aleksandra przełęcka (25.xi.1920–18.09.2005)

ALEKSANDRA PRZE£ÊCKA – WSPOMNIENIE
POSTÊPY BIOLOGII KOMÓRKI
593
TOM 32 2005 NR 4 (593–595)
ALEKSANDRA PRZE£ÊCKA
(25.XI.1920–18.09.2005)
W dniu 18 wrzeœnia 2005 roku zmar³a Aleksandra Prze³êcka (Lusia), wieloletni
pracownik i cz³onek spo³ecznoœci Instytutu Biologii Doœwiadczalnej im. M. Nenckiego
PAN, od lat zwi¹zana z kwartalnikiem „Postêpy Biologii Komórki”. ¯y³a lat 85. Jej
ojcem by³ Aleksander Napiórkowski, literat, dzia³acz PPS, legionista. Ojciec zgin¹³ na
wojnie z Rosj¹ Sowieck¹ w roku 1920. Lusia urodzi³a siê po jego œmierci. Matka Lusi
– Wiktoria Alicja Napiórkowska z domu Wysznacka – by³a nauczycielk¹, znanym w
£odzi pedagogiem. Tam¿e Aleksandra Napiórkowska ukoñczy³a w roku 1938 szko³ê
œredni¹ i rozpoczê³a studia na Wydziale Ogrodniczym w Wy¿szej Szkole Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie. Podczas okupacji niemieckiej mieszka³a w £odzi i wraz z
matk¹ uczestniczy³a w tajnym nauczaniu. Od jesieni 1943 r. po styczeñ 1945 r. by³a
równie¿ moj¹ nauczycielk¹. £ódŸ – przemieniona w Litzmannstadt zosta³a przez
okupantów w³¹czona do Rzeszy Niemieckiej. Na jej obszarze nie by³o szkó³ dla dzieci
i m³odzie¿y polskiej. Nauczanie po polsku by³o zabronione. Osobom ³ami¹cym ten
zakaz grozi³o zes³anie do obozu koncentracyjnego.
W nowo otwartym po zakoñczeniu II wojny œwiatowej Uniwersytecie £ódzkim
(24.05.1945) Aleksandra Napiórkowska podjê³a studia biologiczne, które zakoñczy³a
w 1949 roku. Równolegle ze studiami pracowa³a od 1945 roku w Zak³adzie Anatomii
i Cytologii Roœlin Wydzia³u Farmacji U£ (od 1950 r. Akademii Medycznej), w czasie
studiów jako laborant, a po ich zakoñczeniu na stanowisku asystenta. W lipcu 1949
roku wysz³a za m¹¿ za Mariana Prze³êckiego, wówczas starszego asystenta w Zak³adzie
Logiki na Uniwersytecie £ódzkim, w latach póŸniejszych profesora Uniwersytetu
Warszawskiego. W 1952 r. Prze³êccy przenieœli siê z £odzi do Warszawy. Od wrzeœnia
tego¿ roku Lusia zaczê³a pracowaæ naukowo w stolicy w Instytucie Biologii
Doœwiadczalnej im. M. Nenckiego PAN. Tam¿e przesz³a wszystkie kolejne etapy kariery
naukowej, od starszego asystenta do profesora nadzwyczajnego (1974) i profesora
zwyczajnego (1988).
594
L. KUNICKI
W latach 1952–1970 Aleksandra Prze³êcka pracowa³a w Zak³adzie Biochemii, którym
kierowa³ do roku 1967 prof. W³odzimierz Niemierko. W tym okresie, stosuj¹c przede
wszystkim metody cytochemiczne, bada³a procesy przyswajania wosku przez mola
woskowego (Galleria mellonella) [1, 2]. Wraz ze swym uczniem Andrzejem
Dutkowskim opracowa³a metodê zastosowania autoradiografii do badania lipidów [3].
Stosuj¹c tê metodê stwierdzi³a udzia³ komórek troficznych w syntezie RNA i
przekazywanie tych zwi¹zków do rozwijaj¹cych siê oocytów [4, 5].
W Instytucie Nenckiego z pocz¹t-kiem
1971 r. wprowadzono radykalne zmiany w
jego strukturze. W ramach Zak³adu Biologii
Komórki powsta³a Pracownia Cytochemii
Procesów Wzrostu i Ró¿nicowania. Ówczeœnie docent, Aleksandra Prze³êcka
objê³a jej kierow-nictwo i sprawowa³a je do
koñca grudnia 1990 r., to jest do przejœcia
na emeryturê. Kierownictwo Pracowni
przej¹³ wówczas doc. Andrzej Sobota.
W roku 1973 z inicjatywy Aleksandry
Prze³êckiej i przy jej znacz¹cym wspó³udziale powsta³a Pracownia Mikroskopii
Elektronowej. Znajdowa³a siê ona w
strukturze Instytutu Nenckiego, ale od
zarania pe³ni³a jednoczeœnie funkcjê
pracowni œrodowiskowej.
Aleksandra Prze³êcka propagowa³a [6]
i sama stosowa³a techniki transmi-syjnej
i skaningowej mikroskopii elektro-nowej
oraz mikroanalizy rentgenowskiej [7]. By³y
one równie¿ metodami szeroko wykorzystywanymi przez osoby z Jej Pracowni.
Tematyka badawcza Pracowni Cytochemii Procesów Wzrostu i Ró¿nicowania by³a
zró¿nicowana. Prace dotycz¹ce oocytów owadów nale¿a³y do mniej licznych.
Podstawowymi obiektami badawczymi sta³y siê pierwotniaki – orzêski i ameby. Na
Paramecium badano warstwy powierzchniowe b³ony (p³aszcz) [8], endocytozê oraz
ultrastrukturê i aktywnoœæ matrycow¹ makronukleusa. U ma³ej ziemnej ameby –
Acanthamoeba castellanii – analizowano strukturê i mechanizmy powstawania
depozytów wapniowych [9, 10].
Aleksandra Prze³êcka by³a promotorem czterech rozpraw doktorskich: Andrzeja
Dutkowskiego (1967, wspólnie z W³odzimierzem Niemierk¹), Wietnamczyka Dai duy
Bana (1974), El¿biety Wyroby (1976) i Wandy Krawczyñskiej-Niewiadomskiej (1977).
Dai duy Ban z Jej pomoc¹ uzyska³ w Polsce równie¿ stopieñ doktora habilitowanego.
Po powrocie do ojczyzny zosta³ dyrektorem instytutu w Hanoi. El¿bieta Wyroba jest
profesorem w Instytucie Nenckiego i przewodnicz¹c¹ Komitetu Cytobiologii PAN.
ALEKSANDRA PRZE£ÊCKA – WSPOMNIENIE
595
Aleksandra Prze³êcka by³a osob¹ obdarzon¹ wieloma zaletami, ale przede wszystkim
by³a dobrym cz³owiekiem i takim pozostanie w naszej pamiêci.
Leszek KuŸnicki
Instytut Biologii Doœwiadczalnej
im. M. Nenckiego PAN
PRACE CHARAKTERYZUJ¥CE AKTYWNOŒÆ BADAWCZ¥
ALEKSANDRY PRZE£ÊCKIEJ
[1] PRZE£ÊCKA A. Studies on the biochemistry of waxmoth (Galleria mellonella L.). Cytochemical study of phospholipids in the intestinal tract of waxmoth larvae. Acta Biol. Exp.
Vars. 1956; 17: 231–234.
[2] PRZE£ÊCKA A. Cytochemical investigation on lipid assimilation by the caterpillar
Galleria mellonella. Folia Biol. Kraków 1963; 11: 353–417.
[3] PRZE£ÊCKA A, DUTKOWSKI A. Autoradiographic investigation of incorporation fatty acids into the lipids of insect ovarioles. Bull. Acad. Pol. Sci. ser. Sci. Biol. 1965; 13:
573–575.
[4] PRZE£ÊCKA A. Incorporation of 14C-sodium palmitate into lipids and cell interaction
in ovarioles of Galleria mellonella (Lepidoptera). Annals Histochim. 1966; 11: 403–
411.
[5] PRZE£ÊCKA A. Developmental changes in the cellular distribution pattern of some
dehydrogenases in the ovariole of Galleria mellonella (Lepidoptera). Folia Histochem.
Cytochem. 1967; 5: 27–32.
[6] PRZE£ÊCKA A. Wspó³czesne metody badania organizacji ultrastrukturalnej komórki.
W: Komórka – jej budowa i ruch. Wszechnica PAN, Ossolineum 1987: 9–28.
[7] PRZE£ÊCKA A., ALLAKHVERDOR B.L., G£OWACKA S.K., POGARELOV A.£.
Ultracytochemical localization and microprobe quantitation of calcium stores in the
insect oocyte. Histochemistry 1978; 67: 163–175.
[8] WYROBA E., PRZE£ÊCKA A. Studies on the surface coat of Paramecium aurelia. I.
Ruthenium red staining and enzyme treatment. Z. Zellforsch. 1973; 143: 343–353.
[9] SOBOTA A., HREBENDA B., PRZE£ÊCKA A. Formation of calcium-dependent deposits at the plasma membrane of Acanthamoeba castellanii. Cytobiologie 1977, 15: 258–
268.
[10] SOBOTA A., PRZE£ÊCKA A. Developmental changes in the localization of the calcium binding in Acanthamoeba castellanii. Histochemistry 1981; 71: 135–144.