Odporność przeciwzakaźna. Profilaktyka chorób zakaźnych
Transkrypt
Odporność przeciwzakaźna. Profilaktyka chorób zakaźnych
Odpornośd przeciwzakaźna. Profilaktyka zakażeo bakteryjnych i wirusowych Beata Sokół-Leszczyoska Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej WUM [email protected] Odpornośd swoista Czynna • naturalna - przechorowanie lub przebycie zakażenia bezobjawowego • sztuczna - szczepienie Bierna • naturalna - matka - płód, karmienie pokarmem matki • sztuczna - surowica, immunoglobuliny Szczepionka - definicja Wprowadzenie do ustroju preparatu biologicznego zawierającego antygen w formie żywych, lecz osłabionych (atenuowanych) lub zabitych drobnoustrojów lub ich produktów w celu wytworzenia odporności humoralnej/komórkowej Odpornośd poszczepienna Zjawisko pamięci immunologicznej Po wprowadzeniu do organizmu antygenu szczepionkowego dochodzi do rozwoju pierwotnej reakcji immunologicznej wyniku której powstaje pamięd immunologiczna. W wypadku zakażenia danym patogenem występuje wtórna reakcja immunologiczna, bardziej intensywna, szybsza, która zapobiega chorobie • Zapoczątkowana jest przez komórki prezentujące antygen (APC, głównie komórki dendrytyczne) • Komórki te prezentują antygen szczepionkowy limfocytom, co prowadzi do aktywacji, proliferacji i różnicowania • Limfocyty różnych typów współdziałają ze sobą, w wyniku czego komórki B przekształcają się w plazmocyty produkujące przeciwciała (odpowiedź humoralna) • Jednocześnie dochodzi do wytworzenia komórek pamięci Li T i Li B (odpowiedź komórkowa) Adiuwant • Szczepionki atenuowane zawierają osłabione (chemicznie) drobnoustroje • Powoduje to słabszą odpowiedź immunologiczną po szczepieniu • Dlatego dodaje się do szczepionek adiuwanty – substancje przyspieszające i wzmacniające odpowiedź immunologiczną poprzez wpływ na prezentację antygenu limfocytom oraz produkcje cytokin i dopełniacza oraz tworzenia depot w miejscu podania szczepionki Porównanie szczepionek polisacharydowych ze skoniugowanymi z białkiem nośnikowym polisacharydowe skoniugowane z białkiem nośnikowym • Indukcja odpowiedzi T-zależnej brak Immunogennośd u dzieci do 2 rż brak Długotrwała pamięd immunologiczna brak Wzmocnienie odpowiedzi immunologicznej (dawka przypominająca) brak Wpływ na nosicielstwo brak jest jest jest jest jest Szczepionki Szczepionka przeciw gruźlicy Zawiera żywe atenuowane prątki Mycobacterium bovis BCG (Bacille Calmette Guerin) • Szczepionka DTP (Di-Te-Per) • Pełnokomórkowa - toksoid Szczepionka przeciw polio • zabita, inaktywowana • żywa, atenuowana • Acelularna - toksoid błoniczy, Szczepionki przeciw odrze, różyczce, śwince monowalentne - żywe atenuowane • przeciw odrze • przeciw różyczce • przeciw śwince poliwalentna: MMR (measles, mumps, rubella) przeciwko odrze+różyczce+śwince błoniczy, toksoid tężcowy, zabite pałeczki krztuśca toksoid tężcowy kompenta przeciwkrztuścowa: toksoid włókienkowa hemaglutynina pertaktyna krztuścowe aglutynogeny szczepionki • - Anatoksyna (toksoid) – unieczynniona toksyna, np..: błoniczna, tężcowa Szczepionki zawierające DNA • DNA - gen kodujący białko drobnoustroju zostaje umieszczony na plazmidzie, który zostaje podany do tkanki. Gen przedostaje się do jądra komórkowego, następuje ekspresja w komórkach gospodarza; duża immunogennośd Przykłady zastosowao szczepionek DNA Szczepienia profilaktyczne Na modelach zwierzęcych pozytywny efekt ochronny Choroby wirusowe: grypa, HSV-1, HSV-2, odra, wścieklizna Choroby bakteryjne: Mycobacterium tuberculosis, Helicobacter pylori, Salmonella typhomurium Choroby pasożytnicze: malaria Choroby autoimmunologiczne Alergie Choroby nowotworowe Wytwarzanie przeciwciał Wpływ szczepieo na sytuację epidemiologiczną • Szczepienia masowe odpornośd zbiorowiskowa • Spadek zapadalności oraz ilości krążących drobnoustrojów • Eliminacja • Eradykacja choroby zakaźnej Przeciw Haemophilus influenzae typ B (Hib) Przeciw Neisseria meningitidis • Oczyszczony antygen otoczkowy połączony z nośnikiem białkowym np..: toksoidem błoniczym, tężcowym (szczepionka skoniugowana) • • • N. meningitidis - znanych jest 13 serotypów w Polsce dominuje serotyp B (ok.. 65% przypadków)m serotyp C (ok.. 30% przypadków) Szczepionka skoniugowana zawiera oczyszczony polisacharyd otoczkowy + białko np.. toksyna tężcowa • szczepionki dostępne w Polsce i na świecie zawierają następujące grupy serologiczne: • A+C • A+C+W-135+Y • B – nowa szczepionka Cocooning: a concept to protect young children from infectious diseases. Grizas AP, Camenga D, Vázquez M. Current Opinion in Pediatrics, 2012; 24: 92–97 Kokonowa strategia szczepieo – sposób na ochronę najmłodszych dzieci przed chorobami zakaźnymi Szczepienie domowników jest najlepszą strategią zapobiegania zachorowaniom wśród niemowląt. Jak się szacuje, w amerykaoskiej sytuacji epidemiologicznej krztuśca, aby zapobiec 1 przypadkowi choroby u niemowlęcia w strategii kokonowej trzeba by zaszczepid 605 domowników; w przypadku tradycyjnego podejścia, tj. szczepienia nastolatków, ten sam efekt wymaga zaszczepienia prawie 4-krotnie większej grupy – aż 2325 osób. Szczepienie przeciwko gruźlicy wciąż konieczne19.05.2015 Chod niektóre kraje w Europie rezygnują z masowych szczepieo noworodków przeciwko gruźlicy, w Polsce, ze względu na wciąż duży wskaźnik zapadalności na tę chorobę, nie jest to możliwe – przekonywano podczas piątkowej konferencji „Czym ryzykujemy nie szczepiąc dzieci?” zorganizowanej przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (PZH), a podsumowującej obchody Europejskiego Tygodnia Szczepieo 2015. Jak ryzyko zachorowania na gruźlicę kiedykolwiek w życiu wśród osób zakażonych prątkiem gruźlicy wynosi średnio 10%. Jest ono znacznie większe w przypadku zakażenia dzieci – u tych, które zakażeniu uległy w pierwszym roku życia ryzyko zachorowania na gruźlicę płuc i węzłów chłonnych wynosi aż 40%, a na gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 10–20%. Dlatego szczepienie noworodków przeciwko gruźlicy ma szczególne znaczenie. Według ekspertów z masowych szczepieo BCG można zrezygnowad, jeśli zapadalnośd na gruźlicę płuc z dodatnim wynikiem rozmazu plwociny wynosi w danym kraju <5 przypadków na 100 000 ludności. Polska nie spełnia jeszcze tego kryterium – zapadalnośd na gruźlicę płuc utrzymuje się na poziomie 7,3/100 000 mieszkaoców, chod są w tym przypadku regionalne różnice, np. w województwach lubuskim i opolskim wskaźnik jest mniejszy niż 5/100 000 mieszkaoców, ale w województwach śląskim i lubelskim wynosi około 10 W 2014 roku w Polsce zaszczepiono przeciwko gruźlicy 92% wszystkich urodzonych. Stosowana w Polsce szczepionka jest bezpieczna – niepożądane odczyny poszczepienny notowane są zaledwie u 0,09% zaszczepionych dzieci. Czy szczepienie przeciwko WZW typu B w wiekudorosłymzapewnia długotrwałąochronę? CID 2015 Wbadaniuobserwacyjnymocenionoczasutrzymywaniasięseroprotekcji u pracownikówplacówekopiekizdrowotnej,którzypoddalisiękompletnemu,3dawkowemuszczepieniuprzeciwkowirusowemuzapaleniuwątroby(WZW)typuB w wiekudorosłym(18–60 lat). Czasodpodaniapierwszejdawkiszczepieniawynosiłśrednio18 lat (10–31 lat). Stężenieanty-HBs wynosiło<12 IU/l,tj.wartościuznanejzaochronną. Osobomtymzaproponowanoszczepienieprzypominające. Poszczepieniuprzypominającymochronnestężenieanty-HBs stwierdzono u pracowników,cowskazuje,żeosobytebyłybychronionew razie kontaktu z wirusem. Starszy wiek w momencieszczepieniabyłjedynymznamiennymczynnikiem ryzykazmniejszeniastężeniaanty-HBs poniżejwartościochronnejw ciągu10–31 lat od szczepienia podstawowego. Wniosek szczepieniedorosłychpracownikówplacówekopiekizdrowotnejprzeciwkoWZWtypu Bzapewniłodługotrwałąochronęprzedzakażeniem. U większościosóbzestężeniemanty-HBs poniżejwartościochronnejobserwowano szybkąodpowiedźanamnestycznąposzczepieniuprzypominającym. Szczepionki przeciw Streptococcus pneumoniae • Znanych jest ponad 90 typów serologicznych • Zapobiegają zapaleniu opon mózgowych i innym chorobom wywoływanym przez S.pneumoniae. 1) Wielocukier otoczkowy każdego z wymienionych 23 serotypów Streptococcus pneumoniae: • 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19F, 19A, 20, 22F, 23F, 33F. Szczepionki przeciwko pneumokokom szczepionka skoniugowana zawiera oczyszczony polisacharyd otoczkowy połączonyzbiałkiemnp..:toksyna tężcowa 2) Skoniugowana (białkonośnikowe- toksoidbłoniczy) 7 walentna (serotypy 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F i 23) 3) Skoniugowana (białkonosnikowe - białkoDH. influenzae, szczepy bezotoczkowe,toksoidtężcowy, toksoidbłoniczy)10 walentna (serotypy: 1, 5, 7F, 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F i 23) 4) Skoniugowana (białkonośnikowe –toksoid błoniczy)– 13 walentna (serotypy: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F, 23F). Jakiebyłyefektybrytyjskiegoprogramuszczepieńprzeciwkopneumokokom? Po 3 latachrealizacjiprogramuszczepieńniemowląt13-walentnąszczepionkąprzeciwko pneumokokomzapadalnośćnainwazyjnąchorobępneumokokową zmniejszyłasię w całejpopulacji.JID 2014 W 2006 r. w WielkiejBrytaniiwprowadzonoprogramszczepieńniemowlątprzeciwko pneumokokomszczepionką7-walentną W 2010 r. PCV-7 zastąpionoszczepionkąPCV-13. ZapadalnośćnaIChP w latach 1996–1997 wyniosła10/100 000 osobolat, w okresie stosowania PCV-7 (lata 2007–2008)zmniejszyłasiędo8/100 000 osobolat, a po wprowadzeniu PCV-13 (lata 2012–2013) do 7/100 000 osobolat. Największąredukcjęzaobserwowanou dzieci do 2. rż. – z 37/100 000 do odpowiednio 29/100 000 (PCV-7) i 14/100 000 (PCV-13). Powprowadzeniuszczepieńpreparatem7-walentnymzapadalnośćnaIChP wywołanąprzez typyserologiczneuwzględnionew PCV-7 zmniejszyłasięrocznieo 76% (w grupie do 2. rż.) 41% (>2 r.ż.)równocześniezanotowanozwiększeniezapadalnościnazakażeniainnymi typami pneumokoka, tj. 6 typamiuwzględnionymiw PCV-13, lecz nie w PCV-7, oraz typami nieszczepionkowymi Po zamianie PCV-7 na PCV-13 zapadalnośćnaIChP wywołaną6 dodatkowymi serotypami objętymiPCV-13 zmniejszyłasięznamienniewewszystkichgrupachwiekowych –rocznie o 64% u dzieci do 2. rż. i o 46% w grupiewiekowej≥2 lat. U dzieci >2 rż. zaobserwowano równieżzmniejszeniezapadalnościnazakażeniawywołanetypaminieszczepionkowymi (rocznie o 19%). Wniosek zmniejszeniezapadalnościnaIChP zarównou dzieciobjętychszczepieniem,jaki wpozostałej populacjiwskazujenaskutecznośćprowadzonegoprogramuszczepieńprzeciwko pneumokokom. ZaobserwowanawiększazachorowalnośćnaIChP wywołanąprzeztypynieszczepionkowe wskazujenakoniecznośćdalszegomonitorowaniaepidemiologiizakażeńpneumokokowych i skutecznościrzeczywistejPCV-13. poliomielitis Tereny endemicznie – transmisja dzikiego wirusa : Afganistan, Nigeria i Pakistan WpółnocnejNigeriiszczepnomadówFulani – 99% dzieci niezaszczepionych Program WHO Szczepionka przeciwko chorobom wywoływanym przez HPV 1)Szczepionkamaceluzabezpieczenieprzedchorobamiwywoływanymiprzezwirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 6, 11, 16 i 18 Substancjaczynna:nieposiadającezdolnościzakażania,wysokooczyszczonebiałkodla każdegoztypów(6, 11, 16 i 18) wirusa brodawczaka ludzkiego. BiałkoL1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 6 BiałkoL1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 11 BiałkoL1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 16 BiałkoL1 wirusa brodawczaka ludzkiego1 typu 18 wirusbrodawczakaludzkiego(ang.HumanPapillomavirus)=HPV+białkoL1 w postaci wirusopodobnychcząsteczekwytwarzanychwkomórkachdrożdży(Saccharomyces cerevisiae CANADE 3C-5 (Szczep 1895)) w technologii rekombinowanego DNA. adsorbowane na adiuwancie amorficznego siarczanu wodorofosforanu glinu 2)białkaL1 dladwóchtypówwirusabrodawczakaludzkiego(HPV,typy 16 i 18) przeznaczonadoprofilaktykiśródnabłonkowejneoplazjiszyjkimacicywysokiegostopnia (CIN – nieprawidłowyprzedrakowyrozrostkomórekstopnia2 i 3) oraz raka szyjki macicy związanychprzyczynowozwirusembrodawczakaludzkiego(HPV)typu16 i 18. AJE 2013 HPV 2-walentnaszczepionkaprzeciwkoHPVzawierającatypyw16i 18 (3 dawki) w okresie 4 lat obserwacji, w grupie zaszczepionej przeciwko HPV, w porównaniuz grupą kontrolną,stwierdzono: mniejsze ryzyko rozwoju HSIL (zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia) (2,5 vs 4,8%) mniejsze ryzyko rozwoju ASC-US i/lub LSIL (nieprawidłowe (atypowe) komórki nabłonka płaskiego o nieustalonym znaczeniu i/lub zmiany śródnabłonkowe małego stopnia ) (17,2 vs 21%) mniejszeryzykoskierowanianakolposkopię(15 vs 19%) nieznamienniemniejszeryzykozabieguusunięciazamianypatologicznejszyjki macicy (1,1 vs 1,9%) Wnioski: Zaszczepieniemłodychkobiet,któreniebyłyzakażoneHPV,3dawkami 2-walentnejszczepionkiprzeciwkoHPV(typów16i 18) zmniejszyło, w porównaniuz placebo, ryzykowystąpieniaw ciągu4latodszczepienia zmianśródnabłonkowychdużegoi małegostopniaorazliczbę kolposkopii i zabiegowego leczenia zmian dysplastycznych szyjki macicy. znamiennezmniejszeniewskaźnikówhospitalizacjiz powodu brodawek płciowychu kobiet w wieku 15–24latmożewynikaćz wprowadzenia programuszczepieńprzeciwkoHPV. Mniejsza liczba hospitalizacji u mężczyznw okresie realizacji programu sugerujewytworzenieodpornościzbiorowiskowej. Szczepionka DTP (Di-Te-Per) Pełnokomórkowa: zawieratoksoidbłoniczy,toksoid tężcowy,zabitepałeczkikrztuśca Acelularna: zawieratoksoidbłoniczy, toksoidtężcowy komponentaprzeciwkrztuścowa: toksoid, włókienkowahemaglutynina, pertaktyna, krztuścoweaglutynogeny Krztusiec a szczepienia Odpornośćpozachorowaniu ipełnymszczepieniutrwa około10-15 lat Szczepieniejeślinie zapobiegnie zachorowaniu, tołagodziprzebieg Doroślichorująnajczęściej subklinicznie Przewlekłykaszelwymaga diagnostyki w kierunku krztuśca. Przeciw grypie Podjednostkowa - zawiera podjednostki hemaglutyniny i neuraminidazy rozszczepiona rozszczepione wiriony pozbawione lipidowej otoczki W Polsce są zarejestrowane szczepionki przeciwko grypie: Rozszczepiona - rozszczepione wiriony pozbawione lipidowej otoczki, otrzymywane w hodowli na zarodkach kurzych Podjednostkowa - zawiera podjednostki hemaglutyniny i neuraminidazy, otrzymywane w hodowli na zarodkach kurzych oraz otrzymywane w hodowli tkankowej MDCK Wirosomalne- otrzymywane w hodowli na zarodkach kurzych Dogrupzwiększonegoryzykaciężkiegoprzebiegugrypyi jej powikłańnależąm.in.chorzynacukrzycę(typu1 i 2). Powikłaniagrypyu chorychnacukrzycę- zapaleniepłuc,oskrzeli, zapalenie zatok przynosowych, pogorszenie przebiegu cukrzycy, jednakwystępująoneistotnieczęściej. Uchorychnacukrzycęchorobowośći umieralnośćz powoduzakażeń wirusowych i bakteryjnychjestwiększaniżw populacjiogólnej. Spośródwszystkichdostępnychi zweryfikowanych naukowo metod zapobieganiazachorowaniomnagrypęorazjejpowikłaniom najskuteczniejsząjestcoroczneszczepienie. Szczepienie przeciwko grypie Meta-analiza 6 randomizowanych, kontrolowanych klinicznychbadańwykazała,żeszczepienie przeciwkogrypiepowodowało 36% spadek ryzyka zdarzenia sercowonaczyniowego 55%spadekryzykapoważnychniepożądanych zdarzeńsercowo-naczyniowychuchorych,którzy niedawnoprzeszlizostryzespółwieńcowym Przewlekłechoroby)*chorującymnaastmę Układuoddechowego)*zniewydolnościąukł odd *) chorym na POCHP Szczepionka przeciwko rotawirusom Chroniniemowlętaimałedzieciprzedzapaleniem żołądkai jelit(biegunkąi wymiotami)wywołanym zakażeniemrotawirusem. Substancje czynne zawarte w szczepionce to5szczepówreasortantówludzko-bydlęcych rotawirusa: G1 2,2 X 106 Jedn. Infekc. G2 2,8 X 106 Jedn. Infekc. G3 2,2 X 106 Jedn. Infekc. G4 2,0 X 106 Jedn. Infekc. P1[8] 2,3 X 106 Jedn. Infekc. Szczepionka przeciwko meningokom grupy B • Zarejestrowana 14 stycznia 2013 r. w Unii Europejskiej • • Zawiera 4 rekombinowane antygeny białkowe: NadA, fHbp, NHBA, PorA P1.4. szczepionka rekombinowana: antygeny produkowane przez inną bakterię, której wprowadzono gen (FNA) umożliwiający produkcję tych składników Można stosować u dzieci po ukończeniu 2 m.ż. Dla dzieci, młodzieży i dorosłym Brak dotychczas danych co do bezpieczeństwa i skuteczności u osób >50 rż W badaniach klinicznych nie oceniono skuteczności w zapobieganiu zachorowaniom na inwazyjną chorobę meningokokową, tylko analizowano immunogenność, oznaczają stężenie przeciwciał przeciwko 4 antygenom zawartym w szczepionce U niemowląt i dzieci do 2 rż najczęściej obserwowaną reakcją niepożądaną była tkliwość i rumień w miejscu wstrzyknięcia z objawów ogólnoustrojowych gorączka i rozdrażnienie. • • • •