Zakończenie umowy z arbitrem

Anna Karwowska
doktorantka w Instytucie Prawa Cywilnego WPiA Uniwersytetu Warszawskiego oraz
komediatorka w Centrum Rozwiązywania Sporów i Konfliktów przy WPiA UW
Zakończenie umowy z arbitrem
Wprowadzenie
Zakończenie umowy z arbitrem oznacza sytuację, w której arbiter przestaje pełnić
swoją funkcję, gdyż ustaje jego mandat. W momencie ustania mandatu rozwiązuje się też
umowa z arbitrem (tzw. receptum arbitrii), choć nie oznacza to, że wygasają skutki takiej
umowy. Ewentualna odpowiedzialność odszkodowawcza arbitra względem stron sporu
lub też odpowiedzialność stron za zapłatę arbitrowi wynagrodzenia czy zwrot kosztów
są zagadnieniami niezależnymi od kwestii zakończenia samej umowy1.
Ze względu na sposób ustania mandatu arbitra wyróżnić należy zwyczajne oraz nadzwyczajne sposoby zakończenia umowy receptum arbitrii. Wydanie wyroku lub innego
postanowienia kończącego postępowanie w danej sprawie, które powoduje wygaśnięcie
umowy z arbitrem, będzie właściwie jedyną sytuacją, którą zaliczyć można do zwyczajnego zakończenia stosunku umownego między stronami a arbitrem. Pozostałe sposoby
ustania mandatu arbitra, klasyfikowane w doktrynie jako sytuacje nadzwyczajne, to:
szczególne przypadki wygaśnięcia umowy z arbitrem, wypowiedzenie umowy z arbitrem, oraz wyłączenie arbitra przez strony.
Wygaśnięcie umowy z arbitrem
Zakończenie stosunku prawnego między stronami a arbitrem związane jest przede
wszystkim z wygaśnięciem umowy między stronami a arbitrem.
Wygaśnięcie umowy z arbitrem powoduje co do zasady zakończenie wykonywania
obowiązków przez arbitra. Jednakże nie wszystkich, gdyż nawet po wydaniu wyroku
są oni zobligowani do sprostowania w tekście wyroku niedokładności, błędów pisarskich lub innych oczywistych omyłek lub rozstrzygania wątpliwości co do treści wyroku
(art. 1200–1203 KPC), uzupełnienia wyroku (art. 1202 KPC), złożenia akt sprawy wraz
z oryginałem wyroku w sądzie powszechnym (art. 1204 § 1 KPC), a także doręczenia
wyroku stronom (art. 1197 § 4 KPC).
Odrębny przypadek działania składu orzekającego już po wydaniu orzeczenia dotyczy
sytuacji remisji, czyli ponownego podjęcia postępowania w sądzie polubownym na skutek
wniesienia przez stronę skargi o uchylenie wyroku arbitrażowego do sądu powszechnego
(art. 1209 § 1 KPC).
1 A.
Szumański (red.), System Prawa Handlowego, t. 8: Arbitraż handlowy, Warszawa 2010, s. 434.
Kwartalnik ADR • Nr 4(24)/2013
15
Karwowska
Można więc stwierdzić, że dopiero zakończenie wszystkich tych wyżej wymienionych
obowiązków powoduje de facto wygaśnięcie umowy stron z arbitrem. Wcześniejszy etap
to jedynie zakończenie postępowania przed sądem polubownym2.
Tradycyjnym sposobem wygaśnięcie receptum arbitrii jest, wspomniane już przeze
mnie, zakończenie postępowania przed sądem polubownym po wydaniu wyroku lub innego postanowienia kończącego postępowanie w danej sprawie. Większość postępowań
arbitrażowych kończy się właśnie rozstrzygnięciem w postaci wyroku, a ustanie mandatu
arbitra jest ich naturalną konsekwencją. Niemniej jednak, kontrowersje dotyczą zazwyczaj
okoliczności nadzwyczajnych, których wystąpienia strony sporu nie przewidywały.
Do nadzwyczajnych zdarzeń prawnych, które powodują wygaśnięcie umowy z arbitrem należy zaliczyć właśnie okoliczności szczególne, mające miejsce „przed czasem”,
czyli przed wykonaniem mandatu arbitra. Należą do nich:
a)śmierć arbitra (lecz nie śmierć strony),
b)utrata zdolności do pełnienia funkcji przez arbitra,
c)utrata zdolności do czynności prawnych,
d)ograniczenie zdolności do czynności prawnych3.
Zaistnienie którejś z powyższych sytuacji w arbitrażu instytucjonalnym nie powoduje zakończenia postępowania polubownego. Regulaminy stałych sądów arbitrażowych
stanowią, że w przypadku śmierci bądź też niezdolności do pełnienia funkcji przez arbitra, dochodzi do zmiany osoby dotychczas pełniącej tę funkcję, a postępowanie toczy
się dalej4.
W przypadku arbitrażu ad hoc wydaje się natomiast, że śmierć czy też inne zdarzenie
po stronie arbitra spowoduje wygaśnięcie postępowania polubownego. Brak osoby arbitra sprawia, że postępowanie arbitrażowe ulega dezorganizacji, ponieważ brak podmiotu
powołanego do rozwiązania danej sprawy. Ze względu na doraźny charakter tego postępowania nie można zastąpić braku sędziego innym, chyba że umowa wyraźnie przewiduje
taką ewentualność.
Wypowiedzenie umowy z arbitrem
Rozdzielenie aktu powołania arbitra, który jest aktem procesowym, od samej umowy
stron z arbitrem mającej charakter materialnoprawny nakazuje przyjąć, że aktami procesowymi odrębnymi od umowy o pełnienie funkcji arbitra są akt wyłączenia, odwołania
i ustąpienia arbitra. Co do dwóch ostatnich przypadków Kodeks postępowania cywilnego
expressis verbis stwierdza, że stanowią akty wygaśnięcia powołania sędziego polubownego. Kwestia wyłączenia arbitra zostanie omówiona w kolejnym punkcie, gdyż pytanie
czy jest to przypadek osobny od wypowiedzenia bądź wygaśnięcia umowy z arbitrem
2 K. Lionnet, A. Lionnet, Handbuch der internationalen und nationalen Schiedsgerichtsbarkeit, Stuttgart,
München, Hannover, Berlin, Weimar, Dresden 2005, s. 281–283, cyt. za: T. Ereciński, K. Weitz, Sąd arbitrażowy,
Warszawa 2008, s. 224.
3 T. Ereciński, K. Weitz, op. cit., s. 225.
4 § 18 Regulaminu Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, art. 9–11 Regulaminu arbitrażowego Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych.
16
Kwartalnik ADR • Nr 4(24)/2013
Więcej informacji na stronie wydawcy
http://www.ksiegarnia.beck.pl/czasopisma-adr-arbitraz-i-mediacjakwartalnik