Kontrakty terminowe na WIBOR

Kontrakty terminowe na WIBOR
W Polsce podstawowym wskaźnikiem odzwierciedlającym koszt pieniądza na rynku
międzybankowym jest WIBOR (ang. Warsaw Interbank Offered Rate). Jest to średnia
stopa procentowa wyrażona w skali roku, po jakiej największe banki skłonne są
udzielić depozytów złotowych innym bankom. Stawki referencyjne WIBOR stanowią
często stopę bazową dla oprocentowania udzielanych w złotych kredytów, a także
emitowanych obligacji o zmiennym oprocentowaniu. Na Giełdzie Papierów
Wartościowych stawki referencyjne WIBOR są wykorzystywane do wyznaczania
ostatecznych kursów rozliczeniowych dla kontraktów terminowych na stopę
procentową.
Notowane na wielu rozwiniętych rynkach kontrakty terminowe na stopy procentowe
są niezwykle popularnym instrumentem. Pozwalają one na zawieranie transakcji
spekulacyjnych, zabezpieczających i arbitrażowych w oparciu o zmieniające się
miary kosztu pieniądza. Ten rodzaj instrumentu został wprowadzony do obrotu na
GPW 18 października 2013 r.
Stawki referencyjne WIBOR wyliczane są codziennie o godzinie 11:00 m.in. dla
terminów 1, 3 i 6 miesięcy (odpowiednio: WIBOR 1M, WIBOR 3M, WIBOR 6M).
Wysokość stawek referencyjnych WIBOR zależy przede wszystkim od podaży i
popytu na rynku pieniężnym na depozyty międzybankowe o określonych terminach
zapadalności, realizowanej polityki pieniężnej prowadzonej przez RPP, a także
oczekiwań rynku co do przyszłych zmian stóp procentowych.
Kontrakty terminowe na stopy procentowe
Giełda określiła standardy trzech klas kontraktów terminowych na stopy procentowe
(Tabela 1), dla których instrumentami bazowymi są stawki referencyjne WIBOR 1M,
WIBOR 3M oraz WIBOR 6M.
Tabela 1. Podstawowe informacje o kontraktach na WIBOR
Stawka referencyjna
Wartość nominalna
Kurs kontraktu
Krok notowania
Wartość kroku
notowania
Mnożnik
Wartość kontraktu
Miesiące wygaśnięcia
Dzień wygaśnięcia
Ostateczny kurs
rozliczeniowy
Kontrakty terminowe na WIBOR
WIBOR 1M
WIBOR 3M
WIBOR 6M
3.000.000 PLN
1.000.000 PLN
1.000.000 PLN
100,00 minus stopa procentowa
0,01 punktu procentowego
25 PLN
25 PLN
50 PLN
2.500 PLN
2.500 PLN
5.000 PLN
kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik
6 najbliższych
9 najbliższych
9 najbliższych
miesięcy
miesięcy + 9
miesięcy + 6
kalandarzowych
kolejnych miesięcy kolejnych miesięcy z
z marcowego cyklu
marcowego cyklu
kwartalnego
kwartalnego
trzecia środa miesiąca wygaśnięcia danej serii
100,00 minus stawka referencyjna WIBOR z dnia wygaśnięcia
danej serii
Ostateczna cena
rozliczeniowa
ostateczny kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik
Novum przy kontraktach terminowych na WIBOR jest ich odmienny sposób
kwotowania wyrażony jako 100 – oczekiwana stopa procentowa. Wzrost kursu
kontraktu oznacza, że inwestorzy oczekują iż stawka WIBOR będzie spadać. Spadek
kursu kontraktu świadczy o tym, że uczestnicy rynku wyceniają iż w przyszłości stopy
procentowe będą rosły.
Tabela 2. Wartości i kwotowanie kontraktów (przykład)
Kontrakt
Nominał
kontraktu
(PLN)
Stawka
WIBOR
100 - stopa procent.
Mnożnik
(PLN)
Wartość
kontraktu
(PLN)
WIBOR 1M
3 000 000
2,70%
97,30
2 500
243 250
WIBOR 3M
1 000 000
2,80%
97,20
2 500
243 000
WIBOR 6M
1 000 000
2,85%
97,15
5 000
485 750
Kurs kontraktu
Inwestor decydujący się na zakup bądź sprzedaż kontraktu jest zobowiązany
wpłacić, przed zawarciem transakcji, wymagany przez biuro maklerskie wstępny
depozyt zabezpieczający. Obrót kontraktami terminowymi odbywa się codziennie
podczas sesji giełdowych w trakcie notowań ciągłych od 9:00 do 17:00. Po
zakończeniu sesji nastąpuje rozliczenie otwartych pozycji (mark-to-market) w
oparciu o dzienne kursy rozliczeniowe wyliczone dla poszczególnych serii
kontraktów. Zasady rozliczeń są analogiczne jak dla innych kontraktów terminowych.
W dniu wygaśnięcia danej serii ustalany będzie ostateczny kurs rozliczeniowy,
którego wartości wyliczana jest jako 100 minus ogłoszona w tym dniu odpowiednia
stawka referencyjna WIBOR. Rozliczenie pozycji w kontraktach nastąpi poprzez
uznanie i obciążenie kont uczestników odpowiednimi sumami pieniężnymi (realizacja
zysków i strat).
Kontrakty terminowe na stopy procentowe mogą być wykorzystywane przy
spekulacji, w celu zabezpieczenia ryzyka stopy procentowej oraz w przypadku
transakcji arbitrażowych.
Spekulacja
Spekulacja kontraktami terminowymi na WIBOR polega na kupnie lub sprzedaży
kontraktu, a następnie zamknięciu pozycji transakcją przeciwstawną lub rozliczeniu
kontraktu w dniu wygaśnięcia. W zależności od trafności przewidywań inwestor
osiąga zysk lub stratę wynikającą z różnicy wartości kontraktu po jakich nastąpiło
zamknięcie i otwarcie pozycji.
Inwestor spodziewający się spadku stawki referencyjnej WIBOR winien kupić
kontrakt (tzn. zająć pozycję długą). Jeśli jego oczekiwania sprawdzą się kurs
kontraktu wzrośnie. Jeżeli z prognoz inwestora wynika, że stawka WIBOR wzrośnie,
wówczas powinien on sprzedać kontrakt (tzn. zająć pozycję krótką).
Przykład
Bieżąca stawka referencyjna WIBOR 3M wynosi 2,80%. W tabeli 3 zestawiono wyniki
spekulacji przy różnych hipotetycznych scenariuszach rynkowych.
Tabela 3. Transakcje spekulacyjne
Kupno kontraktu
WIBOR 3M
2,80%
Kurs kontraktu
97,20
Cena rozliczeniowa
97,20 x 2.500 = 243.000 PLN
Sprzedaż kontraktu (spadek WIBOR 3M)
WIBOR 3M
2,60%
Kurs kontraktu
97,40
Cena rozliczeniowa
97,40 x 2.500 = 243.500 PLN
Wynik transakcji: + 500 PLN
Sprzedaż kontraktu (wzrost WIBOR 3M)
WIBOR 3M
3,00%
Kurs kontraktu
97,00
Cena rozliczeniowa
97,00 x 2.500 = 242.500 PLN
Wynik transakcji: - 500 PLN
Do transakcji spekulacyjnych zalicza się też zajmowanie pozycji tzw. skorelowanych
polegających na zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i sprzedaży) w dwóch
różnych kontraktach na tę samą stawkę referencyjną WIBOR, których oczekiwane
zmiany będą się różnić w przyszłości. Zyskowność takich strategii jest niższa niż
spekulacji, jednak ryzyko, jak również wymagany depozyt, są ograniczone.
Zabezpieczenie
Kontrakty terminowe na stopy procentowe pozwalają zabezpieczyć się (ang.
hedging) przed niekorzystnymi zmianami stóp procentowych w przyszłości, na
których ryzyko narażeni są zarówno pożyczkobiorcy jak i pożyczkodawcy.
Przykład
Przedsiębiorstwo XYZ zaciągnęło krótkoterminowy kredyt obrotowy (6 miesięcy) na
kwotę 10 mln zł oparty o zmienne oprocentowanie równe WIBOR 3M + marża 2%
p.a. (w skali roku). Data uruchomienia kredytu (ustalenie wysokości oprocentowania
za pierwszy okres odsetkowy) jest zbieżna z datą wygasania kontraktów na WIBOR
(trzecia środa miesiąca). W dniu uruchomienia kredytu wartość WIBOR 3M wynosiła
2,80%. Odsetki są płatne co 3 miesiące na koniec okresu odsetkowego w oparciu o
aktualne stopy procentowe. Z powyższych informacji wynika, że pierwsza rata
odsetkowa (za pierwszy kwartał) jest znana i wynosi: (2,8% + 2%) x 10.000.000 x ¼
roku = 120.000 PLN. Pożyczkobiorca narażony jest jednak na ryzyko wzrostu stóp
procentowych za 3 miesiące, czyli w chwili gdy będzie ustalana wysokość kolejnej
raty odsetkowej kredytu dla następnego okresu kwartalnego. W tabeli 4 zestawiono
przepływy finansowe przy przykładowych scenariuszach rynkowych.
Tabela 4. Strategie zabezpieczające
RYNEK KASOWY
RYNEK TERMINOWY (futures)
Uruchomienie kredytu
Aktualny WIBOR 3M = 2,80% p.a.
Kurs kontraktu na WIBOR 3M = 97,20
Jeśli za 3 miesiące stopy procentowe nie zmienią Inwestor zabezpiecza się przed wzrostem stóp
się (WIBOR 3M wyniesie 2,80%) rata odsetkowa procentowych, sprzedając 10 kontraktów na
kredytu w wysokości 10 mln PLN za następny 3- WIBOR 3M wygasających za 3 miesiące po
miesięczny okres odsetkowy będzie równa kursie 97,20 (nominał jednego kontraktu wynosi 1
120.000 PLN
mln PLN)
3 miesiące po uruchomieniu kredytu
Scenariusz I - wzrost WIBOR 3M do 3,20%
Oprocentowanie w II kwartale = 5,20% p.a.
Kurs kontraktu na WIBOR 3M = 96,80
Odsetki za kolejny 3-miesięczny okres odsetkowy W trzecią środę miesiąca (3 miesiące od
wynoszą 130.000 PLN
uruchomienia kredytu) kontrakt na WIBOR 3M
(10 mln PLN x 5,2% x ¼ roku)
wygasa po kursie 96,80
Termin zapłaty odsetek w dniu spłaty kredytu
Rozliczenie
Wzrost kosztu finansowania o 10.000 PLN (wzrost Zrealizowany zysk na rynku terminowym:
stawki WIBOR 3M z 2,80% na 3,20% p.a.):
97,20 – 96,80 = 0,40
120.000 zł – 130.000 zł = - 10.000 zł
10 x 0,4 x 2.500 zł = + 10.000 zł
Wzrost kosztu finansowania rekompensuje zysk na rynku terminowym:
– 10.000 PLN + 10.000 PLN = 0 PLN
3 miesiące po uruchomieniu kredytu
Scenariusz II - spadek WIBOR 3M do 2,50%
Oprocentowanie w II kwartale = 4,50% p.a.
Kurs kontraktu na WIBOR 3M = 97,50
Odsetki za kolejny 3-miesięczny okres odsetkowy W trzecią środę miesiąca (3 miesiące od
wynoszą 122.500 PLN
uruchomienia kredytu)
kontrakt wygasa po
(10 mln PLN x 4,50% x ¼ roku)
kursie 97,50
Termin zapłaty odsetek w dniu spłaty kredytu
Rozliczenie
Obniżenie kosztu finansowania o 7.500 PLN Zrealizowana strata na rynku terminowym:
(spadek WIBOR 3M z 2,80% na 2,50% p.a.):
97,20 – 97,50 = - 0,30
120.000 PLN – 112.500 PLN = + 7.500 PLN
10 x (- 0,30) x 2.500 PLN = - 7.500 PLN
Strata na rynku terminowym jest pokryta niższym kosztem finansowania:
7.500 PLN - 7.500 PLN = 0 PLN
W obu przypadkach zyski z jednego rynku pokrywają straty z drugiego rynku. Ten
przykład ma na celu pokazanie idei zabezpieczenia ryzyka wzrostu
krótkoterminowych stóp procentowych instrumentem pochodnym poprzez zajęcie
pozycji krótkiej w kontraktach terminowych na stawkę WIBOR. W praktyce zyski i
straty nie w pełni się pokrywają, co wynika z rozbieżności pomiędzy:
- bieżącą stawką WIBOR 3M , a kursem kontraktu terminowego wygasającego
za 3 miesiące, po którym zawarto transakcję
- faktycznym dniem ustalenia stawki WIBOR, na podstawie której wylicza się
oprocentowanie kredytu na następny okres odsetkowy, a dniem wygaśnięcia
kontraktu futures
- faktyczną liczbą dni w okresie odsetkowym, za który naliczane są odsetki, a
liczbą dni na jaki opiewa kontrakt (dla kontraktu na WIBOR 3M jest to zawsze
¼ roku = 90/360)
Arbitraż
Kontrakty terminowe na stopę procentową wykorzystywane są również przez
arbitrażystów, którzy zajmując przeciwstawne pozycje na dwóch lub więcej rynkach
niwelują nieefektywność wycen instrumentów finansowych opartych o stawki WIBOR.
Najczęściej są to podmioty bankowe, które z uwagi na naturę prowadzonej przez
siebie działalności mają dostęp zarówno do rynku pieniężnego (kredyty/depozyty),
giełdowego (kontrakty na WIBOR) oraz rynku OTC (kontrakty FRA).
Korzyści z nowej oferty
Kontrakty na stopy procentowe stanowią istotne poszerzenie oferty Giełdy Papierów
Wartościowych. Powinny przyczynić się do wzrostu zainteresowania inwestorów
instytucjonalnych nową ofertą Giełdy. Kontrakty na WIBOR są użytecznym
instrumentem pozwalającym zarządzać ryzykiem stóp procentowych na wzór
kontraktów FRA.
Przydatne terminy:
Wstępny depozyt zabezpieczający – ustalany jest procentowo (dla kontraktów na
stawki WIBOR poniżej 0,5%) od wartości kontraktu; wartość kontraktu wynosi max.
250.000 PLN dla kontraktów na WIBOR 1M i 3M oraz 500.000 PLN dla kontraktów
na WIBOR 6M
dzień wygaśnięcia – ostatni dzień obrotu
klasa – obejmuje wszystkie serie kontraktów terminowych mające ten sam
instrument bazowy, np. WIBOR 3M
kontrakt FRA – instrument finansowy obracany na rynku OTC pozwalający na
zabezpieczenie się przed przyszłymi, niekorzystnymi zmianami rynkowych stóp
procentowych, np. stawek referencyjnych WIBOR, LIBOR, EURIBOR itp.
mark-to-market – dzienna wycena rynkowa otwartych pozycji w kontraktach
terminowych polegająca na uznaniu bądź obciążeniu rachunku zabezpieczającego,
tak aby odzwierciedlić stratę lub zysk inwestora za dany dzień
seria – kontrakty terminowe charakteryzujące się tym samym instrumentem
bazowym, np. WIBOR 3M i tą samą datą wygaśnięcia, np. 18 grudnia 2013 r.