Czy zszywanie zwieracza gardla dolnego po laryngektomii

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
37
Czy zszywanie zwieracza gardła dolnego po laryngektomii
całkowitej jest korzystne?
Pharyngeal constrictor muscles closure after total laryngectomy is that really beneficial?
Czesława Tarnowska1, Ewa Grochowska-Bohatyrewicz1, Stanisław Bień2,
Jarosław Sieczka1, Ewa Jaworowska1, Jakub Lubiński1
SUMMARY
High pressure of pharyngo-esophageal segment is the most important factor
of impaired development of alaryngeal speech (esophageal speech, tracheoesophageal speech) after total laryngectomy. To prevent pharyngo-esophageal
spasm in Department of Otolaryngology in Szczecin are used: pharyngoesophageal plastic surgery with interposition of vascular thyroid fl ap, two-layer
(only mucosa) non-muscular pharyngeal closure and tree-layer closure (mucosa
and muscle layer leaving inferior pharyngeal constrictor unsutured).
Aim of study: The aim of this study was to compare the pharyngo-esophageal pressure between patients after pharyngo-esophageal plastic surgery
and following the non-muscular pharyngeal closure.
Material and methods: One hundred eighty two subjects after total laryngectomy were enrolled in this study, and included 108 patients subjected to the
pharyngo-esophageal plastic surgery, 44 patients who underwent the two-layer
pharyngeal closure, and 30 patients with the tree-layer closure. To evaluate
the pharyngo-esophageal pressures manometric tests were performed, and to
asses the pharynx morphology videopharyngoscopy was used.
Results: The average pharyngo-esophageal pressure in the group after the
pharyngo-esophageal plastic surgery was 32 (min.-5, max. 50) mmHg. After the two-layer non-muscular pharyngeal closure mean pressure was 35
(min.-17, max.-40) mmHg, and after the tree-layer non-muscular pharyngeal
closure the average pressure was 22,42 (min. 5, max. 40) mmHg. The average pharyngo-esophageal pressure was significantly lower (p<0,01) among
patients after the tree-layer non-muscular closure.
Conclusion: The study suggests that the tree-layer non-muscular pharyngeal
closure with inferior pharyngeal constrictor unsutured is the preferable method
to prevent pharyngo-esophageal spasm after total laryngectomy. However,
the efficacy and safety of this surgical procedure should be explored in further
multicenter studies.
©by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów
– Chirurgów Głowy i Szyi
Otrzymano/Received:
20.11.2009
Zaakceptowano do druku/Accepted:
06.02.2010
1
Katedra i Klinika Otolaryngologii i Onkologii
Laryngologicznej Pomorskiej Akademii
Medycznej – Szczecin.
p.o. Kierownika: dr n.med. E. Jaworowska
2
Świętokrzyskie Centrum Onkologii
Dział Otolaryngologii – Kielce.
Kierownik: prof. dr n.med. S. Bień
Wkład pracy autorów/Authors contribution:
Według kolejności
Konflikt interesu/Conflicts of interest:
Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Adres do korespondencji/
Address for correspondence:
imię i nazwisko: Czesława Tarnowska
adres pocztowy:
Klnika Otolaryngologii PAM
ul. Unii Lubelskiej
71-252 Szczecin
tel. 091 425-32-77
fax 091 425-32-77
e-mail [email protected]
Hasła indeksowe: laryngektomia całkowita, mowa przełykowa, ciśnienie w obrębie zwieracza gardłowo-przełykowego, plastyka zwieracza gardłowo-przełykowego, niezszywanie warstwy mięśniowej gardła.
Key words: total laryngectomy, esophageal speech, pharyngo-esophageal pressure, pharyngo-esophageal plastic surgery, nonmuscular closure of pharynx
Wstęp
Jednym z ujemnych następstw po całkowitym usunięciu krtani jest niemożliwość porozumiewania się
chorych z otoczeniem przy użyciu dźwięcznej mowy.
Utrudnia to w znacznym stopniu funkcjonowanie pacjentów zarówno w rodzinie jak i w społeczeństwie.
Optymalizację stopnia ich resocjalizacji uzyskuje się
przez przywrócenie chorym po laryngektomii całkowitej (Lgcałk.) mowy zastępczej. Uzyskuje się to przez
opanowanie mowy przełykowej, wytworzenie przetok
głosowych auto lub alloplastycznych i posługiwanie się
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 4 , nr 1, s t yc ze ń – l ut y 2 010
krtanią elektroniczną. Z ww. rodzajów mowy zastępczej
najbardziej preferowana jest mowa przełykowa. Jednak
według danych statystycznych nie opanowuje jej od 30
do 50% laryngektomowanych [m.in. 1–10].
Jednym z najbardziej istotnych czynników utrudniających lub uniemożliwiających jej opanowanie jest
wysokie ciśnienie w obrębie zwieracza gardłowo-przełykowego (zgp) – [m.in. 6, 11, 12]. Dla jego obniżenia stosowana jest: miotomia prosta (pierwotna lub wtórna) zgp
[11, 13-17], plastyka segmentu gardłowo-przełykowe-
Otolaryngol Pol 2010;
64 (1): 37-42
38
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
go (sgp) z interpozycją uszypułowanym na naczyniach
płatem tarczycy [18], neurektomia splotu gardłowego
[m.in. 13, 19], oraz wstrzykiwanie toksyny botulinowej
[m.in. 20, 21]. W Klinice Szczecińskiej oprócz wykonywanej w tym celu w latach 70. i 80. ub. wieku tzw.
plastyki sgp, od 2000 r. do chwili obecnej stosuje się
dwu lub trójwarstwowe zaopatrzenie gardła.
Technikę plastyki sgp opracował prof. E. Mozolewski [18]. Technika ta polega na przecięciu warstwy mięśniowej sgp i wprowadzeniu pomiędzy błonę śluzową
a warstwę mięśniową uszypułowanego na naczyniach
płata tarczycy. Szkic segmentu gardłowo-przełykowego
z tzw. plastyką ilustruje rycina 1.
Zaopatrzenie dwuwarstwowe gardła polega na zeszyciu tylko błony śluzowej gardła najpierw szwem
ciągłym a następnie wzmocnienie go szwami pojedynczymi, natomiast warstwa mięśniowa pozostawiona
jest luźno. Przy zaopatrzeniu trójwarstwowym gardła,
po zszyciu dwuwarstwowo błony śluzowej, warstwa
mięśniowa górnego i środkowego zwieracza gardła
zszywana jest szwami pojedynczymi, a warstwa mięśniowa zwieracza gardła dolnego pozostaje niezszyta.
Schemat technik dwu i trójwarstwowego zszycia gardła
ilustruje rycina 2.
Ryc. 1. Szkic plastyki sgp z interpozycją uszypułowanego
na naczyniach płata tarczycy; A-A- przekrój poprzeczny na
wysokości części pierściennej zwieracza gardła dolnego po
przyśrodkowym przesunięciu płatów tarczycy, kikuty warstwy mięśniowej przesunięte i umocowane na zewnątrz; B-B
– przekrój porzeczny na wysokości górnej części przełyku;
część gruczołu wprowadzono w obręb szczeliny w warstwie
mięśniowej przełyku.
Fig. 1. Pharyngo-esophageal plastic surgery with interposition
of vascular thyroid flap; A-A – crico-pharyngeal cross-section
after medial interposition of the thyroid lobes, muscular layer
stumps displaced and fixed externally; B-B – upper oesophageal
cross-section; fragment of the gland positioned within incision
in the muscular layer of the oesophagus.
Ryc. 2. Zaopatrzenia gardła: A – dwuwarstwowe, B – trójwarstwowe
Fig. 2. Non-muscular pharyngeal closure; A – two- layer nonmuscular pharyngeal closure, B – the tree-layer closure with
non-muscular of its inferior part.
Cel pracy
Celem pracy jest porównanie wartości ciśnienia spoczynkowego w obrębie zwieracza gardłowo-przełykowego (zgp) po laryngektomii całkowitej z plastyką
segmentu gardłowo-przełykowego uszypułowanym
na naczyniach płatem tarczycy z ciśnieniem po dwu
i trójwarstwowym zaopatrzeniu gardła.
Materiał i metodyka
Materiał obejmował 182 pacjentów (166 M i 16 K), w tym
108 po plastyce sgp, 44 po dwuwarstwowym zaopatrzeniu gardła i 30 po trójwarstwowym zaopatrzeniu
gardła. Średni wiek badanych wynosił po: a) plastyce
sgp 56 lat (min. 36, max. 77), b) dwu- i trójwarstwowym
zaopatrzeniu gardła 57,8 (min. 34, max. 80) lat. Radioterapia pooperacyjna była zastosowana u 34 (42,5%) po
trój- lub dwuwarstwowym zaopatrzeniu gardła.
Do realizacji założeń pracy wykonano: badania:
a) wideofaryngoskopowe, b) rentgenokinematograficzne po uprzednim wypiciu zawiesiny bartowej
„Mixobar” (które wykonano u pacjentów po plastyce sgp w spoczynku i podczas wypowiadania przez
pacjenta samogłoski [a], sylaby [pa] lub [ka], pomiar
ciśnienia w obrębie zgp metodą Seemana oraz analizę
statystyczną.
W badaniu wideofarygoskopowym oceniano stan
onkologiczny oraz opróżnianie się gardła z wydzieliny.
Badanie rentgenokinematograficzne wykonano w spoczynku i podczas fonacji. W spoczynku oceniano:
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 4 , nr 1, s t yc ze ń – l ut y 2 010
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
a. kształt gardła,
b. cechy chalazji (zgp zamknięty, otwarty lub otwierający się synchronicznie z fazą wdechową),
c. obecność lub brak powietrza w górnym odcinku
przełyku.
Natomiast podczas fonacji obserwowano:
a. zachowanie się struktur anatomicznych tylnej
części jamy ustnej,
b. zmianę kształtu gardła,
c. umiejscowienie i kształt pseudogłośni,
d. sposób wypełniania się przełyku powietrzem,
e. okolicę podzwieraczową (obecność „bańki” powietrza w okolicy podgłośniowej),
d. obecność lub brak powietrza w przełyku po ukończonej fonacji.
Dokładna metodyka badania rentgenokinematograficznego, wyniki badań i ich interpretację opisano
w innych pracach [22, 23, 24]. Pomiaru ciśnienia spoczynkowego zgp dokonano metodą Seemana [12, 25].
Uzyskane wartości ciśnienia w mmHg przeliczano na
kPa – (1mmHg=0,133222kPa). W obu grupach badanych pacjentów, badania przeprowadzono w różnych
okresach.
I tak u: 1) pacjentów po plastyce sgp (n=108) pomiar ciśnienia w obrębie zgp wykonano u wszystkich
pacjentów (n=108) przed rozpoczęciem nauki mowy
przełykowej oraz u 35 losowo wybranych chorych,
u których prześledzono zachowanie się ciśnienia:
a) w początkow ym okresie ćwiczeń foniatrycznych,
b) po roku posługiwania się mową przełykową,
c) po upływie 1. roku od zabiegu operacyjnego.
Również badania rentgenokinematograficzne wykonano w 2. okresach tj, w Klinice – po zabiegu operacyjnym, przed rozpoczęciem ćwiczeń foniatrycznych
oraz u 35 losowo wybranych chorych w: a) początkowym okresie po opanowaniu przez nich wypowiadania sylab (n=43) i b) gdy pacjent opanował mowę
przełykową (różnej jakości od dostatecznej, dobrej
i bardzo dobrej) w stopniu pozwalającym na swobodne
porozumiewanie się z otoczeniem (n=15). Okres ten
w opisywanym materiale wynosił od 2 miesięcy do 1
roku, natomiast w badaniach przeprowadzonych w latach 1992-2000 u 41 pacjentów, w tym u 12 po Lgcałk.
z plastyką sgp (pacjenci ci nie są włączeni do materiału badawczego niniejszej pracy) od 1,5 do 2 lat po
ukończonym leczeniu [22]. U pacjentów z dwu- lub
trójwarstwowym zaopatrzeniu gardła pomiar ciśnienia
i badania widefaryngoskopowe oraz videorentgenokinematograficzne aktu połykania – faryngoskopię
czynnościową przeprowadzono minimum po 6 miesiącach, max. po upływie 2 lat od zastosowanego leczenia
operacyjnego [25]. Analizę statystyczną wykonano za
pomocą testu U-Manna-Whitneya. Wyniki opisano
przez współczynnik korelacji r i prawdopodobieństwo
p. Za istotne statystycznie różnice we wszystkich
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 4 , nr 1, s t yc ze ń – l ut y 2 010
39
Ryc. 3*. Pacjent K.B. l. 72 po całkowitej laryngektomii z plastyką segmentu gardłowo-przełykowego i obustronnym usunięciu węzłów chłonnych A- W badaniu
rentgenokinematograficznym stwierdzono IV stopień zmian zwyrodnieniowych
–przewężnie przestrzeni międzykręgowych oraz wyrośla kostne na całym
odcinku szyjnego odcinka kręgosłupa. B- Gardło w obrazie wideofaryngoskopowym (badanie po 2 latach po ukończonym leczeniu; kształt gardła lejowaty,
ruchomość ścian gardła osłabiona). Zaleganie wydzieliny w gardle dolnym
średniego stopnia. Ciśnienie spoczynkowe w obrębie zgp 5,5 kPa (41 mmHg).
Opanowanie mowy przełykowej po 1,5 miesiąca od zakończenia leczenia.
Mowa tworzona z wysiłkiem.
Fig. 3. Patient K.B. age 72. after total laryngectomy with PES-plasty and bilateral
neck lymphonodes dissection. A - Cervical spine - degenerative changes grade IV0 .
B- Pharynx videolaryngoscopy 2 years after operation. Examination after 1,5 months
after operastion. Moderate retention in lower pharynx. Pharyngoesophageal pressure
-5,5 kPa (41 mmHg). Mastering of esophageal speech after 1,5 month after operation.
Speech with moderate effort. A - Cervical spine - degenerative changes grade IV0
*Rycina opublikowana w Otolaryng. Pol. 2003, 57, (6), 835-845. 2003. P. poz. 24.
przeprowadzonych testach uznano te, dla których
prawdopodobieństwo p<0,05.
Wyniki
W badaniu wideofaryngoskopowym u 2 pacjentów
stwierdzono wznowę procesu nowotworowego w obrębie
gardła dolnego i okołostomalną, która nie obejmowała
zgp, dlatego nie wykluczano ich z dalszych badań.
Ryciny 3, 4 ilustrują sgp z zaleganiem i bez zalegania
wydzieliny lub środka kontrastowego nad zwieraczem
gardłowo-przełykowym u pacjenta po plastyce zgp
(Ryc. 3), oraz po dwu- i trójwarstwowym zaopatrzeniu
gardła (Ryc. 4).
Wartości ciśnienia spoczynkowego w obrębie zgp
po plastyce uszypułowanym na naczyniach płatem
tarczycy, dwuwarstwowym i trójwarstwowym zaopatrzeniu gardła zestawiono w tabeli I.
Z powyższej tabeli wynika, że najniższe średnie wartości ciśnienia w obrębie zgp stwierdzono
u pacjentów po trójwarstwowym zaopatrzeniu gardła. Wartości te były statystycznie istotnie niższe
(p=0,00540) niż po zaopatrzeniu dwuwarstwowym.
Ww. sposoby zaopatrzenia gardła nie miały wpływu
na zwiększenie występowania powikłań pooperacyjnych m.in. tworzenia się przetok skórno-gardłowych.
U badanych chorych nie stwierdzono również istotnego wpływu na wzrost ciśnienia w obrębie sgp radio-
40
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
gosłupa. Zagadnienie to zostało opublikowane już
w innych pracach [22, 25].
Omówienie
Ryc. 4A. Obraz gardła ze średnim zaleganiem powyżej zgp. Pacjent M.B. lat
53 po laryngektomii całkowitej z dwuwarstwowym, T-kształtnym zszyciem
gardła, po obustronnym usunięciu węzłów chłonnych, bez radioterapii. Czas od
operacji do przeprowadzonego badania - 11 miesięcy. Przebieg pooperacyjny niepowikłany. Ciśnienie spoczynkowe w obrębie zgp wynosi 5,33 kPa (40
mmHg). Mowa przełykowa opanowana po 6 miesiącach od operacji.
Fig. 4A. The pharynx with middle retention in lower pharynx. Patient M.B. age 53.
(T3N0M0) after total laryngectomy with two-layer pharyngeal closure and bilateral
neck lymphonodes dissection, without radiotherapy. Videolaryngoscopy 11 months
after operation. Pharyngo-esophageal pressure was 5,33 kPa (40 mmHg). Sufficient
esophageal speech developed after 6 months after surgery.
Ryc. 4B. Obraz gardła bez zalegania wydzieliny. Pacjent G.P. lat 54 po
laryngektomii całkowitej z trójwarstwowym, wertykalnym zszyciem gardła
zwieracza gardła górnego i środkowego z pozostawieniem niezszytej warstwy
zwieracza gardła dolnego, z obustronnym usunięciu węzłów chłonnych, bez następowej radioterapii. Czas od operacji do przeprowadzonego badania wideolaryngoskopowego – 2 lata. Ciśnienie spoczynkowe w obrębie zgp wynosi 3,32
kPa (25 mmHg). Mowa przełykowa opanowana po 2 miesiącach od operacji.
Fig. 4B. The pharynx without retention in lower pharynx. Patient G.P. age 54. after
total laryngectomy with three-layer pharyngeal closure with non-muscular closure
of its inferior part and bilateral neck lymphonodes dissection, without radiotherapy.
Videolaryngoscopy 2 years after operation. Pharyngo-esophageal pressure was 3,32
kPa (25 mmHg). Good esophageal speech mastered within 2 months after surgery.
Tabela I. Wartości ciśnienia spoczynkowego w obrębie zwieracza gardłowo-przełykowego (zgp) po plastyce sgp, dwuwarstwowym i trójwarstwowym zaopatrzeniu gardła
Zaopatrzenie gardła
Ciśnienie spoczynkowe w obrębie zgp
Średnie
Minimum
Maksimum
32,0 mmHg
(4,25 kPa)
5 mmHg
(0,67 kPa)
50 mmHg
(6,7 kPa)
Dwuwarstwowe
35 mmHg
(3,2 kPa)
17 mmHg
(1,33 kPa)
40 mmHg
(5,32 kPa)
Trójwarstwowe
22,42
mmHg (3
kPa)
5 mmHg
(0,67 Kpa)
40 mmHg
(5,32 kPa)
Plastyka sgp uszypułkowanym na naczyniach płatem
tarczycy
terapii pooperacyjnej oraz innych czynników takich
jak m.in. wiek, płeć, refluks żołądkowo-przełykowy,
cukrzyca. Natomiast wykazano istotną korelację
pomiędzy stopniem nasilenia zmian zwyrodnieniowych w szyjnym odcinku kręgosłupa, a zaleganiem
wydzieliny w gardle i wyższym ciśnieniem w obrębie
zgp. Zależności te występowały tylko przy IV stopniu
zmian zwyrodnieniowych w szyjnym odcinku krę-
Jak napisano we wstępie pracy najbardziej preferowanym rodzajem mowy zastępczej po laryngektomii
całkowitej jest mowa przełykowa, przy czym jednym
z istotnych czynników utrudniających lub uniemożliwiających jej opanowanie jest wysokie ciśnienie
w obrębie zgp. Z przeglądu piśmiennictwa wynika,
że po usunięciu krtani wartości ciśnienia w obrębie
zgp mogą się wahać od 5 do 80 mmHg (0,67 kPa v.
10,6 kPa) [m.in. 6]. Przy ciśnieniu: a) od 5 do 40 mmHg
(0,67 kPa v. 5,32 kPa) pacjenci z reguły łatwo opanowują mowę przełykową, b) od 40 do 60 mmHg (5,32
kPa v. 7,98 kPa) proces ten jest znacznie wydłużony, c)
od 60 do 80 mmHg (7,98 kPa v. 10,6 kPa) opanowanie
mowy przełykowej jest praktycznie niemożliwe [m.in.
2, 6, 12].
Jedną z metod obniżania ciśnienia w obrębie zgp
jest stosowana tylko w Klinice Szczecińskiej w latach
po 70. i 80. ub. wieku plastyka zgp z interpozycją
uszypułowanego na naczyniach płata tarczycy [18],
po wykonaniu której uzyskano niskie wartości ciśnienia w obrębie zgp i zadawalające wyniki w procesie opanowania mowy przełykowej. Stwierdzono
bowiem, że już w pierwszym miesiącu po operacji mowę
przełykową (różnej jakości) opanowało 98% (106/108)
pacjentów, w tym bardzo dobrą 9% (10/108), dobrą
12% (13/108), dostateczną 65% (70/108), etap wyrazów 12% (13/108) [12]. Jednakże możliwość występowania u części pacjentów niedoczynności tarczycy
– zwłaszcza po leczeniu chirurgicznym z następowym
napromienianiem (29/108 – 28,5%) [26], zainspirowało
poszukiwanie nowych – mniej obciążających, metod
chirurgicznego obniżania ciśnienia w obrębie zgp. Do
praktyki klinicznej wprowadzono dwu- i trójwarstwowe
zaopatrzenie gardła. Naukę mowy przełykowej u tych
pacjentów rozpoczynano już podczas pobytu pacjentów
w Klinice i stwierdzono, że 4 spośród 74 (5%) chorych
nie opanowało nawet dźwięcznego odbicia, natomiast
pozostałych 70 (95%) opanowało dźwięczne odbicie
i pierwsze etapy mowy przełykowej (wyrazy, krótkie
zdania) [25]. Jednak dokładny przebieg wykształcania
mowy przełykowej, czas potrzebny do jej opanowania,
jej jakość, jak również lokalizacja i kształt głośni rzekomej po opisanych metodach zaopatrzenia gardła po
laryngektomii i porównanie uzyskanych w tym zakresie
wyników uzyskanych u pacjentów po Lgcałk. z plastyką
sgp będzie przedmiotem innej pracy przygotowywanej
do druku.
W uzupełnieniu podkreślić należy, że metoda zmodyfikowanego zaopatrzenia gardła, polegająca na pozostawieniu niezszytej warstwy mięśniowej gardła dolnego
po laryngektomii całkowitej została opracowana w 1990
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 4 , nr 1, s t yc ze ń – l ut y 2 010
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
roku przez Olsona [27] a następnie Clevensa [28] i Wanga
[29]. Natomiast metodę dwuwarstwowego zaopatrzenia
gardła można porównać do stosowanej przez Singera
miotomii wtórnej zwieraczy gardła, która polega na
przecięciu warstwy mięśniowej gardła od nasady języka
do zwieracza gardłowo-przełykowego [11].
Niniejsza praca jest podsumowaniem wpływu na
wartość ciśnienia spoczynkowego w obrębie zgp stosowania dwu- i trójwarstwowego zaopatrzenia gardła. Uzyskane w tym zakresie wyniki porównano z uzyskanymi
po Lgcałk. z plastyką sgp [12]. Wykazano, że bardziej
efektywną metodą obniżenia ciśnienia spoczynkowego
w obrębie zgp niż plastyka sgp opracowana przez Mozolewskiego [18] jest trójwarstwowe zeszycie gardła z pozostawieniem niezszytej warstwy mięśniowej zwieracza
gardła dolnego. Tą metodą uzyskuje się optymalne dla
opanowania mowy przełykowej ciśnienie w obrębie zgp.
[6, 12]. Powyższe uzasadnia sugestię wyeliminowania
z praktyki klinicznej miotomii wtórnej.
7.
Pruszewicz A.: Foniatria Kliniczna pod redakcją Antoniego
Pruszewicza, PZWL, Warszawa 1982.
8.
Pruszewicz A., Obrębowski A., Donat-Jasiak T.: Kompleksowa rehabilitacja chorych po laryngektomii Otolaryng.
Pol. 1983; 37: 159-160.
9.
Van As C.J., Hilgers F.J.M., Verdenck-de Leeuw I.M., Koopmans-van Beinum F.J.: Acoustical analysis and perceptual evaluation of tracheoesophageal prosthetic voice. J.
Voice 1998; 13(2): 239-248.
10. Zimmer-Nowicka J., Morawiec-Buda A.: Rehabilitacja
głosu i jakość życia chorych po laryngektomii całkowitej
z wszczepionymi protezami głosowymi Provox. Otorynolaryngologia 2007; 6(1): 39-42.
11. Singer M.I., Blom E.D.: Selective myotomy for voice restoration after total laryngectomy. Arch Otolaryngol, 1981;
107(11): 670-673.
12. Tarnowska C.: Badania nad wpływem plastyki zwieracza
gardłowo-przełykowego na proces wykształcania mowy
przełykowej. Praca habilitacyjna. Klinika Otolaryngologii
Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 1989.
Wnioski
Trójwarstwowe zaopatrzenia gardła z pozostawieniem
luźno warstwy mięśniowej zwieracza gardła dolnego
może być preferowaną metodą obniżania po laryngektomii całkowitej ciśnienia w obrębie zwieracza gardłowo-przełykowego. Sugestia ta wymaga jednak dalszych
badań – najkorzystniej wieloośrodkowych.
13. Albirmawy O.A., El-Guindy A.S., Eisheikh M.N., Saafan
M.E., Darwish M.E.: Effect of primary neopharyngeal repair on acoustic characteristics of tracheoesophageal voice
after Total laryngectomy. The Journal of Laryngology and
Otology, 2009; 123(4): 426-433.
14. Horowitz J.B., Sasaki C.T.: Effect of cricopharyngeus myotomy on postlaryngectomy pharyngeal contraction pressures; Laryngoscope 1993; 103: 138-140.
15. Huo J., Klastsky I., Labruna A., Weiss M.H.: Secondary
PIŚMIENNICTWO
1.
2.
3.
Bień S., Rinaldo A., Silver C., E., Fagan J.J., Pratt L.W.,
16. Ikiz A.O., Uça M., Güneri E.A., Erda T.K., Sütay S.: Pha-
storia rehabilitacji głosu po laryngektomii.. Laryngoscope,
ryngocutaneous fistula and total laryngectomy: possible
2008; 5(4): 347-352.
predisposing factors, with emphasis on pharyngeal myo-
Hagen R.: Stimmerehabilitation nach totaler Laryngotomie
17. Op de Coul B.M.R., van den Hoogen F.J., van As C.J., Mar-
after total laryngectomy in West Germany. Current state
res H.A., Joosten F.B, Manni J.J., Hilgers F.J.: Evaluation
of the art. HNO. 1990; 38(11): 417-420.
of the effects of primary myotomy in total laryngectomy on
Kuśnierkiewicz M., Pruszewicz A., Kruk-Zagajewska A.,
the neoglottis with the use of quantitative videofluoroscopy.
Arch Otolaryngol. Head Neck Surg. 2003; 129 (9): 1000-5,
W.: Wpływ czynników osobowościowych na przebieg
18. Mozolewski E., Jach K., Tarnowska C.: W sprawie techniki
procesu rehabilitacji głosu i mowy po operacji całko-
chirurgicznej obniżenia napięcia zwieracza gardłowo-prze-
29-35.
Olszański W., Gieroba B., Warchoł J., Morshed K., Gołąbek W.: Analiza akustyczna mowy przetokowej w porównaniu z mową przełykową u chorych po całkowitym usunięciu krtani. Otolaryng. Pol. 2004; 58(3): 473-479.
6.
tomy. J Laryngol Otol. 2000; 114(10): 768-771.
in der Bundesrepublik Deutschland. Voice rehabilitation
witego usunięcia krtani. Psychoonkologia 2001, Nr 9,
5.
Nose Throat J. 1995; 74(6): 405-408.
Tarnowska C., Towpik E., Weir N., Folz B.J., Ferlito A.: Hi-
Żebryk-Stopa A., Kraśny J., Zygarowicz M. Golusiński
4.
pharyngeal myotomy for tracheoesophageal speech. Ear
Pietruch R., Michalska M., Konopka W., Grzanka A.: Meto-
łykowego (zgp). Otolaryng. Pol. 1986; 40(4): 239-246).
19. Singer M.I., Blom E.D., Hamaker R.C.: Pharyngeal plexus
neurectomy for alaryngeal speech rehabilitation. Laryngoscope. 1986; 96(1): 50-54.
20. Hamaker R.C., Blom E.D.: Botulinum neurotoxin for pharyngeal constrictor muscle spasm in tracheoesophageal voice restoration. Laryngoscope, 2003; 113(9): 1479-1482.
dy badań ekspresji mowy u osób po usunięciu krtani. Bio-
21. Ramachandran K., Arunachalam P.S., Hurren A., Marsh
algoritms and Med-Systems. Journal. Edited by Medical
R.L., Samuel P.R.: Botulinum toxin injection for failed
College-Jagielonian University. 2005; 1(1/2): 175-182.
tracheo-oesophageal voice in laryngectomees: the Sunder-
Pruszewicz A.: Analiza i ocena czynników wpływających
land experience. J Laryngol Otol. 2003; 117(7): 544-548.
na rehabilitacje głosu i mowy u chorych po całkowitym
22. Tarnowska C., Kołodziej B., Domagała W., Teresińska E.,
wyłuszczeniu krtani. Praca habilitacyjna. Klinika Otola-
Kordowski J.: Czynniki ryzyka wysokiego ciśnienia w ob-
ryngologii Akademii Medycznej w Poznaniu, 1970.
rębie segmentu gardłowo-przełykowego po laryngektomii
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 4 , nr 1, s t yc ze ń – l ut y 2 010
41
42
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
całkowitej i laryngofaryngektomii w aspekcie opanowania
25. Grochowska E.: Zaburzenia aktu połykania po laryngekto-
mowy przełykowej. W książce; Zaburzenia procesu komu-
mii całkowitej. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk
nikatywnego Pod redakcją Andrzeja Obrębowskiego i Zbi-
medycznych. Katedra i Klinika Otolaryngologii i Onkologicz-
gniewa Tarkowskiego. Wyd. Fundacji „ORATOR”, Lublin
2003, s. 85-120.
nej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. 2007 r.
26. Tarnowska C., Stańczyk D., Szostak S., Almakiewicz R.,
23. Tarnowska C., Stańczyk D., Jaworowska E., Paradowska
Kołodziej B., Rogowska D., Jarema A.: Funkcja hormonal-
B., Firlit K.: Czynniki wpływające na morfologię i funkcję
na tarczycy po leczeniu raka krtani. Otolaryngol Pol. 1999;
gardła oraz zwieracza gardłowo-przełykowego po laryngek-
53(3): 289-292.
tomii całkowitej. Cz. I. Przydatność badania wideolaryngo-
27. Olson N.R., Callaway E. Nonclosure of pharyngeal muscle
skopowego gardła i zwieracza gardłowo-przełykowego po
after laryngectomy. Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. 1990;
laryngektomii całkowitej w prognozowaniu opanowania
mowy przełykowej. Otolaryng. Pol. 2003; 57(5): 699-708.
99(7 Pt 1): 507-508.
28. Clevens R.A., Esclamado R.M., Hartshorn D.O., Lewin
24. Tarnowska C., Stańczyk D., Matyja G., Jaworowska E.,
J.S.: Voice rehabilitation after total laryngectomy and tra-
Firlit K., Paradowska B.: Czynniki wpływające na morfolo-
cheoesophageal puncture using nonmuscle closure. Ann
gie i funkcję gardła oraz zwieracza gardłowo-przełykowego
Otol Rhinol Laryngol. 1993;102(10): 792-796.
po laryngektomii całkowitej. Cz. II. Wpływ zmian zwyrod-
29. Wang C.P., Tseng T.C., Lee R.C., Chang S.Y. The tech-
nieniowych w szyjnym odcinku kręgosłupa na ciśnienie
niques of nonmuscular closure of hypopharyngeal defect
spoczynkowe w obrębie zwieracza gardłowo-przełykowego
following total laryngectomy: the assessment of complica-
po laryngektomii całkowitej. Otolaryng. Pol. 2003; 57(6):
tion and pharyngoesophageal segment. J. Laryngol. Otol.
835- 845.
1997; 111(11): 1060-1063.
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 4 , nr 1, s t yc ze ń – l ut y 2 010