WAżNE TEMATY

Transkrypt

WAżNE TEMATY

Food-lex • 1/2012
Nr 1 / 2012
kwartalnik
iSSn: 2299-6486
Egzemplarz bezpłatny
www.pfpz.pl
prawo żywnościowE –
{
}
quo vadis?
bezpieczeństwo i jakość żywNości
•
zNakowaNie
•
środowisko
•
Nowe przepisy
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
Dlaczego Food-Lex?
Sukces na konkurencyjnym rynku przetwórstwa żywności zależy od wielu czynników, jednak
niewątpliwie jednym z najważniejszych i podstawowym dla utrzymania i rozwijania działalności jest zapewnienie zgodności z obowiązującymi wymaganiami prawa żywnościowego i ochrony środowiska.
Trudno przecenić wagę i znaczenie produkcji i przetwórstwa żywości zarówno dla gospodarki, jak i społeczeństwa. Zakres odpowiedzialności tej największej branży przemysłu w Polsce
i w unii europejskiej obejmuje tak ważne społecznie obszary, jak bezpieczeństwo żywności,
jakość, oddziaływanie na środowisko, komunikację z konsumentem, bezpieczeństwo żywnościowe. Praktycznie każdy z tych obszarów jest szczegółowo uregulowany przepisami prawa
krajowego i unijnego. Bez znajomości tych przepisów trudno wyobrazić sobie, że jakakolwiek
firma jest w stanie dostarczać produkt bezpieczny, prawidłowo oznakowany i przyjazny środowisku. Błędy popełnione w tym obszarze mogą w bardzo krótkim czasie doprowadzić do utraty
zaufania konsumentów i upadku firmy.
Prawo żywnościowe unii europejskiej ze względu na złożoność i szeroki zakres tematyczny należy do jednych z najbardziej skomplikowanych. Sformułowane w wielu aktach prawnych wymaga niezwykłej dokładności w implementacji. Dodatkowe utrudnienie stanowi fakt ciągłej
aktualizacji dotychczasowych przepisów oraz powstawanie nowych, co zmusza firmy sektora
żywnościowego do stałego śledzenia zmian i dostosowywania się do nich. Jednak sama znajomość już obowiązujących przepisów często nie wystarcza, ponieważ przedsiębiorca musi również znać prawidłowe interpretacje wymagań prawnych oraz z odpowiednim wyprzedzeniem
zaplanować wprowadzenie zmian dostosowawczych w swojej firmie.
Z myślą o ułatwieniu firmom poruszania się w tym niezwykle trudnym i niosącym spore ryzyko dla prowadzonej działalności obszarze Polska Federacja Producentów Żywności Związek
Pracodawców rozpoczyna wydawanie kwartalnika, w którym będziemy koncentrować się na
najważniejszych, z punktu widzenia praktycznego stosowania prawa żywnościowego i ochrony środowiska, zagadnieniach. Celem kwartalnika Food-Lex jest podzielenie się z Państwem
wiedzą i doświadczeniem najlepszych ekspertów i praktyków. Dostarczenie najnowszej wiedzy
z zakresu prawa żywnościowego oraz innych zagadnień ważnych dla przemysłu żywnościowego. Szczegółowe zapoznawanie z aktualnym stanem prawnym z zakresu znakowania, stosowania substancji dodatkowych i aromatów, higieny produkcji, składu produktów, zanieczyszczeń
żywności, postępowania w sytuacjach kryzysowych i innych bieżących kwestii legislacyjnych.
Kwartalnik zawiera artykuły i informacje pisane z myślą o wszystkich, w których codziennej
pracy niezbędna jest znajomość prawa żywnościowego, również osób nieposiadających wykształcenia prawniczego. Jeżeli w swojej firmie odpowiadają Państwo za kwestie zgodności
z przepisami prawa żywnościowego i ochrony środowiska na poszczególnych etapach projektów i badań technologicznych produktów spożywczych, procesu produkcji oraz wprowadzania do obrotu – Food-Lex jest właśnie dla Państwa. Szczególnie przydatna w praktycznym wymiarze dostosowywania się do nowych przepisów może okazać się sekcja dotycząca
okresów przejściowych ustanowionych w ważniejszych aktach prawnych, a także informacje
na temat interpretacji oraz aktualnie prowadzonych prac legislacyjnych. Ponadto dla osób
początkujących w tematyce prawa żywnościowego planujemy już od stycznia 2013 r. wprowadzenie sekcji dotyczącej podstawowych zagadnień z zakresu prawa żywnościowego. Dodatkowym wsparciem w Państwa pracy będzie niewątpliwie dostęp w ramach prenumeraty do
bazy danych aktów prawnych unijnych i polskich.
Zapraszam do lektury i współpracy.
Andrzej Gantner
redaktor naczelny
numer 1
3
W numerze
1/2012
WAżNE TEMATY
}
WAżNE TEMATY
}
prawo żywnościowe
środowisko
4
NOWE PRZEPISY
}
FOCUS
}
SEMINARIA
I KONFERENCJE
}
7
52
51
59
WYDAWCA
Polska Federacja Producentów Żywności
Związek Pracodawców
00-613 Warszawa
ul. Chałubińskiego 8
Tel. (+048) 22 830 70 55
Faks (+48) 22 830 70 56
Internet: www.pfpz.pl
e-mail: [email protected]
ZESPÓŁ REDAKCYjNY
redaktor naczelny – Andrzej Gantner
Tel. (+048) 22 830 70 55
Faks (+48) 22 830 70 56
Z-ca red. naczelnego – Dorota Kozłowska
Tel. (+048) 22 830 70 55
Faks (+48) 22 830 70 56
Kolegium redakcyjne:
Jacek Czarnecki, Krzysztof Skierkowski,
Ilona Bernat, Paweł Badowski
60
72
71
75
ADRES REDAKCJI
00-613 Warszawa
Tel. (+048) 22 830 70 55
Faks (+48) 22 830 70 56
MARKETING, REKLAMA I PRENUMERATA
monika Jonczak
Tel. (+048) 22 830 70 55
Faks (+48) 22 830 70 56
OPRACOWANIE GRAFICZNE
Joanna Piekarska
DRUK
Poligrafia Janusz nowak Sp. z o.o.
76
77
redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, reklam
i innych materiałów płatnych.
redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji
zamówionych tekstów oraz nieodsyłania materiałów
niezamówionych do druku.
Przedruk wyłącznie za zgodą wydawcy.
Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa.
nakład: 1500 egz.
numer 1
W numerze
7
Postępowanie przedsiębiorcy w przypadku urzędowej kontroli żywności
maciej Siwiec – Kancelaria Salans
10
Wkrótce obowiązkowe zmiany etykiet produktów spożywczych
Dorota Kozłowska – Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców
16
19
22
27
29
35
43
1/2012
Prace EFSA związane z oceną naukową tzw. funkcjonalnych oświadczeń zdrowotnych
Iwona Wiśniewska – Główny Inspektorat Sanitarny, Punkt Koordynacyjny eFSA
Barbara Jaworska-Łuczak – urząd rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów medycznych i Produktów Biobójczych
Oświadczenia zdrowotne w Nestlé
Jacek Czarnecki – nestlé Polska S.A.
„życie w sposób zrównoważony” – plan firmy Unilever i doświadczenia w zakresie stosowania oświadczeń
zdrowotnych
Paweł Badowski – unilever Polska Sp. z o.o.
Stosowanie i rola oświadczeń zdrowotnych w komunikacji do konsumenta – praktyczne aspekty
i doświadczenia firmy Danone w Polsce
Ilona Bernat, Izabela redmer – Danone Sp. z o.o.
Aspekty prawne stosowania aromatów w żywności
Joanna Gajda-Wyrębek – Zakład Bezpieczeństwa Żywności, narodowy Instytut Zdrowia Publicznego
– Państwowy Zakład Higieny
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne żywności i ogniska zatruć pokarmowych w UE na przestrzeni lat 2009–2011
dr inż. eliza Konecka-matyjek – Pracownia Systemów Zarządzania Jakością, Instytut Żywności i Żywienia
Odpowiedzialność za wprowadzenie do obrotu zafałszowanego artykułu rolno-spożywczego w świetle wyroku
WSA z 17 października 2011 r., VI SA/Wa 1371/11
Wojciech Olszewski – Kancelaria Salans
45
Akrylamid – kontrowersyjna substancja w żywności
Anna Zaborowska, Krzysztof Skierkowski
53
Wymagania zasadnicze dla opakowań i środowiskowe znakowanie opakowań
Agnieszka Jaworska – Stowarzyszenie eKO-PAK
58
Najważniejsze wymagania środowiskowe przy uruchamianiu przedsiębiorstwa przetwórstwa żywności
ewa rutkowska-Subocz – Kancelaria Salans
60
Okresy przejściowe
62
Nowości legislacyjne
65
Lista opublikowanych przepisów unijnych i polskich
73
Prace legislacyjne
76
Relacja z konferencji PFPż ZP „Znakowanie środków spożywczych – nowe wymagania prawne”
numer 1
5
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
6
numer 1
}
urzędowa kontrola
MACIEJ SIWIEC
Kancelaria Salans
Postępowanie przedsiębiorcy
w przypadku urzędowej
kontroli żywności
K
ontrole żywności prowadzone przez właściwe
organy są nieodłącznym elementem funkcjonowania sektora żywnościowego. Każdy
z pracowników sektora żywieniowego musi
więc liczyć się z tym, że weźmie w nich bezpośredni bądź choćby pośredni udział. Lista podmiotów
mogących prowadzić tego typu inspekcje jest długa i obejmuje m.in.: Państwową Inspekcję Sanitarną, Inspekcję
Weterynaryjną, Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów
Rolno-Spożywczych. Rodzaj i przebieg kontroli zależą od
organu, przez który zostaje ona wszczęta, jak również od
bezpośredniej przyczyny kontroli. Można jednakże wskazać na pewne uniwersalne zasady postępowania, które
pomogą przejść okres inspekcji bez zbędnych obaw oraz
nie dopuszczą do tego, aby wyniki kontroli zawierały jakiekolwiek nieuzasadnione ustalenia. Zasady takie powinny
być znane zarówno pracownikom zakładu, jak i kadrze
kierowniczej, tak aby możliwa była świadoma, korzystna
dla firmy współpraca w czasie inspekcji.
Zasady ogólne
Zazwyczaj wszelkie organy państwowe, chcąc przeprowadzić kontrolę działalności gospodarczej, zobowiązane są
do uprzedniego uprzedzenia o tym przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 78 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (dalej: SDG) organy kontroli zawiadamiają przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli.
Ta ogólna zasada nie zawsze dotyczy jednak przedsiębiorców działających w branży spożywczej. Zgodnie z art. 3 ust.
2 rozporządzenia (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli
urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz reguła-
mi dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt,
kontrole urzędowe przeprowadzane są bez wcześniejszego
uprzedzenia. Oznacza to, że większość kontroli przeprowadzanych u przedsiębiorców prowadzących działalność
w branży spożywczej będzie miała właśnie taki niezapowiedziany charakter.
Przygotowanie do kontroli
Pomimo to, że kontrole żywności będą miały zazwyczaj
niezapowiedziany charakter, można w pewnym stopniu
się do nich przygotować. Podstawowym działaniem w tym
zakresie powinno być wyznaczenie osób odpowiedzialnych za kontakt z inspektorami i weryfikację prawidłowości podejmowanych przez nich działań. Powinny być
to osoby z odpowiednim doświadczeniem, znające zakres
uprawnień i podejmowanych przez kontrolerów działań.
Ważne jest zarówno regularne szkolenie takich osób, jak
i informowanie pozostałych pracowników, w jaki sposób
powinni oni postępować. W tym celu warto przygotować
procedury precyzujące działania w trakcie kontroli i opracować przystępne dla pracowników wytyczne zawierające
najważniejsze informacje (np. co powinno zawierać upoważnienie do przeprowadzenia kontroli). W każdej chwili w zakładzie powinien znajdować się co najmniej jeden
z wykwalifikowanych w zakresie kontroli pracowników,
aby to on mógł decydować, jakie działania powinny być
podjęte w przypadku wizyty kontrolerów.
Wszczęcie kontroli
Standardowa kontrola rozpoczyna się od wejścia kontrolujących na teren zakładu. Kontrolerzy kontaktować się będą
przede wszystkim z samym kontrolowanym albo z upoważnioną przez niego osobą. Większość kontroli prowadzona
numer 1
7
{ WAżNE TEMATY
8

prawo żywnościowe
może być tylko w obecności kierownika zakładu lub osoby
przez niego upoważnionej. Jeśli kontrolerzy nie zastaną
w zakładzie żadnej z tych osób, będą mogli rozpocząć działania w obecności przywołanego przez nich świadka (por.
np. art. 15 ustawy o Inspekcji Handlowej – dalej IH). Osoba upoważniona w pierwszej kolejności powinna sprawdzić zasadność wszczęcia kontroli oraz ważność przedstawianych przez kontrolujących dokumentów – legitymacji
służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia kontroli.
W szczególności należy zwrócić uwagę na upoważnienie,
upewniając się, czy zawiera ono wszystkie niezbędne dane.
Na przykładzie kontroli prowadzonej przez Inspekcję Handlową (art. 13 ust. 2) upoważnienie takie powinno zawierać: 1) oznaczenie organu kontroli; 2) wskazanie podstawy
prawnej; 3) datę i miejsce wystawienia; 4) imię, nazwisko
i stanowisko kontrolującego oraz numer jego legitymacji
służbowej; 5) oznaczenie kontrolowanego; 6) określenie
przedmiotu i zakresu kontroli; 7) określenie daty rozpoczęcia przewidywanej daty zakończenia kontroli; 8) podpis
oraz stanowisko lub funkcję osoby udzielającej upoważnienia; 9) pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego. Jeśli brak jest takiego upoważnienia lub jest ono
niekompletne, kontrola nie powinna być prowadzona.
Szczególnie istotne jest także uzyskanie i przeanalizowanie
informacji o tym, jaki jest zakres przedmiotowy i czasowy
kontroli. Pracownicy firmy powinni zostać jak najszybciej
poinformowani o tym, w jakim zakresie zakład jest kontrolowany i w jakim zakresie kontrolerom udzielane mają
być informacje. Należy także dopilnować, aby nie były podejmowane działania wykraczające poza zakres kontroli
wskazany w upoważnieniu.
Warto także sprawdzić, czy inspekcja może być prowadzona zgodnie z przepisami wskazującymi, że jednocześnie
u danego przedsiębiorcy możliwa jest tylko jedna kontrola
(art. 82 SDG), oraz określającymi maksymalny czas trwania wszystkich kontroli w danym roku kalendarzowym
(art. 83 SDG). Należy jednak pamiętać, że od wskazanych
norm istnieje szereg wyjątków (por. np. art. 82, art. 83
ust. 2, art. 84 SDG), a więc znajdą one zastosowanie jedynie w niektórych wypadkach.
NAJWAżNIEJSZE DZIAŁANIA: weryfikacja prawidłowości
upoważnienia, analiza zakresu kontroli, przekazanie pracownikom informacji o zakresie kontroli.
Działania kontrolne
Po wszczęciu kontroli urzędnicy przystępują do czynności kontrolnych. W zależności od rodzaju prowadzonej
kontroli uprawnienia inspektorów mogą się różnić (por
np. art. 23 ust. 2 ustawy o jakości handlowej artykułów
rolno-spożywczych oraz art. 16 ust. 1 IH). Typowe czyn-
numer 1
}
ności kontrolne w ramach urzędowej kontroli żywności
obejmują:
● wstęp do pomieszczeń zakładu o każdej porze;
● badanie procesów technologicznych i receptur w zakresie niezbędnym do zrealizowania celu kontroli;
● przeglądanie ksiąg i innych dokumentów kontrolowanego zakładu, jeżeli jest to niezbędne ze względu na cel
przeprowadzanej kontroli, oraz żądanie w tym zakresie
udostępnienia wszelkich danych;
● podejmowanie innych czynności niezbędnych do wyjaśnienia sprawy, zgodnie z zakresem uprawnień
w ramach urzędowych kontroli żywności, w tym nieodpłatne pobieranie próbek środków spożywczych lub
materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu
z żywnością w celu wykonania badań laboratoryjnych;
● żądanie pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywanie i przesłuchiwanie osób.
Podstawowym obowiązkiem kontrolowanego jest współdziałanie z inspektorami. Formalnie obowiązek współdziałania spoczywa przede wszystkim na przedsiębiorcy i osobach przez niego upoważnionych. Wydaje się jednak, że
w przypadku utrudniania kontroli przez pozostałych pracowników i braku reakcji ze strony kierownictwa działania
takie mogą być przypisane kontrolowanemu podmiotowi
jako brak współdziałania z jego strony. Obowiązek współdziałania jest szerokim pojęciem, obejmującym umożliwienie wstępu do zakładu, udzielanie żądanych informacji, udostępnianie dokumentów lub innych nośników
informacji. Obowiązek ten nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Brak jest konieczności współdziałania, jeżeli
działania inspektorów wykraczają poza zakres kontroli.
Należy pamiętać, że odmowa przedstawienia żądanych danych lub wyjaśnień może być traktowana jako utrudnianie
kontroli. Działanie takie jest penalizowane przez rozmaite
ustawy dotyczące różnych rodzajów inspekcji. Dlatego też
odmawianie udzielenia informacji inspektorom powinno
odbywać się tylko w sytuacji, gdy istnieje pewność co do
zasadności takiej odmowy. W przeciwnym wypadku należy
rozważyć udzielenie żądanych informacji oraz zgłoszenie
urzędowa kontrola
do protokołu kontroli zastrzeżeń, że przedsiębiorca, pomimo podania informacji, uważa, że przekraczają one zakres
kontroli.
Należy podkreślić, że dane zebrane przez organ inspekcji
z naruszeniem przepisów (jeżeli naruszenie miało istotny wpływ na wynik kontroli) nie mogą stanowić dowodu
w żadnym postępowaniu administracyjnym, podatkowym,
karnym lub karnoskarbowym dotyczącym kontrolowanego i być podstawą wydawanych decyzji oraz dalszych
postępowań administracyjnych lub karnych (por. art. 77
ust. 6 SDG). Mamy tu do czynienia z tzw. koncepcją
owoców zatrutego drzewa, która chronić ma przedsiębiorców przed skutkami niezgodnych z prawem działań
funkcjonariuszy.
Przedsiębiorcy, zgodnie z art. 84c SDG, przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu wobec podjęcia i wykonywania
kontroli z naruszeniem przepisów prawa. Sprzeciw taki
musi być uzasadniony, wnosi się go do organu kontrolującego w terminie 3 dni roboczych od wszczęcia kontroli,
a o jego wniesieniu należy zawiadomić na piśmie kontrolujących. Od chwili doręczenia zawiadomienia do momentu rozpatrzenia sprzeciwu (a w przypadku wniesienia
zażalenia na postanowienie do czasu jego rozpatrzenia)
prowadzenie kontroli jest wstrzymane. Inspektorzy mogą
jednak dokonać na ten okres zabezpieczenia dowodów
(art. 84c ust. 6 SDG).
Należy także podkreślić, że warto, o ile to możliwe, uczestniczyć w czynnościach wykonywanych przez inspektora.
Dzięki temu wiadomo, jakie czynności były prowadzone,
w jaki sposób były one wykonywane i jaki był stan faktyczny oraz wynik przeprowadzonych działań.
Należy także zaznaczyć, że jeśli kontrola prowadzona jest
z naruszeniem przepisów, a przedsiębiorca poniesie w jej
PODSTAWOWym
DZIAŁAnIem POWInnO
Być WyZnACZenIe OSóB
ODPOWIeDZIALnyCH ZA
KOnTAKT Z InSPeKTOrAmI
I WeryFIKACJę
PrAWIDŁOWOśCI
PODeJmOWAnyCH
PrZeZ nICH DZIAŁAń.
wyniku szkodę, może on dochodzić odszkodowania (art. 77
ust. 4 SDG).
NAJWAżNIEJSZE DZIAŁANIA: współdziałanie z kontrolerem, nadzorowanie działań kontrolera, obecność przy
dokonywanych czynnościach, sprzeciw w wypadku prowadzenia kontroli niezgodnie z prawem.
Zalecenia pokontrolne
Po przeprowadzeniu kontroli sporządzany jest protokół
zawierający zbiór dokonanych ustaleń. Kierownik zakładu
lub osoba przez niego upoważniona otrzymuje jeden egzemplarz protokołu oraz jest proszony o złożenie podpisu
na protokole. Na tym etapie istotne jest, aby protokół, pod
którym składany jest podpis, nie zawierał stwierdzenia,
że nie ma do niego uwag (chyba że zapoznano się z całą
jego treścią i nie ma do niej zastrzeżeń). Przedsiębiorca
może także odmówić podpisania protokołu, uzasadniając
odmowę na przykład chęcią dokładniejszego zapoznania
się z jego treścią. Przedsiębiorca ma zazwyczaj 7 dni na
zgłaszanie swoich uwag do protokołu (por. art. 20 ust. 2
IH). Jest to istotny etap – kontroler musi się odnieść do
zgłoszonych uwag i może zweryfikować swoje ustalenia.
Z tego powodu wskazana jest wnikliwa analiza protokołu
oraz zgłoszenie wszelkich zauważonych nieprawidłowości
lub niezgodności. Niezgłoszenie części uwag do protokołu
lub zaakceptowanie go bez uwag osłabia pozycję przedsiębiorcy, który chciałby w przyszłości kwestionować jego
treść. Ustalenia zawarte w protokole są podstawą podjęcia
dalszych czynności, np.: sformułowania zaleceń pokontrolnych i przeprowadzenia postępowania pokontrolnego,
powiadomienia właściwych organów o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia czy też, wydawanych w ramach
czynności tzw. nadzoru, decyzji nakładających sankcje
administracyjne. W zależności od tego, jakie działania są
następstwem kontroli przeprowadzonej w zakładzie, możliwe są także różne reakcje przedsiębiorcy mające chronić
jego interesy.
NAJWAżNIEJSZE DZIAŁANIA: dokładna analiza protokołu, zgłaszanie uwag, ewentualnie dalsze czynności, np.
kwestionowanie decyzji wydanych w następstwie kontroli.
Bez wątpienia prawidłowe działanie przedsiębiorcy
może mieć znaczący wpływ na treść ustaleń dokonanych podczas kontroli oraz jej konsekwencje. Prawidłowe
przygotowanie do kontroli może pozwolić przeprowadzić
ją sprawnie, udzielić niezbędnych informacji, a jednocześnie zapobiec wykraczaniu przez inspektorów poza
zakres ich uprawnień. 
numer 1
9
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
}
Dorota kozłoWska
dyrektor ds. legislacji
Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców
Wkrótce obowiązkowe zmiany
etykiet produktów spożywczych
– czy jesteś na to gotowy?
10
niedługo wszystkie firmy sektora żywnościowego będą zmuszone
do wymiany etykiet swoich produktów przeznaczonych dla finalnych
konsumentów, w związku z nowymi wymaganiami prawnymi
unii europejskiej.
N
owe zasady znakowania środków spożywczych zostały określone w rozporządzeniu
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
nr 1169/2011 z 25 października 2011 r.
w sprawie przekazywania konsumentom
informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006
i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji
87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/
WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE)
nr 608/2004. Rozporządzenie zostało opublikowane
22 listopada 2011 r., jednak przewidziano czas dla przedsiębiorców na dostosowanie się. Większość zmian zacznie
obowiązywać już od 13 grudnia 2014 r.
W rozporządzeniu nr 1169/2011 znajduje się szereg nowych wymagań w porównaniu z dotychczas
obowiązującymi przepisami, m.in. wprowadzono nowe definicje, ustalono minimalną wielkość
czcionki dla wielu obowiązkowych informacji,
określono nowe zasady i zakres podawania informacji o wartości odżywczej, rozszerzono za-
numer 1
sady podawania informacji o pochodzeniu produktów, wprowadzono wymóg uwidaczniania
informacji o alergenach, a także wprowadzono
szereg szczegółowych zapisów zmieniających dotychczasowe wymagania w zakresie znakowania,
np. odnośnie do deklarowania zawartości netto,
określania nazw olejów i tłuszczów roślinnych
w wykazach składników czy podawania w nieco
zmienionym niż dotychczas brzmieniu specyficznych komunikatów, np. zawiera aspartam (źródło
fenyloalaniny). Jednak istnieje wiele niejasności
interpretacyjnych, a także brakuje wytycznych dla
przemysłu.
Rozporządzenie określa zasady odpowiedzialności w zakresie przekazywania informacji o żywności i stosuje się do
podmiotów działających na rynku spożywczym na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego, których działania
dotyczą bezpośrednio lub pośrednio przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Odnosi się do
wszelkich środków spożywczych przeznaczonych
dla konsumenta finalnego, w tym również do środków
spożywczych dostarczanych przez zakłady żywienia zbiorowego i środków spożywczych przeznaczonych do dostar-
Znakowanie
czenia do zakładów żywienia zbiorowego, a także do usług
gastronomicznych świadczonych przez przedsiębiorstwa
transportowe, jeżeli połączenie transportowe rozpoczyna
się na terytorium państw członkowskich, do których zastosowanie mają traktaty.
Minimalna wielkość czcionki
Po raz pierwszy w przepisach określona została minimalna wielkość czcionki dla obowiązkowych informacji, którą
ustalono na 1,2 mm. Odstępstwo od tej wielkości wprowadzono tylko dla małych opakowań lub pojemników, których
największa powierzchnia wynosi poniżej 80 cm2, wówczas
można zastosować minimalną wysokość czcionki wynoszącą 0,9 mm. Obowiązkowe informacje, których dotyczy
wymaganie minimalnej wielkości czcionki, to:
● nazwa żywności;
● wykaz składników;
● wszelkie składniki lub substancje pomocnicze w przetwórstwie wymienione w załączniku II lub uzyskane
z substancji lub produktów wymienionych w załączniku II, powodujące alergie lub reakcje nietolerancji,
użyte przy wytworzeniu lub przygotowywaniu żywności
i nadal obecne w produkcie gotowym, nawet jeżeli ich
forma uległa zmianie;
● ilość określonych składników lub kategorii składników;
● ilość netto żywności;
● data minimalnej trwałości lub termin przydatności do
spożycia;
● wszelkie specjalne warunki przechowywania lub warunki użycia;
● nazwa lub firma i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym;
● kraj lub miejsce pochodzenia w przypadku przewidzianym w art. 26;
11
numer 1
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
● instrukcja użycia, w przypadku gdy w razie braku takiej
instrukcji odpowiednie użycie danego środka spożywczego byłoby utrudnione;
● w odniesieniu do napojów o zawartości alkoholu większej niż 1,2% objętościowo, rzeczywista zawartość objętościowa alkoholu;
● informacja o wartości odżywczej.
Wartość odżywcza
12
Duża zmiana dotyczy również zasad podawania informacji
o wartości odżywczej produktów. Gdy zacznie obowiązywać rozporządzenie nr 1169/2011, na większości produktów znajdujących się na rynku trzeba będzie obowiązkowo
umieszczać informacje o zawartości 7 składników odżywczych (wartość energetyczna, tłuszcz, kwasy tłuszczowe
nasycone, węglowodany, cukry, białko, sól). Z obowiązku
tego będą zwolnione tylko pewne produkty wymienione
w załączniku V do rozporządzenia, czyli:
● produkty nieprzetworzone, które zawierają pojedynczy
składnik lub pojedynczą kategorię składników;
● produkty przetworzone, w przypadku których jedynym
procesem przetwarzania, jakim je poddano, jest dojrzewanie i które obejmują pojedynczy składnik lub pojedynczą kategorię składników;
● wody przeznaczone do spożywania przez ludzi, w tym
wody, których jedynymi dodanymi składnikami są
dwutlenek węgla lub środki aromatyzujące;
● zioła, przyprawy lub ich mieszaniny;
● sól i substytuty soli;
● słodziki stołowe;
● produkty objęte dyrektywą 1999/4/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 22 lutego 1999 r. odnoszą-
numer 1
}
SPOrO OBAW
PrZeDSIęBIOrCóW
BuDZą ZAPISy DOTyCZąCe
DOBrOWOLneGO
PODAWAnIA InFOrmACJI
O POCHODZenIu
PrODuKTóW.
cą się do ekstraktów kawy i ekstraktów cykorii, całe lub
zmielone ziarna kawy oraz całe lub zmielone bezkofeinowe ziarna kawy;
● napary ziołowe i owocowe, herbata, herbata bezkofeinowa, herbata instant lub rozpuszczalna lub ekstrakt
herbaty, bezkofeinowa herbata instant lub rozpuszczalna lub ekstrakt herbaty, które nie zawierają innych
dodanych składników niż środki aromatyzujące, które
nie zmieniają wartości odżywczej herbaty;
● octy fermentowane i substytuty octu, w tym te, których jedynymi dodanymi składnikami są środki aromatyzujące;
● środki aromatyzujące;
● dodatki do żywności;
● substancje pomocnicze w przetwórstwie;
● enzymy spożywcze;
● żelatyna;
● składniki powodujące zestalanie się dżemów;
● drożdże;
● gumy do żucia;
● żywność w opakowaniach lub pojemnikach, których
największa powierzchnia jest mniejsza niż 25 cm2;
● żywność, w tym żywność wytwarzana ręcznie, dostarczana bezpośrednio przez wytwórcę małych ilości produktów konsumentowi finalnemu lub miejscowym
placówkom handlu detalicznego bezpośrednio zaopatrującym konsumenta finalnego.
Ponadto przepis ten ściśle reguluje, które składniki odżywcze poza siednioma obowiązkowymi można zadeklarować
dodatkowo, na zasadzie dobrowolności. Do dozwolonych
dodatkowych składników odżywczych, których zawartość
można zadeklarować, należą:
● kwasy tłuszczowe jednonienasycone;
● kwasy tłuszczowe wielonienasycone;
● alkohole wielowodorotlenowe;
Znakowanie
● skrobia;
● błonnik;
● każda z witamin lub każdy ze składników mineralnych
wymienionych w załączniku XIII do rozporządzenia
w części A pkt 1 i obecnych w znaczącej ilości zgodnie
z jej definicją zawartą w załączniku XIII do rozporządzenia w części A pkt 2.
Dodatkowo w przepisie tym wprowadzono szereg uwarunkowań odnośnie do sposobu przedstawiania informacji o wartości odżywczej, m.in. zdefiniowano
umiejscowienie tych informacji – wszystkie (obowiązkowe
i dobrowolne) mają znaleźć się w tym samym polu widzenia. Nie można będzie ponadto w sposób dowolny powtarzać informacji o składnikach odżywczych na froncie
opakowania lub w innych miejscach etykiety. Rozporządzenie określa, że pewne ograniczone ilościowo informacje
można powtórzyć wyłącznie w „głównym polu widzenia”
i wówczas bez wyjątków należy zastosować do nich minimalną wielkość czcionki wynoszącą co najmniej 1,2 mm.
Wprowadzono też zapisy regulujące możliwość dobrowolnego podawania informacji o wartości odżywczej w porcji
produktu, w tym deklarowania zawartości procentowej
w odniesieniu do referencyjnych wartości spożycia dla po-
szczególnych składników. Wymagania te wiążą się również
z koniecznością dokonania zmian dotychczasowego systemu GDA, który w tej chwili podawany jest dobrowolnie na
wielu produktach znajdujących się w obrocie handlowym.
Pochodzenie produktów
Sporo obaw przedsiębiorców budzą zapisy dotyczące dobrowolnego podawania informacji o pochodzeniu
produktów, ponieważ nowe rozporządzenie przewiduje
również konieczność deklarowania pochodzenia „podstawowego składnika”, jeśli jest ono inne niż komunikowane
w znakowaniu pochodzenie całego produktu. Jako składnik podstawowy rozumie się tutaj składnik lub składniki
produktu spożywczego, które stanowią więcej niż 50%
tego środka spożywczego lub które są na ogół kojarzone przez konsumenta z nazwą tego wyrobu i w odniesieniu do których jest wymagane w większości przypadków
oznakowanie ilościowe.
Należy również pamiętać, że według obecnie obowiązujących przepisów informację o pochodzeniu należy obowiązkowo podać w przypadku wprowadzania do obrotu handlowego wołowiny, cielęciny oraz kilku innych produktów,
np. miodu, owoców, oliwy z oliwek. Nowe rozporządzenie
13
numer 1
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
rozszerza to wymaganie na wieprzowinę, baraninę, mięso
kóz oraz mięso drobiowe.
Inne specyficzne wymagania
14
Do specyficznych nowych wymagań należy zaliczyć kwestie obowiązkowego wyróżniania obecności składników
alergennych, tak aby informacje o alergenach były dobrze
widoczne dla konsumentów. Wprowadzono ponadto wiele
szczegółowych zasad w zakresie:
● sposobu umieszczania różnych informacji na etykietach;
● deklarowania olejów i tłuszczów roślinnych;
● nazewnictwa mięsa mielonego;
● wartości stanowiących „znaczące ilości” witamin
i składników mineralnych w zależności, czy produkt
występuje w postaci płynnej czy stałej;
● niektórych obowiązkowych komunikatów dotyczących
zawartości określonych składników w środku spożywczym;
● znakowania zwrotnych szklanych butelek, małych opakowań, których największa powierzchnia jest mniejsza
niż 10 cm2, napojów alkoholowych, wyrobów sprzedawanych bez opakowań (luzem) lub pakowanych w miejscu sprzedaży na życzenie kupującego;
● podawania informacji o dacie zamrożenia produktu;
● informowania o zawartości substytutów składników
wyrobu;
● podawania informacji na temat wody dodawanej do
wyrobów;
● sprzedaży środków spożywczych na odległość, np. poprzez sklepy internetowe;
● odpowiedzialności przedsiębiorców w łańcuchu spożywczym za kwestie związane z informowaniem konsumentów o środkach spożywczych.
trudności z dostosowaniem etykiet
Dostosowanie znakowania i innych form komunikacji do
nowych wymagań nastręcza wielu problemów, głównie
z powodu trudności interpretacyjnych zapisów rozporządzenia. Problemy te zgłaszane są nie tylko przez przedsiębiorców, lecz również przez urzędowe instytucje kontrolne
państw członkowskich. Najwięcej wątpliwości wzbudzają
zapisy dotyczące znakowania wartością odżywczą, jednak
również inne wymagania często nie są łatwe do zastosowania, zwłaszcza w szczególnych przypadkach. Do najczęściej zgłaszanych szczegółowych pytań i wątpliwości należą:
● Czy informację o wartości energetycznej produktu
podawaną na froncie opakowania (jako informację
powtórzoną) można wyrażać wyłącznie w kcal, tak jak
to miało miejsce do tej pory w ramach systemu GDA?
numer 1
}
● Na jakich produktach można podawać komunikat
dotyczący wyłącznie naturalnej zawartości soli?
● Czy można deklarować zawartość składników wchodzących w skład głównych składników odżywczych
wyszczególnionych w rozporządzeniu, np. podawać
w tabeli zawartość kwasów tłuszczowych omega-3
jako składnika kwasów wielonienasyconych?
● Czy według nowego przepisu możliwe jest podawanie informacji o wartości odżywczej wyłącznie
w odniesieniu do produktu gotowego do spożycia po
przyrządzeniu z pominięciem informacji dotyczącej
produktu w formie sprzedawanej (np. koncentratu
wymagającego rozcieńczenia przed spożyciem)?
● Czy nadal będzie możliwe stosowanie skrótu GDA?
● W którym miejscu oznakowania należy umieszczać
obowiązkowy komunikat dotyczący referencyjnej
wartości spożycia dla osoby dorosłej?
● Co to jest „jednostkowa ilość żywności” występująca
w treści rozporządzenia oprócz określenia „porcja”?
● Czy można stosować graficzne przedstawienie porcji
produktu?
● Jak należy rozumieć określenie „znikome ilości” i czy
w takich przypadkach możliwe jest deklarowanie zawartości składnika odżywczego jako „0”?
● Czy w przypadku etykiet wielojęzycznych na produktach przeznaczonych zarówno do sprzedaży na terenie UE, jak i na rynkach krajów spoza UE (np. USA),
można umieszczać dodatkowe informacje o wartości
odżywczej wymagane w krajach eksportowych?
● Czy możliwe jest wcześniejsze stosowanie wymagań
nowego rozporządzenia, zanim zaczną one obowiązywać?
● Jak należy rozumieć określenie „największa powierzchnia” opakowania lub pojemnika? Jak wyznaczać taką powierzchnię w przypadku np. puszek
lub butelek, lub innych opakowań o nieregularnych
kształtach? Czy do tej powierzchni wliczać obszary
nienadające się do zadruku?
● Jak wyróżniać zawartość alergenów, czy możliwe jest
powtarzanie informacji o zawartości alergenów?
● Czy miejsce pochodzenia produktu można określać
w odniesieniu do regionu geograficznego zamiast
wskazywania konkretnego kraju?
Trwają dyskusje na poziomie Komisji Europejskiej w celu
wypracowania odpowiedzi na powyższe kwestie.
W kolejnych numerach kwartalnika będziemy przybliżać
bardziej szczegółowo nowe wymagania, a także informować o przyjmowanych interpretacjach rozporządzenia
nr 1169/2011 w celu ułatwienia przedsiębiorcom dostosowania się do nowego przepisu. 
15
numer 1
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
}
IWona WIśnIeWska
Główny Inspektorat Sanitarny, Punkt Koordynacyjny EFSA
BarBara JaWorska-łuczak
Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych
Prace EFSA związane
z oceną naukową
tzw. funkcjonalnych
oświadczeń zdrowotnych
16
W artykule przedstawiono prace eFSA nad oceną
tzw. funkcjonalnych oświadczeń zdrowotnych z art. 13(1) rozporządzenia
(We) nr 1924/2006. Pozytywnie zaopiniowane przez eFSA oświadczenia
zostały dozwolone do stosowania i umieszczone w załączniku do
rozporządzenia Komisji nr 32/2012 oraz w rejestrze Ke.
oświadczenia zdrowotne
tzw. funkcjonalne
W czerwcu 2011 r. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa
Żywności (EFSA) zakończył prace nad oceną oświadczeń zdrowotnych z art. 13(1) rozporządzenia (WE)
nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych
i zdrowotnych dotyczących żywności. Według definicji
zawartej w tym rozporządzeniu: oświadczenie oznacza
każdy komunikat lub przedstawienie, które, zgodnie
z przepisami wspólnotowymi lub krajowymi, nie są obowiązkowe, łącznie z przedstawieniem obrazowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, które
stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że żywność
ma szczególne właściwości. Oświadczenia z art. 13(1) są
numer 1
to tzw. oświadczenia funkcjonalne, inne niż dotyczące
zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci. Oświadczenia te mogą opisywać lub odnosić się do poniższych zagadnień:
● roli składnika odżywczego lub innej substancji we
wzroście, rozwoju i funkcjach organizmu;
● funkcji psychologicznych lub behawioralnych;
● odchudzania lub kontroli wagi ciała, lub zmniejszania
poczucia głodu, lub zwiększania poczucia sytości, lub
zmniejszania ilości energii dostępnej z danego sposobu
odżywiania się.
Zgodnie zapisami ww. rozporządzenia oświadczenia zdrowotne muszą się opierać na ogólnie zaakceptowanych
dowodach naukowych i być zrozumiałe dla przeciętnego
konsumenta.
Oświadczenia zdrowotne
Prace EFSA w zakresie oceny
funkcjonalnych
Praca EFSA w zakresie oświadczeń zdrowotnych polega na
ocenie, czy na podstawie przedłożonych danych naukowych
można wykazać związek pomiędzy kategorią żywności,
daną żywnością lub jednym z jej składników a deklarowanym efektem zdrowotnym. Ma również na celu zapewnienie, że oświadczenia umieszczone na etykiecie produktu
oraz jego reklama lub prezentacja są odpowiednie, precyzyjne i pomocne konsumentowi w dokonaniu świadomego wyboru. Prace EFSA nad oświadczeniami z art. 13(1)
zamknęły się w 341 opiniach i objęły 2758 oświadczeń
z całkowitej liczby 4637 oświadczeń, jakie napłynęły z Komisji Europejskiej między lipcem 2008 a marcem 2010 r.
Lista ta została utworzona przez Komisję poprzez konsolidację ponad 44 000 oświadczeń nadesłanych przez kraje
członkowskie. Na tym etapie prac z oceny zostały wyłączone oświadczenia, które odnoszą się do substancji roślinnych lub ziołowych, powszechnie znanych jako substancje
botaniczne (botanicals).
rozporządzenie komisji
nr 432/2012 ustanawiające wykaz
dopuszczonych oświadczeń
zdrowotnych tzw. funkcjonalnych
Na podstawie opinii EFSA Komisja Europejska wydała
16 maja 2012 r. rozporządzenie nr 432/2012 ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności, innych niż oświadczenia odnoszące
się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci. Zgodnie z art. 10 ust. 1 rozporządzenia (WE)
nr 1924/2006 mogą być stosowane tylko takie oświadczenia, na które Komisja udzieliła zezwolenia i które
zostały włączone do wykazu dopuszczonych oświadczeń.
Dopuszczone oświadczania znajdujące się w wykazie
wraz z warunkami ich stosowania zostały umieszczone
w rejestrze Komisji dostępnym na stronie internetowej
(http://ec.europa.eu/nuhclaims/). Rejestr ten jest dokumentem żywym, aktualizowanym w miarę postępu prac
nad oceną kolejnych oświadczeń. Rejestr zawiera także
wykaz odrzuconych oświadczeń zdrowotnych wraz z powodami ich odrzucenia.
Załącznik do rozporządzenia nr 432/2012 obejmuje ogółem 222 oświadczenia. Wśród składników odżywczych,
substancji i żywności w nim wymienionych znalazły się następujące substancje, dla których szczegółowo określono
treść oświadczenia i warunki stosowania:
arabinoksylan z bielma pszenicy, beta-glukany, beta-glukany z owsa i jęczmienia, betaina, białko, biotyna, błonnik jęczmienny, błonnik owsiany, błonnik
z otrębów pszennych, błonnik żytni, chitozan, chlorek, cholina, chrom, cynk, fluorek, foliany, fosfor,
glukomannan, guma do żucia bez cukru, guma do
żucia bez cukru z karbamidem, guma guar, hydroksypropylometyloceluloza (HPMC), jedno- lub
wielonienasycone kwasy tłuszczowe, jod, kreatyna,
kwas alfa-linolenowy (ALA), kwas dokozaheksaenowy (DHA), kwas eikozapentaenowy/kwas dokozaheksaenowy (EPA/DHA), kwas linolowy (LA),
kwas oleinowy, kwas pantotenowy, laktaza, laktuloza, magnez, mangan, melatonina, miedź, mięso lub
ryby, molibden, monascus purpureus (fermentowany czerwony ryż), niacyna, orzechy włoskie, pektyny, polifenole w oliwie z oliwek, potas, roztwory
węglowodanowo-elektrolitowe, ryboflawina (witamina B2), selen, skrobia oporna, sterole roślinne/
stanole roślinne, substancje zastępujące cukier,
tj. substancje o intensywnym działaniu słodzącym
(ksylitol, sorbitol, mannitol, maltitol, laktitol, izomalt, erytrytol, sukraloza i polidekstroza D-tagatoza
i izomaltuloza), tiamina, wapń, węgiel aktywowany,
witamina A, witamina B12, witamina B6, witamina
C, witamina D, witamina E, witamina K, woda, zamiennik posiłku w celu kontroli masy ciała, żelazo,
żywe kultury jogurtowe, żywność o niskiej lub obniżonej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych,
żywność o niskiej lub obniżonej zawartości sodu.
Rozporządzenie nr 432/2012 powinno być stosowane od
14 grudnia 2012 r., a więc po upływie sześciu miesięcy od
daty jego wejścia w życie. Okres ten ma na celu umożliwienie podmiotom prowadzącym przedsiębiorstwa spożywcze na dostosowanie się do jego wymagań. Wobec
numer 1
17
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
}
Sanitarnego nakazanie wycofania z obrotu produktów,
które zostały nań wprowadzone zgodnie z prawem i nie
stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumentów, byłoby
nadmiernym obciążeniem przedsiębiorców, sprzecznym
z zasadą proporcjonalności.
Ponowna ocena niektórych
funkcjonalnych
18
licznych zapytań ze strony przedsiębiorców na stronie
Głównego Inspektoratu Sanitarnego ukazała się informacja dotycząca interpretacji zapisów umieszczonych w rozporządzeniu. Główny Inspektor Sanitarny opowiedział się
za stanowiskiem, zgodnie z którym produkty zawierające
oświadczenia zdrowotne, które nie zostały uwzględnione
w wykazie dopuszczonych oświadczeń, mogą pozostawać w obrocie po upływie 6-miesięcznego okresu przejściowego, aż do wyczerpania zapasów, jeżeli zostały
oznakowane lub wprowadzone do obrotu przed upływem
tego terminu. Stanowisko to wynika z tego, że rozporządzenie nr 432/2012 nie określiło skutków upływu okresu
przejściowego i nie stwierdziło, aby produkty oznakowane
niezatwierdzonymi oświadczeniami musiały być wycofane
z obrotu z chwilą upływu 6-miesięcznego okresu przejściowego. Przepisy rozporządzenia nie określają również długości pozostawania żywności w obrocie, a tym samym nie
zobowiązują do wycofania żywności z obrotu. Ustanowiony okres przejściowy dotyczy stosowania oświadczeń, a nie
obrotu żywnością, w odniesieniu do której te oświadczenia
zostały już zastosowane. Zdaniem Głównego Inspektora
numer 1
Mimo że ocena oświadczeń zdrowotnych z art. 13(1) została zakończona w 2011 r., Komisja Europejska i kraje
członkowskie stwierdziły, że część z nich kwalifikuje się
do ponownej oceny – są to oświadczenia dotyczące mikroorganizmów, które we wstępnej ocenie EFSA nie zostały
wystarczająco scharakteryzowane (74 oświadczenia), oraz
oświadczenia, dla których nie było wystarczających danych
do oceny zależności przyczynowo-skutkowej między spożywaniem żywności, której to oświadczenie dotyczy, a deklarowanym efektem zdrowotnym (17 oświadczeń). Kraje
członkowskie ponownie przesłały te oświadczenia poprzez
Komisję do EFSA w celu dalszej oceny, która powinna
zostać dokonana w terminie do grudnia 2012 r. W czerwcu i sierpniu 2012 r. Panel ds. produktów dietetycznych,
żywienia i alergii (NDA) opublikował pierwsze 24 opinie
dotyczące oświadczeń nadesłanych do ponownej oceny.
Jedynie w dwóch przypadkach panel stwierdził, że deklarowane oświadczenie zdrowotne zostało w sposób wystarczający udokumentowane dowodami naukowymi:
● oświadczenie dotyczące związku między spożywaniem
suszonych śliwek (Prunus domestica L.) a utrzymaniem prawidłowej funkcji jelit. W celu uzyskania deklarowanego efektu należy spożywać około 100 g dziennie
suszonych śliwek;
● oświadczenie dotyczące związku między spożywaniem
alfa-cyklodekstryny a zmniejszeniem glikemii poposiłkowej. W celu uzyskania deklarowanego efektu należy
spożywać przynajmniej 5 g alfa-cyklodekstryny na 50 g
skrobi.
Wśród tych 24 ponownie ocenianych oświadczeń nadal
negatywnie zostały zaopiniowane oświadczenia dotyczące
mikroorganizmów (probiotyków).
Należy się spodziewać, że pozytywnie zaopiniowane
oświadczenia z grupy oświadczeń ponownie ocenianych
zostaną zatwierdzone przez wydanie odpowiedniego rozporządzenia i znajdą się w rejestrze unijnym. Obecnie
obydwa oświadczenia znajdują się na liście oświadczeń,
w przypadku których procedury jeszcze nie zostały sfinalizowane (Claims for which finalisation is pending).
Niewykluczone, że kolejne rozporządzenie dla oświadczeń funkcjonalnych ukaże się jeszcze w tym roku po
ocenie wszystkich 91 oświadczeń zakwalifikowanych do
ponownej oceny. 
Oświadczenia zdrowotne – praktyczne zastosowanie
JACEK CZARNECKI
regulatory affairs manager
Nestlé Polska S.A.
Oświadczenia zdrowotne
w Nestlé
A
rtykuł przedstawia globalne podejście Nestlé
do oświadczeń zdrowotnych oraz praktyczne
zastosowanie oświadczeń w Nestlé Polska
S.A. na przykładzie deseru dla dzieci wzbogacanego w wapń. Posługując się wspomnianym przykładem, omówiono także system zapewnienia
zgodności z przepisami UE w tym obszarze.
Globalna polityka
Biorąc pod uwagę rolę, jaką komunikacja zdrowotna odgrywa w kształtowaniu nawyków żywieniowych, a jednocześnie rozumiejąc zagrożenia związane z nieprawidłowym informowaniem konsumentów, Nestlé ujęło
stosowanie oświadczeń zdrowotnych w ramy globalnej
polityki. U podstaw tej polityki leży zasada, że przekaz
musi być prosty i zrozumiały dla konsumenta, a jednocześnie zgodny z przepisami obowiązującymi na danym
rynku, a w razie ich braku – z wytycznymi Codex Alimentarius. Uzasadnienie naukowe oświadczenia zdrowotnego musi uwzględniać właściwości korzystnego składnika:
jego formę chemiczną oraz dostępność i ilość, tak by jego
spożycie umożliwiało osiągnięcie poziomu koniecznego do
realizacji deklarowanej funkcji, a jednocześnie było w pełni bezpieczne dla zdrowia. Pozytywny efekt nie może być
ograniczany przez inne składniki danego produktu i musi
być konsumentowi zaprezentowany w kontekście zbilansowanej diety. Oświadczenie należy ponadto dostosować
do grupy docelowej, a produkt ma spełniać wymagania
numer 1
19
prawo żywnościowe
wewnętrznych kryteriów żywieniowych firmy – Nestlé Nutritional Foundation.
Nestlé wspiera działania na poziomach poszczególnych
państw zmierzające do właściwego uregulowania obszaru
oświadczeń zdrowotnych, czyli tworzenia skutecznych,
przejrzystych, wyważonych i przewidywalnych przepisów,
które będą umożliwiały odpowiednią komunikację towarzyszącą innowacji produktów. Wychodząc z założenia,
że każdy produkt spożywany w odpowiedniej ilości może
być elementem zbilansowanej diety, przepisy nie powinny
dyskryminować żadnej kategorii żywności. Za niekorzystne należy zatem uznać sytuacje, w których naukowo uzasadnione oświadczenia nie są dozwolone na skutek zakazu
a priori w odniesieniu do danej kategorii żywności. Istotne
jest także, by wymagania i procedury nie blokowały procesów innowacji, np. przez stwarzanie konieczności skomplikowanego uzasadnienia dla prostych i ogólnie znanych
kwestii lub poprzez wymaganie niezrozumiałej dla konsumenta naukowej komunikacji prostych przekazów. Stąd
też istnieje konieczność tworzenia szybkich procedur,
skoncentrowanych na walidowaniu deklarowanego działania, przy jednoczesnym pozostawieniu wnioskodawcy
względnej swobody w doborze brzmienia oświadczenia.
Kluczowe znaczenie ma też ochrona własności intelektualnej przez zagwarantowanie poufności procesu weryfikacji oraz możliwość uzyskiwania zatwierdzeń wyłącznie dla
wnioskodawcy.
Na politykę reformulacji produktów w Nestlé składają się
trzy zasadnicze kierunki: ograniczanie zawartości składników „wrażliwych”, zwiększanie zawartości składników
korzystnych oraz dodatek składników o szczególnym znaczeniu dla konsumenta. Przedmiotem komunikacji zdrowotnej w Nestlé mogą być wyłącznie produkty spełniające
wewnętrzne wymagania profilu żywieniowego Nestlé Nutritional Foundation, na który składają się limity wartości
energetycznej oraz kluczowych składników pokarmowych,
wrażliwych ze względu na ochronę zdrowia publicznego:
sodu, cukrów (w tym osobno fruktozy), izomerów trans
kwasów tłuszczowych oraz nasyconych kwasów tłuszczowych. Dodatkowo obowiązują specyficzne wymagania dla
poszczególnych kategorii, np. poziom wapnia dla lodów
czy wyrobów mlecznych, ilość warzyw dla zup.
Ponadto dla zapewnienia zgodności zarówno z przepisami, jak i wewnętrznymi standardami stosowane są różne
zasady i dobre praktyki. Podstawowe znaczenie odgrywa
uzgodnienie warunków stosowania oświadczenia: ustalenie normy prawnej, a na jej podstawie wymaganego
brzmienia oświadczenia oraz poziomu składnika aktywnego. Na bazie informacji otrzymanej od dostawców surowców wnoszących dany składnik określa się teoretyczną
zawartość tego składnika w produkcie i w ten sposób inicjuje zapewnienie zgodności już na etapie projektu. War-
numer 1
}
tości teoretyczne są następnie weryfikowane przez badanie
prób z pierwszej produkcji przez akredytowane laboratoria
wewnątrz Nestlé lub autoryzowane przez Nestlé. Wymagane jest potwierdzenie wcześniejszych wyników dla 2–5
partii produkcyjnych. Zależnie od stwierdzonej zmienności ustala się częstotliwości badań kontrolnych w składnikach i wyrobie gotowym.
Od teorii do praktyki
Zastosowanie powyższych zasad w praktyce zostanie opisane na prostym przykładzie oświadczenia zdrowotnego
o wpływie wapnia na zdrowie dzieci umieszczonego na
opakowaniu produktu Winiary budyń z wapniem.
estlé
20

fot. N
{ WAżNE TEMATY
Wyniki licznych badań wskazują, iż niedobór wapnia
u dzieci jest jednym z najpoważniejszych problemów żywieniowych w Polsce. Zgodnie z wynikiem monitoringu
sposobu żywienia mieszkańców Warszawy przeprowadzonego jesienią 2003 r. pod kierownictwem prof. Jadwigi
Charzewskiej, kierownika Zakładu Epidemiologii i Norm
Żywienia, IŻŻ: Przeciętne dzienne spożycie wapnia wśród
dzieci w wieku 1–9 lat wynosiło ok. 600 mg, gdy tymczasem zalecana dzienna norma spożycia dla dzieci w wieku
1–3 lat to 800–1000 mg i 800 mg w wieku 4–9 lat.
Aby zaspokoić potrzeby żywieniowe dzieci, Nestlé opracowało koncept marketingowy „Smaczny sposób na zdrowie twojego dziecka”. Koncept ten wykorzystuje rosnącą
świadomość roli wapnia w diecie dziecka oraz potrzeby
uzupełnienia jego niedoborów. Wiadomo, iż budynie, będące deserami na bazie mleka, są lubiane przez dzieci
i doceniane przez matki jako cenne źródło wapnia. Matki
chcą sprawiać dziecku przyjemność, podając coś słodkiego, a jednocześnie mieć pewność, że to, co podają, jest
dobre dla dziecka.
Podstawę prawną do zastosowania oświadczenia o wpływie wapnia na kości dzieci stanowi rozporządzenie Komi-
fot. Nestlé
Kompas Żywieniowy
Nestlé – sposób komunikacji
z konsumentem, stosowany
na opakowaniach wszystkich
produktów firmy
sji Europejskiej (WE) nr 983/2009 z dnia 21 października
2009 r. w sprawie udzielania i odmowy udzielenia zezwoleń na oświadczenia zdrowotne dotyczące żywności i odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz do rozwoju
i zdrowia dzieci. Rozporządzenie to, na podstawie pozytywnej opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa
Żywności (EFSA) nr Q-2008-322, dopuszcza stosowanie
stwierdzenia, iż wapń jest potrzebny do prawidłowego
wzrostu i rozwoju kości u dzieci, pod warunkiem pokrycia co najmniej 15% zalecanego dziennego spożycia (ZDS),
czyli w odniesieniu do żywności będącej przynajmniej
źródłem wapnia zgodnie z oświadczeniem „źródło [nazwa
witaminy/witamin] lub [nazwa składnika mineralnego/
składników mineralnych]” wymienionym w załączniku do
rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności.
Ponieważ mleko zawarte w produkcie gotowym do spożycia nie wnosi ilości wapnia koniecznej do spełnienia
wspomnianego wymagania 15% ZDS, ilość składnika mineralnego została w produkcie uzupełniona przez dodanie
węglanu wapnia, jednej z substancji wzbogacających wy-
mienionych, jako dopuszczalne źródło wapnia, w rozporządzeniu (WE) nr 1925/2006 Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie dodawania do
żywności witamin i składników mineralnych oraz niektórych innych substancji.
Powyższe oświadczenie zdrowotne zostało umieszczone na
opakowaniu wspomnianego produktu za pośrednictwem
tzw. Kompasu Żywieniowego Nestlé, czyli sposobu komunikacji z konsumentem, stosowanego na opakowaniach
wszystkich produktów firmy. Informacja podana na opakowaniu głosi: „Zadbaj, aby w diecie Twojego dziecka nie
zabrakło odpowiedniej ilości wapnia, który jest potrzebny
do prawidłowego wzrostu i rozwoju jego kości”. W oznakowaniu umieszczono także wymaganą przez rozporządzenie
(WE) nr 1924/2006 klauzulę o znaczeniu zbilansowanej
diety i zdrowego stylu życia.
Powyżej przedstawiono jeden z wielu przykładów praktycznego zastosowania przez Nestlé komunikacji zdrowotnej. Było to możliwe zarówno dzięki spójnej wewnętrznej
polityce firmy, jak i dzięki uporządkowanej strukturze
przepisów, jakie opracowały i wprowadziły europejskie
instytucje. 
O NESTLé: nestlé stanowi największą korporację spożywczą na świecie. Firma zatrudnia ponad 300 tys. pracowników, posiada fabryki w 86 państwach. Prowadzi działalność niemal we wszystkich krajach świata, sprzedając codziennie około miliarda sztuk produktów reprezentujących najrozmaitsze kategorie żywności. marki takie jak: nescafe, Kit Kat, Gerber
i wiele innych, rozpoznawane są przez konsumentów na całym świecie. W Polsce nestlé posiada takie silne lokalne marki, jak
m.in. Winiary, nałęczowianka, Princessa czy Bobo Frut.
Firma słynie z zaangażowania w nauki żywnościowe, które skutkuje wszechstronną innowacyjnością. Zaplecze naukowe nestlé
stanowi Instytut Badawczy nestlé (nrC) w Lozannie stojący na czele światowej sieci jednostek, na którą składają się trzy regionalne centra badań i rozwoju, 28 centrów technologii dla poszczególnych grup produktowych oraz 320 grup aplikacyjnych
skupiających technologów żywności.
numer 1
21
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
}
PaWeł BaDoWskI
regulatory affairs manager
Unilever Polska Sp. z o.o.
„Życie w sposób zrównoważony”
– plan firmy Unilever i doświadczenia
w zakresie stosowania
22
Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne mają wielkie znaczenie dla firmy
unilever i jej marek. Pozwalają zmaksymalizować wysiłki i czerpać korzyści
z prowadzonych badań i innowacji, co daje możliwość
tworzenia prozdrowotnych produktów i budowania przewagi
konkurencyjnej. Priorytetem dla firmy jest dostarczanie konsumentom
i klientom najlepszych produktów, które będą zawierały wiarygodne
informacje wspierane przez naukę i prawo.
K
onieczne jest jednak spojrzenie z szerokiej perspektywy. W XXI wieku wielkim wyzwaniem
jest zapewnienie dobrych warunków życia
7 miliardom ludzi bez jednoczesnego wyczerpywania zasobów kuli ziemskiej bądź przyczyniania się do narastania ogromnego długu publicznego. Do
2050 r. świat będzie potrzebował zwiększonych zasobów,
aby wyżywić prawdopodobnie już 9 miliardów mieszkańców. Aby to osiągnąć zarówno rządy, jak i podmioty
gospodarcze, będą musiały znaleźć nowe modele rozwoju
zapewniające równowagę w oddziaływaniu na środowisko
i gospodarkę.
Od 1945 r. system ekonomiczny panujący na świecie przyczynił się do wielu pozytywnych zmian. Pozwolił na zmianę
sytuacji milionów ludzi żyjących w ubóstwie. Wspomógł
rewolucję w rolnictwie, stał się katalizatorem technologii
cyfrowej, która odmienia życie wielu z nas.
numer 1
System ekonomiczny to jednak nie wszystko. Gospodarka
rynkowa zawiodła niestety w tych aspektach, które trudno wycenić, takich jak bioróżnorodność, węgiel czy kapitał
naturalny. W rezultacie żyjemy na Ziemi, na której obserwujemy wzrost temperatury, wyczerpują się zasoby naturalne, coraz szybciej wymierają gatunki, przepaść między
bogactwem a ubóstwem rośnie, co jest całkowicie niezgodne z ideą zrównoważonego rozwoju.
Biznes musi więc zdecydować, jaką rolę chce odgrywać
– czy będzie biernie czekać na podjęcie działań przez władze, czy też wejdzie do gry i zacznie rozwiązywać problemy.
W firmie Unilever wierzymy, że biznes musi być częścią rozwiązania, ale oznacza to konieczność poddania się
zmianom i działanie w perspektywie długoterminowej.
Wymaga to również widzenia biznesu jako części społeczeństwa, a nie jednostki oddzielonej od niego. Przyjdzie
moment, w którym firmy zauważą, że potrzeby obywateli
i społeczności stoją na równi z wymaganiami udziałowców.
Wierzymy, że w przyszłości będzie to jedyny dopuszczalny
model prowadzenia poważnej działalności. Coraz bardziej
świadome społeczeństwo będzie wymagać zaprzestania
konsumpcji najważniejszych zasobów, jakimi są woda,
żywność i energia, bez uwzględnienia ich długoterminowego zużycia w sposób zrównoważony.
Sukces firmy Unilever w przyszłości zależy od jej zdolności
do oddzielenia własnego rozwoju od wpływu na środowisko, przy jednoczesnym zwiększeniu pozytywnego oddziaływania firmy na społeczeństwo. Są to główne cele firmy
Unilever zawarte w planie „Życie w sposób zrównoważony”, który został wprowadzony w listopadzie 2010 r.
Plan zakłada:
● pomoc ponad miliardowi osób w poprawie ich zdrowia
i samopoczucia,
● zmniejszenie o połowę wpływu naszych produktów na
środowisko,
● pozyskiwanie 100% surowców rolnych ze źródeł zarządzanych w sposób zrównoważony.
Plan firmy Unilever
żYCIE W SPOSÓb ZRÓWNOWAżONY
Trzy dziedziny:
Pomoc
1 MILIARDOWI
ludzi w poprawie
zdrowia
i samopoczucia
ZMNIEJSZENIE
O POŁOWĘ
„śladu
środowiskowego”
naszych produktów
Pozyskanie
100%
surowców rolnych
ze źródeł
odnawialnych
ZDROWIE I DObRE
SAMOPOCZUCIE
śRODOWISKO
NATURALNE
POPRAWA
WARUNKÓW bYTU
Osiągnięcie tych trzech szeroko zakrojonych planów opiera się na realizacji około 60, określonych w czasie, celów
z zakresu działań społecznych, ekonomicznych i środowiskowych w całym łańcuchu wartości – od pozyskania surowców aż po użytkowanie naszych produktów w domach
konsumentów.
Realizacja planu rozpoczęła sie pomyślnie. Odnotowujemy postępy w zakresie pozyskiwania zasobów rolnych ze
źródeł zarządzanych w sposób zrównoważony. W naszych
zakładach produkcyjnych zwiększyliśmy zużycie energii
ze źródeł odnawialnych, zredukowaliśmy zastosowanie
gazów HFC w zamrażarkach do lodów i podjęliśmy kroki
mające na celu zagwarantowanie naszym produktom spożywczym lepszego profilu żywieniowego.
Realizując naszą wizję wspierania lepszej przyszłości,
uważamy, że zrównoważony rozwój i rentowny wzrost
wzajemnie się nie wykluczają i są sposobem prowadzenia konkurencyjnego biznesu. Osiągnięcie celów nie da
jednak pożądanych rezultatów, jeśli nie znajdziemy naśladowców i partnerów. Właśnie dlatego współpracujemy z takimi organizacjami, jak: Forum Dóbr Konsumpcyjnych (CGF), Światowe Forum Ekonomiczne (WEF),
Światowa Rada Biznesu na rzecz Zrównoważonego Rozwoju (WBCSD), Okrągły Stół ds. Zrównoważonej Produkcji Oleju Palmowego (RSPO) oraz innymi inicjatywami
w wielu sektorach.
Uważamy, że włączenie zrównoważonego rozwoju również w zarządzanie markami ma poważne uzasadnienie
biznesowe.
Rośnie liczba konsumentów szukających potwierdzenia, że
nabywane przez nich produkty są wytwarzane z surowców
pozyskiwanych ze źródeł zarządzanych w sposób odpowiedzialny, zgodnie z zasadami etyki, a tym samym marki
spełniające takie kryteria są bardziej pożądane.
Część sieci handlowych posiada swoje własne cele w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz promocji zdrowia
i potrzebuje wsparcia takich dostawców jak Unilever, aby
je zrealizować. Współpraca ta pogłębia relacje, jakie mamy
z naszymi klientami.
Kolejne zalety to stymulacja innowacji dotyczących produktów i ich opakowań, które dają klientom nowe korzyści. Obniżenie zużycia energii, minimalizacja opakowań
i eliminacja odpadów prowadzą do obniżenia kosztów po
naszej stronie i oszczędności dla konsumentów.
W obszarze zdrowia, a konkretnie w zakresie żywienia nasze
podejście opiera się na obserwacji, że wraz ze zmianami
stylu życia mamy do czynienia z ciągłymi i uzasadnionymi obawami o wpływ diety na zdrowie publiczne. Ludzie
prowadzą coraz bardziej siedzący tryb życia, a wysokokaloryczna żywność jest bardziej dostępna i tańsza. Skutkuje
to częstym występowaniem otyłości spowodowanej większą
liczbą dostarczanych niż spalanych kalorii.
numer 1
23
{ WAżNE TEMATY
24

prawo żywnościowe
Korzystna dla zdrowia, czyli tzw. zdrowa dieta wymaga
zróżnicowanych i zbilansowanych posiłków. Potrzebna
jest odpowiednia równowaga tłuszczu (bez nadmiaru kwasów tłuszczowych nasyconych), niezbyt duża ilość soli oraz
znaczny udział owoców i warzyw. W przeciwnym razie rośnie ryzyko chorób serca i innych schorzeń. Jednocześnie
miliony ludzi na świecie głoduje lub w ich dietach brakuje niezbędnych składników odżywczych. Firma Unilever
może uczestniczyć w zapewnianiu rozwiązań tych problemów. Jest to dla nas szansa nie tylko, aby pomóc ludziom
w poprawie zdrowia i dobrobytu, ale także na realizację
naszych celów rozwojowych.
Nasz Program Optymalizacji Wartości Odżywczej stymuluje doskonalenie jakości odżywczej naszych produktów. Od momentu rozpoczęcia programu w 2003 r.
poczyniliśmy postępy pod względem obniżenia zawartości kluczowych dla zdrowia składników odżywczych:
soli, kwasów tłuszczowych nasyconych, kwasów trans
i cukru. Zmierzamy do tego, aby jak najwyższy odsetek
produktów w naszym asortymencie spełniał najwyższe
standardy żywieniowe oparte na międzynarodowych zaleceniach. Stosujemy tę zasadę do wszystkich produktów spożywczych w naszej ofercie, w tym produktów
gastronomicznych wykorzystywanych w restauracjach,
szpitalach i szkołach.
Postępy optymalizacji produktów
Unilever
W latach 2005–2008 unilever wyeliminował ze
swojego portfolio:
• 30 000 ton tłuszczów trans
• 18 000 ton tłuszczów nasyconych
• 3 500 ton sodu (główny składnik soli)
• 37 000 ton cukru.
}
produkt, w większości będą oni preferować ten pierwszy.
Powoduje to dylemat, gdyż smak to główny czynnik motywujący wybór i zakup produktu.
Zagadnienia te można rozwiązać na różne sposoby, np.:
● znalezienie alternatywy dla soli sodowych,
● zmiana zawartości ziół, przypraw i innych składników,
aby zredukować potrzebę odczuwania podczas spożycia
smaku słonego,
● stopniowe odzwyczajanie konsumentów od smaku soli
przez obniżanie jej zawartości na przestrzeni czasu.
Znalezienie alternatywy dla sodu jest zadaniem złożonym,
które będzie wymagało przełomu technologicznego. Niestety mimo ciągłych poszukiwań nie widać jeszcze satysfakcjonującego rozwiązania.
Nasi kucharze i technolodzy żywności pracują nad
modyfikacją receptur, czyniąc postępy w utrzymaniu
pożądanego smaku dzięki odpowiednim kompozycjom
przypraw.
Trzecie rozwiązanie, obejmujące stopniową redukcję
zawartości soli, będzie naprawdę skuteczne wyłącznie
w przypadku jednolitych działań w całej branży.
Jednym z ważnych obszarów, w którym mamy widoczny
pozytywny wkład w rozwiązanie jednego z największych
– w skali światowej – problemów zdrowia publicznego,
czyli chorób układu sercowo-naczyniowego, jest produkcja wysokiej jakości margaryn i tłuszczów do smarowania.
Nasze wiodące marki Flora i Rama zapewniają pokrycie
co najmniej 15-procentowego dziennego zapotrzebowania
na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, a przy tym
zawierają nie więcej niż 30% kwasów tłuszczowych nasyconych w odniesieniu do tłuszczów ogółem.
Ograniczenie spożycia tłuszczów
nasyconych
Osiąganie celów w tym zakresie nie jest łatwe. Szczególne
wyzwania stawia sól, w przypadku której z punktu widzenia nauki i marketingu trudności związane z obniżaniem
jej zawartości są wielorakie. Konsumenci lubią smak soli.
Mając do wyboru normalnie posolony i lekko posolony
numer 1
100% margaryn (rama, Flora
i Flora pro.activ) zapewnia
pokrycie co najmniej 15%
dziennego zapotrzebowania
na niezbędne nienasycone kwasy
tłuszczowe.
100% margaryn (Flora,
Flora pro.activ i rama)
zawiera nie więcej
niż 30% tłuszczów
nasyconych
w tłuszczach ogółem.
Praktycznie margaryny i tłuszcze do smarowania sprzedawane na polskim rynku detalicznym nie zawierają
tłuszczów typu trans. W czerwcu 2010 r. na stronie internetowej marki Flora uruchomiliśmy Test Wieku Serca, aby pomóc konsumentom w ocenie i podjęciu decyzji
o poprawie stanu zdrowia ich serc. Naszym celem było
obniżenie zbyt wysokiego wieku serca średnio o trzy lata
u tych osób, które zdecydują się na zalecaną dietę oraz
zmianę stylu życia.
wprowadza on harmonizację w obszarze naukowo uzasadnionych oświadczeń stosowanych w całym przemyśle żywnościowym w Unii Europejskiej.
Ponad 1/3 produktów Unilever zawiera oświadczenia żywieniowe i zdrowotne, przejrzyste, niewprowadzające
w błąd i rzetelne informacje istotne dla konsumentów.
Proces doboru oświadczenia obejmuje następujące kroki:
ocenę profilu żywieniowego, uzasadnienie naukowe, zgodność z prawem.
Eliminacja tłuszczów trans
Proces doboru oświadczenia
PrOFIL ŻyWIenIOWy PrODuKTu
(PrOGrAm OPTymALIZACJI WArTOśCI ODŻyWCZeJ)
Praktycznie margaryny do smarowania
sprzedawane na polskim rynku
detalicznym nie zawierają tłuszczów
typu trans z częściowo utwardzonych
olejów roślinnych.
W 2010 r.
na stronie
flora.pl
uruchomiliśmy
Test Wieku Serca.
Wspieranie prozdrowotnych wyborów konsumentów wymaga przemyślanych i odpowiedzialnych działań. Nie jest
niestety możliwe, aby sam smak decydował o podejmowaniu decyzji żywieniowych. Wymagana jest odpowiednia
komunikacja i tu ważną rolę odgrywają oświadczenia żywieniowe i zdrowotne. Możliwość ich stosowania stymuluje do rozwijania nowych produktów i ulepszania obecnych,
przynosząc jednocześnie potencjał uzyskania przewagi
konkurencyjnej na rynku. Naukowe uzasadnienie oświadczeń jest kluczowe dla dostarczenia konsumentom zgodnych z prawem produktów wysokiej jakości opatrzonych
oświadczeniami, którym mogą ufać.
Unilever zdecydowanie popiera rozwiązania legislacyjne (w tym rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 sprawie
oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących
żywności) zapewniające uczciwą konkurencję i jednakowe
traktowanie producentów na rynku. Wspiera również niezależną rolę Europejskiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) w procesie oceny dowodów naukowych dotyczących oświadczeń zdrowotnych i składników
produktów oraz proces akceptacji oświadczeń, ponieważ
nAuKOWe
uZASADnIenIe
ZGODnOść
Z PrZePISAmI PrAWA
Tak więc, oprócz składu produktu (czyli profilu żywieniowego, którego określenie jest również niezbędne na poziomie wspólnotowym) i prawa, o możliwości zastosowania
oświadczenia decydują dowody naukowe. W firmie
Unilever dossier naukowe opracowywane jest i poddawane rewizji przez zespół ekspertów z dziedziny żywienia
i prawa oraz przedstawicieli nauki. Uwzględniane są następujące kluczowe aspekty: charakterystyka danego środka
spożywczego i jego składników, związek ze zdrowiem oraz
proponowane oświadczenie, kompletność danych i ocena
odpowiednich badań naukowych, jak również ocena dowodów naukowych.
numer 1
25
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
Cały ten proces ma na celu odpowiedzialne korzystanie
z wybranych oświadczeń, do których należą:
● oświadczenia odnoszące się do zdrowia serca i utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi
(Flora Original, Flora Lekka)
Produkty firmy Unilever
i oświadczenia zdrowotne
}
● oświadczenia związane ze zdrowiem i rozwojem dzieci
(Rama).
• oświadczenia zdrowotne z art. 14 odnoszące się
do rozwoju i zdrowia dzieci
do roli składnika odżywczego w funkcjach organizmu
Zawiera niezbędne kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6,
potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka.
26
Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 w połączeniu
ze zbilansowaną i zróżnicowaną dietą oraz zdrowym
stylem życia pomagają utrzymać prawidłowy
poziom cholesterolu we krwi.
● oświadczenia odnoszące się do zdrowia serca i obniżenia poziomu cholesterolu we krwi (Flora pro-activ)
do zmniejszenia ryzyka choroby
udowodniono, że sterole roślinne obniżają poziom
cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest
czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca.
numer 1
Problemy, które możemy napotkać, stosując oświadczenia,
mogą być związane także ze stroną formalną, na przykład
jego brzmieniem.
EFSA publikuje opinię o związku między danym składnikiem czy też produktem żywnościowym a jego potencjalnym efektem prozdrowotnym na podstawie przedłożonych
dowodów naukowych oraz bada poprawność naukowo
sformułowanego oświadczenia, które następnie umieszczane jest na liście dozwolonych oświadczeń.
Oświadczenia muszą być jednak rozumiane przez
przeciętnego konsumenta, a więc dostosowane do
jego możliwości zrozumienia danego przekazu na
bazie zaakceptowanego oświadczenia w brzmieniu naukowo-technicznym. Konieczna jest więc efektywna
komunikacja:
● która musi uwzględniać, że w różnych krajach i kulturach w różny sposób konsumenci rozumieją i interpretują oświadczenia;
● różne środki komunikacji wymagają różnych rodzajów
informacji – ilość i stopień szczegółowości.
Wyzwaniem jest więc dotarcie do konsumenta i dlatego konieczne jest uwzględnienie pewnej elastyczności w brzmieniu przy stosowaniu oświadczeń, tak aby mógł on czerpać
jak najwięcej korzyści z nabytego produktu.
Jak widać, firma Unilever ma ambitny pomysł na rozwój,
który konsekwentnie realizuje, wdrażając plan „Życie
w sposób zrównoważony”. Warto przypomnieć, że jednym
z ważnych jego filarów jest zdrowie i dobre samopoczucie
konsumentów. 
ILONA BERNAT
IZABELA REDMER
specjalistki ds. prawa żywnościowego w Danone Sp. z o.o.
Stosowanie i rola
w komunikacji do konsumenta
– praktyczne aspekty i doświadczenia
firmy Danone w Polsce
W
ejście w życie rozporządzenia 1924/2006
w sprawie oświadczeń żywieniowych
i zdrowotnych dotyczących żywności
w ogromnym stopniu wpłynęło w firmie
Danone na komunikację marketingową
produktów. Zmieniliśmy nasz sposób prezentowania korzyści zdrowotnych produktów już obecnych na rynku oraz
podejście do pracy nad innowacjami, tak aby sprostać wyzwaniom postawionym przez rozporządzenie.
Definicja oświadczenia jest bardzo pojemna. Oświadczenie
to Każdy nieobowiązkowy dla producenta komunikat lub
przedstawienie, łącznie z przedstawieniem obrazkowym,
graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie,
który stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że
żywność ma szczególne właściwości. Jest skierowane do
konsumenta końcowego. Oświadczenie może występować
w reklamie, na ulotce, opakowaniu, w internecie. Może być
tekstem, grafiką, symbolem, piosenką. Ta wielowymiarowość spowodowała, że musieliśmy przebudować i rozbudować nasz system zarządzania komunikacją, tak aby konsument nadal był dobrze poinformowany.
Rewolucja w komunikacji
Do niedawna patrzyliśmy na tworzenie komunikacji marek zdrowotnych z perspektywy przede wszystkim faktów
naukowych. Analizowaliśmy dostępne piśmiennictwo oraz
prowadziliśmy własne badania naukowe. Na tej podstawie
oraz opierając się na badaniach konsumenckich, testują-
cych zrozumienie przekazów, powstawały oświadczenia,
za których wiarygodność odpowiadaliśmy jako producent.
Obecnie to zapisy prawa żywnościowego są podstawą do
budowania komunikacji zdrowotnej dla naszych produktów. Działania Danone, mające na celu zapewnienie rzetelnej informacji konsumenckiej w ramach polityki zdrowia i żywienia, idą dwutorowo: po pierwsze zapewnienie
zgodności z przepisami prawa i po drugie tworzenie komunikacji precyzyjnie dobranej do potrzeb konsumenta
oraz ułatwiającej mu wybór w sklepie. Polityka zdrowia
i żywienia Danone to nie tylko przestrzeganie przepisów, to wiele zobowiązań w zakresie zdrowia i żywienia,
które firma sama przed sobą postawiła. Aby sprostać
tym zewnętrznym i wewnętrznym wymaganiom,
wdrożyliśmy nowe dla nas rozwiązania i zastosowaliśmy nowe narzędzia.
zarządzanie komunikacją w Danone
W Danone przestrzegamy korporacyjnej procedury walidacji komunikacji, która obejmuje akceptację wszystkich
materiałów tworzonych przez dział marketingu. Zespół
specjalistów z dziedziny legislacji, żywienia, komunikacji
konsumenckiej oraz rozwoju produktu współtworzy przekazy z działem marketingu oraz zatwierdza pod kątem:
● prawa żywnościowego,
● faktów naukowych i żywieniowych,
● samoregulacji przemysłu, np. w dziedzinie etyki
reklamy,
numer 1
27
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
● odpowiedzialności społecznej i środowiskowej.
W praktyce stworzyliśmy elektroniczne systemy zarządzania procesami walidacji, w którym każdy dokument musi
przejść odpowiednią ścieżkę, aby zostać dopuszczony do
publikacji. Dodatkowo analizujemy treść np. reklamy czy
ulotki na podstawie doświadczeń z innych krajów Unii Europejskiej. W 2011 oraz do lipca 2012 r. przez ręce zespołu
specjalistów przeszło już 220 materiałów komunikacyjnych. Takie podejście gwarantuje, że konsument
otrzymuje informację potwierdzoną, wiarygodną
i odpowiedzialną.
Kluczowy aspekt
– spełnienie potrzeb konsumenta
fot. Danone
28
Oprócz wyżej wymienionych cech musimy mówić do konsumenta w sposób zrozumiały. W tym celu dążymy do jak
najpełniejszego poznania konsumenta pod kątem:
● jego potrzeb żywieniowych i zdrowotnych,
● poziomu wiedzy na temat zdrowia i żywienia,
● źródeł pozyskiwania wiedzy na ten temat,
● rozumienia konkretnych przekazów i sformułowań,
● oczekiwań względem produktów.
Podstawą do wzbogacania naszych produktów są potrzeby
żywieniowe konsumentów. Takie było nasze myślenie, kiedy tworzyliśmy serek Danonki dla dzieci. Przeanalizowaliśmy ogólnopolskie badania żywieniowe przeprowadzone
z udziałem Instytutu Matki i Dziecka na reprezentatywnej
grupie polskich przedszkolaków i dowiedzieliśmy się, że:
● niedobory wapnia występują w dietach 50,8% dzieci,
● niedobory witaminy D występują w dietach 98,5%
dzieci.
Na podstawie tych danych oraz zatwierdzonego oświadczenia zdrowotnego z art. 14 „Wapń i witamina D wywierają
korzystny wpływ na rozwój kości u dzieci”, zdecydowaliśmy
o właśnie takim wzbogacaniu serka Danonki dla polskich
dzieci. Nie dodaliśmy składników, których dzieci nie potrzebują niezależnie od dostępnych na listach oświadczeń.
Podsumowując: jest możliwe (i potrzebne) ujednolicenie legislacji dotyczącej oświadczeń zdro-
numer 1
}
wotnych na poziomie UE, ale nie da się ujednolicić
potrzeb zdrowotnych konsumentów. Stąd ogromna rola odpowiedzialnego przemysłu w tworzeniu
produktów z benefitami zdrowotnymi zgodnymi
z potrzebami konsumenta.
Jednak sama dobra i naukowo uzasadniona formuła produktu nie wystarczy, aby odniósł on sukces. Trzeba jeszcze o nim powiedzieć konsumentowi. I tutaj jest największa trudność – jak mówić do konsumenta o produktach
z benefitem zdrowotnym w taki sposób, aby to zrozumiał.
Unia Europejska zakłada bardzo optymistyczną definicję
tzw. przeciętnego konsumenta, który jest „świadomy i dobrze poinformowany”. Ale doświadczenia Danone dotyczące świadomości żywieniowej polskiego konsumenta
tego nie potwierdzają. Wiedza żywieniowa konsumentów
stoi w opozycji do brzmień wielu oświadczeń zawartych
w wykazie. Oświadczenia zdrowotne z wykazu w rodzaju
„Spożywanie arabinoksylanu z posiłkami przyczynia się do
zmniejszenia poziomu glukozy poposiłkowej” czy „Cynk
wpływa na ochronę składników komórek przed uszkodzeniami na skutek stresu oksydacyjnego” są kompletnie
niezrozumiałe. Konsument nie wie, dlaczego miałby kupić
produkt z takim oświadczeniem. Dlatego, aby spełnić
wymogi rozporządzenia 1924/2006 o zrozumieniu treści oświadczeń przez przeciętnego konsumenta, istotne jest elastyczne podejście lokalnych
władz do brzmienia oświadczeń. To będzie z korzyścią i dla konsumentów, i dla producentów.
Kolejnym aspektem jest wybranie odpowiedniego nośnika skutecznego informowania konsumenta o produktach
o właściwościach prozdrowotnych oraz o zdrowym żywieniu. Badania wskazują, że konsumenci czerpią wiedzę
żywieniową z programów telewizyjnych, artykułów w popularnych czasopismach, reklam telewizyjnych i internetowych. Literatura specjalistyczna pojawia się w rankingach na dalekich miejscach. Niestety tak jak i etykiety.
Dlatego, aby zostać dobrze zrozumianym, producenci muszą dopasować właściwe kanały komunikacji. A jak widać, potrzeba edukacji konsumentów w zakresie zdrowego odżywiania i właściwości
produktów jest ogromna.
Rozporządzenie 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych stało się podstawą zupełnie nowego spojrzenia przemysłu na komunikację produktów posiadających walory zdrowotne. Wpłynęło na zwiększenie
odpowiedzialności związanej z dostarczaniem konsumentowi wiarygodnej i zrozumiałej informacji oraz na rozszerzenie działalności edukacyjnej. Unijne przepisy prawa
żywnościowego podlegają dynamicznym zmianom, dlatego w kolejnych latach czekają na producentów następne
wyzwania. Najważniejsze, aby na tych zmianach skorzystał
konsument. 
Aromaty
Joanna gaJDa-WyręBek
Zakład Bezpieczeństwa Żywności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny
Aspekty prawne
stosowania aromatów
w żywności
RODZAJE AROMATÓW I OGÓLNE ZASADY ICh
STOSOWANIA W żYWNOśCI
Zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu Parlamentu
Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 z dnia 16 grudnia
2008 r. aromaty (zwane również środkami aromatyzującymi) są to produkty nieprzeznaczone do bezpośredniego
spożycia i które są dodawane do środków spożywczych
w celu nadania im aromatu lub smaku, lub zmiany ich
aromatu, lub smaku. Stosowanie aromatów do środków
spożywczych powinno zawsze przynieść korzyść konsumentowi.
Definicja aromatów zawarta w rozporządzeniu
nr 1334/2008 obejmuje:
● substancje aromatyczne
Są to pojedyncze substancje aromatyczne o określonej
budowie chemicznej, np. wanilina, etylowanilina, aldehyd benzoesowy (nadaje produktom zapach migdałowy), mentol;
● naturalne substancje aromatyczne
Są to pojedyncze substancje aromatyczne otrzymane
w wyniku odpowiednich procesów fizycznych, enzymatycznych lub mikrobiologicznych z surowców pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mikrobiologicznego. Naturalne substancje aromatyczne odpowiadają
substancjom naturalnie obecnym i zidentyfikowanym
w przyrodzie. Przykładami naturalnych substancji aromatycznych są izolaty będące składnikami olejków, wydzielone metodą destylacji frakcjonowanej, m.in. mentol, cytral, eukaliptol, limonen, linalol, tymol;
● preparaty aromatyczne
Otrzymywane są z surowców roślinnych, zwierzęcych
lub mikrobiologicznych metodami fizycznymi, enzymatycznymi lub mikrobiologicznymi. Są mieszaninami
różnych substancji aromatycznych. Przykładami preparatów aromatycznych są: ekstrakt z wanilii, olejki
(pomarańczowy, goździkowy, cytrynowy, selerowy),
nalewki, napary.
numer 1
29
{ WAżNE TEMATY
30

prawo żywnościowe
Naturalne substancje aromatyczne, ich mieszaniny oraz
preparaty aromatyczne są zaliczane do aromatów naturalnych;
● aromaty z przetworzenia termicznego
Powstają w wyniku ogrzewania produktów zawierających białko (azot aminowy) oraz cukry redukujące. Aromaty z przetworzenia termicznego zazwyczaj mają zapach
mięsno-bulionowy;
● aromaty dymu wędzarniczego
Powstają w wyniku frakcjonowania i oczyszczania skoncentrowanego dymu uzyskiwanego przy spalaniu określonych gatunków drewna. Aromaty dymu wędzarniczego
mogą być stosowane zamiast tradycyjnego procesu wędzenia, ale mogą też wchodzić w skład innych aromatów, np.
aromatu smażonego bekonu czy nawet aromatu waniliowego (nadają odpowiednią nutę zapachową, nie maskując
zapachu głównego aromatu);
● prekursory aromatów
Są to produkty, które same niekoniecznie posiadają
właściwości aromatyzujące, celowo dodane do żywności
w celu wytworzenia aromatu w wyniku reakcji ze składnikami żywności podczas procesu technologicznego;
● inne aromaty
Do tej grupy aromatów są zaliczane aromaty, które nie
są objęte żadną z ww. definicji.
W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 1334/2008 zawarta jest również definicja składnika
żywności o właściwościach aromatyzujących – jest
to składnik żywności inny niż aromaty, który dodaje się do
środków spożywczych przede wszystkim w celu nadania
im aromatu lub zmiany ich aromatu. Składnikami żywności o właściwościach aromatyzujących są zioła i przyprawy.
Stosowanie niektórych z nich może znacznie przyczyniać
się do obecności w środkach spożywczych niektórych
naturalnie występujących substancji niepożądanych, np.
kumaryny w produktach z dodatkiem cynamonu lub tujonów w napojach alkoholowych produkowanych z udziałem jałowca.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 1334/2008 obecnie podaje jedynie ogólne warunki stosowania aromatów w żywności. Mogą być one stosowane
tylko wtedy, gdy:
● zgodnie z dostępnymi informacjami naukowymi nie zagrażają zdrowiu konsumentów oraz
● ich stosowanie nie skutkuje wprowadzeniem konsumenta w błąd.
Kwestia bezpieczeństwa aromatów dla zdrowia jest
obecnie przedmiotem intensywnej pracy Europejskiego
Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności, który ocenia ryzyko związane ze stosowaniem poszczególnych substancji
aromatycznych w produkcji żywności. W ramach zarządzania ryzykiem Komisja Europejska opracowuje projekt
numer 1
}
rozporządzenia zawierającego listę poszczególnych substancji aromatycznych oraz pozostałych rodzajów aromatów dopuszczonych do żywności. Niektóre aromaty nie
wymagają jednak oceny ryzyka ani zatwierdzenia ich stosowania w żywności. Są to:
● preparaty aromatyczne otrzymane z żywności
– przykładami są np. destylaty lub olejki otrzymywane z owoców, ekstrakty z roślin jadalnych stosowane
w celach aromatycznych (np. ekstrakt chili, ekstrakt
wanilii);
● środki aromatyzujące (aromaty) z przetworzenia termicznego wytwarzane ze składników będących żywnością;
● prekursory aromatów otrzymywane z żywności;
● składniki żywności o właściwościach aromatyzujących.
Aromaty
nr 1334/2008 w preambule podaje wyjaśnienie pojęcia
„niewprowadzanie konsumenta w błąd” w odniesieniu do
stosowania aromatów w żywności. Aromaty nie powinny
więc być stosowane w sposób mogący wprowadzać konsumenta w błąd co do kwestii związanych między innymi
z właściwościami, świeżością i jakością użytych składników, z naturalnym charakterem produktu lub procesem
produkcyjnym, lub z wartością odżywczą produktu. Między innymi jeżeli w wyniku użycia surowców o odpowiedniej jakości i prawidłowo przeprowadzonego procesu technologicznego można uzyskać właściwy aromat produktu,
dodatkowe wzmacnianie tego aromatu może wprowadzać
w błąd konsumenta. Przykładami takiego niedozwolonego zastosowania aromatów jest dodatek aromatu kawy
do kawy lub dodatek aromatu wypieczonej skórki chleba
do pieczywa. Aromatyzowanie środków spożywczych ich
własnym aromatem może ukrywać wady produktu, sugerując fałszywie jego dobrą jakość (zapach produktu jest
jednym z głównych wyróżników jego jakości).
Dodatek aromatu może okazać się jednak niezbędny dla
przywrócenia naturalnych cech żywności utraconych
w procesie technologicznym, np. w przypadku przetworów
owocowych czy koncentratów obiadowych. Aromat może
też nadać nowe, pożądane cechy produktowi, np. kawa
o smaku waniliowym, herbata o smaku truskawkowym.
ZNAKOWANIE żYWNOśCI ZAWIERAJąCEJ
AROMATY
Aby nie wprowadzać konsumenta w błąd, obecność dodanego aromatu musi być zawsze znaczona na etykiecie
środka spożywczego. Znakowanie produktów zawierających aromaty musi być zgodne z wymaganiami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca
2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych.
Zgodnie z tym rozporządzeniem w wykazie składników
środka spożywczego należy podać określenie „aromat” lub
„aromaty”. Można podać również bardziej szczegółową
nazwę lub opis aromatu, zgodnie z definicjami zawartymi
w rozporządzeniu nr 1334/2008, np. aromat dymu wędzarniczego, aromat z przetworzenia termicznego; można
też po słowie „aromat” podać nazwę konkretnej substancji,
np. aromat wanilina, aromat mentol, lub rodzaj preparatu
aromatycznego, np. aromat ekstrakt wanilii, aromat olejek cebulowy, można również określić zapach aromatu, np.
„aromat truskawkowy”, nie podając rodzaju aromatu.
nr 1334/2008 zawiera szczegółowe przepisy dotyczące stosowania terminu „naturalny” w opisie aromatów; przepisy
te dotyczą zarówno etykiety aromatu przeznaczonego do
produkcji żywności, jak też etykiety środków spożywczych
zawierających aromat naturalny. Określenia „naturalny”
można używać tylko do opisu aromatu zawierającego naturalne substancje aromatyczne lub preparaty aromatyczne.
Producenci chcący zaznaczyć naturalność aromatu muszą określić go za pomocą jednego z następujących sformułowań:
● „aromat naturalny + źródło pozyskiwania aromatu”, np. naturalny aromat pomarańczowy
Takie określenie musi być podane w przypadku, gdy aromat (składnik aromatyzujący) jest uzyskiwany z danego
źródła (w tym przykładzie – z pomarańczy) przynajmniej
w 95%. Pozostałe 5% aromatu musi również spełniać definicję aromatu naturalnego, ale może być uzyskiwane z innego źródła niż pomarańcza, np. z innych owoców cytrusowych. W tym przypadku oczywiste jest, że zapach aromatu
odzwierciedla źródło pozyskiwania, tzn. aromat pachnie
pomarańczą;
● „naturalny aromat + (źródło pozyskiwania aromatu) z innymi naturalnymi aromatami”, np.
naturalny aromat pomarańczowy z innymi naturalnymi aromatami
Takie określenie musi być stosowane w przypadku, gdy aromat (składnik aromatyzujący) jest częściowo otrzymywany
ze wskazanego źródła (w tym przykładzie – z pomarańczy),
tj. w ilości mniejszej niż 95%. Pozostała część aromatu musi
również spełniać definicję aromatu naturalnego, ale może
być uzyskiwana z innego źródła niż pomarańcza. Źródło
pozyskiwania aromatu wskazane w nazwie musi być rozpoznawalne, tzn. w podanym przykładzie dominującym zapachem aromatu jest zapach pomarańczowy.
OKreśLenIA „nATurALny”
mOŻnA uŻyWAć TyLKO
DO OPISu ArOmATu
ZAWIerAJąCeGO
nATurALne SuBSTAnCJe
ArOmATyCZne
LuB PrePArATy
ArOmATyCZne.
numer 1
31
{ WAżNE TEMATY
32

prawo żywnościowe
● „aromat naturalny”
Takie określenie może być stosowane tylko wtedy, gdy
aromat jest pozyskiwany z różnych źródeł i odniesienie do
tych źródeł nie odzwierciedlałoby zapachu lub smaku źródła (np. aromat tutti frutti – zapach żadnego z owoców nie
jest dominujący). Określenie to powinno być zastosowane
również wtedy, gdy aromat naturalny ma zapach np. pomarańczowy, ale w ogóle nie jest uzyskiwany z pomarańczy (np. jest otrzymywany z innych owoców cytrusowych).
Należy podkreślić, że ww. wymagania szczegółowe dotyczą
tylko przypadku, gdy producent w nazwie aromatu chce
podać określenie „naturalny”. Jeżeli nie zależy mu na tym
określeniu, każdy aromat naturalny może określić na etykiecie jedynie słowem „aromat” lub podać rozszerzenie nazwy określające jego zapach, tj. „aromat pomarańczowy”
(bez słowa „naturalny”).
W przypadku wątpliwości dotyczących znakowania aromatów warto zajrzeć do przewodnika opracowanego przez
Konfederację Producentów Żywności i Napojów Unii Europejskiej CIAA (obecna nazwa tej organizacji to Food Drink
Europe). W przewodniku tym podano liczne przykłady, jak
znakować aromaty, w rzeczywistości bowiem aromaty stosowane w produkcji żywności są często mieszaniną aromatów należących do różnych kategorii. Przykładowo, jeżeli
w produkcji środka spożywczego jest stosowany „naturalny aromat cytrynowy” oraz „aromat waniliowy”, w wykazie
składników podanym na etykiecie produktu dopuszczalne
są następujące zapisy:
● „naturalny aromat cytrynowy, aromat waniliowy”,
● „aromaty: cytrynowy i waniliowy”,
● „aromaty”.
Nie jest dopuszczalny zapis „aromat/y naturalny/e, aromat waniliowy”.
UNIJNA LISTA SUbSTANCJI AROMATYCZNYCh
W Unii Europejskiej od lat trwają intensywne prace
mające na celu utworzenie listy substancji aromatycznych
dopuszczonych do żywności. W tym celu Europejski Urząd
ds. Bezpieczeństwa Żywności dokonuje oceny poszczególnych substancji aromatycznych. Pomimo iż proces oceny
nie jest jeszcze zakończony, Komisja Europejska podjęła decyzję o przygotowaniu projektu ww. listy, na której
znajdą się substancje już ocenione, jak również te, których
ocena nie została jeszcze dokonana. Został opracowany
projekt rozporządzenia Komisji (uzgodniony przez grupę
numer 1
}
Aromaty
roboczą ds. aromatów) przyjmującego listę substancji aromatycznych i ustanawiającego załącznik I do rozporządzenia (WE) nr 1334/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady.
Załącznik do projektu rozporządzenia Komisji jest podzielony na sześć części:
● część A – unijna lista substancji aromatycznych,
● część B – preparaty aromatyczne,
● część C – aromaty przetworzone,
● część D – prekursory aromatów,
● część E – inne aromaty,
● część F – materiały źródłowe.
Obecnie projekt rozporządzenia zawiera dane tylko dla
części A (część ta dotyczy wyłącznie substancji aromatycznych). Części od B do F są aktualnie puste. Przewiduje się,
że ocena produktów, które będą zawarte w tych częściach,
ma się zakończyć za cztery lata.
Na unijnej liście (w części A) znalazły się 2543 substancje aromatyczne. Wśród nich 2156 substancji posiada już
pozytywną ocenę EFSA. Pozostałe substancje (ocena ich
bezpieczeństwa jeszcze trwa – jest to 387 substancji) mogą
być również stosowane w żywności do czasu zakończenia
ich oceny. W przypadku negatywnego wyniku oceny substancje te zostaną usunięte w unijnej listy, gdy ocena będzie pozytywna – pozostaną na liście.
Unijna lista ma formę wykazu substancji aromatycznych,
które mogą być ogólnie stosowane do żywności na zasadzie
quantum satis, tj. zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną.
Niemniej jednak w projekcie unijnej listy znajdują się też
takie związki, dla których zostały podane szczegółowe warunki ich stosowania w żywności. Grupę tych substancji
można podzielić na:
● substancje, które są stosowane w żywności
również w celach innych niż aromatyzowanie:
kofeina, teobromina, chlorek amonu oraz substancje
słodzące – diwodorochalkon neohesperydydny, rebaudiozyd A;
● substancje, których ograniczenia w stosowaniu
wynikają ze względów zdrowotnych: d-kamfora,
chinina (chlorowodorek chininy, siarczan chininy, diwodzian chlorowodorku chininy), kwas glicyryzynowy
i jego forma amonowa.
Wymienione substancje będą mogły być stosowane tylko
do niektórych kategorii żywności w określonych dawkach.
Unijna lista substancji aromatycznych zawarta w projekcie
rozporządzenia ma zastosowanie również do żywności dla
niemowląt i małych dzieci. Kraje członkowskie mogą mieć
odstępstwa od rozporządzenia, tzn. mogą mieć własne,
bardziej restrykcyjne przepisy w tym zakresie. W konsekwencji stosowanie substancji aromatycznych w żywności
dla niemowląt i małych dzieci nie będzie jeszcze w pełni
zharmonizowane.
ABy nIe WPrOWADZAć
KOnSumenTA W BŁąD,
OBeCnOść DODAneGO
ArOmATu muSI Być
ZAWSZe ZnACZOnA
nA eTyKIeCIe śrODKA
SPOŻyWCZeGO.
ZnAKOWAnIe muSI Być
ZGODne Z WymAGAnIAmI
rOZPOrZąDZenIA
mInISTrA rOLnICTWA
I rOZWOJu WSI Z DnIA
10 LIPCA 2007 r.
W SPrAWIe ZnAKOWAnIA
śrODKóW SPOŻyWCZyCH.
Przewiduje się, że ww. rozporządzenie Komisji zawierające
listę substancji aromatycznych zostanie opublikowane do
końca 2012 r., a po 20 dniach wejdzie w życie. Następnie
po 6 miesiącach od wejścia w życie rozpocznie się jego stosowanie, a po 18 miesiącach od tej daty będzie miał zastosowanie art. 10 rozporządzenia nr 1334/2008 stanowiący
o tym, że można wprowadzać do obrotu i stosować w żywności tylko te substancje aromatyczne i materiały źródłowe
podlegające ocenie bezpieczeństwa, które są wymienione
w wykazie wspólnotowym. Dlatego do każdej partii aromatu będzie musiała być dołączona deklaracja, iż skład aromatu oraz parametry jego czystości są zgodne z obowiązującymi przepisami Unii Europejskiej.
AROMATY DYMU WĘDZARNICZEGO
Niezależnie od rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1334/2008 funkcjonuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
numer 1
33
{ WAżNE TEMATY
34

prawo żywnościowe
nr 2065/2003 z dnia 10 listopada 2003 r. w sprawie
aromatów dymu wędzarniczego stosowanych lub przeznaczonych do stosowania w środkach spożywczych lub
na ich powierzchni. W rozporządzeniu tym są określone
m.in. maksymalne dopuszczalne poziomy benzo-a-pirenu
i benzo-a-antracenu w kondensatach dymu wędzarniczego stosowanych do produkcji aromatów dymu wędzarniczego. Ponadto ww. rozporządzenie nakłada na Komisję Europejską obowiązek sporządzenia listy produktów
początkowych (tj. kondensatów dymu wędzarniczego),
dopuszczonych do produkcji preparatów (aromatów)
dymu wędzarniczego stosowanych w produkcji żywności.
W związku z tym EFSA została poproszona o ocenę bezpieczeństwa produktów początkowych zgłoszonych przez
producentów aromatów dymu wędzarniczego. Produkty,
które posiadają ocenę EFSA, będą zawarte w rozporządzeniu Komisji w sprawie dopuszczenia produktów początkowych dla aromatów dymu wędzarniczego do stosowania w oraz na środkach spożywczych. Komisja opracowała
już projekt tego rozporządzenia, który zawiera następujące dane dotyczące 10 produktów początkowych i określa
możliwość ich stosowania w poszczególnych kategoriach
żywności. Kategorie żywności podane w projekcie rozporządzenia są takie same jak w rozporządzeniu Parlamentu
Europejskiego i Rady nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności. Zakres stosowania produktów obejmuje
dodatek aromatów dymu wędzarniczego w celu nadania
aromatu (np. chipsy o smaku bekonowym), jak również
ich stosowanie w celu zastąpienia tradycyjnego procesu
wędzenia (produkty mięsne i rybne).
Obecnie w grupie roboczej Komisji Europejskiej ds. aromatów wciąż trwają dyskusje nad ustaleniem dopuszczalnych
dawek do żywności dla pięciu (z dziesięciu) produktów początkowych ujętych w projekcie rozporządzenia. W przypadku tych produktów, zgodnie z oceną EFSA, margines
bezpieczeństwa dla konsumenta jest zbyt niski (margines
uznaje się za wystarczająco wysoki, jeżeli przewidywane spożycie ocenianych produktów początkowych jest co
najmniej 300-krotnie niższe od dawki, która nie powoduje niekorzystnych skutków u zwierząt doświadczalnych).
W wyniku dyskusji należy wypracować kompromis pomiędzy zastrzeżeniami EFSA a faktem, że stosowanie aromatów dymu wędzarniczego jest korzystniejsze dla zdrowia
konsumenta niż proces tradycyjnego wędzenia.
Podsumowując, należy stwierdzić, że ustawodawstwo Unii
Europejskiej zmierza w kierunku ścisłego uregulowania
stosowania aromatów w produkcji żywności. Pomimo niewątpliwych korzyści dla zdrowia konsumenta, wynikających z takiego uregulowania (na unijnych listach znajdą się
substancje aromatyczne lub preparaty początkowe dla aromatów dymu wędzarniczego, ocenione pozytywnie przez
EFSA), pozostają wątpliwości co do możliwości kontroli
numer 1
}
wdrożenia i stosowania nowych przepisów. W rezultacie
odpowiedzialność za stosowanie omówionych wyżej nowych aktów prawnych będzie spoczywać głównie na producentach aromatów, którzy będą mogli wprowadzać do
obrotu tylko aromaty spełniające nowe wymagania. 
W dniu 2 października 2012 r. w Dzienniku urzędowym ue
L 267 ukazały się dwa rozporządzenia Komisji europejskiej
dotyczące przyjęcia wykazu dozwolonych substancji aromatycznych i materiałów źródłowych, czyli załącznika I do
rozporządzenia nr 1334/2008:
• ROZPORZąDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE)
NR 872/2012 z dnia 1 października 2012 r. w sprawie
przyjęcia wykazu substancji aromatycznych przewidzianego rozporządzeniem Parlamentu europejskiego
i rady (We) nr 2232/96, włączenia go do załącznika
I do rozporządzenia Parlamentu europejskiego i rady
(We) nr 1334/2008 oraz uchylenia rozporządzenia Komisji (We) nr 1565/2000 i decyzji Komisji 1999/217/We,
• ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 873/2012
z dnia 1 października 2012 r. w sprawie środków przejściowych dotyczących unijnego wykazu środków aromatyzujących i materiałów źródłowych wskazanego
w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu europejskiego i rady (We) nr 1334/2008.
Wykaz zacznie obowiązywać od 22 kwietnia 2013 r., jednak żywność zawierająca substancje aromatyczne, które
są zgodnie z prawem wprowadzane do obrotu lub etykietowane przed 22 października 2014 r., ale nie spełniają
wymogów części A załącznika I do rozporządzenia (We)
nr 1334/2008, może być przedmiotem obrotu aż do daty
jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia.
Części B–F załącznika I (czyli środki aromatyczne wymienione w art. 9 lit. b)–f) rozporządzenia 1334/2008), tzn.
preparaty aromatyczne, środki aromatyzujące z przetworzenia termicznego, prekursory środków aromatyzujących, inne środki aromatyzujące, materiały źródłowe mają
zastosowanie od 22 października 2016 r. Żywność zawierająca środki aromatyzujące i materiały źródłowe wymienione w art. 9 lit. b)–f) rozporządzenia (We) nr 1334/2008,
które są zgodnie z prawem wprowadzane do obrotu lub
etykietowane przed 22 kwietnia 2018 r., ale nie spełniają
wymogów części B–F załącznika I do rozporządzenia (We)
nr 1334/2008, może być przedmiotem obrotu aż do daty
jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia.
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne
dr inż. ELIZA KONECKA-MATYJEK
Pracownia Systemów Zarządzania Jakością, Instytut Żywności i Żywienia
Zanieczyszczenia
mikrobiologiczne żywności
i ogniska zatruć pokarmowych w UE
na przestrzeni lat 2009–2011
Z
godnie z art. 1 ust. 1 lit. a rozporządzenia (WE)
nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny
środków spożywczych, główną odpowiedzialność za bezpieczeństwo produkowanych środków spożywczych ponosi ich producent. Ponadto art. 17
rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego
ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności
oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, będącego zarazem podstawą unijnego ustawodawstwa żywnościowego, stanowi, iż podmioty działające na rynku spożywczym i pasz zapewniają, na wszystkich
etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności
i pasz, ich zgodność z wymogami prawa żywnościowego
i kontrolowanie przestrzegania tych wymogów.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa mikrobiologicznego
produkowanej żywności, zgodnie z art. 4 rozporządzenia
(WE) nr 852/2004, przedsiębiorstwa spożywcze, tam
gdzie to właściwe, muszą zapewnić zgodność produkowanych środków spożywczych z kryteriami mikrobiologicznymi. Kryteria mikrobiologiczne dotyczące niektórych
mikroorganizmów określone zostały w rozporządzeniu
Komisji (WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r.
w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących
środków spożywczych. Ustawodawca przeniósł na przedsiębiorstwa obowiązek pobierania próbek produkowanej żywności i wykonywania badań mikrobiologicznych
z odpowiednią częstotliwością. Kryteria mikrobiologiczne
określone w ww. rozporządzeniu mogą być wykorzystywane przez producentów do oceny jakości mikrobiologicznej
procesów technologicznych, a także bezpieczeństwa produktu finalnego, a zatem do weryfikacji systemów zarządzania bezpieczeństwem żywności.
żywności i ogniska zatruć
pokarmowych w latach 2009–2011
Z raportów rocznych europejskiego Systemu Wczesnego
Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Paszach (Rapid Alert System for Food and Feed
– RASFF), publikowanych za lata 2009–2011, oraz danych
z portalu RASFF wynika, że liczba powiadomień dotyczących mikrobiologicznych zanieczyszczeń żywności i pasz
numer 1
35
{ WAżNE TEMATY
36

prawo żywnościowe
w handlu wspólnotowym wzrosła z 542 w roku 2009 do
655 w roku 2010 i 710 w 2011 r., przy czym w trzech ostatnich latach zgłoszeń dotyczących zanieczyszczenia patogenami odnotowano odpowiednio 466, 548 i 595. Spośród
wszystkich notyfikacji o patogenach w roku 2009 sklasyfikowano 111 jako „powiadomienia o zagrożeniu”. W roku
2010 i 2011 liczba takich powiadomień była zbliżona i wynosiła odpowiednio 152 oraz 150. Blisko 1/5 w roku 2009
oraz 1/4 w latach 2010 i 2011 powiadomień o zanieczyszczeniach mikroorganizmami patogennymi dotyczyła pasz
i to prawie wyłącznie pałeczkami Salmonella.
Analizując zanieczyszczenie drobnoustrojami patogennymi poszczególnych grup produktów spożywczych, w roku
2011 wyraźnie obserwuje się tendencje wzrostowe dla warzyw i owoców. W roku 2009 najwięcej powiadomień o zanieczyszczeniu żywności patogenami nadesłano dla mięsa
drobiowego i jego produktów, mięsa i przetworów innych
niż drób oraz ryb i przetworów. Duże zanieczyszczenie
wykazano również dla ziół, przypraw oraz żywych małż.
W roku 2010 sytuacja wyglądała podobnie, z tym że na
pierwszym miejscu było mięso i przetwory inne niż drób,
na drugim ryby i przetwory, a na trzecim mięso drobiowe
i przetwory. W roku 2011 wyraźnie na pierwsze miejsce
wysunęły się owoce i warzywa. Mięso inne niż drobiowe
oraz przetwory, następnie ryby i przetwory, zioła i przyprawy oraz drób i przetwory zajęły drugie i trzecie miejsce pod
względem zanieczyszczenia.
Najczęściej rejestrowanymi patogenami w produktach
spożywczych były na pierwszym miejscu Salmonella, następnie Listeria monocytogenes i Escherichia coli (w tym
szczepy werotoksyczne), rzadziej Bacillus cereus, norovirusy, Campylobacter i sporadycznie – Cronobacter sakazaki, Clostridium botulinum, Pseudomonas aeruginosa,
Vibrio parahaemolyticus, Yersinia enterocolitica, Clostridium perfringens i inne (tabela 1).
Ogólnie obserwuje się lekkie tendencje spadkowe w UE
w liczbie ognisk zatruć pokarmowych. Według raportu
Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority – EFSA) w roku 2009 było
ich 5550, a w 2010 r. – 5262. Przełożyło się to odpowiednio na 48 964 i 43 473 zatruć pokarmowych. Głównymi
czynnikami biologicznymi powodującymi zatrucia były na
pierwszym miejscu Salmonella, która była odpowiedzialna za występowanie odpowiednio 31,0% i 30,5% ognisk
zatruć pokarmowych w latach 2009 i 2010 (tendencja
spadkowa), następnie wirusy – 18,8% i 15,0% (tendencja
spadkowa), toksyny bakteryjne – 10,1% i 8,8% (tendencja
spadkowa), Campylobacter – 6,0% i 8,9% (lekki wzrost)
oraz patogenne szczepy Escherchia coli – 1,4% i 0,6%
(tendencja spadkowa). Podstawowymi grupami produktów spożywczych odpowiedzialnymi za powstanie ognisk
potwierdzonych zatruć pokarmowych w UE w latach
numer 1
}
uSTAWODAWCA PrZenIóSŁ
nA PrZeDSIęBIOrSTWA
OBOWIąZeK POBIerAnIA
PróBeK PrODuKOWAneJ
ŻyWnOśCI
I WyKOnyWAnIA BADAń
mIKrOBIOLOGICZnyCH
Z ODPOWIeDnIą
CZęSTOTLIWOśCIą.
2009 i 2010 były jaja i ich produkty (odpowiednio 17,3%
w 2009 r. i 22,1% w 2010 r.) oraz gotowe dania mieszane
lub posiłki w formie bufetu (8,1% i 13,9%).
SALMONELLA
Salmonella to pałeczki należące do dużej rodziny
bakterii Enterobacteriaceae. Wyróżnia się dwa gatunki
– Salmonella enterica i Salmonella bongori. Gatunek
Salmonella enterica dzieli się na sześć podgatunków, a te
z kolei na typy serologiczne. Spośród blisko 2500 znanych
serotypów Salmonella 60% należy do podgatunku enterica, które w większości są patogenne dla człowieka. Pałeczki Salmonella są zdolne do wzrostu w szerokim zakresie
temperatur od 5,2ºC do 49ºC, pH 4–9 i Aw >0,94. Są one
wrażliwe na wysoką temperaturę, promieniowanie beta
i gamma oraz czwartorzędowe zasady amonowe, preparaty chloru i jodofory stosowane jako środki dezynfekujące.
Bakterie Salmonella są odporne na proces suszenia oraz
niską temperaturę. Dane z literatury donoszą, iż w mrożonym mięsie oraz proszku jajecznym mogą przetrwać nawet rok. Sprzyjającym podłożem do ich wzrostu i rozwoju
są przede wszystkim jaja, mleko i jego przetwory, a także
drób i mięso inne niż drób. Do środowiska zewnętrznego
przedostają się z kałem i moczem chorych ludzi i zwierząt,
a także ozdrowieńców i nosicieli. Do zakażenia bakteriami
Salmonella dochodzi zwykle drogą pokarmową przez spożycie zanieczyszczonej żywności.
Zgodnie z kryteriami mikrobiologicznymi, określonymi dla Salmonella w rozporządzeniu Komisji (WE)
nr 2073/2005, za zadowalającą jakość mikrobiologiczną
numer 1
2011
2010
2009
ROK
160
710
Ogółem
550
żywność
Pasze
655
Ogółem
519
żywność
136
542
Ogółem
Pasze
110
432
Pasze
żywność
Ogółem
(drobnoustroje
patogenne
i niepatogenne)
347
271
548, w tym 152
„o zagrożeniu”
465, w tym 149
„o zagrożeniu”
401
122
123, w tym 5
„o zagrożeniu”
595, w tym 150
„o zagrożeniu”
225
425, w tym 147
„o zagrożeniu”
130
316
466, w tym 111
„o zagrożeniu”
130, w tym 1
„o zagrożeniu”
83
233
Salmonella
87
379, w tym 111
„o zagrożeniu”
Patogeny
106
-
106
114
2
112
77
-
77
Listeria
monocytogenes
16
16
16
16
12
12
39
39 – ponadnormatywna liczba E.coli
3 – shigatoksyczne E.coli
42
15 – shigatoksyczne E.coli
1 – enteropatogenne E.coli (EPEC)
2 – potencjalnie patogenne E.coli
4 – podejrzenie shigatoksycznych
E.coli
1– podejrzenie enterotoksycznych
E.coli (ETEC)
44
11
-
11
20
-
20
7
-
7
10
-
10
3
-
3
6
-
6
6
-
6
6
-
6
6
-
6
B.cereus Norovirus Campylobacter Inne
5 – E.coli O157:h7
1– E.coli O103:h2
E.coli
LICZbA POWIADOMIEń O ZANIECZYSZCZENIACh MIKRObIOLOGICZNYCh
Opracowanie własne na podstawie powiadomień umieszczonych na portalu RASFF https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/portal/
Tabela 1. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne żywności i pasz w latach 2009–2011 na podstawie powiadomień RASFF
37
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
żywności uważa się taką, w której nie stwierdzono obecności tego drobnoustroju w 10 g dla mięsa mielonego i produktów z mięsa innych gatunków niż drób przeznaczonego
do spożycia po obróbce termicznej oraz dla mięsa odkostnionego mechanicznie (MOM) i w 25 g dla pozostałych
środków spożywczych.
Z powiadomień nadesłanych w ramach systemu RASFF
jednoznacznie wynika, iż zanieczyszczenie żywności drobnoustrojami Salmonella utrzymuje się corocznie na wysokim poziomie. W roku 2009 zgłoszono 233 przypadki
zanieczyszczenia nią żywności. Na pierwszym miejscu
było mięso drobiowe i jego przetwory, następnie mięso
i jego przetwory inne niż drób, zioła i przyprawy, orzechy,
produkty na bazie orzechów i nasiona, owoce i warzywa.
Z kolei najmniej zanieczyszczone pałeczkami Salmonella
było mleko i jego przetwory, głowonogi, produkty zbożo-
38
{
}
drobnoustrojami Salmonella stwierdzono wówczas również w mięsie odkostnionym mechanicznie – 1,2% próbek.
W roku 2010, według danych z RASFF, w produktach spożywczych odnotowano 225 przypadków obecności Salmonella, głównie w mięsie innym niż drób i jego przetworach,
drobiu i jego przetworach, orzechach, produktach na bazie
orzechów i nasionach, również w jajach i jego przetworach oraz wyrobach cukierniczych. Grupami produktów
wolnych od bakterii Salmonella były według RASFF żywe
małże, skorupiaki, ślimaki oraz zioła i przyprawy. Zidentyfikowano wówczas ponad 70 typów serologicznych gatunku Salmonella enterica, podgatunek enterica, a 14 z nich
raportowano w produktach częściej niż 4 razy. Obecność
Salmonella typhimurium notyfikowano najczęściej. Z kolei, według raportu EFSA, w 2010 r. podobnie jak w roku
ubiegłym najwięcej próbek niespełniających kryteriów
W latach 2010 i 2011
blisko
1/4
powiadomień
o zanieczyszczeniach
mikroorganizmami
patogennymi dotyczyła
pasz i to prawie
wyłącznie pałeczkami
Salmonella.
we i piekarnicze, a także żywność dietetyczna, wzbogacana
i suplementy diety oraz gotowe dania i przekąski. Wyniki
prezentowane przez EFSA wskazują, że najwięcej próbek
niespełniających kryteriów określonych dla Salmonella
w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 2073/2005 pobrano
w krajach UE w roku 2009 z mięsa mielonego i produktów
z mięsa drobiowego przeznaczonego do spożycia po obróbce termicznej (8,7% próbek), żywych małż, szkarłupni,
osłonic i głowonogów (3,4% próbek) oraz mięsa mielonego
i produktów z mięsa gatunków innych niż drób przeznaczonego do spożycia po obróbce termicznej (2,9% próbek). Szczególnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego
okazały się wyniki obecności bakterii Salmonella w próbkach mięs przeznaczonych do spożycia na surowo: mięsa
mielonego i jego wyrobów (1,2% próbek) oraz produktów
mięsnych (1,7% próbek). Wysoki poziom zanieczyszczenia
numer 1
rozporządzenia Komisji (WE) nr 2073/2005 dla bakterii
Salmonella pochodziło od drobiowego mięsa mielonego
i jego produktów (5,3% próbek) oraz mięsa mielonego innego niż drób i jego przetworów – przeznaczonych do spożycia po obróbce termicznej (2,8% próbek). Nieco niższy
odsetek próbek (1,5%) zanieczyszczonych Salmonella pobrano z żywych małż, szakarłupni, osłonic i głowonogów.
Ze względu na znaczne ryzyko dla zdrowia publicznego
szczególne podkreślić należy obecność bakterii w próbkach pobranych z produktów gotowych do spożycia (RTE
– ready-to-eat) – mięsie mielonym (1,8% próbek) oraz
kiełkach (0,8%).
Z danych RASFF publikowanych za rok 2011 wynika, że
w stosunku do lat ubiegłych odnotowano znaczący wzrost
powiadomień o obecności Salmonella w produktach spożywczych (271 notyfikacji). Jednakże wzrost ten nie do-
tyczy produktów pochodzenia zwierzęcego, lecz żywności
z grupy owoców i warzyw, a konkretnie jednego produktu,
tzw. liści paan lub też liści betel, zwanych też jako pieprz
żuwny. Spośród 101 powiadomień o obecności Salmonella w grupie owoców i warzyw aż 86 dotyczyło właśnie
pieprzu żuwnego, pochodzącego z Bangladeszu (72 notyfikacje), Indii (12 powiadomień) oraz z Tajlandii (2 zgłoszenia). Drugą grupą w roku 2011 pod względem zanieczyszczenia produktów spożywczych są zioła i przyprawy
(55 powiadomień), pochodzące głównie z Wietnamu, następnie mięso drobiowe i jego produkty (42 powiadomienia) oraz mięso inne niż drób i jego produkty (37 zgłoszeń).
Nieco mniej notyfikacji nadesłano dla orzechów, produktów na ich bazie i nasion (12 powiadomień), jaj i jego przetworów oraz małży (po 6 notyfikacji), mleka i jego przetworów (4) i skorupiaków (3 powiadomienia). Pojedyncze
powiadomienia raportowano również dla ryb i ich przetworów (2), głowonogów, kakao, kawy, herbaty, produktów zbożowych i piekarniczych (po 1 notyfikacji). Według
doniesień RASFF pozostałe grupy produktów były wolne
od bakterii Salmonella.
Paradoksalnie, według danych EFSA, w krajach Wspólnoty liczba potwierdzonych ognisk zatruć pokarmowych,
w których czynnikiem etiologicznym były bakterie Salmonella, wykazuje tendencje spadkowe – z 1888 ognisk
w 2008 r. do 1604 ognisk w roku 2010. Zarówno w roku
2009, jak i 2010 Polska zajęła czwarte miejsce w UE pod
względem ogółu zgłoszonych ognisk zatruć pokarmowych
(ogniska niepotwierdzone i potwierdzone) spowodowanych Salmonella – odpowiednio 161 ognisk (na 324 zgłoszone ogółem) i 187 ognisk (spośród 341 raportowanych
ogółem). Zarówno w roku 2009, jak i 2010 podstawowymi
serotypami odpowiadającymi za ogniska zatruć pokarmowych Salmonella w UE były Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium. Główne grupy produktów spożywczych odpowiedzialnych za ogniska to: jaja i ich produkty
(49,1% w 2009 r. oraz 43,7% w 2010 r.), produkty piekarnicze (odpowiednio 13,9% i 14,4%), dania mieszane i w formie bufetu (5,6% i 12,3%), mięso drobiowe i jego produkty
(5,2% i 5,3%), mięso wieprzowe (3,7% i 5,3%) oraz mięso
wołowe i jego produkty (3,1% oraz 4,7%).
LISTERIA MONOCYTOGENES
Listeria monocytogenes to pałeczki należące do
rodziny bakterii Listeriaceae, klasy Bacilli. Do rodzaju Listeria należy siedem gatunków, z których chorobotwórcze
dla człowieka są głównie Listeria monocytogenes i Listeria
ivanovii. Pierwsza jest najbardziej rozpoznawalna. Bakterie Literia rosną zarówno w warunkach tlenowych, jak
i beztlenowych, w zakresie temperatur od 0ºC do +45ºC,
WeDŁuG DAnyCH eFSA
W KrAJACH WSPóLnOTy
LICZBA POTWIerDZOnyCH
OGnISK ZATruć
POKArmOWyCH,
W KTórym CZynnIKIem
eTIOLOGICZnym ByŁy
BAKTerIe Salmonella,
WyKAZuJe TenDenCJe
SPADKOWe – Z 1888
OGnISK W 2008 r. DO 1604
OGnISK W rOKu 2010.
39
pH od 4,4 do 9,4. Wprawdzie za optymalną temperaturę
ich wzrostu przyjmuje się +37ºC, ale mogą one rosnąć
również w warunkach chłodniczych (od 0 do +4ºC). Bakterie Listeria dobrze wytrzymują proces mrożenia, a niektóre ich serotypy zachowują swoją żywotność w produktach
spożywczych zamrożonych do -18ºC przez okres nawet
5 miesięcy. Ciekawostką jest fakt, że potrafią przeżyć przez
5 minut w temperaturze +80ºC. Listeria jest również odporna na zasolenie.
Chorobotwórczość Listeria monocytogenes wiąże się z wytwarzaniem przez nią toksyn i enzymów, w tym między
innymi hemolizyny odpowiedzialnej za uszkodzenia krwinek czerwonych. Na listeriozę podatne są przede wszystkim osoby z grupy tzw. podwyższonego ryzyka, tj. kobiety
w ciąży, dzieci, osoby starsze i osoby z immunosupresją.
Dawkę infekcyjną szacuje się na od 102 jednostek tworzących kolonie (jtk) do 105 jtk. Z listeriozą wiąże się duża
liczba zgonów. Listeria monocytogenes może występować w produktach spożywczych pochodzenia zwierzęcego,
takich jak: mleko surowe i pasteryzowane, miękkie sery
dojrzewające z mleka niepasteryzowanego, fermentowane
surowe kiełbasy, drób, mięso surowe i poddane obróbce
termicznej, surowe i wędzone ryby, gotowe do spożycia
przetwory mięsne o przedłużonej trwałości, zwłaszcza
pakowanych próżniowo, rzadziej warzywa takie jak: marchew, brokuły, kalafior, sałata, kapusta i owoce.
numer 1
{ WAżNE TEMATY
40

prawo żywnościowe
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 określa kryteria dla Listeria monocytogenes w produktach spożywczych. Jakość żywności gotowej do spożycia przeznaczonej
dla niemowląt oraz żywności specjalnego medycznego
przeznaczenia uznaje się za zadowalającą dla Listeria monocytogenes, jeżeli w każdej 25-gramowej pobranej do
badań próbce nie stwierdza się jej obecności. Z kolei dla
żywności gotowej do spożycia niebędącej żywnością dla
niemowląt i żywnością specjalnego medycznego przeznaczenia, a w której możliwy jest wzrost tego drobnoustroju,
przyjmuje się dwojakiego rodzaju kryteria: jakością zadowalającą dla żywności przed wyjściem spod bezpośredniej
kontroli producenckiej, pod względem Listeria monocytogenes, jest brak obecności drobnoustroju w 25 g oraz dla
żywności przed upływem jej daty ważności, czyli do końca
okresu trwałości, Listeria monocytogenes może być obecna w ilości do 100 jtk/g. Natomiast żywność gotowa do
spożycia, niebędąca żywnością dla niemowląt i żywnością
specjalnego medycznego przeznaczenia, w której niemożliwy jest wzrost Listeria monocytogenes, może zawierać
nie więcej niż 100 jtk/g w ciągu całego okresu trwałości
tej żywności. Ten ostatni wariant, według danych EFSA,
krajom członkowskim sprawia najwięcej problemów.
Trudność stanowi odpowiednie zakwalifikowanie, czy
dany produkt ma, czy też nie ma predyspozycji do wzrostu
i rozwoju w nim bakterii Listeria monocytogenes. W rzeczywistości zależy to od wielu czynników, takich jak pH,
aktywność wodna i skład produktu, który może być różny
nawet w obrębie tej samej grupy produktów.
W ramach systemu RASFF w roku 2009 nadesłano 77 powiadomień o zanieczyszczeniu środków spożywczych bakteriami Listeria monocytogenes. Zanieczyszczone były na
pierwszym miejscu ryby, następnie mleko i jego produkty
oraz inne niż drób mięso i jego produkty. Najmniej powia-
numer 1
}
domień o zanieczyszczeniu Listeria monocytogenes nadesłano dla mięsa drobiowego, skorupiaków i ich produktów,
kakao, kawy i herbaty, produktów zbożowych i piekarniczych oraz gotowych dań i przekąsek. Dla pozostałych grup
produktów spożywczych nie nadesłano notyfikacji o Listeria monocytogenes. Większość z nadesłanych notyfikacji
dotyczyła zanieczyszczenia liczbą do 100 jtk/g produktu,
dlatego też zostały sklasyfikowane jako „powiadomienia
informacyjne”. Według raportu EFSA w roku 2009 Listeria monocytogenes najczęściej zanieczyszczone były
produkty gotowe do spożycia (RTE – ready-to-eat) z ryb
oraz RTE pochodzenia mięsnego innego niż kiełbasy fermentowane, a następnie pozostałe produkty RTE i sery –
zwłaszcza miękkie i półmiękkie. Najwięcej pojedynczych
próbek RTE, niezgodnych z kryteriami rozporządzenia
Komisji (WE) nr 2073/2005 dla Listeria monocytogenes,
pobranych na etapie produkcji (w ramach odpowiedzialności producenckiej), było: pochodzenia mięsnego innego
niż kiełbasy fermentowane (6,7% próbek), następnie z produktów rybnych (6,6%) oraz mlecznych, serów i nabiału
(0–0,2% próbek). Z kolei najwięcej pojedynczych próbek
RTE niezgodnych pobranych w obrocie (w okresie trwałości produktu) pochodziło od serów miękkich i półmiękkich
(1,1% próbek), produktów rybnych (1,0%) oraz produktów
mięsnych innych niż kiełbasy fermentowane (0,3%).
W roku 2010, w ramach RASFF, zgłoszono o 45% więcej
w stosunku do roku ubiegłego przypadków zanieczyszczenia żywności drobnoustrojami Listeria monocytogenes. Otrzymano aż 112 notyfikacji. Izolowano je przede
wszystkim z produktów rybnych. 33 zgłoszenia dotyczyły
łososia, głównie wędzonego, w tym w 15 przypadkach pochodzącego z Polski, oraz 12 powiadomień nadesłano dla
pangi, której krajem pochodzenia był Wietnam. Następnie niezgodności dotyczyły produktów mięsnych, innych
niż drobiowe, oraz produktów mlecznych. W mniejszym
zakresie izolowano ją również z produktów zbożowych
i piekarniczych, produktów z mięsa drobiowego oraz gotowych dań i przekąsek. Według danych EFSA podobnie jak w roku ubiegłym najwięcej pojedynczych próbek,
niezgodnych z kryteriami rozporządzenia Komisji (WE)
nr 2073/2005, dla Listeria monocytogenes pobranych
podczas produkcji pochodziło od RTE produktów rybnych
(9,6%), następnie RTE produktów mięsnych innych niż
kiełbasy fermentowane lub z serów i innych produktów
nabiałowych (0–2,3% próbek). Podobnie badania monitoringowe prowadzone w obrocie (w okresie trwałości produktu) wykazały, że najczęściej ponadnormatywny poziom
Listeria monocytogenes był rejestrowany w RTE produktach rybnych (1%), RTE produktach mięsnych innych niż
kiełbasy fermentowane (0,4%), a także w serach miękkich
i półmiękkich i innych produktach z grupy nabiału (po
0,2% próbek niezgodnych).
W roku 2011 w stosunku do roku 2010, w ramach systemu RASFF, nadesłano 6 powiadomień mniej o Listeria
monocytogenes w żywności (w sumie 106 powiadomień).
Podobnie jak w roku poprzednim najczęściej była ona
notyfikowana dla produktów rybnych (61 razy), w tym
42 razy dla łososia wędzonego w 20 przypadkach pochodzącego z Polski oraz 13 z Holandii. 23-krotnie izolowano
ją z serów różnych rodzajów i pochodzenia, jednakże najczęściej ich krajem pochodzenia były Francja i Włochy.
Zanieczyszczenie Listeria monocytogenes notyfikowano
również dla produktów mięsnych – pasztet z Belgii, szynka i salami z Włoch.
W odpowiedzi na wzrost liczby powiadomień w ramach
systemu RASFF, dotyczących głównie zanieczyszczenia
żywności pochodzenia zwierzęcego bakteriami Salmonella i Listeria monocytogenes, w roku 2011 w Polsce
wzmożono nadzór nad badaniami mikrobiologicznymi
prowadzonymi w zakładach. Ponadto trzykrotnie zwiększono częstotliwość urzędowych badań laboratoryjnych
w tym zakresie.
bAKTERIE ESChERIChIA COLI
Escherichia coli to nieprzetrwalnikujące pałeczki
należące, podobnie jak Salmonella, do rodziny Enterobacteriaceae. Są one zdolne do wzrostu w zakresie temperatur
od +6ºC do +46 ºC, przy pH od 4,4 do 9. Pałeczki te wchodzą w skład naturalnej mikroflory przewodu pokarmowego człowieka i zwierząt. Biorą udział w rozkładzie substancji pokarmowych oraz syntezie witamin z grupy B i K.
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2073/2005 określa kryteria bezpieczeństwa Escherichia coli dla żywych małż,
szkarłupni, osłonic i głowonogów. Escherichia coli traktowana jest tu jako wskaźnik zanieczyszczenia tej grupy żywności bakteriami typu kałowego, gdzie wartością graniczną
jest 230 NPL (najbardziej prawdopodobna liczba drobnoustrojów)/100 g mięsa i płynu międzyskorupowego. I tak
w roku 2009 liczba nadesłanych powiadomień dotyczących przekroczenia tego limitu w żywności wyniosła 33,
w roku 2010 wzrosła do 39, a w roku 2011, z kolei, zmalała
do 21 powiadomień.
W obrębie gatunku Escherichia coli występują również
szczepy, które są patogenne dla człowieka. Te chorobotwórcze szczepy, uwzględniając mechanizmy ich patogenności, podzielono na następujące grupy: ETEC – szczepy
enterotoksyczne, EPEC – enteropatogenne, EIEC – enteroinwazyjne, EAEC – enteroagregacyjne, NTEC – martwicowe, oraz EHEC – enterokrwotoczne, których znaczenie
na przestrzeni ostatnich kilku lat wydaje się rosnąć.
3.1. ESChERIChIA COLI (VTEC, EhEC)
Enterokrwotoczne szczepy Escherichia coli (EHEC) odpowiedzialne są u człowieka za krwawe biegunki i krwotoczne zapalenie jelita grubego, które w następstwie może prowadzić do zespołu hemolityczno-mocznicowego. Znane są
z produkowania cytotoksyn – werotoksyn VT, które przypominają mechanizm działania toksyny shiga wytwarzanej
przez Shigella dysenterica, stąd też w późniejszym okresie
zaczęto je nazywać toksynami shiga, a szczepy je wytwarzające jako shigatoksycznymi Escherichia coli (STEC).
Obecnie nazewnictwo Escherichia coli – STEC, i Escherichia coli werotoksyczne – VTEC, a także toksyny SLT i VT
stosuje się jako synonimy. Grupa Escherichia coli (VTEC,
EHEC) liczy ponad 100 serotypów, z czego w Europie najbardziej rozpowszechnione są O26, O103, O111, O113, O145
oraz najbardziej znany i rozpoznawalny O157. Naturalnymi nosicielami bakterii VTEC są zwierzęta przeżuwające,
głównie bydło, owce i kozy. Unia Europejska nakazała krajom członkowskim monitorowanie tych szczepów. W Polsce wymóg ten znalazł swoje odzwierciedlenie w ustawie
z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz
zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U. z 2008 r.
Nr 213, poz. 1342 tekst jednolity) oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 listopada 2005 r.
w sprawie zakresu, sposobu i terminów przekazywania informacji o występowaniu chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania i rejestracji oraz
o wynikach monitorowania chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, a także zwią-
numer 1
41
{ WAżNE TEMATY
42

prawo żywnościowe
zanej z nimi oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe
(Dz.U. z 2005 r. Nr 242, poz. 2045).
Drobnoustroje VTEC mogą występować w żywności takiej
jak – surowa wołowina, wieprzowina, baranina, drób oraz
w mleku i produktach mleczarskich powstałych z mleka
niepasteryzowanego. Doniesienia RASFF wskazują, że
w roku 2009 zgłoszono 6 przypadków o obecności patogennych Escherichia coli w żywności, w tym 5 dotyczyły
serotypu O157:H7 w wołowinie i jej produktach pochodzących z Niemiec (2 przypadki), Brazylii, Irlandii i Belgii oraz
Escherichia coli O103:H2 w serze z surowego mleka koziego pochodzącego z Francji.
Z badań monitoringowych prowadzonych w krajach UE
w roku 2009 wynika, że spośród 9285 pobranych próbek mięsa wołowego, które zajmuje pierwsze miejsce pod
względem zanieczyszczenia szczepami VTEC, 2,3% było
VTEC pozytywnych oraz 0,7% VTEC O157 pozytywnych.
Na kolejnym miejscu znalazły się surowe mleko krowie
– na 998 próbek pobranych do badań 1,2% określono jako
VTEC pozytywne, w tym 0,1% – VTEC O157 pozytywne,
oraz surowe mięso owcze – spośród 248 próbek 3,2% było
VTEC pozytywnych. W żadnej z badanych próbek mięsa
owczego nie stwierdzono wówczas bakterii VTEC O157.
W roku 2010 w ramach powiadomień RASFF zgłoszono
3 przypadki zanieczyszczenia żywności werotoksycznymi
szczepami Escherichia coli. Stwierdzono wówczas obecność Escherichia coli O157, O26:H11 (obydwa w wołowych
hamburgerach) i bliżej nieokreślony typ serologiczny w serze wyprodukowanym z surowego mleka. Badania monitoringowe prowadzone przez kraje UE wskazują na jej obecność w mięsie wołowym (0,5% VTEC pozytywnych i 0,1%
VTEC O157 pozytywnych/8566 badanych próbek mięsa),
surowym mleku krowim (3,3% VTEC pozytywnych/1683
próbek pobranych do badań) oraz mięsie owczym (7,4%
VTEC pozytywnych/394 próbek pobranych).
W roku 2011 obserwuje się znaczny wzrost liczby nadesłanych powiadomień RASFF dotyczących zanieczyszczenia żywności Escherichia coli VTEC. Zgłoszono wówczas
15 powiadomień o ich potwierdzonej obecności w produktach spożywczych oraz 4 notyfikacje o podejrzeniu
ich obecności. Kolejne 4 zgłoszenia dotyczyły: jedno
Escherichia coli (EPEC), jedno podejrzenia Escherichia
coli (ETEC) oraz dwa Escherichia coli potencjalnie patogennych. Szczepami shigatoksycznymi zanieczyszczone
było przede wszystkim mięso wołowe (8 powiadomień),
jagnięcina (1 zgłoszenie), mięso kozie (2), dziczyzna (2),
ogórki (1), buraki (1).
Ogniska zatruć pokarmowych spowodowanych patogennymi szczepami Escherichia coli w 2009 r. stanowiły
75 przypadków (1,4% w stosunku do wszystkich ognisk
zarejestrowanych w tym roku), a w roku 2010 o ponad
połowę mniej, tj. 31 ognisk (0,6% w stosunku do ogółu
numer 1
}
ognisk). Zdecydowanie najpoważniejsze ognisko zatruć
pokarmowych w ostatniej dekadzie odnotowane w Europie i najbardziej rozgłośnione w roku 2011 było spowodowane przez shigatoksyczny szczep Escherichia coli
O104:H4. Dochodzenie epidemiologiczne wykazało, że
zatrucia były specyficznie powiązane ze spożyciem kiełków – nasion kozieradki pochodzących z Egiptu. Odnotowano wówczas 3000 przypadków krwistej biegunki,
ponad 850 przypadków zespołu hemolityczno-mocznicowego. 50 osób zmarło.
Podsumowanie
Powiadomienia nadsyłane w ramach sieci RASFF za lata
2009–2011 wskazują, iż najczęstszymi patogenami występującymi w żywności były Salmonella, Listeria monocytogenes i Escherichia coli. Na przestrzeni tego okresu
obserwuje się wzrost zanieczyszczenia żywności: drobnoustrojami Salmonella z 233 przypadków zgłoszonych
w 2009 r. do 271 w roku 2011, Listeria monoctogenes
z 77 (2009 r.) do 106 (2011 r.) oraz Escherichia coli z 39
(2009 r.) do 44 w roku 2011. Obserwuje się wzrost częstości występowania w żywności werotoksycznych szczepów Escherichia coli. EFSA z kolei corocznie rejestruje
sukcesywny spadek ognisk zatruć pokarmowych spowodowanych Salmonella. Najpoważniejsze zatrucia pokarmowe w Europie w roku 2011 spowodowała konsumpcja
nasion kozieradki zanieczyszczonych shigatoksycznymi
szczepami Escherichia coli O104:H4, których krajem pochodzenia był Egipt. 
Opracowano na podstawie:
●
A. Baroń-Kaczmarska, A.J. Furowicz, Choroby odzwierzęce przenoszone drogą pokarmową, PZWL, Warszawa 1999.
●
European Food Safety Authority, European Centre for Disease Prevention and Control; The European Union Summary Report on
Trends and Sources of Zoonoses, Zoonotic Agents and Food-borne
Outbreaks in 2009; EFSA Journal 2011.
●
European Food Safety Authority, European Centre for Disease Prevention and Control; The European Union Summary Report on
Trends and Sources of Zoonoses, Zoonotic Agents and Food-borne
Outbreaks in 2010; EFSA Journal 2012.
●
Z. Libudzisz, K. Kowal, Z. Żakowska, Mikrobiologia techniczna. Mikroorganizmy w biotechnologii, ochronie środowiska i produkcji
żywności, tom 2, PWN, Warszawa 2008.
●
The Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF). Annual Report 2009.
●
●
●
M. Weiner, Shigatoksyczne enterokrwotoczne szczepy Escherichia
coli – nowe czy dobrze znane zagrożenie?, „Życie Weterynaryjne”
nr 7(86)/2011.
●
https://webgate.ec.europa.eu/rasff-window/portal/.
Orzecznictwo
WOJCIECH OLSZEWSKI
Kancelaria Salans
Odpowiedzialność
za wprowadzenie do obrotu
zafałszowanego artykułu
rolno-spożywczego
w świetle wyroku WSA z 17 października 2011 r.
VI SA/Wa 1371/11
N
a wokandzie wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA) znalazła się sprawa
dotycząca kary pieniężnej nałożonej przez
Inspekcję Handlową na przedsiębiorcę
sprzedającego zafałszowany produkt spożywczy. Sąd, dokonując kontroli legalności nałożonej kary,
wyjaśnił, jak należy rozumieć pojęcie „wprowadzenie obrotu”, oraz określił zakres odpowiedzialności za wprowadzanie do obrotu zafałszowanych produktów spożywczych.
Stan faktyczny
Na skutek przeprowadzonej kontroli w sklepie spożywczym przedstawiciele Inspekcji Handlowej stwierdzili, że
wystawiono do sprzedaży dwie partie produktu o nazwie
„masło extra 82% tł. 200 g”. Inspektorzy ustalili, że oznakowanie produktu zawierało nazwę „masło ekstra” oraz
jednocześnie w innym miejscu oznaczenia wzajemnie się
wykluczające – „produkt złożony maślany” oraz „masło
trzyczwarte smarowane jogurtowe z niskim cholesterolem”. Z kolei w wykazie składników produktu wymieniono
m.in. tłuszcz mleczny 62%, serwatkę jogurtową z tłuszczem roślinnym. W związku z powyższym Wojewódzki
Inspektor Inspekcji Handlowej uznał, że przedsiębiorca
prowadzący sklep dopuścił się naruszenia m.in. art. 40a
ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-
-spożywczych (dalej jako „ustawa o jakości”) i wymierzył
mu karę pieniężną w wysokości 10% rocznego przychodu.
Ukarany przedsiębiorca odwołał się od decyzji do Prezesa
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a następnie
do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Produkt zafałszowany
Przesłanką nałożenia kary na przedsiębiorcę w omawianym stanie faktycznym było wprowadzenie do obrotu
zafałszowanego artykułu rolno-spożywczego. Istotne jest
zatem precyzyjne określenie, kiedy ma miejsce „wprowadzenie do obrotu” oraz jaki produkt może być określony
jako „zafałszowany”.
Zgodnie z art. 3 pkt 10 ustawy o jakości jako zafałszowany artykuł rolno-spożywczy należy rozumieć każdy produkt, którego skład jest niezgodny z przepisami dotyczącymi jakości handlowej poszczególnych artykułów, albo
produkt, w którym zostały wprowadzone zmiany, w tym
zmiany dotyczące oznakowania, mające na celu ukrycie
jego rzeczywistego składu lub innych właściwości, jeżeli
niezgodności te lub zmiany w istotny sposób naruszają
interesy konsumentów.
W omawianej sprawie wojewódzki sąd administracyjny
potwierdził, że zafałszowanie produktu miało miejsce.
Produkt oznakowano jako „masło”, pomimo że nie speł-
numer 1
43
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
niał on wymogów zawartych w dodatku do załącznika XV
unijnego rozporządzenia nr 1234/2007. W myśl wspomnianych przepisów „masło” to produkt zawierający nie
mniej niż 80% i nie więcej niż 90% tłuszczu mlecznego,
nie więcej niż 16% wody i nie więcej niż 2% suchej masy
beztłuszczowej mleka. W rezultacie produkt oznakowany
jako „masło” a niespełniający powyższych wymogów może
być uznany za „sfałszowany”.
Wprowadzenie do obrotu
44
WSA w wydanym orzeczeniu wskazał również, w jaki sposób powinien być rozumiany termin „wprowadzenie do
obrotu”. Precyzyjne określenie znaczenia tego terminu
nastręcza trudności nie tylko w odniesieniu do produktów spożywczych. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt,
iż „wprowadzenie do obrotu” doczekało się odmiennych
definicji w różnych ustawach. W rezultacie często pojawia
się wątpliwość, czy wprowadzenie do obrotu jest jednorazową czynnością polegającą na sprzedaży produktu przez
producenta (tzw. pierwotne wprowadzenie do obrotu) czy
też wprowadzenie do obrotu ma miejsce przy każdej sprzedaży produktu.
W omawianym orzeczeniu WSA wskazał, że zgodnie z definicją pojęcia „wprowadzenia na rynek”, zawartą w art. 3
pkt 8 unijnego rozporządzenia nr 178/2002, wprowadzenie do obrotu ma miejsce w sytuacji posiadania żywności
w celu sprzedaży, z uwzględnieniem oferowania do sprzedaży lub innej formy dysponowania oraz sprzedaży, dystrybucji lub innych form dysponowania. Tak szeroka definicja, zdaniem sądu, obejmuje swoim zakresem nie tylko
pierwszą sprzedaż przez producenta, ale również każdą
inną formę dysponowania produktem we wszystkich ogniwach łańcucha dystrybucyjnego. Tym samym, w ocenie
WSA, pojęcie to w odniesieniu do żywności posiada inne,
szersze znaczenie niż w odniesieniu do innych produktów. Wskazać chociażby można uchwałę 7 sędziów Sądu
Najwyższego z 21 września 2005 r., I KZP 29/05, w której
ustalono, że wprowadzeniem do obrotu handlowego jest
tylko pierwsza sprzedaż przez producenta lub importera.
odpowiedzialność za oznakowanie
produktu
Istotnym zagadnieniem poruszanym w omawianej sprawie
był również zakres odpowiedzialności za produkt. Ukarany przedsiębiorca próbował bowiem się bronić, twierdząc,
że jako placówka prowadząca sprzedaż detaliczną nie ma
realnych możliwości szczegółowego sprawdzania składu
każdego produktu wprowadzanego do sprzedaży. W ocenie przedsiębiorcy prowadzącego sklep podmiotem wyłącznie odpowiedzialnym za informację o żywności jest
producent, który po raz pierwszy wprowadził do obrotu
produkt żywnościowy.
numer 1
}
ISTOTne JeST ZATem
PreCyZyJne OKreśLenIe,
KIeDy mA mIeJSCe
„WPrOWADZenIe DO
OBrOTu” OrAZ JAKI
PrODuKT mOŻe Być
OKreśLOny JAKO
„ZAFAŁSZOWAny”.
Z takim rozumowaniem nie zgodził się sąd, wskazując, że
wymogi prawa żywnościowego w zakresie jakości handlowej, w tym oznakowania produktów, odnoszą się do żywności oferowanej konsumentom, dlatego też zapewnienie
zgodności z tymi wymaganiami musi być obowiązkowe na
każdym etapie handlu detalicznego. Z kolei art. 40a ust. 1
pkt 4 ustawy o jakości, przewidujący możliwości nałożenia
na przedsiębiorcę kary administracyjnej, stanowi prostą
normę – niewymagającą dodatkowych założeń i wykładni.
W rezultacie samo stwierdzenie faktu wprowadzania zafałszowanego artykułu rolno-spożywczego do obrotu jest
przesłanką wystarczającą do nałożenia stosownej kary.
WSA uznał, że nie ma przy tym znaczenia, czy zafałszowanie produktu nastąpiło z winy (umyślnej lub nieumyślnej)
danego podmiotu czy też nie.
Praktyczne konsekwencje
Omawiany dyskusyjny wyrok jest sygnałem dla przedsiębiorców, że odpowiedzialność karno-administracyjną za
wprowadzanie do obrotu zafałszowanego produktu rolno-spożywczego mogą w praktyce ponosić wszystkie podmioty uczestniczące w łańcuchu dystrybucyjnym, a ponadto że
z odpowiedzialności tej nie zwalnia wykazanie braku winy
za naruszenie wspomnianych przepisów.
Przyjmując, że prezentowana przez sąd wykładnia jest trafna, jeszcze większego znaczenia nabiera prawidłowe ujęcie
w umowach sprzedaży produktów spożywczych odpowiednich klauzul umownych, które pozwoliłyby zoptymalizować ryzyko późniejszego kwestionowania przez Inspekcję
Handlową sposobu oznakowania produktów oraz regulowałyby kwestie ewentualnego dochodzenia tzw. roszczeń
regresowych. 
Akrylamid
ANNA ZABOROWSKA
KRZYSZTOF SKIERKOWSKI
AKRylAmiD
– kontrowersyjna substancja
w żywności
A
krylamid jest substancją chemiczną uzyskiwaną na skalę przemysłową na drodze katalitycznej hydrolizy akrylonitrylu. Jest on
stosowany od połowy ubiegłego wieku w różnych branżach przemysłowych, w rolnictwie
oraz do uzdatniania wody pitnej i oczyszczania ścieków.
Pod względem toksyczności został on w 1994 r. sklasyfikowany jako substancja prawdopodobnie kancerogenna,
neurotoksyczna. Pracownicy stykający się z akrylamidem
powinni przejść odpowiednie przeszkolenie BHP.
Wskutek zaniedbań zwykłych środków bezpieczeństwa
albo wskutek wypadków losowych na przełomie wieków
odnotowano kilka zdarzeń, które wywołały zatrucia akrylamidem, m.in. doszło do rozszczelnienia przewożącej
akrylamid cysterny, jak również do zatrucia robotników
rozsypujących akrylamid w pomieszczeniu zamkniętym
bez odpowiednich zabezpieczeń. Równolegle ogłoszono
wyniki badań stwierdzających zależność obecności pochodnych akrylamidu we krwi szczurów karmionych produktami smażonymi.
Ze względu na szczególne wyczulenie europejskiej opinii
publicznej na sprawy bezpieczeństwa żywności w związku
z tzw. kryzysem dioksynowym (Belgia, 1999) prasa i telewizja nagłośniły w alarmistycznym tonie opublikowane
w 2002 r. wyniki badań wykazujących, że akrylamid powstaje także podczas obróbki cieplnej żywności bogatej
w węglowodany – czyli praktycznie w większości produktów stanowiących trzon diety europejskiej. Były to pierwsze doniesienia o obecności akrylamidu w żywności.
W nieodpowiedzialny sposób postawiono pod pręgierzem
opinii publicznej producentów chipsów i frytek, a także
pieczywa, epatując opinię publiczną uproszczonym komunikatem: skrobia  codzienny produkt spożywczy
(pieczywo, ziemniaki)  akrylamid  rak – mimo że
działanie rakotwórcze akrylamidu nigdy nie zostało potwierdzone w odniesieniu do akrylamidu powstającego
z substancji organicznych obecnych naturalnie w żywności. Zapomniano lub chciano zapomnieć, że chleb jest synonimem cywilizacji ludzkiej i od tysięcy lat jest spożywany
codziennie na wszystkich kontynentach – bez uszczerbku
dla zdrowia!
Zwołane na fali wywołanego niepokoju wspólne konsultacje ekspertów FAO (Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa Narodów Zjednoczonych) oraz WHO (Światowej
AKRYLAMID (C3H5nO) jest bezwonną, białą substancją, krystalicznym ciałem stałym o temperaturze topnienia 84–86oC.
Akrylamid łatwo ulega polimeryzacji, tworząc poliakrylamid, który jest wysoce usieciowanym żelem mającym wiele zastosowań w przemyśle, m.in. jako wypełniacz filtrów do oczyszczania wody przemysłowej, jako składnik cementu, zapraw
murarskich i nawozów sztucznych; wykorzystywany jest także w przemyśle papierniczym, włókienniczym, tworzyw sztucznych
i przy produkcji barwników.
numer 1
45
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
}
Spożyty akrylamid łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego, dzięki bardzo dobrej rozpuszczalności w wodzie jest szybko
dystrybuowany do różnych tkanek, przenika także barierę łożyskową oraz barierę krew – mleko.
W 2009 r. dwa niezależne badania (Instytut Karolinska w Szwecji na próbie 60 000 kobiet przez kilka lat oraz uniwersytet Harvard w uSA na próbie 90 000 kobiet) nie wykazały żadnych powiązań między spożywaniem akrylamidu a zwiększonym ryzykiem
występowania raka piersi.
Opublikowane w 2011 r. badania Harvard School of Public Health nie wykazały powiązania pomiędzy spożywaniem akrylamidu
w dawkach zawartych w zwykłej amerykańskiej diecie a zwiększonym ryzykiem powstawania raka prostaty.
najnowsze jeszcze nieopublikowane badania epidemiologiczne przyjmowania akrylamidu wraz z pożywieniem nie wykazały
zwiększonego ryzyka zachorowań na raka.
niemiecki BFr (Federalny Instytut Oceny ryzyka) podsumował dostępne wyniki badań epidemiologicznych w następujący
ostrożny i wyważony sposób: nie można ani wykluczyć, ani potwierdzić związku pomiędzy zawartością akrylamidu w diecie a karcerogennością u ludzi.
46
Organizacji Zdrowia) potwierdziły w czerwcu 2002 r., że
istnieje związek pomiędzy zawartością akrylamidu a obecnością węglowodanów w żywności przyrządzanej w wysokiej temperaturze. Uzgodniono również, iż dostępne dane
są niewystarczające do oszacowania ryzyka, jakie niesie ze
sobą spożywanie przez ludzi akrylamidu występującego
w żywności. W wielu ośrodkach akademickich rozpoczęto
prace ukierunkowane na zrozumienie mechanizmów powstawania akrylamidu w żywności. Równolegle prowadzono badania kliniczno-epidemiologiczne wpływu akrylamidu na organizm ludzki.
Ze względu na fakt, że dotychczasowe badania nie wykazały jednoznacznie związku pomiędzy systematycznym
przyjmowaniem akrylamidu w bardzo małych dawkach
wraz z pożywieniem a ryzykiem zachorowania na raka, do
dzisiaj organizacje i instytucje rządowe odpowiedzialne za
bezpieczeństwo żywności, w tym WHO, nadal zalecają, aby
konsumenci stosowali zdrową, zrównoważoną dietę i nie
odradzają spożywania produktów zawierających akrylamid powstający w naturalny sposób podczas przyrządzania potraw.
zawartość akrylamidu
w żywności
W maju 2007 r. Komisja Unii Europejskiej wydała zalecenie w sprawie monitorowania poziomu akrylamidu w żywności. Celem tego aktu było uspokojenie opinii publicznej
poprzez wskazanie na możliwość ustanowienia pewnych
limitów poziomu akrylamidu żywności w przypadku
stwierdzenia wzrostu jego poziomu w żywności. W Polsce
badania monitoringowe akrylamidu są powadzone pod
nadzorem Głównego Inspektora Sanitarnego.
Niewątpliwie największa ilość akrylamidu powstaje
w żywności pod wpływem takich procesów, jak: smażenie,
prażenie, pieczenie. Decydujący wpływ na ilość powstają-
numer 1
 Graficzne przedstawienie cząsteczki akrylamidu
Akrylamid
Źródło: CAOBISCO ref: 7254-2012-105: Acrylamide mitigation in Fine Bakery Wares (Biscuits, Crackers & Crispbreads)
cego akrylamidu ma wysokość temperatury zastosowana
w wymienionych procesach. W produktach ogrzewanych
lub gotowanych w temperaturze około 100oC bądź nieznacznie wyższej akrylamid nie powstaje. Jednak już przy
temperaturze 120oC powstają duże ilości tego związku.
Opublikowane do tej pory badania pokazują, że tworzeniu się akrylamidu w produktach spożywczych sprzyja
obecność skrobi, jest też zależne od wielu zmiennych parametrów procesów technologicznych, w tym sposobu obróbki cieplnej i zastosowanej do niej temperatury. Poziom
akrylamidu mieści się w bardzo szerokim przedziale od
50 µg/kg do 3500 µg/kg, a nawet 7800 µg/kg w przypadku
pierników. Są to ogromne rozbieżności, które wyraźnie pokazują, że ten sam produkt w zależności od zastosowanych
parametrów przygotowania może zawierać niewielką ilość
akrylamidu bądź bardzo wysoką. Na poziom akrylamidu
w żywności wpływają różne czynniki. Ważny jest rodzaj
surowca, z jakiego produkt spożywczy jest przygotowywany, a konkretnie zawartość wolnej asparaginy i cukrów
redukujących w tym surowcu. Istotna jest temperatura zastosowana w procesie technologicznym oraz czas obróbki
termicznej (skracanie czasu obróbki przez podnoszenie
światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dopuszcza obecność 0,5 µg akrylamidu w 1 litrze wody pitnej, natomiast prawo unii
europejskiej obniża tę granicę do 0,1 µg w tej samej jednostce objętości. Limity te są wielokrotnie niższe od tych, dla których
stwierdzono niekorzystne oddziaływanie na zdrowie człowieka.
W 2002 r. FAO i WHO opublikowały raport na temat skutków zdrowotnych przyjmowania akrylamidu z pożywieniem. Przy
poziomie spożycia 0,5 mg/kg ciała dziennie nie zaobserwowano żadnych zmian neuropatycznych. Daje to współczynnik
bezpieczeństwa 500.
Kobieta o masie ciała 60 kg może bezpiecznie spożywać 30 mg akrylamidu dziennie, a mężczyzna o masie 82 kg – 41 mg.
W przeliczeniu na pieczywo pszenne odpowiada to spożyciu 100 kg pieczywa na osobę dziennie.
numer 1
47
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
Tabela 1. Średnia zawartość akrylamidu
w wybranych produktach spożywczych
[Fiedman M.: Chemistry, Biochemistry and Safety of Acrylamide.
A Review. J. Agric. Food Chem., 2003; 51: 4504-4526]
RODZAJ PRODUKTU
48
ZAWARTOśĆ
AKRYLAMIDU (G/KG)
Chipsy ziemniaczane
<50–3500
Frytki
170–2287
Pieczywo (chleb, bułki)
70–430
Płatki śniadaniowe
<30–1400
Prażone migdały
260
Kakao
<50–100
Czekolada (proszek)
15–90
Kawa (proszek)
170–351
Ciastka, krakersy
30–3200
Orzechy i masło orzechowe
64–457
Piernik
10–7834
Pizza
<30–736
hamburger
14–23
Mięso, drób
30–64
Ryby
30–39
Piwo
30–70
Koncentrat zupy cebulowej
1200
Pieczone szparagi
143
}
turach wieloskładnikowych, jakimi cechuje się różnorodna
żywność. Trwają prace nad zoptymalizowaniem metodyki,
przy czym daje się zauważyć wprowadzanie w kolejnych
latach nowych, coraz bardziej zaawansowanych technik
analitycznych.
sformalizowane działania
na rzecz obniżenia zawartości
akrylamidu
Niezależnie od pragmatycznych głosów, sugerujących
mniej emocjonalne podejście do wyników badań z 2002 r.,
brukselscy politycy, pragnący rehabilitacji po zaniedbaniach podczas kryzysu dioksynowego, wdrożyli procedury
mające doprowadzić do obniżenia poziomu akrylamidu
w żywności, obarczając przemysł spożywczy odpowiedzialnością za skuteczną realizację tych procedur.
W celu określenia ryzyka związanego z przetwarzaniem
żywności w wysokich temperaturach, a w szczególności
powstawania wówczas akrylamidu Komisja Europejska
sfinansowała w 2003 r. trzyletni projekt HEATOX. Przeprowadzone wówczas badania wykazały, że na poszczególnych etapach „od pola do stołu” istnieją zróżnicowane
temperatury sprzyja powstawaniu większej ilości akrylamidu). Nie bez znaczenia jest też sama receptura produktu, np. zastosowane środki spulchniające.
Przytoczone wyniki badań potwierdzają tezę, że największa
zawartość akrylamidu występuje w żywności zawierającej
skrobię. Głównym źródłem akrylamidu w diecie są przede wszystkim produkty ziemniaczane, np. frytki, chipsy,
a także produkty zbożowe (pieczywo, płatki śniadaniowe,
ciastka). Najniższe stężenie akrylamidu występuje w produktach zwierzęcych (mięso, drób, ryby).
Wydaje się, że tak znaczące rozbieżności mogły również
wynikać z braku jednolitej, powtarzalnej metodyki oznaczania akrylamidu w złożonych fizykochemicznych struk-
numer 1
nIeWąTPLIWIe nAJWIęKSZA
ILOść AKryLAmIDu
POWSTAJe W ŻyWnOśCI
POD WPŁyWem TAKICH
PrOCeSóW, JAK: SmAŻenIe,
PrAŻenIe, PIeCZenIe.
DeCyDuJąCy WPŁyW
nA ILOść POWSTAJąCeGO
AKryLAmIDu mA
WySOKOść TemPerATury
ZASTOSOWAnA
W WymIenIOnyCH
PrOCeSACH.
Akrylamid
Tabela 2. Poziomy wskaźnikowe
akrylamidu w określonych grupach żywności
Zalecenie Komisji Europejskiej (10 stycznia 2011 r.)
PRODUKT SPOżYWCZY
POZIOM
WSKAźNIKOWY
[µg/kg]
Frytki gotowe do spożycia
600
Chrupki ziemniaczane
1000
Pieczywo
150
Zbożowe produkty
śniadaniowe
(z wyj. muesli i porridge)
400
biszkopty, krakersy, wafle,
pieczywo chrupkie itp.,
z wyłączeniem pierników
500
Kawa palona
450
Kawa rozpuszczalna
900
baby foods, inne niż
na bazie przetworzonych zbóż
80
biszkopty i sucharki
dla niemowląt i małych dzieci
250
Produkty na bazie
przetworzonych zbóż dla
niemowląt i małych dzieci,
z wyłączeniem biszkoptów
i sucharków
100
sposoby zmniejszenia poziomu akrylamidu w artykułach
spożywczych.
Opierając się częściowo na wynikach tych badań, Konfederacja Producentów Żywności i Napojów Unii Europejskiej (wówczas CIAA, obecnie FDE) opublikowała
we wrześniu 2005 r. materiały zawierające wskazówki, jakie środki powinni stosować producenci żywności
oraz konsumenci, aby zmniejszyć zawartość akrylamidu w produktach spożywczych. Treść materiałów była
systematycznie aktualizowana. Ostatnia dostępna wersja z roku 2011 zawiera uszczegółowienie wskazówek,
opierając się na praktycznych doświadczeniach przemysłu uzyskanych w latach 2004–2011.
Od 2007 r. państwa członkowskie Unii Europejskiej monitorują poziom akrylamidu w żywności zgodnie z kolejnymi zaleceniami Komisji Europejskiej (2007/331/EEC,
2010/307/EU).
Dzięki konstruktywnej postawie przemysłu nie odnotowano wzrostu poziomu akrylamidu podczas kolejnych monitoringów – a nawet dla pewnych grup żywności wykazano
spadki, np. dla chipsów ziemniaczanych najwyższy poziom
akrylamidu oznaczony w latach 2007 i 2008 był o blisko
połowę niższy niż w latach 2004–2005.
Politycy dążyli jednak do dalszego sformalizowania wymogów obniżania poziomu akrylamidu, składając wnioski
o wprowadzenie prawnie obowiązujących maksymalnych
poziomów akrylamidu w żywności, czemu europejski przemysł spożywczy się sprzeciwiał, przekazując konsekwentnie politykom następujące rzeczowe argumenty:
● Ustanowienie poziomów wskaźnikowych akrylamidu w pewnych grupach produktów jest przedwczesne
i może mieć negatywne konsekwencje w praktyce obrotu towarowego.
● Poziomy wskaźnikowe, mimo że nie będą stanowiły
prawnych limitów zawartości akrylamidu, w praktyce
będą mogły być używane do dyskryminowania i eliminacji pewnych wyrobów na rynku, np. przez sieci
handlowe.
● Zamiast ustanawiania limitów wskaźnikowych dla
pewnych grup produktów, bardziej wskazane byłoby
propagowanie postępowania zmierzającego do maksymalnego ograniczania tworzenia się akrylamidu
w żywności.
Stanowisko Polskiej Federacji Producentów Żywności
Związku Pracodawców w tej sprawie było od początku
zgodne ze stanowiskiem Caobisco i Food Drink Europe.
PFPŻ ZP zaangażowała się czynnie we współpracę z europejską Konfederacją Przemysłu Żywności i Napojów w zakresie edukacji przedsiębiorców co do metod i technologii
zmniejszających poziom akrylamidu w żywności przetworzonej. Opracowano polską wersję podręcznika dobrych
praktyk, dotyczącego metod obniżania zawartości akrylamidu w produkcji żywności, z uwzględnieniem specyfiki
poszczególnych branż.
W maju 2009 r. PFPŻ wspólnie z Głównym Inspektorem Sanitarnym oraz naukowcami ze Szkoły Głównej
Gospodarstwa Wiejskiego przeprowadziła seminarium
dotyczące sposobów zmniejszania zawartości akrylamidu
w żywności.
Mimo stanowiska przemysłu 10 stycznia 2011 r. państwa
członkowskie przyjęły kolejne zalecenie Komisji Europejskiej, dotyczące monitoringu, którego aneks określa poziomy wskaźnikowe akrylamidu w poszczególnych grupach
żywności. Zgodnie z zapisem tego aktu prawnego przekroczenie tych poziomów w wyrobach może skutkować kon-
numer 1
49
{ WAżNE TEMATY

prawo żywnościowe
trolą systemu HACCP przez upoważnione organy w zakładzie produkcyjnym. Należy jednak odnotować i pamiętać,
że poziomy te jako wskaźnikowe nie mogą służyć do kwestionowania przez organy kontrolujące jakości i zgodności
produktów znajdujących się na rynku.
Wykładowcy PFPŻ ZP w kwietniu 2012 r. omówili to zagadnienie i jego konsekwencje dla europejskiego przemysłu spożywczego podczas obrad „Akademii PFPŻ ZP – jakość i bezpieczeństwo żywności”, podając argumenty na
korzyść dobrowolnego, stopniowego wprowadzania metod
służących obniżaniu poziomu akrylamidu, tam gdzie dowiedziono ich skuteczności.
Food Drink Europe
Acrylamide Toolbox 2011
50
Na podstawie doświadczeń zebranych podczas testowania
i wdrażania wskazówek o możliwych kierunkach obniżania
poziomu akrylamidu pod koniec 2011 r. Food Drink Europe opublikowała 36 zalecanych metod ograniczenia poziomu akrylamidu w wybranych artykułach spożywczych
(pełny tekst zalecanych metod jest opublikowany na stronach Komisji Europejskiej, FDE i PFPŻ).
Zgodnie z zaleceniem Komisji Europejskiej z dnia 10 stycznia 2011 r. właściwe organy powinny oceniać, czy przedsiębiorca zastosował stosowne do danej sytuacji metody, czy
też zaniedbał ich wdrażania.
Zalecenie nie ma mocy obowiązującej. Wdrożenie przez
przedsiębiorcę jednej lub kilku zalecanych metod ma charakter dobrowolny, przy czym żadna ze znanych, dostępnych technologii nie umożliwia radykalnego ograniczenia
poziomu akrylamidu, a zwłaszcza nie jest znany sposób,
aby całkowicie wyeliminować akrylamid z produktów.
ALARA to akronim wyrażenia As Low As reasonably
Achievable – tak mało, jak to tylko możliwe w granicach
rozsądku.
Przędsiębiorca musi przedsięwziąć stosowne środki w celu
zmniejszenia do minimum obecności danego zanieczyszczenia – w tym przypadku akrylamidu – w produkcie końcowym, uwzględniając ryzyko związane z jego obecnością,
a także uwzględniając inne uzasadnione okoliczności,
takie jak możliwość zanieczyszczenia innymi substancjami, właściwości organoleptyczne i jakościowe końcowego
wyrobu oraz możliwość skutecznego sterowania procesem
technologicznym.
Aby zapewnić zgodność z zasadą ALArA, przedsiębiorca
powinien kontrolować skuteczność zastosowanych środków i weryfikować je w miarę potrzeby.
numer 1
}
Co więcej, niektóre z proponowanych technologii w nieunikniony sposób niekorzystnie wpływają na pożądane
przez konsumentów smak, teksturę czy barwę produktu
– a więc ich wdrożenie może doprowadzić do braku konkurencyjności danego produktu.
Z tych powodów od 2011 r. FDE wprowadziła do toolboxów zasadę ALARA (As Low As Reasonabaly Achievable). Jeżeli przedsiębiorca wykaże, że przeprowadził
w odpowiedzialny sposób próby obniżenia zawartości
akrylamidu, lecz wyniki nie uzasadniały wdrożenia ich do
praktyki przemysłowej, na przykład ze względu na obniżenie jakości czy okresu przydatności do spożycia produktu
lub na znaczne podwyższenie kosztów produkcji, nie będzie zobowiązany do ich wprowadzenia.
Mimo powyższych zastrzeżeń 36 metod to najbardziej skuteczny zestaw narzędzi wspomagający producentów w ich
wysiłkach na rzecz obniżenia zawartości akrylamidu we
wprowadzanej na rynek europejski żywności.
Wyróżniono trzy poziomy wdrażania przedstawionych dalej narzędzi zmniejszania zawartości akrylamidu.
● Skala laboratoryjna: do dzisiaj przeprowadzono
wyłącznie prace badawcze, przede wszystkim chemiczne. Prawdopodobnie nie ma wyników badań organoleptycznych lub żywieniowych. Nie jest jednoznacznie
określone prawo do własności intelektualnej wyników
przeprowadzonych eksperymentów. Nie można wykluczyć stosowalności przedstawionych narzędzi do innych kategorii produktów.
● Skala półtechniczna: narzędzia wypróbowano
w skali półtechnicznej lub w testach na skalę przemysłową, ale wyniki nie zostały jeszcze wdrożone na
skalę przemysłową/produkty nie zostały wprowadzone do obrotu.
● Skala przemysłowa: wyniki przeprowadzonych
badań zostały ocenione pozytywnie i wdrożone do zastosowań technologicznych przez niektórych przedsiębiorców. Inni przedsiębiorcy mogą lub nie mogą ich
stosować zależnie od lokalnych uwarunkowań. Zweryfikowano deklarowany okres przydatności do spożycia.
Znany jest status prawny narzędzia.
Niezależnie od określonej skali i kategorii produktu (produkty z ziemniaków, produkty zbożowe, kawa, prażone
zboża i cykoria, wreszcie produkty dla niemowląt i dla
dzieci) proponowane metody można zestawić w następujące grupy:
● Ograniczenie zawartości cukrów redukujących i asparaginy na etapie uprawy surowców roślinnych (ziemniaków i zbóż), stosowane obecnie na skalę przemysłową poprzez metody agrotechniczne.
● Dodawanie związków chemicznych konkurujących
z asparaginą w reakcjach z węglowodanami, np. innych
aminokwasów czy chlorku wapnia, skutecznie obniża
Akrylamid
Zidentyfikowano 14 czynników wpływających na powstawanie akrylamidu w artykułach spożywczych podczas obróbki cieplnej. Są to:
• SUROWCE
» Cukry redukujące
» Asparagina
• RECEPTURA
» Proszki do pieczenia
» Inne składniki, np. glicyna (kwas aminooctowy)
i kationy dwuwartościowe
» pH
» Zawracanie odpadów produkcyjnych do produkcji
(rework)
» Stopień rozcieńczenia/wielkość kęsa
• PROCES
» Fermentacja
» Dawka ciepła i kontrolowanie poziomu wilgoci
» enzym asparaginazy
» Obróbka wstępna (np. mycie, blanszowanie)
• ObRÓbKA KOńCOWA
» Końcowa barwa
» Tekstura/smak i zapach
» Wskazówki dla konsumentów
(sposób przyrządzania)
poziom akrylamidu. W Wielkiej Brytanii, gdzie stosuje
się obowiązkowo wzbogacanie mąki dodatkiem 0,3%
wapnia ze względów żywieniowych, zawartość akrylamidu w pieczywie obniża się nawet o 30%. Podobne
wyniki daje zastosowanie magnezu.
● Stosowanie asparaginazy pod warunkiem zapewnienia
optymalnych warunków pH i temperatury dla działalności enzymu, stanowiące jak dotąd najskuteczniejszą
metodę zmniejszenia poziomu akrylamidu w procesach
przemysłowych, zwłaszcza w przypadku produktów
zbożowych.
● Zastąpienie fruktozy glukozą będące bardzo skutecznym środkiem obniżania poziomu akrylamidu, zwłaszcza w obecności kwaśnego węglanu amonu. Ponadto
obiecujące wyniki daje zastępowanie wodorowęglanu
amonu innym środkiem spulchniającym, np. węglanem potasu z winianem potasu, a także difosforanem
disodu z wodorowęglanem sodu.
● Na koniec przypomina się, że akrylamid tworzy się
przede wszystkim na powierzchni, tzn. w skórce produktów. Zmniejszenie stosunku powierzchni do objętości, np. przez zwiększenie kęsów ciasta lub wymiarów
frytek, spowoduje zmniejszenie ilości wytwarzanego
akrylamidu na łączną masę produktu.
Podsumowanie
Sprawa akrylamidu została nagłośniona przez media
i przyciągnęłą nieproporcjonalną do rzeczywistego poziomu ewentualnego zagrożenia uwagę opinii publicznej
i europejskich polityków jako odreagowanie błędów popełnionych przez władze belgijskie i europejskie w 1999 r.
podczas tzw. kryzysu dioksynowego.
W konsekwencji przemysł spożywczy został wezwany do
dobrowolnych działań na rzecz obniżania poziomu akrylamidu naturalnie powstającego podczas obróbki cieplnej
artykułów spożywczych zawierających węglowodany i białka. Od 2007 r. poziom akrylamidu jest monitorowany,
a ewentualny jego wzrost może spowodować wprowadzenie niekorzystnych dla przemysłu obligatoryjnych progów
zawartości akrylamidu ustalonych dla poszczególnych
grup żywności.
Aby do tego nie dopuścić, przemysł w istocie wdraża, tam
gdzie jest to uzasadnione ekonomicznie i marketingowo,
opracowane przez ekspertów ze stowarzyszeń branżowych
praktyczne narzędzia służące obniżeniu poziomu akrylamidu. Są to działania w miarę skuteczne, o czym świadczą
wyniki kolejnych monitoringów.
W 2010 r. dzienny poziom spożycia akrylamidu w Polsce
oszacowano na 0,43 µg na kg masy ciała (średnio na świecie przyjmuje się 1 µg na kg masy ciała dziennie).
Najwięcej akrylamidu w diecie przeciętnego Polaka przyjmowane jest z chleba. 
Pełny tekst narzędzi „FoodDrinkeurope Acrylamide Toolbox” dostępny jest na stronach:
• Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/food/food/chemicalsafety/contaminants/acrylamide_en.htm
• Federacji FDE: http://www.fooddrinkeurope.eu/uploads/publications_documents/Toolboxfinal260911.pdf
• Polskiej Federacji Producentów żywności Związku Pracodawców: www.pfpz.pl/index
numer 1
51
{ WAżNE TEMATY

środowisko
52
numer 1
}
Opakowania – środowisko
mgr inż. AGNIESZKA JAWORSKA
dyrektor generalny, Stowarzyszenie EKO-PAK
Wymagania zasadnicze
dla opakowań i środowiskowe
znakowanie opakowań
W
Unii Europejskiej zagadnienia związane z odpadami opakowaniowymi reguluje dyrektywa 94/62 o opakowaniach
i odpadach opakowaniowych. Najważniejszym obowiązkiem wynikającym
z dyrektywy jest zapewnienie odpowiednich poziomów
odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, jednak
dyrektywa nakłada również wiele innych obowiązków
w zakresie opakowań.
Dyrektywy „nowego podejścia”
Dyrektywy uchwalane w Unii Europejskiej od 1985 r. określane są jako dyrektywy „nowego odejścia” i uchwalane są
zgodnie z zasadami wynikającymi z uchwały Rady Europy,
u podstaw której legły kwestie harmonizacji technicznej
i normalizacji aktów stanowiących europejskie prawo.
Celem „nowego podejścia” jest:
● eliminacja potencjalnego zagrożenia stwarzanego przez
wyroby,
● nieutrudnianie handlu i obrotu,
● tworzenie warunków systemu kontroli wyrobów oraz
procesów ich wytwarzania przez niezależne podmioty.
W praktyce realizacja „nowego podejścia” oznacza obowiązek spełniania przez wyroby i produkty wprowadzane na
europejskie rynki różnych warunków, które określone są
w poszczególnych dyrektywach jako wymagania zasadnicze (ang. Essential Requirements).
Potwierdzeniem zgodności danego wyrobu lub procesu
jego wytwarzania z wymaganiami zasadniczymi danej dyrektywy, a tym samym spełnienie wyżej wymienionych
celów ogólnych wynikających z dyrektyw „nowego podejścia” jest oznakowanie wyrobu specjalnym symbolem CE,
jednak nie dotyczy ono opakowań, co wyjaśnione zostanie dalej.
Wymagania zasadnicze dotyczące opakowań i odpadów
opakowaniowych określone są bezpośrednio w dyrektywie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych i są to
wymagania odnośnie do maksymalnej zawartości metali
ciężkich w opakowaniach; pozostałe wymagania określa
załącznik II do dyrektywy. Są to:
● wytwarzanie i skład opakowań, w tym:
» ograniczenie masy i objętości zastosowanych opakowań, jednak z zachowaniem bezpieczeństwa zawartego produktu,
» projektowanie i produkcja opakowań z uwzględnieniem preferencji do wielokrotnego użycia,
odzysku, w tym recyklingu, a przy ich zagospodarowaniu ograniczenie negatywnego wpływu na
środowisko, także przez zawarte w nich resztki
i pozostałości,
» minimalizacja szkodliwych i niebezpiecznych substancji w materiałach opakowaniowych, także powstających z nich w procesach zagospodarowania
zużytych opakowań;
● zdolność do wielokrotnego użycia:
» opakowania muszą być na tyle wytrzymałe, aby
przetrwać normalną ilość użyć lub cykli,
» przetwarzanie zużytych opakowań nie może narażać warunków bezpieczeństwa i zdrowia w trakcie
ich zagospodarowania,
» odpady z opakowań nienadających się do dalszego
powtórnego wykorzystania powinny być przydatne do odzysku;
numer 1
53
{ WAżNE TEMATY

środowisko
● przydatność do odzysku, w tym poprzez:
» recykling materiałowy – określonej wagowo masy
w poszczególnych materiałach opakowaniowych,
» odzysk z wykorzystaniem energii – odpady opakowaniowe dla zachowania optymalizacji procesów
spalania muszą mieć określoną minimalną wartość kaloryczną,
» kompostowanie – odpady opakowaniowe muszą
posiadać odpowiednią skłonność do rozkładu, nie
powodując jednocześnie negatywnego wpływu
w procesie ich selektywnego zbierania,
» biodegradację – zużyte opakowania muszą ulegać
w procesach fizycznym, chemicznym lub cieplnym
rozkładowi do CO2, biomasy i wody.
UZNAJE Się, ŻE OPAKOWANiA WyTWORZONE ZgODNiE Z Tymi NORmAmi SPEłNiAJą WymAgANiA ZASADNiCZE DyREKTyWy.
Na podstawie norm producenci przeprowadzają własną
ocenę, tzw. deklarację zgodności, w formie oświadczenia,
że wyrób – w tym wypadku opakowanie – jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami dyrektywy. Postępowanie zgodne z normami zharmonizowanymi wprowadza się, określając wewnętrzne procedury, podobnie jak ze stosowaniem
systemu EMAS, norm ISO 9000 czy 14 000. Producent
produktu, który następnie jest pakowany, może, a wręcz
powinien żądać deklaracji zgodności od producenta opakowania/materiału opakowaniowego, w której poświadczy
on zgodność danego opakowania z wymaganiami zasadniczymi dyrektywy i tak się dzieje w praktyce.
WyPEłNiANiE WymAgAń ZASADNiCZyCh JEST OBOWiąZKOWE, JEDNAK POSTęPOWANiE ZgODNE Z NORmAmi ZhARmONiZOWANymi JEST DOBROWOlNE.
Normy zharmonizowane
54
}
Należy zauważyć, że jako jedna z niewielu dyrektyw „nowego podejścia” dyrektywa o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych nie wymaga znakowania regulowanych
nią wyrobów znakiem CE, w dyrektywie tej nie ma bowiem
procedur dotyczących oceny zgodności i znakowania.
Dlatego, aby wspierać wynikające z niej wymagania zasadnicze, niezależny komitet normalizacyjny we współpracy z Europejskim Stowarzyszeniem Wolnego Handlu
na podstawie mandatu Komisji Europejskiej opracował
stosowne normy.
W lutym 2005 r. opublikowane zostały normy CEN (Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego), co warunkuje ich uznanie za zharmonizowane z dyrektywą 94/62
o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. Europejskie normy uzyskały status norm krajowych przez
opublikowanie przetłumaczonych, identycznych tekstów.
W Polsce publikacją norm zajmuje się Polski Komitet
Normalizacyjny. Są to:
● PN-EN 13427:2007 – Wymagania w stosowaniu europejskich standardów w obszarze opakowań i odpadów opakowaniowych,
● PN-EN 13428:2007 – Wymagania specyficzne dla
produkcji i składu opakowań – Prewencja poprzez redukcję „u źródła”,
● PN-EN 13429:2007 – Opakowania – powtórne użycie,
● PN-EN 13430:2007 – Wymagania dla opakowań przydatnych do odzysku poprzez recykling materiałowy,
● PN-EN 13431:2007 – Wymagania dla odzysku opakowań z wykorzystaniem energii, z uwzględnieniem
wartości kalorycznej,
● PN-EN 13432:2002 – Wymagania dla odzysku opakowań poprzez kompostowanie i biodegradację – Program badań i kryteriów ostatecznej oceny zgodności
opakowań.
numer 1
Identyfikacja materiałów
opakowaniowych w ue
W 1997 r. Komisja Europejska wydała decyzję w sprawie
ustanowienia systemu identyfikacji materiałów używanych do produkcji opakowań objętych dyrektywą 94/62,
ustanawiając skróty w postaci wielkich liter oraz numerację dla wszystkich materiałów opakowaniowych, w tym
materiałów mieszanych (wielomateriałowych). W decyzji
podkreślono, że system identyfikacji materiałów opakowaniowych jest dobrowolny.
Przykłady znakowania wynikającego z decyzji Komisji
Europejskiej:
● Tektura falista: PAP 20
● Tektura płaska: PAP21
● Papier: PAP 22
● Szkło bezbarwne: gl 70
● Szkło zielone: gl 71
● Opakowania wielomateriałowe, czyli materiały mieszane oznacza się literą C oraz skrótem literowym materiału dominującego oraz przyporządkowaną
w rozporządzeniu liczbą, np. papier i tektura/różne
metale: C/PAP 80.
Przepisy dotyczące znakowania opakowań różnią się niestety w wielu krajach UE, nie są bowiem zharmonizowane.
w Polsce
Polska jeszcze przed akcesją transponowała wiele przepisów, w tym dyrektywy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych. W efekcie w 2001 r. weszły w życie dwie
ustawy: o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej; o opakowaniach i odpadach
Opakowania – środowisko
Rys. 1. Wzór oznakowania opakowań określających możliwość
wielokrotnego użytku opakowania
opakowaniowych, która transponowała zapisy dyrektywy
w zakresie wymagań zasadniczych. Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami oceny zgodności opakowań
(z wymaganiami zasadniczymi) dokonuje się na podstawie ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2002 r.
Nr 204, poz. 2087).
środowiskowe znakowanie
opakowań w Polsce
Do ustawy o opakowaniach Minister Środowiska wydał
rozporządzenie, w którym określono oznakowanie materiałów opakowaniowych w Polsce.
Przed wejściem Polski do UE znakowanie było obowiązkowe, jednak obecnie jest dobrowolne, lecz jeśli producent
zdecyduje się znakować opakowania, musi to robić zgodnie z prawem, w tym przypadku z rozporządzeniem, i wówczas obowiązkowi oznaczenia podlegają:
● identyfikacja niektórych materiałów – tylko aluminium
(ALU) i tworzywa sztuczne (PET, HDPE, PVC, LDPE,
PP, PS);
● przydatność do wielokrotnego użytku, jeśli istnieje;
● przydatność do recyklingu, jeśli istnieje.
Znakowanie opakowań zgodnie z polskim prawem odbywa
się poprzez:
● znaki graficzne,
● skróty literowe,
● numerację.
Znak umieszcza się na opakowaniu lub etykiecie, jeśli
opakowanie jest zbyt małe, na dołączonej ulotce, ale tak,
aby nie stworzyć przeszkody dla późniejszego recyklingu.
Oznakowanie ma być wyraźne, widoczne i czytelne również po otwarciu opakowania.
Jednym z wymagań zasadniczych dla opakowań jest wprowadzanie na rynek takich opakowań, które po użyciu lub
zużyciu w przypadku opakowań zwrotnych mają być przydatne do odzysku, w tym recyklingu.
Rodzaj materiałów, a co za tym idzie indywidualne ich
właściwości warunkują przydatność do różnych form odzysku. Dlatego oznakowanie identyfikujące przez producenta
rodzaj wykorzystanych materiałów jest przydatne dla:
● sortujących odpady oraz recyklerów, w celu właściwej
identyfikacji materiału, prowadzącego odzysk w celu
określenia kaloryczności odpadów;
● konsumentów, w celu właściwego postępowania z pustym opakowaniem (np. zwrotem do sklepu opakowania zwrotnego czy selektywnego zbierania odpadów
opakowaniowych, a nie wyrzucania zmieszanych odpadów do jednego pojemnika (z dużym prawdopodobieństwem znajomość poszczególnych symboli znaków
wśród indywidualnych użytkowników można określić
jako znikomą).
Promocja spełniania norm środowiskowych, do których
należy spełnianie obowiązków w zakresie wypełniania
wymagań zasadniczych dla opakowań i odpadów opakowaniowych powstałych po ich zużyciu, mogłaby stanowić
przykład zaangażowania producentów w ochronę środowiska i wpływać na wzrost wiarygodności producenta oraz
jego reputacji. Jednak dla uzyskania odpowiednich efektów potrzebna byłaby długofalowa polityka przedsiębiorcy
edukacji w tym zakresie.
Rys. 2. Wzór oznaczenia dla opakowań z aluminium
numer 1
55
{ WAżNE TEMATY

środowisko
Rys. 3. Wzór oznaczenia dla opakowań
z polietylenu małej gęstości
56
Jednocześnie trudnością dla powodzenia takiej polityki
informacyjnej jest wielość i różnorodność znaków stosowanych na produktach, także tych, które umieszcza się
obowiązkowo, w zależności od rodzaju zawartego w opakowaniu produktu – np. żywnościowego, kosmetycznego
czy chemii gospodarczej.
sankcje przedsiębiorców i kontrole
Mimo że stosowanie norm zharmonizowanych z dyrektywą o opakowaniach i odpadach opakowaniowych w celu
zapewnienia zgodności z wymaganiami zasadniczymi jest
dobrowolne, opakowania i tak muszą spełniać wynikające z nich wymagania. Postępowanie bez stosowania norm
powoduje, że obowiązany podmiot w inny sposób musi
udowodnić realizację wymagań. Jest to o tyle istotne, że
wprowadzenie do obrotu wyrobów niezgodnych z zasadniczymi wymaganiami, jeżeli zostanie to udowodnione przez
}
właściwe służby nadzorczo-kontrolne, w tym przypadku
Inspekcję Ochrony Środowiska, może wiązać się z karą
w wysokości nawet do 100 000 zł.
Również znakowanie opakowań, mimo że jego stosowanie
jest dobrowolne, jeśli jest prowadzone niezgodnie z przepisami wynikającymi z rozporządzenia ministra środowiska,
podlega karze grzywny.
W ramach nadzoru rynku Inspekcja Ochrony Środowiska
systematycznie kontroluje opakowania oraz prowadzi analizę dokumentacji, deklaracji zgodności, spełnianie wymagań zasadniczych, w tym nieprzekraczanie w opakowaniach dopuszczalnej zawartości metali ciężkich.
Wśród najczęściej występujących nieprawidłowości u producentów GIOŚ wymienia:
● niewłaściwe oznakowanie opakowań;
● brak sprawozdawczości OPAK, którą producenci opakowań mają składać na mocy ustawy o opakowaniach
i odpadach opakowaniowych;
● składanie sprawozdań nieterminowo, niezgodnie z dokumentami;
● przekraczanie dopuszczalnej maksymalnej zawartości
metali ciężkich w opakowaniu.
W 2008 r. na 498 kontroli wymagań zasadniczych 171
dotyczyło kontroli opakowań. Skontrolowano 593 opakowania u 93 producentów i 64 sprzedawców, spośród których aż 30% wykazywało niezgodności z wymaganiami
zasadniczymi – dotyczyło to głównie właśnie znakowania
opakowań.
Przepisy w obecnej formie niezmiennie istnieją już od wielu lat i wydaje się, że są stosunkowo proste do interpretacji,
a ich stosowanie jest przecież dobrowolne. To zaskakujące,
że nadal tak wiele opakowań jest znakowanych niewłaściwie i błędnie. 
Źródła:
●
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.).
●
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności
(Dz.U. z 2002 r. Nr 2087, poz. 204 z późn. zm.).
Rys. 4. Wzór oznakowania opakowań
określający przydatność opakowania
do recyklingu
●
Wyniki Kontroli GIOŚ, Warszawa 2009.
●
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r.
w sprawie określenia wzorów oznakowania opakowań (Dz.U. z 2004 r.
Nr 94, poz. 927).
●
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia
20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych
(Dz.U. L 365, 31.12.1994)
– nowelizacja 2004/12/WE (Dz.U. L 47, 18.2.2004)
– nowelizacja 2005/20/WE (Dz.U. L 70, 16.3.2005).
●
Decyzja Komisji 97/129/WE z dnia 28 stycznia 1997 r. ustanawiająca
system identyfikacji materiałów opakowaniowych zgodnie z Dyrektywą Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC w sprawie opakowań
i odpadów opakowaniowych (Dz.U. L 50, 20.02.1997).
numer 1
Hasło art.
PACKAGING IS OUR
CORE COMPETENCE
57
PACCOR® jest europejskim producentem wysokiej jakości opakowań jednostkowych. Stale doskonaląc swoje produkty, dostarcza zarówno kompletne rozwiązania jak i opakowania odpowiadające indywidualnym potrzebom klientów z branży spożywczej, kosmetycznej i chemicznej.
PACCOR jest specjalistą w technologii ekstruzji folii, termoformowania, formowania wtryskowego, formowania z rozdmuchiwaniem, formowania papieru oraz różnych technik zdobienia. Oferta obejmuje szeroką gamę opakowań z PP,
PS, APETu, RPETu, PLA i papieru. Od folii do FFS i barierowych, poprzez plastikowe i papierowe kubki, pojemniki,
wieczka, tacki, do opakowań DUOSMART, znakiem firmowym jest wysoka jakość i atrakcyjna cena oraz doskonały
serwis.
Kubki DUOSMART® to efektowne opakowania powstające dzięki połączeniu dwóch materiałów i dwóch technologii wytwarzania. Plastikowa warstwa wewnętrzna zapewnia funkcjonalność opakowania w wysokich i niskich temperaturach i gwarantuje bezpieczeństwo produktu. Dzięki papierowej warstwie zewnętrznej opakowanie zyskuje
sztywność i wyjątkowy wygląd, który może zostać wzbogacony zdobieniami wykonanymi techniką hot-stampingu lub
okienkami. Wyjątkowe właściwości kubków DUOSMART pozwalają na ich szerokie zastosowanie także poza branżą
spożywczą.
Więcej informacji na www.paccor.com
Kontakt: [email protected]
numer 1
{ WAżNE TEMATY

środowisko
}
eWa rutkoWska-suBocz
Kancelaria Salans
Najważniejsze
wymagania środowiskowe
przy uruchamianiu przedsiębiorstwa
przetwórstwa żywności
WYMÓG UZYSKANIA DECYZJI
O śRODOWISKOWYCh
UWARUNKOWANIACh
58
Przed przystąpieniem do realizacji praktycznie każdej inwestycji musimy pamiętać o wymogach ochrony środowiska. Przede wszystkim należy mieć na względzie przepisy
związane z uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
Często realizacja różnego typu przedsięwzięć wymaga
uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
(zwanej również decyzją środowiskową). Czasem są to
niewielkie inwestycje, czasem zaś rozbudowane, jednak
i jedne, i drugie ze względu na ich typ lub skalę mogą znacząco oddziaływać na środowisko i wymagać decyzji środowiskowej1. Musimy więc najpierw zająć się kwalifikacją
takiego przedsięwzięcia z uwagi na konieczność uzyskania
decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, to klucz to
dalszej procedury inwestycyjnej.
Jeżeli taka kwalifikacja potwierdzi nam konieczność uzyskania decyzji środowiskowej, musimy pomyśleć o wymaganych dokumentach.
Po ich skompletowaniu inwestor składa wniosek o wydanie decyzji środowiskowej do właściwego organu, którym
najczęściej będzie wójt, burmistrz lub prezydent miasta,
właściwy ze względu na obszar realizacji przedsięwzięcia.
1
Aby odpowiednio zakwalifikować dane przedsięwzięcie, należy sięgnąć
do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r.
w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
(Dz.U. Nr 213, poz. 1397).
numer 1
Właściwy organ oceni, czy zachodzi potrzeba przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, a tym samym potrzeba sporządzenia raportu środowiskowego.
Czasem też na organie spocznie obowiązek przeprowadzenia pełnego postępowania w sprawie wydania decyzji
środowiskowej, co oznacza m.in. dopuszczenie do udziału społeczeństwa oraz zasięgnięcia opinii odpowiednich
organów.
Inwestor, posiadając już decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, może wystąpić o wydanie kolejnych decyzji
administracyjnych, wymaganych w procesie inwestycyjnym, m.in. decyzji o warunkach zabudowy (tzw. WZ-ki)
oraz pozwolenia na budowę.
ObOWIąZKI INWESTORA
NA ETAPIE UżYTKOWANIA ObIEKTU
Z ZAKRESU bRANżY SPOżYWCZEJ
W dalszej kolejności należy wyróżnić obowiązki inwestora
już na etapie użytkowania obiektu. W przypadku branży
spożywczej należy zwrócić uwagę na kilka aspektów, które
mają doniosłe znaczenie w zakresie oddziaływania na środowisko naturalne.
Po pierwsze, inwestor podczas procesu produkcji będzie
z pewnością wykorzystywał wodę, która w większości przypadków powinna spełniać wymagania odpowiednie dla
wodny pitnej, jeżeli będzie miała kontakt z żywnością.
Ponadto należy wziąć pod uwagę zanieczyszczenia ścieków
odprowadzanych w związku z prowadzoną działalnością.
W przypadku branży spożywczej z dużym prawdopodo-
środowisko
bieństwem może występować duże stężenie BZT i ChZT
oraz olejów i tłuszczów w nieoczyszczonych ściekach. W takim przypadku inwestor będzie zobowiązany zapobiegać
występowaniu zanieczyszczeń, które odbiegają od określonych w przepisach norm2.
Z całą pewnością podczas procesu produkcji inwestor będzie wytwarzał odpady, które powinien zagospodarować
zgodnie z przepisami ustawy o odpadach3. W zależności
od tego, jakie rodzaje odpadów będzie wytwarzał, będzie
zobowiązany posiadać stosowne pozwolenia w tym zakresie, inaczej bowiem sytuacja kształtuje się w przypadku
wytwarzania odpadów niebezpiecznych, a inaczej w przypadku odpadów innych niż niebezpieczne, a jeszcze inne
uregulowania dotyczą odpadów opakowaniowych4.
Następnie w przypadku eksploatacji instalacji w omawianym sektorze należy rozważyć aspekt emisji zanieczyszczeń
do atmosfery. W niektórych bowiem przypadkach emisja
gazów lub pyłów do powietrza będzie wymagała uzyskania
pozwolenia. Wymagania we wskazanym zakresie określają
przepisy ustawy – Prawo ochrony środowiska5 oraz aktów
wykonawczych do tej ustawy.
W dalszej kolejności warto rozważyć zagadnienie emisji
hałasu powodowanego przez eksploatację urządzeń niezbędnych podczas prowadzenia działalności, takich jak np.
chłodziarki i zamrażarki.
Ochrona przed hałasem polega na utrzymaniu poziomu
hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym
samym poziomie oraz zmniejszeniu poziomu hałasu, jeżeli nie jest on dotrzymywany. W tym względzie istotne
są postanowienia miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego, w którym powinny być określone tereny
o konkretnym przeznaczeniu, a co za tym idzie postanowienia dotyczące poziomów hałasu, które na danym
terenie powinny być dotrzymywane. Inne bowiem poziomy hałasu obowiązują na terenie przeznaczonym na cele
rekreacyjne, a inne na cele mieszkaniowo-usługowe.
Ponadto w zakresie korzystania ze środowiska i prowadzenia określonej działalności przepisy zobowiązują do ponoszenia opłat z tego tytułu. Zobowiązanymi do ponoszenia
2
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie
warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do
ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego (Dz.U. Nr 137, poz. 984 z późn. zm.).
3
wskazanych opłat są m.in. przedsiębiorcy6. Opłaty z tytułu
korzystania ze środowiska będą dotyczyły:
● wprowadzania gazów i pyłów do powietrza,
● poboru wody,
● wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,
● składowania odpadów.
Podmiot korzystający ze środowiska jest zobowiązany sam
określić wysokość opłat i wnosić je na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Aby określić wysokość opłat,
należy mieć na uwadze aktualnie obowiązujące stawki7.
KONKLUZJE
Widzimy więc, iż obowiązki inwestora w zakresie działalności inwestycyjnej związanej z branżą spożywczą są bardzo rozległe i występują na różnych etapach prowadzonej
działalności – na etapie planowania, realizacji oraz eksploatacji danego przedsięwzięcia. Przy planowaniu realizacji
danego przedsięwzięcia bardzo ważny jest wybór lokalizacji, ponieważ to od niej zależy, jakie zagrożenia i wymagania z zakresu ochrony środowiska zostaną nałożone na
inwestora. Szczególnej uwagi wymaga również procedura
w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, ponieważ od prawidłowo określonych uwarunkowań środowiskowych zależy dalszy proces inwestycyjny
oraz wydawane na dalszym etapie decyzje administracyjne.
Odpowiednio przeprowadzona procedura oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko oraz w efekcie wydana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach może
znacznie zminimalizować ryzyko wpływania skarg i protestów ze strony społeczeństwa na etapie eksploatacji inwestycji. Jednocześnie inwestor jako podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku, jest
zobowiązany do minimalizowania negatywnych skutków,
jakie jego działalność może nieść ze sobą dla środowiska
naturalnego. 
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r.
Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.).
4
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowanio-
wych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.).
5
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst
jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.).
6
W rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospo-
darczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.).
7
Rozporządzenie z dnia 14 października 2008 r. w sprawie opłat za korzy-
stanie ze środowiska (Dz.U. Nr 196, poz. 1217 z późn. zm.).
numer 1
59
{ NOWE PRZEPISY }
Okresy przejściowe
Poniżej zamieszczamy informacje o datach obowiązywania nowych
wymagań z zakresu prawa żywnościowego dla wybranych tematycznie
przepisów, mających wpływ na znaczną część przemysłu spożywczego.
14.12.2012
60
Zakaz stosowania oświadczeń zdrowotnych funkcyjnych
spoza opublikowanego wykazu dozwolonych oświadczeń
innych niż oświadczenia odnoszące się do zmniejszenia ryzyka choroby oraz rozwoju i zdrowia dzieci (rozporządzenie nr 432/2012). Zakaz nie dotyczy oświadczeń, względem
których trwa proces oceny, przede wszystkim odnoszących
się do funkcji niektórych składników roślinnych (tzw.
oświadczeń botanicznych).
Warto zwrócić uwagę na informację Głównego Inspektoratu Sanitarnego dotyczącą okresu przejściowego na
stosowanie odrzuconych oświadczeń zdrowotnych funk-
cyjnych z art. 13 rozporządzenia nr 1924/2006, które zostały ocenione i podjęto względem nich negatywną decyzję, w związku z czym nie znalazły się w opublikowanym
wykazie zawartym w rozporządzeniu 432/2012. Zdaniem
GIS, w ciągu tego 6-miesięcznego okresu produkty mogą
być jeszcze znakowane niezatwierdzonymi oświadczeniami i wprowadzane na rynek, a także prezentowane i reklamowane. Wyroby, które przed dniem 14 grudnia 2012 r.
zostaną oznakowane i/lub wprowadzone na rynek, nie muszą być następnie wycofywane, lecz mogą w dalszym ciągu
pozostawać w obrocie przez czas, którego rozporządzenie
nr 1924/2006 nie limituje, a więc w praktyce do wyczerpania zapasów rynkowych (upływu terminów trwałości). Od
dnia 14 grudnia 2012 r. produkty nie mogą być już dłużej
znakowane odrzuconymi oświadczeniami, wprowadzane na
rynek i reklamowane.
Pełna informacja została opublikowana na stronie:
http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=5&id=48
31.12.2012
Nowe wymagania w zakresie weryfikacji zgodności z limitami migracji specyficznej i globalnej dla pewnych materiałów i wyrobów (rozporządzenie nr 10/2011).
01.04.2013
Maksymalny dopuszczalny poziom benzo(a)pirenu oraz
sumy czterech wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w ziarnie kakaowym i produktach pochodnych (rozporządzenie nr 835/2011).
22.04.2013
Wykaz dozwolonych substancji aromatycznych i materiałów źródłowych (rozporządzenie nr 872/2012). Żywność
zawierająca substancje aromatyczne, które są zgodnie
z prawem wprowadzane do obrotu lub etykietowane
przed dniem 22 października 2014 r., ale nie spełniają wymogów części A załącznika I do rozporządzenia
(WE) nr 1334/2008, może być przedmiotem obrotu aż do
daty jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia.
numer 1
Okresy przejściowe
01.01.2014
Nowe zasady nazewnictwa mięsa mielonego (rozporządzenie nr 1169/2011).
01.08.2014
Możliwość stosowania laków glinowych wyłącznie wytwarzanych z barwników wymienionych w tabeli 3 części
A rozporządzenia nr 380/2012 i tylko w tych kategoriach
żywności, dla których przepisy dotyczące maksymalnych
poziomów glinu pochodzących z laków są wyraźnie wymienione w części E tego rozporządzenia (rozporządzenie
nr 380/2012).
01.09.2014
Maksymalny dopuszczalny poziom benzo(a)pirenu oraz
sumy czterech wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w mięsie wędzonym, mięsie ryb wędzonym,
produktach mięsnych wędzonych, produktach rybołówstwa wędzonych (rozporządzenie nr 835/2011).
mknięciach tworzących uszczelki, które wraz z tymi kapslami i zamknięciami stanowią co najmniej dwie warstwy
różnych rodzajów materiałów. Termin ten dotyczy również
stosowania dodatków w apreturze nici szklanych używanych do wzmacniania tworzyw sztucznych (rozporządzenie nr 10/2011).
13.12.2014
22.10.2016
Nowe wymagania w zakresie przekazywania konsumentom informacji o żywności, w tym znakowanie środków
spożywczych obejmujące m.in.: minimalną wielkość
czcionki, wyróżnianie informacji o alergenach, informowanie o pochodzeniu wyrobów, dobrowolne znakowanie
wartością odżywczą (w tym w przypadku dobrowolnego
stosowania oświadczeń żywieniowych i/lub zdrowotnych),
rozmieszczenie niektórych informacji na etykiecie, podawanie nazw olejów i tłuszczów roślinnych w wykazach
składników z odniesieniem do roślin, z których pochodzą,
zmienione brzmienie niektórych specyficznych komunikatów (rozporządzenie nr 1169/2011).
01.01.2015
Najwyższy dopuszczalny poziom Ochratoksyny A w przyprawach Capsicum spp. (rozporządzenie nr 594/2012).
31.12.2015
Stosowanie dodatków, innych niż plastyfikatory, do
warstw lub powłok z tworzyw sztucznych w kapslach i za-
Części od B do F załącznika I do rozporządzenia
nr 1334/2008, czyli preparaty aromatyczne, środki aromatyzujące z przetworzenia termicznego, prekursory
środków aromatyzujących, inne środki aromatyzujące,
materiały źródłowe (rozporządzenie nr 873/2012). Żywność zawierająca środki aromatyzujące i materiały źródłowe wymienione w art. 9 lit. b)–f) rozporządzenia (WE)
nr 1334/2008, które są zgodnie z prawem wprowadzane
do obrotu lub etykietowane przed dniem 22 kwietnia
2018 r., ale nie spełniają wymogów części od B do F załącznika I do rozporządzenia (WE) nr 1334/2008, może
być przedmiotem obrotu aż do daty jej minimalnej trwałości lub przydatności do użycia.
13.12.2016
Podawanie informacji o wartości odżywczej według nowych zasad na produktach, które do tej pory były obowiązkowo znakowane taką informacją, oraz na produktach, na
których do tej daty na zasadzie dobrowolności nie umieszczano tego oznakowania (rozporządzenie nr 1169/2011). 
numer 1
61
{ NOWE PRZEPISY }
Nowości legislacyjne
N
owe przepisy krajowe i unijne dotyczące
środków spożywczych wprowadzanych do
obrotu na terenie Unii Europejskiej są na
bieżąco umieszczane w bazie aktów prawnych PFPŻ ZP. Poniżej podajemy bezpośredni link do tej bazy:
http://www.pfpz.pl/index/?id=4e732ced3463d06de0ca9
a15b6153677
Wśród przepisów opublikowanych w ostatnich miesiącach
warto zwrócić uwagę na rozporządzenia dotyczące dodatków do żywności, szczegółowego trybu pobierania i badania próbek produktów przez organy Inspekcji Handlowej,
wykazu laboratoriów referencyjnych, świadectw zdrowia
obowiązujących przy przywozie i tranzycie produktów
złożonych, zmian maksymalnych dozwolonych poziomów
niektórych zanieczyszczeń żywności, a także wykazu dozwolonych oświadczeń zdrowotnych.
62
ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE)
NR 232/2012 ZMIENIAJąCE ZAŁąCZNIK II
DO ROZPORZąDZENIA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (WE) NR 1333/2008 W ODNIESIENIU
DO WARUNKÓW I POZIOMÓW STOSOWANIA żÓŁCIENI
ChINOLINOWEJ (E 104), żÓŁCIENI POMARAńCZOWEJ
FCF/żÓŁCIENI POMARAńCZOWEJ S (E 110) I PąSU 4R,
CZERWIENI KOSZENILOWEJ A (E 124)
W związku z opiniami urzędu EFSA z 2009 r., wydanymi
w ramach ponownej oceny bezpieczeństwa stosowania
barwników E 104, E 110, 4R, E124 (poprzednia ocena była
wykonana w 1983 r.), Komisja Europejska dokonała zmiany dozwolonych poziomów stosowania tych barwników
w środkach spożywczych, ogłaszając w rozporządzeniu
nr 232/2012 modyfikacje załącznika II do rozporządzenia
nr 1333/2008, czyli wykazu określającego zasady stosowania poszczególnych substancji dodatkowych w produktach
spożywczych. Stosowanie powyższych barwników zostało
ograniczone przez zmniejszenie dozwolonych maksymalnych poziomów użycia w produktach spożywczych.
Aby zapewnić przemysłowi spożywczemu niezbędny czas
na dostosowanie produkcji do zmienionych warunków
i poziomów stosowania, nowe zasady użycia ww. barwników zaczną obowiązywać dopiero od dnia 1 czerwca
2013 r., z możliwością pozostania w sprzedaży zapasów
produktów, które legalnie wprowadzono do obrotu przed
dniem 1 czerwca 2013 r.
numer 1
Ponadto opublikowano siedem dodatkowych rozporządzeń Komisji (nr 675/2012, 583/2012, 570/2012,
470/2012, 471/2012, 472/2012, 380/2012) zmieniających załącznik II do rozporządzenia nr 1333/2008. Rozporządzenia te wprowadzają nowe warunki stosowania
niektórych substancji dodatkowych w mleczku kokosowym, w odpowiednikach wina, piwie, wyrobach cukierniczych z twardą powłoką, na skorupkach gotowanych jajek, a także ograniczenie poziomów użycia dla dodatków
do żywności zawierających glin niektórych barwników,
krzemianów, siarczanów glinu, fosforanów.
ROZPORZąDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE)
NR 468/2012 Z DNIA 1 CZERWCA 2012 R.
ZMIENIAJąCE ROZPORZąDZENIE (UE)
NR 28/2012 USTANAWIAJąCE WYMOGI DOTYCZąCE
śWIADECTW PRZY PRZYWOZIE DO UNII ORAZ PRZY
TRANZYCIE PRZEZ JEJ TERYTORIUM NIEKTÓRYCh
PRODUKTÓW ZŁOżONYCh
Rozporządzenie wprowadza nowy wzór świadectwa zdrowia przy przywozie oraz wzór świadectwa weterynaryjnego przy tranzycie przez terytorium Unii Europejskiej lub
przechowywaniu na terenie Unii Europejskiej produktów
złożonych przeznaczonych do spożycia przez ludzi. W porównaniu z wcześniejszymi świadectwami:
● Określono szczegółowe warunki w odniesieniu do
przetworzonych produktów jajecznych znajdujących się w produktach złożonych wprowadzanych do
Unii lub przewożonych tranzytem przez jej terytorium.
● Zmieniono dotychczasowe warunki zawarte we wzorach świadectw określonych w załącznikach I i II do
rozporządzenia (UE) nr 28/2012, aby umożliwić użycie produktów mięsnych i mlecznych pochodzących z Unii Europejskiej do wyrobu produktów złożonych w państwach trzecich posiadających
zezwolenie na wywóz produktów złożonych do UE.
W celu uniknięcia zakłóceń w handlu w okresie przejściowym do dnia 31 grudnia 2012 r. mogą być wprowadzane do Unii Europejskiej przesyłki produktów złożonych
opatrzone dotychczasowymi świadectwami wydanymi
przed dniem 1 października 2012 r. zgodnie ze wzorami
określonymi w załącznikach I i II do rozporządzenia (UE)
nr 28/2012 przed zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem nr 468/2012.
Prawo
ROZPORZąDZENIE PREZESA RADY MINISTRÓW
Z DNIA 27 KWIETNIA 2012 R. W SPRAWIE
SZCZEGÓŁOWEGO TRYbU PObIERANIA
I bADANIA PRÓbEK PRODUKTÓW PRZEZ ORGANY
INSPEKCJI hANDLOWEJ (DZ.U.2012.496)
Rozporządzenie zastępuje dotychczasowe rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia
2002 r. w sprawie szczegółowego trybu pobierania i badania próbek produktów przez organy Inspekcji Handlowej
(Dz.U. Nr 57, poz. 522). Nowy przepis został wydany
w związku ze zmianami proceduralnymi w zakresie prowadzanego przez organy Inspekcji Handlowej postępowania kontrolnego, wynikającymi m.in. z nowelizacji ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.).
Rozporządzenie określa:
● tryb pobierania i badania próbek produktów lub próbek kontrolnych;
● wzór protokołu pobrania próbki;
● sposób zabezpieczenia oraz przechowywania próbek;
● termin i sposób dostarczenia próbki do badań;
● wzór protokołu przyjęcia próbki do badań;
● wzór sprawozdania z badań oraz wzór sprawozdania
z badań organoleptycznych;
● sposób postępowania z pozostałościami po próbkach;
● sposób ustalania wysokości oraz uiszczania należności
pieniężnych, o których mowa w art. 30 ustawy z dnia
15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej, zwanej dalej
„ustawą”.
Rozporządzenie weszło w życie 25 maja 2012 r.
ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 594/2012
Z DNIA 5 LIPCA 2012 R. ZMIENIAJąCE ROZPORZąDZENIE (WE) NR 1881/2006 W ODNIESIENIU DO NAJWYżSZYCh DOPUSZCZALNYCh ZANIECZYSZCZEń OChRATOKSYNą A, POLIChLOROWANYMI
bIFENYLAMI O DZIAŁANIU NIEPODObNYM DO DIOKSYN
I MELAMINą W śRODKACh SPOżYWCZYCh
Rozporządzenie nr 594/2012 wprowadza kolejne zmiany
do bazowego rozporządzenia nr 1881/2006 określającego
najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych wprowadzanych do obrotu
na terenie Unii Europejskiej.
Dokonano następujących modyfikacji w zakresie zanieczyszczeń żywności polichlorowanymi bifenylami o działaniu niepodobnym do dioksyn, Ochratoksyną A oraz
melaminą:
● Wprowadzono zapis, zgodnie z którym obowiązujące od dnia 1 stycznia 2012 r. najwyższe dopuszczalne
poziomy polichlorowanych bifenyli o działaniu niepodobnym do dioksyn nie mają zastosowania do środków
spożywczych wprowadzonych zgodnie z prawem do
obrotu przed tą datą.
numer 1
63
{ NOWE PRZEPISY }
● Przesunięto datę rozpoczęcia stosowania najwyższego
dopuszczalnego poziomu Ochratoksyny A dla przypraw Capsicum spp. wynoszącego 15 mg/kg z dnia
1 lipca 2012 r. na dzień 1 stycznia 2015. Dla pozostałych
przypraw wymienionych w rozporządzeniu poziom
15 mg/kg obowiązuje od dnia 1 lipca 2012 r.
● Określono najwyższy dopuszczalny poziom Ochratoksyny A dla glutenu pszennego niesprzedawanego bezpośrednio konsumentom wynoszący 8,0 mg/kg.
● Wprowadzono najwyższe dopuszczalne poziomy zawartości melaminy i jej analogów strukturalnych
w żywności oraz w preparatach do początkowego żywienia niemowląt i do dalszego żywienia niemowląt.
Rozporządzenie weszło w życie i obowiązuje od dnia
26 lipca 2012 r., z wyjątkiem wymagań w zakresie dozwolonych maksymalnych poziomów Ochratoksyny A w przyprawach, dla których zostały ustalone odrębne terminy
wskazane powyżej.
64
ROZPORZąDZENIE MINISTRA ZDROWIA
Z DNIA 19 CZERWCA 2012 R. W SPRAWIE
WYKAZU LAbORATORIÓW REFERENCYJNYCh
(DZ.U.2012.728) ORAZ ROZPORZąDZENIE
KOMISJI (UE) NR 563/2012 Z DNIA 27 CZERWCA
2012 R. ZMIENIAJąCE ZAŁąCZNIK VII DO ROZPORZąDZENIA (WE) NR 882/2004 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY W ODNIESIENIU DO WYKAZU
LAbORATORIÓW REFERENCYJNYCh UE
W rozporządzeniu Ministra Zdrowia wskazano polskie
laboratoria referencyjne do badania produktów spożywczych pod kątem zawartości składników odżywczych, bakterii probiotycznych, bakterii chorobotwórczych, drożdży
i pleśni, materiału genetycznie zmodyfikowanego, azotanów i azotynów, pierwiastków szkodliwych dla zdrowia,
mykotoksyn, niektórych barwników, histaminy, migracji
szkodliwych składników z materiałów opakowaniowych,
zanieczyszczeń procesowych, pestycydów, napromieniania żywności. Natomiast w rozporządzeniu Komisji
nr 563/2012 jako unijne laboratorium referencyjne w zakresie pozostałości leków weterynaryjnych i zanieczyszczeń żywności pochodzenia zwierzęcego wyznaczono laboratorium holenderskie RIKILT – Institute for Food Safety,
Wageningen Niderlandy.
ROZPORZąDZENIE KOMISJI (UE) NR 432/2012
Z DNIA 16 MAJA 2012 R. USTANAWIAJąCE
WYKAZ DOPUSZCZONYCh OśWIADCZEń
ZDROWOTNYCh DOTYCZąCYCh żYWNOśCI, INNYCh NIż
OśWIADCZENIA ODNOSZąCE SIĘ DO ZMNIEJSZENIA
RYZYKA ChORObY ORAZ ROZWOJU I ZDROWIA DZIECI
Rozporządzenie zawiera wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych tzw. funkcyjnych, które mogą być
stosowane w oznakowaniu środków spożywczych zgodnie z określonymi warunkami. Znajdują się w nim 222
oświadczenia pozytywnie zaopiniowane przez Europejski
Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, spośród ponad 4600
oświadczeń przekazanych do oceny przez Komisję Europejską. Oświadczenia dotyczące funkcji pewnych składników roślinnych (tzw. oświadczenia botaniczne) zostaną
opublikowane w późniejszym terminie.
Oświadczenia odrzucone są dostępne na stronie internetowej Komisji Europejskiej: http://ec.europa.eu/
nuhclaims.
Oświadczenia, których ocena Urzędu lub rozpatrzenie
przez Komisję nie zostały zakończone, mogą nadal być stosowane na dotychczasowych zasadach, zgodnie z okresem
przejściowym podanym w art. 28 ust. 5 i 6 rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności, do czasu rozstrzygnięcia ich statusu.
Rozporządzenie weszło w życie 20. dnia po jego opublikowaniu, tzn. 14 czerwca 2012 r., natomiast datę stosowania
tego przepisu wyznaczono na dzień 14 grudnia 2012 r.
Pełną listę opublikowanych przepisów podajemy na
stronie 65. 
nOWe PrZePISy DOTyCZąCe śrODKóW SPOŻyWCZyCH
WPrOWADZAnyCH DO OBrOTu W ue
Są nA BIeŻąCO umIeSZCZAne nA STrOnIe pfpz.pl
numer 1
Prawo
lista opublikowanych przepisów
unijnych i polskich
1 sierpnia–30 września 2012 r.
PRAWO UNIJNE
Higiena i weterynaria
2012-08-28
Decyzja wykonawcza Komisji 2012/489/ue z dnia 24 sierpnia 2012 r. zmieniająca decyzję 2007/453/We
w odniesieniu do statusu BSe Belgii, Austrii, Brazylii, Kolumbii, Chorwacji i nikaragui (notyfikowana
jako dokument nr C(2012) 5860)
2012-08-04
rozporządzenie Komisji (ue) nr 712/2012 z dnia 3 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie (We)
nr 1234/2008 dotyczące badania zmian w warunkach pozwoleń na dopuszczenie do obrotu dla produktów
leczniczych stosowanych u ludzi i weterynaryjnych produktów leczniczych
nowa żywność i gMo
2012-08-07
Decyzja wykonawcza Komisji 2012/461/ue z dnia 3 sierpnia 2012 r. zezwalająca na wprowadzenie do obrotu
nowej bazy gumy do żucia jako nowego składnika żywności zgodnie z rozporządzeniem (We) nr 258/97
Parlamentu europejskiego i rady oraz uchylająca decyzję wykonawczą Komisji 2011/882/ue (notyfikowana
jako dokument nr C(2012) 5406)
2012-08-01
Sprostowanie do decyzji wykonawczej Komisji 2011/762/ue z dnia 24 listopada 2011 r. zezwalającej na wprowadzenie do obrotu beta-glukanów z drożdży jako nowego składnika żywności zgodnie z rozporządzeniem
(We) nr 258/97 Parlamentu europejskiego i rady ( Dz.u. L 313 z 26.11.2011)
Prawo wertykalne – Cukier
2012-09-01
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 786/2012 z dnia 30 sierpnia 2012 r. w sprawie zmiany
i sprostowania rozporządzenia (We) nr 951/2006 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania
rozporządzenia rady (We) nr 318/2006 w odniesieniu do handlu z państwami trzecimi w sektorze cukru
Prawo wertykalne – Mięso
2012-09-01
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 787/2012 z dnia 31 sierpnia 2012 r. wprowadzające odstępstwo
od rozporządzenia (We) nr 612/2009 w odniesieniu do określenia stawki refundacji dla wieprzowiny
w przypadku dostaw, o których mowa w art. 34 tego rozporządzenia, realizowanych w okresie od dnia
1 do 18 kwietnia 2012 r.
numer 1
65
{ NOWE PRZEPISY }
Prawo wertykalne – Napoje
2012-08-09
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 723/2012 z dnia 8 sierpnia 2012 r. uznające określenie
tradycyjne na podstawie rozporządzenia rady (We) nr 1234/2007 [Cream – TDT-uS-n0017]
Prawo wertykalne – Owoce i warzywa
2012-09-22
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 865/2012 z dnia 21 września 2012 r. zmieniające rozporządzenie
(We) nr 867/2008 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia rady (We) nr 1234/2007
w odniesieniu do organizacji podmiotów gospodarczych w sektorze oliwek, ich programów prac oraz ich
finansowania
2012-08-29
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 781/2012 z dnia 28 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie
(ue) nr 543/2011 w zakresie wartości progowych dla dodatkowych należności celnych za jabłka i pomidory
Prawo wertykalne – Produkty mleczne
66
2012-09-28
rozporządzenie delegowane Komisji (ue) nr 880/2012 z dnia 28 czerwca 2012 r. uzupełniające rozporządzenie rady (We) nr 1234/2007 w odniesieniu do współpracy międzynarodowej i negocjacji umownych organizacji producentów w sektorze mleka i przetworów mlecznych
2012-08-22
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 760/2012 z dnia 21 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie
(We) nr 595/2004 w odniesieniu do częstotliwości kontroli przeprowadzanych przez państwa członkowskie
w ramach systemu kwot mlecznych
Prawo wertykalne – Ryby i skorupiaki
2012-09-27
Sprostowanie do rozporządzenia wykonawczego Komisji (ue) nr 319/2012 z dnia 13 kwietnia 2012 r. dodającego do kwot połowowych na 2012 r. określone ilości zatrzymane w roku 2011 na mocy art. 4 ust. 2 rozporządzenia rady (We) nr 847/96 (Dz.u. L 104 z 14.4.2012)
2012-09-21
Konwencja w sprawie ochrony pełnomorskich zasobów rybnych na południowym Oceanie Spokojnym
i zarządzania nimi – Złożenie przez unię europejską dokumentu zatwierdzającego
2012-08-15
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 737/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. w sprawie ochrony
niektórych stad w morzu Celtyckim
2012-08-10
Informacja w sprawie daty wejścia w życie Protokołu ustanawiającego uprawnienia do połowów
i rekompensatę finansową przewidziane w umowie o partnerstwie w sektorze rybołówstwa między unią
europejską a republiką mozambiku
2012-08-09
Decyzja wykonawcza Komisji 2012/468/ue z dnia 7 sierpnia 2012 r. zmieniająca decyzję wykonawczą
2012/262/ue zmieniającą decyzję 2008/589/We ustanawiającą indywidualny program kontroli i inspekcji
dotyczący zasobów dorsza w morzu Bałtyckim
numer 1
Prawo
Prawo wertykalne – zboża
2012-08-17
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 745/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. ustalające współczynniki
mające zastosowanie do zbóż wywożonych w postaci szkockiej whisky na okres 2012/2013
2012-08-15
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 736/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. ustalające współczynniki
stosowane do zbóż wywożonych w postaci irlandzkiej whiskey na okres 2012/2013
środki żywienia zwierząt
2012-09-25
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 870/2012 z dnia 24 września 2012 r. dotyczące zezwolenia na
stosowanie narynginy jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków zwierząt
2012-09-25
stosowanie taumatyny jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków zwierząt
2012-09-20
stosowanie preparatu kwasu cytrynowego, kwasu sorbinowego, tymolu i waniliny jako dodatku paszowego
dla kurcząt rzeźnych, kurcząt odchowywanych na kury nioski, wszystkich podrzędnych gatunków ptaków
rzeźnych i odchowywanych na nioski oraz odsadzonych od maciory świniowatych innych niż Sus scrofa
domesticus (posiadacz zezwolenia Vetagro S.p.A)
2012-09-19
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 843/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia
na stosowanie endo-1,4-beta-ksylanazy wytwarzanej przez Aspergillus niger (CBS 109.713) jako dodatku
paszowego dla indyków utrzymywanych w celach hodowlanych, podrzędnych gatunków ptaków rzeźnych
i odchowywanych na nioski lub utrzymywanych w celach hodowlanych oraz ptaków ozdobnych (posiadacz
zezwolenia: BASF Se)
2012-09-19
stosowanie Lactobacillus plantarum (nCImB 41028) i Lactobacillus plantarum (nCImB 30148) jako dodatków
paszowych dla wszystkich gatunków zwierząt
2012-09-19
stosowanie 6-fitazy (eC 3.1.3.26) wytwarzanej przez Schizosaccharomyces pombe (ATCC 5233) jako dodatku
paszowego dla wszystkich gatunków ptaków rzeźnych innych niż kurczęta rzeźne, indyki rzeźne i kaczki rzeźne
oraz dla wszystkich gatunków ptaków nieśnych innych niż kury nioski (posiadacz zezwolenia Danisco Animal
nutrition)
2012-09-19
stosowanie mocznika jako dodatku paszowego dla przeżuwaczy
2012-09-19
stosowanie Lactobacillus brevis (DSmZ 21982) jako dodatku paszowego dla wszystkich gatunków zwierząt
2012-09-19
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 837/2012 z dnia 18 września 2012 r. dotyczące zezwolenia
na stosowanie 6-fitazy (eC 3.1.3.26) wytwarzanej przez Aspergillus oryzae (DSm 22594) jako dodatku
paszowego dla drobiu, prosiąt odsadzonych od maciory, tuczników i macior (posiadacz zezwolenia
DSm nutritional Products)
2012-09-18
stosowanie preparatu chlorku amonu jako dodatku paszowego dla jagniąt rzeźnych (posiadacz zezwolenia
Latochema Co Ltd)
numer 1
67
{ NOWE PRZEPISY }
2012-08-14
Sprostowanie do rozporządzenia Parlamentu europejskiego i rady (We) nr 1069/2009 z dnia 21 października
2009 r. określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylającego rozporządzenie (We) nr 1774/2002 (rozporządzenie
o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego) (Dz.u. L 300 z 14.11.2009)
2012-08-04
Sprostowanie do rozporządzenia wykonawczego Komisji (ue) nr 227/2012 z dnia 15 marca 2012 r. dotyczącego zezwolenia na stosowanie Lactococcus lactis (nCImB 30117) jako dodatku paszowego dla wszystkich
gatunków zwierząt (Dz.u. L 77 z 16.3.2012)
środowisko
2012-08-21
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 755/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie wykonawcze (ue) nr 543/2011 w odniesieniu do kwalifikowalności określonych kosztów działań na rzecz
ochrony środowiska w ramach programów operacyjnych organizacji producenckich sektora owoców i warzyw
urzędowa kontrola żywności i pasz
68
2012-09-28
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 889/2012 z dnia 27 września 2012 r. zmieniające załącznik I do
rozporządzenia (We) nr 669/2009 w sprawie wykonania rozporządzenia (We) nr 882/2004 Parlamentu
europejskiego i rady w sprawie zwiększonego poziomu kontroli urzędowych przywozu niektórych rodzajów
pasz i żywności niepochodzących od zwierząt
2012-08-22
Decyzja wykonawcza Komisji 2012/482/ue z dnia 20 sierpnia 2012 r. zmieniająca decyzję 2002/994/We dotyczącą niektórych środków ochronnych w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przywożonych
z Chin (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 5753)
2012-08-18
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 751/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. w sprawie sprostowania rozporządzenia (We) nr 1235/2008 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia rady (We)
nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich
2012-08-15
Decyzja wykonawcza Komisji 2012/474/ue z dnia 13 sierpnia 2012 r. w sprawie zatwierdzenia przez Komisję
planów kontroli wyrywkowych ważenia produktów rybołówstwa zgodnie z art. 60 ust. 1 i 3 rozporządzenia
rady (We) nr 1224/2009 oraz planów kontroli ważenia produktów rybołówstwa zgodnie z art. 61 ust. 1 rozporządzenia (We) nr 1224/2009 (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 5568)
zanieczyszczenia i pozostałości
2012-09-01
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 788/2012 z dnia 31 sierpnia 2012 r. dotyczące wieloletniego
skoordynowanego unijnego programu kontroli na lata 2013, 2014 i 2015, mającego na celu zapewnienie
zgodności z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości pestycydów w żywności pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na jej powierzchni, a także mającego na celu ocenę narażenia konsumenta
na te pozostałości
numer 1
Prawo
zapewnienie jakości, oznaczenia geograficzne i nazwy pochodzenia
2012-08-24
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 766/2012 z dnia 24 lipca 2012 r. zatwierdzające nieznaczne
zmiany specyfikacji nazwy zarejestrowanej w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń
geograficznych [Patata di Bologna (ChnP)]
2012-08-23
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 762/2012 z dnia 24 lipca 2012 r. zatwierdzające inną niż nieznaczna zmianę specyfikacji zarejestrowanej w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń
geograficznych nazwy [Langres (ChnP)]
2012-08-21
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 754/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę [Düsseldorfer mostert/Düsseldorfer
Senf mostert/Düsseldorfer urtyp mostert/Aechter Düsseldorfer mostert (ChOG)]
2012-08-21
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 753/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze
chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę [Bovški sir (ChnP)]
2012-08-17
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 743/2012 z dnia 9 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę 盐城龙虾 (yAnCHenG LOnG XIA)
(ChOG)
2012-08-10
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 729/2012 z dnia 8 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze
gwarantowanych tradycyjnych specjalności nazwę [Bratislavský rožok/Pressburger Kipfel/Pozsonyi kifli (GTS)]
2012-08-10
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 728/2012 z dnia 7 sierpnia 2012 r. rejestrujące w rejestrze chronionych nazw pochodzenia i chronionych oznaczeń geograficznych nazwę [Ser koryciński swojski (ChOG)]
2012-08-09
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 723/2012 z dnia 8 sierpnia 2012 r. uznające określenie tradycyjne na podstawie rozporządzenia rady (We) nr 1234/2007 [Cream – TDT-uS-n0017]
Żywność produkowana metodami ekologicznymi
2012-08-18
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 751/2012 z dnia 16 sierpnia 2012 r. w sprawie sprostowania rozporządzenia (We) nr 1235/2008 ustanawiającego szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia rady (We)
nr 834/2007 w odniesieniu do ustaleń dotyczących przywozu produktów ekologicznych z krajów trzecich
Pozostałe przepisy
2012-09-22
Decyzja rady 2012/511/ue z dnia 23 lipca 2012 r. w sprawie podpisania, w imieniu unii europejskiej, Konwencji o wsparciu żywnościowym
2012-09-21
Powiadomienie o wejściu w życie Porozumienia w formie wymiany listów między unią europejską a Królestwem
marokańskim dotyczącego wzajemnych środków liberalizacyjnych w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa, a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3
oraz załączników do tych protokołów, jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony,
a Królestwem marokańskim, z drugiej strony
2012-09-13
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 812/2012 z dnia 12 września 2012 r. zmieniające rozporządzenie
rady (We) nr 747/2001 w odniesieniu do unijnych kontyngentów taryfowych na niektóre produkty rolne
i przetworzone produkty rolne pochodzące z maroka
numer 1
69
{ NOWE PRZEPISY }
70
2012-09-07
Porozumienie w formie wymiany listów między unią europejską a Królestwem marokańskim dotyczące
wzajemnych środków liberalizacyjnych w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów
rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa, a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3 oraz załączników do nich,
jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami
europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem marokańskim, z drugiej strony
2012-09-07
Decyzja rady 2012/497/ue z dnia 8 marca 2012 r. w sprawie zawarcia Porozumienia w formie wymiany listów
między unią europejską a Królestwem marokańskim dotyczącego wzajemnych środków liberalizacyjnych
w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa,
a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3 oraz załączników do nich, jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem marokańskim, z drugiej strony
2012-09-07
Decyzja rady 2012/496/ue z dnia 2 grudnia 2010 r. w sprawie podpisania Porozumienia w formie wymiany
listów między unią europejską a Królestwem marokańskim dotyczącego wzajemnych środków liberalizacyjnych
w odniesieniu do produktów rolnych, przetworzonych produktów rolnych oraz ryb i produktów rybołówstwa,
a także zastąpienia protokołów 1, 2 i 3 oraz załączników do nich, jak również zmian do układu eurośródziemnomorskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi, z jednej strony, a Królestwem maroka, z drugiej strony
2012-08-22
Sprostowanie do rozporządzenia wykonawczego Komisji (ue) nr 1006/2011 z dnia 27 września 2011 r.
zmieniającego załącznik I do rozporządzenia rady (eWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej
i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz.u. L 282 z 28.10.2011)
2012-08-18
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 750/2012 z dnia 14 sierpnia 2012 r. dotyczące klasyfikacji
niektórych towarów według nomenklatury scalonej
2012-08-18
2012-08-10
2012-08-07
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 716/2012 z dnia 30 lipca 2012 r. dotyczące klasyfikacji
2012-08-07
rozporządzenie wykonawcze Komisji (ue) nr 715/2012 z dnia 30 lipca 2012 r. zmieniające rozporządzenie
(ue) nr 42/2010 dotyczące klasyfikacji niektórych towarów według nomenklatury scalonej
PRAWO POLSKIE
Prawo wertykalne – Ryby i skorupiaki
2012-08-16
rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 14 sierpnia 2012 r. w sprawie wprowadzenia zakazu
prowadzenia połowów szprota w podobszarach 22-32 morza Bałtyckiego (Dz.u.2012.934)
środki żywienia zwierząt
2012-09-12
ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o paszach (Dz.u.2012.1007)
numer 1
Prawo
środowisko
2012-09-19
rozporządzenie ministra Gospodarki z dnia 4 września 2012 r. w sprawie sposobu obliczania ilości energii
pierwotnej odpowiadającej wartości świadectwa efektywności energetycznej oraz wysokości jednostkowej
opłaty zastępczej (Dz.u.2012.1039)
2012-09-18
rozporządzenie ministra środowiska z dnia 11 września 2012 r. w sprawie programów ochrony powietrza oraz
planów działań krótkoterminowych (Dz.u.2012.1028)
2012-09-18
rozporządzenie ministra środowiska z dnia 14 sierpnia 2012 r. w sprawie krajowego celu redukcji narażenia
(Dz.u.2012.1030)
2012-09-18
rozporządzenie ministra środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji
w powietrzu (Dz.u.2012.1031)
2012-09-18
rozporządzenie ministra środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów
substancji w powietrzu (Dz.u.2012.1032)
2012-09-18
rozporządzenie ministra środowiska z dnia 10 września 2012 r. w sprawie zakresu i sposobu przekazywania
informacji dotyczących zanieczyszczenia powietrza (Dz.u.2012.1034)
2012-08-27
rozporządzenie ministra Gospodarki z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu
sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej oraz metod
obliczania oszczędności energii (Dz.u.2012.962)
urzędowa kontrola żywności
2012-09-21
rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 7 września 2012 r. w sprawie wprowadzania na terytorium rzeczypospolitej Polskiej ziemniaków pochodzących z Arabskiej republiki egiptu (Dz.u.2012.1049)
2012-09-20
rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 7 września 2012 r. w sprawie uchylenia zakazu
wprowadzania na terytorium rzeczypospolitej Polskiej ziemniaków pochodzących z Arabskiej republiki egiptu
(Dz.u.2012.1040)
2012-08-07
rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 24 lipca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
nabywania uprawnień do wykonywania niektórych czynności związanych z oceną jakości handlowej artykułów
rolno-spożywczych oraz dokumentowania tych czynności (Dz.u.2012.902)
zanieczyszczenia i pozostałości
2012-08-02
rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju Wsi z dnia 26 lipca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
zawartości substancji niepożądanych w paszach (Dz.u.2012.883)
Pozostałe przepisy
2012-08-03
ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych
u ludzi oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.u.2012.892)
numer 1
71
{ FOCUS }
72
numer 1
Prace legislacyjne
Prace legislacyjne
Prawo żywnościowe ulega ciągłym zmianom. Każdy przedsiębiorca,
chcąc uniknąć zaskoczenia nowymi wymaganiami, powinien śledzić
prace legislacyjne, mające istotny wpływ na funkcjonowanie jego firmy.
W celu ułatwienia tego zadania poniżej zamieszczamy informacje
o trwających pracach na poziomie unii europejskiej oraz krajowym
w ważniejszych obszarach tematycznych.
OśWIADCZENIA
● Komisja Europejska opracowuje przewodnik dotyczący szczególnych warunków stosowania oświadczeń
zdrowotnych według art. 10 rozporządzenia (WE)
nr 1924/2006. Dokument ten będzie skierowany do
przedsiębiorców oraz jednostek urzędowej kontroli
żywności. Zawarte w nim wskazówki będą dotyczyć takich kwestii, jak: zakaz stosowania nieautoryzowanych
oświadczeń, obowiązkowych informacji towarzyszących oświadczeniom zdrowotnym, odnoszenia się do
ogólnych nieswoistych korzyści dla zdrowia.
● Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności przygotowuje opinie naukowe dotyczące kolejnych oświadczeń zdrowotnych, dotyczących funkcji niektórych
składników roślinnych (tzw. oświadczenia botaniczne).
● Trwają prace nad zmianą wykazu dozwolonych oświadczeń żywieniowych. Projekt rozporządzenia został
przekazany do Parlamentu Europejskiego. Zawiera on
propozycję dodania nowego oświadczenia „bez dodatku
sodu/soli” oraz zmiany warunków stosowania dotychczasowego oświadczenia „o obniżonej zawartości…”.
W przypadku braku zastrzeżeń Parlamentu publikacja
jest spodziewana pod koniec bieżącego roku.
ZNAKOWANIE
● Komisja Europejska opracowuje wytyczne, które mają
pomóc w stosowaniu rozporządzenia nr 1169/2011,
w szczególności odnośnie do sposobu podawania informacji o pochodzeniu środków spożywczych, dopuszczalnych tolerancji składników odżywczych deklarowanych w oznakowaniu wyrobu, metod oznaczania
laboratoryjnego zawartości błonnika. Ponadto spodziewane jest wypracowanie przez Komisję Europejską
wraz z państwami członkowskimi odpowiedzi na pytania zgłaszane w związku z trudnościami interpretacyjnymi konkretnych zapisów tego rozporządzenia.
● Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowuje zmianę krajowych rozporządzeń dotyczących znakowania oraz jakości handlowej soków i nektarów.
Prace te wynikają z konieczności wprowadzenia do
krajowych przepisów nowych wymagań Dyrektywy
2012/12/UE z dnia 19 kwietnia 2012 r. zmieniającej dyrektywę 2001/112/WE odnoszącą się do soków
numer 1
73
{ FOCUS }
owocowych i niektórych podobnych produktów przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Zmiany dotyczą
znakowania soków i nektarów owocowych oraz szczególnych wymagań w zakresie jakości handlowej tych
produktów, w szczególności w zakresie dodawania
cukrów, odtwarzania aromatu, dokwaszania sokiem
z limonek, dodatku przecierów, definicji owoców przeznaczonych do produkcji soków, parametrów w skali
Briksa dla określonych rodzajów soków, a także wody
stosowanej jako surowiec.
DODATKI DO żYWNOśCI, AROMATY, ENZYMY
74
● Trwają prace nad poprawkami i uzupełnieniami do załącznika II do rozporządzenia nr 1333/2008. Dotyczą
one stwierdzonych nieścisłości względem bazowych
dyrektyw o dodatkach do żywności, a także rozważane
są możliwości wprowadzenia kolejnych pozycji, m.in.
w zakresie stosowania dimetylodiwęglanu (E 242)
w niektórych wyrobach alkoholowych, użycia tlenków
i wodorotlenków żelaza (E 172) oraz hydroksypropylometylocelulozy (E 464) do nadruku w celu znakowania
niektórych owoców, stosowania neutralnego kopolimeru metakrylanu i anionowego kopolimeru metakrylanu
w suplementach w postaci stałej, w tym w postaci kapsułek i tabletek, z wyłączeniem suplementów diety do
żucia, stosowania substancji słodzących w produktach
do smarowania na bazie owoców, użycia steroli z roślin
bogatych w stygmasterole w napojach alkoholowych,
stosowania substancji dodatkowych na powierzchnię
owoców egzotycznych oraz do nadruku żywności, zastosowania ekstraktu rozmarynu w nadzieniach maka-
●
●
●
●
ronu, substancji E 900 w suplementach diety, różnych
substancji dodatkowych w produktach winiarskich i na
bazie wina, stosowania difosforanu magnezu w pieczywie cukierniczym, pochodnych dwutlenku siarki oraz
E 405 w napojach na bazie moszczu gronowego.
Do końca 2012 r. planowane jest ponowne wydanie jednolitej wersji załącznika II do rozporządzenia
nr 1333/2008 (wykaz dozwolonych dodatków do
żywności).
W 2012 r. planowane jest zakończenie przez Komisję
Europejską prac nad projektem unijnego przewodnika
dotyczącego żywności o właściwościach barwiących.
Opracowywane jest rozporządzenie Komisji Europejskiej dotyczące listy aromatów dymu wędzarniczego
dopuszczonych do żywności w Unii Europejskiej.
Komisja Europejska przygotowuje propozycję kategoryzacji enzymów stosowanych do produkcji żywności, w tym kryteriów umożliwiających określenie,
czy dany enzym należy uznać za składnik żywności/
substancję dodatkową czy też za substancję pomagającą w przetwarzaniu. Ma to istotne znaczenie dla
właściwego znakowania produktów spożywczych zawierających enzymy.
ZANIECZYSZCZENIA
● Przygotowywane są przez Komisję Europejską zalecenia w zakresie obecności toksyn T-2 i HT-2 w zbożach
i produktach zbożowych przeznaczonych do spożycia
przez ludzi.
numer 1
Prace legislacyjne
● Trwają dyskusje na poziomie Unii Europejskiej dotyczące ewentualnego ustanowienia najwyższych dopuszczalnych poziomów zanieczyszczenia maku alkaloidami opium.
● Przygotowywane są zmiany rozporządzenia nr
1881/2006 w zakresie najwyższych dopuszczalnych poziomów kadmu i ołowiu w wybranych grupach środków
spożywczych.
brych praktyk związanych z produkcją wody butelkowanej w Unii Europejskiej.
śRODKI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA
żYWIENIOWEGO
● Trwają prace unijne dotyczące wydania rozporządzenia
w sprawie żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci oraz żywności specjalnego przeznaczenia
medycznego. Publikacja przepisu jest planowana do
końca 2012 r.
OPAKOWANIA I ODPADY OPAKOWANIOWE
MIĘSO ODKOSTNIONE MEChANICZNIE
● Komisja Europejska zaproponowała zmianę wytycznych do rozporządzenia (WE) nr 853/2004 przez dodanie zapisów dotyczących mięsa odkostnionego mechanicznie, poprzez doprecyzowanie warunków, jakie
powinien spełniać ten surowiec.
WODY bUTELKOWANE
● W najbliższych miesiącach spodziewana jest publikacja
przez Komisję Europejską wytycznych dotyczących do-
● Komisja Europejska przygotowała projekt rozporządzenia zmieniającego dotychczasowe przepisy dotyczące wyrobów ceramicznych przeznaczonych do
kontaktu z żywnością. Trwają dyskusje z państwami
członkowskimi.
● Komisja Europejska opracowuje trzecią zmianę rozporządzenia UE nr 10/2011 w sprawie tworzyw
sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością,
uwzględniając substancje, które otrzymały pozytywną
opinię EFSA i zostaną włączone do wspólnotowego
wykazu substancji dozwolonych do stosowania w materiałach i wyrobach z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
● Trwają prace Komisji Europejskiej i państw członkowskich dotyczące wydania unijnych wytycznych nt.
stosowania rozporządzenia UE nr 10/2011 w sprawie
materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
● Komisja Europejska zamierza opracować przy współpracy z państwami członkowskimi i organizacjami
przemysłu wytyczne dotyczące deklaracji zgodności
dla materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Celem wytycznych ma być wyszczególnienie informacji, jakie na poszczególnych etapach
produkcji powinien dostarczyć producent. Wytyczne
będą dotyczyć zarówno materiałów i wyrobów wykonanych z tworzyw sztucznych, jak i z innych tworzyw.
Planowane jest przygotowanie projektu wytycznych
do końca 2012 r.
● Trwają prace na poziomie krajowym nad nową ustawą
o gospodarowaniu opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, a także nad nową ustawą o odpadach. Akty
te zastąpią dotychczas obowiązujące polskie ustawy
z tego zakresu i spodziewane są do końca 2012 r. 
numer 1
75
{ SEMINARIA I KONFERENCJE }
Relacja z konferencji PFPŻ ZP
„Znakowanie środków spożywczych
– nowe wymagania prawne”
P
76
rawidłowe oznakowanie produktów spożywczych zgodne z wymaganiami prawa żywnościowego było głównym tematem konferencji, która odbyła się 11 października 2012 r.
w Warszawie. Konferencja została zorganizowana przez Polską Federację Producentów Żywności
Związek Pracodawców w celu przybliżenia zmian wymagań prawnych z zakresu znakowania produktów spożywczych, w tym sposobów podawania informacji dotyczących wartości odżywczej, a także stosowania oświadczeń
żywieniowych i zdrowotnych. Zainteresowanie tematem
było bardzo duże, w konferencji wzięło udział ok. 120
przedstawicieli przedsiębiorstw spożywczych z całej Polski, reprezentujących różne branże.
Uczestników powitał Andrzej gantner – dyrektor generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności
Związku Pracodawców – zwracając uwagę na znaczenie dla przedsiębiorców bieżącego pozyskiwania informacji o nowych wymaganiach prawnych z zakresu znakowania żywności oraz praktycznych interpretacji przepisów.
Pani Joanna markowska z Departamentu Rynków
Rolnych ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
w swoich dwóch wykładach przedstawiła nowe uregulowania z zakresu znakowania wyrobów tzw. ogólnymi informacjami o produkcie, które są zawarte w nowym rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1169/2011
w sprawie przekazywania konsumentom informacji na
temat żywności. Zmiany, które zaczną obowiązywać od
grudnia 2014 r., będą dotyczyć m.in. zakresu odpowiedzialności przedsiębiorców za oznakowanie produktów,
czytelności informacji umieszczanych na etykietach, znakowania alergenów, podawania informacji o pochodzeniu
produktów. W trakcie dyskusji zwrócono uwagę na interpretację zapisu dotyczącego okresu przejściowego przewidzianego na dostosowanie się do nowych wymagań oraz
zakresu informacji o pochodzeniu produktów.
Pani Joanna Furs z Departamentu Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia głównego inspektoratu
Sanitarnego przedstawiła zaproponowane przez Komisję Europejską zmiany obowiązującego wykazu oświadczeń żywieniowych w zakresie oświadczeń „bez dodatku sodu/soli” oraz „o obniżonej zawartości…”. Omówiła
okresy przejściowe dotyczące opublikowanego wykazu
dozwolonych oświadczeń zdrowotnych, aktualne prace
dotyczące oświadczeń tzw. botanicznych, a także przekazała praktyczne wskazówki, jak posługiwać się rejestrami
oświadczeń zdrowotnych dostępnymi na stronach internetowych Komisji Europejskiej, urzędu EFSA oraz Głównego
Inspektoratu Sanitarnego.
Krótką prezentację na temat technologii znakowania towarów i dokumentów, stanowiącej zabezpieczenie przed
możliwością dokonywania fałszerstw, przedstawili prof.
Jivko Jelev – prezes KEiT lTD, oraz Roman izdebski – właściciel firmy ROmiZ, podkreślając szerokie
możliwości zastosowania tej technologii, również w przemyśle spożywczym.
numer 1
Znakowanie środków spożywczych – nowe wymagania prawne
W drugiej części konferencji pan Dominik lisiewski z firmy DNV omówił zasady zarządzania zmianami
etykiet i informacji o wyrobach w ramach zakładowych
systemów zarządzania jakością. W swoim wystąpieniu
skoncentrował się na przyczynach i konsekwencjach dokonywanych zmian, najczęściej popełnianych błędach
w oznakowaniu wyrobów spożywczych, procedurach komunikacji wewnątrz firmy oraz komunikacji z klientami,
a także na samej procedurze zarządzania etykietami.
Pani Barbara Ratkovska z Departamentu Żywności Prozdrowotnej głównego inspektoratu Sanitarnego przypomniała nowe wymagania unijne z zakresu
podawania na etykietach obowiązkowych i dobrowolnych
informacji o wartości odżywczej, określone w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1169/2011.
Zwróciła uwagę na nową listę obowiązkowo deklarowanych składników odżywczych, zmienione zasady prezentacji informacji o wartości odżywczej na opakowaniach,
ograniczenia co do możliwości powtarzania na etykietach
określonych informacji, a także na zwolnienia niektórych
produktów spożywczych z obowiązku stosowania znakowania wartością odżywczą. Ponadto krótko omówiła prace
Komisji Europejskiej dotyczące kwestii interpretacyjnych
oraz wytycznych z zakresu tolerancji deklarowanych składników odżywczych.
Uczestnicy konferencji mieli możliwość wcześniejszego
przysłania do Polskiej Federacji Producentów Żywności
pytań na temat znakowania produktów oraz umieszczania
oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych. Pytania te z wy-
przedzeniem zostały przekazane prelegentom, co znacznie
usprawniło wszystkie sesje pytań i odpowiedzi oraz dało
możliwość wykładowcom dokładniejszego przygotowania
odpowiedzi.
Konferencję prowadziła Dorota Kozłowska – dyrektor
ds. legislacji Polskiej Federacji Producentów Żywności Związku Pracodawców. 
PARTNERZY STRATEGICZNI PFPż ZP
• PKO Bank Polski S.A.
• Det norske Veritas
Bussiness Assurance Poland Sp. z o.o.
• Stigen Sp. z o.o.
• Paccor Sp. z o.o.
• Patpol Kancelaria Patentowa Sp. z o.o.
• mercedes-Benz Warszawa Sp. z o.o.
• mercedes-Benz Polska Sp. z o.o.
• Kancelaria SALAnS
PARTNER PFPż ZP
• ministerstwo rolnictwa i rozwoju Wsi
PARTNER KONFERENCJI
• www.oswiadczenia.pl
PATRONI KONFERENCJI PFPż ZP
• Krajowa rada Drobiarska Izba Gospodarcza
• Krajowa unia Producentów Soku
• Związek Polskie mięso
• Związek Polskich Przetwórców mleka
numer 1
77
ZAMÓWIENIE ROCZNEJ PRENUMERATY KWARTALNIKA FOOD-LEX
Zamawiam prenumeratę kwartalnika Food-Lex
na rok 2013, cztery wydania papierowe w cenie:
4 x 90 zł brutto = 360 zł brutto
ZAMAWIAJąCY (dane do wysyłki)
20% zniżki
przy zamówieniu do
15 grudnia 2012 r.!
nazwa firmy/instytucja
Cena prenumeraty zawiera:
Imię i nazwisko
ulica
Kod pocztowy
miasto
nIP
Tel./faks
e-mail
ZAMAWIAJąCY (dane do faktury)
• 4 papierowe wydania
kwartalnika Food-Lex
• dostęp do elektronicznej bazy
aktów unijnego i polskiego
prawa żywnościowego PFPŻ ZP
nazwa firmy/instytucja
ulica
Kod pocztowy
miasto
nIP
78
Prenumerata Food-Lex
gwarantuje otrzymanie:
• 25% zniżki na udział
w konferencjach szkoleniowych
PFPŻ ZP w roku 2013
Data, pieczątka i czytelny podpis osoby upoważnionej
Przesłanie prawidłowo wypełnionego i podpisanego formularza jest równoznaczne
z zawarciem umowy pomiędzy PFPŻ ZP a podmiotem deklarującym prenumeratę kwartalnika Food-Lex. Wynikającą z zawartej umowy należność należy uregulować przelewem na podstawie otrzymanej faktury VAT na rachunek: 53 1020 1097 0000 7802
0170 4972, PKO Bank Polski SA, Oddział 9 w Warszawie, Polska Federacja Producentów Żywności Związek Pracodawców, ul. Chałubińskiego 8, 00-613 Warszawa. Osoba
podpisująca formularz zgłoszeniowy oświadcza, że posiada stosowne uprawnienie do
działania w imieniu i na rzecz zgłaszającego, a w szczególności do zawarcia umowy
z PFPŻ ZP oraz że jest płatnikiem VAT i upoważnia PFPŻ ZP do wystawienia faktury bez
podpisu Zamawiającego.
 Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych zgodnie z ustawą z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (t.j. Dz.u. z 2002 r. nr 101,
poz. 926 ze zm.) przez PFPŻ ZP., z siedzibą w Warszawie. PFPŻ ZP zapewnia Państwu
prawo wglądu do swoich danych i ich aktualizacji.
 Wyrażam zgodę na otrzymywanie od PFPŻ ZP informacji handlowych
w rozumieniu ustawy z 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną
(Dz.u. nr 144, poz. 1204).
• Segregatora Food-Lex 2013
ZAMÓWIENIE PRZEśLIJ FAKSEM:
+48 22 830 70 56
LUb POCZTą NA ADRES:
Polska Federacja Producentów Żywności
Związek Pracodawców
00-613 Warszawa
Podpis
Polska Federacja Producentów żywności Związek Pracodawców ul. Chałubińskiego 8, 00-613 Warszawa,
zarejestrowana w Sądzie rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie, XII Wydział Gospodarczy Krajowego rejestru Sądowego,
pod numerem KrS 0000313586, nIP 701-017-35-79, reGOn 141761215.
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K
Food-lex • 1/2012
Nr 1 / 2012
kwartalnik
iSSn: 2299-6486
Egzemplarz bezpłatny
www.pfpz.pl
prawo żywnościowE –
{
}
quo vadis?
bezpieczeństwo i jakość żywNości
•
zNakowaNie
•
środowisko
•
Nowe przepisy

WAżNE TEMATY

Transkrypt

Podobne dokumenty

wpływ przechowywania produktów mleczno

Nie przejmuj się i dbaj o zdrowie – czyli