bezpieczeństwo w świadomości społecznej w latach 1997–2005

bezpieczeństwo w świadomości społecznej w latach 1997–2005

ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS
No 3096
SOCJOLOGIA XLV
WROCŁAW 2009
WALDEMAR NOWOSIELSKI
Toruńska Szkoła Wyższa
BEZPIECZEŃSTWO
W ŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ W LATACH 1997–2005
Niniejsze opracowanie zawiera porównanie wyników badań dwóch projektów badawczych zrealizowanych w Wojskowym Instytucie Badań Socjologicznych i w Wojskowym Biurze Badań Socjologicznych. Projekt badawczy „Bezpieczeństwo i promocja wojska w opinii polskiego społeczeństwa”1 był kontynuacją
badań pt. „Bezpieczeństwo i polityka obronna państwa w recepcji społecznej
w latach 1991–1995”2 i „Wojsko a społeczeństwo”, „Kulturowe podobieństwa
i odmienności studentów uczelni cywilnych i wojskowych”3.
Celem głównym tych dwóch projektów badawczych stało się poznanie szerokiego spektrum aktualnych zagadnień związanych z bezpieczeństwem i obronnością oraz promocją sił zbrojnych jako głównego komponentu bezpieczeństwa
narodowego. Osobliwość i znaczenie tego zamierzenia wynikały z faktu, iż przedmiotem badań były dwie grupy społeczne: społeczeństwo (cywile) i kadra zawodowa WP (wojskowi). Założeniem badawczym było natomiast identyfikowanie
różnic i podobieństw w percepcji spraw bezpieczeństwa pomiędzy polskim społeczeństwem („cywile”) i kadrą zawodową wojska („wojskowi”). Oczekiwano,
że w wyniku badań uda się zweryfikować pewne teoretyczne tezy, w myśl których
zawodowi wojskowi różnią się zasadniczo od cywili w percepcji ważnych spraw
dotyczących wartości, świata, społeczeństwa i jednostki ludzkiej. W wyniku podjętych badań, starano się zweryfikować hipotezę o istnieniu luki kulturowej między cywilami i wojskowymi w Polsce, nawiązując tym sposobem do ważnych
debat w tej sprawie, toczonych w Stanach Zjednoczonych Ameryki i Europie.
1
M. Baran, A. Kołodziejczyk, J. Łatacz, W. Nowosielski, M. Wachowicz, Bezpieczeństwo
i promocja wojska w opinii polskiego społeczeństwa, WBBS, Warszawa 2006.
2 Bezpieczeństwo i polityka państwa w recepcji społecznej w latach 1991–1995, WIBS, Warszawa 1996.
3 A. Kołodziejczyk, Wojsko a społeczeństwo. Kulturowe podobieństwo i odmienność studentów uczelni cywilnych i wojskowych, WBBS, Warszawa 2004.
druk_soc_XLV.indd 139
2009-03-10 09:23:33
140
WALDEMAR NOWOSIELSKI
Zaprezentowano tu ustalenia wynikające z dociekań teoretycznych, badań
empirycznych i ich uogólnień.
Opracowanie to poświęcone jest „Recepcji bezpieczeństwa i obronności”
w badanych populacjach cywili i wojskowych. W ramach niego wyodrębniono
następujące części: (1) sprawy bezpieczeństwa; (2) zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego; (3) legitymizacja misji wojska; (4) percepcja organizacji międzynarodowych oraz Stanów Zjednoczonych; (5) cele polityki zagranicznej i wewnętrznej.
Pojęcie bezpieczeństwa państwa jest terminem o szerszym zakresie niż polityka obronna. Według Słownika języka polskiego bezpieczeństwo definiowane
jest jako „stan niezagrożenia, spokoju, pewności” niebezpieczeństwo zaś jako
„stan, sytuacja, położenie grożące czymś złym, zagrażające komuś”. Wydaje się
jednak, że współczesne denotacje tego terminu uległy znacznemu rozszerzeniu.
Jest oczywiste, że pojęcie bezpieczeństwa obejmuje wiele aspektów, z których
za najważniejsze należy uznać: polityczny, militarny i gospodarczy. Współcześnie
bezpieczeństwo znaczy coraz częściej nie tylko brak zagrożenia w wymienionych
trzech sferach, lecz także, i coraz częściej, przeciwstawianie się zagrożeniom i,
w miarę możliwości, ich unikanie.
Stopień udziału każdego z trzech wymienionych aspektów bezpieczeństwa
jest różny w zależności od zakresu ich postrzegania. W tym sensie możemy mówić o wymiarze globalnym, regionalnym i narodowym bezpieczeństwa. Na poziomie globalnym (światowym) postrzega się bezpieczeństwo kraju w bardzo
szerokiej (międzynarodowej) perspektywie. Postrzeganie to jest jednak na ogół
pewną stałą dyspozycją do oceny szerokiego spektrum życia międzynarodowego,
czyli tego, co się ważnego dzieje w świecie i jaki ma to wpływ na bezpieczeństwo
naszego kraju.
Na poziomie regionalnym postrzeganie bezpieczeństwa kraju następuje
przede wszystkim przez pryzmat ograniczenia zakresu spraw do kontynentu – Europy. W tym sensie nie bez znaczenia dla poczucia bezpieczeństwa Polaków jest
np. wojna domowa w byłej Jugosławii.
Poziom narodowy odzwierciedla się w percepcji bezpieczeństwa przede
wszystkim poprzez ocenę bezpieczeństwa granic danego kraju, w tym przypadku
Polski, a także ocenę stanu własnych sił zbrojnych. Dodatkowo dochodzi do tego
ocena sytuacji społeczno-politycznej w krajach ościennych. W przypadku Polski
zwłaszcza chodzi o Rosję, Niemcy i Ukrainę. Ważna jest także kwestia uprzedzeń
narodowościowych oraz wrogości.
Dla uproszczenia analiz przyjęto w niniejszym opracowaniu pojęcie bezpieczeństwa międzynarodowego zamiast kategorii bezpieczeństwa globalnego i regionalnego. Innymi słowy, bezpieczeństwo międzynarodowe objęłoby dwa zakresy: globalny i regionalny. Bezpieczeństwo narodowe obejmowałoby natomiast te
elementy, które zarysowano wcześniej.
druk_soc_XLV.indd 140
2009-03-10 09:23:34
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
141
Podstawą metodologiczną badań jest założenie, iż pojęcie i poczucie bezpieczeństwa, a także zagrożeń ma swoisty, obiektywno-subiektywny charakter.
Z jednej strony bowiem bezpieczeństwo jest stanem, a raczej procesem, określonym przez zespół czynników wymiernych i okoliczności poddających się, mniej
lub bardziej, racjonalnemu oglądowi osób i instytucji, zajmujących się profesjonalnie stosunkami międzynarodowymi i polityką zagraniczną państw. Z drugiej
strony bezpieczeństwo oznacza subiektywne poczucie opinii publicznej, kształtowane pod wpływem rozlicznych czynników i stereotypów. Na ten drugi aspekt
problemu kładzie nacisk niniejsze opracowanie.
RECEPCJA BEZPIECZEŃSTWA I OBRONNOŚCI
Stosunek wybranych grup społecznych do spraw bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego stanowi rdzeń problemowy prowadzonych badań. W ramach realizowanych projektów starano się ustalić priorytety w zakresie bezpieczeństwa obu badanych środowisk i następnie określić podobieństwa i różnice.
Pod uwagę wzięto opinie badanych na temat polityki bezpieczeństwa narodowego
i międzynarodowego, a ponadto starano się udzielić odpowiedzi na następujące
problemy: Jakie są zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego w świadomości
społecznej? Jaka jest legitymizacja misji wojska i instytucji międzynarodowych
związanych z bezpieczeństwem? Jakie są (zdaniem badanych) cele polityki zagranicznej i wewnętrznej związanej ze sprawami bezpieczeństwa? Udzielenie odpowiedzi na te pytania jest głównym celem niniejszego opracowania.
Sprawy bezpieczeństwa
W 2005 r. analizowano pewne, istotne stwierdzenia odnoszące się do polityki
bezpieczeństwa narodowego. Chodziło o wysondowanie opinii na ich temat obu
badanych grup i porównanie ich ze sobą. Odnotowano istotne różnice (lukę kulturową) między cywilami i wojskowymi w poparciu następujących stwierdzeń:
„Nie powinniśmy dużo myśleć w kategoriach międzynarodowych, ale bardziej
skoncentrować się na naszych własnych narodowych problemach” oraz „Opinia
publiczna w naszym kraju raczej będzie tolerować wielką liczbę ofiar w operacjach wojskowych”.
Podczas analizy związków między wymienionymi wcześniej zmiennymi zależnymi a wybranymi danymi społeczno-demograficznymi badanej kadry zawodowej (takimi jak: płeć, wiek, korpus osobowy, wykształcenie cywilne i wojskowe
oraz miejsce zamieszkania) nie odnotowano istotnych związków statystycznych.
W grupie cywilnej ustalono, że istnieją istotne statystycznie zależności między opiniami respondentów na temat bezpieczeństwa a zmiennymi społeczno-demograficznymi. Większe poparcie dla stwierdzenia „Nie powinniśmy dużo
druk_soc_XLV.indd 141
2009-03-10 09:23:34
142
WALDEMAR NOWOSIELSKI
myśleć w kategoriach międzynarodowych, ale bardziej skoncentrować się na naszych własnych narodowych problemach” przejawiają respondenci legitymujący się wykształceniem podstawowym, zasadniczym zawodowym i średnim niż
ankietowani cywile mający wyższe wykształcenie. Również płeć różnicuje odpowiedzi badanych. Większe poparcie dla kwestii „Użycie sił zbrojnych powinny determinować cele wojskowe i polityczne” wykazali mężczyźni niż kobiety.
Podobne dane otrzymano w stosunku do następującego zdania: „Narodowe bezpieczeństwo naszego kraju bardziej zależy od międzynarodowego handlu i silnej
wewnętrznej ekonomii, niż od naszej potęgi militarnej”. Wykształcenie także różnicuje stopień poparcia ankietowanych dla tego stwierdzenia. Największe poparcie dla wspomnianej kwestii wyrazili respondenci mający wyższe wykształcenie.
Mniej było respondentów posiadających podobne zdanie z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym, a najmniej z podstawowym. Mieszkańcy wielkich miast i ankietowani mieszkający w miastach o średniej wielkości (powyżej
20 tys. do 100 tys. mieszkańców) wyrazili dla tego stwierdzenia większe poparcie
niż mieszkańcy małych miast i wsi. Największą dezaprobatę w stosunku do tego,
iż „opinia publiczna w naszym kraju będzie tolerować wielką liczbę ofiar w operacjach wojskowych” okazali respondenci w wieku 40–49 lat i poniżej 20 roku
życia. Mniej było tych ankietowanych, którzy wyrazili podobną opinię, będących
w wieku 20–29 lat i najstarszych. Zdecydowaną negację powyższego zdania wyrazili badani cywile mieszkający w miastach średniej wielkości (powyżej 20 tys.
do 100 tys. mieszkańców) i na wsi. Mniejszą negację wyrazili zaś mieszkańcy
małych miasteczek (do 20 tys. mieszkańców) i ankietowani mieszkający w wielkich miastach.
W 1997 r. skierowano do badanych przedstawicieli społeczeństwa polskiego następujące pytanie: Czy uważa Pan(i), że w obecnej sytuacji międzynarodowej wydatki przeznaczone w Polsce na obronę są: zbyt małe, odpowiednie, zbyt
duże, nie wiem/trudno powiedzieć. W rezultacie uzyskano następujące wskaźniki:
w 1997 r. przeważało w polskim społeczeństwie przekonanie, że wydatki na obronę narodową były zbyt małe (56,6%) wskazań. Bardzo wysoki odsetek badanych
ponadto, nie był w stanie stwierdzić, czy są one zbyt duże, odpowiednie czy też
zbyt małe (26,1%). Stosunkowo niewielu respondentów stwierdziło, że wydatki
na cele obronne są odpowiednie (13,8%). Nikły procent badanych (3,5%) ocenił,
że są one zbyt duże.
W 2005 r. badania w zakresie spraw bezpieczeństwa wykazały, że ankietowane środowiska (cywile i wojskowi) dość wyraźnie różnią się w ocenie wskaźnika
produktu narodowego brutto (GNP), jaki powinien być przeznaczany na obronę narodową. Obowiązujący w poprzednich latach wskaźnik 1,9% uznany został za wystarczający przez 19,7% respondentów cywilnych i 4,0% (nw = 22) wojskowych.
Natomiast 5,0% spośród badanych cywili i 2,4% spośród badanych żołnierzy zawodowych uznało taki wskaźnik za zbyt wysoki i stwierdziło, że powinien być on
obniżony. Mimo istniejących różnic największy odsetek respondentów cywilnych
druk_soc_XLV.indd 142
2009-03-10 09:23:34
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
143
(61,2%) i wojskowych (91,2%) stwierdził, że wskaźnik produktu narodowego brutto powinien być wyższy. Stosunkowo duży odsetek ankietowanych cywili nie miał
zdania na ten temat (14,2%). Takich żołnierzy zawodowych było 2,4% .
Społeczeństwo polskie w 1997 r. deklarowało średni stopień zainteresowania
problemami funkcjonowania Wojska Polskiego. Na pytanie: czy interesuje się Pan(i) problemami związanymi z funkcjonowaniem Wojska Polskiego? Uzyskano
następujące wskazania: ponad połowa (51,6%) dorosłych Polaków nie interesowała się wcale funkcjonowaniem wojska; częściowe zainteresowanie przejawiało 42,6% badanych; duże zainteresowanie problemami naszego wojska ujawniło
tylko 5,8% badanych.
Zdaniem respondentów w 1997 r. posiadanie przez Polskę sił zbrojnych uzasadnione było z powodu zagrożenia zewnętrznego, aby chronić terytorium kraju, bronić granic, suwerenności państwa, kraju na wypadek wojny, w mniejszym
stopniu ze względu na poczucie bezpieczeństwa obywateli. Ankietowani cywile ponadto stwierdzali, iż każde państwo ma armię i jest to immanentna cecha
i istnienie państwa. Wysuwano też argument zagrożenia wewnętrznego – armia
jest potrzebna dla poczucia stabilizacji społecznej, dla ładu i porządku w kraju,
dla bezpieczeństwa publicznego, pomocy w przypadku klęsk żywiołowych.
Z kolei zainteresowanie sprawami bezpieczeństwa w 2005 r. sondowano
za pomocą następującego pytania: „W jakim stopniu interesuje się Pan(i) sprawami obronności i bezpieczeństwa kraju?”. Duże i średnie zainteresowanie tymi
zagadnieniami zadeklarowało 93,9% badanych żołnierzy zawodowych i 50,1%
respondentów cywilnych. Słabe zainteresowanie tymi sprawami bądź jego brak
deklarowało odpowiednio 6,1% wojskowych i 50,0% cywili.
Kolejne pytanie kwestionariusza ankiety, które było skierowane do obu
badanych środowisk, brzmiało: „Jak ogólnie ocenia Pan(i) obecne możliwości
obronne naszego kraju?”. Na tak sformułowane pytanie 37,3% spośród cywilnych
respondentów odpowiedziało, że są wystarczające w stosunku do skali zagrożeń.
Natomiast wśród wojskowych odnotowano mniej wskazań na tę kategorię odpowiedzi (25,3%). Prawie połowa żołnierzy zawodowych (48,5%) i 44,3% spośród
cywili biorących udział w badaniach stwierdziła, że obecne dane z powyższego
zestawienia wskazują na lukę kulturową między środowiskiem cywilnym i wojskowym. Cywile częściej niż wojskowi skłonni są określać możliwości obronne
za wystarczające. Jednak wojskowi częściej mają problemy z jednoznaczną oceną
tego problemu.
Obie grupy badanych, uzasadniając wymienione wskazania, odpowiadały
na następujące pytanie otwarte: „Jeżeli uważa Pan(i), że te możliwości są niewystarczające, to jakie Pana(i) zdaniem są najważniejsze tego przyczyny?”. Zarówno respondenci cywilni, jak i wojskowi wskazywali na następujące przyczyny
zagrożeń: wojsko jest źle wyposażone (przestarzały sprzęt, braki w wyposażeniu
itd.) oraz budżet Ministerstwa Obrony Narodowej jest za mały. Respondenci dodawali, że w wojsku występuje niski poziom wyszkolenia (niskie kwalifikacje
druk_soc_XLV.indd 143
2009-03-10 09:23:34
144
WALDEMAR NOWOSIELSKI
kadry zawodowej), a wojskowi wskazywali ponadto na inne czynniki – takie jak
nieudana reforma wojska w postaci dwóch nowych ustaw: ustawy dotyczącej tzw.
pragmatyki wojskowej i ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych. Pozostałe przyczyny uzyskały niewielkie liczby/odsetki wskazań.
Zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego
W 1997 r., w ogólnopolskich badaniach dorosłej ludności kraju, w odpowiedzi
na pytanie: czy obawia się Pan(i) wybuchu nowej wojny w Europie? 46,9% badanych udzieliło odpowiedzi twierdzącej. Przeciwnego zdania było 47,6% respondentów. 5,7% badanych udzieliło odpowiedzi „trudno powiedzieć”. Na zadane
respondentom pytanie: co uważa Pan(i) za największe zagrożenie dla bezpieczeństwa Europy? uzyskano następujące odpowiedzi: respondenci za pierwszoplanowe zagrożenie dla bezpieczeństwa Europy uznali wybuch wojny przez przypadek,
wojnę nuklearną na innych kontynentach oraz masowy napływ ludności z państw
Trzeciego Świata i byłego ZSRR. Wyraźnie wskazanymi zagrożeniami o pierwszorzędnym znaczeniu były ponadto zbrojenia nuklearne państw Trzeciego Świata oraz konflikty w tych krajach.
W 2005 r. ocenie społecznej poddano szesnaście możliwych do wystąpienia
zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego. W tabeli kolumna „tak” zawiera odsetki wskazań respondentów, uznających zagrożenia za prawdopodobne. Kolumna
„nie” zawiera odsetki respondentów mających przeciwną opinię; natomiast kolumna „TP” zawiera procent wskazań tych ankietowanych, którzy nie byli w stanie oszacować, czy zagrożenia są prawdopodobne czy też nie.
Do najważniejszych potencjalnych zagrożeń badani z obu grup zaliczyli: zorganizowaną przestępczość, międzynarodowy handel narkotykami, zanieczyszczenie powietrza i skażenie wody, terroryzm w naszym kraju, ataki na systemy
komputerowe, konflikt zbrojny o kontrolę nad bogactwami naturalnymi (wodę,
ropę naftową itd.), rozprzestrzenianie broni masowej zagłady, konflikt zbrojny
na Bliskim Wschodzie, masową migrację z innych krajów. W grupie respondentów cywilnych znaczenie ma jeszcze jeden rodzaj zagrożeń, a mianowicie przypadkowa wojna nuklearna.
Podczas analizy związków między uznaniem przez ankietowanych prawdopodobieństwa wystąpienia następujących zagrożeń: masowa migracja z innych
krajów, ataki na komputerowe sieci, wojskowa napaść ze strony innego kraju
a wybranymi danymi społeczno-demograficznymi badanej kadry zawodowej i cywili (takich jak: wiek, korpus osobowy, wykształcenie oraz miejsce zamieszkania) odnotowano istotne związki statystyczne4. Masową migrację z innych krajów
za prawdopodobne zagrożenie uznała większość oficerów młodszych (57,3%),
chorążych (56,0%) i podoficerów zawodowych (56,6%). Odnotowano mniej
4 Analizowane były zależności, gdzie poziom istotności p < 0,05. W zależności od tego parametru opisywano zróżnicowanie odpowiedzi badanych ze względu na wybraną cechę demograficzno-społeczną.
druk_soc_XLV.indd 144
2009-03-10 09:23:34
druk_soc_XLV.indd 145
91,8
84,0
73,7
71,7
nc = 596;
nw = 540
nc = 600
nw = 546
nc = 600
nw = 546
nc = 599
nw = 541
Międzynarodowy handel narkotykami
Problemy środowiska naturalnego, zanieczyszczenie powietrza i skażenie wody
Terroryzm w naszym kraju
Ataki na komputerowe sieci
69,4
69,4
62,8
58,8
53,2
47,1
nc = 600
nw = 544
nc = 596
nw = 536
nc = 589
nw = 542
nc = 600
nw = 547
nc = 595
nw = 542
nc = 599
nw = 540
Rozprzestrzenianie broni masowej zagłady
Konflikt zbrojny na Bliskim Wschodzie
Masowa imigracja z innych krajów
Przypadkowa wojna nuklearna
Nuklearny szantaż przez kraje Trzeciego Świata
Konflikt zbrojny o kontrolę nad istniejącymi bogactwami naturalnymi (woda,
ropa naftowa etc.)
94,5
tak
nc = 599
nw = 545
Liczebność
Zorganizowana przestępczość
Zagrożenie
Tabela 1. Prawdopodobieństwo zaistnienia zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego (w %)
45,6
41,0
37,7
31,4
25,6
25,3
18,9
24,2
14,5
6,8
4,7
nie
Cywile
7,3
5,8
3,5
5,8
5,0
5,3
9,4
2,1
1,5
1,3
0,8
TP
45,3
31,7
55,4
59,6
65,7
63,2
69,2
69,0
79,1
87,4
92,1
tak
47,9
51,7
40,4
32,8
27,8
32,0
25,7
27,8
17,8
10,7
7,5
nie
4,2
7,6
6,5
4,8
5,1
3,2
3,1
1,9
0,4
TP
6,8
16,6
Wojskowi
0,467
0,000
0,026
0,700
0,094
0,152
0,008
0,031
0,101
0,199
0,207
Poziom
istotności
p
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
145
2009-03-10 09:23:34
druk_soc_XLV.indd 146
Zagrożenie
40,2
30,6
27,6
nc = 600
nw = 543
nc = 598
nw = 543
Wojskowa napaść ze strony innego kraju
Możliwość pośredniego uwikłania w wojnę domową
Zbrojny konflikt między państwami w Afryce, z którymi istnieje współpraca
Zaciemnionym tłem oznaczona została statystycznie istotna różnica na poziomie p < 0,05.
41,5
nc = 599
nw = 545
44,8
tak
nc = 598
nw = 538
Liczebność
nc = 597
Wojna nuklearna między krajami Trzeciego Świata z globalnymi konsekwencjami
nw = 539
Konflikt zbrojny między krajami Azji
cd. tabeli 1
61,5
64,0
53,8
49,1
42,4
nie
Cywile
10,9
5,4
6,0
9,4
12,7
TP
27,1
24,6
26,9
33,8
45,7
tak
59,5
69,2
66,6
56,8
43,6
nie
TP
13,4
6,2
6,5
9,4
10,7
Wojskowi
0,250
0,001
0,000
0,020
0,843
Poziom
istotności
p
146
WALDEMAR NOWOSIELSKI
2009-03-10 09:23:34
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
147
oficerów starszych o podobnym zdaniu (42,4%). Im wyższe wykształcenie wojskowych, tym mniejsze przekonanie o tym zagrożeniu (61,5% – wykształcenie
zasadnicze zawodowe, 55,5% – wykształcenie średnie, 53,6% – wykształcenie
wyższe). Wszyscy ankietowani wojskowi poniżej 20 roku życia i co trzeci badany
żołnierz w wieku 20–29 lat (31,6%) oraz w wieku 40–49 lat (31,7%) uważają
za prawdopodobną „wojskową napaść ze strony innego kraju”. Co czwarty ankietowany w wieku 30–39 lat (24,7%) również wskazał na to zagrożenie. Im wyższy
korpus osobowy żołnierzy, tym mniejszy odsetek wskazań ankietowanych, potwierdzających to zagrożenie. Dokonując z kolei analizy zróżnicowania wskazań
obu badanych grup na prawdopodobieństwo zagrożenia atakami na komputerowe
sieci, otrzymano następujące dane: wojskowi mieszkający w wielkich miastach
(75,4%) i w miastach średniej wielkości (powyżej 20 tys. do 100 tys. – 73,7%)
uznali to zagrożenie za prawdopodobne w większym stopniu niż wojskowi mieszkający w małych miasteczkach (66,9%) i na wsi (49,2%).
Respondenci cywilni mieszkający w miastach do 20 tys. (82,6%) i w dużych miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (77,6%) w większym stopniu
wskazywali na prawdopodobieństwo zaistnienia tego zagrożenia niż ankietowani mieszkający w miastach średniej wielkości (74,8%) i na wsi (60,8%). Im
wyższe wykształcenie cywilnych respondentów, tym mniejsze przekonanie o zagrożeniu atakami na sieci komputerowe (61,3% – wykształcenie podstawowe,
71,3% – wykształcenie zasadnicze zawodowe, 73,4% – wykształcenie średnie,
80,8% – wykształcenie wyższe). Analizując zróżnicowanie wskazań przedstawicieli środowiska cywilnego dotyczące wymienionego zagrożenia w zależności
od ich wieku, należy stwierdzić, iż ankietowani poniżej 20 roku życia (87,5%)
częściej wskazywali na prawdopodobieństwo zaistnienia tego zagrożenia niż respondenci starsi (20–29 lat – 70,3%; 30–39 lat – 75,3%; 40–49 lat – 73,0%; 50–
59 lat – 70,1%; 60 i więcej lat – 63,8%). Więcej kobiet (84,7%) niż mężczyzn
(64,7%) z grupy badanych cywili obawia się wojny nuklearnej między krajami
Trzeciego Świata. Również za bardziej prawdopodobne uznali to zagrożenie respondenci cywilni legitymujący się wykształceniem zasadniczym zawodowym
(59,3%) i średnim (52,8%) niż ankietowani o wykształceniu podstawowym
(43,6%) i wyższym (47,9%).
Legitymizacja misji wojska
W 1997 r. analizowano kwestie związane z przyzwoleniem dla użycia armii
jako siły zbrojnej. W tym celu skierowano do cywilnych respondentów pytanie:
czy Pana(i) zdaniem jest dopuszczalne (zasadne) czy też nie użycie wojska w celu:
obrony własnego terytorium, pomocy innemu państwu, z którym związani jesteśmy traktatem o wzajemnej pomocy, rozwiązywania wewnętrznych konfliktów,
ochrony życia obywateli i dyplomatów naszego kraju przebywających zagranicą,
interwencji w celu powstrzymania przeciwnika uznanego przez społeczność międzynarodową za agresora?
druk_soc_XLV.indd 147
2009-03-10 09:23:34
148
WALDEMAR NOWOSIELSKI
Odpowiedzi respondentów na tak postawione pytanie były następujące: zdecydowaną aprobatą badanych cieszyło się użycie wojska do takich celów, jak:
obrona własnego terytorium (88,7%), pomoc innemu państwu, z którym związani byliśmy traktatem (60,8%), oraz powstrzymanie przeciwnika uznanego przez
społeczność międzynarodową za agresora (56,8%). Znacznie mniejszy wskaźnik
aprobaty uzyskało użycie wojska do ochrony obywateli i dyplomatów naszego
kraju przebywających zagranicą (34,8%). Więcej przeciwników niż zwolenników
miało użycie wojska do rozwiązywania wewnętrznych konfliktów (19,7%).
W 1997 r. ponad połowa badanej populacji przypisywała przede wszystkim
wojsku polskiemu pełnienie takich funkcji i zadań, jak: obrona terytorium Polski,
obrona sojuszników, wojskowe, niebojowe misje utrzymania pokoju, wykonywanie w różnych miejscach świata bojowych misji z mandatu i pod kontrolą ONZ,
międzynarodowe doradztwo w sprawach wojskowych, pomaganie zaprzyjaźnionym narodom, kiedy są zagrożone, udział w uroczystościach i ceremoniach, ochrona granic przed imigrantami oraz zadania międzynarodowej kontroli zbrojeń.
Cywilnym organizacjom i instytucjom przypisywane były najczęściej funkcje i zadania związane z ochroną środowiska, ochroną demokratycznego porządku konstytucyjnego w Polsce, międzynarodową pomocą i służbą ratowniczą oraz
walką z międzynarodowym terroryzmem.
W 2005 r. legitymizację dla różnych form wykorzystywania wojska sondowano w obu grupach za pomocą pytania o stopień aprobaty bądź dezaprobaty
dla dwunastu możliwych misji współczesnego wojska. Tabela 2 zawiera wykaz
wszystkich poddanych ocenie misji i szczegółowe rozkłady odpowiedzi respondentów w tej kwestii. Odnotowano przede wszystkim zróżnicowanie aprobaty
w odniesieniu do poszczególnych misji. Niewątpliwie największą legitymację
(aprobatę) uzyskała tradycyjna misja wojska: obrona własnego kraju i udzielanie
pomocy w klęskach żywiołowych. W tej kwestii też panowała niemal powszechna
zgodność w obu badanych grupach respondentów. Co więcej, w tej kwestii nie odnotowano statystycznie istotnych różnic między badanymi populacjami.
Próg legitymizacji5 przekroczyło w obu badanych grupach dziesięć kolejnych potencjalnych misji wojska przedstawionych poniżej według malejącego
wskaźnika aprobaty w polskim społeczeństwie:
– obrona własnego kraju,
– udzielanie pomocy w klęskach żywiołowych,
– niesienie humanitarnej pomocy za granicą,
– walka z terroryzmem,
– zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia,
– udział w misjach utrzymywania pokoju,
– zwalczanie handlu narkotykami,
– udział w ochronie środowiska naturalnego,
5
druk_soc_XLV.indd 148
Za próg legitymizacji przyjęto za J. van Doornem przekroczony 50% wskaźnik aprobaty.
2009-03-10 09:23:35
druk_soc_XLV.indd 149
85,9
40,6
43,9
97,5
95,7
81,8
84,8
93,4
73,2
95,5
82,7
nc = 600
nw = 548
nc = 599
nw = 547
nc = 599
nw = 543
nc = 599
nw = 550
nc = 600
nw = 547
nc = 599
nw = 546
nc = 600
nw = 545
nc = 598
nw = 547
nc = 600
nw = 544
nc = 600
nw = 548
nc = 599
nw = 547
Udział w misjach utrzymywania pokoju
Udział w misjach zaprowadzania pokoju (wbrew woli lokalnych
ugrupowań politycznych)
Udział w misjach bojowych
Udzielanie pomocy w klęskach żywiołowych
Niesienie humanitarnej pomocy za granicą
Zaprowadzanie porządku we własnym kraju
Zwalczanie handlu narkotykami
Zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia
Kontrola masowej migracji z innych państw
Walka z terroryzmem
Udział w ochronie środowiska naturalnego
12,7
2,3
22,8
5,1
13,4
15,8
3,2
2,0
50,8
53,3
13,2
0,5
74,7
89,9
64,9
90,8
75,9
74,4
89,4
94,8
44,5
39,7
86,3
98,5
aprobata
18,6
8,4
30,2
7,2
20,1
22,1
8,9
4,5
50,5
56,5
12,4
0,9
brak
aprobaty
Wojskowi
0,029
0,000
0,040
0,011
0,002
0,043
0,001
0,025
0,136
0,000
0,000
0,716
Poziom
istotności
p
Zaciemnionym tłem oznaczona została statystycznie istotna różnica na poziomie p < 0,05. Odsetki aprobaty i dezaprobaty nie sumują się do 100%, ponieważ pominięto
kategorię „trudno powiedzieć”.
99,3
brak
aprobaty
Cywile
aprobata
nc = 600
nw = 548
Liczebność
Obrona własnego kraju
W jakim stopniu aprobuje Pan(i) użycie wojska
w takich sytuacjach i misjach jak:
Tabela 2. Legitymizacja misji wojska w środowisku cywili i wojskowych (w %)
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
149
2009-03-10 09:23:35
150
WALDEMAR NOWOSIELSKI
– zaprowadzanie porządku we własnym kraju,
– kontrola masowej migracji z innych państw.
Warto zauważyć, że profil legitymizacji misji wojska w obu grupach – cywilnej i wojskowej – jest prawie identyczny. Jedynie w przypadku „niesienia
humanitarnej pomocy za granicą” oraz „zapobiegania rozprzestrzenianiu broni
masowego rażenia” wystąpiła różnica. Pierwsza z nich miała wyższą pozycję
w grupie cywili (o dwa miejsca), a druga w grupie wojskowych. W odniesieniu
do dziesięciu misji odnotowano statystycznie istotną różnicę opinii (zaciemnione
tło w tab. 2). Różnica ta częściowo znajduje potwierdzenie w danych procentowych, zwłaszcza w przypadku misji 6, 7, 8, 10, 11 i 12.
Spośród poddanych ocenie dwunastu potencjalnych misji wojska dwie z nich
nie przekroczyły poziomu legitymizacji, tj. „udział w misjach bojowych” oraz
„udział w misjach zaprowadzania pokoju (wbrew woli lokalnych ugrupowań politycznych)”. W przypadku pierwszej misji opinie cywili i wojskowych nie były statystycznie różne. W przypadku drugiej misji były zróżnicowane na poziomie
statystycznie istotnym.
Percepcja organizacji międzynarodowych i Stanów Zjednoczonych
W 1997 r. zdecydowana większość Polaków, w sytuacji konieczności jednoznacznego wyboru, wybierała współpracę Polski z Europą Zachodnią. Wyraźnie
zaznaczył się także wskaźnik współpracy z państwami z Grupy Wyszechradzkiej.
W 2005 r. rośnie rola organizacji międzynarodowych w dziedzinie spraw
bezpieczeństwa. Wydaje się, że to globalizacja wyznacza taką rolę organizacjom
o charakterze ponadnarodowym. Ale czy istniejące organizacje międzynarodowe
mają odpowiednią legitymizację społeczną? Taką hipotezę starano się zweryfikować w polskim społeczeństwie i środowisku kadry zawodowej Wojska Polskiego
na podstawie zestawu kilku stwierdzeń, odnoszących się do najważniejszych dla
bezpieczeństwa międzynarodowego organizacji. Badani wypowiadali się na temat
roli i działania głównych podmiotów bezpieczeństwa międzynarodowego, a więc
organizacji międzynarodowych, takich jak ONZ, Unia Europejska czy NATO,
oraz supermocarstwa, jakim są Stany Zjednoczone. Respondenci zgadzali się lub
nie z kilkoma stwierdzeniami odnoszącymi się do roli tych podmiotów w dziedzinie bezpieczeństwa. Tabela 3 zawiera szczegółowe rozkłady opinii badanych
w tej kwestii.
Badania wskazują, że Polacy – cywile i wojskowi – w zasadzie nie kwestionują roli ONZ we współczesnym świecie. Respondenci zgadzają się ze stwierdzeniem, że „rosnący wielonarodowy charakter wojskowych misji nakazuje wzmocnienie Organizacji Narodów Zjednoczonych”. Pogląd taki akceptuje 3/4 badanych
reprezentujących obie populacje. Większość cywili (69,8%) i wojskowych (56,4%)
aprobuje także stwierdzenie dotyczące roli ONZ w kwestii bezpieczeństwa – „Organizacja Narodów Zjednoczonych powinna mieć kontrolę nad siłami zbrojnymi
wszystkich jej członków”. W tej sprawie istnieją jednak statystycznie istotne róż-
druk_soc_XLV.indd 150
2009-03-10 09:23:35
druk_soc_XLV.indd 151
74,7
69,8
64,0
42,3
26,4
35,8
nc = 600
nw = 537
nc = 600
nw = 538
nc = 600
nw = 539
nc = 599
nw = 539
nc = 600
nw = 540
nc = 598
nw = 541
Rosnący wielonarodowy charakter wojskowych misji nakazuje
wzmocnienie Organizacji Narodów Zjednoczonych
Organizacja Narodów Zjednoczonych powinna mieć kontrolę nad
siłami zbrojnymi wszystkich jej członków
Rada Bezpieczeństwa ONZ powinna być władzą akceptującą militarne działania przeciwko suwerennym krajom
NATO powinno mieć swobodę interwencji stosownie do własnej
inicjatywy
Stany Zjednoczone powinny mieć swobodę interwencji stosownie
do własnej inicjatywy
Unia Europejska powinna mieć swobodę interwencji stosownie
do własnej inicjatywy
21,8
15,9
34,2
57,4
56,4
75,4
zgoda
68,0
75,7
55,0
33,2
45,7
16,6
brak
zgody
Wojskowi
0,000
0,000
0,005
0,000
0,000
0,146
Poziom
istotności p
Zaciemnionym tłem oznaczona została statystycznie istotna różnica na poziomie p < 0,05. Odsetki aprobaty i dezaprobaty nie sumują się do 100%, ponieważ pominięto
kategorię „trudno powiedzieć”.
52,8
62,7
45,9
21,5
20,l
14,2
brak
zgody
Cywile
zgoda
Liczebność
W jakim stopniu zgadza się Pan(i) lub nie
z następującymi stwierdzeniami dotyczącymi problemów
współczesnego świata, wojny i pokoju?
Tabela 3. Rola organizacji międzynarodowych we współczesnym świecie (w %)
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
151
2009-03-10 09:23:35
152
WALDEMAR NOWOSIELSKI
nice między obydwoma grupami. Znaczący odsetek respondentów wojskowych
jest przeciwny tej roli (45,7%), podczas gdy w przypadku cywili jest on ponad dwa
razy mniejszy (20,1%). Większość badanych zgadza się także z trzecim stwierdzeniem odnoszącym się do roli i funkcji Rady Bezpieczeństwa ONZ. Ich zdaniem
„Rada Bezpieczeństwa ONZ powinna być władzą akceptującą militarne działania
przeciwko suwerennym krajom”. Jak widać z porównania danych z tabeli 3, po raz
kolejny wojskowi są bardziej sceptyczni wobec takiej roli ONZ. W zakresie poparcia tej roli ONZ różnica jest także statystycznie istotna.
Większość badanych nie zgadza się z trzema ostatnimi stwierdzeniami zawartymi w tabeli, tj. nie ma zgody zarówno cywili, jak i wojskowych, aby NATO,
Unia Europejska i Stany Zjednoczone miały swobodę interwencji (wojskowych)
podejmowanych z własnej inicjatywy. Największy odsetek badanych oponował
przeciwko temu, aby Stany Zjednoczone miały swobodę interwencji z „własnej
inicjatywy” (62,7% cywili i 75,7% wojskowych). Przeciwnych takiej roli Unii
Europejskiej było 52,8% cywili i 68,0% wojskowych. W przypadku NATO odsetki dezaprobaty były niższe i wynosiły 45,9% w grupie cywili i 55% w grupie
wojskowych. Niezależnie od tych danych statystycznych warto zauważyć, że odsetki dezaprobaty w sprawie swobody interwencji wszystkich podmiotów były
zdecydowanie wyższe wśród wojskowych niż wśród cywili.
Siły zbrojne Unii Europejskiej
W badaniu sondowano także nastawienie cywili i wojskowych do sił zbrojnych Unii Europejskiej. W odpowiedziach na pytanie: czy Pana(i) zdaniem Unia
Europejska powinna mieć odrębne od NATO siły zbrojne?, przeważały odpowiedzi przeciwne takiej opcji. Dane na ten temat przedstawia tabela 4. Tylko co trzeci
badany cywil (32,0%) i wojskowy (30,1%) optował za takim rozwiązaniem. Przeciwnych była ponad połowa badanych cywili (53,0%) i wojskowych (59,2%).
Na uwagę zasługuje także wysoki odsetek respondentów bez jednoznacznego
stanowiska w tej sprawie. Odpowiedź „trudno powiedzieć” wybrało bowiem aż
15,0% cywili i 10,6% wojskowych.
Tabela 4. Opinie cywili i wojskowych na temat sił zbrojnych Unii Europejskiej (w %)
Czy Pana(i) zdaniem Unia Europejska powinna
mieć odrębne od NATO siły zbrojne?
Zdecydowanie tak
Cywile
(nc = 600)
Wojskowi
(nw = 491)
8,7
6,1
Raczej tak
23,3
24,0
Raczej nie
37,7
45,8
Zdecydowanie nie
15,3
13,4
Trudno powiedzieć
15,0
10,6
Poziom
istotności
p
0,022
Zaciemnionym tłem oznaczona została statystycznie istotna różnica na poziomie p < 0,05.
druk_soc_XLV.indd 152
2009-03-10 09:23:35
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
153
Z tabeli 4 wynika, że Polacy są sceptyczni wobec europejskich sił zbrojnych
i bardziej skłonni są uznać rolę NATO jako lepszego gwaranta bezpieczeństwa
w Europie i świecie. W grupie cywili nastawienie do sił zbrojnych Unii Europejskiej różnicowała tylko jedna zmienna – płeć. Co trzeci badany mężczyzna
opowiedział się za takim rozwiązaniem. W grupie kobiet odnotowano prawie
identyczny wskaźnik – 32,3%. Przeciwnych takiemu rozwiązaniu było jednak
znacznie więcej mężczyzn (59,9%) niż kobiet (46,2%). Kobiety częściej (21,5%)
niż mężczyźni (8,2%) wybierały kategorię „trudno powiedzieć”.
Cele polityki zagranicznej i wewnętrznej
Pod koniec 2003 r. analizowano różne cele polityki zagranicznej naszego
państwa z punktu widzenia ich znaczenia. Respondenci wskazywali, jak są one
ważne lub nieważne (badaniu poddano reprezentatywne grupy studentów z uczelni cywilnych i wojskowych)6. Do priorytetów polityki zagranicznej zostały zaliczone takie cele, jak: utrzymanie zewnętrznego bezpieczeństwa naszego kraju,
zabezpieczenie pokoju światowego, zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowej zagłady, walka z terroryzmem, wzmacnianie sojuszów i porozumień bezpieczeństwa regionalnego (np. NATO) oraz popieranie międzynarodowej współpracy w rozwiązywaniu wspólnych problemów, takich jak głód, inflacja i niedostatek
energii. Do istotnych, ze względu na częstość wskazań, można było zaliczyć także
takie, cele jak: promowanie i obronę praw człowieka w innych krajach, zwalczanie głodu na świecie, ogólnoświatową kontrolę zbrojeń.
Wskazania studentów uczelni wojskowych wyraźnie się różniły od wskazań ich rówieśników z uczelni cywilnych. Wyraźnie wyższy odsetek badanych
podchorążych uznał za najważniejsze cele polityki zagranicznej utrzymanie wewnętrznego bezpieczeństwa, zabezpieczenie pokoju światowego, i walkę z terroryzmem. Do grupy najważniejszych celów tej polityki badani dołączyli ponadto
wzmacnianie sojuszów i porozumień bezpieczeństwa regionalnego (NATO). Wyraźnie niższą rangę w tej grupie badanych uzyskały natomiast takie cele, jak: promowanie i obrona praw człowieka w innych krajach, zwalczanie głodu na świecie
oraz pomaganie w podnoszeniu standardów życia w krajach mniej rozwiniętych.
W 2005 r. pomimo różnic pomiędzy ocenami poszczególnych celów polityki zagranicznej Polski wyraźnie uwidacznia się, że żołnierze zawodowi i cywile
mają podobną wizję zaangażowania Polski w sprawy międzynarodowe. Hierarchia poszczególnych zadań w przypadku obydwu grup rozpoczyna się od utrzymania zewnętrznego bezpieczeństwa naszego kraju oraz od walki z terroryzmem.
Kolejne cele polityki zagranicznej odnoszą się do zabezpieczenia pokoju światowego i zapobiegania rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia. W tym miejscu zauważyć można różnicę między wojskowymi a cywilami. Przedstawiciele
6 A. Kołodziejczyk, Wojsko a społeczeństwo. Kulturowe podobieństwa i odmienności studentów uczelni cywilnych i wojskowych, WBBS, Warszawa 2004, s. 32.
druk_soc_XLV.indd 153
2009-03-10 09:23:35
druk_soc_XLV.indd 154
Cywile
89,5
87,5
87,3
80,9
74,6
73,3
Promowanie i obrona praw człowieka w innych krajach
Popieranie międzynarodowej współpracy w rozwiązywaniu wspólnych problemów,
takich jak: wyżywienie, inflacja, energia itp.
Wzmacnianie sojuszów lub porozumień regionalnego bezpieczeństwa (np. NATO)
Ogólnoświatowa kontrola zbrojeń
Wzmacnianie Organizacji Narodów Zjednoczonych
Pomaganie w poprawie standardu życia w mniej rozwiniętych krajach
Pomaganie innym narodom w ustanawianiu demokratycznych form rządzenia
26,7
25,4
19,1
12,7
12,5
10,5
10,2
8,4
5,2
4,4
2,5
2,0
nieważne
62,3
59,3
74,4
80,7
82,7
78,7
77,8
76,1
87,2
88,3
90,9
92,3
ważne
37,7
40,7
25,6
19,3
17,3
21,3
22,2
23,9
12,8
11,7
9,1
7,7
nieważne
nw = 533
Kadra
Zaciemnionym tłem oznaczona została statystycznie istotna różnica między opiniami cywili i wojskowych na poziomie p < 0,05.
91,6
89,8
Zwalczanie głodu w świecie
95,6
94,8
Zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowej zagłady
97,5
Zabezpieczanie pokoju światowego
98,0
Walka z terroryzmem
ważne
nc = 598
Utrzymywanie zewnętrznego bezpieczeństwa naszego kraju
W jakim stopniu ważne są, Pana(i) zdaniem, następujące cele
polityki zagranicznej naszego kraju?
Tabela 5. Cele polityki zagranicznej (w %)
0,000
0,000
0,008
0,002
0,017
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Poziom
istotności
p
154
WALDEMAR NOWOSIELSKI
2009-03-10 09:23:35
155
Bezpieczeństwo w świadomości społecznej
społeczeństwa wymieniają działania na rzecz zwalczania głodu, ochrony praw
człowieka w innych krajach oraz działania o charakterze polityczno-gospodarczym. Żołnierze natomiast koncentrują się na współpracy w ramach sojuszy wojskowych (np. NATO) oraz na ogólnoświatowej kontroli zbrojeń. Pozostałe cele
znajdują się na podobnej pozycji w hierarchii zadań polityki zagranicznej Polski.
Szczegółowe dane zawarte są w tabeli 5.
Brak zasadniczych różnic między wojskowymi i cywilami w sprawach polityki zagranicznej ma również swoje przełożenie na politykę wewnętrzną. Odpowiedzi żołnierzy i cywili są skorelowane i nie ma między nimi istotnych różnic.
Różnice w odsetkach odpowiedzi między kadrą a cywilami w kwestiach walki
ze wzrostem cen oraz utrzymania porządku w kraju nie są istotne statystycznie.
Niemniej jednak pokazują pewną skłonność żołnierzy do przypisywania większej
wagi zadaniu utrzymania porządku w kraju, a cywili do walki na polu gospodarczym.
Tabela 6. Cele polityki wewnętrznej (w %)
Co Pana(i) zdaniem powinno być najważniejszym
celem rządu w polityce wewnętrznej
na następne 10 lat?
Cywile
nc = 567
Wojskowi
nw = 517
Walka ze wzrostem cen
44,9
38,7
Utrzymywanie porządku w kraju
35,0
41,8
Danie ludziom większej możliwości wypowiadania
się w ważnych sprawach
15,7
16,1
4,4
3,5
Ochrona wolności słowa
Poziom
istotności p
0,097
Zarówno w 1997 r., jak i w 2005 r. odnotowano różnicę (lukę kulturową)
między cywilami i wojskowymi w poparciu następujących stwierdzeń: „nie powinniśmy dużo myśleć w kategoriach międzynarodowych, ale bardziej skoncentrować się na naszych własnych narodowych problemach” (większe poparcie
cywili niż wojskowych) oraz „opinia publiczna w naszym kraju raczej będzie
tolerować wielką liczbę ofiar w operacjach wojskowych” (większa negacja cywili
niż wojskowych). Zgodność opinii obu grup dotyczy następujących stwierdzeń:
„narodowe bezpieczeństwo naszego kraju bardziej zależy od międzynarodowego handlu i silnej wewnętrznej ekonomii niż od naszej potęgi militarnej” oraz
„istotne jest zabieganie o współpracę Narodów Zjednoczonych w rozstrzyganiu
międzynarodowych sporów”.
Duża luka w opiniach między środowiskiem cywilnym i wojskowym zaznaczyła się na poziomie zainteresowania sprawami obronności i bezpieczeństwa
kraju. Znacznie większe zainteresowanie tą problematyką występuje wśród respondentów wojskowych niż wśród cywili. Podobną lukę obserwowano w ocenie
możliwości obronnych naszego kraju w stosunku do skali zagrożeń. Przedstawiciele badanego środowiska wojskowego w większym stopniu niż cywile stwier-
druk_soc_XLV.indd 155
2009-03-10 09:23:35
156
WALDEMAR NOWOSIELSKI
dzają, iż możliwości obronne naszego kraju są niewystarczające do skali zagrożeń. Zanotowano także duży rozziew opinii pomiędzy środowiskiem cywilnym
i wojskowym we wskazaniach respondentów na zagrożenie „przypadkową wojną
nuklearną”, które cywile uznali za prawdopodobne, a wojskowi nie.
Legitymację społeczną w obu badanych grupach mają następujące misje wojska: obrona kraju, pomoc w klęskach żywiołowych, humanitarna pomoc poza
granicami kraju, walka z terroryzmem, zapobieganie rozprzestrzenianiu broni
masowego rażenia, utrzymywanie pokoju, zwalczanie handlu narkotykami, udział
w ochronie środowiska naturalnego, zaprowadzanie porządku we własnym kraju
i kontrola masowej migracji. Legitymizacja oraz zgodność opinii cywili i wojskowych występuje w przypadku najważniejszej misji wojska, jaką jest obrona terytorium kraju. Wśród mających legitymizację pozostałych misji wojska występuje
między cywilami i wojskowymi statystycznie istotna odmienność (luka). Brak
legitymizacji odnotowano w odniesieniu do dwóch ważnych misji sił zbrojnych
– misji bojowych i misji zaprowadzania pokoju. W grupie cywili zmienną najbardziej różnicującą stosunek badanych do misji wojska było wykształcenie i miejsce zamieszkania, a w grupie wojskowych korpus osobowy i wykształcenie.
Nie ma zasadniczych różnic w ocenie celów polityki zagranicznej Polski
między żołnierzami zawodowymi a cywilami. Wojskowi trochę więcej uwagi
poświęcają sprawom międzynarodowej kontroli zbrojeń, natomiast cywile bardziej doceniają pomoc humanitarną. W sprawach zasadniczych jednak różnice te
nie są istotne.
Wojskowi i cywile mają podobną wizję polityki wewnętrznej kraju pomimo
skłonności żołnierzy do zajmowania się sprawami bezpieczeństwa, a cywili kwestiami gospodarczymi.
LITERATURA
Baran M., Kołodziejczyk A., Łatacz J., Nowosielski W., Wachowicz M., 2006, Bezpieczeństwo
i promocja wojska w opinii polskiego społeczeństwa, WBBS, Warszawa.
Kołodziejczyk A., 1996, Bezpieczeństwo i polityka obronna państwa w recepcji społecznej w latach
1991–1995, WIBS, Warszawa.
Kołodziejczyk A., 2004, Kulturowe podobieństwa i odmienności studentów uczelni cywilnych i wojskowych, WBBS, Warszawa.
druk_soc_XLV.indd 156
2009-03-10 09:23:36