Systemy ochrony praw człowieka – oprac. Tomasz A. Winiarczyk

Systemy ochrony praw człowieka – oprac. Tomasz A. Winiarczyk
system ochrony praw człowieka – zespół norm prawnych oraz działających organów państwowych i
międzypaństwowych jak również organizacji społecznych, których zadaniem jest ochrona praw człowieka
• rządowe (państwowe)
– uniwersalny
– regionalne
– krajowe
• pozarządowe (ogół organizacji pozarządowych monitorujących przestrzeganie praw człowieka)
SYSTEM UNIWERSALNY – ONZ
• Karta Narodów Zjednoczonych 26 VI 1945
– nie zawiera katalogu praw podstawowych
– podnosi aż siedmiokrotnie kwestie związane z prawami człowieka (art. 1, 13, 55, 56, 62, 68, 76)
• 10 XII 1948 – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (akt niewiążący, standard do osiągnięcia)
• Komisja Praw Człowieka
– organ pomocniczy (1946-2006)
– podstawowe forum ONZ zajmujące się ochroną i promowaniem
• Rada Praw Człowieka (od 2006)
siedziba: Genewa
– wspieranie powszechnego poszanowania i ochrony praw człowieka oraz podstawowych wolności w
równy i uczciwy sposób dla wszystkich ludzi, bez względu na jakiekolwiek kryteria
• promocja edukacji w zakresie praw człowieka
• dokonywanie uniwersalnych okresowych przeglądów dotyczących wypełniania przez każde państwo
zobowiązań związanych z przestrzeganiem praw człowieka
• wspieranie realizacji zobowiązań podjętych przez państwa w kwestii przestrzegania praw człowieka
• reagowanie na sytuacje łamania praw człowieka
• sporządzanie raportów, rekomendacji i zaleceń w zakresie praw człowieka
• działanie w bliskiej współpracy z rządami, organizacjami regionalnymi, krajowymi instytucjami
zajmującymi się prawami człowieka i społeczeństwem obywatelskim
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – 1966 r.
• wejście w życie 1976 r.
• ciało traktatowe:
KOMITET PRAW CZŁOWIEKA
siedziba: Genewa
– analiza sprawozdań dot. państw
– rozpatrywanie skarg
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – Protokół Fakultatywny nr 1
• daje możliwość skarżenia państwa do KPCz przez osobę fizyczną
• Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych i Kulturalnych – 1966 r.
• implementacja 1976 r.
• ciało traktatowe:
Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych
– monitoruje realizację praw zawartych w Pakcie gospodarczych, socjalnych, kulturalnych
– przedstawia w okresie pięcioletnim sprawozdania dla Rady Gospodarczo-Społecznej
konwencje szczegółowe
• Międzynarodowa Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej – CERD (Nowy
Jork, 07.III.1966 r.)
• Konwencja w sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego
Traktowania albo Karania – CAT (10.XII.1984 r.)
• Konwencja o Prawach Dziecka – CRC (20.XI.1989 r.)
– Protokół Fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Angażowania Dzieci w Konflikty
Zbrojne (1.VI.2000 r.)
– Protokół Fakultatywny do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Handlu Dziećmi, Dziecięcej
Prostytucji i Dziecięcej Pornografii (1.VI.2000 r.)
• Konwencja w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet – CEDAW (18.XII.1989 r.)
– Protokół Dodatkowy do Konwencji w sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet
(10.XII.1999 r.)
Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka
• podlega sekretarzowi generalnemu ONZ
• koordynuje działania związane z ochroną praw człowieka
• jest zobowiązany prowadzić rozmowy z władzami tych państw, gdzie dochodzi do naruszenia praw człowieka
• promuje prawa człowieka
• przygotowuje analizy i raporty
dotychczasowi Wysocy Komisarze Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka
•
•
•
•
•
•
•
José Ayala Lasso (1994–1997)
Mary Robinson (1997–2002)
Sergio Vieira de Mello (2002–2003)
Bertrand G. Ramcharan (2003–2004)
Louise Arbour (2004–2008)
Navanethem Pillay (2008-2014)
Zeid Ra’ad Zeid Al-Hussein (od 2014)
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
• działa od 1945 roku
• jest głównym organem sądowym ONZ
• siedziba: Haga
Międzynarodowy Trybunał Karny
• powołany w 1998 roku, działa od 2002 roku
• siedziba: Haga
• ma za zadanie sądzić najcięższe zbrodnie tj.:
– ludobójstwo,
– zbrodnie przeciwko ludzkości,
– zbrodnie wojenne
SYSTEMY REGIONALNE
•
•
•
•
•
system europejski
system interamerykański
system afrykański
system arabski
BRAK systemu azjatyckiego
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
system interamerykański
1948 – Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka i Obywatela
1959 – powołanie Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka
1969 – Amerykańska Konwencja Praw Człowieka
– USA nigdy nie ratyfikowały
1979 r. – powołanie na jej podstawie Międzyamerykańskiego Trybunału Praw Człowieka
1988 – Protokół z San Salwador
– wprowadził do systemu amerykańskiego prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne
system afrykański
1981 – Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (wejście w życie 1987)
Afrykańska Komisja Praw Człowieka i Ludów
– organ ustanowiony przez Kartę dla promocji i ochrony praw człowieka
– brak uprawnień decyzyjnych
1998 r. – Protokół do Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów, ustanawiający Afrykański Trybunał Praw
Człowieka i Ludów
system arabski
1994 – Arabska Karta Praw Człowieka
organ kontrolny: Komitet Ekspertów Praw Człowieka
opiera się na wartościach islamskich
– prawa człowieka w rozumieniu zachodnim?
brak możliwości składania skarg indywidualnych
systemy europejskie
system europejski
RADA EUROPY
Rada Europy powstała 5 maja 1949 r.
• obecnie członkami RE jest 47 państw
• organy RE:
– Komitet Ministrów
– Zgromadzenie Parlamentarne
– Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy
– Sekretarz Generalny
– Komisarz Praw Człowieka RE
• 4 listopada 1950 r.
– Rada Europy przyjęła Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
• pierwotnie organami traktatowymi były:
– Europejska Komisja Praw Człowieka
– Trybunał Praw Człowieka
• obecnie (od 1998 r.) funkcjonuje na ich miejsce:
– Europejski Trybunał Praw Człowieka
z siedzibą w Strasburgu
• Trybunał działa na podstawie Konwencji oraz dołączonych (i dołączanych) do niej protokołów.
– Polska przystąpiła do Konwencji
19 stycznia 1993 r.
• 6 listopada 1990 przyjęto protokół nr 9, umożliwiający składanie skarg bezpośrednio do Trybunału.
– Polska ratyfikowała go 10 października 1994 r.
•
•
•
•
skarga indywidualna może być złożona, jeśli:
– prawa osoby zostały naruszone
– naruszenie dotyczy konkretnego prawa konwencyjnego
– skarżący doznał znaczącego uszczerbku
– osoba wyczerpała drogę krajową
Komisarz Praw Człowieka RE
– niesądowa instytucja, która ma za zadanie wspierać promocję praw człowieka w edukacji, wspomagać
ombudsmanów, ustalać braki w prawodawstwie, dostarczać informacji w zakresie praw człowieka
– obecnie Nils Muižnieks
Europejska Karta Społeczna (Socjalna)
– akt dotyczący praw społeczno-ekonomicznych obywateli otwarty do podpisu 18 października 1961 r. w
Turynie.
– obowiązuje od 26 lutego 1965 r.
– 3 maja 1996 r. Zrewidowana Karta Społeczna
– ratyfikacja przez Polskę 15 lipca 1997 r.
system europejski
ORGANIZACJA BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY W EUROPIE
• pierwotnie Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (do: Budapeszt 1994)
• Akt Końcowy: Helsinki 1975
– zwany Wielką Kartą Pokoju
– wśród 10 zasad wymieniał poszanowanie podstawowych praw i wolności człowieka, w tym wolności
myśli, sumienia, religii i przekonań
– prawa człowieka stanowić miały istotny obszar zainteresowania
• 1990 – Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka w Warszawie
• w strukturach OBWE:
– Wysoki Komisarz ds. Mniejszości Narodowych
– Przedstawiciel ds. Wolności Mediów
system europejski
UNIA EUROPEJSKA
• system in statu nascendi
• podstawa prawna:
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
– podpisany w dniu 7 grudnia 2000 r. NICEA
– moc wiążąca nadana przez Traktat lizboński podpisany 13 grudnia 2007 r., który wszedł w życie 1 grudnia
2009 r.
• 54 artykuły dot. praw politycznych, ekonomicznych i społecznych
• składa się z preambuły i 7 rozdziałów (Godność, Swobody, Równość, Solidarność, Prawa obywatelskie,
Sprawiedliwość, Postanowienia ogólne)
protokół brytyjski
Artykuł 1
1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że
przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi
prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.
2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających
zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie
krajowym.
Artykuł 2
Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w
zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.