Metoda ról/inscenizacja/drama/symulacja

strona 1/4
Metoda ról/inscenizacja/drama/symulacja
Iwona Maciejowska
Metody dydaktyczne, polegające na wcieleniu się uczniów w określone role, są stosowane głównie
w nauczaniu przedmiotów humanistycznych oraz w działaniach wychowawczych, mogą jednak być także użyteczne w kształceniu przyrodniczym. Rozwiązanie problemu bazuje tu na symulacji rzeczywistości. Metody te rozwijają szereg umiejętności, np. komunikacji interpersonalnej, refleksji, wyciągania
wniosków, pozwalają na spojrzenie na daną sprawę z odmiennej niż dotychczas perspektywy. Metody
symulacyjne stosowane były w kształceniu handlowców już w XIX wieku na zajęciach w szkołach ekonomicznych, a odbywały się w salach naśladujących biura handlowe1. Teoretycznie symulacja i drama
stanowią odzwierciedlenie sytuacji potencjalnie realnej (ćwiczenie umiejętności społecznych) podczas
gdy inscenizacja może mieć charakter bardziej zabawowy lub abstrakcyjny („wyobraź sobie, że jesteś
cząsteczką tlenu”), jednak wprowadzenie takiego rozróżnienia nie jest szczególnie istotne w praktyce
nauczyciela chemii.
Metody kształcenia związane z odgrywaniem ról często stosuje się przy realizacji elementów edukacji ekologicznej (ścieżki międzyprzedmiotowej). Tu najłatwiej znaleźć kontrowersyjny temat, który
zmusza uczestników do poszukiwania kompromisowego rozwiązania, a tym samym kształcenia umiejętności negocjacji, słuchania argumentów drugiej strony, akceptacji odmiennych poglądów itd.
Odmianą inscenizacji jest popularny na lekcjach chemii „sąd nad poglądem”, np. nad kwasami2,
alkoholem3, cukrami4 lub promieniotwórczością5,6. W trakcie dyskusji, zorganizowanej na wzór rozprawy sądowej, uczniowie odgrywający role obrońców lub prokuratorów prezentują pozytywne/negatywne
skutki wykorzystywania danej substancji lub zjawiska w życiu człowieka. W tym przypadku duża liczba
uczniów może być zaangażowana w lekcję jako świadkowie, dla których opisy ról przygotowują ich
koledzy – adwokaci.
Przebieg zajęć:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
wprowadzenie, opis sytuacji,
rozdanie, wybór lub losowanie przez uczniów rodzaju ról,
rozdanie opisów odgrywanych postaci,
czas na przygotowanie się uczniów do gry (od 5 min. do 2 tygodni),
organizacja miejsca (np. sali rozpraw) i ew. rekwizytów,
odegranie ról,
omówienie przebiegu zajęć, podsumowanie (analiza i generalizacja) – bardzo ważne; należy pamiętać, by lekcja nie skończyła się jedynie na zabawie w teatr!
strona 2/4
Uwagi organizacyjne:
Zachowanie ucznia w danej roli może być precyzyjnie określone w instrukcji nauczyciela, może bazować na ogólnych, podanych uprzednio założeniach lub być w zupełności pozostawione uczniowskiej
inwencji.
Przygotowanie ról może odbywać się na początku danej lekcji, np. w formie pracy z tekstem, ale
pozostawienie uczniom większej ilości czasu (wprowadzenie do tematu na poprzednich zajęciach) daje
możliwość dostępu do różnych źródeł informacji i rozbudowania roli.
Uczniowie nieodgrywający ról nie mogą być biernymi obserwatorami, lecz muszą mieć także do wykonania konkretne zadanie, np. wypełnianie arkuszy obserwacyjnych, pozwalające na dobre przygotowanie się do dyskusji końcowej i podsumowania. W przypadku „sądu nad poglądem” pozostała część
klasy może odgrywać rolę ławy przysięgłych, której zadaniem jest uzgodnienie i wydanie werdyktu pod
koniec lekcji.
Na lekcjach chemii
W „sądzie nad cukrami” uczniowie mogą grać role następujących świadków: lekarz, dietetyk, osoba
z nadwagą, dziecko, cukiernik, pracownik przemysłu włókienniczego, chemik polimerowiec, projektant
mody, sportowiec. Przykładowi świadkowie w „sądzie nad promieniotwórczością” to: lekarz, wojskowy,
historyk II wojny światowej, fizyk nuklearny, chory na raka naświetlany bombą kobaltową, mieszkaniec
okolic Czarnobyla, chłopak ze złamaną ręką, inżynier, technolog żywności, biolog badający faunę Atolu
Bikini itd.
Przykłady prostych inscenizacji niewerbalnych:
• stany skupienia materii (szkoła podstawowa, gimnazjum) – na sygnał nauczyciela cała klasa,
odpowiednio poinstruowana, zachowuje się jak cząsteczki i atomy, znajdujące się w odpowiednim stanie skupienia: równo ustawieni w rzędy i szeregi, trzymający się za ręce, lekko drgający;
poruszający się wolno w ograniczonym obszarze, pojedynczo lub w małych grupach; biegający
pojedynczo po klasie;
• galeria pierwiastków (gimnazjum) – uczniowie, za pomocą pantomimy, z ew. wykorzystaniem eksponatów starają się przedstawić dany pierwiastek (jego właściwości) w taki sposób, by reszta klasy odgadła, o jaką substancję chodzi (rodzaj kalamburów). W wersji werbalnej uczeń przedstawia
się: „jestem pierwiastkiem, który...”;
• tworzenie prostych związków chemicznych (gimnazjum) – uczniowie przyjmują role pierwiastków
I, II, III wartościowych (na plecach mają przyczepione kartki ze swoimi symbolami), na sygnał
nauczyciela, trzymając się za jedną lub dwie ręce i ew. dotykając się głowami, tworzą związki
stechiometryczne (III wartościowe). Nauczyciel ocenia poprawność utworzenia związku pomiędzy
danymi pierwiastkami, a następnie prosi uczniów o zapisanie na tablicy wzoru sumarycznego danej cząsteczki.
strona 3/4
Przykłady inscenizacji werbalnych:
• Powtórzenie wiadomości – rozmowa cząstek różnych substancji, np. znajdujących się w powietrzu4, tworzących szereg homologiczny różnych pochodnych węglowodorów (wujek etanol, ciotka
gliceryna, brat kwas octowy, kuzyn ester)3, kwasów, zasad itd. na temat ich właściwości, potencjalnych reakcji pomiędzy nimi itp.
• Sposoby ochrony przed korozją, reakcje redoks – narada komisji Zakładów Azotowych w T. (liceum)7. Uczestnicy: dyrektor techniczny (prowadzi spotkanie, przedstawia dotychczas stosowane
metody), kierownik zakładu remontowo-budowlanego (proponuje pokrycie rurociągów warstwą cyny
lub niklu), główny technolog (proponuje pokrycie rurociągów warstwą kadmu lub cynku), kierownik
działu produkcji amoniaku (sugeruje zastosowanie protektorów), ponadto: dyrektor ekonomiczny,
kierownik wydziału kwasu azotowego itd.
• Wpływ związków chemicznych na środowisko i zdrowie człowieka, alternatywne źródła energii, reakcje redoks, reakcje strąceniowe – otwarte posiedzenie Rady Gminy Zakopane w sprawie planu
zagospodarowania przestrzennego, tj. pozwolenia na budowę kompleksu hotelowego na granicy
miasta i Tatrzańskiego Parku Narodowego (liceum)6. Uczestnicy: przedstawiciel Wydziału Ochrony
Środowiska Urzędu Miasta (organizuje dyskusję, omawia przepisy mające zastosowanie w tej
sytuacji), pracownik Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska (zwraca uwagę na sposób ogrzewania obiektu i potencjalne zanieczyszczenia powietrza), lekarz (omawia wpływ poszczególnych
zanieczyszczeń na zdrowie mieszkańców), pracownik TPN (podkreśla wpływ kwaśnych deszczów
na drzewa iglaste), pracownik Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (przybliża temat energii geotermalnej, wyjaśnia sposób odprowadzania ścieków), przedstawiciel Powiatowego Urzędu
Pracy (wskazuje nowe miejsca pracy), rolnik, hodowca, inwestor, przedstawiciel Polskiego Klubu
Ekologicznego itd.
• Efekt cieplarniany – międzynarodowa konferencja „10 lat protokołu z Kioto” (liceum)8. Uczestnicy: minister rolnictwa z Mongolii (potencjalne powiększenie pustyni Gobi), klimatolog z Indonezji
(groźba zalania wysp), przedstawiciel rządu Chin lub USA (waga wzrostu gospodarczego; te kraje
nie podpisały protokołu), przedstawiciel WHO – Światowej Organizacji Zdrowia (mniejsza zachorowalność na zapalenie płuc w cieplejszym klimacie), pracownik WWF – Światowego Funduszu na
Rzecz Przyrody (konieczność migracji zwierząt) itd.
Literatura
1.
2.
3.
4.
T.N. Nowacki, Aktywizujące metody w kształceniu, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1999, s. 19.
J. Stobiński, Kółko chemiczne w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa 1974, s. 99.
D. Babczonek-Wróbel, Lekcje chemii w formie dramy, „Chemia w Szkole” 1999, nr 5, s. 282-283.
B. Borowska, V. Panfil, Metody aktywizujące w edukacji biologicznej, chemicznej i ekologicznej,
Wydawnictwo TEKST, Bydgoszcz 2001, s. 99-100.
strona 4/4
5. I. Maciejowska, E. Odrowąż, Students – be active! Outlines of chemistry lessons at Secondary
School, „Natural Science Education – Gamtamokslinis Ugdymas” 2008, nr 2 (22), s. 31.
6. I. Maciejowska, Jak uczniów klas humanistycznych można zainteresować chemią, „Chemia w Szkole” 2004, nr 3, s. 23-27.
7. I. Trojan, A. Galska-Krajewska, Metody sytuacyjne w nauczaniu chemii, „Chemia w Szkole” 1981,
nr 5, s. 251-252.
8. A. Karaś, I. Maciejowska, „Na rok przed 2008 – 10 lat protokołu z Kioto” – inscenizacja (wirtualnej) konferencji zorganizowanej przez ONZ, „Nauczanie Przedmiotów Przyrodniczych” 2007, nr 24,
s. 21-24.