docreligijność i aktywność kobiet w kościele
download 
Reklamacja Transkrypt
religijność i aktywność kobiet w kościele
RELIGIJNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ KOBIET W KOŚCIELE KATOLICKIM W POLSCE Raport z badań Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego na zlecenie Rady Duszpasterstwa Kobiet Konferencji Episkopatu Polski Warszawa 2015 Opracowanie: ks. Wojciech Sadłoń SAC i mgr Robert Stępisiewicz Raport został opracowany w oparciu o badania statystyczne oraz socjologiczne prowadzone przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego: badania kościelnego trzeciego sektora realizowane we współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym, ogólnopolskie badania religijności zrealizowane z Głównym Urzędem Statystycznym w 1991 r. oraz autorskie badanie ISKK w ramach projektu „Religijność Polaków 1991-2012” zrealizowane z grantu Narodowego Centrum Nauki w 2012 r. Istotny udział w powstaniu tego pierwszego w dziejach polskiego Kościoła raportu wniosła dr Maria Rogaczewska. Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego jest pierwszym w Polsce ośrodkiem naukowobadawczym religijności. Założony został w 1972 r. Stale współpracuje z Konferencją Episkopatu Polski oraz Głównym Urzędem Statystycznym. WSTĘP ....................................................................................................................................4 1. POSTAWY RELIGIJNE KOBIET I ICH DYNAMIKA ....................................................................5 2. PRAKTYKI RELIGIJNE KOBIET .............................................................................................12 3. KATOLICKIE ORGANIZACJE KOBIECE ORAZ ŻYCIE KONSEKROWANE KOBIET.......................17 ZAKOŃCZENIE.......................................................................................................................25 WSTĘP Zagadnienie różnic społecznych występujących pomiędzy mężczyznami i kobietami jest w ostatnich latach jednym z najczęściej podejmowanych tematów badawczych w socjologii. Prowadzone są studia, które nie tylko potwierdzają znaną z codziennej obserwacji odmienność ról mężczyzny i kobiety, status społeczny, funkcjonowanie w różnych obszarach życia społecznego, ale również wskazują na fakt, że „społeczne istnienie” mężczyzny i kobiety kształtowane jest – jak wszystkie fakty społeczne – w złożonych procesach historycznospołecznych. Niejednokrotnie wyniki takich socjologicznych badań przenoszone są na grunt filozoficzny i w sposób metodologicznie nieuprawniony stają się podstawą do filozoficznego opisu natury człowieka. Ważny punkt odniesienia dla tych badań określanych jako gender studies zajmuje religia. Autorzy wskazują, że właśnie w religii znajdują się podstawy norm i zasad określających tożsamość oraz role mężczyzny i kobiety w społeczeństwie. Znani badacze wartości Ronald Inglehart i Pippa Norris prowadząc porównawcze badania w kilkudziesięciu krajach świata, odkryli, że różnice w społecznym funkcjonowaniu mężczyzny i kobiety (tzw. nierówność płci) związana jest przede wszystkim z religią1. Ich badania wykazały, że w świecie religia kształtuje nie tylko wartości, ale również wpływa na miejsce kobiet w społeczeństwie, czyli udział kobiet w edukacji, w rynku pracy płatnej oraz reprezentacji parlamentarnej, jak również na przykład poziom alfabetyzacji kobiet2. Wydawać by się mogło, że z tego typu badań powinien wynikać prosty wniosek, że religia stanowi czynnik nierówności płci. Potwierdzeniem tego faktu miałyby być również zachodzące na całym świecie przemiany modernizacyjne, które osłabiają religijność (sekularyzacja) i jednocześnie przyczyniają się do zrównania płci w ich społecznym funkcjonowaniu. Tego typu wnioski, jakoby religia była źródłem nierówności płci, nie są jednak w pełni uzasadnione. Opierają się one bowiem na zbyt daleko posuniętym zrównaniu, niemal utożsamieniu religii oraz elementów kulturowych oraz etnicznych. Religia natomiast chociaż stanowi element kultury, nie jest z nią tożsama. Ponadto tego typu analizy nie uwzględniają istotnej różnicy pomiędzy religiami. Nie ulega natomiast wątpliwości, że w obrębie samej religijności występują pomiędzy mężczyzną i kobietą istotne różnice. Takie różnice nie dotyczą tylko chrześcijaństwa czy Europy. David Voas wskazuje, że takie różnice utrzymują się w krajach nie tylko najbardziej religijnych, ale również tych zsekularyzowanych3. Innymi słowy „luka” pomiędzy religijnością kobiet i mężczyzn, fakt że kobiety są bardziej religijne od mężczyzn jest niezależna od religijności danego kraju. Przyczyn takiego stanu rzeczy prawdopodobnie należy szukać przede wszystkim w psychologii człowieka, w której różnice pomiędzy mężczyzną i kobietą są wyraźne. Różnice w religijności kobiet i mężczyzn dostrzegalne są również w Polsce. Częściowo ma to swoje odzwierciedlenie w samym duszpasterstwie Kościoła katolickiego. Niniejszy raport ma na celu ukazanie w oparciu o wyniki badań empirycznych specyfikę religijności kobiet oraz duszpasterstwa kobiet w Kościele katolickim w Polsce. 1 R. Ingelhart, P. Norris, Rising Tide. Gender Equality and Cultural Change Around the World. Cambridge: Cambridge University Press, 2003. 2 Tamże, s. 69. 3 D. Voas, Modernization and the gender gap in religiosity: Evidence from cross-national European surveys, Kölner Zeitschrift Für Soziologie Und Sozialpsychologie 65/2013, s. 259-283. 1. POSTAWY RELIGIJNE KOBIET I ICH DYNAMIKA Religijność stanowi złożoną cechę każdego człowieka. Przejawia się ona z różnym natężeniem, zależnie od wielu czynników, takich jak na przykład wychowanie, historia oraz doświadczenia życia. Przebiega od braku religijności aż po religijność bardzo żywą i intensywną. Religijność przejawia się również w wielu wymiarach życia człowieka, od najbardziej osobistych i indywidualnych sfer takich jak doświadczenie duchowe, poprzez określoną wiedzę z zakresu teologii, odniesienie do norm i zasad życia wynikających z określonych treści wiary, określone działania i zachowania, przybierające również charakter wspólnotowy, aż po związek oraz uczestnictwo w religijnych instytucjach. Tak rozumiana religijność kobiet w Polsce wyraźnie różni się od religijności mężczyzn i to zarówno w jej natężeniu jak i poszczególnych wymiarach. Tab. 1. Polacy według stosunku do wiary oraz płci Ogółem N=1157 Wiara w Boga Ogółem Niewierzący(a) Obojętny Niezdecydowany(a), ale przywiązany(a) do tradycji religijnej Wierzący(a) Głęboko wierzący(a) 100,0% 2,9% 5,4% 10,3% 60,8% 20,1% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 1,1% 4,1% 7,8% 60,9% 25,6% Mężczyzna N=541 100,0% 4,8% 7,0% 13,1% 60,6% 13,9% χ-kwadrat= 46,108, Źródło: ISKK 2012. Kobiety niemal dwukrotnie częściej niż mężczyźni określają się jako osoby „głęboko wierzące” (26%) oraz znacznie rzadziej jako „niewierzące” lub „obojętne” religijnie (5%) oraz znacznie częściej deklarują wiarę w Boga (93-90%). Tab. 2. Polacy według wiary w siłę, którą można nazwać Bogiem oraz płci Ogółem N=1157 Wiara w Boga Ogółem Tak Nie Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 100,0% 84,4% 7,3% 7,8% 0,5% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 89,6% 4,5% 5,4% 0,5% Mężczyzna N=541 100,0% 78,6% 10,4% 10,5% 0,6% χ-kwadrat=27,496, Źródło: ISKK 2012. Tab. 3. Polacy według wiary w Boga oraz płci Ogółem N=1157 Wiara w Boga Ogółem Tak Nie Trudno powiedzieć 100,0% 89,1% 4,7% 5,6% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 92,7% 2,4% 4,2% Mężczyzna N=541 100,0% 85,0% 7,2% 7,2% Brak odpowiedzi 0,6% 0,6% 0,6% χ-kwadrat=20,585, Źródło: ISKK 2012. Wiara Polek jest również znacznie „pełniejsza” z punktu widzenia teologii chrześcijańskiej, ponieważ częściej obejmuje podstawowe treści chrześcijańskiej chrystologii oraz eschatologii. Tab. 4. Polacy według wiary w karę lub nagrodę po śmierci oraz płci Wiara w nagrodę lub karę po śmierci Ogółem Tak Nie Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi Ogółem N=1157 100,0% 68,9% 13,7% 17,2% 0,3% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 76,0% 9,1% 14,9% 0,0% Mężczyzna N=541 Kobieta N=616 W procentach 100,0% 69,3% 14,8% 15,7% 0,2% Mężczyzna N=541 100,0% 60,8% 18,9% 19,8% 0,6% χ-kwadrat= 37,059, Źródło: ISKK 2012. Tab. 5. Polacy według wiary w piekło oraz płci Ogółem N=1157 Wiara w piekło Ogółem Tak Nie Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 100,0% 64,4% 20,1% 15,2% 0,3% 100,0% 58,8% 26,1% 14,6% 0,6% χ-kwadrat= 24,807, Źródło: ISKK 2012. Tab. 6. Polacy według wiary w bóstwo Chrystusa (Chrystus był Bogiem i człowiekiem) oraz płci Ogółem N=1157 Wiara w Chrystusa Ogółem Tak Nie Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 100,0% 85,5% 8,0% 6,0% 0,6% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 89,6% 5,5% 4,5% 0,3% Mężczyzna N=541 100,0% 80,8% 10,7% 7,6% 0,9% χ-kwadrat= 18,584, Źródło: ISKK 2012. Wiara w życiu Polek stanowi również zdecydowanie większą wartość niż w życiu mężczyzn. 43% kobiet i 30% mężczyzn w Polsce przyznaje wierze bardzo duże znaczenie w życiu. Tab. 7. Polacy według postrzegania wiary jako wartości w życiu oraz płci Wiara jako wartość Ogółem Kobieta Mężczyzna N=1157 Ogółem Brak znaczenia Bardzo małe Małe Duże Bardzo duże Brak odpowiedzi N=616 W procentach 100,0% 2,4% 2,1% 13,8% 38,3% 43,3% 100,0% 4,2% 3,5% 16,5% 38,1% 37,2% 0,5% N=541 100,0% 6,3% 5,0% 19,6% 37,9% 30,1% 0,1% 1,1% χ-kwadrat= 43,229, Źródło: ISKK 2012. Kobiety częściej niż mężczyźni dostrzegają wzrost religijności wraz z biegiem swojego życia. Tab. 8. Polacy według deklarowanej zmianie intensywności wiary oraz płci Kiedy byłeś bardziej religijny? Ogółem Dawniej Obecnie Bez zmian Nie dotyczy Brak odpowiedzi Ogółem Kobieta Mężczyzna N=1157 N=616 N=541 100,00% 28,6% 23,9% 46,3% 0,0% 1,3% 100,00% 35,1% 19,0% 43,3% 0,2% 2,4% W procentach 100,00% 31,6% 21,6% 44,9% 0,1% 1,8% χ-kwadrat= 10,665, Źródło: ISKK 2012. Kobiety charakteryzują się również lepszą wiedzą religijną oraz większym zainteresowaniem poznawczym kwestii religijnych. Tab. 9. Polacy według prawidłowej odpowiedzi na pytanie o liczbę sakramentów oraz płci Ile jest sakramentów świętych? Siedem Ogółem N=1157 Kobieta N=616 W procentach 72,4% Mężczyzna N=541 79,2% 64,7% χ-kwadrat= 37,447, Źródło: ISKK 2012. Tab. 10. Polacy według deklarowanego czytania publikacji religijnych oraz płci Czytam publikacje religijne Ogółem Tak Nie Brak odpowiedzi Ogółem N=1157 Kobieta N=616 W procentach 100,0% 100,0% χ-kwadrat=31,209, Źródło: ISKK 2012. 46,1% 53,4% 0,5% Mężczyzna N=541 53,7% 45,8% 0,5% 100,0% 37,3% 62,1% 0,6% Przewaga religijności kobiet nad mężczyznami przejawia się w jeszcze większym stopniu w akceptacji zasad etyki chrześcijańskiej dotyczącej małżeństwa oraz początków i końca życia człowieka. Tab. 11. Polacy według akceptacji współżycia przed ślubem kościelnym oraz płci Współżycie przed ślubem jest Ogółem Niedopuszczalne To zależy od sytuacji Dopuszczalne Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi Ogółem N=1157 100,0% 30,9% 15,7% 43,8% 8,9% 0,7% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 36,7% 16,2% 37,0% 9,7% 0,3% Mężczyzna N=541 Kobieta N=616 W procentach Mężczyzna N=541 100,0% 24,2% 15,2% 51,6% 7,9% 1,1% χ-kwadrat= 32,270, Źródło: ISKK 2012. Tab. 12. Polacy według akceptacji rozwodu oraz płci Ogółem N=1157 Rozwód jest Ogółem Niedopuszczalny To zależy od sytuacji Dopuszczalny Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 100,0% 43,3% 38,2% 15,4% 2,5% ,6% 100,0% 100,0% 41,2% 35,9% 19,6% 2,6% 0,7% 45,1% 40,3% 11,7% 2,4% 0,5% χ-kwadrat= 14,506, Źródło: ISKK 2012. Tab. 13. Polacy według akceptacji stosowania środków antykoncepcyjnych oraz płci Środki antykoncepcyjne są Ogółem Niedopuszczalne To zależy od sytuacji Dopuszczalne Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi Ogółem N=1157 Kobieta N=616 W procentach 100,0% 27,1% 20,0% 46,7% 5,5% 0,8% Mężczyzna N=541 100,0% 31,0% 21,4% 41,2% 5,5% 0,8% 100,0% 22,6% 18,3% 52,9% 5,5% 0,7% χ-kwadrat= 17,394, Źródło: ISKK 2012. Tab. 14. Polacy według akceptacji aborcji oraz płci Ogółem N=1157 Aborcja jest Ogółem Niedopuszczalna To zależy od sytuacji Dopuszczalna 100,0% 64,6% 25,5% 7,7% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 69,3% 23,2% 5,5% Mężczyzna N=541 100,0% 59,1% 28,1% 10,2% Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 1,9% 0,3% 1,6% 0,3% 2,2% 0,4% χ-kwadrat= 15,943, Źródło: ISKK 2012. Tab. 15. Polacy według akceptacji in vitro oraz płci Ogółem N=1157 In vitro jest Ogółem Niedopuszczalne To zależy od sytuacji Dopuszczalne Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 100,0% 32,1% 26,9% 33,8% 6,1% 1,1% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 34,9% 27,4% 30,5% 6,3% 0,8% Mężczyzna N=541 Kobieta N=616 W procentach 100,0% 34,9% 27,4% 30,5% 6,3% 0,8% Mężczyzna N=541 100,0% 28,8% 26,2% 37,5% 5,9% 1,5% χ-kwadrat= 8,860, Źródło: ISKK 2012. Tab. 16. Polacy według akceptacji eutanazji oraz płci Ogółem N=1157 Eutanazja jest Ogółem Niedopuszczalne To zależy od sytuacji Dopuszczalne Trudno powiedzieć Brak odpowiedzi 100,0% 32,1% 26,9% 33,8% 6,1% 1,1% 100,0% 28,8% 26,2% 37,5% 5,9% 1,5% χ-kwadrat= 31,511, Źródło: ISKK 2012. Kobiety w Polsce są bardziej konserwatywne w sprawach polityczno-społecznych. Na ich preferencje polityczne częściej niż w grupie mężczyzn wpływa wiara. Tab. 17. Polacy według dopuszczalności głosowania na niekatolickiego polityka oraz płci Głosowanie na niekatolickiego kandydata jest dopuszczalne: Ogółem Tak Nie Nie mam zdania Brak odpowiedzi Ogółem N=1157 Kobieta N=616 100,0% 51,5% 24,7% 22,5% 1,3% W procentach 100,0% 47,9% 29,1% 21,9% 1,1% Mężczyzna N=541 100,0% 55,6% 19,8% 23,1% 1,5% χ-kwadrat= 13,834, Źródło: ISKK 2012. Jednak największe różnice w religijności kobiet i mężczyzn dotyczą tzw. wymiaru doświadczeniowego wiary, czyli duchowo-emocjonalnego sposobu przeżywania wiary. Przejawiają się one w przekonaniu, że Bóg pozwala się doświadczać człowiekowi, że wiara daje poczucie bezpieczeństwa oraz że liturgia jest przeżyciem. Tab. 18. Polacy według deklaracji, że w trudnych sytuacjach tylko wiara może dać poczucie bezpieczeństwa oraz płci Wiara może dać poczucie bezpieczeństwa Ogółem tak, tylko wiara tak, chociaż nie tylko wiara to zależy od sytuacji nie trudno powiedzieć brak odpowiedzi Ogółem Kobieta Mężczyzna N=1157 N=616 W procentach N=541 100,0% 100,0% 100,0% 29,7% 45,3% 34,3% 47,2% 24,6% 43,1% 17,2% 5,8% 1,9% 0,1% 15,1% 2,3% 1,0% 0,2% 19,6% 9,8% 3,0% 0,0% χ-kwadrat=48,544, Źródło: ISKK 2012. Tab. 19. Polacy według deklaracji, poczucie bliskości Boga oraz płci Doświadczenie bliskości Boga Ogółem Tak Nie Brak odpowiedzi Ogółem N=1157 Mężczyzna N=541 100,0% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 46,2% 48,7% 5,1% 52,9% 42,4% 4,7% 38,4% 56,0% 5,5% 100,0% χ-kwadrat= 24,461, Źródło: ISKK 2012. Tab. 20. Polacy według przekonania, że Eucharystia jest przeżyciem oraz płci Ogółem N=1157 Eucharystia to przeżycie Ogółem Tak Nie Trudno powiedzieć Nie dotyczy Brak odpowiedzi 100,0% 78,3% 14,2% 4,2% 2,3% 1,0% Kobieta N=616 W procentach 100,0% 83,8% 11,5% 2,6% 1,1% 1,0% Mężczyzna N=541 100,0% 72,1% 17,2% 6,1% 3,7% 0,9% χ-kwadrat= 27,978, Źródło: ISKK 2012. Ponadto kobiety deklarują większe przywiązanie do wspólnoty religijnej, w tym do własnej parafii. Tab. 21. Polacy według wartości uczestnictwa we wspólnocie religijnej oraz płci Ogółem N=1157 Wiara jako wartość Ogółem 100,0% Kobieta N=616 W procentach 100,0% Mężczyzna N=541 100,0% Brak znaczenia Bardzo małe Małe Duże Bardzo duże Brak odpowiedzi Nie dotyczy 10,1% 8,0% 26,3% 33,0% 18,3% 0,8% 3,5% 8,1% 4,7% 24,5% 36,0% 22,7% 0,4% 3,6% 12,4% 11,6% 28,3% 29,6% 13,3% 1,5% 3,3% χ-kwadrat= 46,255. Źródło: ISKK 2012. Tab. 22. Polacy według poczucia z własną parafią oraz płci Poczucie z parafią Ogółem Tak Tak, w pewnym stopniu Nie Brak odpowiedzi Ogółem N=1157 Kobieta N=616 100,0% 43,2% 31,9% 24,3% 0,6% W procentach 100,0% 48,1% 31,7% 19,8% 0,5% Mężczyzna N=541 100,0% 37,7% 32,2% 29,4% 0,7% χ-kwadrat= 18,353, Źródło: ISKK 2012. Luka religijna pomiędzy mężczyznami i kobietami dotyczy wszystkich wymiarów religijności, jednak w różnym natężeniu. Jest ona również trwała w czasie, w ciągu ostatnich dwudziestu lat, utrzymuje się na podobnym poziomie. Tab. 23. „Luka religijna” pomiędzy mężczyznami i kobietami w 1991 i 2012 r. Wskaźnik religijności Istnieje siła wyższa, którą można nazwać Bogiem Głęboko wierzący Istnieje kara lub nagroda po śmierci Znajomość liczby sakramentów Tylko wiara może dać poczucie bezpieczeństwa w trudnych sytuacjach Doświadczenie bliskości Boga Brak akceptacji rozwodu Brak akceptacji stosowania środków antykoncepcyjnych Poczucie związku z parafią Codzienna modlitwa Źródło: ISKK 1991 i 2012. Przewaga religijności kobiet nad mężczyznami (w pkt. procentowych) Rok 1991 Rok 2012 10,8 11,1 7,2 11,8 17,4 15,2 8,4 14,5 14,6 12,8 6,6 9,7 14,5 3,9 6,6 10,5 27,9 8,5 10,3 25,0 2. PRAKTYKI RELIGIJNE KOBIET Na tle innych społeczeństw, jedną z podstawowych cech wyróżniających polską religijność, jest obrzędowość oraz przywiązanie do praktyk religijnych. Podejmowanie praktyk religijnych jest jednak „domeną” przede wszystkim kobiet. Kobiety znacznie częściej deklarują się jako osoby systematycznie praktykujące (56%) i niemal dwukrotnie częściej niż mężczyźni modlą się każdego dnia (65%). Tab. 24. Polacy według deklarowanej częstotliwości praktyk religijnych oraz płci Ogółem Częstotliwość praktyk religijnych Ogółem Nie praktykuje Praktykuje rzadko Praktykuje niesystematycznie Praktykuje systematycznie Brak odpowiedzi Kobieta Mężczyzna N=616 N=541 100,00% 10,1% 14,6% 26,5% 100,00% 6,7% 10,7% 24,8% 100,00% 14,0% 19,0% 28,5% 47,5% 1,3% 56,3% 1,5% 37,3% 1,1% N=1157 W procentach χ-kwadrat= 52,831, Źródło ISKK 2012. Tab. 25. Polacy według deklarowanej częstotliwości modlitwy oraz płci Częstotliwość modlitwy Ogółem Codziennie lub prawie codziennie Przynajmniej raz w tygodniu Raz w miesiącu Kilka razy w roku Raz w roku i rzadziej Nigdy Brak odpowiedzi Ogółem Kobieta Mężczyzna N=1157 N=616 N=541 100,00% 53,2% 100,00% 64,9% 100,00% 39,9% 18,9% 16,6% 21,6% 5,7% 9,1% 4,5% 6,6% 2,0% 4,7% 6,7% 2,4% 2,9% 1,8% 6,8% 11,8% 6,8% 10,7% 2,2% W procentach χ-kwadrat= 87,908, Źródło ISKK 2012. Kobiety również częściej deklarują przystępowanie do Komunii św. oraz niemal dwukrotnie częściej przystępowanie do spowiedzi. Tab. 26. Polacy według deklarowanej częstotliwości przystępowania do Komunii św. oraz płci Częstotliwość przystępowania do Komunii św. Ogółem Codziennie Kilka razy w tygodniu Co niedzielę Ogółem N=1157 Kobieta N=616 Mężczyzna N=541 100,0% 1,9% 6,7% 25,8% 100,0% 0,6% 1,8% 13,7% W procentach 100,0% 1,3% 4,4% 20,1% Przynajmniej raz w miesiącu Kilka razy w roku Dwa razy w roku na Boże Narodzenie i Wielkanoc Raz w roku na Wielkanoc Raz na kilka lat Wcale nie przystępuję Brak odpowiedzi 17,8% 26,6% 7,5% 19,3% 24,5% 5,4% 16,1% 29,0% 10,0% 3,0% 8,2% 9,0% 2,0% 2,6% 4,7% 6,8% 2,3% 3,5% 12,2% 11,5% 1,7% χ-kwadrat= 80,486, Źródło ISKK 2012. Tab. 27. Polacy według deklarowanej częstotliwości przystępowania do spowiedzi oraz płci Ogółem N=1157 Częstotliwość spowiedzi Ogółem Dwa razy w miesiącu (i częściej) Raz w miesiącu Kilka razy w roku Raz w roku Raz na kilka lat Ani razu od dzieciństwa Ani razu od (cyframi) lat Wcale nie przystępuję Brak odpowiedzi Kobieta N=616 Mężczyzna N=541 100,0% 3,0% 100,0% 4,5% 100,0% 1,3% 18,7% 46,5% 8,7% 8,1% 1,0% 4,1% 7,4% 2,3% 23,5% 47,9% 8,0% 5,0% ,6% 2,8% 5,2% 2,4% 13,1% 44,9% 9,6% 11,6% 1,5% 5,7% 10,0% 2,2% W procentach χ-kwadrat= 60,732, Źródło ISKK 2012. Kobiety są znacznie bardziej niż mężczyźni przywiązani do praktyk religijnych. Z prowadzonych co roku od końca lat ’70 przez ISKK badań praktyk religijnych (tzw. dominicantes i communicantes) wynika, że kobiety dominują na niedzielnej Eucharystii. W 2013 r. stanowiły one 59% wszystkich biorących udział we Mszy św. (kobiet i mężczyzn), choć w niektórych diecezjach odsetek ten był nieco wyższy lub niższy, jak przedstawia to poniższa tabela. Tab. 28. Stosunek liczby kobiet obecnych na Eucharystii do wszystkich osób obecnych w 2013 r. wg diecezji Diecezja Polska ogółem łódzka warmińska szczecińsko-kamieńska koszalińsko-kołobrzeska świdnicka legnicka elbląska zielonogórsko-gorzowska ełcka warszawska Odsetek kobiet na Mszy św. 59,4% 63,7% 63,1% 62,4% 62,2% 62,1% 62,1% 62,1% 62,0% 61,5% 61,2% warszawsko-praska sosnowiecka częstochowska ordynariat polowy łowicka bydgoska włocławska gnieźnieńska lubelska płocka wrocławska poznańska radomska toruńska przemysko-warszawska kielecka białostocka gdańska kaliska zamojsko-lubaczowska łomżyńska siedlecka katowicka drohiczyńska krakowska gliwicka bielsko-żywiecka sandomierska opolska pelplińska przemyska tarnowska rzeszowska wrocławsko-gdańska 61,1% 61,1% 61,1% 61,0% 60,8% 60,6% 60,5% 60,5% 60,5% 60,4% 60,3% 60,3% 59,8% 59,8% 59,8% 59,7% 59,6% 59,1% 59,1% 58,9% 58,8% 58,8% 58,6% 58,3% 58,3% 58,2% 58,0% 58,0% 57,9% 57,4% 57,0% 55,7% 55,7% 54,9% Źródło: ISKK 2014. Jeszcze w większym stopniu kobiety przeważają wśród osób przyjmujących Komunię św. (68%). Tab. 29. Stosunek liczby kobiet przyjmujących Komunię św. do wszystkich osób przyjmujących Komunię św. w 2013 r. wg diecezji Diecezja Polska Ogółem częstochowska warmińska Odsetek kobiet wśród przyjmujących Komunię św. 67,6% 70,4% 70,2% łódzka sosnowiecka koszalińsko-kołobrzeska świdnicka płocka elbląska przemyska zielonogórsko-gorzowska drohiczyńska legnicka szczecińsko-kamieńska siedlecka krakowska włocławska kielecka rzeszowska zamojsko-lubaczowska ordynariat polowy radomska białostocka łowicka gnieźnieńska bielsko-żywiecka sandomierska warszawska toruńska warszawsko-praska wrocławska łomżyńska lubelska opolska kaliska ełcka gliwicka bydgoska poznańska tarnowska wrocławsko-gdańska przemysko-warszawska pelplińska gdańska katowicka Źródło: ISKK 2014. 70,2% 70,1% 69,8% 69,7% 69,5% 69,5% 69,4% 69,3% 69,1% 68,9% 68,8% 68,8% 68,6% 68,6% 68,5% 68,3% 68,2% 68,2% 68,1% 68,1% 68,1% 67,8% 67,7% 67,5% 67,3% 67,3% 67,3% 67,3% 67,3% 67,3% 66,9% 66,7% 66,6% 66,6% 66,5% 66,4% 66,0% 65,9% 64,9% 64,6% 64,6% 64,5% Różnica pomiędzy uczestnictwem kobiet oraz mężczyzn w niedzielnej Eucharystii oraz przystępowania do Komunii św. w ciągu ostatnich 20 lat nie zmienia się. Tab. 30. Odsetek kobiet obecnych na Eucharystii oraz przyjmujących Komunię św. do osób praktykujących ogółem w latach 1992-2012 Rok Odsetek kobiet na Mszy św. Odsetek kobiet przyjmujących Komunię św. 1992 2002 2012 59,3% 58,8% 59,2% 68,1% 68,7% 67,8% Źródło: ISKK 1992-2012. Interesująca poznawczo jest statystyczna zależność pomiędzy przewagą kobiet na niedzielnej Eucharystii oraz ogólnym poziomem praktyk religijnych w diecezji (czyli tzw. wskaźnika dominicantes i communicantes). Obserwuje się stosunkowo silną ujemną zależność pomiędzy wskaźnikiem dominicantes w diecezji a odsetkiem kobiet wśród uczestników niedzielnej Eucharystii oraz osób przyjmujących Komunię św. Tab. 31. Tabela współczynników korelacji liniowej R-Pearsona dla wskaźnika domicniacntes i communicantes oraz odsetka kobiet uczestniczących w praktykach niedzielnych w 2013 r. Dominicantes Odsetek kobiet wśród uczestników Eucharystii Communicantes Odsetek kobie wśród przyjmujących Komunię św. 1 -0,265** 0,841** -0,135** Odsetek kobiet wśród -0,265** 1 -0,147** uczestników Eucharystii Communicantes 0,841** -0,147** 1 Odsetek kobie wśród ** ** -0,135 0,395 -0,229** przyjmujących Komunię św. **. Korelacja jest istotna na poziomie 0.01 (dwustronnie); N1=9601, N2=9584. 0,395** Dominicantes -0,229** 1 Może to oznaczać, że religijność kobiet ma charakter pierwotny, czyli oparta się w większym stopniu niż religijność mężczyzn na duchowym doświadczeniu. Natomiast religijność mężczyzn jest bardziej kontekstualna, czyli osadzona na pozadoświadczeniowych (np. instytucjonalnych) uwarunkowaniach. Tego typu uwarunkowania występują przede wszystkim w diecezjach o silniejszej religijności. Tam też religijność otoczenia w większym stopniu oddziałuje na religijność jednostki. Dlatego też w diecezjach o silniejszej religijności również proporcjonalnie więcej mężczyzn uczestniczy w niedzielnej Eucharystii. Natomiast w diecezjach, w których brakuje takie religijnego otoczenia, motywem religijności pozostaje jedynie własne doświadczenie. Dlatego w diecezjach najmniej religijnych kobiety w znacznie większym stopniu dominują w praktykach niedzielnych nad mężczyznami. 3. KATOLICKIE ORGANIZACJE KOBIECE ORAZ ŻYCIE KONSEKROWANE KOBIET W 11 tysiącach parafii w Polsce działa ponad 60 tys. wspólnot religijnych, określanych również jako organizacje parafialne. W ciągu ostatnich lat liczba tych organizacji wyraźnie wzrastała. W 1998 roku liczba kościelnych organizacji parafialnych wynosiła w Polsce 39.661. Od 1998 r. wzrosła również liczba osób w nich zaangażowanych z 2.103.850 do 2 590 tys. w roku 2008i 2 671 tys. w 2013 r. Organizacje te są bardzo różnorodne. Łącznie występuje około 2 tys. tych organizacji4. Tak wysoka liczba wynika z faktu, że w ostatnich latach w Polsce obserwuje się intensywny proces powstawania wielu nowych organizacji. Większość z tych 2 tys. typów organizacji występuje wyłącznie w jednej parafii (61%). 35% spośród wszystkich rodzajów organizacji występowało przynajmniej w dwóch parafiach, ale nie więcej niż stu. Natomiast odsetek tych organizacji, które występowały w większej liczbie parafii niż 100 wynosi 4%. Organizacje te prowadzoną różnorodną działalność. Większość z nich ma charakter wyłącznie modlitewny i duchowy. Około 12% podejmowanej przez organizacje działalności to pomoc charytatywna. Zbliżoną część działalności stanowi organizacja życia parafialnego (np. parafialne rady duszpasterskie i ekonomiczne). Pozostała działalność obejmuje formację religijną, działalność kulturalną (np. chór), organizację czasu (np. pielgrzymek) oraz działalność wydawniczą. Tab. 32 Rodzaje działalności religijnych organizacji wspólnotowych Rodzaj działalności Ogółem modlitwa i liturgia pomoc charytatywna działalność organizacyjna w parafii formacja religijna działalność kulturalna organizacja czasu wolnego (w tym pielgrzymki) działalność wydawnicza inna Źródło: ISKK 2012. Ogółem N=1878 W procentach 100,0% 52,5% 11,8% 11% 9,2% 7,5% 6,4% 0,7% 0,9% Wśród organizacji katolickich w Polsce działają również organizacje o charakterze typowo kobiecym5. Z danych ISKK wynika, że obecnie (dane za 2013 r.) takich jednostkowych organizacji jest 1038, zaś liczba osób w nich zaangażowanych (członkostw) w tych organizacjach wynosi 41 tys. Pomiędzy rokiem 1998 a 2013 liczba tych organizacji oraz członkostw wyraźnie wzrosła. 4 Biorąc pod uwagę tzw. klasyfikację nazwową. Organizacje te wyodrębnione na podstawie nazw według następujących kluczy: kobiet[a], dziewcz[yna], niewiast[a], matk[a], córk[i], czcicielki, żeńsk[ie] oraz marianki, bielanki. 5 Tab. 33. Dynamika organizacji kobiecych w Polsce 1998-2013 (bez imputacji braków danych) 1998 2003 2008 2013 Liczba organizacji 376 569 851 901 Liczba członkostw 12941 18292 47568 35625 Źródło: ISKK 2014. Rodzajów organizacji typowo kobiecych jest 33 (dane za 2013 r.). Najbardziej popularną (najczęściej występującą w parafiach) organizacją jest „Dziewczęca Służba Maryja” oraz „Bielanki”, które łącznie występują w 642 parafiach. Trzecią wyraźnie dominującą organizacją kobiecą, która równocześnie jest najliczniejszą są „Matki Różańcowe”, która odpowiada najliczniejszej polskiej organizacji parafialnej czyli Żywemu Różańcowi. Pozostałe organizacje są mniej liczne, jednak znacznie bardziej różnorodne i posiadające charakter nie tylko modlitewny, ale również formacyjny. Tab. 34. Rodzaje organizacji kobiecych w Polsce w 2013 według zakresu występowania Rodzaj organizacji Liczba parafii* Ogółem 1038 Dziewczęca Służba Maryjna 357 Bielanki 285 Matki Różańcowe 197 Marianki 54 Liturgiczna Służba Dziewcząt 40 Matki w Modlitwie 33 Ruch Szensztacki Dziewcząt 20 Szensztacka Młodzież Żeńska 7 Amazonki 5 Stowarzyszenie Kobiet Katolickich 5 Matki Chrześcijańskie 3 Polski Związek Kobiet Katolickich 2 Matki Szensztackie 2 Dziewczęta Szensztackie 2 Parafialne Opiekunki Chorych 2 Wspólnota Matek Katolickich 2 Duszpasterstwo Kobiet 2 Eucharystyczna Wspólnota Dziewcząt 1 Katolickie Stowarzyszenie Kobiet 1 Towarzystwo Kobiet Krzewienia Kultury Regionalnej 1 Sypaczki 1 Stowarzyszenie Kobiet z Problemem Onkologicznym 1 Forum Stowarzyszenie Żuławskich Dziewczyn 1 Stowarzyszenie Eurocentrum Kobiet 1 Aktywne Kobiety 1 Poranek Zmartwywstania - Wspólnota Kobiet 1 Żeńskie Spotkania Rodzin 1 Kreatywne Matki Dzielne Niewiasty Wspólnota Maryjna Kobiet Stowarzyszenie Kobiet Twórczych Sodalicja Kobiet Poranna Katecheza Kobiet * - po imputacji braków danych 1 1 1 1 1 1 Źródło: ISKK 2014. Tab. 35. Rodzaje organizacji kobiecych w Polsce w 2013 według liczby członkostw Rodzaj organizacji Ogółem Matki Różańcowe Dziewczęca Służba Maryjna Bielanki Marianki Matki w Modlitwie Ruch Szensztacki Dziewcząt Liturgiczna Służba Dziewcząt Wspólnota Matek Katolickiech Duszpasterstwo Kobiet Amazonki Towarzystwo Kobiet Krzewienia Kultury Regionalnej Szensztacka Młodzież Żeńska Poranna Katecheza Kobiet Matki Chrześcijańskie Sodalicja Kobiet Stowarzyszenie Kobiet Katolickich Stowarzyszenie Kobiet z Problemem Onkologicznym Polski Związek Kobiet Katolickich Aktywne Kobiety Żeńskie Spotkania Rodzin Forum Stowarzyszenie Żuławskich Dziewczyn Dziewczęta Szensztackie Stowarzyszenie Kobiet Twórczych Parafialne Opiekunki Chorych Matki Szensztackie Stowarzyszenie Eurocentrum Kobiet Eucharystyczna Wspólnota Dziewcząt Poranek Zmartwywstania - Wspólnota Kobiet Dzielne Niewiasty Wspólnota Maryjna Kobiet Szpaczki Kreatywne Matki Katolickie Stowarzyszenie Kobiet * - po imputacji braków danych Źródło: ISKK 2014. Liczba członkostw* 41040 22135 8628 5376 1018 755 578 563 484 258 213 142 96 92 88 86 65 58 52 46 46 41 32 26 25 23 18 17 17 17 17 16 14 12 Najwięcej organizacji typowo kobiecych występuje w diecezji tarnowskiej (298) oraz warszawsko-praskiej (99), przy czym diecezja tarnowska kilkakrotnie przewyższa wszystkie pozostałe pod tym względem. W pozostałych diecezjach takich jak warszawska, poznańska, łowicka, gnieźnieńska i opolska liczba organizacji kobiecych jest zbliżona i oscyluje blisko 50. Tab. 36. Liczba organizacji kobiecych w 2013 według diecezji Diecezja Ogółem tarnowska warszawsko-praska warszawska poznańska łowicka gnieźnieńska opolska przemyska kaliska bydgoska drohiczyńska rzeszowska włocławska gliwicka koszalińsko-kołobrzeska ełcka szczecińsko-kamieńska białostocka gdańska sandomierska warmińska legnicka pelplińska radomska siedlecka katowicka elbląska kielecka świdnicka wrocławska krakowska łomżyńska łódzka zamojsko-lubaczowska częstochowska lubelska ordynariat polowy płocka bielsko-żywiecka Liczba organizacji 1038 298 99 68 58 55 52 47 35 28 24 24 24 16 15 15 14 13 12 12 11 11 9 9 8 8 7 6 6 6 6 5 5 5 5 4 4 4 4 2 sosnowiecka toruńska zielonogórsko-gorzowska * - po imputacji danych 2 2 2 Źródło: ISKK 2014. Za wyjątkiem diecezji tarnowskiej odmiennie kształtuje się kolejność diecezji pod względem liczby kobiet zaangażowanych w organizacjach. Zaraz za diecezją tarnowską, znajduje się diecezja poznańska. Obydwie diecezje wyraźnie przewyższą pozostałe pod względem liczby kobiet w organizacjach kobiecych. Tab. 37. Liczba członkostw w organizacjach kobiecych w 2013 według diecezji Diecezja Ogółem tarnowska poznańska kaliska gnieźnieńska warszawsko-praska bydgoska opolska radomska łowicka warszawska pelplińska legnicka zamojsko-lubaczowska katowicka świdnicka drohiczyńska przemyska rzeszowska warmińska gliwicka koszalińsko-kołobrzeska gdańska szczecińsko-kamieńska białostocka włocławska ełcka siedlecka sandomierska łomżyńska elbląska lubelska zielonogórsko-gorzowska krakowska Członkostwa* 41040 9150 8219 2861 2651 2282 1529 1433 1117 1030 1022 800 750 734 673 628 559 549 540 537 479 456 368 325 315 311 251 227 211 148 129 108 101 89 wrocławska łódzka kielecka częstochowska toruńska bielsko-żywiecka płocka ordynariat polowy sosnowiecka * - po imputacji danych 81 71 70 52 50 43 39 30 20 Źródło: ISKK 2014. W odniesieniu do ogólnej liczby wszystkich organizacji parafialnych w diecezjach, największy odsetek organizacji kobiecych przypada również w diecezji tarnowskiej (8,4%). Nieco niższy, ale również wysoki odsetek występuje w diecezji łowickiej (6,9%), oraz warszawsko-praskiej (6,4%). W pozostałych diecezjach jest on znacznie niższy. Średnio w Polsce 1,7% wszystkich organizacji stanowią organizacje kobiece. Tab. 38. Stosunek liczby wspólnot typowo kobiecych do wspólnot parafialnych ogółem wg diecezji w 2013 r. Diecezja Ogółem tarnowska łowicka warszawsko-praska gnieźnieńska warszawska drohiczyńska opolska bydgoska kaliska poznańska ełcka białostocka warmińska ordynariat polowy gliwicka przemyska włocławska rzeszowska koszalińsko-kołobrzeska szczecińsko-kamieńska elbląska radomska pelplińska legnicka sandomierska Odsetek wspólnot kobiecych 1,7% 8,4% 6,9% 6,4% 4,0% 3,9% 3,8% 2,5% 2,1% 2,0% 2,0% 1,5% 1,5% 1,4% 1,4% 1,3% 1,3% 1,3% 1,1% 1,0% 0,9% 0,9% 0,8% 0,8% 0,7% 0,7% siedlecka gdańska świdnicka kielecka łomżyńska zamojsko-lubaczowska wrocławska łódzka katowicka Płocka częstochowska sosnowiecka Toruńska Lubelska zielonogórsko-gorzowska krakowska bielsko-żywiecka 0,7% 0,6% 0,5% 0,5% 0,5% 0,4% 0,3% 0,3% 0,3% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,1% Źródło: ISKK 2014. Kobiety tworzą nie tylko odrębne (względem męskich) organizacje. Należą one również do niemal wszystkich (poza typowo męskimi) wspólnot parafialnych. Co więcej, jak wynika z danych ISKK prowadzonych w 2013 r. stanowią zdecydowaną większość ze wszystkich ponad 2,5 miliona członków organizacji parafialnych (69%), czyli 1 843 tys. Podczas gdy średnio do parafialnej wspólnoty należy 50 osób, średnia liczba kobiet w tych organizacjach wynosi 35. Tego typu członkostwo ma jednak często charakter formalny i nie oznacza realnego zaangażowania. Osób realnie angażujących się we wspólnoty jest znacznie mniej (około 63%). W tej grupie osób aktywnie zaangażowanych w organizacjach parafialnych odsetek kobiet jest nieco wyższy i wynosi 70%. Organizacje parafialne często organizują wydarzenia, w których pomagają osoby spoza danej samej organizacji. W 2013 r. takich osób w Polsce było blisko 234 tys. Większość (61%) również stanowiły kobiety. Mniejszy odsetek kobiet występuje w grupie osób, do której organizacje parafialne adresują swoją działalność (działalność na zewnątrz organizacji). Wśród ponad 1 700 tys. osób, do których organizacje parafialne kierowały swoją działalność, było 47% kobiet. Nasuwa się więc wniosek, że w organizacjach parafialnych działają przede wszystkich kobiety, ale z tego co robią na zewnątrz korzystają mężczyźni. Tab. 39. Statystyki dotyczące wszystkich organizacji parafialnych w Polsce w 2012 r. Liczba członków organizacji Kategoria Suma 2671373 % 100% Średnia 50,95 W tym kobiet 1843248 69% 34,94 Liczba osób zaangażowanych przynajmniej raz na rzecz organizacji w 2012 roku W tym kobiet 1847303 100% 38,46 1290714 70% 31,28 Liczba osób zaangażowanych niebędących członkami 234499 100% 13,97 W tym kobiet 143833 61% 8,57 Liczba osób, z którymi podpisano porozumienie wolontariacie 9979 100% 9,29 W tym kobiet 8309 83% 7,74 Liczba uczestników organizowanych akcji spoza organizacji 1755520 100% 73,98 W tym kobiet 820647 47% 34,59 Źródło: ISKK 2013. W Kościele katolickim kobiety nie są wyświęcane na biskupów, prezbiterów i diakonów. Są jednak istotnie obecne w życiu konsekrowanym. Co więcej, pod względem ilościowym, stanowią zdecydowaną większość życia konsekrowanego w Polsce. W naszym kraju jest 2 1214 (rok 2012) zakonnic i jedyni 8 983 zakonników (rok 2011). W obrębie życia konsekrowanego kobiety kilkakrotnie przewyższają liczbę mężczyzn. W ostatnich latach obserwuje się jednak zmniejszanie się liczby zakonnic w Polsce. Tab. 40. Liczba zakonnic w Polsce w latach 1993-2011 Rok 1993 1996 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: ISKK 2014. Liczba sióstr zakonnych 24973 24926 23926 23843 23609 23448 23199 23300 22713 22368 22090 21677 19740 20243 ZAKOŃCZENIE Znany socjolog amerykański Rodney Stark napisał w 1995, że kobiety w pierwotnym Kościele odgrywały istotniejszą rolę niż dzisiaj. Nie posiadamy danych statystycznych z pierwszych wieków chrześcijaństwa. Nie ulega jednak wątpliwości, że dzisiaj Kościół katolicki w Polsce rozumiany jako wspólnota osób wierzących ma zdecydowanie charakter kobiecy.
