Finanse publiczne i gospodarka w Egipcie w kontekście przełomu

Finanse publiczne i gospodarka w Egipcie w kontekście przełomu
społeczno – politycznego w lipcu 2013 r.1
Po obaleniu prezydenta Mursiego popieranego przez Bractwo Muzułmańskie w
lipcu 2013 r. arabskie kraje Zatoki zobowiązały się do udzielenia Egiptowi pomocy
finansowej wartości 12 mld dol. USA. Centralny Bank Egiptu /CBE/ potwierdził
otrzymanie przelewu 5 mld dol. USA z Arabii Saudyjskiej, 3 mld dol. USA ze
Zjednoczonych Emiratów Arabskich i zapowiedziane przez Kuwejt przekazanie 4 mld
dol. USA oraz spodziewane ogłoszenie także przez Bahrajn wsparcia finansowego dla
Egiptu. Zjednoczone Emiraty Arabskie zapowiedziały udzielenie Egiptowi dodatkowej
pomocy wartosci 2 mld dol. USA; w lipcu 2013 r. ZEA przekazały Egiptowi siedem
transportów paliw wartości 225 mln dol. USA. Pomoc udzielona niestabilnemu
politycznie Egiptowi odzwierciedla awersję zasobnych w ropę arabskich państw Zatoki
do Bractwa Muzułmańskiego.
Transfery gotówkowe krajów Zatoki zdeponowane w CBE i fundusze
udostępnione na pokrycie zapotrzebowania produktowego rynku egipskiego poprawiły
stan rezerw zagranicznych Egiptu, których wartość w okresie rządów prezydenta M.
Mursiego zmniejszyła się do 14,9 mld $ USA w końcu czerwca 2013 r., i była niższa od
krytycznej, wymaganej dla pokrycia 3 - miesięcznego niezbędnego importu, oraz
umożliwiły zażegnanie na okres kilku miesięcy kryzysu bilansu płatniczego i
przygotowanie środków zaradczych przez tymczasowy rząd Egiptu.2
W okresie roku sprawowania władzy przez prezydenta Mursiego /rok finansowy
2012/13/ funt egipski /EGP/ stracił 15% wartości wobec dolara USA, zaś w czerwcu
2013 r. roczna stopa inflacji wyniosła 9,8%, zaś w maju 8,2% a w kwietniu 8,1%. W
sierpniu 2013 r. miesięczna stopa inflacji wyniosła 0,7%, przy czym największy wzrost
cen dotyczył żywności oraz usług restauracyjnych i hotelarskich. Roczna stopa inflacji w
sierpniu 2013 r. zmniejszyła sie do 9,74% z 10,28% w lipcu 2013 r. Wg szacunku w roku
2012/13 dług zagraniczny Egiptu wzrósł o 9,6 mld dol. USA osiągając wartość 44 mld
dol. USA /poziom zbliżony do zadłużenia Egiptu w 1990 r. – 48,6 mld dol. USA/.
Krótkoterminowe zobowiązania płatnicze Egiptu wzrosły z 2,9 mld dol. USA /8% GDP/
we wrześniu 2012 r. do 6,7 mld dol. USA /18% GDP/ w grudniu 2012 r. – wg szacunku
wartość ta w maju 2013 r. wyniosła 9,4 mld dol. USA /21,4% GDP/. Dla poprawy
1
analiza na podstawie informacji: Central Bank of Egypt; Urzędu Statystycznego Egiptu CAPMAS – wrzesień 2013
r.; Business Monthly – ACCE, August 2013; Middle East News – Economic Weekly – w okresie 9 lipiec – 10 wrzesień
2013 r.; Daily News Egypt - w okresie 1 lipiec - 23 wrzesień 2013 r.;
2
w okresie prezydentury M. Mursiego rezerwy zagraniczne Egiptu osiągnęły w marcu 2013 r. najniższą od rewolucji
w styczniu 2011 r. wartość 13,4 mld dol. USA, a zmniejszenie stanu rezerw zagranicznych Egiptu w czerwcu 2013 r.
wynikło z obsługi długu zagranicznego, dodatkowego importu paliw oraz zapasów produktów spożywczych w
okresie poprzedzającym okres Ramadanu
1
sytuacji finansowej rząd prezydenta M. Mursiego emitował obligacje w dwóch transzach,
których pierwsza została wykupiona przez Katar - z 3 mld dol. USA depozytu
gotówkowego przekazanego CBE przez Katar 1 mld dol. USA przekonwertowano na 3 letnie egipskie obligacje skarbowe. Od czasu objęcia władzy przez Bractwo
Muzułmańskie największym zagranicznym płatnikiem w Egipcie stał się Katar. Wzrost
krótkoterminowych zobowiązań Egiptu wynikł z zakupu obligacji przez Katar i stanu
depozytów bankowych. Po przejęciu władzy po 3 lipca br. nowa administracja Egiptu
odstąpiła od realizacji drugiej transzy obligacji i zwróciła Katarowi pozostałą, 2 mld dol.
USA część depozytu gotówkowego w CBE.3
W okresie trzech kwartałów roku finansowego 2012/13 dług publiczny w Egipcie
wzrósł do 92% GDP osiągając 1,46 tn EGP, a bezrobocie wyniosło 13,2%. Zasadniczą
cześć długu publicznego – ok. 83% - stanowią państwowe obligacje skarbowe o wartości
ok.1,21 tn EGP. W podanym okresie roku finansowego 2012/13 deficyt budżetowy
wyniósł 238,1 mld EGP stanowiąc 13,8% GDP Egiptu i był o 43,9% większy niż w tym
samym okresie roku 2011/12. Zwiększony deficyt budżetowy wynika ze wzrostu
wydatków rządowych o 23,7% - do 582,7 mld EGP, przeznaczonych w 59% na program
subsydiowania oraz obsługę długu publicznego. Wartość programu subsydiowania
została zwiększona o 46,8 mld EGP /wzrost o 31% w stosunku do roku 2011/12/ - w tym
koszt subsydiowania paliw wyniósł 120 mld EGP /wzrost o 25,6%/ i pozostałych
surowców rynkowych – 32,5 mld EGP /wzrost o 5,6%/. Wartość obsługi zadłużenia
krajowego i zagranicznego pokryta z budżetu państwa w podanym okresie roku
finansowego 2012/13 wyniosła 147 mld EGP /wzrost o 42,5 mld EGP/, a wypłata
podwyższonych wynagrodzeń miała wartość 141 mld EGP /wzrost o 14,8%/. Wpływy do
budżetu w tym okresie osiągnęły wartość 344,6 mld EGP – wzrost o 41 mld EGP z tytułu
21% wzrostu wpływów podatkowych oraz zwiększenia o 3% pozostałych wpływów.
GDP wzrósł w okresie trzech kwartałów roku finansowego 2012/13 o 2,3%, zaś ciężar
deficytu budżetowego ponoszony jest przede wszystkim przez egipski system bankowy.
W omawianym okresie roku 2012/13 eksport towarowy Egiptu wzrósł o 2,9% , zaś
import do Egiptu o 1,4%, powodując zmniejszenie deficytu w egipskim handlu
zagranicznym o 29,7%.
W okresie rządów prezydenta M. Mursiego kurs czarnorynkowy dolara USA był
znacznie wyższy od oficjalnego - w kwietniu 2013 r. wynosił 7,85 EGP. Oficjalna
wartość EGP 3 lipca br. – w dniu obalenia prezydenta M. Mursiego - wynosiła 6,98 –
6,99 EGP/1$ USA. Okres nasilonego protestu społecznego sprzyjał utrzymaniu
czarnorynkowej wartości dolara USA w lipcu br. na poziomie ok. 7,25 – 7,35 EGP przy
oficjalnym kursie wymiany na najwyższym w tym okresie poziomie 7,05 EGP/1$ USA.
Spadek wartości funta powodowany był także ucieczką firm egipskich od waluty
krajowej i wymiany posiadanych aktywów na waluty zagraniczne, głównie dolary USA.
Po przejęciu władzy przez rząd tymczasowy i po ogłoszeniu przez kraje Zatoki udzielenia
Egiptowi pomocy finansowej czarnorynkowa wartość funta wzrosła do 7,05 EGP/1$
USA, a następnie ustabilizowała się na poziomie ok. 7,1 EGP/1$ USA, zbliżonym do
oficjalnego kursu wymiany 6,89 – 6,92 EGP/1$ USA. Niemniej spodziewany jest
umiarkowany wzrost wartości dolara USA wobec EGP z uwagi na ograniczone
3
wg Agencji Reuters Cairo, September 19, 2013
2
możliwości CBE zasilania rynku z posiadanych rezerw zagranicznych, a w efekcie
zmniejszenia podaży dolarów USA dla banków komercyjnych.
W rezultacie udzielenia przez kraje Zatoki gotówkowej pomocy finansowej
wartość rezerw zagranicznych Egiptu wzrosła do 18,9 mld dol. USA, najwyższego
poziomu rezerw zagranicznych Egiptu od listopada 2011 r., jednakże dalszy ich wzrost
zależny jest od skali i częstotliwości niezbędnego importu realizowanego przez rząd
Egiptu. Skutkiem pomocy finansowej udzielonej tymczasowemu rządowi Egiptu przez
kraje Zatoki jest złagodzenie presji ze strony polityków domagających się sfinalizowania
negocjacji z MFW w sprawie pożyczki 4,8 mld dol. USA i wprowadzenia
długoterminowej reformy gospodarczej w Egipcie, jak również niemożność rozwiązania
pożyczkami problemu słabego rozwoju gospodarki egipskiej ani nagłego spadku FDI w
rezultacie politycznej niestabilności kraju. Potwierdzeniem tej oceny jest zapowiedź
ministra finansów tymczasowego rządu egipskiego z 25 lipca br. unikania działań
oszczędnościowych i poszukiwania sposobów zabezpieczenia potrzeb gospodarki i
wprowadzaniu na rynek aktywów w formie dodatkowych środków pieniężnych.
Zmniejszone w okresie I półrocza 2013 r. rezerwy zagraniczne Egiptu /do 16,04
mld dol. USA w maju 2013 r., a następnie do 14,9 mld dol. USA w czerwcu 2013 r./,
stanowiły przyczynę wstrzymania importu pszenicy /wznowionego przez rząd
tymczasowy/ oraz bazowania na zbiorach rolnictwa krajowgo o podaży niewystarczającej
w stosunku do potrzeb konsumpcyjnych. Konsumpcja pszenicy w Egipcie wynosi ok.
750 tys. ton miesięcznie, a jej rezerwy z krajowych zbiorów bieżącego sezonu wynosiły 3
mln ton w lipcu 2013 r.. Import pszenicy w okresie rządów prezydenta M. Mursiego
zmniejszony został z 10 mln do 6,6 mln ton. W efekcie wznowienia importu pszenicy
przeznaczone zostało 206 mln dol. USA na 780 tys. ton w okresie od 18 lipca do 12
sierpnia br. Centralny Zarząd Zaopatrzenia Surowcowego Egiptu /General Authority for
Supply Commodities – GASC/ zrealizował w pierwszym tygodniu września 2013 r.
kolejne zakupy pszenicy – 120 tys. ton z Rosji w cenie 251,80 dol. USA/t przy koszcie
transportu 11,92 dol. USA/t i 60 tys. ton z Rumunii w cenie 252 dol. USA/t przy koszcie
transportu 11,75 dol. USA/t oraz ok. 120 tys. ton z Ukrainy. Wg zapowiedzi Ministerstwa
Zaopatrzenia egipskiego rządu tymczasowego GASC zrealizuje od października roku
finansowego 2013/14 import ok. 5 – 5,5 mln ton pszenicy – głównie z USA, Kanady,
Australii, Francji, Niemiec, Rosji, Rumunii i Ukrainy, gwarantując zaopatrzenie
egipskiego rynku w pszenicę do lutego 2014 r.
W okresie poprzedzającym obalenie prezydenta M. Mursiego rynek egipski
cierpiał na poważne niedobory paliw wpływające hamująco na funkcjonowanie
gospodarki, szczególnie wytwórczości. Pomoc krajów Zatoki przeznaczona na pokrycie
braków rynkowych i zrealizowane w ramach pomocy dostawy paliw oraz częściowe
wypełnienie przez Katar zobowiązań dostaw gazu płynnego LNG4 względnie
ustabilizowały podaż na rynku paliw w Egipcie. Również National Bank of Egypt /NBE/
w pierwszych dniach lipca 2013 r. udzielił Egyptian General Petroleum Company
/EGPC/ pożyczkę wartości 65 mln dol. USA na sfinansowanie importu paliw – oleju
napędowego i benzyny – w celu natychmiastowego złagodzenia napięcia popytowego. W
oparciu o gwarancję Ministerstwa Finansów Egiptu otwarta została przez NBE także dla
4
wg Daily News Egypt, September 17, 2013 – w konsekwencji zwrócenia Katarowi 2 mld dol. USA depozytu
gotówkowego w CBE w sierpniu 2013 r. Katar odstąpił od realizacji 3 z 5 zakontraktowanych dostaw LNG na rynek
Egiptu
3
EGPC akredytywa wartości 1 mld dol. USA na pokrycie importu z Libii 600 tys. baryłek
ropy naftowej miesięcznie.5
CBE wznowił 17 lipca br. aukcje Forex z udziałem banków komercyjnych
oferując 40 mln dol. USA na potrzeby rynku – banki komercyjne Egiptu kupiły 38,4 mln
dol. USA. Mimo ograniczenia rezerw zagranicznych CBE w dniu 4 września br.
zorganizował tzw. specjalną aukcję FOREX kierując na rynek 1,3 mld dol. USA z
posiadanych rezerw zagranicznych w celu umożliwienia pokrycia importu strategicznego
dla popytu egipskiego rynku. Dotychczas CBE organizował dwukrotnie specjalne aukcje
FOREX sprzedając na potrzeby rynku z rezerw zagranicznych 600 mln dol. USA /15
kwietnia 2013 r./ i 800 mln dol. USA /22 maja 2013 r./.
W przedstawionych uwarunkowaniach rząd tymczasowy Egiptu zapowiada
realizację planu stymulującego wzrost gospodarczy i politykę ekspansywną na rzecz
redukcji deficytu budżetowego do 9% w roku finansowym 2013/14. Przyjęty na początku
września 2013 r. plan stymulacji gospodarki zakłada przeznaczenie dodatkowych
środków wartości 22,3 mld EGP na inwestycje infrastrukturalne w roku finansowym
2013/14, co powinno przyczynić się do uzyskania oczekiwanej 4% stopy wzrosu GDP i
bardziej zrównoważonego budżetu oraz do przezwyciężenia spodziewanego spadku
inwestycji prywatnych. Zakładane w efekcie realizacji planu stymulującego zmniejszenie
deficytu budżetowego ma nastąpić w konsekwencji racjonalizacji wydatków, w tym
szczególnie w zakresie subsydiowania energii, oraz zwiększenia inwestycji i eksportu
oraz zatrudnienia. Rządowy plan stymulacji gospodarki uwzględnia także ułatwienia w
uzyskiwaniu licencji produkcyjnych i handlowych, w tym istotnych dla rozwoju sektora
SME, oraz ulgi finansowe dla sektora rolnictwa.
Równolegle do decyzji arabskich krajów Zatoki o udzieleniu Egiptowi pomocy
finansowej trzy główne agencje oceny wiarygodności kredytowej obniżyły lub utrzymały
dotychczasową, wcześniej obniżoną ocenę wiarygodności kredytowej Egiptu. Agencja
Fitch obniżyła 5 lipca 2013 r. ocenę kredytową z B na B/–/ z negatywną perspektywą dla
egipskich długoterminowych zobowiązań finansowych w walucie krajowej i
zagranicznej. Agencja Standard & Poor’s w dniu 16 lipca 2013 r. obniżyła do poziomu
CCC+ ocenę wiarygodności kredytowej Egiptu, zaś agencja Moody’s potwierdziła 24
lipca 2013 r. wcześniej obniżoną ocenę do poziomu Caa1 z negatywną perspektywą dla
obligacji rządowych Egiptu.
Sporządził:
Tomasz Przygoda
radca
WPHI w Kairze, wrzesień 2013 r.
5
Egipt zużywa blisko 38 tys. ton oleju napędowego dziennie, z czego 22 tys. ton pokrywane jest importem, oraz 16
tys. ton benzyny dziennie pokrywając importem 15% konsumowanej ilości tego paliwa
4