strategia rozwoju gminy wyszki
Transkrypt
strategia rozwoju gminy wyszki
Załącznik do uchwały Nr X/62/07 Rady Gminy Wyszki z dnia 31 grudnia 2007 r. Gmina Wyszki STRATEGIA ROZWOJU GMINY WYSZKI DO 2015 ROKU Wyszki, grudzień 2007 Spis treści RAPORT O STANIE GMINY WYSZKI.........................................................................3 1. Informacje wstępne....................................................................................................4 1.1. Wprowadzenie.....................................................................................................4 1.2. Położenie .............................................................................................................4 1.3. Historia Gminy Wyszki.......................................................................................4 1.4. Zarządzanie Gminą..............................................................................................5 2. Społeczeństwo .........................................................................................................10 2.1. Demografia Gminy............................................................................................10 2.2. Walory miejsca zamieszkania ...........................................................................15 2.3. Infrastruktura techniczna ...................................................................................20 2.4. Infrastruktura społeczna ....................................................................................28 3. Finanse gminne ........................................................................................................31 4.Gospodarka ...............................................................................................................32 4.1. Charakterystyka lokalnego sektora gospodarczego...........................................32 4.2. Rolnictwo ..........................................................................................................33 4.3. Lokalny rynek pracy..........................................................................................36 ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH GMINY WYSZKI .....................37 1. Analiza SWOT.......................................................................................................38 2. Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród mieszkańców gminy Wyszki. ...............39 STRATEGICZNE CELE ROZWOJU GMINY WYSZKI.............................................43 1. Strategia ...................................................................................................................44 2. Powiązanie Strategii z krajowymi dokumentami strategicznymi............................48 PROGRAMY OPERACYJNE........................................................................................50 PROJEKTY KLUCZOWE .............................................................................................78 PROMOCJA, MONITORING I EWALUACJA STRATEGII ......................................83 1. Monitoring Strategii.................................................................................................84 2. Ewaluacja Strategii ..................................................................................................86 3. Partnerstwo publiczno - społeczne ..........................................................................87 4. Promocja Strategii....................................................................................................89 Spis rysunków .................................................................................................................91 Spis tabel .........................................................................................................................92 2 Część I RAPORT O STANIE GMINY WYSZKI 3 1. Informacje wstępne 1.1. Wprowadzenie Niniejszy „Raport o Stanie Gminy” to pierwszy etap prac nad Strategią Rozwoju Gminy Wyszki, stanowiący jej integralną część. Dane w nim zawarte współtworzą materiał informacyjny służący do przeprowadzenia analizy uwarunkowań rozwojowych Gminy. W pracach nad Raportem zastosowano metodę analityczno - opisową, z zastosowaniem tabel i wykresów obrazujących zmiany trendów w czasie. 1.2. Położenie Gmina Wyszki położona jest w obrębie mezoregionu Równina Bielska wchodzącego w skład wielkiego rejonu fizyczno-geograficznego - Niziny Północnopodlaskiej, pozostała niewielka północna część obszaru gminy leży w obrębie mezoregionu „Dolina Górnej Narwi”. Powierzchnia gminy w granicach administracyjnych wynosi 20.650 ha, co stanowi 1,0% powierzchni województwa podlaskiego i 14,9 % powierzchni powiatu bielskiego. W układzie administracyjnym gmina Wyszki położona jest w północnozachodniej części powiatu bielskiego województwa podlaskiego i graniczy z gminami: od północy z gm. Suraż i Juchnowiec Kościelny, od wschodu z gm. Bielsk Podlaski, od południa z gm. Brańsk oraz od zachodu z gm. Poświętne. 1.3. Historia Gminy Wyszki Ośrodek gminny Wyszki, pierwotnie nosił nazwę Piórkowo i prawdopodobnie istniał już w I połowie XV w. Latem 1457 r. właściciel dóbr, podsędek ziemski Wisław, ufundował tutaj kościół. Od niego też wywodzi się ród Wyszkowskich herbu „Ślepowron”. To właśnie na jego cześć miejscowość Piórkowo zaczęto nazywać Wyszki. W 1528 r. mieszkało tutaj 19 szlachciców zobowiązanych do służby ziemskiej. Wyszkowscy byli szlachtą aktywną w życiu ziemi bielskiej. Osiągali znaczne godności, przykładowo w XVI w. Wojciech był sędzią grodzkim i ziemskim, Michał - pisarzem grodzkim brańskim, w XVII w. Aleksander - podstolim, Baltazar - chorążym i posłem na sejm 1607 r., Krzysztof - podczaszym, Zygmunt i Stanisław - łowczymi bielskimi. 4 W 1591 r. Wyszki obejmowały dziesięć i pół włóki gruntów (bez włości kościelnych). W 1674 r. w Wyszkach, zwanych Kościelnymi, od 40 osób opłacono podatek „pogłówny”. W tym było 15 rodzin szlacheckich, jedna rzemieślnicza i jedna żydowska. Osiem rodów nosiło nazwisko „Wyszkowski”. Na gruntach kościelnych mieszkał proboszcz, nauczyciel z żoną oraz służba. Łącznie liczba mieszkańców wsi wynosiła wówczas około 60 osób. W parafii znajdowały się wsie: Warpechy Stare, Wyszki Łubice, Warpechy Nowe, Niewino Borowe, Niewino Leśne, Sasiny, Tworki, Kalinówka, Szczepany, Zakrzewo, Łuczaje, Wyszki Kościelne, Wyszki Tworki. Razem 493 dusze podatkowe. Od 1861 do 1915 r. Wyszki znajdowały się w gminie Rajsk. W 1905 r. mieszkało tutaj 162 chrześcijan. W latach 1902-1905 miejscowy proboszcz ks. Wincenty Wojtekunas doprowadził do wybudowania nowego kościoła wymurowanego w stylu neogotyckim, istniejącego do dzisiaj. W okresie międzywojennym wieś gminna obejmująca 47 wsi, folwarków, kolonii i in. W 1921 r. gminę zamieszkiwało ok. 6.500 mieszkańców. W Wyszkach w tym czasie w 36 domach mieszkało 215 osób. 1.4. Zarządzanie Gminą Gmina Wyszki - w myśl ustawy o samorządzie gminnym - jest wyposażoną w osobowość prawną wspólnotą samorządową wszystkich jej mieszkańców. Jako jednostka samorządu terytorialnego realizuje swoje ustawowe zadania posiadając własną strukturę, wykorzystując procedury i systemy informacyjno - decyzyjne, za pośrednictwem zatrudnionych w administracji pracowników. Gmina wykonuje zadania publiczne o znaczeniu lokalnym, te z nich, których celem jest zaspokajanie potrzeb mieszkańców są jej zadaniami własnymi, obok których realizowane są zadania zlecone odpowiednimi przepisami prawnymi. W tym miejscu należy jednak zwrócić uwagę na dwie funkcje władz lokalnych, które mają charakter kluczowy i zawierają w sobie większość zadań własnych gminy. Pierwszą jest służebny charakter gminy w stosunku do członków wspólnoty lokalnej, który determinuje zorganizowanie gminy wokół procesów świadczenia usług publicznych w taki sposób, aby: − wszystkie działania władz lokalnych były podporządkowane dostarczaniu usług mieszkańcom, 5 − podstawą oceny władz gminy była jakość świadczonych usług, − jakość świadczonych usług była oceniana przez ich wartość dla odbiorców, − odbiorcy usług byli traktowani jak klienci domagający się obsługi na wysokim poziomie, − dla pełnego poznania potrzeb i preferencji klienta utrzymywać z nim bliski kontakt. Druga funkcja gminy ma charakter strategiczny dla całej wspólnoty lokalnej i chociaż nie wynika bezpośrednio z przepisów prawnych to - jej waga nie budzi dzisiaj żadnych wątpliwości. Rozwój gospodarczy gminy powinien być głównym punktem odniesienia wszystkich decyzji i działań podejmowanych przez władze lokalne, ponieważ w znaczącym stopniu determinuje on stopień, w którym zaspokajane są potrzeby mieszkańców. Jakość życia ludności jest uwarunkowana jej siłą nabywczą. Dlatego najważniejszym zadaniem władz lokalnych staje się wspieranie rozwoju gospodarczego gminy i procesu tworzenia miejsc pracy. Konieczność wspierania rozwoju gospodarczego tworzy sprzężenie zwrotne z procesem świadczenia wysokiej jakości usług komunalnych. Z jednej strony poziom rozwoju gospodarczego gminy wpływa na jakość zaspokajania potrzeb mieszkańców, a z drugiej strony to między innymi jakość i dostępność usług komunalnych tworzy warunki dla rozwoju istniejących przedsiębiorstw oraz lokowania się nowych przedsięwzięć gospodarczych. To wymaga przyjęcia nowego sposobu sprawowania władzy, nowej organizacji pracy i kierowania ludźmi. Ustawa o samorządzie terytorialnym określa główne elementy struktury gminy, którą współtworzą władze gminy - rada gminy i wójt, urząd gminy, jednostki pomocnicze - sołectwa oraz jednostki organizacyjne, powoływane dla realizacji konkretnych zadań gminy. Głównym organem stanowiącym i kontrolnym w Gminie Wyszki jest wybierana przez mieszkańców na cztery lata Rada Gminy. Do właściwości rady należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy. Większość decyzji zastrzeżonych do jej wyłącznej kompetencji ma znaczący wpływ na gospodarkę lokalną. Dotyczą one budżetu gminy, struktury organizacyjnej, kierunków działań Wójta, powoływania skarbnika i sekretarza, gospodarki przestrzennej, programowania rozwoju, gospodarowania majątkiem gminy, polityki inwestycyjnej, tworzenia, likwidacji i 6 warunków funkcjonowania jednostek organizacyjnych, przejmowania do realizacji zadań na zasadzie porozumienia z innymi organami administracji publicznej, jak również współpracy z innymi jednostkami samorządu terytorialnego. Uprawnienia kontrolne rady w zakresie działalności wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych realizuje komisja rewizyjna. Organem wykonawczym Gminy Wyszki jest wybierany w wyborach bezpośrednich Wójt. Kieruje on bieżącą działalnością gminy i reprezentuje ją na zewnątrz. Wykonuje uchwały rady gminy oraz wynikające z przepisów zadania gminy, a w szczególności odpowiada za przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, jak również określanie sposobów ich wykonywania. Do kompetencji wójta należy również gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonanie budżetu gminy oraz polityka kadrowa w stosunku do pracowników urzędu gminy i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Dla pełnej realizacji idei samorządności oraz włączenia mieszkańców w proces zarządzania gminą rada gminy może powoływać jednostki pomocnicze - sołectwa, określając w odrębnym statucie organizację i zadania organów jednostki, czyli rady sołeckiej i sołtysa, wykaz zadań przekazywanych sołectwu, sposoby ich realizacji, jak również zakres i formy kontroli oraz nadzoru nad działalnością sołectwa. Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje 49 sołectw: Bagińskie, Budlewo, Bujnowo, Falki, Filipy, Gawiny, Godzieby, Górskie, Ignatki, Kalinówka, Kowale Łubice, Kożuszki, Koćmiery, Łapcie, Łuczaje, Malesze, Mierzwin Duży, Mierzwin Mały, Mieszuki, Moskwin, Mulawicze, Niewino Borowe, Niewino Leśne, Niewino Kamieńskie, Niewino Popławskie, Niewino Stare, Olszanica, Osówka, Pulsze, Samułki Duże, Samułki Małe, Sasiny, Sieśki, Stacewicze, Strabla - Łyse, Szczepany, Szpaki, Topczewo, Trzeszczkowo, Tworki, Warpechy Stare, Warpechy Nowe, Wodźki, Wólka Pietkowska, Wólka Zaleska, Wypychy, Wyszki, Zakrzewo, Zalesie . Szeroki zakres realizowanych zadań i usług świadczonych przez gminę wymaga tworzenia wyspecjalizowanych jednostek organizacyjnych dla prowadzenia gospodarki komunalnej. W strukturach Gminy Wyszki funkcjonują następujące jednostki organizacyjne: − Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach, − Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wyszkach, − Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Wyszkach, 7 − Szkoła Podstawowa im. Ks. F. J. Falkowskiego w Falkach, − Szkoła Podstawowa w Topczewie, − Szkoła Podstawowa w Strabli, − Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Turystyki w Wyszkach, − Gminna Biblioteka Publiczna w Wyszkach. Elementem struktury Gminy, od którego w znaczącym zakresie zależy sprawność zarządzania Gminą, jak również przez pryzmat, którego postrzegana jest jakość zarządzania Gminą, jest Urząd Gminy. Sposób zorganizowania urzędu został pozostawiony do decyzji władz gminy, ponieważ to rada uchwala statut gminy, a organizację i zasady funkcjonowania urzędu określa regulamin organizacyjny wprowadzany zarządzeniem wójta. Będący kierownikiem urzędu gminy wójt może powierzyć prowadzenie określonych spraw gminy swojemu zastępcy lub sekretarzowi gminy. Jednakże delegacja kompetencji nie ma charakteru decentralizacji, a raczej dekoncentracji, ponieważ przekazywane uprawnienia są wykonywane w imieniu Wójta. Struktura organizacyjna odzwierciedla i konstytuuje całokształt stosunków pomiędzy elementami organizacji, jak również stanowi ważne narzędzie kierowania organizacją, które musi uwzględniać przedmiot i cele działalności gminy, jej wielkość oraz skomplikowane relacje z otoczeniem. Struktura Urzędu Gminy Wyszki nawiązuje do modeli klasycznych i cechuje się wysokim stopniem sformalizowania i centralizacji. Wynika ono przede wszystkim z obligatoryjnego charakteru większości zadań realizowanych przez gminę oraz ustrojowej pozycji wójta jako organu administracji. W tym zakresie gminy związane są przepisami prawa materialnego i procedury administracyjnej, jak również szczegółową instrukcją kancelaryjną, kancelaryjnych, która określającą ma zasady zapewnić i tryb wykonywania ujednolicenie procesów czynności tworzenia, ewidencjonowania, przechowywania i ochrony dokumentów. Struktura Urzędu Gminy Wyszki bliska jest modelowi liniowo - sztabowemu, zachowując jedność rozkazodawstwa oraz jasny układ władzy i odpowiedzialności, zapewniając jednocześnie wykorzystanie wiedzy specjalistycznej do wspomagania procesów decyzyjnych i podwyższania efektywności organizacji. Ma ona charakter referatowy i wyodrębnia stanowiska pracy w ramach referatów (komórek organizacyjnych) odpowiadających poszczególnym grupom zadań należących do 8 kompetencji gminy. Struktura organizacyjna Urzędu Gminy Wyszki przedstawia się następująco: Rysunek 1. Schemat organizacyjny Urzędu Gminy w Wyszkach Źródło: Regulamin Organizacyjny Urzędu Gminy w Wyszkach Szczegółowe zadania i kompetencje poszczególnych referatów określa Regulamin Organizacyjny. Struktura organizacyjna gminy, rozumiana jako układ wzajemnie powiązanych komórek organizacyjnych opisuje organizację w układzie statycznym. Natomiast dynamika organizacji gminy przejawia się poprzez procedury, tj. procesy realizowane w urzędzie niezbędne do realizacji zadań gminy. Proces w organizacji jest ciągiem czynności zaprojektowanych tak, aby w ich wyniku powstawał produkt lub usługa. W tym kontekście produktami działalności jednostek samorządu terytorialnego są: 9 − decyzje administracyjne wraz z następstwami jakie powodują, − promocja gminy, − informacja, − wyniki usług publicznych. 2. Społeczeństwo 2.1. Demografia Gminy 2.1.1. Wstęp Celem poniższej analizy jest zbadanie procesów zmian i tendencji demograficznych na terenie Gminy Wyszki w latach poprzednich. Analiza została sporządzona na podstawie danych statystycznych1, jak również w oparciu o informacje i wyliczenia przedstawione przez pracowników Urzędu Gminy. 2.1.2. Potencjał ludnościowy Gminy Według danych Urzędu Stanu Cywilnego w Wyszkach na terenie Gminy w grudniu 2007 mieszkało 5086 osób, w tym 2511 kobiet. Na potrzeby dalszej analizy demograficznej wykorzystano dane statystyczne GUS, które jakkolwiek odbiegają od danych ewidencji ludności Urzędu Gminy Wyszki, to jednak pozwalają na analizę trendów w czasie. I tak, według danych statystycznych na koniec 2006 roku obszar Gminy Wyszki zamieszkiwało 5114 osób. Ludność Gminy stanowi 0,42% ludności Województwa Podlaskiego i odpowiednio 8,52% ludności Powiatu Bielskiego. Powierzchnia Gminy wynosi 206 km2 i stanowi 14,87% powierzchni Powiatu Bielskiego oraz 1,02% powierzchni Województwa Podlaskiego. Od końca II Wojny Światowej liczba ludności Gminy sukcesywnie zmniejsza się, co przedstawia poniższa tabela: Tabela 1. Zmiany ludności na przestrzenni lat 1946-2006 Rok 1946 1950 1960 1970 1978 1988 1990 1998 2006 Mieszkańcy 9182 8528 8340 7860 6745 5914 5876 5408 5041 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 1 Bank Danych Regionalnych, na stronie www.stat.gov.pl 10 Zmiany w liczbie mieszkańców Gminy na przestrzeni ostatnich 11 lat przedstawia poniższy wykres: Rysunek 2. Zmiany liczby ludności Gminy Wyszki w latach 1995-2006. Liczba ludności Gminy Wyszki w latach 1995-2006 83 5 6 000 32 9 5 5 5 000 04 1 08 9 15 1 5 5 5 5 200 19 9 25 3 5 5 5 5 400 38 6 45 4 5 54 6 5 5 600 65 4 5 73 8 5 5 800 4 800 4 600 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Wskaźnik gęstości zaludnienia dla Gminy w 2006 roku wynosił 24 osoby/km2, podczas gdy dla całości województwa wynosił on 59 osób/km2, a dla powiatu 44 osoby/km2. Przyrost naturalny w Gminie w 2006 roku wynosił -,2,6 i - tak jak w przypadku większości polskich gmin wiejskich - jest ujemny. Był on jednocześnie niższy od przyrostu naturalnego obliczonego dla województwa, ale wyższy od wskaźnika dla powiatu. Ważnym elementem decydującym o zmniejszaniu się liczby ludności jest ujemne saldo migracji stałej, które w 2006 roku. Jednakże jest to zjawisko zbieżne z trendami występującymi na terenie całego województwa, gdzie liczba ludności wiejskiej systematycznie maleje, a saldo migracji jest ujemne. Kształtowanie się tego wskaźnika w ciągu ostatnich 11 lat przedstawia poniższa tabela: 11 2006 Tabela 2. Saldo migracji w ruchu wewnętrznym Saldo migracji w ruchu wewnętrznym J. m. 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem osoba -14 -100 -65 -97 -57 -45 -26 -55 -28 -28 -29 -37 mężczyźni osoba -5 -37 -34 -44 -20 -14 -16 -28 -19 -14 -3 -11 kobiety osoba -9 -63 -31 -53 -37 -31 -10 -27 -9 -14 -26 -26 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Podstawowe wskaźniki demograficzne Gminy Wyszki przedstawia poniższa tabela: Tabela 3. Wskaźniki demograficzne dla Gminy Wyszki Wskaźnik obciążenia demograficznego ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Jedn. Gmina Powiat Region osoba 87,0 74,2 62,0 osoba 125,1 109,2 76,8 osoba 48,3 38,8 27,0 Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem % % % w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym 20,7 53,5 25,9 20,4 57,4 22,2 21,7 61,7 16,6 24 97 6,3 9,9 12,5 -2,6 44 103 5,4 8,2 12,1 -3,9 59 105 5,4 9,1 9,8 -0,7 Ludność wskaźniki modułu gminnego ludność na 1 km2 kobiety na 100 mężczyzn małżeństwa na 1000 ludności urodzenia żywe na 1000 ludności zgony na 1000 ludności przyrost naturalny na 1000 ludności Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS osoba osoba para osoba osoba osoba 2.1.3. Rozmieszczenie ludności na obszarze Gminy Wyszki Sieć osadniczą Gminy należy ocenić jako równomiernie rozmieszczoną. Jej system tworzy 59 jednostek osadniczych, w tym miejscowość gminna Wyszki. Największymi skupiskami ludności są wsie Strabla z 534 mieszkańcami, ośrodek gminny Wyszki liczący 367 mieszkańców, Pulsze z 322 mieszkańcami oraz Topczewo z 236 mieszkańcami. Pozostałe jednostki nie odgrywają większego znaczenia w strukturze zaludnienia obszaru. Rozmieszczenie ludności na obszarze Gminy przedstawia poniższa tabela: 12 Tabela 4. Rozmieszczenie ludności na terenie gminy Wyszki Lp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 Nazwa miejscowości Bogusze Budlewo Bujnowowo Falki Filipy Gawiny Godzieby Górskie Ignatki Kalinówka Kamienny Dwór Koćmiery Kowale Kożuszki Krupice Łapcie Łuczaje Łubice Łyse Malesze Mieszuki Mierzwin Duży Mierzwin Mały Moskwin Mulawicze Niewino Borowe Niewino Kamieńskie Niewino Leśne Niewino Popławskie Niewino Stare Nowe Bagińskie Olszanica Osówka Ostrówek Pierzchały Pulsze Samułki Duże Samułki Małe Sasiny Sieśki Stacewicze Stare Bagińskie Strabla Szczepany Szpaki Topczewo Trzeszczkowo Tworki 31.XII.2003 31 23 144 133 231 45 140 57 62 49 173 48 55 44 1 103 15 23 47 154 70 69 58 55 165 141 14 59 41 50 35 55 53 14 37 337 155 59 62 37 61 20 533 31 73 254 10 33 Liczba ludności na dzień 31.XII.2004 31.II.2005 30 23 142 134 224 43 143 54 66 51 178 49 55 42 1 100 15 23 47 142 71 69 58 55 164 145 15 59 41 49 35 54 52 13 35 329 152 56 61 37 58 20 534 33 72 244 10 33 31 23 143 132 218 42 142 54 68 52 174 50 60 41 0 98 14 27 46 140 73 68 63 50 164 144 15 58 40 49 34 48 51 12 36 324 148 54 61 37 55 22 525 32 72 233 10 33 31.XII.2006 29 22 140 126 216 41 139 56 68 53 165 49 60 41 0 89 14 25 44 139 73 70 63 51 163 147 15 58 39 49 32 47 53 12 37 322 140 53 61 37 54 21 534 32 74 236 10 32 13 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 Warpechy Nowe Warpechy Stare Wodźki Wiktorzyn Wólka Pietkowska Wólka Zalewska Wypychy Wyszki Zakrzewo Zalesie Zdrojki 98 125 36 5 172 45 21 385 66 150 23 5285 99 126 29 5 169 45 21 383 66 152 24 5235 99 124 31 4 167 45 21 376 65 149 24 5171 96 119 31 4 164 45 21 367 64 148 25 5115 Źródło: Urząd Gminy w Wyszkach 2.1.4. Struktura wieku ludności Wyszki Do analizy struktury wieku ludności przyjęto następujący podział na grupy wiekowe: − wiek przedprodukcyjny - poniżej 15 lat − wiek produkcyjny: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata mężczyźni − wiek poprodukcyjny: powyżej 60 lat kobiety, powyżej 65 lat mężczyźni Na potrzeby prezentacji struktury wiekowej ludności wykorzystano dane agregowane w Banku Danych Regionalnych GUS: Tabela 5. Struktura wieku ludności Gminy Wyszki J. m. 1995 1996 1997 1998 1999 2000 ogółem osoba 5 717 5 595 5 478 5 408 5 319 5 276 mężczyźni osoba 2 901 2 856 2 804 2 769 2 712 2 694 kobiety osoba 2 816 2 739 2 674 2 639 2 607 2 582 w wieku przedprodukcyjnym - poniżej 15 lat ogółem osoba 1 261 1 219 1 170 1 130 1 089 1 055 mężczyźni osoba 638 624 597 575 555 546 kobiety osoba 623 595 573 555 534 509 w wieku produkcyjnym: 15-59 lat kobiety, 15-64 lata mężczyźni ogółem osoba 3 063 2 995 2 941 2 940 2 925 2 927 mężczyźni osoba 1 747 1 713 1 678 1 676 1 639 1 635 kobiety osoba 1 316 1 282 1 263 1 264 1 286 1 292 w wieku poprodukcyjnym ogółem osoba 1 393 1 381 1 367 1 338 1 305 1 294 mężczyźni osoba 516 519 529 518 518 513 kobiety osoba 877 862 838 820 787 781 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 2001 5 217 2 658 2 559 2002 5 174 2 634 2 540 2003 5 114 2 591 2 523 2004 5 062 2 561 2 501 2005 5 003 2 533 2 470 2006 4 951 2 512 2 439 1 003 527 476 973 515 458 942 501 441 895 478 417 834 441 393 808 429 379 2 907 2 887 2 875 2 880 2 895 2 863 1 613 1 603 1 593 1 591 1 611 1 596 1 294 1 284 1 282 1 289 1 284 1 267 1 307 1 314 1 297 1 287 1 274 1 280 518 516 497 492 481 487 789 798 800 795 793 793 14 Według danych statystycznych w roku 2006 na terenie Gminy zamieszkiwało 808 osób w wieku przedprodukcyjnym, 2863 w wieku produkcyjnym oraz 1280 osób w wieku poprodukcyjnym. 2.2. Walory miejsca zamieszkania 2.2.1. Mieszkalnictwo Zasoby mieszkaniowe Gminy Wyszki w 2006 roku wynosiły: - 1 693 mieszkania - 6 613 izby - 135 636 m2 powierzchni użytkowej Strukturę własnościową mieszkań przedstawia poniższa tabela: Tabela 6. Struktura własnościowa mieszkań na terenie Gminy Wyszki Forma własności ogółem mieszkania izby powierzchnia użytkowa mieszkań zasoby gmin (komunalne) mieszkania izby powierzchnia użytkowa mieszkań zasoby zakładów pracy mieszkania izby powierzchnia użytkowa mieszkań zasoby osób fizycznych mieszkania izby powierzchnia użytkowa mieszkań zasoby pozostałych podmiotów mieszkania izby powierzchnia użytkowa mieszkań Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS j.m. miesz. izba m2 Wartość 1 693 6 613 135 636 miesz. izba m2 40 134 2 073 miesz. izba m2 24 73 1 029 miesz. izba m2 1 619 6 367 131 674 miesz. izba m2 10 39 860 Ponad 70% mieszkań wyposażonych jest w wodociąg, ponad 48% posiada łazienkę, warunków 35,5% centralne ogrzewanie. Najważniejsze wskaźniki warunków mieszkaniowych przedstawiają się następująco: Tabela 7 Wskaźniki warunków mieszkaniowych na terenie gminy Wyszki Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne wodociąg ustęp spłukiwany 1 198 794 15 łazienka centralne ogrzewanie gaz sieciowy Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 1 mieszkania na 1 osobę Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 828 608 35 80,1 27,1 Generalnie w badanych okresach korzystnie kształtowały się wszystkie wskaźniki warunków zamieszkania i w większości przypadków były zbliżone do średnich wskaźników dla województwa. W celu zobrazowania stopnia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych mieszkańców posłużono się wskaźnikiem ilości mieszkań na 1000 mieszkańców, który odniesiono do średniej dla województwa. Wskaźniki te kształtują się następująco: Gmina - 330,99 Województwo Podlaskie - 311,3 Obszary wiejskie województwa - 296,5 Jeżeli przyjmiemy, za państwami Europy Zachodniej, średni wskaźnik zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych na poziomie 309 mieszkań na 1000 mieszkańców obszarów wiejskich, okaże się, że wskaźnik ten dla Gminy Wyszki jest wyższy, co wskazuje na wysoki poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ludności. Co jednak nie współgra z jakością życia i wyposażeniem w infrastrukturę sanitarną. 2.2.2. Ochrona zdrowia i opieka społeczna Gmina Wyszki znajduje się w rejonie obsługi Podlaskiego Oddziału Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia. Opiekę zdrowotną na terenie Gminy zapewniają 3 ośrodki podstawowej opieki zdrowotnej, w których w 2006 roku udzielono łącznie 22927 porad. W zakresie lecznictwa zamkniętego i specjalistycznego gmina obsługiwana jest przez szpitale i poradnie specjalistyczne w Bielsku Podlaskim i Białymstoku oraz inne będące w zasięgu funkcjonowania Regionalnego Oddziału NFZ. Gminne zadania z zakresu opieki społecznej oraz zadania zlecone w tym zakresie realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Wyszkach, będący jednostką 16 budżetową Urzędu Gminy. Zgodnie z § 7 Statutu zadania GOPS obejmują w szczególności: − tworzenie warunków do funkcjonowania systemu pomocy społecznej, − opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka, − sporządzanie bilansu potrzeb gminy w zakresie pomocy społecznej, − udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, − opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osobę, która zrezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania bezpośredniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ciężko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie nie zamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem, − praca socjalna, − dożywianie dzieci, − analizowanie, ocenianie i prognozowanie zjawisk rodzących i określanie zapotrzebowania na świadczenia z pomocy społecznej, − pobudzanie społecznej aktywności do zwalczania i przeciwdziałania powstawaniu zjawisk patologicznych, − oddziaływanie na poszczególne środowiska celem ich uaktywnienia w kierunku samodzielnego przezwyciężania sytuacji kryzysowych, − kierowanie osób wymagających całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności do domów pomocy społecznej, ponoszenie płatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu, − organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, − przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń oraz przyznawanie pomocy w naturze, − realizacja zadań wynikających z rządowych programów pomocy społecznej, mających na celu ochronę poziomu życia rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia 17 2.2.3. Kultura, sport, turystyka i wypoczynek Podstawową jednostką gminną w obszarze kultury i sportu jest Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach. Zakres działalności Ośrodka obejmuje w szczególności: − organizowanie imprez kulturalnych: spektakli, koncertów, wystaw, prezentacji filmów; − prowadzenie zespołów, kółek i ognisk artystycznych oraz edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży; − prowadzenie zajęć, których celem jest rozwijanie zainteresowań dzieci, młodzieży i dorosłych różnymi dziedzinami wiedzy, z uwzględnieniem informatyki i języków obcych; − organizowanie obchodów świąt narodowych oraz uroczystości gminnych; − prowadzenie działalności wydawniczej i promocyjnej; − gromadzenie i opracowywanie materiałów bibliotecznych; − udostępnianie zbiorów bibliotecznych; − popularyzowanie czytelnictwa; − zaspokajanie potrzeb informacyjnych i edukacyjnych czytelników; − świadczenie usług z zakresu kultury i sportu; − tworzenie warunków dla rozwoju kultury fizycznej; − popularyzowanie sportu wśród młodzieży; − rozwijanie i upowszechnianie rekreacji ruchowej; − rozwijanie i upowszechnianie turystyki; − współpraca ze stowarzyszeniami kulturalnymi, placówkami oświatowo - wychowawczymi, fundacjami, stowarzyszeniami zawodowymi i twórców oraz wszystkimi osobami prawnymi i fizycznymi mogącymi służyć pomocą przy realizacji zadań Ośrodka. Na terenie Gminy Wyszki funkcjonują dwie placówki biblioteczne. Podstawowe wskaźniki związane z czytelnictwem prezentuje poniższa tabela. Tabela 8 Czytelnictwo na terenie Gminy Wyszki Placówki biblioteczne biblioteki i filie pracownicy bibliotek ob. osoba 2 2 18 księgozbiór czytelnicy w ciągu roku wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz Placówki biblioteczne wg organu prowadzącego biblioteki i filie pracownicy bibliotek księgozbiór czytelnicy w ciągu roku wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz Biblioteki - wskaźniki ludność na 1 placówkę biblioteczną księgozbiór bibliotek na 1000 ludności czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach wol. osoba wol. 18 904 619 13 336 ob. osoba wol. osoba wol. 2 2 18 904 619 13 336 osoba wol. osoba wol. 2 501,50 3 703,98 120,13 22,05 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Infrastrukturę kultury uzupełniają świetlice we wsiach Bujnowo, Godzieby, Samułki Duże, Topczewo, Pulsze, Wyszki ( funkcjonujące łącznie z remizami strażackimi) oraz indywidualne w Filipach, Mierzwinie i Niewinie Borowym. W obiektach tych odbywają się zebrania wiejskie, narady, imprezy okolicznościowe. Atrakcyjność turystyczną Gminy determinują warunki przyrodnicze (Dolina Górnej Narwi) oraz obiekty dziedzictwa kulturowego (wg danych Urzędu Gminy w Wyszkach): − Falki - cmentarz wojenny − Górskie Kolonia - mogiły z czasów II wojny światowej − Kamienny Dwór, dwór drewniany w zespole dworskim − Kamienny Dwór, dwór murowany w zespole dworskim − Kamienny Dwór, lamus w zespole dworskim − Kamienny Dwór, mleczarnia w zespole dworskim − Kamienny Dwór, pozostałości parku w zespole dworskim − Malesze, cmentarz prawosławny − Olszanica, wiatrak koźlak − Pulsze, kaplica cmentarna na cmentarzu rzymskokatolickim − Pulsze, cmentarz rzymskokatolicki, grzebalny − Strabla, kościół parafialny p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego − Strabla, dzwonnica w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego 19 − Strabla, cmentarz przykościelny, dawny w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego − Strabla, cmentarz parafialny, dawny w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego − Strabla, dom katechetyczny w zespole kościoła parafialnego p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego − Strabla, pałac w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, lamus w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, kuźnia w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, czworak w zespole dworsko-pałacowym − Strabla, pozostałości parku w zespole dworsko-pałacowym − Topczewo, układ ruralistyczny − Topczewo, kościół parafialny p.w. św. Stanisława Biskupa − Topczewo, cmentarz parafialny, grzebalny p.w. św. Stanisława Biskupa − Wyszki, kościół parafialny p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa − Wyszki, ogrodzenie z bramami w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa − Wyszki, cmentarz przykościelny w zespole kościoła parafialnego p.w. św. Andrzeja Arcybiskupa 2.3. Infrastruktura techniczna 2.3.1. Zaopatrzenie w wodę Na dzień 31.12.2006 roku całkowita długość sieci wodociągowej na terenie Gminy Wyszki wynosiła 121,91km m. Liczba przyłączy wodociągowych wynosi 1119 szt, w tym 955 przyłączy do gospodarstw rolnych. Zaopatrzenie w wodę obszaru odbywa się za pośrednictwem dwóch wodociągów „Wyszki” i „Budlewo”. W pełni zwodociągowanych jest 50 wsi sołeckich oraz trzy częściowo. 20 I. Wodociąg „Wyszki” Ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych składa się z trzech studni wierconych: − SW – 1 o głębokości 111,5 m i zatwierdzonych zasobach Qe = 57 m3/h przy depresji s = 35,8 m − SW – 2 o głębokości 111,0 m i Qe = 64 m3/h przy s = 32,5 m. − SW – 3 o głębokości 88,0 m i Qe = 69 m3/h przy s = 17,0 m. Woda surowa ze studni zawiera ponadnormatywne ilości związków żelaza (0,8 – 1,3 mgFe/dm3). Urządzeniami do poboru i uzdatniania wody są: - 2 pompy G.C.O. 06 o mocy 11 kW każda (SW – 1 i SW – 2) - pompa G.C.O. 05 o mocy 9 kW (SW – 3) - 2 hydrofory o V = 4,5 m3 każdy 21 - 4 odżelaziacze o średnicy 1200 mm każdy - 4 aeratory o średnicy 500 mm każdy - sprężarka typu WAN – LE - chlorotor C – 52 - 3 wodomierze 80 mm - 1 wodomierz sprężarkowy 100/40 - agregat prądotwórczy. Stacja wodociągowa pracuje w układzie jednostopniowego pompowania. Do wodociągu podłączonych jest 784 mieszkańców gminy wsi Wyszki, Pulsze, Sasiny. Wydajność potencjalna istniejących urządzeń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1920 m3/d, natomiast wydajność rzeczywista wynosi 252 m3/d. II. Wodociąg Budlewo Ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych składa się z dwóch studni głębinowych SW – 1 o głębokości 67 m i SW –2 o głębokości 70 m i zatwierdzonych zasobach ujęcia w kat. „B” - Q = 75 m3/h przy depresji s = 7,4 – 9,2 m Woda pobierana ze studni wierconych zawiera ponadnormatywne ilości związków żelaza i manganu. Urządzeniami do poboru i uzdatniania wody są: - 2 pompy typu D 80 V/B – SGMf – 18 d, - hydrofiltr Nr 142970 BPWN w Zielonej Górze / zbiornik hydroforowy o pojemności 40 m3, filtr o pojemności 4,60 m2, - 3 mieszacze wodno – powietrzne Ø 500 mm, - chlorator C – 52, - 2 sprężarki typu WAN – ES ( w tym jedna rezerwowa), - wodomierz śrubowy Ø 80 mm, - wodomierz sprężynowy MZ/JŚ – 200/40 mm. Strefa ochrony bezpośredniej w promieniu 10 m wokół każdej studni. Do wodociągu Budlewo podłączonych jest 3880 mieszkańców gminy. Wydajność potencjalna do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 2208 m3/d, natomiast wydajność rzeczywista urządzeń do ujmowania i uzdatniania wody wynosi 1021 m3/d. 22 2.3.2. Kanalizacja sanitarna. Całkowita długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Wyszki wynosi 4286 m. Do sieci podłączonych jest 172 osoby, co daje w sumie 3,25% skanalizowanie gminy. Ścieki z terenu Gminy za pośrednictwem przepompowni w Kamiennym Dworze podawane są do oczyszczalni w Łapach poprzez sieć kanalizacyjną gminy Poświętne i Łapy. Maksymalna przepustowość przepompowni to 511,2 m3/d, z czego wykorzystane jest 35,2% max. przepustowości czyli 180 m3/d. Jednostką organizacyjną zajmująca się eksploatacją systemów wodociągowych jest Zakład Usług Komunalnych w Wyszkach. W Gminie Wyszki znajduje się również oczyszczalnia ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach. Jej przepustowość wynosi 11 m3/na dobę. Do sieci kanalizacyjnej 23 odprowadzane są ścieki bytowo – gospodarcze z urządzeń takich jak: toalety, natryski, umywalki oraz ze stołówki i podłączonego budynku mieszkalnego. Ścieki sanitarne odprowadzane są grawitacyjnie do studzienki z układem pompowym. Następnie do szczelnej studzienki rewizyjnej i dalej płyną grawitacyjnie do biologicznej oczyszczalni ścieków typu MINIFLO - 20 i osadnika gnilnego typu PURFLO. Oczyszczalnie ścieków przy Zespole Szkół w Wyszkach odbywa się za pomocą procesów biologicznych w oparciu o bakterie beztlenowe – oczyszczalnie wstępne oraz oczyszczalnie właściwe w oparciu o bakterie tlenowe. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Pulszanka. Rozpoczęto program budowy przyzagrodowych oczyszczalni ścieków. Gmina dysponuje projektem przedmiotowych oczyszczalni, które nieodpłatnie udostępnia zainteresowanym. W 2007 roku na terenie gminy powstało 10 oczyszczalni przyzagrodowych z filtrem roślinnym. Stan gospodarki ściekowej na terenie gminy należy ocenić jako niezadowalający. Znaczna większość gospodarstw domowych nie posiada uregulowanej gospodarki ściekowej. Na posesjach wybudowane są bezodpływowe zbiorniki, które są okresowo wywożone, indywidualnie przez właścicieli gospodarstw. Ścieki komunalno - bytowe z budynków komunalnych wywożone są do oczyszczalni ścieków w Bielsku Podlaskim. Jednostką obsługująca w zakresie wywozu jest firma MPO Białystok, oddział w Wyszkach. 2.3.3. Gospodarka odpadami Głównym sposobem zagospodarowania odpadów na terenie Gminy Wyszki jest ich składowanie2. Gminne składowisko odpadów komunalnych znajduje się w miejscowości Szpaki. Całkowita powierzchnia składowiska to 0,72 ha, powierzchnia składowa to 0,49 ha. Składowisko posiada uszczelnienie mineralne z gliny. Liczba składanych odpadów zmieszanych przedstawia się następująco: Rok Ilość złożonych odpadów 2002 2003 2004 2005 2006 98 Mg 115 Mg 175 Mg 257 Mg 283 Mg 2 Charytoniuk A. Sanik J. Plan gospodarki odpadami dla gminy Wyszki na lata 2004 - 2007 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2008 - 2011, Białystok, Maj 2004, s. 7-11. 24 Obsługę składowiska w zakresie odbioru i składowania odpadów prowadzi Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Białystok, odział w Wyszkach.. Składowisko odpadów w Szpakach posiada uregulowany stan prawny. Dla obiektu tego wykonany został przegląd ekologiczny oraz instrukcja eksploatacji składowiska. Składowisko ma duże braki w wyposażeniu, nie posiada wagi, brodzika dezynfekującego, piezometrów, geomembrany, odgazowania. Jest jedynie ogrodzone metalową siatką na linkach i słupkach z małymi ubytkami siatki i brakiem bramy wjazdowej. Brak też jest oznakowania tabliczka informacyjną. Brak jest stałej obsługi i stałego nadzoru. Składowisko nie posiada zbiornika na nieczystości płynne. Nie prowadzi się też segregacji odpadów. W roku 2007 Gmina przystąpiła do inicjatywy budowy zakładu odzysku odpadów w ramach Związku Gmin Puszczy Białowieskiej. Zakład zostanie zlokalizowany na terenie Gminy Bielsk Podlaski. 2.3.4. Elektroenergetyka Źródłem zasilania w energię elektryczną gminy są stacje transformatorowo rozdzielcze RPZ 110/15 kW w Bielsku Podlaskim i Łapach. Rozprowadzenie energii elektrycznej do poszczególnych odbiorców odbywa się poprzez układ sieci SN 15kV wychodzące z RPZ – tu w Bielsku Podlaskim (3 szt.) łączą się z liniami z RPZ – tu Łapy (2 szt.). Istniejące linie główne tworzą tzw. „pierścienie” – co daje większą pewność zasilania. Powstałe linie SN 15kV na terenie gminy są odgałęzieniami od w/w linii głównych, zasilających poszczególne stacje transformatorowe na obszarze całej gminy. Na terenie gminy istnieje 78 stacji transformatorowych słupowych, w tym w miejscowości Wyszki jest zlokalizowanych 5 stacji transformatorowych. Ze względu na konfigurację sieci elektroenergetycznej SN i jej stan techniczny, dostarczana odbiorcom moc i energia elektryczna odpowiada ich potrzebom w tym zakresie. 2.3.5. Zaopatrzenie w gaz. Przez teren gminy Wyszki przebiega trasa gazociągu wysokiego ciśnienia DN200 relacji Łapy-Wyszki. Jest to odgałęzienie od istniejącego gazociągu zasilającego relacji Bobrowniki - Białystok - Zambrów -Wyszki. 25 W miejscowości Wyszki zlokalizowana jest stacja redukcyjno-pomiarowa Io. Obecnie sieć średniego ciśnienia rozbudowana jest jeszcze w niewielkim stopniu. Na razie z gazu korzystają mieszkańcy wschodniej części Wyszek. Zaledwie 35 mieszkań posiada dostęp do gazu sieciowego. 2.3.6. Drogi Podstawowym układem komunikacyjnym w Gminie Wyszki jest i w dalszym ciągu pozostanie układ drogowy. Przez teren gminy Wyszki przebiegają dwa ciągi dróg wojewódzkich o łącznej długości 14,6 km. Są to drogi: − Nr 681 Roszki Wodzki - Łapy - Poświętne - Brańsk - Ciechanowiec, klasy G z dopuszczeniem kursowania pojazdów o nacisku 80kN/oś, − Nr 659 Topczewo - Zalesie - Kiewłaki - granica powiatu (Hodyszewo) klasy Z z dopuszczeniem kursowania pojazdów o nacisku 60kN/oś. Ciągi dróg powiatowych na terenie Gminy Wyszki wynoszą łącznie 113,263 km i są to drogi: Tabela 9. Drogi powiatowe na tereni Gminy Wyszki Numer drogi 1566B 1568B 1569B 1571B 1574B 1575B 1576B 1577B 1578B 1579B 1580B 1581B 1582B Przebieg drogi Brzozowo Stare - Wilkowo - Łukawica - od granicy powiatu do Wólki Pietkowskiej, droga 659 - Wodzki, Zalesie - Wólka Zaleska - Olszewo, Glinnik - Zanie - Świrydy - Załuskie Koronne - Malesze, Bielsk Podlaski (ul. 11-go Listopada) - Augustowo- Wyszki - Topczewo, Bielsk Podlaski - Orzechowicze - Stołowacz - Mulawicze - Strabla - Doktorce, droga 1574B - Falki - Filipy - Samułki Duże - Samułki Małe - droga 1575B Pietkowo - Osówka - Godzieby - Falki, Budlewo - Ignatki, droga 1575B - Łapcie - Pulsze - Sasiny - Szpaki - Malesze - Bujnowo - Kadłubówka, Falki - Werpechy Stare - Mieszuki - Warpechy Nowe - Stacewicze - Stołowacz, Wyszki - Filipy, Wyszki (droga 1581B) - Pulsze - Stacewicze, droga 1579B - Szczepany - Niewino Borowe - Niewino Leśne - Niewino Popławskie 1583B droga 1582 B, 1585B droga 1574B - Nałogi - Orzechowicze, 1587B Chraboły - Strabla, 1588B Plutycze - Jacewicze - droga 1575B, 1592B Wyszki - Bagińskie - Mierzwin Mały - Olędzkie, 1594B Pierzchały - Kożuszki 1595B Malesze - Brześcianka - Łubin Rudołty – Łubin Kościelny Źródło: Urząd Gminy w Wyszkach 26 Pozostałe ciągi drogowe to 73,108 km dróg i ulic gminnych. Stan nawierzchni sieci drogowej przedstawia poniższa tabela: Tabela 10 Stan nawierzchni sieci drogowej na terenie gminy Wyszki Rodzaj drogi wg własności gminna powiatowa wojewódzka RODZAJ NAWIERZCHNI gruntowa RAZEM naturalna bitumiczna betonowa brukowcowa tłuczniowa gruntowa żwirowa 3,82 --- 2,9 --- 58,953 7,435 73,108 52,777 0,129 10,676 34,234 11,049 4,398 113,263 14,6 --- --- --- --- --- 14,6 200,971 Źródło: Urząd Gminy w Wyszkach Sieć drogową na terenie Gminy Wyszki przedstawia poniższa mapa: Rysunek 3. Sieć drogowa na terenie Gminy Wyszki 27 2.3.7. Kolej Przez obszar gminy Wyszki przebiega pierwszorzędna jednotorowa linia kolejowa Białystok – Bielsk Podlaski – Czeremcha – granica państwa. Długość linii na terenie gminy wynosi ok. 3 km. Gęstość sieci wynosi 1,4 km/100km2, a w województwie podlaskim 4,1 km/100km2). Obsługa podróżnych odbywa się na stacji Strabla. Stan techniczny torów jest zły. 2.4. Infrastruktura społeczna 2.4.1. Oświata Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje pięć placówek oświatowych: − Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Wyszkach, − Szkoła Podstawowa im. Ks. F. J. Falkowskiego w Falkach, − Szkoła Podstawowa w Topczewie, − Szkoła Podstawowa w Strabli, − Publiczna Szkoła Podstawowa w Niewinie Borowym prowadzona przez Stowarzyszenia "Edukator" w Łomży. Łącznie w szkołach podstawowych uczy się 345 uczniów w 28 oddziałach. Na terenie Gminy funkcjonuje 1 gimnazjum w ramach Zespołu Szkół w Wyszkach. Uczęszcza do niego 190 uczniów z terenu całej Gminy. Tabela 11 Szkolnictwo na terenie Gminy Wyszki J. m. SZKOLNICTWO PODSTAWOWE Szkoły podstawowe dla dzieci, młodzieży i dorosłych wg gestora szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży bez specjalnych ogółem podporządkowane samorządowi gminnemu podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom pomieszczenia szkolne ogółem podporządkowane samorządowi gminnemu podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom oddziały w szkołach ogółem podporządkowane samorządowi gminnemu podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom uczniowie ogółem podporządkowane samorządowi gminnemu podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom absolwenci ob. ob. ob. 2003 2004 2005 2006 6 5 1 6 5 1 5 4 1 5 4 1 pom. pom. pom. 50 44 6 52 46 6 42 36 6 43 37 6 oddział oddział oddział 31 27 4 30 26 4 27 23 4 28 24 4 427 401 26 403 375 28 372 342 30 345 314 31 osoba osoba osoba 28 ogółem podporządkowane samorządowi gminnemu podporządkowane organizacjom społecznym i stowarzyszeniom SZKOLNICTWO GIMNAZJALNE Gimnazja ogółem pomieszczenia szkolne ogółem oddziały w szkołach ogółem uczniowie ogółem absolwenci ogółem Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS osoba osoba osoba ob. pom. oddział osoba osoba 92 88 4 73 71 2 81 76 5 68 65 3 1 7 9 213 67 1 13 9 218 60 1 11 9 211 75 1 11 8 190 76 Podstawowe wskaźniki scholaryzacji i komputeryzacji na obszarze Gminy Wyszki przedstawia poniższa tabela: Tabela 12 Podstawowe wskaźniki scholaryzacji i komputeryzacji dla Gminy Wyszki J. m. SKOLARYZACJA współczynnik skolaryzacji brutto szkoły podstawowe gimnazja współczynnik skolaryzacji netto szkoły podstawowe gimnazja KOMPUTERYZACJA komputery w szkole ogółem szkoły podstawowe gimnazja pracownie komputerowe ogółem szkoły podstawowe gimnazja komputery podłączone do Internetu ogółem szkoły podstawowe Gimnazja uczniowie przypadający na 1 komputer szkoły podstawowe Gimnazja Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 2003 2004 2005 2006 % 102,20 99,80 96,60 95,04 % 86,20 85,20 87,90 86,36 % 101,70 99,50 96,60 94,49 % 84,60 83,60 86,70 85,91 szt 55 70 77 76 szt 45 60 54 53 szt 10 10 23 23 izba 6 7 6 6 izba 5 6 5 5 izba 1 1 1 1 szt 40 56 70 71 szt 30 46 52 53 szt 10 10 18 18 osoba 15 9 8 7 osoba 24 24 15 14 2.4.2. Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki w Wyszkach został powołany Uchwałą Rady Gminy Wyszki Nr XIX/188/04. Jest on instytucją kultury prowadząca działalność kulturalną, biblioteczną oraz w sferze kultury fizycznej. Zakres działalności Ośrodka obejmuje między innymi: 29 − organizowanie imprez kulturalnych: spektakli, koncertów, wystaw, prezentacji filmów; − prowadzenie zespołów, kółek i ognisk artystycznych oraz edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży; − prowadzenie zajęć, których celem jest rozwijanie zainteresowań dzieci, młodzieży i dorosłych różnymi dziedzinami wiedzy, z uwzględnieniem informatyki i języków obcych; − organizowanie obchodów świąt narodowych oraz uroczystości gminnych; − prowadzenie działalności wydawniczej i promocyjnej; − gromadzenie i opracowywanie materiałów bibliotecznych; − udostępnianie zbiorów bibliotecznych; − popularyzowanie czytelnictwa; − zaspokajanie potrzeb informacyjnych i edukacyjnych czytelników; − świadczenie usług z zakresu kultury i sportu; − tworzenie warunków dla rozwoju kultury fizycznej; − popularyzowanie sportu wśród młodzieży; − rozwijanie i upowszechnianie rekreacji ruchowej; − rozwijanie i upowszechnianie turystyki; − współpraca ze stowarzyszeniami kulturalnymi, placówkami oświatowo - wychowawczymi, fundacjami, stowarzyszeniami zawodowymi i twórców oraz wszystkimi osobami prawnymi i fizycznymi mogącymi służyć pomocą przy realizacji zadań Ośrodka. Kalendarz imprez GOKSiT na 2007 rok obejmował: − Turnieje halowe - Wyszki − Kulig z ogniskiem (w zależności od pogody). − Dyskoteka walentynkowa dla młodzieży gimnazjalnej. − Bal karnawałowy dla dzieci. − Bal karnawałowy dla dorosłych. − Konkurs na najpiękniejszą pisankę i palmę wielkanocną. − Dzień patrona SP w Falkach. − Festyn Gminny „POWITANIE LATA 2007”- Wyszki − Gminny Dzień Dziecka − Konkurs Gminny „POSESJA TWOJĄ WIZYTÓWKĄ” 30 − Festyn Gminny „ŻEGNAJ SZKOŁO” − konkurs „LATAWCE GÓRĄ” Rodzinne puszczanie latawców − Festyn Gminny „POŻEGNANIE LATA 2007” Wyszki konkurs na „WIENIEC DOŻYNKOWY” − Zawody sportowo - pożarnicze − Konkurs na „NAJPIĘKNIEJSZĄ SZOPKĘ I STROIK ŚWIĄTECZNY − Bal sylwestrowy 3. Finanse gminne Kształtowanie się dochodów i wydatków budżetowych Gminy w latach 1995-2005 przedstawia poniższy wykres: Rysunek 4 Zmiany w dochodach i wydatkach Gminy Wyszki w latach 1995-2006 12 000 000 10 000 000 8 000 000 6 000 000 4 000 000 2 000 000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Dochody budżetowe 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Wydatki budżetowe Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS W roku 2006 Gmina osiągnęła dochody w wysokości 10.356.285 złotych i zrealizowała wydatki na poziomie 10.814.643 złotych. Struktura dochodów w roku 2005 była następująca: dochody własne - 31%, subwencje - 49%, dotacje - 14%, Środki na dofinansowanie własnych zadań pozyskane z innych źródeł - 6%. Jest to mało korzystna relacja, chociaż powszechna w przypadku Gmin wiejskich, które nie mają większych możliwości stymulowania wzrostu dochodów własnych. Natomiast wśród 31 wydatków największe nakłady przeznaczono na: oświatę i wychowanie - 43,1%, administrację publiczną - 15% oraz opiekę społeczną -13%. Tabela 13 Dochody per capita w 2005 roku Dochody na 1 mieszkańca w 2005 roku ogółem dochody własne dochody własne - dochody podatkowe Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 1 834,99 569,32 265,93 4. Gospodarka 4.1. Charakterystyka lokalnego sektora gospodarczego Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego w Białymstoku i według stanu na koniec grudnia 2006 roku na terenie Gminy Wyszki prowadziło działalność 166 podmiotów gospodarczych, z czego 15 w sektorze publicznym. Ogromna większość, bo 127 firm to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, a przewaga tej formy prowadzenia działalności gospodarczej jest normą w polskiej rzeczywistości gospodarczej i Gmina nie odbiega od trendów krajowych w tym zakresie. Strukturę własnościową lokalnych firm przedstawia poniższa tabela: Tabela 14 Struktura własnościowa przedsiębiorstw na terenie Gminy Wyszki ogółem Sektor publiczny podmioty gospodarki narodowej ogółem państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem Sektor prywatny podmioty gospodarki narodowej ogółem osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą spółki handlowe spółdzielnie fundacje stowarzyszenia i organizacje społeczne Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 2001 170 2002 178 2003 196 2004 172 2005 171 2006 166 15 15 15 15 15 15 14 13 13 12 12 12 155 163 181 157 156 151 136 2 2 0 3 137 2 2 0 10 155 2 2 0 10 134 2 2 0 10 132 2 2 0 10 127 2 2 0 9 Przekrój branżowy lokalnych podmiotów gospodarczych przedstawia poniższa tabela. 32 Tabela 15 Firmy według branż Liczba firm Sekcja Polska Klasyfikacja działalności (PKD) A D E F Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne Edukacja Sekcja Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Sekcja Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Sekcja P Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Ogółem G H I J K L M N O 20 14 1 33 43 2 12 1 8 10 8 4 10 166 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Niestety brak jest kompletnych danych na temat lokalizacji podmiotów gospodarczych w poszczególnych miejscowościach Gminy. 4.2. Rolnictwo Na terenie Gminy Wyszki funkcjonuje 1365 gospodarstw rolnych, w tym 1364 gospodarstwa indywidualne, z czego 1162 gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha. Strukturę obszarową gospodarstw przedstawia poniższa tabela: Tabela 16 Struktura obszarowa gospodarstw na terenie Gminy Wyszki Powierzchnia gospodarstwa do 1 ha włącznie powyżej 1 do mniej niż 2 ha od 2 do mniej niż 5 ha od 5 do mniej niż 7 ha od 7 do mniej niż 10 ha od 10 do mniej niż 15 ha od 15 do mniej niż 20 ha od 20 do mniej niż 50 ha od 50 do mniej niż 100 ha 100 ha i więcej Razem Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Liczba gospodarstw 202 149 192 120 184 225 125 160 5 3 1 365 Odsetek gospodarstw 14,80 10,92 14,07 8,79 13,48 16,48 9,16 11,72 0,37 0,22 100,00 33 Użytkowanie gruntów na terenie Gminy przedstawia się następująco: Tabela 17 Struktura użytkowania gruntów na terenie Gminy Wyszki Lasy i grunty Pastwiska RAZEM leśne Użytki rolne Wyszczególnienie RAZEM Grunty orne Sady Łąki Pozostałe grunty 9 572 148 2321 2739 14 780 4612 822 47,35 100 w% Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 0,73 11,48 13,55 73,11 22,82 4,07 Powierzchnia gruntów w ha 20 214 Rysunek 5. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych Grunty orne 4% Sady 23% Łąki 47% Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty 14% 11% 1% W strukturze użytkowania dominują użytki rolne, wskaźnik wyższy niż wojewódzki (59,5%), wśród których 64% to grunty orne. Strukturę gospodarstw z uprawą wg rodzaju i powierzchni zasiewów przedstawia poniższa tabela. Tabela 18 Rodzaj i powierzchnia zasiewów Rodzaj zasiewów pszenica ozima pszenica jara żyto jęczmień ozimy jęczmień jary owies pszenżyto ozime pszenżyto jare mieszanki zbożowe ozime mieszanki zbożowe jare gryka, proso i inne zbożowe kukurydza na ziarno Liczba gospodarstw 117 273 615 9 98 248 300 91 0 708 0 5 34 208 0 871 10 0 0 20 540 42 1 031 kukurydza na zielonkę strączkowe jadalne ziemniaki buraki cukrowe rzepak ozimy rzepak jary okopowe pastewne warzywa gruntowe truskawki Razem Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Struktura gospodarstw wg rodzaju zwierząt przedstawia się następująco: Tabela 19 Struktura gospodarstw wg rodzaju zwierząt Rodzaj zwierząt Liczba gospodarstw bydło krowy trzoda chlewna konie owce bez zwierząt gospodarskich Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS 752 726 602 119 12 560 Bonitacja gruntów jest wyższa od bonitacji gleb dla województwa i przedstawia się następująco: Tabela 20 Bonitacja gruntów grunty orne i sady klasa ha % II IIIa 4 0,0 IIIb 647 6,4 IVa 2575 25,7 IVb 2738 27,3 V 2789 27,8 1224 12,2 VI VIz 60 0,6 razem 10037 100,0 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS klasa II III IV V VI VIz użytki zielone ha 1 235 2658 1650 267 17 razem 4828 % 0,0 4,9 55,0 34,2 5,5 0,4 100,0 Obsługę rolnictwa na terenie Gminy zapewniają: − zlewnie mleka we wsiach: Bujnowo, Falki, Filipy, Godzieby, Mulawicze, Pulsze, Samułki Małe, Topczewo, Wypychy, Zalesie. − usługi weterynaryjne we wsi: Wyszki. 35 4.3. Lokalny rynek pracy Według danych statystycznych na koniec 2006 roku na terenie Gminy Wyszki zamieszkiwały 2863 osoby w wieku produkcyjnym (1596 mężczyzn i 1267 kobiet). Natomiast według danych statystycznych poza rolnictwem indywidualnym zatrudnionych było 162 osoby, z tego 141 osób w sektorze publicznym. Podział zatrudnionych według sektorów ekonomicznych i płci przedstawia poniższa tabela: sektor rolniczy ogółem mężczyźni kobiety sektor przemysłowy ogółem mężczyźni kobiety sektor usługowy razem ogółem mężczyźni kobiety sektor usługowy - usługi rynkowe ogółem mężczyźni kobiety 4 4 0 36 31 5 154 38 116 60 15 45 Tabela 21 Zatrudnienie na terenie Gminy Wyszki sektor usługowy - usługi nierynkowe ogółem mężczyźni kobiety 94 23 71 Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS Według danych Powiatowego Urzędu pracy w Bielsku Podlaskim na dzień 31.07.2007 na obszarze Gminy Wyszki zarejestrowanych było 141 bezrobotnych. Wskaźniki bezrobocia obliczane dla Gminy nie uwzględniają bezrobocia ukrytego w rolnictwie, które tworzy specyfikę Gminy. 36 Część II ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH GMINY WYSZKI 37 1. Analiza SWOT Rozpatrywanie możliwości i wizji tego, co powinno wystąpić w przyszłości, wymaga konkretnej wiedzy o tym, co dzieje się dziś, zrozumienia organizacji w jej obecnym kształcie. Koniecznym staje się przeprowadzenie diagnozy aktualnego stanu organizacji, która polega na określeniu jej mocnych i słabych stron. Funkcjonowanie gminy, tak jak każdej organizacji, odbywa się w kontekście silnych relacji z otoczeniem, które w znacznym stopniu determinuje jej warunki działania. Czynniki warunkujące rozwój organizacji występują tak wewnątrz jej, jak i na zewnątrz. Dopiero rzetelna ich analiza, połączona z wnioskowaniem przynosi pełny obraz wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań rozwoju gminy i może stanowić podstawę do identyfikowania celów strategicznych i bezpośrednich. Powszechnie stosowanym narzędziem służącym do oceny czynników wzrostu i regresu jest analiza SWOT (skrót od angielskich słów Strenghts – mocne strony, Weaknesses – słabe strony, Opportunities – szanse, Threats – zagrożenia). Przy zastosowaniu tej metody oceniono wewnętrzne uwarunkowania rozwoju (słabe i mocne strony) oraz czynniki zewnętrzne (szanse i zagrożenia). MOCNE STRONY SŁABE STRONY − Dobrze zachowane środowisko naturalne, − − Brak źródeł większych zanieczyszczeń, − Atrakcyjne położenie geograficzne w „Dolinie − Brak inwestycji zewnętrznych, Górnej Narwi”, − Niska jakość rolniczej przestrzeni Słaba kondycja lokalnego sektora produkcyjnego , − Dobra dostępność komunikacyjna gminy, − Wysoki wskaźnik zwodociągowania, − Słabe otoczenie rolnictwa, − Wysoki poziom telefonizacji, − Niski wskaźnik przedsiębiorczości, − Niskie ceny gruntów, − Niska aktywność ekonomiczna ludności gminy, − Dostępność terenów pod lokowanie − Niski poziom zarobków ludności, działalności gospodarczej, − Mała świadomość ekologiczna mieszkańców − produkcyjnej, gminy, Przychylność władz dla rozwoju przedsiębiorczości, − Brak racjonalnej gospodarki odpadami, Systematyczne doskonalenie metod − Zły stan techniczny dróg lokalnych, zarządzania gminą, − Mała sieć kanalizacji sanitarnej, − Rozwój współpracy międzygminnej, − Słabo rozwinięta infrastruktura społeczna, − Konsekwentne rozbudowywanie infrastruktury − − − Słaba baza rekreacyjno – sportowa, technicznej, − Negatywne tendencje demograficzne, Dostępność siły roboczej, − Niski poziom wykształcenia mieszkańców, 38 − Wystarczająca siatka szkół, − Niska dostępność form kształcenia ustawicznego, − Odczuwalne negatywne skutki ukrytego bezrobocia ZAGROŻENIA SZANSE − Dogodne położenie geograficzne , − Dobre warunki klimatyczne, - Trudności w dostępie do funduszy pomocowych, − Wysokie tempo wzrostu gospodarczego, - Nadmierny fiskalizm w polityce gospodarczej − Europejska Polityka Spójności i fundusze - Upolitycznienie wielu dziedzin życia społeczno – strukturalne, − Europejska i krajowa polityka rozwoju obszarów wiejskich, − państwa, Dostępność wsparcia w ramach Wspólnej gospodarczego, - Niestabilny system dochodów samorządu terytorialnego, - Niestabilność przepisów regulujących Polityki Rolnej , − Atrakcyjne warunki dla rozwoju turystyki, − Wzrost ilości turystów przyjeżdżających do kompetencje Gminy, - Stagnacja wymiany z rynkami wschodnimi, Polski, 2. Wyniki ankiety przeprowadzonej wśród mieszkańców gminy Wyszki. W ramach prac nad Strategią Rozwoju Gminy Wyszki przeprowadzono wśród jej mieszkańców badania ankietowe, których celem było skonstruowanie obrazu mieszkańców gminy, ich statusu zawodowego, majątkowego oraz określenie ich nastawienia i oczekiwań, co do przyszłości. Większość, bo ponad 53% respondentów stanowili mężczyźni. Strukturę wiekową ankietowanych osób przedstawia poniższa tabela: Tabela 22 Struktura wiekowa uczestników badania ankietowego Do 20 lat Udział procentowy w grupie respondentów % 5,26 21-30 lat 15,79 31-45 lat 37,59 46-55 lat 15,79 56-60 lat 9,02 61-70 lat 6,77 Powyżej 70 lat 9,77 Wiek osoby ankietowanej 39 Wśród ankietowanych największą część stanowiły osoby czynne zawodowo (63,43%), emeryci i renciści stanowili 25,38% próby, a pozostali respondenci to uczniowie i studenci oraz osoby bezrobotne. W zakresie wykształcenia największą grupę (60,74%) stanowiły osoby z wykształceniem średnim, 25,93% to osoby z wykształceniem podstawowym, a ponad 13% respondentów legitymuje się wykształceniem wyższym. Ważną część ankiety stanowiły pytania o warunki i standard życia mieszkańców gminy. Miesięczne dochody 29,77% badanych kształtują się poniżej 650 złotych, a 4,46% badanych zarabia pomiędzy 650 a 1300 złotych, 12,98% zarabia w granicach 1300 - 2000 złotych 16,79% powyżej 2000 złotych. Na pytanie o miesięczne oszczędności ponad 66% badanych odpowiedziało, że nie ma żadnych, około 11% oszczędza do 100 złotych miesięcznie, 6,98% pomiędzy 100 a 500 złotych, a miesięczne oszczędności pozostałej części respondentów kształtują się powyżej 500 złotych. Zdaniem prawie 27,82% ankietowanych ich warunki życia w ostatnim okresie pogorszyły się, dla 20,3% polepszyły się, a dla pozostałych nie zmieniły się. Raczej ostrożnie patrzą ankietowani w przyszłość - 21,88% twierdzi, że ich sytuacja w niedługim czasie pogorszy się, ponad 58% nie przewiduje zmiany swoich warunków życia w najbliższym czasie, a niespełna 20% spodziewa się poprawy swojej sytuacji życiowej. Ponad 69% ocenia swoje warunki życia w porównaniu z innymi osobami jako podobne, natomiast ponad 15% uważa swoje warunki życia jako gorsze od innych. W odpowiedzi na pytanie o to, od kogo zależy sytuacja życiowa mieszkańców ponad 48% wskazało na rząd centralny, a prawie 12% upatruje w działalności władz gminnych wpływu na zmianę ich sytuacji życiowej. Natomiast ponad 10% uważa, iż wpływ na nią maja osoby trzecie, a 28,87% ankietowanych uzależnia swoją sytuację życiową od własnej aktywności. Ponad 70% badanych jest zadowolonych ze swego miejsca zamieszkania, a prawie ponad 16% respondentów jest to obojętne. Ponad 45% ankietowanych pozytywnie ocenia pracę władz gminy, negatywnie wypowiada się niewiele ponad 21% respondentów, a pozostałe 33% nie ma w tym zakresie zdania. W zakresie oceny wypełniania obowiązków służbowych przez urzędników gminnych 47,37% respondentów uznało ich za osoby kompetentne, natomiast oceniając stosunek urzędników do interesantów, ponad 64% określiło ich jako osoby uprzejme. Na pytania o poziom dostępności usług publicznych ankietowani dokonali następującej oceny: 40 Tabela 23 Ocena dostępności usług publicznych wg badań ankietowych OCENA dobra zadawalająca słaba niewystarczająca zaopatrzenie w wodę 55,81 27,13 11,63 5,43 gospodarka odpadami stałymi 24,81 255,58 31,78 17,83 zaopatrzenie w energię elektryczną 44,36 33,08 18,80 3,76 zaopatrzenie w gaz 33,07 10,24 31,50 25,20 usługi telekomunikacyjne 45,74 27,91 20,16 6,20 stan dróg 1,52 6,82 56,82 34,85 Za najbardziej priorytetowe działania dla władz lokalnych uznano pozyskiwanie inwestycji zewnętrznych, walkę z bezrobociem, edukację oraz gospodarkę wodno ściekową. Rozkład akcentów i skalę ważności poszczególnych działań przedstawiają poniższa tabela i wykres. Tabela 24 Hierarchizacja priorytetów działań władz miejskich wg badań ankietowych mieszkańców. nieważne⇐ % ⇒bardzo ważne 1 2 3 4 5 Transport 7,69 17,31 22,12 17,31 35,58 Gospodarka odpadami 2,63 10,53 17,54 30,70 38,60 Gospodarka wodno – ściekowa 9,57 4,35 19,13 20,00 46,96 Pomoc społeczna 4,67 10,28 37,38 20,56 27,10 Bezpieczeństwo mieszkańców 2,63 11,40 17,54 20,18 48,25 Ochrona środowiska 3,45 5,17 25,00 31,03 35,34 Kultura 8,18 10,91 22,73 30,00 28,18 Edukacja 5,36 5,36 13,39 26,79 49,11 Sport i wypoczynek 9,52 12,38 31,43 24,76 21,90 Turystyka 14,55 18,18 28,18 23,64 15,45 Pozyskiwanie inwestycji zewnętrznych 8,04 3,57 10,71 16,96 60,71 Wspieranie przedsiębiorczości 6,96 2,61 13,91 25,22 51,30 Walka z bezrobociem 6,96 6,96 15,65 12,17 58,26 Na ostatnie pytanie o gotowość mieszkańców do społecznego zaangażowania się w realizację strategicznych celów Gminy, 29,55% ankietowanych wyraziło zdecydowaną gotowość, 37,12% odpowiedziało „chyba tak”, natomiast wątpliwości 41 miało 6,06% respondentów, a 20,45% nie miało w tym zakresie zdania. Natomiast 6,82% respondentów kategorycznie odmówiło współpracy. Rysunek 6 Priorytety działań władz lokalnych wg badań ankietowych mieszkańców Walka z bezrobociem Wspieranie przedsiębiorczości Pozyskiwanie inwestycji zewnętrznych Turystyka Sport i wypoczynek Edukacja Kultura Ochrona środowiska Bezpieczeństwo mieszkańców Pomoc społeczna Gospodarka wodno – ściekowa Gospodarka odpadami Transport 0% 20% nieważne mało ważne 40% 60% 80% średnio ważne ważne najważniejsze 100% 42 Część III STRATEGICZNE CELE ROZWOJU GMINY WYSZKI 43 1. Strategia Strategia rozwoju gminy pełni kilka ważnych funkcji dla zarządzania rozwojem lokalnym. Funkcja aktywizacyjna przejawia się w pobudzaniu zespołowego myślenia o przyszłości gminy. Koncentracja zapobiega rozpraszaniu ograniczonych środków i pozwala na skupienie działań na zagadnieniach najważniejszych dla rozwoju gminy, a przez to w sposób maksymalnie efektywny alokować zasoby. Funkcja orientacyjna strategii umożliwia jednolite ukierunkowanie i skoordynowanie działań lokalnych w sposób zapewniający osiągnięcie założonych celów rozwojowych. Dysponowanie wypracowaną strategią ułatwia i przyspiesza proces oceny lokalnych przedsięwzięć w kontekście ich zgodności ze strategicznymi kierunkami rozwoju, przez co znacząco redukuje niepewność decyzyjną. Podobnie pomaga ona w łagodzeniu konfliktów i harmonizowaniu aktywności podmiotów lokalnych, przez co zapewnia spójność działań na rzecz rozwoju gminy. Funkcja elastyczności strategii związana jest z koniecznością antycypacyjnego analizowania przyszłych uwarunkowań funkcjonowania gminy oraz umiejętnego dostosowywania do nich planowanych działań i ewentualnego modyfikowania ich charakteru w zależności od spełnienia się któregoś z przewidywanych scenariuszy przyszłości. Na strategiczne podejście do zarządzania organizacjami składają się cztery główne elementy: − zorientowanie na przyszłość, z uświadomieniem sobie zmienności środowiska i próbą antycypowania zmian, niż reagowaniem na nie wtedy gdy już zaistnieją; − spojrzenie na otoczenie organizacji i wykorzystanie jego niektórych elementów, jak technologia, polityka, gospodarka i wymiar społeczny; − zapewnienie dobrych relacji pomiędzy organizacją i jej środowiskiem (włączając misję, cele, strategie, strukturę i zasoby) oraz przewidywanie przyszłych koniecznych dostosowań; − ciągły proces uwzględniający potrzebę modyfikacji celów i działań wraz ze zmianami uwarunkowań w środowisku; potrzebuje on mechanizmów monitoringu i przeglądu dla zapewnienia kierownictwu informacji. W tym kontekście zarządzanie (planowanie) strategiczne jest cyklicznym procesem i nie kończy się wraz z opracowaniem strategii rozwoju. Jest ono pewnym wyjątkowym podejściem do zarządzania organizacją i jest czymś więcej niż 44 narzędziem, jest stanem świadomości władz i aktorów lokalnych3. Świadome zmienności środowiska i warunków funkcjonowania gminy władze lokalne zadają sobie znane powszechnie filozoficzne pytania o to „gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy i jak tam dotrzemy?”. Tym samym planowanie strategiczne rozwoju lokalnego wymaga głębokiego spojrzenia do wewnątrz organizacji, szerokiego spojrzenia na zewnątrz gminy oraz długiego spojrzenia w przyszłość4. Pojęcie strategii przeplata się w większości definicji planowania strategicznego, bo i jest ona jego immanentnym elementem i kwintesencją. Istota strategii może być ujmowana poprzez dwa podejścia: podmiotowe i przedmiotowe. W ujęciu podmiotowym strategia oznacza zbiór zasad (kryteriów) determinujących proces podejmowania decyzji kluczowych dla rozwoju gminy. Przedmiotowe podejście do strategii ukazuje ją jako spójny zbiór rozwiązań (wynikających z zastosowania zasad podmiotowych) określających charakter działań podejmowanych przez władze lokalne teraz i w przyszłości. Na zbiór rozstrzygnięć o charakterze przedmiotowym składają się decyzje dotyczące kolejno wizji, priorytetowych domen aktywności, kluczowych problemów, kierunków, celów, przedsięwzięć oraz systemu kontroli podejmowanych działań5. Strategia jest ogólnym programem określania celów i zamierzeń organizacji oraz przyjęcia kierunków działania, z uwzględnieniem reakcji na otoczenia, Odpowiada ona na pytanie o główne i szczegółowe cele działania oraz co powinno być zrobione i kiedy, jakich należy spodziewać się rezultatów. Strategia jest jakościową koncepcja przyszłości, zbiorem celów i zadań oraz głównych przedsięwzięć organizacyjnych w powiązaniu z zasobami, układem decyzji i skupieniem wysiłków na jej realizację. Jej opracowanie uprzedza działania podejmowane na rzecz rozwoju lokalnego6. Będąc - obok struktury, procedur oraz kultury organizacyjnej - jednym z instrumentów zarządzania strategia jest zawsze funkcją władzy, co oznacza konieczność zaangażowania władz lokalnych w proces jej opracowania i wdrożenia7. Odpowiadając na podstawowe pytanie o to, co należy zrobić, aby w przyszłości funkcjonować i 3 Crosby B.L. Strategic Planning and Stategic Management: What are they and how they are different? USIAD Implementing Policy Change Project, Technical Notes, No. 1, Washington 1991, s. 2. 4 Ziółkowski M. Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym, op. cit. s. 63 5 Biniecki J., Szczupak B. Strategie rozwoju lokalnego (w:) Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym i regionalnym. Klasik A., Kuźnik F. (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2001, s. 63-64. 6 Potoczek A. Polityka regionalna i gospodarka przestrzenna. Agencja TNOiK i Centrum Kształcenia i Doskonalenia Kujawscy, Toruń 2003, s. 104 7 Bończak Kucharczyk E., Herbst K., Chmura K. op. cit., s. 111. 45 rozwijać się dla optymalnego zaspokojenia zbiorowych potrzeb mieszkańców strategia staje się podstawą prowadzenia polityki władz lokalnych8. Powinna być ona realizowana w ścisłej współpracy z pozostałymi podmiotami gospodarki lokalnej, która to przy założeniu maksymalnego wykorzystania potencjału lokalnego przyniesie realizację założonych celów rozwoju. Strategia służy ustaleniu podstawowych długoterminowych celów organizacji oraz przyjęciu kierunków działania i przydziałowi zasobów do osiągnięcia tych celów. Planowanie strategiczne należy traktować jako świadomy, systematyczny i ukierunkowany na przyszłość proces przygotowywania i podejmowania – przez władze samorządowe – decyzji dotyczących przyszłego poziomu rozwoju gminy, stopnia zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnej oraz koordynacji i integracji działań podejmowanych dla realizacji przyjętego planu, uwzględniających zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania rozwojowe. Jest to etap strategicznych wyborów wizji organizacji oraz długoterminowych modelu celów jej działania, organizacji, których stanowiących efektem jest kwintesencję określenie zarządzania strategicznego, ponieważ prowadzących do urzeczywistnienia wizji przyszłego stanu gminy. Ta właśnie wizja w wyniku przeprowadzonych prac nad Strategią Rozwoju Gminy Wyszki przybrała następującą postać: Wizja Gminy Wyszki Gmina Wyszki atrakcyjnym miejscem zamieszkania - ośrodkiem rozwoju aktywności zawodowej, gospodarczej i obywatelskiej mieszkańców. Wizja jest przyszłym pożądanym stanem, do którego osiągnięcia dążyć powinny wszystkie podmioty gospodarki lokalnej. Na drodze tej powinny być one niesione misją, odzwierciedlającą podstawowe wartości, którymi kierować się będą w procesie dochodzenia do osiągnięcia przyjętej wizji przyszłości. Misja: Sprawnie zarządzana Gmina, racjonalnie i skutecznie wykorzystująca lokalne zasoby dla kreowania i stymulowania procesów wielofunkcyjnego rozwoju obszaru. 8 Ziółkowski M. Proces formułowania strategii rozwoju gminy. Instytut Przedsiębiorczości i Samorządności, Warszawa 2000, s. 13 46 Urzeczywistnienie przyjętej misji nastąpi poprzez realizację trzech, równorzędnych i wzajemnie powiązanych ze sobą celów strategicznych rozwoju Gminy Wyszki: Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel zostanie osiągnięty poprzez wdrożenie następujących programów operacyjnych: A.1. Wsparcie tworzenia nowych przedsiębiorstw A.2. Pozyskanie inwestorów zewnętrznych A.3. Rozwój sieci instytucji obsługi rolnictwa A.4. Tworzenie grup producenckich A.5. Rozwój gospodarstw ekologicznych A.6. Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej A.7. Rozwój agroturystyki A.8. Estetyzacja Gminy A.9. Ochrona walorów ekologicznych środowiska naturalnego Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel zostanie osiągnięty poprzez wdrożenie następujących programów operacyjnych: B.1. Modernizacja dróg gminnych B.2. Budowa kanalizacji sanitarnej B.3. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków B.4. Modernizacja i rozwój sieci wodociągowej B.5. Rozwój infrastruktury energetycznej B.6. Rozbudowa infrastruktury zaopatrzenia w gaz ziemny B.7. Rozbudowa infrastruktury społecznej B.8. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego B.9. Racjonalizacja gospodarki odpadami Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel zostanie osiągnięty poprzez wdrożenie następujących programów operacyjnych: 47 C.1. Program lokalnego rynku pracy C.2. Edukacja wiejska C.3. Promocja postaw przedsiębiorczych C.4. Aktywna społeczność lokalna C.5. Polityka promocyjna Gminy C.6. Pozyskanie funduszy pomocowych C.7. Wdrożenie nowoczesnych metod zarządzania rozwojem lokalnym C.9. Inicjatywa LEADER C.9 Rozwój współpracy zagranicznej 2. Powiązanie Strategii z krajowymi dokumentami strategicznymi Strategiczne cele rozwoju Gminy Wyszki są zgodne z – określonymi w Narodowej Strategii Spójności – celami: − Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej − Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej − Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich Strategia Rozwoju Gminy przyczynia się do realizacji celu główne Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego: Zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego i tworzenie nowych pozarolniczych miejsc pracy przy poszanowaniu i zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego regionu, a w szczególności realizuje cel szczegółowy Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej województwa. Programy operacyjne oraz projekty kluczowe przyczyniają się do osiągnięcia następujących celów Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego: − Cel 1: Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej województwa − Cel 2: Rozwój zasobów ludzkich zgodnie z potrzebami rynku pracy − Cel 4: Ochrona środowiska naturalnego − Cel 5: Rozwój turystyki z wykorzystaniem walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego − Cel 7: Rozwój rolnictwa i tworzenie warunków wielofunkcyjnego rozwoju wsi. 48 Strategia wpisuje się również w realizację następujących priorytetów i działań Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego: Priorytet I. Infrastruktura techniczna − Działanie 1. Rozwój systemu transportowego województwa − Działanie 2. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego − Działanie 3. Rozwój systemów zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz usuwania i unieszkodliwiania odpadów stałych − Działanie 4. Rozwój systemów energetycznych Priorytet II. Infrastruktura społeczna − Działanie 2. Rozwój kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego − Działanie 3. Rozwój sportu i rekreacji − Działanie 4. Rozwój szkolnictwa Priorytet III. Baza ekonomiczna − Działanie 1. Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich − Działanie 3. Wsparcie przedsiębiorczości − Działanie 6. Rozwój kadr gospodarki regionu, w tym kształcenia ustawicznego 49 Część IV PROGRAMY OPERACYJNE 50 PROGRAM OPERACYJNY A.1. Wsparcie tworzenia nowych przedsiębiorstw Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości i powstawania nowych miejsc pracy poza rolnictwem Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, ośrodek doradztwa rolniczego, PUP Zadania: - zadanie A.1.1. Dostosowanie polityki przestrzennej pod względem wymagań potencjalnych inwestorów - zadanie A.1.2. Punkt Informacji dla przedsiębiorców Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zakładanych firm, - liczba udzielonych informacji Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, Program Operacyjny Kapitał Ludzki 51 PROGRAM OPERACYJNY A.2. Pozyskanie inwestorów zewnętrznych Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Zwiększenie ilości podmiotów gospodarczych na terenie Gminy, o nieuciążliwej działalności gospodarczej, co przyczyni się do zmniejszenia bezrobocia i wzrostu dochodów mieszkańców oraz budżetu Gminy. Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, lokalni przedsiębiorcy, Powiatowy Urząd Pracy; Zadania: - zadanie A.2.1. Zabezpieczenie i promocja oferty inwestycyjnej - zadanie A.2.2. Intensyfikacja działań marketingowych - zadanie A.2.3. Prezentacja oferty i podjęcie negocjacji z potencjalnymi inwestor-rami. Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba nowych podmiotów gospodarczych - liczba utworzonych miejsc pracy - plan promocji Gminy Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, środki inwestorów, pozabudżetowe środki pomocowe 52 PROGRAM OPERACYJNY A.3. Rozwój sieci instytucji obsługi rolnictwa Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Zapewnienie producentom rolnym dogodnego dostępu do usług, urządzeń i organizacji otoczenia rolnictwa Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, instytucje obsługi rolnictwa Zadania: − zadanie A.3.1. Rozwój bazy przechowalniczej − zadanie A.3.2. Doradztwo i kształcenie zawodowe − zadanie A.3.3. Przetwórstwo − zadanie A.3.4. Wzrost dostępu do usług weterynaryjnych Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - ilość instytucji otoczenia rolnictwa funkcjonujących na terenie Gminy - liczba podmiotów korzystających ze świadczonych usług Źródła finansowania zadań: Środki zainteresowanych podmiotów, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego 53 PROGRAM OPERACYJNY A.4. Tworzenie grup producenckich Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Wsparcie samoorganizowania się rolników dla ochrony i reprezentacji ich interesów zawodowych Podmioty zaangażowane w realizację programu: zainteresowani rolnicy, Wójt Gminy, organizacje zawodowe rolników, instytucje otoczenia rolnictwa Zadania: - zadanie A.4.1. Przeprowadzenie kampanii informacyjnej wśród rolników na temat specyfiki i korzyści odnoszonych dzięki zorganizowaniu się w grupy producenckie - zadanie A.4.2. Opracowanie koncepcji funkcjonowania grup(-y) - zadanie A.4.3. Zorganizowanie i rozpoczęcie działalności - zadanie A.4.4 Marketing produktów oferowanych przez powstałe grupy producenckie Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - Ilość uczestników spotkań informacyjnych i szkoleń - Ilość powstałych grup producenckich Źródła finansowania zadań: Środki zainteresowanych rolników, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 54 PROGRAM OPERACYJNY A.5. Rozwój gospodarstw ekologicznych Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Stworzenie szansy specjalizacji gospodarstw rolnych w produkcji żywności czystej ekologicznie Podmioty zaangażowane w realizację programu: zainteresowani rolnicy, instytucje otoczenia rolnictwa Zadania: - zadanie A.5.1. Zainteresowanie rolników zmianą specjalizacji produkcji rolnej - zadanie A.5.2. Analiza popytu na żywność czystą ekologicznie - zadanie A.5.3. Dostarczenie zainteresowanym rolnikom wiedzy i umiejętności w zakresie produkcji ekologicznej - zadanie A.5.4. Marketing wytworzonych produktów Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba rolników uczestniczących w programie - wykonana analiza rynku na żywność ekologiczną Źródła finansowania zadań: środki zainteresowanych rolników, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska 55 PROGRAM OPERACYJNY A.6. Rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Zapewnienie atrakcyjnej i zdywersyfikowanej oferty rekreacyjno – sportowej odpowiadającej oczekiwaniom mieszkańców i turystów Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, podmioty gospodarcze, inwestorzy zewnętrzni Zadania: − zadanie A.6.1 Opracowanie listy projektów inwestycyjnych − zadanie A.6.2 Ustalenie harmonogramu realizacji zadań − zadanie A.6.3 Realizacja inwestycji Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba nowych inwestycji - kubatura nowopowstałych obiektów - kubatura zmodernizowanych obiektów, - liczba użytkowników Źródła finansowania zadań: Środki zainteresowanych podmiotów, Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, budżet gminy, budżet państwa 56 PROGRAM OPERACYJNY A.7. Rozwój agroturystyki Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Wspieranie generowania dodatkowych źródeł dochodu mieszkańców poprzez wykorzystanie atrakcji przyrodniczych Gminy i obsługę ruchu turystycznego Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, zainteresowani rolnicy, instytucje otoczenia rolnictwa Zadania: - zadanie A.7.1. Identyfikacja infrastruktury do potencjalnego wykorzystania na potrzeby tworzenia bazy agroturystycznej - zadanie A.7.2. Popularyzacja formy gospodarstwa agroturystycznego - zadanie A.7.3. Promocja gospodarstw agroturystycznych Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - ilość gospodarstw agroturystycznych na terenie Gminy - liczba turystów korzystających z tej formy wypoczynku Źródła finansowania zadań: środki osób zainteresowanych, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 57 A.8. PROGRAM OPERACYJNY Estetyzacja Gminy Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Poprawa wizerunku obszaru poprzez odnowę przestrzeni wiejskiej Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, administratorzy obiektów, właściciele nieruchomości Zadania: - zadanie A.8.1. Opracowanie programu - zadanie A.8.2. Wykonanie szczegółowych rozwiązań projektowych - zadanie A.8.3. Realizacja projektów szczegółowych Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zrealizowanych projektów - parametry techniczne powstałej i zmodernizowanej infrastruktury Źródła finansowania zadań: środki osób zainteresowanych, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe 58 PROGRAM OPERACYJNY A.9. Ochrona walorów środowiska naturalnego Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny A Rozwój bazy ekonomicznej Gminy Cel realizacji programu: Zachowanie podstawowych elementów systemu przyrodniczego gminy oraz ochrona i wzbogacanie jego walorów ekologicznych i wartości użytkowych. Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, organizacje ekologiczne Zadania: − zadanie A.9.1. Ochrona wód powierzchniowych − zadanie A.9.2. Ochrona powietrza atmosferycznego − zadanie A.9.3. Ochrona powierzchni ziemi przed zanieczyszczeniami − zadanie A.9.4. Ograniczenie hałasu Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - klasa czystości wód - poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego - długość sieci oraz ilość przyłączy kanalizacji sanitarnej - poziom hałasu Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, budżet państwa 59 PROGRAM OPERACYJNY B.1. Modernizacja dróg gminnych Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Zapewnienie dostępności i spójności komunikacyjnej Gminy oraz poprawa warunków jazdy i bezpieczeństwa ruchu drogowego. Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy Zadania: − zadanie B.1.1. Określenie potrzeb − zadanie B.1.2. Opracowanie harmonogramu inwestycji − zadanie B.1.3. Wdrożenie harmonogramu Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - ilość kilometrów zmodernizowanej nawierzchni - czas przejazdu - natężenie ruchu - średnia prędkość - wzrost bezpieczeństwa podróży Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Operacyjny Polska – Białoruś – Ukraina, pozabudżetowe środki pomocowe, budżet państwa 60 PROGRAM OPERACYJNY B.2. Budowa kanalizacji sanitarnej Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Zapewnienie kontroli nad gospodarką ściekową, ochrona środowiska naturalnego, poprawa warunków życia mieszkańców Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, mieszkańcy Zadania: − zadanie B.2.1. Weryfikacja zgodności z miejscowym planem zagospodarowania terenu − zadanie B.2.2. Opracowanie dokumentacji technicznej − zadanie B.2.3. Wydanie pozwolenia na budowę - zadanie B.2.4. Przeprowadzenie przetargu Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - długość sieci kanalizacyjnej - liczba przyłączy - ilość ścieków bytowych odprowadzanych poprzez sieć kanalizacyjną Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, wpłaty mieszkańców, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Operacyjny Polska – Białoruś – Ukraina, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, budżet państwa 61 PROGRAM OPERACYJNY B.3. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Zapewnienie kontroli nad gospodarką ściekową, ochrona środowiska naturalnego, poprawa warunków życia mieszkańców Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, mieszkańcy Zadania: − zadanie B.3.1. Stworzenie banku projektów − zadanie B.3.2. Opracowanie dokumentacji technicznej − zadanie B.3.3. Wydanie pozwolenia na budowę - zadanie B.3.4. Przeprowadzenie przetargu Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba wybudowanych oczyszczalni - ilość ścieków bytowych odprowadzanych poprzez sieć kanalizacyjną Źródła finansowania zadań: wpłaty mieszkańców, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013; pozabudżetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, budżet państwa 62 PROGRAM OPERACYJNY B.4. Modernizacja i rozwój sieci wodociągowej Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Zapewnienie społeczności lokalnej dostaw wody w ilościach zaspokajających potrzeby i o jakości zgodnej z obowiązującymi standardami w tym zakresie Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, mieszkańcy Zadania: − zadanie B.4.1. Weryfikacja zgodności z miejscowym planem zagospodarowania terenu − zadanie B.4.2. Opracowanie dokumentacji technicznej − zadanie B.4.3. Uruchomienie procesów inwestycyjnych Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - długość sieci wodociągowej, - liczba przyłączy wodociągowych, - pobór wody przez nowych odbiorców Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, fundusze ochrony środowiska, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Operacyjny Polska – Białoruś – Ukraina, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, budżet państwa 63 PROGRAM OPERACYJNY B.5. Rozwój infrastruktury energetycznej Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Zapewnienie dostaw energii o jakości i wielkości zaspokajającej lokalne potrzeby Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, Zakład Energetyczny Białystok S.A. Zadania: - zadanie B.5.1. Oszacowanie potrzeb w zakresie rozwoju infrastruktury energetycznej - zadanie B.5.2. Opracowanie programu inwestycyjnego - zadanie B.5.3. Realizacja wybranych projektów Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zrealizowanych projektów - moc dostarczona odbiorcom Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, fundusze ochrony środowiska, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, budżet państwa, środki ZEB S.A. 64 PROGRAM OPERACYJNY B.6. Rozbudowa infrastruktury społecznej Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Poprawa warunków życia mieszkańców poprzez zapewnienie dostępności do wysokiej jakości infrastruktury edukacyjnej, kulturalnej, zdrowotnej i opieki społecznej Podmioty zaangażowane w realizację programu: mieszkańcy, Wójt Gminy Zadania: - zadanie B.6.1. Identyfikacja projektów - zadanie B.6.2. Przygotowanie procesów inwestycyjnych - zadanie B.6.3. Realizacja inwestycji Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba zrealizowanych projektów - kubatura zmodernizowanych obiektów Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, Program Operacyjny Polska – Białoruś - Ukraina 65 PROGRAM OPERACYJNY B.7. Rozbudowa infrastruktury zaopatrzenia w gaz ziemny Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Zapewnienie mieszkańcom obszaru ekologicznego paliwa do celów grzewczych oraz poprawa warunków życia mieszkańców. Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, P.P. Polskie Górnictwo Gazowe i Naftowe, stowarzyszenia i związki gmin. Zadania: − zadanie B.7.1. Opracowanie programu gazyfikacji − zadanie B.7.2. Przygotowanie procesu inwestycyjnego − zadanie B.7.3. Realizacja inwestycji Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - ilość kilometrów sieci rozdzielczej - ilość połączeń do domów mieszkalnych - liczba odbiorców gazu - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń środowiska Źródła finansowania zadań: środki P.P. Polskie Górnictwo Gazowe i Naftowe S.A., budżet Gminy, pozabudżetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska, budżety związków i stowarzyszeń gmin, 66 PROGRAM OPERACYJNY B.8. Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Promocja i wdrożenie rozwiązań teleinformatycznych i wykorzystania Internetu dla rozwoju mieszkańców Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, przedsiębiorstwa branży teleinformatycznej Zadania: − zadanie B.8.1. Określenie możliwych wdrożeń technik teleinformatycznych na terenie Gminy − zadanie B.8.2. Identyfikacja konkretnych projektów wdrożeń − zadanie B.8.3. Wdrożenie projektów Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba wdrożonych projektów - liczba użytkowników Internetu w Gminie Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, środki mieszkańców, środki przedsiębiorstw, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, 67 PROGRAM OPERACYJNY B.9. Racjonalizacja gospodarki odpadami Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny B Rozbudowa infrastruktury technicznej Cel realizacji programu: Dostosowanie lokalnej gospodarki odpadami do rosnących wymogów i standardów w tym zakresie Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, Związek Gmin Puszczy Białowieskiej Zadania: − zadanie B.9.1. Promocja systemu selektywnej zbiórki odpadów wśród mieszkańców Gminy − zadanie B.9.2. Zwiększenie zakresu zbiórki odpadów − zadanie B.9.3. Udział w budowie zakładu odzysku odpadów w ramach Związku Gmin Puszczy Białowieskiej Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba ludności objętej systemem odbioru odpadów - ilość odzyskiwanych odpadów Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, budżet Związku Gmin Puszczy Białowieskiej, środki mieszkańców, środki przedsiębiorstw, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego, pozabudżetowe środki pomocowe, 68 PROGRAM OPERACYJNY C.1. Program lokalnego rynku pracy Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Rozwój dialogu społecznego i form partnerstwa publiczno – prywatnego dla wsparcia procesu tworzenia miejsc pracy. Podmioty zaangażowane w realizację programu: mieszkańcy, przedsiębiorcy, Wójt Gminy, urzędy pracy, eksperci Zadania: - zadanie C.1.1. Stworzenie lokalnego partnerstwa na rzecz tworzenia miejsc pracy - zadanie C.1.2. Identyfikacja możliwych instrumentów kreowania wzrostu zatrudnienia - zadanie C.1.3. Opracowanie planu działań na rzecz zatrudnienia - zadanie C.1.4. Realizacja planu Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba osób zaangażowanych w realizację programu - liczba osób uczestniczących w poszczególnych przedsięwzięciach - liczba powstałych/utrzymanych miejsc pracy Źródła finansowania zadań: środki przedsiębiorców, budżet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe 69 C.2. PROGRAM OPERACYJNY Edukacja wiejska Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Zmniejszenie barier w dostępie mieszkańców do oferty edukacyjnej, kulturalnej, informacyjnej i sportowej. Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, placówki oświatowe, organizacje gospodarcze, organizacje pozarządowe, mieszkańcy Zadania: − zadanie C.2.1. Analiza potrzeb edukacyjnych mieszkańców − zadanie C.2.2. Określenie niezbędnej oferty edukacyjnej − zadanie C.2.3. Przygotowanie koncepcji projektów − zadanie C.2.4. Realizacja projektów Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba inicjatyw edukacyjnych - liczba uczestników szkoleń, - wzrost kwalifikacji zawodowych i osobistych mieszkańców, Źródła finansowania zadań: Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, środki zainteresowanych przedsiębiorców, budżet Gminy 70 PROGRAM OPERACYJNY C.3. Promocja postaw przedsiębiorczych Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Wsparcie rozwoju przedsiębiorczości i tworzenia nowych podmiotów gospodarczych Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, placówki oświatowe, organizacje gospodarcze Zadania: − zadanie C.3.1. Zorganizowanie inicjatywy na rzecz kreowania przedsiębiorczości − zadanie C.3.2. Opracowanie programu działań − zadanie C.3.3. Pozyskanie funduszy na realizację programu − zadanie C.3.4. Wdrożenie programu Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba uczestników programu - realizacja budżetu programu - liczba osób podejmujących indywidualną działalność gospodarczą Źródła finansowania zadań: Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, pozabudżetowe środki pomocowe, środki zainteresowanych przedsiębiorców, budżet Gminy 71 PROGRAM OPERACYJNY C.4. Aktywna społeczność lokalna Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Poprawa konkurencyjności obszaru dzięki zacieśnieniu więzi międzyludzkich oraz rozwojowi form współpracy w gospodarce lokalnej Podmioty zaangażowane w realizację programu: instytucje edukacyjno – szkoleniowe, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, związki wyznaniowe, Wójt Gminy, samorządy wiejskie Zadania: − zadanie C.4.1. Opracowanie programu wsparcia kapitału społecznego − zadanie C.4.2. Pozyskanie środków finansowych − zadanie C.4.3. Wdrożenie programu Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - liczba osób objętych programem - wyniki badań grupy docelowej Źródła finansowania zadań: Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, środki sektora pozarządowego, budżet Gminy, pozabudżetowe środki pomocowe, fundusze ochrony środowiska 72 PROGRAM OPERACYJNY C.5. Polityka promocyjna Gminy Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Intensyfikacja i wzrost efektywności działań promocyjnych Gminy. Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, lokalne podmioty gospodarcze, samorządy wiejskie, organizacje pozarządowe Zadania: - zadanie C.5.1. Analiza dotychczasowych działań promocyjnych Gminy. - zadanie C.5.2. Opracowanie oferty promocyjnej Gminy. - zadanie C.5.3. Określenie adresatów przekazu promocyjnego. - zadanie C.5.4. Ustalenie wskaźników pomiaru skuteczności działań promocyjnych - zadanie C.5.5. Wdrożenie programu promocji Gminy Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - raport o działaniach i możliwościach promocyjnych Gminy - oferta promocyjna - lista adresatów przekazu - zidentyfikowane wskaźniki pomiaru skuteczności działań promocyjnych Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, środki lokalnych podmiotów gospodarczych, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, 73 PROGRAM OPERACYJNY C.6. Pozyskanie funduszy pomocowych Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Podwyższenie dochodów Gminy poprzez pozyskanie środków finansowych z zewnętrznych źródeł finansowania Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, eksperci, organizacje pozarządowe Zadania: - zadanie C.6.1. Zebranie informacji na temat dostępnych źródeł finansowania - zadanie C.6.2. Wybór inwestycji do współfinansowania ze środków pomocowych - zadanie C.6.3. Wykonanie dokumentacji technicznej - zadanie C.6.4. Opracowanie studiów i niezbędnych analiz - zadanie C.6.5. Zabezpieczenie środków finansowych jako wkładu własnego − zadania C.6.6. Złożenie wniosków wraz z dokumentacją Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - bank projektów do współfinansowania - przygotowana dokumentacja - ilość złożonych wniosków - wysokość pozyskanych środków Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, 74 PROGRAM OPERACYJNY C.7. Wdrożenie nowoczesnych metod zarządzania Gminą Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Poprawa efektywności i wydajności zarządzania gospodarką lokalną Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, Zadania: - zadanie C.7.1. Identyfikacja podstawowych procesów zarządzania - zadanie C.7.2. Identyfikacja procesów pomocniczych - zadanie C.7.3. Analiza procesów i ich optymalizacja − zadanie C.7.4. Określenie metod i narzędzi zarządzania właściwych do wdroże-nia na poziomie lokalnym − zadanie C.7.5. Adaptacja i wdrożenie wybranych metod zarządzania Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - czas podejmowania decyzji - satysfakcja klientów/interesantów - oszczędności na kosztach procesów Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, 75 PROGRAM OPERACYJNY C.8. Inicjatywa LEADER Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Cel realizacji programu: Rozwój form partnerstwa publiczno – prywatno – społecznego dla wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, władze gmin sąsiednich, partnerzy społeczni i gospodarczy Zadania: - zadanie C.8.1. Przystąpienie Gminy do Lokalnej Grupy Działania - zadanie C.8.2. Aktywizacja partnerów lokalnych - zadanie C.8.3. Identyfikacja lokalnych projektów typu LEADER - zadanie C.8.4. Opracowanie lokalnej strategii rozwoju - zadanie C.8.5 Realizacja strategii i projektów Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - stworzone partnerstwo międzysektorowe na poziomie ponadlokalnym - opracowana lokalna strategia rozwoju obszaru Lokalnej Grupy Działania - liczba projektów zrealizowanych w ramach LEADER na terenie Gminy Źródła finansowania zadań: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, budżet Gminy 76 PROGRAM OPERACYJNY C.9. Rozwój współpracy zagranicznej Termin realizacji: 2007-2013 Cel strategiczny C Poprawa lokalnego kapitału ludzkiego Podmioty zaangażowane w realizację programu: Wójt Gminy, partnerzy zagraniczni Zadania: − zadanie C.9.1. Określenie profilu i przedmiotu potencjalnej współpracy oraz krajów pochodzenia partnerów − zadanie C.9.2. Przygotowanie i rozesłanie propozycji współpracy − zadanie C.9.3. Identyfikacja programów współfinansujących współpracę zagra-niczną − zadanie C.9.4. Podpisanie porozumień o współpracy Wskaźniki i rezultaty realizacji programu: - podpisane porozumienia o współpracy - liczba wspólnych przedsięwzięć - liczba adresatów wspólnych działań Źródła finansowania zadań: budżet Gminy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program Operacyjny Polska - Białoruś - Ukraina, Program Operacyjny Polska - Litwa, Program Operacyjny Polska - Litwa - Rosja, pozabudżetowe środki pomocowe, środki partnerów zagranicznych, środki zainteresowanych podmiotów gospodarczych 77 Część V PROJEKTY KLUCZOWE 78 Kategoria projektów kluczowych oznacza projekty najważniejsze dla rozwiązania podstawowych problemów Gminy Wyszki. Podstawą ich identyfikacji były budżet Gminy wraz z wieloletnim programem inwestycyjnym. Drugim kryterium była sprawa własności efektów projektu, która powinna pozostać gminną. Natomiast trzecim kryterium była dostępność dofinansowania poszczególnych zadań ze środków funduszy pomocowych Unii Europejskiej. Lista projektów kluczowych zawiera: − nazwę zadania, − okres realizacji projektu, − wartość projektu, − przyporządkowanie właściwemu programowi operacyjnemu Strategii − potencjalne źródła dofinansowania projektu. W kategorii potencjalnych źródeł dofinansowania zidentyfikowane zostały działania i priorytety właściwych programów operacyjnych zapewniających środki na ich dofinansowanie. Główne źródła pomocy dla realizacji projektów kluczowych to: − Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego 20007-2013 (RPOWP) współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach celu „Konwergencja” polityki Spójności Unii Europejskiej − Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 (PROW) współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i Rozwoju Obszarów Wiejskich. − Program Operacyjny Polska - Białoruś - Ukraina 2007-2013 (POPBU) współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa w ramach Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej. 79 Wartość Zadania (PLN) Nazwa projektu Okres realizacji 1. Budowa wodociągu Wyszki – Zdrojki, Kowale – Łubice, Warpechy Stare – Łuczaje i odcinek w m. Warpechy Stare 2008 329 000,00 B.4. Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) 2. Kanalizacja wsi Wólka Pietkowska 2008 617 200,00 B.2. Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) 3. Dofinansowanie przebudowy drogi powiatowej Nr 1576B odcinek od miejscowości Samułki Duże do szosy Wyszki – Strabla 2008 300 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 4. Modernizacja drogi gminnej Samułki Małe – Łapcie – Mulawicze 2008 2 601 200,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 5. Modernizacja drogi Mierzwin – Olszewo 2008 229 420,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 6. Współfinansowanie projektu „Szlak wodny Górnej Narwi”, plaża i infrastruktura w m. Strabla – Łyse 2008 309 600,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 7. Zagospodarowanie centrum miejscowości Topczewo (chodniki, remont świetlicy i zagospodarowanie posesji, urządzenie boiska i wyposażenie) 2008 315 000,00 A.8. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 8. Zakup samochodu dla Ochotniczej Straży Pożarnej w Niewinie Borowym, Zalesiu, Godziebach, Bujnowie 2008-2011 200 000,00 B.7. Działanie Leader (PROW) 9. Kanalizacja wsi Topczewo 2007-2009 1 530 000,00 B.2. Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) 10. Modernizacja oświetlenia ulicznego na terenie Gminy Wyszki 2007–2012 534 544,00 B.5. Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej (PROW) 11. Dofinansowanie budowy drogi powiatowej - ulicy w miejscowości Malesze 2008 – 2009 505 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 12. Przebudowa ulicy Kolejowej w Strabli Łyse o dł. 2,3 km 2008–2009 714 150,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 13. Modernizacja drogi Górskie – Bogusze – Bagińskie 2008-2009 697 760,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) Lp. Program Operacyjny Potencjalne źródła współfinansowania 80 14. Termomodernizacja budynku mieszkalnego przy szkole w Wyszkach 2008 – 2009 160 000,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 15. Termomodernizacja 6 – rodzinnego budynku mieszkalnego przy ul. Nowej 1 2008 – 2009 118 000,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 16. Termomodernizacja 18 – rodzinnego budynku mieszkalnego w Wyszkach przy ul. Nowej 3 2008 – 2009 218 000,00 B.7. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 17. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Topczewie 2008–2009 118 500,00 B.6. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP) 18. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Wyszkach 2008–2009 265 930,00 B.6. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP) 19. Koordynacja przy tworzeniu szerokopasmowego dostępu do Internetu na terenie gminy 2008-2009 --- B.8. Oś priorytetowa IV: Społeczeństwo Informacyjne (RPOWP) 20. Modernizacja przyszkolnych boisk sportowych 2008-2010 450 000,00 B.6. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 21. Modernizacja drogi gminnej Mulawicze – Olszanica – Warpechy Nowe – Stacewicze 2008–2010 1 134 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 22. Modernizacja świetlic wiejskich 2008-2010 100 000,00 B.6. Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 23. Udział w budowie zakładu odzysku odpadów w ramach Związku Gmin Puszczy Białowieskiej 2008-nast. 45.000.000 wart ogólna zadania B.9. Działanie 5.1. Regionalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) 24. Rozwój Gminnego Ośrodka Kultury, Sportu i Turystyki 2008-2011 90 000,00 B.7. Działanie 6.3. Infrastruktura z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego (RPOWP) Działanie Odnowa i rozwój wsi (PROW) 25. Modernizacja ośrodków zdrowia 2008-2011 --- B.7. Działanie 6.2. Rozwój infrastruktury z zakresu opieki zdrowotnej 26. Racjonalizacja sieci szkół na terenie Gminy Wyszki 2008-2015 150 000,00 B.7. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP) 27. Melioracja użytków rolnych w obrębie zlewni rzeki Bronka i Pulszanka 2008-2015 --- A.9. 28. Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej w Falkach 2009–2010 205 000,00 B.6. Działanie 6.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji (RPOWP) 81 29. Kanalizacja wsi Strabla i Łyse 2009-2010 2 010 000,00 B.2. Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) 30. Modernizacja drogi Niewino Popławskie – Niewino Stare – Niewino Kamieńskie 2009–2011 2 041 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 31. Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach Wyszki i Pulsze z budową biologicznej oczyszczalni oraz budowa gminnego wylewiska ścieków 2010-2013 2 000 000,00 B.2. Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) 32. Modernizacja hydroforni w Wyszkach 2011 500 000,00 B.4. Działanie 5.2. Lokalna infrastruktura ochrony środowiska (RPOWP) Działanie Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej (PROW) Działanie 2.1. Ochrona środowiska w obszarze przygranicznym (POPBU) 33. Modernizacja drogi powiatowej 1577B Osówka- Godzieby- Falki 2012 1 650 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 34. Modernizacja drogi powiatowej 1567 B Wólka Pietkowska - Łukawica 2012 850 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 35. Modernizacja drogi powiatowej 1569 B Zalesie – Wólka Zal.-Olszewo 2013 1 300 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 36. Modernizacja drogi powiatowej 1583B-Szczepany-Niewino Bor.Niew.Leśne – Niew. Popław. 2013-2015 3 900 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 37. Modernizacja drogi powiatowej Falki – Kowale- Warpechy St.-Mieszuki – Warpechy Now.Stołowacz.- dr.1575B 2013-2015 4 500 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 38. Modernizacja drogi wewnętrznej w Zalesiu 2014 430 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 39. Modernizacja drogi w miejscowości Kalinówka od dr. wewn. Nr geod. 90 dalej przez wieś do dr pow. nr 1585B 2014 430 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 40. Modernizacja drogi gminnej nr 107543B Koćmiery od ulicy przez wieś do dr. pow. 1579B 2015 280 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 41. Modernizacja drogi gminnej nr 107542 Tworki od dr. gminnej nr 107532B w kierunku wsi Zakrzewo do dr. pow. nr 1583B 2015 390 000,00 B.1. Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa (RPOWP) Działanie 1.3. Poprawa dostępności obszaru (POPBU) 82 Część VI PROMOCJA, MONITORING I EWALUACJA STRATEGII 83 1. Monitoring Strategii Monitoring jest to element procesu bieżącego zarządzania programami publicznymi, mający na celu zapewnienie prawidłowości i wydajności wdrażania programów finansowanych ze środków publicznych, poprzez zbieranie wiarygodnych danych o tych programach, porównywanie ich z zakładanymi wskaźnikami oraz podejmowanie przy udziale partnerów samorządowych, gospodarczych i społecznych decyzji o zmianach w tych programach. Podstawową funkcją monitoringu i oceny Strategii Rozwoju Gminy jest umożliwienie sprawnego zarządzania jej realizacją poprzez monitorowanie postępów realizacji i oceny skuteczności wdrażanych programów operacyjnych i projektów. Zadanie to obejmuje zarówno monitoring rzeczowy, będący elementem zarządzania poprzez cele określone w programach operacyjnych, jak i monitorowanie wskaźników finansowych będących funkcją zarządzania finansowego programami i projektami. Monitoring jest procesem zbierania, przetwarzania i analizy danych na temat zakresu realizacji celów programu. Dla monitoringu stopnia realizacji strategii ważne jest stworzenie systemu wskaźników, dzięki któremu możliwe byłoby zmierzenie zakresu realizacji strategicznych priorytetów rozwoju Gminy. Ze względu na fakt, iż osiągnięcie celów strategicznych ma nastąpić w wyniku wdrożenia poszczególnych programów operacyjnych i zadań inwestycyjnych, każde z nich zawiera indywidualnie zidentyfikowane rezultaty i mierniki efektów realizacji. To właśnie te wskaźniki będą podstawą do ilościowego i jakościowego monitoringu realizacji Strategii. Jednym z podstawowych elementów systemu monitorowania i ewaluacji Strategii jest system instytucjonalny, w jakim będzie on funkcjonował. W tym celu przed planowaniem procedur i mechanizmów dotyczących monitorowania i oceny Strategii należy nazwać i określić rolę w systemie monitoringu i oceny następujących instytucji uczestniczących w zarządzaniu jej realizacją: • Wójt Gminy, • Rada Gminy, • Sekretarz Gminy, 84 Monitoring Strategii i poszczególnych programów operacyjnych odbywać się będzie na poziomie oceny realizacji poszczególnych zadań. Każde zadanie będzie posiadać kartę oceny realizacji. Karta oceny konstruowana jest na początku opracowywania projektu. Karta oceny realizacji powinna zawierać planowane efekty realizacji w postaci wskaźników ilościowych takich jak: (czas realizacji, liczba osób korzystających, planowane efekty inwestycyjne, itp.). Jednocześnie, osoba odpowiedzialna za realizację projektu przedstawia terminy zbierania informacji niezbędnych do wypełnienia karty oceny realizacji. Bieżąca ocena powinna pozwolić na natychmiastowe dostosowywanie projektów lub ich elementów do zmieniających się warunków zewnętrznych (zmiana partnerów, inne źródła finansowania, zmiana priorytetów). Odpowiedzialność za prowadzenie procedury monitoringu spoczywa na osobach realizujących poszczególne zadania, do których obowiązku będzie należało prowadzenie kart ocen realizacji projektu. Karty oceny składane będą do Sekretarza Gminy, koordynującego monitoring i ewaluację Strategii. Wnioski wynikające z analizy realizacji zadań będą prezentowane w raporcie rocznym. Roczne raporty z postępów w realizacji zapisów Strategii będą zawierać informacje o stanie zaawansowania poszczególnych zadań oraz prezentować poziom osiągniętych wskaźników, a w szczególności: − Postęp we wdrażaniu poszczególnych zadań w nawiązaniu do ich szczegółowych celów wraz z kwantyfikacją osiągniętych wskaźników rezultatów i oddziaływania, − Finansowe wdrażanie pomocy, streszczające dla każdego działania całkowite wydatki faktycznie poniesione przez gminę wraz z wykazem całkowitych płatności otrzymanych ze środków pomocowych i wskaźnikami finansowymi, − Wszelkie zmiany warunków ogólnych istotnych z punktu widzenia wdrażania Strategii, zwłaszcza zmiany głównych trendów społeczno-gospodarczych w gminie, − Działania podjęte przez Urząd Gminy w zakresie zagwarantowania jakości i efektywności wdrażania Strategii, w tym w szczególności w zakresie monitoringu, kontroli finansowej, oceny, znaczących problemów napotkanych w trakcie zarządzania programem, 85 − Działania podjęte w zakresie zagwarantowania zgodności z politykami wspólnotowymi oraz zapewnienia koordynacji pomocy strukturalnej wspólnoty europejskiej. Oprócz wykorzystywania wskaźników ilościowych osiąganych efektów należy zwracać pilną uwagę na społeczny odbiór realizacji Planu i prowadzić szerokie konsultacje społeczne, celem określenia stopnia zadowolenia mieszkańców oraz celowości podejmowanych działań, co wzbogaci system monitoringu Planu o ocenę jakościową oraz zapewni szerszą partycypację społeczną w procesach podejmowania decyzji oraz ich oceny. 2. Ewaluacja Strategii Nieodłącznym, elementem monitorowania postępów realizacji Strategii, jest ewaluacja skuteczności podejmowanych działań, zarówno na podstawie określonych wskaźników rzeczowych, efektywności wykorzystania środków finansowych oraz skuteczności pozyskiwania środków do montażu finansowego, jak również oceny sprawności systemu realizacji Planu. Przez ocenę (ewaluację) polityki, programu lub projektu należy rozumieć określenie wartości polityki, programu lub projektu w odniesieniu do wcześniej zdefiniowanych kryteriów i w oparciu o odpowiednie informacje. Jest to ocena realizacji programów pod względem porównania faktycznych rezultatów z planowanymi, szerszego wpływu społeczno-ekonomicznego (impact assessment) oraz porównania poniesionych nakładów z rezultatami (analiza efektywności). Każdy z projektów wdrażanych w ramach niniejszej Strategii powinien być przedmiotem oceny (ewaluacji) ex-ante oraz ex-post. Ocena (ewaluacja) ex-ante będzie polegała na przygotowaniu analizy kosztów i korzyści (cost-benefit analysis) każdego projektu. Jej przedmiotem będzie ocena rentowności projektu, wymagań w zakresie finansowania zewnętrznego, przychodów z opłat od użytkowników oraz przepływów finansowe z nim związanych. Analizie poddane również zostaną generowane przez projekt efekty społeczno – ekonomiczne dla skonfrontowania ich z nakładami inwestycyjnymi. W tym zakresie dla każdego 86 projektu zidentyfikowane zostaną wskaźniki rentowności inwestycji NPV, IRR i CBR w ujęciu finansowym i ekonomicznym (ENPV, ERR). Głównym celem oceny (ewaluacji) ex-post projektów, będzie ocena ich efektywności i skuteczności, a także sposobu wykorzystania dostępnych środków. Dotyczyć będzie także oceny czynników mających wpływ na sukces lub niepowodzenie danego projektu. Ocena ex-ante i ex-post będzie przeprowadzona na zlecenie urzędu Gminy przez niezależnych ekspertów, obejmując wykorzystanie środków, skuteczność i wydajność pomocy oraz jej oddziaływanie. Ocena ex-post kończy się nie później niż dwa lata po zakończeniu okresu programowania. Główne kryteria ewaluacyjne, które będą stosowane podczas ewaluacji Strategii to: − skuteczność (effectiveness) - pozwalająca określić, czy osiągnięto zakładane cele, − efektywność (efficiency) - polegająca na porównaniu zaangażowanych zasobów z osiągnięciami na poziomie produktów, rezultatów lub oddziaływania programu, − trafność (relevance) - pozwalająca ocenić zgodność celów programu z potrzebami gospodarki lokalnej, − użyteczność (utility) - polegająca na porównaniu potrzeb lokalnych z osiągnięciami danego programu, − trwałość (sustainability) - polegająca na określeniu trwałości efektów programu po zakończeniu jego finansowania. Osobą odpowiedzialną za ewaluację w Urzędzie Gminy jest Sekretarz Gminy, który będzie ściśle w tym zakresie współpracował z Radą Gminy i jej komisjami. Wyniki oceny będą udostępniane mieszkańcom na żądanie. 3. Partnerstwo publiczno - społeczne Zarządzanie rozwojem lokalnym w kontekście partnerstwa sprowadza się do tworzenia właściwych warunków dla aktywności społeczności lokalnej i odnosi się ono do określenia koniecznych zmian i opracowywania efektywnych metod ich wprowadzania. Wymaga to włączenia wielu organizacji i osób w uspołeczniony proces określania priorytetów rozwojowych i ich osiągania przy wsparciu ze strony organizacji oraz zaangażowanych grup, na co składają się: 87 − Wysłuchiwanie i angażowanie lokalnej społeczności, − Tworzenie wizji i kierunku, − Efektywne działanie oparte na partnerstwie, − Doprowadzanie działań do skutku, − Opowiadanie się w obronie społeczności, − Upodmiotowienie lokalnych społeczności, − Odpowiedzialność przed społecznościami, − Efektywne wykorzystanie zasobów społeczności. Elementami kluczowymi tak pojętego partnerstwa są koncentracja na potrzebach społeczności jako całości, zintegrowanie procesów planowania rozwoju w lokalnym systemie instytucjonalnym oraz pełne zaangażowanie, konsultacje i uczestnictwo społeczności oraz organizacji partnerskich w określeniu celów, przygotowaniu Strategii i jej realizacji. Proces przygotowania i realizacji Strategii oparto na następujących zasadach: - Dobrobyt mieszkańców jako najważniejsze dobro, - Koncentracja na wynikach, która wymaga określenia harmonogramu zadań, systemu oceny wyników działań, monitoringu i sprawozdawczości zwrotnej, - Integracja środowisk lokalnych wokół sposobów rozwiązywania problemów, - Zapewnienie uczestnictwa i informacji zwrotnej od mieszkańców, - Dostępność, włączenie, otwartość na potrzeby i problemy jednostek, - Partnerstwo priorytetów równość szans, - Nastawienie na działanie, - Odpowiedzialność i rewizja, - Własność misji i celów rozwojowych Gminy, W skład przedstawicielstwa społeczności lokalnej wchodzą przedsiębiorcy, rolnicy, organizacje pozarządowe, samorząd wiejski oraz instytucje publiczne. Reprezentacja partnerów społecznych jest powołana, informowana i konsultowana w sprawach dotyczących realizacji Planu. Inicjatywy wszystkich projektów i przedsięwzięć pochodzą bezpośrednio od mieszkańców gminy lub też zostały zidentyfikowane podczas konsultacji społecznych przeprowadzanych w formie zebrań wiejskich oraz dyskusji z sołtysami i radnymi podczas odbywanych sesji rady gminy. 88 Partnerzy społeczni i gospodarczy uczestniczą także w procesie wdrażania projektów wynikających z Planu Rozwoju Lokalnego. Wszędzie tam gdzie ich współudział podnosi wartość dodaną projektu są oni włączani w proces konceptualizacji projektu oraz jego realizacji. Ponadto wszyscy partnerzy społeczni i gospodarczy są na bieżąco informowani o pomocy udzielanej z funduszy strukturalnych. 4. Promocja Strategii Działania promocyjne i informacyjne mają na celu przede wszystkim informowanie potencjalnych i aktualnych beneficjentów o możliwościach korzystania ze wsparcia na realizację projektów w ramach Planu Strategii, jak również informowania opinii publicznej o zasięgu i rozmiarze wsparcia wspólnotowego dla poszczególnych projektów oraz o rezultatach tych działań. Odpowiedzialność za rozpowszechnianie informacji o realizowanych projektach oraz rezultatach spoczywa na Sekretarzu Gminy. Głównym jego zadaniem jest rozpowszechnienie informacji o Strategii na szczeblu gminnym oraz ponadgminnym. Osoby i instytucje odpowiedzialne za realizację poszczególnych projektów będą również odpowiedzialne za rozpowszechnianie informacji i promocję. Jednostki te będą wykonywały następujące zadania: − dostarczanie i rozpowszechnianie informacji dotyczących funduszy wspierających projekty realizowane w gminie w ramach Strategii; − dostarczanie i rozpowszechnianie informacji o projektach realizowanych na terenie Gminy w ramach Strategii; − inicjowanie i realizacja dodatkowych działań promocyjnych (akcje informacyjne, itp.). Głównymi kanałami informacyjnymi są: − billboardy i tablice informacyjne umieszczane w miejscu realizacji projektów współfinansowanych ze środków funduszy pomocowych, − strona internetowa, − Biuletyn Informacji Publicznej, − ogłoszenia na tablicy ogłoszeń w Urzędzie Gminy, 89 − informacje prasowe (press release), − informacje przekazywane na sesjach Rady Gminy, − konsultacje w postaci zebrań wiejskich. Działania informacyjne i promocyjne podlegają regularnej ewaluacji oraz ocenie dokonywanej przez Radę Gminy. 90 Spis rysunków Rysunek 1. Schemat organizacyjny Urzędu Gminy w Wyszkach ............................................... 9 Rysunek 2. Zmiany liczby ludności Gminy Wyszki w latach 1995-2006. ................................ 11 Rysunek 3. Sieć drogowa na terenie Gminy Wyszki ................................................................ 27 Rysunek 4. Zmiany w dochodach i wydatkach Gminy Wyszki w latach 1995-2006 ............... 31 Rysunek 5. Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych................................... 34 Rysunek 6. Priorytety działań władz lokalnych wg badań ankietowych mieszkańców............ 42 91 Spis tabel Tabela 1. Zmiany ludności na przestrzenni lat 1946-2006 ........................................................ 10 Tabela 2. Saldo migracji w ruchu wewnętrznym ....................................................................... 12 Tabela 3. Wskaźniki demograficzne dla Gminy Wyszki ........................................................... 12 Tabela 4. Rozmieszczenie ludności na terenie gminy Wyszki .................................................. 13 Tabela 5. Struktura wieku ludności Gminy Wyszki................................................................... 14 Tabela 6. Struktura własnościowa mieszkań na terenie Gminy Wyszki.................................... 15 Tabela 7. Wskaźniki warunków mieszkaniowych na terenie gminy Wyszki ............................ 15 Tabela 8. Czytelnictwo na terenie Gminy Wyszki..................................................................... 18 Tabela 9. Drogi powiatowe na tereni Gminy Wyszki ................................................................ 26 Tabela 10. Stan nawierzchni sieci drogowej na terenie gminy Wyszki ..................................... 27 Tabela 11. Szkolnictwo na terenie Gminy Wyszki .................................................................... 28 Tabela 12. Podstawowe wskaźniki scholaryzacji i komputeryzacji dla Gminy Wyszki ........... 29 Tabela 13. Dochody per capita w 2005 roku ............................................................................. 32 Tabela 14. Struktura własnościowa przedsiębiorstw na terenie Gminy Wyszki........................ 32 Tabela 15. Firmy według branż.................................................................................................. 33 Tabela 16. Struktura obszarowa gospodarstw na terenie Gminy Wyszki .................................. 33 Tabela 17. Struktura użytkowania gruntów na terenie Gminy Wyszki...................................... 34 Tabela 18. Rodzaj i powierzchnia zasiewów ............................................................................. 34 Tabela 19. Struktura gospodarstw wg rodzaju zwierząt............................................................. 35 Tabela 20. Bonitacja gruntów .................................................................................................... 35 Tabela 21. Zatrudnienie na terenie Gminy Wyszki.................................................................... 36 Tabela 22. Struktura wiekowa uczestników badania ankietowego ............................................ 39 Tabela 23. Ocena dostępności usług publicznych wg badań ankietowych ................................ 41 Tabela 24. Hierarchizacja priorytetów działań władz miejskich wg badań ankietowych mieszkańców........................................................................................................................ 41 92