doccharakterystyka sprawców przemocy seksualnej wobec dzieci
download 
Reklamacja Transkrypt
charakterystyka sprawców przemocy seksualnej wobec dzieci
CHARAKTERYSTYKA SPRAWCÓW PRZEMOCY SEKSUALNEJ WOBEC DZIECI prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz, mgr psych. Monika Szymaƒska, mgr psych. Agnieszka Czajka Streszczenie Celem poni˝szej pracy by∏o dokonanie charakterystyki osób skazanych za wykorzystywanie seksualne dzieci. Badaniem obj´to grup´ 185 m´˝czyzn w wieku od 20 do 60 lat. Analizie poddano ich wiek, pochodzenie rodzinne, wykszta∏cenie, rodzaj pracy zawodowej, stan cywilny, wiek i ocen´ inicjacji seksualnej, poziom zaburzeƒ neurotycznych, a tak˝e cechy osobowoÊci nerwicowej. Zastosowane metody badania: wywiad biograficzny, Kwestionariusz OsobowoÊci Nerwicowej KON-2006. Wyniki: Pedofile cechujà si´ znacznym poziomem nasilenia zaburzeƒ neurotycznych w porównaniu z grupà kontrolnà. Szczególnie nasilone sà nast´pujàce cechy: trudnoÊci w podejmowaniu decyzji, brak witalnoÊci, poczucie zagro˝enia, egzaltacja, drobiazgowoÊç, rozpami´tywanie. S∏owa kluczowe: pedofilia, osobowoÊç, zaburzenia neurotyczne CHARACTERISTICS OF OFFENDERS FOR CHILDREN SEXUAL ABUSE The aim of this research was characteristic of people who was contemned for children sexual abuse. This research was contained over 185 men in age 20- 60. Analysis was ranged their age, family origin, marital status, education, opinion of sexual initiation, neurotic personality. Intensive personality traits: circumstance, contemplation, exaltation, sense of danger, they have difficulty in decision-making. Applied methods: interview, Neurotic Personality Questionnaire KON-2006. Outcome: Child molesters have shown severe neurotic dysfunction. Key words: neurotic personality, child sexual abuse prof. dr hab. med. Zbigniew Lew-Starowicz Zak∏ad Seksuologii Medycznej i Psychoterapii Centrum Medyczne Kszta∏cenia Podyplomowego w Warszawie mgr psych. Monika Szymaƒska Zak∏ad Seksuologii Medycznej i Psychoterapii Centrum Medyczne Kszta∏cenia Podyplomowego mgr psych. Agnieszka Czajka Wydzia∏ Psychologii Katedra Seksuologii i Psychoterapii WSFiZ w Warszawie 4 PRACA RECENZOWANA Wp∏yw czynników biologicznych na wyst´powanie przemocy seksualnej wobec dzieci WÊród czynników biologicznych kluczowe znaczenie odgrywa stan mózgu, wszelkie odst´pstwa od jego normalnego funkcjonowania wiàzaç si´ mogà z ujawnieniem patologicznych zachowaƒ w ogóle. Szczególnie istotne sà dysfunkcje i uszkodzenia zlokalizowane w obr´bie wewn´trznych struktur limbicznych, p∏atów czo∏owych, dolnych cz´Êci p∏atów skroniowych, a tak˝e oko∏oporodowe uszkodzenia mózgu. Z badaƒ Gierowskiego wynika, ˝e istnieje Êcis∏y zwiàzek mi´dzy wyst´powaniem uszkodzenia mózgu a pope∏nianiem przest´pstw typu agresywnego. Przy czym najcz´Êciej dysfunkcje organiczne wykrywano u sprawców przest´pstw na tle emocjonalnym, zdecydowanie rzadziej stwierdzano je u psychotycznych, motywowanych urojeniami [1]. Wyniki badaƒ wskazujà, i˝ regiony czo∏owe uczestniczà w poznawczych aspektach po˝àdania Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 seksualnego oraz hamowania zachowaƒ, natomiast obszary skroniowe biorà udzia∏ w pobudzeniu seksualnym, dyskryminacji bodêców erotycznych oraz okreÊlaniu progu pobudzenia ogólnego. Jak stwierdza Cohen nieprawid∏owoÊci w tych obszarach powodujà dewiacyjne pobudzenie u pedofilów (cyt. za Stein, Hugo, Osthuicen, Hawkirdge i Heerden 2000). Nie wiadomo, czy odkryte ró˝nice w budowie i funkcjonowaniu mózgu pedofilów sà jedynie wynikiem zaburzeƒ rozwojowych czy te˝ skutkiem dzia∏ania negatywnych doÊwiadczeƒ takich jak bycie ofiarà przemocy seksualnej, fizycznej. Zwrócono uwag´, ˝e równie˝ PTSD prowadzi do zmian w mózgu podobnych do tych jakie stwierdza si´ u pedofilów, zw∏aszcza w korze przedczo∏owej, korze oczodo∏o-czo∏owej i w p∏atach wyspy [2]. Z badaƒ Cohena wynika, ˝e pedofile byli cz´Êciej wykorzystywani seksualnie w porównaniu z grupà kontrolnà. Powy˝sze badania wskazujà na zwiàzek pomi´dzy byciem ofiarà przemocy seksualnej w dzieciƒstwie a utrwalonymi nieprawid∏owoÊciami w funkcjonowaniu mózgu, w tym obni˝eniem metabolizmu glukozy w obszarach czo∏owych i skroniowych, które sà zaanga˝owane w korowà regulacj´ pobudzenia seksualnego. Pedofile czasem zniekszta∏cajà swoje wspomnienia, dotyczàce wykorzystywania seksualnego, gdy sami byli dzieçmi. W ten sposób chronià si´ przed negatywnymi emocjami i zapobiegajà ponownemu prze˝ywaniu traumatycznych doÊwiadczeƒ. Zniekszta∏cenia te majà swoje êród∏o w grzbietowo-bocznych okolicach kory przedczo∏owej. Przekszta∏canie w∏asnych negatywnych doÊwiadczeƒ umo˝liwia im w doros∏ym ˝yciu minimalizowanie oraz racjonalizacje zachowaƒ pedofilnych [3]. Typologie sprawców przemocy seksualnej wobec dzieci Imieliƒski wyró˝nia pedofili´ w∏aÊciwà i zast´pczà. O tej pierwszej mówimy gdy m´˝czyzna jest nastawiony wy∏àcznie na kontakty seksualne z dzieçmi. Pedofilia zast´pcza natomiast charakteryzuje si´ tym, ˝e preferowanym partnerem seksualnym jest osoba doros∏a, ale w skutek niemo˝noÊci nawiàzania z nià kontaktu przez np. defekty fizyczne potrzeby seksualne sà zaspokajane z dzieckiem, które jest ∏atwo dost´pnym obiektem. Pedofilii tej sprzyja os∏abienie hamulców psychicznych u starszych osób wywo∏anych np. mia˝d˝ycà naczyƒ krwionoÊnych w mózgu. Natomiast w pedofilii w∏aÊciwej mamy do czynienia z natr´tnym przymusem molestowania seksualnego nieletnich [4]. Glasser proponuje podzia∏ na pedofilów nieskomplikowanych i pseudoneurotycznych. Pedofil nieskomplikowany jest bezuczuciowy, swoje ofiary traktuje przedmiotowo, instrumentalnie. Woli ch∏opców ni˝ dziewczynki, cz´Êciej tak˝e jego uwaga kierowana jest na dzieci b´dàce przed okresem pokwitania, gdy w∏osy ∏onowe nie pokrywajà jeszcze narzàdów p∏ciowych przez co sprawiajà one wra˝enie niewinnych. Pedofil pseudoneurotyczny preferuje dziewczynki z wyra˝nymi znamionami wst´pnej fazy dojrzewania. Traktuje swoje ofiary w sposób czu∏y, dobrotliwy, dziecko jest dla niego bratnià duszà. Zdaniem Glasser istota pedofilii opiera si´ na dwóch podstawowych procesach psychicznych. Pedofil myÊli o sobie jak o dziecku, i nie dostrzega ró˝nicy mi´dzy sobà a dzieckiem. Uwa˝a, ˝e jego zachowania seksualne sà zgodne z oczekiwaniami dziecka [5]. Z kolei O`Brien i Bera dzielà m∏odocianych pedofilów na: 1. Naiwnych eksperymentatorów – zwykle sà to ch∏opcy w wieku 11–14 lat, o niskich kompetencjach spo∏ecznych i znikomym doÊwiadczeniu seksualnym. Ich zachowanie polega na namawianiu innych dzieci aby si´ obna˝y∏y i chcia∏y wykonywaç wspólnie z nimi ró˝ne czynnoÊci seksualne. Taka aktywnoÊç nie jest zbyt cz´sta i zawsze odbywa si´ bez u˝ycia przemocy. 2. Desperaccy poszukiwacze bliskich zwiàzków – majà zwykle 11–14 lat. Ich zachowania wobec innych dzieci sà traktowane jako droga do pokonania poczucia osamotnienia i braku jakichkolwiek kontaktów z najbli˝szymi. Takie post´powanie ma charakter trwa∏y, najcz´Êciej jest jedynà drogà do zawiàzywania i utrzymania bliskich relacji z innymi lud˝mi. Ci ch∏opcy dzia∏ajà bez u˝ycia przemocy. 3. Wadliwie socjalizowani poszukiwacze przyjemnoÊci – to najcz´Êciej starsi ch∏opcy, którzy zostali bardzo wcze- Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 5 Ênie rozbudzeni seksualnie, dlatego stosujà ró˝nego rodzaju sztuczki, którymi manipulujà i nak∏aniajà inne dzieci do zabaw natury seksualnej. Takie zachowanie jest trwa∏e, jednak w przeciwieƒstwie do dwóch wczeÊniejszych typów ci majà bardziej rozbudowane zabawy seksualne. Najbardziej charakterystyczne dla tego typu jest kompulsywna i cz´sta zmiana partnerów seksualnych. Na ogó∏ w powy˝szych zachowaniach nie stosuje si´ przemocy. 4. Seksualnie agresywni – reprezentanci tej grupy wymuszajà zachowanie seksualne na innych dzieciach. Zazwyczaj tacy ch∏opcy byli wychowywani przez despotycznych ojców i dlatego wytworzy∏ si´ w nich odruch zdobywania si∏à przyjemnoÊci seksualnych, jako nierozerwalnego wyró˝nika prawdziwego m´˝czyzny. 5. Maniacy seksualni – majà niepodwa˝alnà obsesj´ na punkcie seksu. Sà to zwykle bardzo zdemoralizowani m∏odzi ludzie. Powy˝sza demoralizacja powsta∏a w wyniku zbyt wczesnego wejÊcia w ró˝ne formy ˝ycia seksualnego. Takie dziecko nie potrafi si´ d∏u˝ej skupiç na innych czynnoÊciach, poza seksualnymi. Cechuje ich równie˝ brak dostosowania spo∏ecznego. Cz´sto osiàgajà z∏e wyniki w nauce i majà sk∏onnoÊç do napadów niekontrolowanej agresji. 6. Impulsywni – przejawiajà ró˝nego rodzaju zaburzenia w kontroli emocji. Najcz´Êciej nadu˝ywajà alkoholu, cz´sto si´ narkotyzujà. Osiàgajà przyjemnoÊç w zn´caniu si´ nad zwierz´tami i wszelkimi stworzeniami s∏abszymi od siebie. Z regu∏y przemoc seksualna nie jest jedynym rodzajem ich zachowaƒ przest´pczych. 7. Dzia∏ajàcy w grupie – sà bardzo mocno zdemoralizowani. Wyró˝nia ich narcyzm, przejawiajàcy si´ tym, ˝e satysfakcj´ seksualnà osiàgajà, gdy sà obserwowani przez innych w trakcie dokonywania czynnoÊci seksualnych [5]. Równie˝ pedofile stworzyli w∏asnà klasyfikacj´ sprawców przest´pstw seksualnych wobec dzieci, dzielàc ich na dobrych i z∏ych. Dzielà ich na trzy grupy. Pierwszà grup´ sta6 nowià ci pedofile, dla których najwa˝niejsze sà kontakty seksualne z dzieçmi, przy czym sà raczej przyjaênie nastawieni na ma∏oletnich. Drugà grup´ nazwali molesters. U˝ywajà oni w stosunku do dzieci przemocy, sà ukierunkowani przede wszystkim na wykorzystywanie seksualne dzieci. Trzecia grupa zosta∏a nazwana boylovers. W tej grupie w stosunkach z ch∏opcami g∏ównà rol´ odgrywa zwiàzek uczuciowy, natomiast seks jest czynnikiem wzbogacajàcym przyjaêƒ [6]. Profil osobowoÊci pedofilów Autorami profilu osobowoÊci przest´pców seksualnych sà Dwyer i Amberson. Przyszli przest´pcy seksualni w dzieciƒstwie charakteryzujà si´ ich zdaniem tym, ˝e doÊwiadczajà urazów seksualnych, sà bierni, majà nadopiekuƒcze matki, w ich wychowaniu nie uczestniczy ojciec, sà bardzo krytyczni w stosunku do siebie i majà niskà samoocen´. W wieku dojrza∏ym natomiast przejawiajà nast´pujàce cechy: sà niedojrzali spo∏ecznie, t∏umià gniew, majà sk∏onnoÊç do manipulowania otoczeniem, zachowania seksualne za które byli karani oceniajà jako niezale˝ne od Ja, sà obsesyjnie religijni, mechanizmem obronnym jakim si´ pos∏ugujà jest projekcja. W swoim zachowaniu sà surowi, przejawiajà równie˝ cechy dysocjacyjne [7]. Z badaƒ Pietrulewicza wynika, ˝e na wizerunek heteroseksualnych pedofilów sk∏ada si´: niski poziom inteligencji, po∏àczony z izolowaniem si´ od w∏asnych uczuç, trudnoÊci w zawieraniu relacji interpersonalnych z doros∏ymi ludêmi i kompensowanie tego aspektu przez wykorzystywanie seksualne s∏abszych osób takich jak dzieci. Ich odpowiedzi wskazywa∏y równie˝ na sztywnoÊç i surowoÊç w kontaktach z innymi ludêmi. Badani ci mieli silne sk∏onnoÊci do manipulowania w subtelny sposób. Stwierdzono u nich tak˝e tendencje do introwersji i podporzàdkowania [8]. Z kolei Lew-Starowicz wyró˝nia dwie grupy pedofilów. Pierwszà grup´ stanowià ci, którzy stan´li przed sàdem i zostali skazani za pope∏nione czyny. Cechujà si´ oni niskim ilorazem inteligencji i ujawniajà liczne patologie zachowania jak choçby uzale˝nienia, zaburzenia osobowoÊci. Natomiast drugà grup´ stanowià ci, którym uda∏o si´ uniknàç kary. Charakteryzujà si´ oni cz´sto wy˝szym Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 wykszta∏ceniem, pochodzà z dobrych rodzin, w swoim Êrodowisku cieszà si´ nienagannà opinià, posiadajà rodzin´ i satysfakcjonujàce ˝ycie ma∏˝eƒskie. Dzi´ki swojej inteligencji potrafià w taki sposób zapewniç sobie dost´p do ofiary aby nikt nie móg∏ im niczego udowodniç [8]. Jednym z badaƒ potwierdzajàcych, ˝e u pedofilów obserwuje si´ brak umiej´tnoÊci spo∏ecznych, jest badanie Howellsa. Przebada∏ on grup´ heteroseksualnych pedofilów, którzy w porównaniu z grupà kontrolnà podkreÊlali kwesti´ dominacji. Spostrzegali doros∏ych jako wymagajàcych, apodyktycznych i w∏adczych [9]. Równie˝ zastanawiajàcà kwestià jest dosyç cz´sto przytaczana niech´ç pedofilów wobec doros∏ych kobiet. Próbowano jà wyjaÊniç na ró˝ne sposoby, np. psychoanaliza mówi o l´ku kastracyjnym i o fiksacji na fazie edypalnej, sà te˝ teorie nawiàzujàce do wczesnych negatywnych doÊwiadczeƒ seksualnych (Okami i Goldberg 1992). Langevin natomiast uwa˝a, ˝e pedofilia wcale nie musi wiàzaç si´ z awersjà wobec kobiet, jego zdaniem mo˝e wynikaç z braku zainteresowania kobietami. Potwierdzenie za∏o˝eƒ Langevina znajdujemy we wspólnie z Freudem przeprowadzonych badaniach. Odkryli oni, ˝e heteroseksualni pedofile ujawniali co prawda najwi´ksze reakcje na slajdy z dziewczynkami, ale równie˝ intensywnie reagowali na slajdy z doros∏ymi kobietami. Te wyniki sà spójne z ideà, ˝e heteroseksualni pedofile niekoniecznie sà niech´tni w stosunku do doros∏ych kobiet [9]. Sprawà kontrowersyjnà jest równie˝ obsesyjna religijnoÊç pedofilów. Jest niewiele badaƒ, które jà potwierdzajà. W literaturze przedmiotu dosyç cz´sto pojawiajà si´ badania przeprowadzone przez Tooberta, który wraz ze swoimi wspó∏pracownikami dostrzeg∏, ˝e pedofile ró˝nià si´ od innych osadzonych w odpowiedziach dotyczàcych dwóch pytaƒ: „Cz´sto czytam Bibli´ w tygodniu” i „Chodz´ do koÊcio∏a w ka˝dà niedziel´” [9]. Wed∏ug Swifta rodzice przest´pców seksualnych mieli raczej konserwatywny stosunek do seksualnoÊci, w takich domach rozmowy na temat seksu i nagoÊci nie by∏y akceptowane. Potwierdzajà to badania Goldsteina, z których wynika, ˝e pedofile wykazywali du˝y dyskomfort gdy mówili o seksie, i mieli bardziej tradycyjne postawy w stosunku do przedma∏˝eƒskich kontaktów seksualnych ni˝ grupa kontrolna [9]. Wed∏ug Wyssa pedofilia mo˝e mieç swoje êród∏o mi´dzy innymi w neurotycznoÊci, w osobowoÊci introwertywnej. Równie˝ Ho∏ys, wÊród czynników mogàcych si´ przyczyniaç do wystàpienia zainteresowaƒ seksualnych dzieçmi, wymienia cechy neurotyczne [10.] Pedofilia a zaburzenia psychiczne Z badaƒ R.C. Hall i R.C.W. Hall wynika, ˝e u 50% pedofilów wyst´pujà zaburzenia l´kowe, a u 70%–80% wyst´pujà zaburzenia osobowoÊci. Natomiast Curnoe i Langevin stwierdzili podwy˝szone wyniki u pedofilów w skali psychopatii, paranoi i schizofrenii. Stwierdzili równie˝, ˝e od 30% do 55% pedofilów ma liczne dodatkowe schorzenia zwiàzane z zaburzeniami kontroli impulsów, np. kleptomania, piromania, czy te˝ patologiczny hazard [11]. Wiek Z badaƒ przeprowadzonych przez Abla i jego wspó∏pracowników wynika, ˝e 42% z 411 napastników ju˝ przed 15 rokiem ˝ycia wykazuje dewiacyjny wzorzec podniecania si´, a 57% przed 19 rokiem. NajwczeÊniej schemat ten dochodzi do g∏osu u homoseksualnych pedofilii – 53% z nich ukierunkowanych jest na dzieci p∏ci m´skiej jeszcze przed 15 rokiem ˝ycia, a 74% przed 19 rokiem [12]. W pó˝niejszych pracach Abel i Rouleau stwierdzili, ˝e 54% wszystkich napastników do 18 roku ˝ycia doÊwiadczy∏o przynajmniej jednego zainteresowania seksualnego ma∏oletnim. Longo podaje, ˝e w próbie trzydziestu osadzonych pedofilów przeci´tny wiek pierwszych kontaktów seksualnych z dzieckiem wynosi∏ 15 lat, a Êredni wiek aresztowania nie by∏ ni˝szy ni˝ 28 lat. Dewiacyjny cykl – sposób dzia∏ania Cykl dewiacyjny mo˝e byç uruchamiany przez emocje. Niektórzy przest´pcy zanim rozpocznà cykl myÊli i zachowaƒ które majà im zapewniç dost´p do ofiary, prze˝ywajà l´k, z∏oÊç, choç mogà to byç te˝ inne emocje. Jak podaje Day, cz´Êç pedofilów Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 7 przed atakiem na dziecko doÊwiadcza pozytywnych uczuç. Uaktywnienie cyklu dewiacyjnego mo˝e si´ te˝ wiàzaç z dewiacyjnym wzorcem podniecania si´, który kszta∏tuje si´ w wyniku po∏àczenia kompulsywnej masturbacji (czyli takiej, która jest przymusowa i s∏u˝y np. poprawianiu nastroju) z dewiacyjnymi fantazjami [11]. Kolejnym etapem jest Pozornie Niewa˝na Decyzja (PND) lub RozmyÊlny Zamiar. PND jest sposobem na wmówienie sobie, ˝e zachowania, które podejmuje on w celu zapewnienia sobie ofiary, nie sà zwiàzane z przemocà seksualnà. Sprawca, który deklaruje ch´ç powrotu do pracy z dzieçmi, podejmuje w∏aÊnie pozornie niewa˝nà decyzje. Mo˝e te˝ podjàç w pe∏ni Êwiadomy zamiar, ˝e b´dzie szuka∏ dziecka, które móg∏by wykorzystaç seksualnie. Dost´p do ofiary mo˝e uzyskaç dzi´ki zwiàzkom z doros∏ymi. Dla kuratora sàdowego nie jest niczym nowym, ˝e zwolniony warunkowo przest´pca zwiàza∏ si´ z kobietà, która ma dzieci w tym samy wieku, co jego poprzednie ofiary. Gwa∏ciciele cz´Êciej ni˝ pedofile w poszukiwaniu dost´pu do ofiary kierujà si´ Êwiadomym zamiarem ni˝ PND [11]. Czynniki wysokiego ryzyka to wszelkie sytuacje, które umo˝liwiajà pedofilowi dost´p do dziecka. Wybór obiektu. Dziecko ˝eby staç si´ ofiarà musi spe∏niaç dwa kryteria: musi byç atrakcyjne dla pedofila pod wzgl´dem seksualnym i musi byç obiektem, który w ˝aden sposób mu nie zagra˝a. Niektórym sprawcom wystarczy jak dziecko b´dzie w odpowiednim wieku i b´dzie mia∏o p∏eç, którà oni preferujà. Jeszcze inni szukajà w dziecku jakiÊ specyficznych cech, fizycznych lub osobowoÊciowych, lub kierujà si´ jedynie szansà na powodzenie. Inni przywiàzujà du˝à wag´ do spojrzenia dziecka do tego czy ∏atwo je zraniç. Cz´sto ofiarami pedofilii sà dzieci zagubione, które nie majà dobrych relacji z rodzicami, rówieÊnikami. Jak podaje Finkelhor u dziewczynek wychowujàcych si´ bez biologicznej matki, ryzyko stania si´ ofiarà nadu˝yç seksualnych wzrasta trzykrotnie. Sà te˝ prace mówiàce o tym, ˝e z∏y kontakt z ojcem zwi´ksza ryzyko stania si´ ofiarà przemocy seksualnej. Wiele publikacji wskazuje na to, ˝e relacja dziecko–matka wÊród ofiar przest´pstw seksualnych zasadniczo ró˝ni si´ od kontaktów z matkà dzieci, które nie by∏y ofiarami. Bagley i Ramsay 8 twierdzà, ˝e matki wykorzystywanych dzieci, to kobiety ch∏odne uczuciowo, karzàce, szorstkie (cyt. za Bagley i Ramsy 1986) Nie da si´ niestety stwierdziç czy z∏e relacje z matkà sà pierwotne czy wtórne w stosunku do wykorzystywania seksualnego, szczególnie w kontaktach kazirodczych, które to majà drastyczny wp∏yw na relacje matki z córkà [11]. Dalszym etapem cyklu dewiacyjnego jest planowanie i fantazjowanie. Planowanie mo˝e pojawiç si´ w ró˝nych fazach cyklu, w zale˝noÊci od tego czy sprawca przyznaje si´ sam przed sobà, ˝e szuka ofiary, czy te˝ stosuje PND. W pierwszym wypadku napastnik obmyÊla plan dzia∏ania ju˝ w chwili gdy zaczyna szukaç potencjalnej ofiary, natomiast w drugim przypadku formu∏uje plan dopiero po namierzeniu obiektu, poniewa˝ nie zdaje on sobie sprawy z tego, ˝e ca∏y czas dà˝y do napaÊci. Salfer opisuje jak pewien pedofil wybra∏ sobie na ofiar´ ch∏opca, którego rówieÊnicy nagle wykluczyli ze wspólnej zabawy „Biedny malec! Musi byç tak samo samotny, jak ja... – westchnà∏ Jim – Mo˝e powinienem do niego podejÊç i pogadaç z nim?” (cyt. za Pithers, Kashima, Cumming i Beal 1988). I choç Jim przysi´ga∏by, ˝e chcia∏ tylko pomoc ch∏opcu to w rzeczywistoÊci torowa∏ sobie drog´ do przysz∏ej ofiary, pokazujàc, ˝e jà rozumie, bo sam kiedyÊ na w∏asnej skórze doÊwiadczy∏ uczucia odtràcenia. Omotanie lub u˝ycie si∏y. Omotanie lub uwiedzenie to bardzo popularna technika wÊród pedofilów w celu nawiàzywania kontaktu z dzieckiem, zast´puje przemoc lub jej towarzyszy. Polega to na zdobyciu zaufania dziecka, nawiàzaniu z nim relacji przyjacielskiej. Sam proces uzale˝niania dziecka od siebie mo˝e trwaç bardzo d∏ugo, kiedy to pedofil stopniowo przybli˝a si´ do dziecka, co zmniejsza ryzyko wykrycia go (Salter 2003). Atak. Gdy pedofil zdob´dzie zaufanie ofiary, przyst´puje do aktu. Wykorzystywanie seksualne nie jest procesem sta∏ym, lecz dynamicznym, rozwija si´ w miar´ trwania relacji dziecko–napastnik, ataki z czasem stajà si´ coraz bardziej ekspansywne [11]. Czasami zdarza si´, ˝e progresywny charakter nadu˝yç seksualnych wià˝e si´ z potrzebà doznania silniejszego podniecenia seksualnego, lub gdy obecne metody dzia∏ania stajà si´ dla niego monotonne. Sà równie˝ dane empiryczne Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 wskazujàce na pewnà eskalacje dewiacyjnych zachowaƒ wÊród pedofilów. Jak podaje Abel i in. 75% pedofilów zaczyna∏o swojà karier´ od molestowania dzieci, to jednak dla 13% z nich pierwszym dewiacyjnym aktem by∏ ekshibicjonizm, dla 3% podglàdactwo, i gwa∏t dla 3% (Salter 2003, cyt. za Abel, Mittelman i Becker 1985). Utrzymanie tajemnicy. Aby uniknàç nieprzyjemnych konsekwencji swoich dzia∏aƒ, pedofile muszà jakoÊ zmotywowaç dziecko do tego ˝eby zachowa∏o dla siebie fakt molestowania. Stosujà do tego nast´pujàce metody: gro˝à im, obiecujà, szanta˝ujà, przekupujà, manipulujà ich uczuciami mówiàc, ˝e zale˝y im na nich. Czasami udaje im si´ namówiç ofiary do zachowania tajemnicy ze wzgl´du na dobro rodziny, a nawet samych dzieci–ofiar. Niektórzy napastnicy w ogóle nie wspominajà o zachowaniu tajemnicy, poniewa˝ uwa˝ajà, ˝e mog∏oby to zwróciç uwag´ dziecka na to, ˝e ich post´powanie jest niew∏aÊciwe. Ci pedofile z regu∏y zapewniali wczeÊniej dziecko, ˝e ich czyny sà czymÊ zwyczajnym – czymÊ „co ka˝dy kochajàcy dziadek robi z wnuczkà”, a nawet „co mama chce ˝ebyÊ mi robi∏a”. Dlatego nie mówià nic o dochowaniu tajemnicy. Przest´pcy sàdzà, ˝e dziecko w stosunku do nich b´dzie lojalne i dlatego te˝ rzadko wspominajà o zachowaniu dyskrecji. MyÊlà tak˝e, ˝e w razie gdyby pojawia∏y si´ jakieÊ podejrzenia to dziecko z pewnoÊcià ich o tym poinformuje. Poza tym pedofile aby zniech´ciç dzieci do mówienia o molestowaniu, wmawiajà im „˝e i tak nikt wam nie uwierzy”, „ludzie w ogóle w to nie wierzà tego nie ma” [11]. Poczucie winy i wstyd. Napastnicy bardzo rzadko mojà poczucie winy, jak wykazujà badania tylko 14% dorastajàcych przest´pców seksualnych ma wyrzuty sumienia z powodu swojego post´powania (Salter 2003, cyt. za Ageton 1983). Pedofile je˝eli rozpaczajà, to nad swoim losem, i je˝eli odczuwajà wstyd to jest on zwiàzany z ujawnieniem ich czynów, a nie z tym, ˝e wyrzàdzili dziecku krzywd´. Bernard donosi, ˝e ponad 90% pedofilów nie wyra˝a ch´ci podj´cia leczenia, które mia∏oby wyzwoliç ich od zainteresowania seksualnego dzieçmi (Salter 2003, cyt. za Bernard 1972). B∏´dy myÊlenia. Twórcami poj´cia „b∏´dy myÊlenia” byli Samuel Yochelson i Same- now, wynika∏o z niego, ˝e przest´pcy sà dotkni´ci nie tyle deficytami w sferze uczuç ile majà niew∏aÊciwe wzorce myÊlenia. I mimo, ˝e w kr´gu zainteresowaƒ tych badaczy le˝a∏a ogólna populacja przest´pców to ich wnioski na temat b∏´dów myÊlenia, sà dziÊ wykorzystywane do leczenie sprawców przest´pstw na tle seksualnym (Salter 2003, cyt. za Jenkins-Hall 1989, Knopp 1984, Murphy 1990). Yochelsons i Samenow przez b∏´dy myÊlenia rozumieli „proces mentalny, który jest niezb´dny kryminalistom do prowadzenia przest´pczego ˝ycia” (cyt. za Yochelson i Samenow 1976). Zniekszta∏cenia poznawcze okreÊlili mianem „automatycznych”. Wyró˝nili nast´pujàce b∏´dy poznawcze: (a) „nie mog´”, (b) ustawienie ofiary, (c) brak perspektywy czasowej, (d) niech´ç do stawiania si´ w czyjejÊ sytuacji, (e) nieuznawanie krzywdy wyrzàdzonej innym, (f) prawo do cudzej w∏asnoÊci, (g) hiperoptymizm – nie z∏apià mnie. Nie mog´ – u kryminalistów pod tym zwrotem kryje si´ stwierdzenie „nie chc´”, u˝ywajà go gdy czegoÊ nie akceptujà, gdy coÊ im si´ nie podoba. W zwiàzku z tym pedofil „nie mo˝e” zapanowaç nad swoimi pragnieniami, unikaç kontaktu z dzieçmi, nie potrafi te˝ wyjaÊniç dlaczego „nie mo˝e”. Ustawienie ofiary – polega na tym, ˝e przest´pcy cz´sto t∏umaczà si´, ˝e sami byli ofiarami, molestujà seksualnie dzieci, bo sami byli wykorzystywani. Brak perspektywy czasowej – napastnicy nie uwzgl´dniajà przysz∏ych konsekwencji swoich dzia∏aƒ. Przy czym nie oznacza to, ˝e nie potrafià oni planowaç, poniewa˝ samo znalezienie ofiary wymaga bardzo du˝ego sprytu. Brak perspektywy czasowej ∏àczy si´ hiperoptymizmem – na pewno mnie nie z∏apià i nie ska˝à. Napastnicy przyznajà sobie prawo do cudzej w∏asnoÊci. Je˝eli pedofil pragnie kontaktu seksualnego z dzieckiem, to automatycznie uwa˝a, ˝e ma do tego prawo. Nie uznaje tego, ˝e ofiara jest autonomicznà jednostkà. JeÊli ktoÊ mu odmówi to rodzi si´ w nim z∏oÊç, poniewa˝ uwa˝a, ˝e ka˝dy ma obowiàzek daç mu to czego on oczekuje. Inni badacze tacy jak Abel, Jenkins-Hall, i Murphy mówili o b∏´dach samozadowolenia, czyli fa∏szywych przekonaniach winiàcych ofiar´ za wykorzystywanie, przemiano- Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 9 waniu nadu˝ycia – spostrzegania go jako czynu który „w rzeczywistoÊci tylko dziecku pomaga. Aby z∏agodziç swoje winy napastnicy cz´sto te˝ ˝onglujà porównaniami., starajàc si´ pokazaç, ˝e oni w porównaniu z innymi kryminalistami wcale nie sà tacy êli [11]. Wyniki Cel pracy Celem programu badawczego by∏o dokonanie charakterystyki sprawców przest´pstw seksualnych wobec dzieci opierajàc si´ na analizie ich wieku, pochodzenia rodzinnego, wykszta∏cenia, rodzaju wykonywanej pracy zawodowej, stanu cywilnego, wieku inicjacji seksualnej, poziomu zaburzeƒ neurotycznych i cech osobowoÊci charakterystycznych dla osobowoÊci nerwicowej. Ryc. 1. Pochodzenie rodzinne N=185 81% m´˝czyzn skazanych za pedofili´ by∏o wychowywanych przez oboje rodziców. Z kolei 10% przez jednego z nich, 5% przez matk´, natomiast 3% jedynie przez ojca. W wi´kszoÊci rodzin rodzice rzàdzili wspólnie. 31% z nich podaje, ˝e to ojciec by∏ osobà dominujàcà. Opis badanej grupy Grup´ badawczà stanowi∏a grupa 185 m´˝czyzn skazanych za pedofil´. Byli to m´˝czyêni w przedziale wiekowym 20–60 lat. Ârednia wieku wynosi∏a 38 lat. W wi´kszoÊci nie byli oni w ˝adnym zwiàzku. Pochodzili z pe∏nych rodzin, u 31% z nich zauwa˝alna by∏a dominacja ojca. W przewa˝ajàcej mierze mieli wykszta∏cenie podstawowe lub zawodowe i byli pracownikami fizycznymi. Przy badaniu poziomu zaburzeƒ neurotycznych i cech osobowoÊci nerwicowej pos∏u˝ono si´ grupà kontrolnà sk∏adajàcà si´ z 70-ciu m´˝czyzn skazanych za inne przest´pstwa. Metody badawcze Wywiad biograficzny dotyczàcy pochodzenia i rozwoju psychoseksualnego autorstwa Lew-Starowicza zosta∏ zastosowany w grupie 185 m´˝czyzn. KON-2006 – Kwestionariusz OsobowoÊci Nerwicowej autorstwa Aleksandrowicza zosta∏ zastosowany w grupie 65 pedofilów. Powy˝szy kwestionariusz jest narz´dziem opisujàcym cechy osobowoÊci, zwiàzane z wyst´powaniem i utrzymywaniem si´ zaburzeƒ nerwicowych. Sk∏ada si´ z 24 skal, mierzàcych rozmaite aspekty ró˝niàce prze˝ywanie i funkcjonowanie osób chorujàcych na przewlek∏e zaburzenia nerwicowe od osób zdrowych. 10 Ryc. 2. Wykszta∏cenie N=185 Wi´kszoÊç badanych sprawców przest´pstw seksualnych wobec dzieci posiada wykszta∏cenie podstawowe (39%) lub zawodowe (31%). Jedynie 6% z nich ma wykszta∏cenie wy˝sze. Potwierdzajà to kolejne analizy, z których wynika, ˝e 54% z nich by∏o pracownikami fizycznymi. Ryc. 3. Stan cywilny N=185 Zdecydowana wi´kszoÊç badanych pedofilów (62%) nie by∏a podczas badania w ˝adnym zwiàzku. 41% z nich by∏o kawalerami, 17% by∏o rozwiedzionych, 5% stanowili wdowcy, a 26% by∏o ˝onatych. Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 Ryc. 4. Wiek inicjacji seksualnej z doros∏ym partnerem N= 185 Zdecydowana wi´kszoÊç sprawców przest´pstw seksualnych wobec dzieci (80%) rozpocz´∏o wspó∏˝ycie seksualne powy˝ej 16 r.˝., a jedynie 12% z nich poni˝ej 16 r.˝. 60% z nich twierdzi, ˝e inicjacja seksualna by∏a nieudana, choç nie chcieli podaç przyczyny (tab.I). mowaniu decyzji, wi´cej czasu zajmuje im dokonanie wyboru. W zwiàzku z tym, ˝e sà niezdecydowani, w sytuacjach kryzysowych, w których trzeba bardzo szybko podejmowaç decyzje, mogà stawaç si´ ca∏kowicie bezradni i mogà oczekiwaç, ˝e to ktoÊ inny dokona za nich wyboru, mogà te˝ póêniej przerzucaç odpowiedzialnoÊci za podj´te dzia∏ania na innych ludzi. Z trudnoÊciami w podj´ciu decyzji wià˝e si´ te˝ inna cecha, a mianowicie drobiazgowoÊç. Osoby stosujàce przemoc seksualnà wobec dzieci sà bardziej dok∏adne w swoim myÊleniu i zachowaniu, w porównaniu z innymi skazanymi, ich dzia∏ania sà bardziej przemyÊlane Tabela I. Wyst´powanie zaburzeƒ neurotycznych u skazanych za pedofili´ N=65 Wyst´powanie zaburzeƒ neurotycznych Pedofil Kara Nie pedofil Ogó∏em LiczebnoÊç LiczebnoÊç oczekiwana LiczebnoÊç LiczebnoÊç oczekiwana LiczebnoÊç LiczebnoÊç oczekiwana Z analizy statystycznej wynika, ˝e pedofile majà wi´kszy poziom zaburzeƒ neurotycznych w porównaniu z nie pedofilami (tab. II). Pedofile w stosunku do grupy kontrolnej uzyskali statystycznie wy˝sze Êrednie wyniki w nast´pujàcych skalach: 5. TrudnoÊci w podejmowaniu decyzji, 10. Brak witalnoÊci, 19. Poczucie zagro˝enia, 20. Egzaltacja, 22. DrobiazgowoÊç, 23. Rozpami´tywanie. W skalach: 1. Poczucie uzale˝niania od otoczenia, 2. Astenia, 3. Negatywna samoocena, 6. Poczucie wyobcowania, 15. Poczucie winy, 17. ZawiÊç, wyst´powa∏y istotne statystycznie ró˝nice w rozk∏adach wyników porównywanych grup. Omówienie wyników Wyniki analizy testem chi- kwadrat wykaza∏y, ˝e pedofile statystycznie cz´Êciej ujawnili neurotyczne cechy osobowoÊci w porównaniu z grupà kontrolnà. W zwiàzku z tym sà te˝ bardziej nara˝eni na powstawianie zaburzeƒ nerwicowych. O zwiàzku pedofilii z neurotyzmem mówi∏ np. Brunon Ho∏yst. Pedofile w porównaniu z innymi przest´pcami majà wi´ksze trudnoÊci w podej- nie tak Ogó∏em 16 22,0 28 22,0 44 44,0 36 30,0 24 30,0 60 60,0 52 52,0 52 52,0 104 104,0 Tabela II. Wyst´powanie poszczególnych cech osobowoÊci nerwicowej u sprawców przest´pstw seksualnych wzgl´dem dzieci Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Skala Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23 24. Ârednia dla grupy art. 200 Ârednia dla grupy kontrolnej 7, 3846 6,2923 4,6308 6,0308 5,3846 5,7538 7,8154 4,7692 6,1385 9,2308 5,0769 5,200 6,0308 4,9385 5,8000 5,7077 4,5385 4,0154 6,4923 6,4462 4,2000 4,0923 6,0462 4,9846 5,6286 4,629 2,7143 2,7143 4,1429 3,8857 6,7857 5,7714 5,900 7,1429 4,2143 4,1286 5,2429 4,8429 4,4000 5,2857 3,2857 3,8143 4,8571 4,7714 5,5143 3,0143 5,2143 4,8429 11 i zaplanowane. Pedofile charakteryzujà si´ równie˝ wy˝szym poczuciem winy w porównaniu z grupà kontrolnà. Nie da si´ ukryç, ˝e jest to troch´ zaskakujàcy wynik, poniewa˝ powszechnie uwa˝a si´, ˝e m´˝czyêni dopuszczajàcy si´ czynów z art. 200, raczej nie odczuwajà wyrzutów sumienia, z powodu wyrzàdzonej dziecku krzywdy, i ˝e je˝eli ju˝ rozpaczajà, to nad swoim losem, ˝e dali si´ z∏apaç. Podwy˝szone wyniki mogà wiàzaç si´ z potrzebà aprobaty spo∏ecznej, ch´cià zaprezentowania si´ w korzystnym Êwietle. M´˝czyêni skazani za pedofile ujawniajà tak˝e mniejsze poczucie w∏asnej wartoÊci. Du˝e poczucie winy i niska samoocena wp∏ywajà na siebie nawzajem. Im bardziej si´ obwiniajà tym gorzej o sobie myÊlà. Negatywna samoocena m´˝czyzn odsiadujàcych wyrok za kontakty seksualne z dzieçmi mo˝e wynikaç z tego, ˝e w wi´kszym stopniu spostrzegajà siebie jako osoby ma∏o atrakcyjne i nie majàce szansy na zdobycie odpowiedniego partnera seksualnego. Dlatego ukierunkowujà swojà aktywnoÊç seksualnà na dzieci. èle oceniajà równie˝ swojà ogólnà sytuacje ˝yciowà, uwa˝ajà, ˝e wiedzie im si´ gorzej ni˝ innym. Nastawienia takie mogà rodziç poczucie krzywdy i zazdroÊç, co znajduje swoje odzwierciedlenie w podwy˝szonych wynikach u pedofilów w skali zawiÊci. Spostrzegajà swoje ˝ycie jako pasmo niepowodzeƒ, sà niezadowoleni z siebie i dra˝ni ich, ˝e inni ludzie odnoszà sukcesy, w zwiàz- ku z tym ˝eby si´ lepiej poczuç i dowartoÊciowaç, zaczynajà deprecjonowaç innych ludzi. M´˝czy˝ni skazani z powodu wykorzystywania seksualnego dzieci, w skali badajàcej poczucie zagro˝enia, uzyskali znacznie wy˝szà Êrednià wyników w porównaniu z grupà kontrolnà. Dlatego mo˝na stwierdziç, ˝e pedofile sà osobami raczej zamkni´tymi w sobie, które niech´tnie dzielà si´ z innymi swoimi prze˝yciami. Wychodzà z za∏o˝enie, ˝e lepiej jest jak inni ludzie wiedzà o nich mniej. Poczucie zagro˝enia ze strony otoczenia, spostrzeganie siebie jako osoby wykorzystywanej przez innych mo˝e sprzyjaç kierowaniu swojej uwagi na dzieci, które sà obiektami nie zagra˝ajàcymi. Bardzo du˝e ró˝nice w wynikach porównywanych grup wyst´pujà te˝ w skali badajàcej brak witalnoÊci. Z rezultatów tych wynika, ˝e m´˝czyêni z grupy art. 200 majà w sobie mniej energii ˝yciowej ni˝ grupa kontrolna. Szybciej si´ m´czà, majà mniejszà potrzeb´ wra˝eƒ. Prowadzà mniej aktywne ˝ycie w porównaniu z innymi skazanymi. Podobnà skalà jest skala badajàca poziom astenii. W niej tak˝e osoby molestujàce dzieci majà zdecydowanie podwy˝szone wyniki. Brak nap´du ˝yciowego mo˝e pog∏´biaç ich izolacje, poniewa˝ utrudnia im w∏àczenie si´ w intensywne ˝ycie spo∏eczne, zawodowe. Cechy ujawnione w dwóch powy˝szych skalach mogà te˝ sprzyjaç wyst´powaniu nerwicy neurastenicznej. ◗ PiÊmiennictwo 1. Gierowski J.K. (2000) Rola zaburzeƒ osobowoÊci sprawcy w diagnostyce procesów motywacyjnych. Post´py Psychiatrii i Neurologii. Vol. 9, suplement 2, 203-211. 2. Hall C.S., Lindzey G., Campbell J.B. (2006) Teorie osobowoÊci. Wydanie nowe. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 3. Janik J. (2008) Tabu seksuologii. Wydawnictwo „ Academica”, Warszawa. 97-116. 4. Imieliƒski K. (1965) Zboczenia p∏ciowe. Dynamiczna teoria zboczeƒ p∏ciowych. PZWL, Warszawa. 5. Pospiszyl K. (2005) Przest´pstwa seksualne. Wydawnictwo PWN, Warszawa. 6. Izdebska A. (2008) Boylovers – fa∏szywe oblicze przyjaêni. Przyjaciele ch∏opców czy mistrzowie racjonalizacji? Tabu seksuologii. Wydawnitwo Academica, Warszawa. 85-96. 7. Lew-Starowicz Z. (2000) Seksuologia sàdowa. PZWL, Warszawa. 8. Pietrulewicz B. (2006) A study of heterosexual and homosexual pedophiles using paralell forms Cattell`s 16 PF. Polskie Forum Psychologiczne. Vol 11, 164-172. 9. Okami., Goldberg A. (1992) Personality correlates of pedofhilia: are they reliable indicators? The Journal of sex research. Vol. 29, 297-328. 10. Hall R.C.W. (2007) A profile of pedophilia: definition, characteristics of offenders, recidivism, treatment outcomes, and forensic issues. Vol. 82, 457-471. 11. Salter A.C. (2003) Pokonywanie traumy. Jak zrozumieç i leczyç doros∏e ofiary wykorzystywania seksualnego w dzieciƒstwie. Wydawnictwo Media Rodzina, Poznaƒ. 12 Przeglàd Seksuologiczny, paêdziernik/grudzieƒ 2010, nr 24
