O spotkaniach Ukraińskich i Polskich mechaników ciała stałego w

Wiesław NAGÓRKO1
Zbigniew OLESIAK2
O SPOTKANIACH
UKRAIŃSJKICH I POLSKICH MECHANIKÓW CIAŁA STAŁEGO
W DZESIĘCIOLECIE KONFRENCJI
„WSPÓŁCZESNE PROBLEMY MECHANIKI OŚRODKÓW
NIEJEDNORODNYCH”, 1995-2005
Rozpoczniemy od wieloletniej znajomości profesorów Maksymiliana T. Hubera (1872 –
1950) i Stiepana P. Timoszenki. (1878 – 1972).
O nawiązaniu korespondencji między profesorami zadecydowały wydarzenia historyczne.
Profesor Maksymilian Tytus Huber, mimo wyboru (wiosna 1914) na stanowisko rektora
cesarsko-królewskiego Instytutu Politechnicznego we Lwowie, został wcielony do armii
austriackiej i 22 marca 1915 dostał się do rosyjskiej niewoli wraz z całym austriackim
garnizonem twierdzy w Przemyślu. W niewoli opanował język rosyjski i rozpoczął wymianę
korespondencji naukowej z B.G. Galerkinem i S. P. Timoszenko. Wymiana korespondencji z
profesorem S. P. Timoszenko była bardzo owocna i przetrwała wiele lat, aż do śmierci M.T.
Hubera. Jeszcze będąc w niewoli profesor Huber rozpoczął przekład znanego podręcznika
akademickiego S.P. Timoszenki [1]. Na VII Kongresie IUTAM w Londynie w roku 1948
profesor Timoszenko powiadomił uczestników o jubileuszu 50. lecia pracy naukowej Hubera, co
wywołało aplauz zebranych. Prawie wszystkie monografie S. P. Timoszenki, wtedy profesora
Uniwersytetu Stanforda w Kalifornii, zostały przetłumaczone na język polski (z angielskiego) na
przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych zeszłego stulecia przez Wydawnictwo Arkady.
Wymienimy tu znaną monografię historyczną [2].
O latach drugiej wojny światowej trudno tu cokolwiek napisać. Nie było Państwa, również
nauka i nauczanie zeszły do podziemia. Po wielkiej ekspatriacji i po pewnym czasie zaczęły się
rozwijać nowe ośrodki naukowe. W roku 1952 została utworzona Polska Akademia Nauk,
(PAN). Pierwsza wizyta ukraińskich uczonych na zaproszenie profesora Witolda Nowackiego
miała miejsce pod koniec roku 1957. Warszawę odwiedziła wtedy kilku osobowa delegacja, w
tym członkowie Akademii profesorowie Gurij N. Sawin, Jurij A. Mitropolskij i Georgij S.
Pisarenko. Była to chyba pierwsza delegacja z Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
w Warszawie z dziedziny szeroko pojętej mechaniki ciała stałego. Nic dziwnego, że w programie
było nie tylko odwiedzenie Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN i niedawno, bo
dwa lata wcześniej, otwartego Pałącu Kultury i Nauki, ale również Opery. Profesor W. Nowacki
wydelegował mnie z moją żoną do towarzyszenia gościom w Teatrze. Co było wystawiane nie
pamiętam, utkwiło nam natomiast w głowie udekorowanie przez akademika G. N. Sawina mojej
żony czerwoną odznaką wybitą z okazji 40 rocznicy Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji
Październikowej. Odznaczający najwidoczniej nie do końca orientował się w nastrojach w
naszym Kraju, a moja żona starała się zasłonić odznaczenie, w obawie, żeby nikt z przypadkowo
spotkanych znajomych nie zauważył „odznaczenia”.
1
Wydział Inżynierii i Kształtowania Środowiska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego,
ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa
2
Wydział Matematyki Informatyki i Mechaniki, Uniwersytet Warszawski, ul. Banacha 2, 02-089
Warszawa
3
M.T. Huber, Lwów, 1920
S. P. Timoszenko,
W dniach 17 – 23 września 1963 odbyło się w Tbilisi, z okazji 70. lecia Akademika N.I.
Muscheliszwili, sympozjum naukowe IUTAM. W tydzień później miała miejsce konferencja
naukowa Czechosłowackiej Akademii Nauk w Smolenicach na temat zagadnień powłok.
Profesor Wacław Olszak, ówczesny dyrektor IPPT PAN i uczestnik sympozjum w Tbilisi (ZSO)
zostali zaproszeni przez Instytut Mechaniki Ukraińskiej AN do odwiedzenia Kijowa po drodze
do Smolenic. Przyjmowani byliśmy bardzo gościnnie, w programie była nawet przejażdżka po
Dnieprze do Kaniowa małym wodolotem Ukraińskiej Akademii Nauk. Zostaliśmy odebrani z
lotniska i przywiezieni do budynku Instytutu Mechaniki na zebranie, na którym Dyrektor
Profesor A.D. Kowalenko i kierownicy zakładów Instytutu prezentowali tematykę, która zajmuje
się poszczególne zakłady. Bogactwo tematyki naukowej było imponujące. Prelegenci
podkreślali, że osiągnięcia Instytutów Kijowa nie są należycie doceniane przez Moskwę, na
dowód otrzymaliśmy od Akademika G.N. Sawina monografię [3] omawiającą osiągnięcia
uczonych ukraińskich. Zainteresowały nas solenne zapewnienia kilku prelegentów, że nie ma w
tym żadnych nacjonalistycznych akcentów, a są oni najprawdziwszymi komunistami. Nie
przypuszczali, że Dyrektor IPPT PAN i towarzyszący mu profesor mogliby nie być partyjnymi.
Ciekawe, że kilka dni wcześniej koledzy gruzińscy, przy obiedzie starali się dowiedzieć, czy aby
na pewno uważamy ustrój sowiecki za najlepszy w świecie. Nigdy wcześniej z taką wątpliwością
uczonych radzieckich nie spotkałem się.
Podobna tematyka naukowa rozwijana w Polskiej Akademii Nauk i na Uniwersytecie
Warszawskim oraz w ośrodkach naukowych Kijowa i Lwowa wpłynęła na inicjatywę profesora
Witolda Nowackiego (pełniącego również obowiązki przewodniczącego Komitetu Mechaniki
PAN) organizowania cyklicznych polsko-ukraińskich konferencji naukowych z dziedziny
mechaniki ciała stałego na przemian w Warszawie i na Ukrainie. Pierwsza z tych konferencji
odbyła się w Pałacu Staszica w Warszawie w dniach 26 października 1970. Przyjechało na nią 10
uczonych reprezentujących ośrodki naukowe Kijowa i Lwowa. Niestety nie przyjechali
profesorowie G.N. Sawin i A. D Kowalenko, ich referaty zaprezentowali młodsi koledzy.
Sprawozdanie z Konferencji ukazało się w Mechanice Teoretycznej i Stosowanej (1971, str. 447)
pod tytułem „Polsko-Ukraińska Konferencja „Nieklasyczne Zagadnienia Teorii Sprężystości””.
Nie spodziewałem się, że tytuł ten nie jest właściwy. Otóż Koledzy Ukraińscy poprosili, aby w
sprawozdaniach z następnych konferencji używać zwrotu „polsko – radziecki”. Profesor Ja. S.
4
Pidstryhacz (w rusyfikowanej formie Podstrigacz) miał zamiar zorganizować jedną z następnych
konferencji w swoim Instytucie we Lwowie. Pomysł ten okazał się w tamtych latach nie do
zrealizowania. Druga konferencja odbyła się w Kijowie w dniach 19 – 22 października 1971, ze
strony polskiej przyjechało 13 uczestników pod kierunkiem profesora Witolda Nowackiego
(MTiS 1972, str. 174-5). Na trzeciej konferencji, która odbyła się w Warszawie w dniach 22 – 25
maja 1973 (MTiS 1973, str. 491-2) wygłoszono referatów. W czwartej Konferencji, która odbyła
się w Kijowie w dniach 24 – 28 listopada 1975 zabrakło uczonych radzieckich G.N. Sawina,
A.D. Kowalenki i W.O. Kononienki. Ich pamięć została uczczona chwilą ciszy. Referatów
wygłoszono 25, w tym 7 referatów uczonych z innych republik sowieckich. Umożliwiono nam
zapoznanie się z osiągnięciami Instytutu Swierchtwierdych Materiałow Ukraińskiej Akademii
Nauk. Z wizyty tej pochodzi poniżej zamieszczone zdjęcie. Sprawozdanie zostało zamieszczone
w MTiS 1976, str. 188 – 9.
Szósta Konferencja odbyła się prawdopodobnie w Krakowie w maju 1977 roku, ze strony
polskiej pod kierownictwem nowego przewodniczącego Komitetu Mechaniki profesora
Antoniego Sawczuka. Nie znalazłem opublikowanego sprawozdania z tej, ani z następnych
konferencji.
W latach osiemdziesiątych nastąpiły bardzo istotne zmiany polityczne w Polsce i kontakty
z sąsiadami wschodnimi, nie z winy polskiej strony, zostały poważnie ograniczone.
Ponowną inicjatywę zorganizowania spotkania polskich i ukraińskich mechaników
podjęła grupa naukowców z Uniwersytetu Lwowskiego. Pierwsze takie spotkanie odbyło się w
Szacku i Lwowie w dniach 14-19 września 1995 roku. Na konferencję zgłoszono 24 referaty,
które ukazały się drukiem w 1997 roku. Opublikowano je w wydawnictwie „Świt” Uniwersytetu
Lwowskiego, redaktorem tomu był prof. Georgij Sulym. On też był przewodniczącym Komitetu
Organizacyjnego konferencji. Na konferencji spotkało się 37 naukowców, w tym 32 autorów
5
referatów. Z Ukrainy udział wzięli pracownicy Uniwersytetu Lwowskiego – 15 osób,
Politechniki Lwowskiej oraz Instytutu Przemysłowego w Łucku (po jednej osobie). Z Polski
przyjechali pracownicy z Uniwersytetu Warszawskiego – 5 osób, Politechniki Łódzkiej 4 osoby,
z SGGW 2 osoby oraz z Politechniki Warszawskiej, Wojskowej Akademii Technicznej oraz
Instytutu Podstawowych Problemów Techniki po jednej osobie. Można skonstatować, że w
konferencji uczestniczyły dwie wyróżniające się grupy badaczy, jedna z Ukrainy z Uniwersytetu
Lwowskiego - z Wydziału Mechaniczno – Matematycznego Uniwersytetu Lwowskiego druga zaś
to uczestnicy z Polski, choć pracownicy różnych instytucji, to w większości absolwenci kierunku
mechanika na Wydziale Matematyki Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego lub
jego pracownicy. Było więc to spotkanie w istocie mechaników dwu bliźniaczych wydziałów
uniwersyteckich.
Tematyka konferencji dotyczyła, jak napisano we wstępie do przywołanej publikacji, [4],
szerokiego kręgu zagadnień geomechaniki, mechaniki kompozytów, zagadnień kontaktowych i
mieszanych, mechaniki ciała stałego, mechaniki pękania, statyki oraz dynamiki procesów.
Spotkanie było bardzo udane, pewnie był to także wpływ pięknej okolicy z ośrodkiem
uniwersyteckim położonym nad jeziorem. Przedłużeniem sesji naukowych przedpołudniowych i
popołudniowych były sesje wieczorne, „pomostowe”, tzn. odbywające się na pomoście,
poświęcone dyskusjom naukowym i rozrywkom towarzyskim. Śpiewom nie było końca, płynęły
więc dźwięczne głosy nie tylko po nocnej- rannej rosie ale i po jeziorze daleko, gdzieś na Wołyń,
Podole…
Foto R. Kaczyński
Uczestnicy Konferencji w Szachu, (1995)
Drugie spotkanie odbyło się w Warszawie i było współorganizowane przez Instytut
Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Katedrę Mechaniki i
Konstrukcji Budowlanych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. Współprzewodniczącymi
Komitetu organizacyjnego byli profesorowie Stanisław Matysiak i Wiesław Nagórko.
Konferencja odbyła się w dniach 11 – 13 września 1997 roku. Na konferencję zgłoszono 23
referaty 39 autorów. Do instytucji, które były reprezentowane na pierwszym spotkaniu, dołączyły
6
nowe: Instytut im. Pidstryhacza ze Lwowa, Politechnika Śląska, Politechnika Częstochowska
oraz Instytut Geologiczny z Warszawy. Autorów z Polski było 18, zaś z Ukrainy 21. Materiały z
tej konferencji: program, lista uczestników, streszczenia referatów znalazły się po raz pierwszy w
Internecie, gdzie znajdują się do dzisiaj. Fakt ten skłonił nas do umieszczenia wszystkich
niezbędnych informacji o obecnej konferencji także na stronach serwera SGGW. Planujemy w
najbliższej przyszłości uzupełnić te strony o materiały z wszystkich pozostałych konferencji.
Interesujące byłoby, gdyby kopia tych informacji, w języku ukraińskim, znalazła się na serwerze
na Ukrainie.
Po kolejnych dwu latach konferencja odbyła się we Lwowie, w dniach 7-10 września 1999
roku. Na tej konferencji liczba referatów podwoiła się do 49 z 72 autorami. Podział na referaty
polskie i ukraińskie nie jest tym razem jednoznaczny, gdyż niektórzy Koledzy z Ukrainy zaczęli
firmować uczelnie polskie. Być może, był to uboczny skutek naszych wcześniejszych,
konferencyjnych kontaktów. Lista instytucji, z których pracownicy wzięli udział w III
Konferencji, też się powiększyła o Akademię Techniczno – Rolniczą z Bydgoszczy, Politechnikę
Białostocką, Fizyczno – Mechaniczny Instytut Akademii Nauk Ukrainy, Uniwersytet Rolniczy,
Instytut Finansów i Ekonomii ze Lwowa oraz Uniwersytet Kijowski.. Dodajmy jeszcze, że na tej
konferencji badacze z Łucka reprezentowali nie Instytut Przemysłowy, ale nowopowstały
Uniwersytet Techniczny.
Foto R. Kaczyński
Uniwersytet Lwowski 1999
Czwarta konferencja odbyła się w Łodzi, mieście nie tylko przemysłowym, ale i
akademickim. W dniach 4 – 8 września 2001 roku spotkaliśmy się na Wydziale Budownictwa i
Architektury Politechniki Łódzkiej. Przewodniczącą Komitetu Organizacyjnego była prof.
Małgorzata Woźniak. Na Konferencję zgłoszono 55 artykułów, których autorami były 74 osoby.
Najliczniejszą grupą byli pracownicy Politechniki Łódzkiej – 21 osób. W konferencji
uczestniczyli naukowcy z Uniwersytetu w Dniepropietrowsku, Uniwersytetu Leśnego i
Technologii Drewna, Politechnik Opolskiej, Poznańskiej i Wrocławskiej oraz Uniwersytetu
Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
7
Uczestnicy Konferencji w Łodzi, (2001)
Foto R. Kaczyński
W dniach 18 – 23 września odbyła się piąta Konferencja w Łucku i Lwowie. Kierowali
nią profesorowie Wiktor Bożydarnik, rektor Uniwersytetu Mechanicznego w Łucku, oraz
Georgij Sulym. W rzeczywistości konferencja odbyła się pod Łuckiem w ośrodku Prolisok,
położonym w lesie nad jeziorem, w miejscowości Klewań. Na tej Konferencji pobito wiele
rekordów. Zgłoszono najwięcej - 69 - referatów. Liczba autorów – 111 - też była największa.
Pojawili się uczestnicy z nowych uczelni z Ukrainy: Uniwersytetu i Akademii Morskiej w
Odessie, Ukraińskiej Akademii Drukarstwa, z Polski zaś z Akademii Kazimierza Wielkiego z
Bydgoszczy oraz Politechniki Kieleckiej. Tematyka konferencji bardzo się poszerzyła. W
referatach zajmowano się ważnymi, aktualnymi problemami teoretycznymi i praktycznymi
ośrodków niejednorodnych. Należy podkreślić, że na tej Konferencji była też rekordowa liczba
13 wspólnych artykułów naukowców z Polski i Ukrainy. Jest to, bez wątpienia, wynik spotkań i
dyskusji na poprzednich konferencjach.
Przejazd uczestników w dniu 18 września z Rawy Ruskiej do Klewania przez Łuck
dostarczył uczestnikom sporo wrażeń krajoznawczych. Zaplanowane zaś na koniec konferencji
zwiedzanie Włodzimierza Wołyńskiego, Monastyru oraz podróż autokarowa do Lwowa
pogłębiła wcześniejsze doznania piękna ziemi wołyńskiej, jej zabytków architektonicznych i
przyrodniczych.
Obecna VI Konferencja zgromadzi autorów 57 referatów. Tematyka tych referatów należy
do obszarów: modelowania ośrodków niejednorodnych, zagadnień cieplnych, drgań i fal,
szczelin i zniszczenia materiałów i konstrukcji oraz zastosowań. Rozpoczynająca się VI polsko –
ukraińska Konferencja utrwali to, co dotychczas na tych konferencjach było cenne i ważne zaowocuje wartościowymi referatami, zaś waga podejmowanych tematów, rozmowy i dyskusje
sprawią, że i to spotkanie naukowe wróży sukces. Jego rozmiar będzie można ocenić na
kolejnych konferencjach.
8
Stypendyści w Instytucie Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego
Zakład Mechaniki Ciała Stałego UW przyjmował stypendystów na długoterminowe staże
(z krajów byłego ZSRR, z Jugosławii, z Wielkiej Brytanii, NRD). Wymienimy tu stypendystów z
Katedry Mechaniki Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie. Byli to Wiaczesław B. Rudnicki
(1970-72, na UW obronił pracę doktorską), Roman I. Mokryk (staż po doktoracie 1978-79),
Aleksander A. Jewtuszenko (staż podoktorski 1987-88, oraz 1990), Jurij A. Pyriew (staż
podoktorski 1992-93, oraz 1999 – jeden miesiąc), Roman D. Kulczyki-Żyhajło (staż podoktorski
1994-95).
Bibliografia
[1] S.P. TIMOSZENKO, Kurs Wytrzymałości Materiałów, przekład z IV wydania rosyjskiego,
wydanie 1, strn 362, Lwów – Warszawa, 1921, wydanie 2, Książnica Atlas, Lwów –
Warszawa, 1931,
[2] S.P. TIMOSHENKO, History of Strength of Materials, McGraw Hill, 1953, przekład polski:
Historia Wytrzymałości Materiałów, Wydawnictwo Arkady, 1946, 476 stron,
[3] G. N. SAWIN, W. W. GEORGIJEWSKAJA, Razwitje Miechaniki na Ukrainie za Gody
Sowietskoj Własti, Izd. A.N ZSRR, Kijów 1961
[4] G. T. SUTYM (red.), Mixed Problems of the mechanics of Nonhomogeneous Structres,
Wyd. Swit, 1997, Lwów
9