doczeszyty naukowe 2.qxd
download 
Reklamacja Transkrypt
zeszyty naukowe 2.qxd
Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 127 127 Józef Zajkowski1, Wanda Barbara Idźkowska2, Urszula Glińska3, Danuta Szpilko4 ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE GMINY SOKOŁY – ZARYS AUDYTU TURYSTYCZNEGO TOURIST DEVELOPMENT OF THE FALCONS MUNICIPALITY – TOURIST AUDIT. DRAFT Abstrakt W artykule przedstawiono wyniki audytu turystycznego przeprowadzonego w Gminie Sokoły (powiat wysokomazowiecki, woj. podlaskie) na potrzeby przygotowywania dokumentu pt. Strategia Rozwoju Turystyki w Gminie Sokoły. W pracy skoncentrowano się na analizie dziedzictwa architektonicznego gminy, przedstawiono także jej potencjał turystyczny w odniesieniu do bazy noclegowej, gastronomicznej, komunikacyjnej, informacyjnej i towarzyszącej. Dokonano oceny tych wymiarów pod względem „gotowości” turystycznej obszaru. Słowa kluczowe: zagospodarowanie turystyczne, audyt turystyczny, zabytek architektury drewnianej, murowanej, potrzeby turystów, strategia rozwoju turystyki 1 Wójt Gminy Sokoły (powiat wysokomazowiecki, woj. podlaskie); Urząd Gminy Sokoły, ul. Rynek A. Mickiewicza 10 18-218 Sokoły; [email protected]. 2 Sekretarz Gminy Sokoły (powiat wysokomazowiecki, woj. podlaskie), Referat Organizacyjny i Oświaty; Urząd Gminy Sokoły, ul. Rynek A. Mickiewicza 10 18-218 Sokoły; [email protected]. 3 Asystentka na Wydziale Zarządzania Politechniki Białostockiej, Wydział Zarządzania, ul. Ojca S. Tarasiuka 2, 16-001 Kleosin; doktorantka Szkoły Nauk Społecznych przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie; [email protected]. 4 Asystentka na Wydziale Zarządzania Politechniki Białostockiej, Wydział Zarządzania, ul. Ojca S. Tarasiuka 2, 16-001 Kleosin; [email protected]. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 128 128 Abstract The paper presents the results of a tourist audit that has been conducted in the Falcons Municipality (wysokomazowiecki district, podlaskie voivodship) for the preparation of the document entitled Tourism Development Strategy for the Falcons Municipality. The work focuses on the architectural heritage of the community, it also presents the potential for tourism in relation to accommodation, catering, communications, and related information. The paper assesses these dimensions in terms of tourist “readiness” of the area. Key words: tourist management, tourist audit, monument of wooden and brick architecture, tourists’ needs, tourism development strategy. Wstęp Jednym z ważniejszych czynników kształtujących wielkość i strukturę ruchu turystycznego na danym obszarze jest stan środowiska przyrodniczego. Miejsca charakteryzujące się wyjątkową różnorodnością świata przyrody żywej i nieożywionej, zmiennością krajobrazu, historią i występującymi obiektami związanymi z historyczną działalnością człowieka, bardzo często są podświadomie uzmysławianym gwarantem udanego wyjazdu turystycznego. Jednakże nie tylko stan środowiska naturalnego oraz kulturowo-historycznego, ich wielkość czy stopień ochrony, ale również infrastruktura turystyczna decydują o możliwości rozwoju funkcji turystycznej danego obszaru. Celem niniejszego artykułu jest rozpoznanie i ocena zagospodarowania turystycznego obszaru gminy Sokoły w powiecie wysokomazowieckim (woj. podlaskie). Przesłanką do podjęcia tych badań była praca nad Strategią rozwoju turystycznego gminy Sokoły. Główną metodą zrealizowanych badań był audyt turystyczny, a następnie sondaż diagnostyczny dokonany z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety, przeprowadzony wśród turystów odwiedzających gminę Sokoły w miesiącach lipiec–wrzesień 2012 r. Należy nadmienić, że artykuł w swojej głównej części dotyczy wyników audytu turystycz- Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 129 129 nego, za pomocą którego podjęto próbę oceny potencjału i „gotowości” turystycznej gminy. Ogólna charakterystyka gminy Sokoły5 Gmina Sokoły położona jest na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej oraz w granicach Doliny Górnej Narwi w obrębie Zielonych Płuc Polski. O jej atrakcyjności turystycznej w znacznym stopniu decyduje stan środowiska przyrodniczego – bagienno-rzeczny charakter, który uznawany jest za najciekawszy w Europie. Administracyjnie gmina Sokoły jest zlokalizowana w powiecie wysokomazowieckim, w województwie podlaskim. Zajmuje obszar 15 557 ha, a jej sieć osadnicza składa się 49 sołectw, zamieszkałych przez ok. 6 tys. osób. Oprócz dominującego w gminie sektora rolniczego, jej mieszkańcy znajdują zatrudnienie w oświacie, administracji samorządowej, handlu i usługach. Do głównych zakładów produkcyjnych i usługowych należą: Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, Spółdzielnia Kółek Rolniczych, Bank Spółdzielczy, Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Krzyżewie oraz Niepubliczny Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy „Podlasie” w Dworakach-Staśkach. Na terenie gminy funkcjonują trzy szkoły podstawowe, Zespół Szkół w Sokołach (obejmujący punkt przedszkolny, szkołę podstawową i gimnazjum) oraz Zespół Szkół Rolniczych w Krzyżewie. Na uwagę zasługuje fakt, iż w gminie kompleksową opieką objęte są osoby niepełnosprawne. Od 2006 r. w Starych Raciborach funkcjonują bowiem Warsztaty Terapii Zajęciowej, a od roku 2009 w Perkach Karpiach działa Ośrodek Rehabilitacyjno-EdukacyjnoWychowawczy dla dzieci i młodzieży w wieku 3-25 lat. Na potencjał edukacyjno-kulturalny Gminy Sokoły, ważny z punktu widzenia rozwoju turystyki, składa się także Gminny Ośrodek Kultury w Sokołach (dysponujący salami konferencyjnymi, wyposażony 5 Podrozdział powstał na podstawie informacji zawartych w publikacjach: Dobroński A. Cz., Czajkowska J., Grabowska M. (red.), Sokoły na Podlasiu, Sokoły 2011; Gmina Sokoły – folder informacyjny, Kwidzyn 2011; W centrum polskiej Amazonii – gmina Sokoły zaprasza – folder informacyjny, a także na podstawie informacji umieszczonych na stronie internetowej gminy: www.sokoly.pl. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 130 130 Ryc. 1. Obszar Gminy Sokoły Fig. 1 Municipal of Sokoly (Falcons) Źródło/Source: http://gimsok.republika.pl/sztandar.htm, stan na dzień 12.04.2013. kompleksowy sprzęt multimedialny), w którym na co dzień działają dwa zespoły muzyczne: „Biesiada sokolska” (osób dorosłych) oraz dwie sekcje „Młodzieżowej Orkiestry Braci Sokolskiej” (dziecięca i młodzieżowa), a także dwa koła: teatralne i plastyczne, wspierające artystyczną oprawą cykliczne imprezy organizowane w gminie. W Gminnym Ośrodku Kultury funkcjonuje także Biblioteka Publiczna Gminy Sokoły; pomieszczenia biblioteczne znajdują się na terenie Gimnazjum im. Papieża Jana Pawła II. Biblioteka, prócz swoich statutowych zadań, podejmuje także działania wynikające z potrzeb środowiska lokalnego. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 131 131 Wskazane działania i instytucje są szeroko wspierane (a nierzadko inicjowane) przez władze gminy. Przedsięwzięcia te w znacznym stopniu już dziś kształtują postawy lokalnego patriotyzmu wśród mieszkańców gminy, a w przyszłości decydować będą o kierunkach rozwoju turystyki, o co gmina zabiega, decydując się na stworzenie dokumentu służącego temu celowi – Strategii rozwoju turystyki w gminie Sokoły. Walory przyrodnicze Gminy Sokoły Gmina Sokoły6 położona jest w obrębie wschodniej części mezoregionu Wysoczyzny Wysokomazowieckiej oraz częściowo mezoregionu Doliny Górnej Narwi, stanowiąc fragment makroregionu Niziny Północnopodlaskiej. Rozpatrywany obszar ma urozmaiconą rzeźbę terenu, z licznymi wyniesieniami morenowymi, często przekraczającymi 150 m n.p.m. Gmina Sokoły charakteryzuje się wysokimi walorami środowiska przyrodniczego. Północno-wschodnia część obszaru, o powierzchni 730 ha, stanowi fragment Narwiańskiego Parku Narodowego i jego otuliny (4,69% powierzchni ogólnej całej gminy). W otulinie parku, tuż za jego granicami zlokalizowane są miejscowości Waniewo i Jeńki, należące do Gminy Sokoły. Rzeka Narew, stanowiąca główny element i jednocześnie obszar objęty ochroną Narwiańskiego Parku Narodowego, jest rzeką anamostozującą (z licznymi korytami) – jest jedyną dobrze zachowaną rzeką tego typu w Europie. Dolina Narwi w niewielkim stopniu została przekształcona ręką człowieka. Charakteryzuje się wysokim stopniem naturalności, dzięki czemu jej koryto nabiera malowniczego charakteru krajobrazowo-przyrodniczego. Rozległe rozlewiska porośnięte bogatą roślinnością wodną i szuwarem trzcinowym występują w wielu miejscach, stanowiąc tym samym o wyjątkowych walorach przyrodniczych tego terenu. Narew płynie wieloma korytami, które rozdzielają się i łączą, tworząc nieregularną i skomplikowaną sieć. Pozakorytowe obszary 6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sokoły na lata 2010-2014. Aktualizacja, Sokoły 2010. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 132 132 doliny są silnie zarośnięte, głównie przez trzcinę pospolitą. Ponadto występują tu szuwary turzycowe oraz łąki mannowo-mozgowe. Na terenie Parku reprezentowane są 52 zespoły roślinności, w tym: 33 zespoły roślinności wodnej i szuwarowej, 4 zespoły roślinności łąkowej, 2 zespoły roślinności wierzbowej, 2 zespoły roślinności psammofilnej i kserotermicznej oraz 7 zespołów roślinności leśnej. Ochroną ścisłą zostały objęte następujące gatunki flory: grzybień biały Nymphea alba, grążel żółty Nuphar luteum, grążel drobny Nuphar pumili, irys syberyjski Iris sibirica, wielosił błękitny Polemonium coeruleum, storczyk krwisty Dactylorhiza maculata, storczyk szerokolistny Dactylorhiza majalis, rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, goździk pyszny Dianthus superbus, podkolan biały Planthera bifolia; natomiast ochroną częściową: kalina koralowa Vibrum opulus, konwalia majowa Convalaria maialis, kruszyna pospolita Frangula alnus, porzeczka czarna Ribes nigrum oraz kocanki piaskowe Hielichrsum arenarium. Na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego występują następujące gatunki figurujące na czerwonej liście roślin zagrożonych w Polsce: irys syberyjski Iris sibirica, storczyk krwisty Dactylorhiza maculata, rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, goździk pyszny Dianthus superbus, groszek błotny Lathyrus palustris oraz narecznica grzebieniasta Dryopteris cristata. Z kolei faunę w Narwiańskim Parku Narodowym reprezentuje 183 gatunków ptaków, tj. wodniczka, derkacz, a także znajdujące się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: bąk, bączek, bocian czarny, cyraneczka, rożeniec, błotniak zbożowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, kropiatka, zielonka, dubelt, kulik wielki, sowa błotna, kraska i wąsatka. Spośród innych gatunków zagrożonych występują: błotniak stawowy, żuraw, rybitwa czarna, podróżniczka, droździk i brzęczka. Narwiański Park Narodowy zamieszkują także 22 gatunki ryb oraz liczna grupa zwierzyny grubej, tj. dzik, sarna, lis, jenot, tchórz, kuna, piżmak, łasica, zając szarak; liczne płazy, tj. traszka, kumak nizinny, grzebiuszka, ropucha, rzekotka drzewna, czy gady i owady7. 7 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sokoły, Sokoły 2004, s. 8. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 133 133 Gmina Sokoły może także poszczycić się pomnikiem przyrody, chronionym ze względu na szczególne wartości naukowe, kulturowe, historyczno-pamiątkowe oraz swoiste cechy krajobrazu. Szczególne walory przyrodnicze gminy zwiększa jeden pomnik przyrody, wpisany do rejestru pomników przyrody – Aleja Lipowa mieszcząca się we wsi Krzyżewo, licząca 21 drzew8. Fot. 1. Aleja Lipowa w Krzyżewie Phot. 1. Lime tree avenue in Krzyżewo Źródło/Source: http://sokoly.pl/images/zdjecia/turystyka/zabytki; stan na dzień: 14.04.2013 Wszystko to powoduje, że Gmina Sokoły dysponuje unikatowym potencjałem przyrodniczym, już dziś stanowiącym doskonałą podstawę do kreowania produktów turystycznych. W przyszłości zaś – przy racjonalnym zaplanowaniu i zarządzaniu – stanowić będzie o rozwoju turystyki na tym terenie. 8 Studium…, s. 24. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 134 134 Krótki rys historyczny Początki Sokół sięgają średniowiecza. Miejscowość została założona przez braci Sokołów, herbu Gozdawa. W XV wieku funkcjonowała już w Sokołach parafia rzymskokatolicka, a przed rokiem 1471 zbudowano tu pierwszy, drewniany kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, świętych Mikołaja Wyznawcy i Doroty. Atrakcyjne położenie – na szlaku komunikacyjnym wiodącym z Mazowsza na Podlasie, a także bliska obecność rzeki Narew, która od wieków była ważną drogą komunikacyjną, przyciągały osadników, tym samym wywierając znaczący wpływ na rozwój regionu, tak dawniej, jak i dziś. Na dzisiejszych terenach gminy osiedlały się kolejne masy ludności: w XII-XIII w. Zlińcy (najdalej na południe wysunięta część osadnictwa Jaćwingów), w XIII w. – Mazowszanie. Ów trakt z Mazowsza na Litwę wywarł istotny wpływ na powstanie wsi Sokoły, która zyskała dogodne połączenia w kierunku Suraża i Tykocina, a w latach późniejszych – z Wysokiem (Mazowieckiem). Obszar między Narwią a Śliną w połowie XV wieku znalazł się w ziemi bielskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na zachodnich pobrzeżach tego terenu dominowało osadnictwo rodów pochodzenia mazowieckiego, głównie z ziem: łomżyńskiej, wiskiej i ciechanowskiej. W następnych wiekach rejon Sokół sukcesywnie zasiedlała drobna szlachta (historię Gminy Sokoły tworzyła tzw. szlachta zagrodowa, której potomkowie zamieszkują tu do dziś). W owym czasie nie powstawały tu duże włości magnackie, nie było też własności skarbowych. Wyjątek stanowiła włość waniewska, a w niej cenne innowacje wprowadzone w samym Waniewie przez Mikołaja Radziwiłła w początku XVI wieku – lokacja miasta, budowa kościoła, stworzenie parafii od 1511 r., oraz mostu przez Narew. Wiek XVII zapisał się w historii gminy burzliwymi wydarzeniami. W wyniku najazdu szwedzkiego osada została obrabowana i zniszczona. Ze zniszczeń podnoszono się powoli. Straty odrabiano, korzystając z nowego przywileju targowego, uzyskanego w 1659 r. Uzyskanie przez Sokoły przywileju przeprowadzania targów oraz dodatkowego przywileju organizowania jarmarków sprawiło, że Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 135 135 Sokoły stały się ważnym centrum handlowym regionu. Tradycja miejscowych targów i jarmarków jest nadal żywa. Do dziś organizowane są one we wtorki. Nadzieje na pomyślny rozwój osady przekreśliły ponowne działania wojenne w pierwszym ćwierćwieczu XVIII wieku i towarzyszące im zarazy morowe. Znaczące ubytki w sieci osadniczej sprzyjały osadnictwu żydowskiemu. W Sokołach w 1716 r. odnotowano obecność jednego Żyda Dawida, który mieszkał w zniszczonej karczmie. Do końca XVIII wieku liczba reprezentantów wyznania mojżeszowego w Sokołach mogła wzrosnąć do około 200-250 osób. Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej w roku 1795, Sokoły na krótko znalazły się w zaborze pruskim, w departamencie białostockim prowincji Prus Nowowschodnich. Wprowadzono wówczas zawodową administrację i usprawniono sądownictwo, tym samym rozpoczynając akcję germanizacyjną. Poważne konsekwencje w Sokołach spowodowała konfiskata dóbr kościelnych. Czasy napoleońskie przynoszą mieszkańcom Sokół i okolic kolejne zmiany. W wyniku porozumienia w Tylży, zawartego między Francją i Rosją, Sokoły znalazły się w Księstwie Warszawskim i trafiły do nowego powiatu tykocińskiego w departamencie łomżyńskim. Na Fot. 2. Układ przestrzenny miasta historycznego Waniewo Phot. 2. The spatial arrangement of historical Waniewo Źródło/Source: http://sokoly.pl/images/zdjecia/turystyka/zabytki; stan na dzień: 14.04.2013 Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 136 136 Podlasiu nie stoczono większych walk, zachowały się jednak napoleońskie opowieści z okolic Waniewa, gdzie dochodziło do starć zbrojnych na przeprawie przez Narew. Po Kongresie Wiedeńskim (1815 rok) miejsce Księstwa Warszawskiego zajęło Królestwo Polskie połączone unią z Cesarstwem Rosyjskim. Sokoły znalazły się w obwodzie łomżyńskim i nadgranicznym powiecie tykocińskim. W 1827 r., dzięki energicznym staraniom dziedziczki Sokół, Marianny z Kruszewskich Markowskiej, Sokoły zostały podniesione do rangi miasta. W tym roku Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji postanowiła „wynieść na miasto wieś, czyli osadę handlową Sokoły Kościelne do dóbr Kruszewo Głomby (Głąby) należące, nadając oney nazwisko Sokoły i przypuszczając takowe do wszelkich praw miastom prywatnym w Królestwie Polskim służącym...”. Miasto Sokoły, choć pozbawione przemysłu, szybko zwiększało liczbę mieszkańców. Statystyki podają, że w 1857 r. ich liczba wynosiła ponad 1,5 tys., naliczono wówczas 80 domów drewnianych i 3 murowane. Do Sokół licznie napływali wyznawcy mojżeszowi, którzy zajmowali się drobnym handlem, czemu sprzyjały miejscowe targi i jarmarki. Prawa miejskie Sokoły traciły dwukrotnie, po raz pierwszy – w 1870 r. (odzyskane w 1919 roku po odzyskaniu przez Polskę niepodległości), jako przejaw represji władz zaborców po upadku powstania styczniowego, oraz ostatnio w 1950 r. Sokoły po 1870 r. były już tylko osadą parafialną z przytułkiem dla ubogich, siedzibą władz gminnych z wójtem na czele, sądem pokoju, posterunkiem 9 Według zapisów Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, S. Srokowski (red.), Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 listopada 1950 r. w sprawie nadania ustroju miejskiego niektórym gminom w województwach: katowickim i warszawskim, gromadzie Hajnówka w województwie białostockim oraz zniesienia i zmiany granic niektórych miast i gmin w województwach katowickim i białostockim, znoszące 6 miast w powiecie białostockim, było jedynie zatwierdzeniem przez polską administrację stanu faktycznego wprowadzonego po 1939 r. przez Niemców. Sokoły, podobnie jak 5 innych miejscowości (Dąbrowa Grodzieńska, Kleszczele, Tykocin, Suchowola, Krynki) były miastami II Rzeczpospolitej, jednak po II wojnie światowej faktycznie nie spełniały takich funkcji administracyjnych. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 137 137 straży ziemskiej (lokalna policja) oddziałem poczty, szkołami (z żydowskimi chederami włącznie) i biblioteką. Tu odbywały się targi i wielkie jarmarki, na których handlowano głównie bydłem. Początek lat 60. XIX wieku pokazał, że ludność mieszkająca pomiędzy Narwią a Śliną nie wyrzekła się przywiązania do wiary i przechowała pamięć o państwie polskim. Już wówczas postawy niepodległościowe, inspiracje do zakładania w rejonie Sokół ogniw konspiracji, a także gotowość do najwyższych poświęceń w obronie ojczyzny, były niezwykle żywe i konsekwentne, gdyż trwały niemal nieprzerwanie przez cały wiek XX. Dowiedli tego liczni żołnierze oddający swe życie w obronie ojczyzny, walcząc w obu powstaniach, podczas I i II wojny światowej, a także w latach powojennych, kiedy nadal toczyła się walka zbrojna między tzw. władzą ludową i siłami niepodległościowymi. Najważniejsze zabytki architektury i budownictwa Ze względu na długą historię, Sokoły oraz inne miejscowości tej gminy zachowały szczególnie cenne zabytki, które kształtując walory historyczno-kulturowe tego miejsca, w znaczący sposób przyczyniają się do zwiększenia jego atrakcyjności turystycznej. Staraniem lokalnych władz, Gmina Sokoły posiada ewidencję zabytków, która zgodnie z wymogami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ma formę zbioru kart adresowych zabytków prowadzonych przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ewidencją zostały objęte zespoły i obiekty o istotnych, lokalnych walorach historycznych, kulturowych i krajobrazowych. Ogółem, Gmina Sokoły posiada 80. obiektów należących do materialnego dziedzictwa regionu, będącego potencjałem przeszłego rozwoju turystyki i kreowania produktów turystycznych analizowanego obszaru. W tym miejscu zostaną wymienione tylko niektóre, najważniejsze z nich: Zabytki sakralne. Na terenie gminy Sokoły zabytkową architekturę sakralną reprezentują: Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 138 138 w Sokołach: kościół cmentarny, barokowy – dawna cerkiew unicka bazylianów pochodząca z 1758 r., przeniesiona do Sokół z Tykocina w 1833 r.. Jest to najstarszy zabytek drewnianego budownictwa sakralnego znajdujący się na terenie gminy; u dzwonnica wystawiona w 1835 r., znajdująca się również na cmentarzu grzebalnym; u kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia N.M.P., wzniesiony w latach 1906-1912, według projektu Franciszka Przecławskiego. Jest to neogotycki, murowany obiekt, powstały z nieotynkowanej cegły; wystrój kościoła zachował się jako jednorodny, neogotycki, pochodzący z lat ok. 1920-1930. Kościół był konsekrowany w roku 1931. Wokół kościoła roztacza się cmentarz kościelny, który jest otoczony zabytkowym ogrodzeniem – murem zbudowanym w początku XX w; u spichlerz plebański z 1830 r.; u cmentarne nagrobki z XIX wieku. u w Waniewie: u kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia N.M.P. Został wzniesiony w latach 1870-1877, lecz zniszczono go w 1944 r.; następnie w latach 1946-1950 został odbudowany. Przy nim znajdują się skarbczyk i zakrystia; u neoromańska dzwonnica – znajdująca się w narożniku otoczenia kościoła, została wystawiona w 1887 r.; u kaplica późnoklasycystyczna – znajdująca się w południowo-zachodniej części cmentarza grzebalnego. Została wzniesiona ok. 1880 r. na nekropolii założonej w 1836 r. W szczycie obiektu znajduje się wnęka z ludową rzeźbą Chrystusa Frasobliwego; u przydrożna, drewniana, kapliczka słupowa – znajdująca się na terenie Waniewa u zbiegu dawnej ulicy Psiej i Konowrót. Wewnątrz kapliczki w końcu XIX wieku została umiejscowiona ludowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego; Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 139 139 Fot. 3. Lamus plebański w Sokołach Phot. 3. Parsonic lamus in Sokoly Źródło/Source: http://sokoly.pl/images/zdjecia/turystyka/zabytki; stan na dzień: 14.04.2013 Fot. 4. Kaplica cmentarna w Waniewie Phot. 4. Cemetery chapel in Waniewo Źródło/Source: http://sokoly.pl/images/zdjecia/turystyka/zabytki; stan na dzień: 14.04.2013 Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 140 140 Fot. 5. Kościół p.w. Krzyża Świętego w Sokołach Phot. 5. The Holy Cross Church in Sokoly Źródło/Source: http://sokoly.pl/images/zdjecia/turystyka/zabytki; stan na dzień: 14.04.2013 Fot. 6. Zespół Szkół Rolniczych w Krzyżewie Phot. 6. Agricultural School in Krzyzewo Źródło/Source: www.sokoly.pl; stan na dzień: 14.04.2013 Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 141 141 u u drewniana kapliczka słupowa – pochodząca z początku XX wieku, usytuowana jest przy bocznej drodze z Waniewa do Pszczółczyna. Przeszklona, prostopadłościenna kapliczka, usytuowana na drewnianym słupie, jest nakryta czterospadowym daszkiem. Wewnątrz znajduje się ludowa figurka Matki Bożej; przydrożna figura Immaculaty – ufundowana w 1855 r. przez Artura Orsettiego, znajduje się przy wyjeździe ze wsi Waniewo w kierunku Kowalewszczyzny. Figura jest ustawiona na baniasto wybrzuszonym postumencie, na kostkowym murowanym cokole z tablicami inskrypcyjnymi. Figura jest otoczona żeliwnym, neogotyckim ogrodzeniem. w Bruszewie: u kapliczka – znajdująca się na prywatnej posesji p. Zalewskich, w części wsi nazywanej Leśnikiem. Kapliczkę tworzy cementowy postument, murowany z cegły oraz tynkowana kolumna na planie sześciokąta. Wewnątrz znajduje się wnęka z ludową figurą Matki Bożej z dzieciątkiem. Figura jest opatrzona datą 1793 roku i, według relacji mieszkańców, jest jedyną pozostałością po zabudowie dworu, jaki miał stać w tym miejscu. w Perkach Bujenkach: kapliczka – wzniesiona w 1915 r. przez mieszkańców, poświęcona Matce Bożej jako wotum dziękczynne za ocalenie wsi i mieszkańców z pożogi wojennej. Jest to murowana kapliczka na planie prostokąta, tynkowana. We wnęce znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, pod wnęką znajduje się tablica z napisem: „Matce Boga MARYI za ocalenie wsi podczas wojny, dn. 15 sierpnia 1915 r.” Na terenie całej gminy Sokoły znajduje się wiele przydroż-nych krzyży, datowanych na koniec XIX i początek wieku XX. Często krzyże te powstały przez połączenie kamiennego postumentu z żeliwnym krzyżem, wykonanym przez miejscowych kowali. Zabytki kultury sakralnej w gminie Sokoły są otoczone zarówno opieką Kościoła, jak i miejscowej ludności. u Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 142 142 Dworki. Na terenie gminy Sokoły w przeszłości dominowało osadnictwo drobnoszlacheckie, w niewielkim stopniu był obecny na tym terenie odsetek większych dóbr. Najsłynniejszy dwór, który został szczegółowo opisany przez Zygmunta Glogera, znajdował się w Kowalewszczyźnie. Niestety, obiekt nie zachował się do czasów współczesnych, pozostały po nim jedynie ślady po zespole dworskim, z częścią drzew i stawem. Przykładem drobnoszlacheckiego dworku wybudowanego w końcu XIX wieku jest obiekt znajdujący się we wsi Jamiołki Godzieby na prywatnej posesji p. Dąbrowskich. Jest to jednokondygnacyjny, murowany z cegły, tynkowany budynek zbudowany na planie wydłużonego prostokąta. Budynek jest bezstylowy, nie ma żadnych ornamentów architektonicznych, z wyjątkiem gzymsu oddzielającego zasadniczą bryłę od dachu i wnęki z głównym wejściem. We wnęce znajdują się dwie kolumny, usytuowane po obu stronach drzwi. Gmina Sokoły, oprócz zachowanych do czasów współczesnych obiektów architektury drewnianej i murowanej, kultywuje także pamięć o historycznych postaciach, które na stałe wpisały się w historię obszaru. Niewątpliwie należą do nich: Marianna Markowska, której Sokoły zawdzięczają swój rozwój i uzyskanie praw miejskich; Onufry Sokołowski – powszechnie szanowana postać w całym dawnym powiecie tykockim; czy Stefania Karpowicz, fundatorka Szkoły Rolniczej w Krzyżewie, która to placówka w roku 2013 obchodzi 100-lecie swojego istnienia. Wymienione obiekty, stanowiące o atrakcyjności turystycznej gminy Sokoły, na pewno nie wyczerpują całego bogactwa innych, nie wymienionych walorów obszaru. Zostały przedstawione jako przykład bogatej mozaiki potencjalnych elementów, wokół których można (i w naszym głębokim przekonaniu należy) budować rozwój turystyki w gminie Sokoły. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 143 143 Analiza zagospodarowania turystycznego gminy Sokoły Baza materialna turystyki, zagospodarowanie turystyczne oraz infrastruktura turystyczna to, według wielu autorów opracowań z zakresu turystyki, pojęcia tożsame. Rogalewski (1977), na przykład, definiuje infrastrukturę turystyczną (bazę materialną) jako urządzenia umożliwiające zaspokojenie podstawowych potrzeb, jakie odczuwa turysta podczas odbywania podróży. Według Panasiuka (2001) jest to natomiast zespół urządzeń i instytucji będący bazą materialną i organizacyjną rozwoju turystyki. Szerszą definicję prezentuje z kolei Naumowicz (Bogucka 2005), według której zagospodarowanie turystyczne to proces przystosowania obszarów o walorach turystycznych do wykorzystania przez uczestników ruchu turystycznego. Jego efektem są zespoły wyspecjalizowanych urządzeń wchodzących w skład turystycznego potencjału technicznego, a w istocie jest to działalność, którą można uznać za rodzaj czynności produkcyjnych właściwych dla gospodarki turystycznej. Urządzenia kształtujące potencjał turystyczny określonego obszaru (produktu turystycznego) dzielą się na: u turystyczne – obiekty, które ze względu na lokalizację, układ funkcjonalny i okres użytkowania są przeznaczone na cele związane z obsługą ruchu turystycznego; u paraturystyczne – obiekty, które są przeznaczone na potrzeby ogólnospołeczne, a które tylko częściowo lub przez pewien czas (najczęściej w sezonie turystycznym) są wykorzystywane do obsługi ruchu turystycznego. Na bazę turystyczną składają się 4 podstawowe grupy obiektów i urządzeń. Są to: u baza noclegowa, umożliwiająca turystom przebywanie poza miejscem zamieszkania dłużej niż jeden dzień; u baza żywieniowa, zapewniająca zaspokojenie jednej z podstawowych potrzeb człowieka, tj. potrzeby wyżywienia; u baza komunikacyjna, stanowiąca o dostępności turystycznej danego obszaru oraz ułatwiająca poruszanie się w jego granicach; Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 144 144 baza towarzysząca, gwarantująca turystom zaspokojenie innych potrzeb związanych z wyjazdem. Do bazy towarzyszącej zalicza się m.in. urządzenia umożliwiające korzystanie z walorów turystycznych i usprawniające ruch turystyczny (np. centra obsługi turystów, punkty informacji turystycznej), urządzenia sportowo-rekreacyjne (np. hale sportowe, boiska, wyciągi narciarskie), urządzenia rozrywkowe (np. kina, sale widowiskowe), placówki handlowe (np. sklepy z pamiątkami) (Kurek 2008). W przystosowaniu przestrzeni do pełnienia funkcji turystycznych ważną rolę odgrywają także inne obiekty i urządzenia. Świadczą one głównie usługi skierowane do mieszkańców, ale dość często korzystają z nich także turyści. Należą do nich sklepy, warsztaty samochodowe, banki, bankomaty, ośrodki zdrowia itp. Ogół tego typu obiektów i urządzeń określa się mianem infrastruktury (bazy) paraturystycznej (Różycki 2006). Jednakże i to podejście do analizy zagospodarowania turystycznego jest niewystarczające i wymaga uzupełnienia uwzględniającego szczególny wpływ technologii informacyjnych na rozwój turystyki. Nowe ujęcie zagospodarowania turystycznego prezentuje ryc.1. Stan zagospodarowania turystycznego decyduje o możliwościach dotarcia turystów do regionów i miejscowości turystycznych, warunkach ich pobytu, realizacji potrzeb turystycznych, stopniu wykorzystania walorów, a tym samym determinuje atrakcyjność turystyczną regionów. Poziom zagospodarowania stanowi element konkurencji między miejscowościami i regionami turystycznymi, które starają się oferować turystom jak najlepsze warunki i możliwości rekreacyjnego spędzania czasu (Kurek 2008). Im wyższy poziom infrastruktury turystycznej, tym wyższy standard świadczonych usług, a tym samym większa szansa na pełne zaspokojenie potrzeb turystów i jak najlepsze spędzenie przez nich wolnego czasu na danym obszarze. Poczucie zadowolenia natomiast stwarza realną szansę na osiągnięcie korzyści ekonomicznych przez podmiot oferujący określone usługi turystyczne. u Ryc. 1. Zakres analizy zagospodarowania turystycznego Fig. 1. The scope of the analysis of tourism Źródło/Source: D. Szpilko, R. Ziółkowski 2010 Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 145 Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 146 146 Baza noclegowa Istotnym elementem infrastruktury turystycznej jest baza noclegowa. Umożliwia ona turystom przebywanie poza miejscem stałego zamieszkania dłużej niż jeden dzień. Podstawową funkcją, jaką pełni baza noclegowa, jest zapewnienie osobom podróżującym noclegu, zakwaterowania oraz dostępu do urządzeń sanitarnych (Kiryluk i in. 2002). Niektóre obiekty, poza usługami noclegowymi, oferują również inne usługi, takie jak: wyżywienie, zakup pamiątek czy też zakup produktów żywnościowych. Bazę noclegową można podzielić na: u obiekty hotelarskie – obiekty zbudowane lub zaadaptowane w celu świadczenia usług noclegowych, co stanowi podstawę ich działalności; u obozowiska turystyczne – wydzielone tereny przystosowane do ustawienia przenośnego lub ruchomego sprzętu noclegowego; u kwatery i inne obiekty prywatne świadczące usługi noclegowe – części obiektów mieszkalnych i gospodarczych, zaadaptowane do świadczenia usług noclegowych (jako funkcja uzupełniająca); u drugie domy i obiekty użytkowane w systemie timesharingu (prawo do użytkowania obiektu przez określony czas każdego roku)(Kurek 2008). Innym kryterium podziału może być czas ich wykorzystania w ciągu roku. Wówczas obiekty te dzieli się na: u sezonowe – świadczące usługi tylko przez określoną część roku (np. sezon wakacyjny), co w dużym stopniu wiążę się z przeznaczeniem tego typu obiektów oraz ich wyposażeniem (z reguły brak ogrzewania); u całoroczne – świadczące usługi przez cały rok. Baza noclegowa zlokalizowana na terenie gminy Sokoły liczy 11 obiektów. Są to głównie gospodarstwa agroturystyczne i pokoje gościnne. Baza jest bardzo słabo rozwinięta i charakteryzuje się małą różnorodnością świadczonych usług. Tylko nieliczne obiekty zostały poddane pełnemu dostosowaniu do potrzeb współczesne- Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 147 147 go turysty. Pełne zestawienie obiektów bazy noclegowej w gminie Sokoły przedstawia tab. 1. Tabela 1. Obiekty noclegowe w gminie Sokoły Table 1. Places of accommodations in the Falcony Muicipality Źródło/Source: opracowanie własne na podstawie: strony internetowej www.sokoly.pl oraz Folderu turystycznego Stowarzyszenia N.A.R.E.W. Narwiańska Akcja Rozwoju Ekonomicznego Wsi. Na uwagę zwracają przy tym dwie charakterystyczne tendencje: po pierwsze fakt, że niemal 100% obiektów bazy noclegowej gminy Sokoły jest skoncentrowanych właściwie w jednym miejscu Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 148 148 – w Waniewie, co jest zrozumiałe ze względu na to, że jest to miejscowość położona najbliżej największej atrakcji turystycznej gminy – kładki Waniewo-Śliwno. Waniewo w gminie Sokoły jest więc miejscowością o największym potencjale turystycznym10, który poprzez wskazane zjawisko koncentracji, wzmacnia dodatkowo ową przewagę. Inną tendencją, niekorzystną z punktu widzenia rozwoju turystyki, jest fakt, że w przypadku 3 z 11 obiektów bazy noclegowej gminy Sokoły nie można jednoznacznie wskazać ich możliwości noclegowych, niemożliwa jest pełna identyfikacja świadczonych przez nie usług. Należy zauważyć, że w dobie łatwego dostępu do informacji, z którego współczesny turysta niewątpliwie korzysta, jej brak w bezpośredni sposób oddziałuje na tempo rozwoju turystycznego (a wraz z tym – ekonomicznego) określonego obiektu i de facto obszaru. Baza gastronomiczna Ważnym elementem zagospodarowania turystycznego jest infrastruktura gastronomiczna. Gaworecki (2007) definiuje usługi gastronomiczne jako zespół czynności produkcyjnych, mających na celu uzdatnienie produktów spożywczych do konsumpcji, oraz czynności handlowych, polegających na sprzedaży produktów kulinarnych, przy zapewnieniu warunków konsumpcji na miejscu. Uważa także, iż gastronomia jest czynnikiem stymulującym rozwój turystyki: wpływa na wielkość ruchu turystycznego oraz jakość jego obsługi, powoduje przyspieszenie ruchu lub jego hamowanie. Ze względu na specyfikę i zakres prowadzonej działalności, a także jej powiązania z obsługą turystów, możemy wyróżnić 3 rodzaje bazy gastronomicznej: u bazę gastronomiczną otwartą, która oferuje szeroki zakres usług dla różnych odbiorców, w tym także turystów; składają się na nią różnorodne zakłady, w tym obiekty oferujące gotowe produkty kulinarne, placówki o charakterze żywienio- 10 Co jest zresztą potwierdzane w wydawanych folderach, ulotkach, czy opracowaniach turystycznych opisujących gminę. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 149 149 wo-rozrywkowym, placówki oferujące ograniczony zakres produktów, np. piwiarnie, winiarnie, kawiarnie oraz obiekty gastronomiczne w środkach transportu itp.; u bazę gastronomiczną w obiektach hotelarskich, która jest nastawiona na zaspokajanie potrzeb żywieniowych gości obiektów noclegowych, aczkolwiek z usług tego typu placówek mogą korzystać także osoby nienocujące w danym obiekcie; tworzą ją zarówno obiekty serwujące produkty kulinarne (np. restauracje, bary), jak i obiekty o węższym zakresie usług (np. kawiarnie); u bazę gastronomiczną zamkniętą, która świadczy usługi tylko dla wąskiej grupy odbiorców, np. stołówki pracownicze, jadłodajnie studenckie itd. Obiekty tego typu są zazwyczaj niedostępne dla turystów. Znaczącym elementem bazy żywieniowej są również punkty sprzedaży detalicznej artykułów spożywczych, umożliwiające turystom nabycie artykułów żywnościowych do sporządzania posiłków we własnym zakresie. W miejscowościach o nasilonym ruchu turystycznym w sezonie letnim sieć tę uzupełniają urządzenia dostarczające turystom gotowe artykuły żywieniowe, tj. sklepy detaliczne i kioski spożywcze, a także urządzenia warunkujące odpowiednie zaopatrzenie zakładów gastronomicznych i detalicznych sklepów spożywczych w masę towarową, czyli zaplecze produkcyjne, magazynowe i transportowe. W gminie Sokoły jest 8 obiektów świadczących usługi gastronomiczne. Szczegółowy ich podział przedstawiono w tab. 2. Z danych zawartych w tabeli wynika, że największa liczba obiektów gastronomicznych znajduje się w Sokołach. Zjawisko to wskazuje na kolejny przykład koncentracji, z jakim mamy do czynienia w zagospodarowaniu turystycznym gminy Sokoły. Tym razem mówimy o koncentracji bazy żywieniowej. Ponieważ koncentracja potencjalnej bazy żywieniowej (Sokoły) nie stanowi elementu komplementarnego wobec koncentracji bazy noclegowej (Waniewo), liczba obiektów i ich profil (najliczniejszą grupę obiektów stanowią bary, natomiast nie ma restauracji czy też kawiarni), Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 150 150 a także zlokalizowanie, należy je uważać za niewystarczające z punktu widzenia rozwoju turystyki. Tabela 2. Obiekty gastronomiczne w gminie Sokoły Table 2. Food and drink places in the Falcons Municipality Źródło/Source: opracowanie własne na podstawie: strony internetowej www.sokoly.pl oraz Folderu turystycznego Stowarzyszenia N.A.R.E.W. Narwiańska Akcja Rozwoju Ekonomicznego Wsi. Baza komunikacyjna Turystyka jest zjawiskiem przestrzennym, nieodłącznie powiązanym z przemieszczaniem się ludzi poza miejsce stałego zamieszkania. To właśnie baza komunikacyjna pozwala turyście dotrzeć do miejsca docelowego, jak również umożliwia poruszanie się po tym obszarze, organizowanie wycieczek terenowych i wędrówek (Mazurek 2000). Według Wyrzykowskiego (2005), dostępność komunikacyjna to możliwość dojazdu środkami komunikacji do celu podróży. Identyfikuje ona istniejącą sieć połączeń komunikacyjnych między miejscem stałego zamieszkania a celem podróży, a także system połączeń komunikacyjnych, szlaków i wyciągów turystycznych, które umożliwiają turyście odbycie wycieczek w obrębie wybranego regionu turystycznego do określonych miejsc. Na bazę komunikacyjną składają się: u środki transportu pasażerskiego i towarowego, z których pierwsze służą do bezpośredniej obsługi ruchu turystycznego, drugie natomiast spełniają funkcję pomocniczą (dowóz zaopatrzenia); do środków transportu pasażerskiego zaliczamy: autokary, autobusy, pociągi, samoloty, statki morskie, promy itp.; Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 151 151 urządzenia transportu, które umożliwiają eksploatację środków transportu; do nich zaliczamy linie kolejowe, dworce kolejowe, drogi, mosty, lotniska i porty lotnicze, porty morskie, dworce morskie, przystanie rzeczne itp.; u zaplecze techniczne transportu, które warunkuje sprawną eksploatację środków i urządzeń transportu. Są to: warsztaty naprawcze, stacje obsługi samochodów, stacje benzynowe, służba drogowa, warsztaty itd. (Raciborski 1999). Rozważając dostępność turystyczną danego obszaru, należy również pamiętać o wewnętrznej sieci szlaków pieszych, rowerowych i samochodowych, która nie tylko ułatwia dostęp do obszarów i obiektów atrakcyjnych turystycznie, ale przede wszystkim umożliwia odbywanie wędrówek i wycieczek turystycznych. Analizując dostępność zewnętrzną gminy Sokoły, można stwierdzić, że stan infrastruktury komunikacyjnej jest optymalny, tak z punktu widzenia jego jakości, jak również nasycenia. Przez gminę Sokoły przebiega bowiem droga wojewódzka nr 671 (trasa ta łączy Sokoły, powiat wysokomazowiecki, z Sokolanami, powiat sokólski) i droga wojewódzka nr 678 (trasa łącząca Białystok z Wysokiem Mazowieckiem). W sąsiedztwie gminy (a dokładniej w gminie Kobylin-Borzymy i w gminie Tykocin) przebiega droga krajowa nr 8 łącząca Kudowę-Zdrój z Wrocławiem, Warszawą, Białymstokiem, Suwałkami i z Budziskiem. Przez gminę biegnie również trasa kolejowa Warszawa – Białystok – Petersburg; na terenie gminy znajduje się dworzec kolejowy w Nowych Raciborach, funkcjonujący do dziś, oraz nieczynna stacja kolejowa w Kruszewie Brodowie. Ruch pociągów na odcinku Łapy – Sokoły – Śniadowo funkcjonował od 1862 do 2000 r. W 2007 r. wznowiono ruch towarowy na trasie Łapy – Sokoły, który jednak wstrzymano w 2009 r. Obecnie Samorząd Gminy Sokoły jest zainteresowany przejęciem i reaktywowaniem linii kolejowej, co służyłoby społeczeństwu całego regionu oraz odwiedzającym gminę turystom11. u 11 Należy przy tym wskazać wytężoną aktywność władz gminy w kierunku uruchomienia i ożywienia dworca dla celów turystycznych (organizowane wyścigi drezynami). Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 152 152 Do gminy Sokoły kursują także autobusy (w tym autobusy PKS prywatnego przewoźnika – Podlasie Express), przy czym w okresie realizacji badań i pracy nad strategią (lata 2011-2013), zauważono systematyczny spadek liczby tych połączeń gminy z innymi obszarami powiatu czy też województwa, co z punktu widzenia rozwoju turystyki nie jest dobrą przesłanką na przyszłość. Dostępność komunikacyjną gminy Sokoły znacznie poprawia sieć szlaków turystycznych pieszych, rowerowych oraz wodnych. Przebieg szlaków turystycznych przez obszar gminy Sokoły prezentuje tab. 3. Tabela 3. Szlaki turystyczne i ścieżki dydaktyczne przebiegające przez gminę Sokoły Table 3. Hiking and nature trails running through the Falcons Municipality W tabeli czcionką pogrubioną wyróżniono te miejscowości, które stanowią elementy szlaku, a zlokalizowane są w gminie Sokoły. Źródło/Source: opracowanie własne na podstawie Folderu turystycznego Stowarzyszenia N.A.R.E.W. Narwiańska Akcja Rozwoju Ekonomicznego Wsi. 12 W tabeli czcionką pogrubioną wyróżniono te miejscowości, które stanowią elementy szlaku, a zlokalizowane są w gminie Sokoły. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 153 153 Z tabeli wynika, że gmina Sokoły odznacza się wyraźnym potencjałem w zakresie zróżnicowania wewnętrznej komunikacyjnej oferty zagospodarowania turystycznego. Wyznaczone szlaki piesze, rowerowe czy też ścieżki dydaktyczne są doskonałym punktem wyjścia do budowania wokół nich innych atrakcji turystycznych inspirujących przyjazdy turystów. Baza informacyjna Ogromną rolę we współczesnym świecie odgrywa informacja, która w turystyce przestaje być jedynie zbiorem danych, ale coraz częściej jest traktowana jako nowy czynnik kształtujący rynek turystyczny. Skuteczność wykorzystania zasobów informacyjnych staje się warunkiem rozwoju funkcji turystycznych danego regionu. Według Gaworeckiego (2011), łatwy dostęp do informacji przez wszystkich zainteresowanych może ożywić sektor usług turystycznych, jak również zapewnić: u usprawnienie obsługi turystów; u prawidłowe rozmieszczenie ruchu turystycznego w stosunku do możliwości recepcyjnych poszczególnych regionów i miejscowości; u popularyzację mało znanych regionów i miejscowości turystycznych; u zwiększenie zainteresowania turystów zagranicznych Polską jako krajem recepcji turystycznej (Gaworecki 2011). Bardzo ważne jest, aby w województwie podlaskim powstał ujednolicony i spójny systemu informacji turystycznej. Obecnie na system informacji turystycznej o województwie podlaskim, a zarazem o obszarach chronionych, składają się: regionalne i lokalne (miejskie i wiejskie) punkty informacji turystycznej, komputerowy system informacji turystycznej, internet, media lokalne (prasa, radio i telewizja), wydawnictwa regionalne, bazy danych o walorach i zagospodarowaniu turystycznym, badania statystyczne oraz targi turystyczne (Bielawska i in. 2001). Szeroki zakres czynników wchodzących w skład systemu informacji turystycznej wpływa na trudności w efektywnym zarządza- Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 154 154 niu informacją regionu. Istnieją luki w przestrzennym rozmieszczeniu ośrodków informacji turystycznej, niewielki jest zasięg działania komputerowego systemu informacji turystycznej, brakuje regionalnej bazy danych o walorach i atrakcjach turystycznych, niewystarczająca jest dostępność do materiałów promocyjnych (przewodników turystycznych, map, folderów) (Ziółkowski 2002). Analizując z tej perspektywy obszar gminy Sokoły, wyraźnie widać, że brakuje w niej punktów informacji turystycznej. Informacji turystom udzielają z reguły pracownicy urzędu gminy. Bardzo często można również zaczerpnąć informacji u pracowników obiektów bazy noclegowej, ich wiedza jednak nie zawsze jest wystarczająca. Na uwagę zasługuje jednak wzmożona aktywność władz gminy w opisywanym zakresie, służąca poprawie tego stanu. Projektowany Punkt Informacji Turystycznej w Waniewie pozwala bowiem przypuszczać, że zarządzanie informacją o walorach turystycznych gminy Sokoły stanie się procesem naturalnym. Ponadto stosunkowo cyklicznie są wydawane foldery, ulotki oraz inne materiały promocyjne, informujące o walorach turystycznych gminy. Niewątpliwie jednak udoskonalona, przejrzysta, logiczna i na bieżąco aktualizowana strona internetowa gminy (www.sokoly.pl) jest doskonałym przykładem zmian, jakie nastąpiły w kierunku skutecznego zarządzania wizerunkiem obszaru i społeczności, także w zakresie zwiększenia ich atrakcyjności turystycznej. Niezależnie od poczynionych pozytywnych działań, w gminie Sokoły należy nieustannie dążyć do poprawy sieci informacji turystycznej. W tym celu na szczeblu wojewódzkim powinna być udoskonalona baza danych o istniejących walorach i zagospodarowaniu turystycznym gminy. Elementem poprawy stanu informacji będzie także zwiększenie ilości wydawnictw informatorów i przewodników turystycznych, opracowanie map turystycznych zawierających informacje na temat szlaków turystycznych, obiektów przyrodniczych, jak również lokalizacji bazy turystycznej. Nie bez znaczenia dla rozwoju turystyki w gminie Sokoły byłaby także zwiększona aktywność jej przedstawicieli w targach oraz innych tego typu wydarzeniach służących promocji turystycznej określonych ob- Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 155 155 szarów czy też obiektów. Mając jednak na względzie tworzoną Strategię rozwoju turystyki w gminie Sokoły, można przypuszczać, że rekomendacje takie znajdą miejsce w tym dokumencie. Baza towarzysząca Oprócz zakwaterowania i wyżywienia, turyści podczas swych wyjazdów oczekują szerszej oferty podnoszącej atrakcyjność turystyczna danego miejsca. W związku z tym korzystają z obiektów bazy towarzyszącej, jak i paraturystycznej. Można wyróżnić trzy główne grupy urządzeń towarzyszących: u urządzenia umożliwiające turystom korzystanie z walorów turystyczno-wypoczynkowych miejscowości lub terenu, tj. plaże, mola, kąpieliska, ścieżki i trasy turystyczne, nartostrady, wyciągi turystyczne, kolejki linowe, tory saneczkowe, wieże widokowe, parki, skwery itp.; u urządzenia rozrywkowe, tj. lokale gastronomiczne, rozrywkowe, kawiarnie, winiarnie, piwiarnie, bary kawowe, placówki kulturalne, takie jak kina, teatry, świetlice, kluby, czytelnie, biblioteki, kluby prasy i książki; różne obiekty sportowe, tj. boiska sportowe, hale sportowo-widowiskowe, sztuczne lodowiska itp.; u urządzenia usługowe, zabezpieczające najszerszy zakres usług; urządzenia zabezpieczające porządek, stan sanitarny i bezpieczeństwo, urządzenia ochrony zdrowia (ośrodki zdrowia, apteki, stacje pogotowia ratunkowego), ośrodki informacji i reklamy turystycznej, urządzenia łączności (poczta, telefon), punkty usługowe, sklepy i punkty sprzedaży artykułów przemysłowych, sklepy pamiątkarskie itp. (Bogucka 2005). W zależności od zróżnicowania walorów przyrodniczych i kulturowych określonego miejsca zmieniają się także rodzaje urządzeń bazy towarzyszącej. Na obszarach przyrodniczych przede wszystkim są ustawiane urządzenia ułatwiające dostęp do zwiedzanych obiektów (np. tablice informacyjne, punkty obserwacyjne, wieże widokowe, kładki). W przypadku wypoczynku nad wodą Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 156 156 tworzy się: wypożyczalnie kajaków, żaglówek i innego sprzętu pływającego, porty jachtowe, plaże umożliwiające uprawianie zabaw sportowych. W większych miastach natomiast bazę towarzyszącą tworzą: kina, sale wystawowe, muzea, sklepy z pamiątkami, a także kawiarnie i inne miejsca spotkań towarzyskich. Na obszarze gminy Sokoły zlokalizowane są urządzenia umożliwiające turystom korzystanie z walorów turystyczno-wypoczynkowych terenu. Ustawione są wiaty, wieże, punkty widokowe, kładki, pomosty umożliwiające turystom lepsze poznanie terenu. Jednakże ich liczba, prócz tego, że skoncentrowana jest głównie w jednym miejscu (wspomniana już miejscowość Waniewo), jest niewystarczająca w stosunku do wzrastającej liczby turystów. W obsłudze ruchu turystycznego dużą rolę odgrywają wypożyczalnie sprzętu sportowo-turystycznego, w tym wodnego. Małe wypożyczalnie funkcjonują przy ośrodkach wypoczynkowych, przede wszystkim w celu obsługi swoich gości. Na terenie gminy Sokoły specyficzną i unikatową ofertą w tym zakresie są łodzie „pychówki”, które można wypożyczyć tylko przy obiektach noclegowych w Waniewie. Tymczasem z uwagi na stale wzrastające zainteresowanie turystów sportami wodnymi wydaje się, że wypożyczalnie te dysponują niewystarczającą ilością oferowanego sprzętu wodnego. W gminie Sokoły potencjałem mogącym stanowić o przewadze konkurencyjnej bazy towarzyszącej turystyce gminy – tak w skali powiatu, jak i województwa – mogłaby się być baza do uprawiania turystyki konnej, a także hipoterapii. Z obserwacji autorów opracowania wynika, że takie działania są w gminie projektowane, jednak na tym etapie pozostają one jeszcze w fazie planów. W obiektach bazy konnej, poza samą jazdą, turystom oferowane mogłyby być przejażdżki bryczkami czy też kuligi. Dużą wartość, z punktu widzenia turystów odwiedzających obszary chronione, stanowią również obiekty muzealne prezentujące florę i faunę. Mimo że gmina Sokoły graniczy z Narwiańskim Parkiem Narodowym i ma także sukcesywnie udoskonalaną ścieżkę dydaktyczną Waniewo-Śliwno, niestety, nie ma na swoim terenie obiektów muzealnych prezentujących florę i faunę. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 157 157 Podsumowanie Podsumowując, należy stwierdzić, że zagospodarowanie turystyczne oraz wchodzące w jego skład elementy: baza noclegowa, żywieniowa, baza towarzysząca, a także informacyjna gminy Sokoły są jeszcze mało zróżnicowane, a co za tym idzie – wymagają dalszego systemowego rozwoju i ulepszeń. Zasadniczą kwestią w tworzeniu infrastruktury turystycznej jest racjonalne dostosowanie jej funkcji i standardu do występujących walorów turystycznych, wielkości i struktury ruchu turystycznego. Temu celowi ma służyć projektowana Strategia rozwoju turystyki w gminie Sokoły. Dokument ten z pewnością wskaże możliwe i pożądane kierunki zmian. Niemniej jednak już dziś należy zauważyć, że gmina Sokoły odznacza się dwoma zasadniczymi i pozytywnie rokującymi walorami. Pierwszym z nich jest potencjał przyrodniczy i kulturalno-historyczny. Kolejnym, kluczowym, bez którego pierwszy nie byłby w stanie zaistnieć, jest zaangażowanie społeczne, ale przede wszystkim zaangażowanie władz gminy w rozwój turystyki i podejmowane działania w tym zakresie. Ten walor, nie do przeceniania, w największym stopniu będzie decydować o rozwoju turystyki w gminie Sokoły. Powoduje on bowiem, że fizyczne, materialne obiekty, stanowiące o atrakcyjności turystycznej obszaru, są wzmacniane w postaci wielu pozytywnych działań, to zaś daje nadzieję na prawdziwy rozkwit turystyki w gminie Sokoły. Literatura Bielawska I. i in., 2001,Turystyka w województwie podlaskim. Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok. Bogucka A., 2005, Turystyka w liczbach. Analiza ruchu i zagospodarowania turystycznego w województwie podlaskim. Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok. Dobroński A. Cz., Czajkowska J., Grabowska M. (red.), 2011, Sokoły na Podlasiu. Sokoły. Zeszyty geograficzne 9 seria 5:zeszyty naukowe 2.qxd 2014-06-08 14:26 Page 158 158 Gaworecki W.W., 2007, Turystyka, Polskie Wyd. Ekonomiczne, Warszawa. Gmina Sokoły, 2011, folder informacyjny, Kwidzyn. Kiryluk H., Michałowski K., Ziółkowski R., 2002, Uwarunkowania i kierunki rozwoju turystyki w województwie podlaskim. Politechnika Białostocka, Białystok. Kurek W. (red.), 2008, Turystyka, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Mazurek J., 2000, Zagospodarowanie turystyczne. [w:] A. Szwichtenberg (red.), Podstawy turystyki, Politechnika Koszalińska, Koszalin 2000. Panasiuk A. (red.), 2001, Turystyka. Zarys wykładu. Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001. Raciborski J., 1999,Usługi turystyczne. Wyd. Prawnicze, Warszawa 1999. Rogalewski O., 1977, Zagospodarowanie turystyczne Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977. Różycki P., 2006, Zarys wiedzy o turystyce. Wyd. PROKSENIA, Kraków. Szpilko D., Ziółkowski R., 2010, Zagospodarowanie turystyczne obszarów chronionych województwa podlaskiego. Economy and Management, nr 1. W centrum polskiej Amazonii – gmina Sokoły zaprasza – folder informacyjny. Wyrzykowski J., 2005, Podstawowe pojęcia z dziedziny turystyki. [w:] S. Toczek-Werner (red.), Podstawy rekreacji i turystyki,. Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Wrocław. Ziółkowski R., 2002, System informacji turystycznej w województwie podlaskim. [w:] K. Michałowski (red.), Informacja i promocja w turystyce, Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok. Zasoby internetowe: www.sokoly.pl.
