku życia. Ponadto
statystycznie częściej komórki walcowate stwierdzano u dzieci z grupy najstarszej
w porównaniu do grupy 5-11 rok życia. W grupie dzieci z astmą stwierdzono, że komórki
neutrofilowe występowały częściej w grupie najmłodszych w porównaniu z grupą 5-11 rok
życia.
Przyjmując jako istotną eozynofilię wartość co najmniej 5% wszystkich komórek
w cytogramie, czułość cytologii złuszczeniowej błony śluzowej nosa w alergicznym nieżycie
nosa wyniosła 52,2%, w astmie - 33,3%, w atopowym zapaleniu skóry – 13,3%. Swoistość
badania w schorzeniach atopowych wyniosła 94,1%.
Na podstawie obserwacji w trakcie przeprowadzonych badań własnych można uznać,
że cytologia błony śluzowej nosa u dzieci jest badaniem prostym, nieinwazyjnym
i nieobciążającym. Badanie to jest pomocnym elementem diagnostycznym w schorzeniach
atopowych u dzieci, tj. przede wszystkim w przypadku alergicznego nieżytu nosa,
a w ograniczonym zakresie – również astmy.
W oparciu o przeprowadzone badania i uzyskane wyniki ustalono następujące
wnioski:
1.
Badanie cytologiczne błony śluzowej nosa u dzieci z alergicznym nieżytem nosa jest
pomocnym badaniem diagnostycznym o wysokiej swoistości i umiarkowanej czułości.
2.
U dzieci z atopowym zapaleniem skóry i/lub astmą przydatność badania cytologicznego
błony śluzowej nosa jest ograniczona z uwagi na niską czułość metody.
3.
W zależności od wieku w cytogramach błony śluzowej nosa u dzieci z ANN
i/lub astmą występują różnice w ilości komórek neutrofilowych i walcowatych.
4.
Płeć dziecka nie wpływa na obraz cytologiczny błony śluzowej nosa.
5.
Badanie cytologiczne błony śluzowej nosa z oceną eozynofilii w rozmazie może być
przydatne dla wczesnego rozpoznania choroby atopowej u dzieci.