Opracowanie - Instytut Łączności

Zakład Zaawansowanych Technik Informacyjnych (Z-6)
Inteligencja obliczeniowa, logika i zarządzanie
wiedzą:
Wyzwania kreatywności i innowacyjności
Metody analizy i wspomagania
warunków kreatywności i innowacyjności
Praca nr 06300019
Warszawa, grudzień 2009
Tytuł pracy: Inteligencja obliczeniowa, logika i zarządzanie wiedzą: wyzwania kreatywności i
innowacyjności
Zadania:
Podstawy naukoznawcze zarządzania wiedzą i wspomagania kreatywności;
Zastosowania inżynierii ontologicznej do analizy tekstów;
Metody analizy i wspomagania warunków kreatywności i innowacyjności
(Wspomaganie zarządzania wiedzą w Instytucie Łączności i instytucjach
współpracujących).
Praca nr 06300019
Słowa kluczowe: ankieta, jakość usług, analizy zaawansowane, narzędzia zarządzania wiedzą,
ontologie
Kierownik pracy: prof. dr hab. inż. Andrzej Wierzbicki
Wykonawcy pracy: prof. dr hab. inż. Andrzej Wierzbicki, dr inż. Janusz Granat, mgr Edward
Klimasara, mgr inż. Cezary Chudzian, mgr inż. Jarosław Sobieszek, dr inż. Sylwester
Laskowski, mgr inż. Leonarda Koczergo, mgr Renata Łaska
Kierownik Zakładu: dr inż. Janusz Granat
© Copyright by Instytut Łączności, Warszawa 2009
2
SPIS TREŚCI
1
2
3
Wstęp ....................................................................................................................... 4
Podstawy naukoznawcze zarządzania wiedzą i wspomagania kreatywności ... 4
Zastosowania inżynierii ontologicznej do analizy tekstów ............................... 11
3.1
Wstęp........................................................................................................................ 11
3.2
Funkcjonalność systemu PrOnto.............................................................................. 12
3.3
Szybkie indeksowanie dokumentów ........................................................................ 16
3.4
Testy systemu........................................................................................................... 18
3.5
Plany rozwoju........................................................................................................... 18
3.6
Prace doktorskie ....................................................................................................... 19
4
Metody analizy i wspomagania warunków kreatywności i innowacyjności
(Wspomaganie zarządzania wiedzą w Instytucie Łączności i instytucjach
współpracujących)................................................................................................ 19
4.1
Współpraca z WSTE ................................................................................................ 19
4.2
Artykuły ................................................................................................................... 20
4.3
Modelowanie procesów w organizacjach ................................................................ 22
4.4
Jakość w jednostkach naukowo-badawczych .......................................................... 23
4.5
Instytut Łączności-Państwowy Instytut Badawczy.................................................. 27
4.5.1
Podstawa prawna funkcjonowania Instytutu Łączności i jego kompetencje ... 27
4.5.2
Dokumenty normujące działalność IŁ-PIB...................................................... 27
4.5.3
Struktura organizacyjna IŁ-PIB ....................................................................... 28
4.5.4
Dyrekcja ........................................................................................................... 28
4.5.5
Kolegium IŁ-PIB.............................................................................................. 28
4.5.6
Rada Naukowa ................................................................................................. 28
4.5.7
Zakłady............................................................................................................. 28
4.5.8
Laboratoria ....................................................................................................... 30
4.5.9
Ośrodki ............................................................................................................. 30
4.5.10
Komórki funkcjonalno-obsługowe................................................................... 30
4.6
Zidentyfikowane procesy i procedury w IŁ-PIB...................................................... 31
4.6.1
Procedury opisane w 2000 roku ....................................................................... 31
4.6.2
Procesy i procedury opisane w 2001 roku ....................................................... 33
4.6.3
Procedury opisane w 2005 roku ....................................................................... 34
4.6.4
Procedury finansowe ........................................................................................ 35
4.6.5
Procedury funkcjonujące w Laboratorium Metrologii Elektrycznej,
Elektronicznej i Optoelektronicznej................................................................. 37
4.6.6
Opis wybranych procedur ................................................................................ 38
4.7
Wnioski .................................................................................................................... 44
4.8
Tematyka proponowanej rozprawy doktorskiej....................................................... 45
Bibliografia ............................................................................................................................. 46
Załącznik ................................................................................................................................ 48
3
1 Wstęp
Praca statutowa nr 06300019 obejmowała dwa tematy główne: 1) zarządzanie wiedzą i
wspomaganie kreatywności, oraz 2) rozwój logik informacyjnych: dualności dyskretne i
procedury decyzyjne.
W ramach tematu głównego 1) zarządzanie wiedzą i wspomaganie kreatywności opracowano
w 2009 roku następujące trzy tematy szczegółowe, a mianowicie:
A. Podstawy naukoznawcze zarządzania wiedzą i wspomagania kreatywności;
B. Zastosowania inżynierii ontologicznej do analizy tekstów;
C. Metody analizy i wspomagania warunków kreatywności i innowacyjności
(Wspomaganie zarządzania wiedzą w Instytucie Łączności i instytucjach
współpracujących);
D. Organizacja międzynarodowej konferencji Decision Support for Telecommunications
and Information Society (DSTIS) Coimbra Portugalia.
W temacie A opracowane zostało szereg rozdziałów w książkach (wraz z udziałem w redakcji
książek) oraz artykułów w czasopismach (zob. spis publikacji), o następującej tematyce:
1. Relacje nauki i badań nad przyszłością, ze szczególnym uwzględnieniem wizji
długoterminowych;
2. Naukoznawcze i metafizyczne aspekty naturalizmu fundamentalnego;
3. Edukacyjne i kulturowe wyznaczniki rozwoju i kreatywności;
4. Inżynieria wiedzy jako nowy obszar badawczy Instytutu Łączności;
5. Socjo-ekonomiczne wyzwania wynikające z i skierowane do Internetu Przyszłości.
W temacie B testowano komputerowy system PrOnto opracowanego w IŁ-PIB w ramach
PBZ Usługi i sieci teleinformatyczne następnej generacji – aspekty techniczne, aplikacyjne i
rynkowe, w grupie tematycznej i: Systemy wspomagania decyzji regulacyjnych: wykrywanie
wiedzy w dużych zbiorach danych. Prace statutowe wykorzystano do dalszego rozwoju
systemu PrOnto. Opracowano też zarys tematyki dwóch prac doktorskich.
W temacie C zrealizowano następujące zadania.
1. Opracowano ankietę dotyczącą zarządzania wiedzą i wspomagania kreatywności w
Wyższej Szkole Techniczno-Ekonomicznej (WSTE),
2. Napisano dwa artykuły dotyczące ankietyzacji,
3. Rozpoznano procesy, procedury, jakie funkcjonują w IŁ-PIB,
4. Opisano wybrane procedury przydatne dla pracowników naukowo-badawczych,
5. Opisano problematykę zarządzania jakością w organizacjach ze zwróceniem uwagi na
jednostki naukowo-badawcze,
6. Opracowano zarys tematyki pracy doktorskiej.
W temacie D zorganizowano bardzo udaną konferencję międzynarodową DSTIS w Combra
Portugalia, zobacz WWW.itl.waw.pl/konf/dstis/.
W ramach tematu głównego 2) rozwój logik informacyjnych: dualności dyskretne i procedury
decyzyjne przygotowano odrębne sprawozdanie.
2 Podstawy naukoznawcze zarządzania wiedzą
i wspomagania kreatywności
W ramach tematycznych relacji nauki i badań nad przyszłością, ze szczególnym
uwzględnieniem wizji długoterminowych, opracowano dwa rozdziały w książkach.
4
1. Rozdział Futurologia a nauka (A.P. Wierzbicki) w książce J. Kleer, B. Galwas, A.P.
Wierzbicki (red.) Rola nauki w myśleniu o przyszłości wydanej przez Komitet Prognoz
“Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, przedstawia relacje pomiędzy badaniem
przyszłości a nauką z perspektywy metanaukowego stanowiska ewolucyjnego, to jest
przekonania, że wszelka wiedza ludzka jest przedmiotem ewolucji, rozumianej oczywiście
jako ewolucja stopniowana, czyli dopuszczająca zarówno etapy powolnego, normalnego
rozwoju jaki i etapy rewolucyjnego, szybkiego wzrostu. Dla uzasadnienia takiego stanowiska
metanaukowego wystarczają przesłanki historyczne, fakt, że ludzkość akumuluje ale
jednocześnie koryguje swą spuściznę intelektualną. Korekta taka wyraża zaś obiektywizację
wiedzy – bo od czasu zakwestionowania obiektywności wszelkich pomiarów przez
Heisenberga w 1927 roku nie ma podstaw do mówienia o wiedzy w pełni obiektywnej, ale
dążenie do wiedzy tak obiektywnej, jak to tylko możliwe, ma niewątpliwe pozytywne walory
ewolucyjne dla przetrwania i sukcesu gatunku ludzkiego. Obiektywizacja taka opiera się na
weryfikacji bądź falsyfikacji nowej wiedzy, czy to poprzez eksperymenty czy też poprzez
dyskurs oraz porównanie z zastanymi elementami spuścizny intelektualnej ludzkości, przy
czym falsyfikacja bądź weryfikacja są dokonywane bardziej bezpośrednio, na bieżąco w
bardziej pragmatycznie nastawionych dziedzinach wiedzy technicznej, natomiast bardziej
długoterminowo, niekiedy za znacznymi opóźnieniami w paradygmatycznie nastawionych
dziedzinach nauk ścisłych i humanistyczno-społecznych.
Natomiast zmiany pojęciowe w końcu 20-tego i początkach 21-szego wieku są bardzo
głębokie oraz wymagają zupełnie nowego spojrzenia w przyszłość, a więc nowej futurologii
w czasie po rewolucji informacyjnej, na początku nowej epoki różnorodnie zwanej
społeczeństwem usługowym, poprzemysłowym, informacyjnym, sieciowym, gospodarką
opartą na wiedzy czy cywilizacją wiedzy. W ramach tych zmian pojęciowych potrzebne jest
też bardzo specyficzne spojrzenie na modele kreowania wiedzy, związane z mikro-teoriami
kreowania wiedzy, zob. (Wierzbicki i Nakamori 2006, 2007). W skrócie, spojrzenie to zakłada
(oraz szeroko uzasadnia to założenie) decydujący udział wiedzy ukrytej (trudnej do wyrażenia
słowami, a więc emocjonalnej, mitologicznej i intuicyjnej) w każdym procesie kreowania
wiedzy, w tym wiedzy technicznej. Istotne przy tym są także interakcje indywidualnego
twórcy z grupą jego współpracowników oraz z intelektualną spuścizną ludzkości, zarówno w
jej wymiarze racjonalnym, jak i emocjonalnym (obejmującym np. mity i archetypy) oraz, w
decydującym często stopniu, wymiarze intuicyjnym (obejmującym np. intuicyjne założenia o
prawdzie sądów syntetycznych a priori, przekazane nam przez procesy edukacyjne).
Można się wprawdzie zgodzić wprawdzie z argumentem, że w myśl starej episteme
epoki nowożytnej samo słowo futurologia stanowi sprzeczność wewnętrzną, gdyż badanie
przyszłości w myśl tej starej episteme nie może być uznawane za naukę; jednak nie musimy
akceptować rozumowania opartego na starej, przebrzmiałej już episteme. Ważny jest tylko
postulat, aby rozumieć także futurologię w nowy sposób, odpowiedni dla nowej epoki
cywilizacji wiedzy.
Zatem istotą nowej futurologii jest wymaganie, aby nie tylko dostrzegała ona, ale wręcz
wykorzystywała zmiany pojęciowe, jakie wprowadza ze sobą rewolucja informacyjna. Wiele
jest opracowań wskazujących na to, że rewolucja informacyjna powoduje zasadniczą zmianę
sposobu widzenia świata – przejście od widzenia świata jako wielkiego zegara czy
mechanizmu, znamiennego dla epoki cywilizacji przemysłowej, do postrzegania świata jako
wielkiego systemu chaotycznego, w którym wszystko płynie i wszystko może się zdarzyć, częste
są procesy lawinowe czy huraganowe, zob. (Wierzbicki i Nakamori 2006). Zatem
zrozumienie takiego świata wymaga dobrego zrozumienia dynamiki procesów i sprzężeń
zwrotnych tę dynamikę kształtujących.
W tym świetle, niezbędne jest podstawowe rozróżnienie pomiędzy przewidywaniem a
konstruowaniem (wiedzy o) przyszłości. Obie te czynności należą do prac prognostycznych,
5
ale różnią się zasadniczo: przewidywanie odpowiada na pytanie, co prawdopodobnie się
zdarzy, konstruowanie – na pytanie, co mogłoby się zdarzyć, uwzględniając przy tym nawet
emergencję zdarzeń istotnie nowych. Naukowe przewidywanie przyszłości musi mieć
oczywiście charakter w pewnym sensie ekstrapolacyjny, indukcjonistyczny – jak
wnioskowanie o trendzie z modelu statystycznego, czy ekstrapolacja zjawisk obserwowanych
dotychczas. Takie przewidywanie przyszłości może oczywiście prowadzić do znacznych
błędów, których wiele przykładów jest szeroko znanych – zaczynając od faktu, że już w
wieku XIX tuż po wynalazku telefonu jeden z szefów wielkich korporacji w ST.Zj.AP uznał
za niemożliwe, aby taka zabawka odegrała jakąkolwiek rolę w biznesie. To, że
przewidywanie, nawet jeśli oparte na przesłankach naukowych, jest zazwyczaj nietrafne, jest
też oczywiste w świetle teorii prawdopodobieństwa: jeśli rozkład prawdopodobieństwa ma
charakter ciągły, to prawdopodobieństwo każdego konkretnego zdarzenia jest zerowe.
Natomiast konstruowanie (wiedzy o) przyszłości może być oparte na przesłankach i
argumentach naukowych, chociaż, jak każde konstruowanie wiedzy, musi się opierać na
wiedzy ukrytej, emocjonalnej, mitycznej, intuicyjnej. Argument, że nie można konstruować
przyszłości, że jest to sprzeczność wewnętrzna, jest chybiony; wiele naszych czynności ma
charakter konstruowania przyszłości, np. budując dom konstruujemy przyszłość. Np. w
odniesieniu do zarządzania ryzyka, podstawową metodą jest konstruowanie alternatywnych
scenariuszy przyszłości: wyobrażamy sobie różne klasy zdarzeń, także tych skrajnie
nieprawdopodobnych, a następnie proponujemy nasze reakcje, działania w przypadku
zaistnienia zdarzenia danej klasy. Oczywiście, można się pomylić i nie uwzględnić zdarzenia
wysoce nieprawdopodobnego, a ono może nastąpić; ale metoda konstrukcji alternatywnych
scenariuszy jest podstawowym narzędziem także np. w przygotowywaniu wizji rozwojowych
dużych korporacji międzynarodowych, i wygrywają na rynku te korporacje, które opracują
bardziej trafne scenariusze i je konsekwentnie wykorzystają. Tak więc argumentacja przeciw
prognozowaniu, znamienna np. dla nastawień neoliberalnych, niezgodna jest nawet z praktyką
działania rynkowego.
Rozdział Wizja roku 2050 a dynamika zmian kapitalizmu (A.P. Wierzbicki) w książce J.
Kleer, E. Mączyńska, A.P. Wierzbicki (red). Co ekonomiści myślą o przyszłości wydanej
przez Komitet Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, po krótkim przeglądzie
różnych podejść do dynamiki zmian kapitalizmu w ujęciu ex post, motywowanym w dużej
mierze doświadczeniami bieżącego kryzysu finansowego i gospodarczego, sygnalizuje
podejście ex ante, oparte na wizji świata w roku 2050. Wizja ta ma oczywiście charakter
subiektywny, ale jest przedstawiona dość szczegółowo i opiera się na analizie wpływu
czterech czynników napędzających zmiany: wymagań trwałego rozwoju, rewolucji
informacyjnej, rewolucji biotechnologicznej, potrzebie kształtowania ładu światowego. Wizja
ta pozwala na wyciągnięcie kilku wniosków, częściowo potwierdzających jedną z tez ex post
– o umoralnieniu rynku jako jednym z głównych elementów dynamiki zmian kapitalizmu – a
częściowo wnoszących nowe spojrzenie na przyszłe zmiany systemu kapitalistycznego.
2. Rozdział Metafizyka naturalizmu fundamentalnego (A.P. Wierzbicki) w książce
A. Motycka (red.) Nauka a metafizyka, Wydawnictwa IFiS PAN, podejmuje zagadnienia
syntezy interdyscyplinarnej z perspektywy naturalizmu fundamentalnego. Na wstępie
wyjaśnione jest specyficzne rozumienie pojęcia metafizyka. Otóż w całej historii rozwoju
cywilizacyjnego ludzkości pojawiała się zarówno użyteczna jak i nieuchronna tendencja do
specjalizacji dyscyplinarnej, opartej na bliższym kontakcie z wybranym fragmentem
rzeczywistości, tak jak cieśla specjalizował się w obróbce drewna, a astronom w
obserwacjach ruchów gwiazd i planet. Tendencja ta zawsze rodziła jednak odwrotną potrzebę
syntezy interdyscyplinarnej, w jej dwóch aspektach. Pierwszy to potrzeba uwzględnienia bądź
uzupełnienia wyników prac w różnych dyscyplinach przy jakimkolwiek praktycznym
6
zastosowaniu o szerszym charakterze; to przedmiot inżynierii, w szczególności inżynierii
systemowej. Drugi to potrzeba zastanowienia się, refleksji teoretycznej nad wnioskami
ogólnymi wynikającymi z dokonań dyscyplin szczegółowych; początkowo – np. w czasach
cywilizacji babilońskiej – przypisywano taka rolę religii, potem matematyce, ale ta szybko
stała się sama dyscypliną szczegółową; potem rola ta przypadła filozofii w jej aspekcie
ogólnym, właśnie metafizycznym. Część filozofii znów stała się dyscypliną szczegółową, co
zrodziło potrzebę nowych podejść do syntezy interdyscyplinarnej, takich jak analiza
systemowa. Ale okazało się, że taka nadmierna specjalizacja jest groźna dla samej filozofii,
która odcina się wtedy od osiągnięć dyscyplin szczegółowych, i na nowo potrzebuje powrotu
do swych ogólnych, metafizycznych korzeni.
Z tych powodów należy rozumieć metafizykę jako refleksję nad pytaniami ogólnymi,
interdyscyplinarnymi, uwzględniającymi wprawdzie wyniki dyscyplin szczegółowych ale się
do nich nie redukującymi, niekoniecznie z nich wynikającymi. Oznacza to także, ze metafizyka
jest z natury rzeczy ugruntowana intuicyjnie, nie jest wyłącznie logiczną refleksją nad
wynikami badań empirycznych. Nic więc dziwnego, że empiryczny logicyzm odrzucał
metafizykę; ale to właśnie było jego największym błędem. Można też rozumieć metafizykę w
rozmaity sposób: jako rozważania nad bytem, czasem, złem, śmiercią i miłością, czy po
Heideggerowsku jako refleksję nad byciem, czasowością i projektującą wyobraźnią, czy też
jako poszukiwanie ostatecznej podstawy, czy też zrozumienia, kim jest człowiek. Takie
jednak rozumienie wydaje się mi nadto antropocentryczne, a to przekonanie związane jest już
z drugim pojęciem.
Drugim pojęciem podstawowym jest naturalizm fundamentalny. Otóż opiera się ono na
dwóch założeniach. Pierwsze to fundamentalne założenie ontologiczne, ze człowiek nie jest
samotny, że istnieje zewnętrzna część rzeczywistości, obejmująca przedmioty nieożywione i
podmioty żywe: mikroorganizmy, rośliny, zwierzęta, ludzi; tę zewnętrzną część
rzeczywistości często nazywamy naturą, chociaż ściśle biorąc słowo natura powinno się
stosować raczej do podmiotów ożywionych (świadomie użyte jest tu słowo podmioty, niejako
paradoksalne w tym kontekście, ale takie użycie wynika z następnego założenia). Natomiast
drugie założenie jest bardziej subtelne, choć także silniejsze i często nieświadomie pomijane
bądź świadomie negowane; jest to założenie, ze człowiek nie jest panem natury, tylko jej
częścią, a inne części natury mogą być równie dobrze jak człowiek traktowane jako podmioty.
Założenie to – po głębszym zastanowieniu – nie należy do tradycji europejskiej i może się
wydać bulwersujące; ale jest ono właściwe np. dla kultury japońskiej czy buddyjskiej, w
której założenie takie jest jak najbardziej naturalne i niekwestionowane, stąd też warto
przeanalizować konsekwencje takiego właśnie założenia.
Dalej analizowane są konsekwencje tych podstawowych założeń, włącznie z
konsekwencjami dla metafizyki poznania, metafizyki absolutu i metafizyki prawdy. Dla tej
ostatniej, z perspektywy naturalizmu fundamentalnego wynika, że człowiek jako istota
społeczna (nie wykluczając podobnych zjawisk np. u mrówek) potrzebuje względnie trwałego
odniesienia pojęcia prawdy, i zapewnia sobie takie względnie trwałe odniesienie poprzez
ewolucyjnie stopniowany rozwój horyzontów hermeneutycznych różnych dyscyplin.
3. Artykuł Edukacyjne i kulturowe wyznaczniki rozwoju i kreatywności (A.P. Wierzbicki) w
czasopiśmie Przyszłość: Świat, Europa, Polska Komitetu Prognoz “Polska 2000 Plus” przy
Prezydium PAN podkreśla, że wszelki rozwój w dzisiejszych czasach jest uwarunkowany
głównie kreatywnością społeczną, zaś ta jest uwarunkowana głównie czynnikami
edukacyjnymi i kulturowymi. Tym niemniej, zanim podejmiemy bardziej szczegółową
dyskusję edukacyjnych i kulturowych czynników kreatywności, warto osadzić dyskusję
znaczenia tych czynników w ogólniejszej pespektywie – badań przyszłości i charakteru
7
obecnej rewolucji informacyjnej, badań procesów kreowania wiedzy w naukoznawstwie i
naukach o zarządzaniu, wniosków o głównych wyzwaniach i konfliktach nadchodzącej epoki.
Artykuł o ogólnych aspektach interdyscyplinarnych edukacyjnych i kulturowych
wyznaczników rozwoju i kreatywności ma na celu przedstawienie tej właśnie bardziej ogólnej
perspektywy, opierając się na następujących tezach:
1) Jesteśmy w trakcie postępującej rewolucji informacyjnej, w której oczywiście rosnąca
rola Internetu i sieci teleinformatycznych to tylko jeden z aspektów, zaś znacznie bardziej
zasadnicze są: I. postępująca digitalizacja mediów i zapisu dorobku kulturowego ludzkości
(t.zw. megatrend konwergencji cyfrowej), II. ograniczenie i zmiana roli pracy (t.zw.
megatrend dematerializacji pracy), oraz III. zmiana sposobu pojmowania świata (t.zw.
megatrend wyzwań intelektualnych).
2) Wszystkie te zmiany doprowadzą do ukształtowania się nowej epoki historycznej
długiego trwania (według F. Braudela), którą wstępnie można nazwać epoką cywilizacji
wiedzy (połączeniem gospodarki opartej na wiedzy z rezultatami wymienionych wyżej
megatrendów), charakteryzującej się m.in. nową platformą pojęciową (nowym zespołem
pojęć podstawowych) oraz nową episteme (nowym sposobem kreowania i uzasadniania
wiedzy, znamiennym dla danej epoki długiego trwania, według M. Foucaulta). Oczywiście,
rozpowszechnienie tej cywilizacji obecnie można porównywać z rozpowszechnieniem się
cywilizacji przemysłowej w początkach XIX wieku (w Polsce np. z czasami Staszica); ale
powinniśmy się już dziś do niej przygotowywać.
3) W okresie rewolucji informacyjnej możliwa jest ewolucja stopniowana czyli rozwój
skokowy (dokładniej mówiąc, nie tyle skokowy, co rozwój bardzo przyspieszony z
pominięciem pewnych etapów, przez które przeszły kraje bardziej rozwinięte); zależy to tylko
od właściwego wyboru priorytetów rozwojowych i umiejętnego wykorzystania szans
rewolucji informacyjnej. W Polsce obserwujemy natomiast w ostatnich latach rozmycie
priorytetów oraz pogarszanie się naszej pozycji w Unii Europejskiej pod względem różnych
wskaźników rozwoju społeczeństwa informacyjnego.
4) Jednym z decydujących czynników umożliwiających nie tylko rozwój skokowy, lecz
także w ogóle przystosowanie się do wyzwań rewolucji informacyjnej i cywilizacji wiedzy
jest kreatywność społeczna – obejmująca ale nie ograniczająca się do kreatywności jednostek,
także obejmująca instytucje i kulturę kreatywności grupowej czy zbiorowej. Z tego powodu
zrozumienie różnych wyznaczników kreatywności ma znaczenie fundamentalne.
5) Oprócz zrozumienia wyznaczników edukacyjnych i kulturowych, do zrozumienia
podstaw kreatywności społecznej istotne są mikro-teorie kreowania wiedzy z naukoznawstwa
oraz nauk o zarządzaniu, mówiące jak tworzyć nową wiedzę, zarówno naukową jak i
organizacyjną czy praktyczną, na potrzeby dzisiejsze i jutrzejsze (w odróżnieniu od
klasycznych makro-teorii kreowania wiedzy, mówiących jak historycznie tworzona była
wiedza naukowa). Mikro-teorie takie świadczą m.in. (A.P. Wierzbicki i Y. Nakamori), że
istnieje duży rozdźwięk pomiędzy klasycznymi metodami kreowania wiedzy akademickiej a
metodami kreowania wiedzy organizacyjnej i praktycznej, oraz że znajomość źródeł tego
rozdźwięku jest warunkiem jego pokonywania, a więc także kreatywności społecznej.
6) Podobnie istotne dla uwarunkowań kreatywności społecznej jest dostrzeganie i
zrozumienie głównych konfliktów nadchodzącej epoki. Należą do nich konflikt pomiędzy
tradycyjną, indywidualną wspartą przez ogólnoludzką (czyli więcej niż publiczną) własnością
wiedzy, a obserwowanym dzisiaj silnym trendem do korporatyzacji wiedzy, czyli
korporacyjnego zawłaszczania zarówno indywidualnej wiedzy pracowników jak i
prywatyzacji wiedzy publicznej i ogólnoludzkiej. Ten trend korporatyzacji wiedzy wyraża się
m.in. w opiniach wielkich korporacji przeciwstawiających się rozwojowi nauki w krajach
mniej rozwiniętych. Inne konflikty, takie jak rosnące nierówności społeczne (wprawdzie
można się tego spodziewać w epoce rewolucyjnego rozwoju, ale zagraża to m.in. pokojowi
8
światowemu jako źródło np. terroryzmu), zagrożenia suwerenności człowieka przez
komputery, sieci i roboty, powinny być także uwzględniane przy badaniu kreatywności
społecznej.
7) Jedną z głównych metod promocji rozwoju kreatywności społecznej wobec
wszystkich tych wyzwań i zagrożeń może być metoda lokalnej pracy organicznej,
koncentrująca się na promocji rozwoju i nauczania wybranych działów technik
informacyjnych i wspomagania kreatywności w szkołach średnich i uczelniach lokalnych i
regionalnych, w celu pobudzenia wykorzystania takich technik i wspomagania kreatywności
w lokalnych małych i średnich przedsiębiorstwach. W celu rozwoju takiej pracy organicznej
można zaproponować zbadanie odpowiedzi na następujący zestaw pytań:
a) Jak należy oceniać postęp w zaawansowaniu, rozpowszechnieniu i wykorzystaniu
technik informacyjnych – zwłaszcza z perspektywy regionalnej w Polsce – w ciągu
ostatnich lat dwudziestu?
b) Jakie zaawansowane techniki informacyjne będą decydujące w rozwoju regionalnym
w Polsce za lat trzy, a jakie za lat dwadzieścia?
c) Jakie jest zrozumienie możliwości zaawansowanych technik informacyjnych wśród
młodzieży w regionalnych szkołach wyższych i średnich?
d) Jakie jest zrozumienie możliwości zaawansowanych technik informacyjnych wśród
przedstawicieli administracji regionalnej i regionalnego biznesu?
e) Jaki jest obecny wpływ podstawowych wskaźników rozpowszechnienia technik
informacyjnych (komputerów i dostępu do sieci) na tempo rozwoju regionalnego w
Polsce?
f) Jakie są prognozy wpływu rozpowszechnienia zaawansowanych technik
informacyjnych na tempo rozwoju regionalnego w Polsce?
g) Jaką można przyjąć strategię regionalnej pracy organicznej dla społeczeństwa
informacyjnego w świetle odpowiedzi na poprzednie pytania?
4. Artykuł Inżynieria wiedzy jako nowy obszar badawczy Instytutu Łączności w czasopiśmie
Telekomunikacja i Techniki Informacyjne omawia rozwój prac nad inżynierią wiedzy w
Instytucie. W ciągu ostatniej dekady, szczególnego znaczenia w telekomunikacji oraz szerzej
w wykorzystaniu Internetu nabrało wynajdywanie interesujących formuł logicznych czy
szerzej relacji, interesujących informacji czy modeli wiedzy w bardzo dużych zbiorach
danych, bądź to zgromadzonych przez operatorów telekomunikacyjnych, bądź też po prostu
dostępnych w Internecie. Odpowiednie terminy angielskie to data mining lub knowledge
mining; związane z tym inne pojęcia to knowledge management, knowledge engineering czy
wręcz knowledge science; ponieważ naukoznawstwo ma inne (filozoficzne) tradycyjne
znaczenie w języku polskim, zaś zarządzanie wiedzą jest dzisiaj głównie przedmiotem nauk o
zarządzaniu, postanowiliśmy raczej wykorzystywać w pracach Instytutu Łączności w tym
zakresie szeroko rozumiane pojęcie inżynierii wiedzy.
Prace w tym zakresie są kontynuowane w Zakładzie Z-6 Instytutu Łączności już od ponad
dziesięciu lat. Rozwijane jest przy tym kilka głównych działów technik inżynierii wiedzy:
wykorzystanie zaawansowanych narzędzi i metod logiki matematycznej, wykorzystanie
metod inżynierii ontologicznej, wykorzystanie metod optymalizacji i podziału zbiorów
danych do rozpoznawania wzorców, wykrywania zdarzeń i anomalii, wykorzystanie metod
wielokryterialnej teorii decyzji, wreszcie wykorzystanie różnorodnych zaawansowanych
metod statystycznych; wszystkie one w większym czy mniejszym stopniu mogą służyć
wykrywaniu wiedzy w dużych zbiorach danych.
Inżynieria wiedzy jest też przedmiotem bardzo intensywnej współpracy międzynarodowej
Instytutu Łączności. Organizujemy w tym zakresie od 2000 roku międzynarodową
konferencję Decision Suport for Telecommunications and Information Society (DSTIS),
9
gromadzącą przedstawicieli wielu krajów, zwłaszcza Austrii, Japonii, Portugalii, Niemiec;
mamy też umowy o współpracy badawczej z IIASA (International Institute for Applied
Systems Analysis) w Laxenburgu koło Wiednia, Austria, z JAIST (Japan Advanced Institute
of Science nad Technology) w Nomi koło Kanazawa, Japonia, oraz innymi instytucjami
badawczymi.
Zastosowania inżynierii wiedzy mogą dotyczyć bardzo różnorodnych dziedzin. Wykonujemy
w tym zakresie różnorodne prace dla operatorów telekomunikacyjnych; stosujemy
zaawansowane metody statystyczne inżynierii wiedzy dla analizy zaawansowania różnych
wskaźników społeczeństwa informacyjnego w Polsce i na Mazowszu; stosujemy metody
inżynierii ontologicznej we wspomaganiu zarządzania wiedzą w jednostkach badawczych; itp.
W artykule, oprócz dyskusji podstawowych pojęć i metod inżynierii wiedzy, zostały też
krótko zasygnalizowane przykładowe zastosowania.
5. Społeczno-ekonomiczne wyzwania wynikające z i skierowane do Internetu Przyszłości.
Referat pod tym tytułem wygłoszono po angielsku jako referat plenarny na konferencji
międzynarodowej DSTIS w Coimbrze we wrześniu 2009. Napisano już przedtem kilka
publikacji na temat wyzwań społeczno-ekonomicznych, jakim powinien sprostać Internet
Przyszłości, ale nie zwracano uwagi na fakt, że z samego rozwoju Internetu Przyszłości
wynikną czy wyłonią się nowe wyzwania – nie tylko dla rozwoju społeczno-ekonomicznego,
ale nawet dla paradygmatów rozumienia ekonomii. Te wyzwania muszą oczywiście też być
wzięte pod uwagę oraz – niejako w pętli sprzężenia zwrotnego – spowodować modyfikację
wyzwań skierowanych do Internetu Przyszłości.
Taka zmiana perspektywy jest niezbędna, ponieważ analiza wyzwań społecznoekonomicznych skierowanych pod adresem Internetu Przyszłości jest oparta zazwyczaj o
klasyczny paradygmat równowagowej ekonomiki rynkowej. Chociaż paradygmat ten jest
użyteczny, to jednak jest on ograniczony i niekompletny, jak to pokazał np. ostatni światowy
kryzys społeczno-ekonomiczny. W artykule wskazane jest, że rewolucja informacyjna –
obejmująca ale nie ograniczona do rozwoju Internetu – zmieniła już zachowanie głównych
graczy rynkowych, samych rynków oraz sposobów zrozumienia tych zachowań, a więc
niezbędne są nowe perspektywy. Artykuł wskazuje również, że obok perspektywy korzyści z
Internetu Przyszłości – których jest wiele i które niewątpliwie umotywują rozwój
ekonomiczny Internetu Przyszłości – trzeba też rozważać perspektywę zagrożeń
wynikających z tego rozwoju. Jest też wiele takich zagrożeń i kilka z nich jest
przewidywalne: konflikt pomiędzy globalną korporatyzacją a ładem globalnym; konflikt
pomiędzy bezpośrednimi i pośrednimi ograniczeniami wolności; trend do elitaryzmu
obserwowany w rozwoju społeczeństwa informacyjnego w sprzeczności z trendem
demokratyzacji i swobodnego dostępu do informacji; zagrożenie dominacji komputerowosieciowej człowieka; itp. Niektóre z tych zagrożeń są dokładniej dyskutowane w artykule.
6. Inne publikacje zespołu. W ramach prac przygotowano też kilka artykułów dotyczących
analizy wielokryterialnej (obiektywnego rankingu, wielokryterialnego routingu, odporności –
robusteness – decyzji wielokryterialnych), ale ze względu na ich skierowanie do publikacji
lepiej punktowanych może upłynąć więcej czasu przed ich faktyczną publikacją, stąd też
należy je zaliczyć raczej do prac w roku 2010. Spis publikacji związanych z pracami w tym
temacie przedstawiono na końcu sprawozdania, z podziałem na publikacje będące wynikiem
prac w roku 2009 oraz inne publikacje cytowane. Publikacje będące wynikiem prac w 2009
roku obejmują też jeden artykuł (Chudzian et al. 2009) będący faktycznie wynikiem prac w
PBZ Usługi i sieci teleinformatyczne następnej generacji, których kontynuacja w pracy
statutowej jest opisana poniżej. Inne dwa artykuły wynikające z pracy statutowej w roku
bieżącym, ale związane z tematyką C, przedstawione do publikacji i czekające na decyzje
10
redakcyjne, to (E. Klimasara) Procesy ankietyzacji w komunikacji elektronicznej: przykłady w
Polsce; oraz Pozyskiwanie informacji i analiza danych dla potrzeb zarządzania wiedzą.
Pierwszy z nich może zostać opublikowany (prawdopodobnie w TiTI) w roku 2010, drugi
wymaga większych zmian przed publikacją.
3 Zastosowania inżynierii ontologicznej do analizy
tekstów
Zastosowania inżynierii ontologicznej do analizy tekstów koncentrowały się na testowaniu
oraz uzupełnianiu dwóch wariantów systemu PrOnto, opracowanego w ramach PBZ Usługi i
sieci teleinformatyczne następnej generacji – aspekty techniczne, aplikacyjne i rynkowe, w
grupie tematycznej i: Systemy wspomagania decyzji regulacyjnych: wykrywanie wiedzy w
dużych zbiorach danych, zob. artykuł (Chudzian et al. 2009) Analiza tekstu i inżynieria
ontologiczna w telekomunikacji i wspomaganiu prac badawczych. Ponieważ finansowanie
prac tej grupy tematycznej zostało wyczerpane w połowie roku 2009, dalsze udoskonalenia i
uzupełnienia systemu były kontynuowane w ramach pracy statutowej.
3.1 Wstęp
Jednym z zasadniczych problemów występujących współcześnie w sieci WWW, będącej
największym w dziejach ludzkości zbiorem dokumentów, jest paradoksalnie trudność w
dotarciu do interesującej użytkownika sieci informacji. Bardzo dobrze ilustruje tę przypadłość,
często swego czasu cytowane w społeczności zajmującej się tematyką odkrywania wiedzy w
danych, zdanie Johna Naisbitta, zaczerpnięte z jego bestsellerowej książki „Megatrends”
(Naisbitt 1982) „Toniemy w informacji, ale cierpimy głód wiedzy” 1 – oddaje w znakomity
sposób sens tego problemu. W obliczu wkraczających coraz odważniej do globalnej sieci
treści multimedialnych i ogromnej liczbie tekstowych dokumentów 2 , organizacja i
wyszukiwanie informacji staje się jednym z podstawowych zadań stawianych przed, ogólnie
pojętymi, twórcami narzędzi internetowych.
Koncepcja sieci semantycznej, zaproponowana przez Tima Bernersa-Lee (1999),
jednego z twórców WWW, jest próbą zapanowania nad rosnącym chaosem informacyjnym.
Sieć semantyczna ma organizować zasoby informacyjne w struktury pojęciowe, pozwalając
na jednoznaczną lokalizację poszukiwanej informacji i jej przetwarzanie przez agentów
programowych. Choć upłynęło już 10 lat od sformułowania założeń sieci semantycznej i
zrealizowano wiele prac badawczych z tej dziedziny, jak i dziedzin pokrewnych, takich jak
choćby inżynieria ontologiczna, to niewiele można wskazać konkretnych przykładów
implementacji tej idei. Rynek wyszukiwania informacji, zdominowany przez takie firmy, jak
Google, Yahoo, ostatnio Bing, w dalszym ciągu opierał się o rozwiązania polegające na
przeglądaniu dokumentów w poszukiwaniu pożądanych przez klientów słów kluczowych.
Wydaje się, że rok 2009 można będzie nazwać przełomowym. Obserwujemy tendencję wśród
światowych gigantów tego rynku do inwestowania w badania nad nowymi kierunkami
rozwoju w dziedzinie organizacji i wyszukiwania informacji. Internetowa baza wiedzy
Wolfram Alpha, będąca dziełem firmy Stephena Wolframa, twórcy pakiet Mathematica,
pojawiła się w maju 2009, a już w listopadzie została zintegrowana z przeglądarką Microsoftu
Bing, która ma ambicję przeskoczenia Google w rankingu najchętniej wykorzystywanych
wyszukiwarek. Sam Google również nie próżnuje i testuje szereg produktów z ogólnie pojętej
kategorii wyszukiwania semantycznego, na czele z Google Squared, który pojawił się w
czerwcu 2009.
1
2
We are drowning in information and starved for knowledge.
W 2006 roku wyszukiwarka Google indeksowała 25 miliardów stron i 1,3 miliarda obrazów.
11
Jednocześnie badane są możliwości wykorzystania wiedzy użytkowników i ich opinii do
poprawy procesu organizacji informacji w sieci WWW. Jest to próba wykorzystania
potencjału użytkowników WWW jako rozproszonej maszyny indeksującej zasoby
informacyjne. Za przykład może posłużyć Google SearchWiki – usługa, której podstawą jest
możliwość wpływania człowieka na automatycznie uzyskane wyniki wyszukiwania.
Gwałtowny rozwój platform implementujących sieci społeczne wyznacza kolejny kierunek
badań na tym polu. Pojawiają się koncepcje budowy równoległego do WWW repozytorium
informacji, na bazie potężnych serwisów społecznościowych, takich jak Facebook, mogący
pochwalić się 200 milionami użytkowników, którzy comiesięcznie wymieniają 4 miliardy
wiadomości, 850 milionów zdjęć i 8 milionów filmów (Vogelstein 2009). Przewagą sieci
społecznościowych, w stosunku do ogólnych repozytoriów informacji, jakim jest WWW, są
właśnie możliwości skorzystania z potencjału użytkowników do organizacji zasobów.
Nasz zespół, w ramach pracy statutowej „Inteligencja obliczeniowa, logika i zarządzanie
wiedzą: wyzwania kreatywności i innowacyjności”, pracował nad rozwojem systemu
organizacji informacji i wymiany wiedzy w środowisku sieciowym, wykorzystującego model
ontologiczny reprezentacji wiedzy, o roboczej nazwie PrOnto. Praca ta jest kontynuacją
działań rozpoczętych w ramach w ramach PBZ „Usługi i sieci teleinformatyczne następnej
generacji – aspekty techniczne, aplikacyjne i rynkowe” (Chudzian et al. 2009). Zadania
zrealizowane w pracy statutowej to przede wszystkim przyspieszenie metody indeksowania
zasobów informacyjnych przechowywanych w repozytorium dokumentów PrOnto
(podrozdział 3.3), testowanie systemu w szerszym gronie użytkowników (podrozdział 3.4) i
na podstawie wniosków wypracowanych w trakcie testowania, opracowanie koncepcji
dalszego rozwoju systemu (podrozdział 3.5). Na początku jednak należy przedstawić
podstawowe funkcje PrOnto.
3.2 Funkcjonalność systemu PrOnto
Celem systemu PrOnto jest wspomaganie współdzielenia źródeł wiedzy i metod jej
wyszukiwania oraz organizacji zarówno w wymiarze osobistym, jak i grupowym. Źródłami
wiedzy są dokumenty (pliki i strony internetowe) oraz inni użytkownicy systemu mogący
służyć jako eksperci w dziedzinach swojej działalności czy zainteresowań. Wyszukiwanie i
organizacja źródeł wiedzy oparta jest o profile ontologiczne użytkowników, będące z jednej
strony listą istotnych dla danego użytkownika zagadnień, z drugiej zawierającą sposób
pozyskiwania lub też oceny zgodności dokumentu tekstowego z danym tematem.
System PrOnto łączy dwa powszechnie spotykane podejścia do wyszukiwania i organizacji
źródeł wiedzy. Z jednej strony dokumenty analizowane są w z góry ustalony sposób w
oparciu o ich zawartość, podobnie jak np. w popularnych wyszukiwarkach internetowych,
możemy to nazwać podejściem automatycznym lub algorytmicznym. Z drugiej strony
użytkownik sam specyfikuje swoje preferencje sposobu przejścia z poziomu leksykalnego na
konceptualny.
Możemy też nazwać te podejścia obiektywnym i subiektywnym lub globalnym i
lokalnym. Sposób przejścia z poziomu dokumentu na poziom leksykalny nie zależy od
decyzji obserwatorów (użytkowników), co jest jedną z możliwych definicji obiektywizmu.
Choć oczywiście sam sposób określenia sposobu tego przejścia był wyborem subiektywnym
dokonanym przez twórców systemu, podobnie jak ma to miejsce w popularnych
wyszukiwarkach internetowych. Sposób przejścia z poziomu leksykalnego na konceptualny
jest z kolei suwerenną decyzją użytkownika i jako taka w całości od niego zależną, co z kolei
jest definicją subiektywności.
Cechami wyróżniającymi system PrOnto spośród innych systemów służących
wyszukiwaniu informacji są z jednej strony połączenie dwóch nurtów podejść do tego zadania,
12
z drugiej możliwość dzielenia się nie tylko źródłami wiedzy, ale co być może ważniejsze
także sposobami jej wyszukiwania i organizacji.
Zdefiniujemy teraz najważniejsze pojęcia spotykane w systemie PrOnto, tak aby
sprecyzować dalsze rozważania. Terminologia spotykana w tej dziedzinie nie jest do końca
spójna i często to samo pojęcie jest różnie nazywane lub też nazwa używana jest w różnych
znaczeniach.
Analiza dokumentów, a więc przejście z poziomu tekstowego na leksykalny odbywa się
w oparciu o z góry zdefiniowany słownik (leksykon) wspólny dla wszystkich użytkowników
systemu. Każdy z użytkowników systemu może dodawać nowe wpisy do tego słownika i są
one automatycznie współdzielone z innymi użytkownikami. Pozycja w słowniku to fraza
kluczowa, będąca sekwencją jednego lub więcej słów kluczowych. Rozróżnienie pomiędzy
słowem a frazą kluczową wprowadziliśmy w celu ujednolicenia i sprecyzowania terminologii.
W praktyce frazy kluczowe czasami nazywa się też słowami kluczowymi.
Poziom konceptualny, który jest unikalny dla każdego z użytkowników, składa się z
pojęć (concepts) powiązanych relacjami tworzących graf nieskierowany nazywany ontologią
(Rys. 1). Ontologię rozumiemy tu w sensie informatycznym, jako formalny model dziedziny
problemu, w tym przypadku sposób opisu zainteresowań użytkowników. W sensie
filozoficznym tak budowana ontologia jest modelem horyzontu hermeneutycznego
użytkownika w rozumieniu Gadamera.
Rys. 1. Ontologia - graf pojęć – w lewej części okna i ranking dokumentów dla pojęcia Semantic Search
Engines, w części prawej
Pojęcie charakteryzowane jest przez nazwę oraz sposób wyszukiwania dokumentów z
nim związanych. Obecnie sposób wyszukiwania dokumentów opisany jest zestawem fraz
kluczowych wraz z przypisanymi im współczynnikami określającymi istotność danej frazy
kluczowej dla pojęcia (Rys. 2) i odpowiada zapytaniu ‘fraza kluczowa 1 LUB ... LUB fraza
kluczowa n’, a współczynniki używane są do wyznaczania siły związku dokumentu z
pojęciem przez prostą ważoną skalaryzację, którą spotykamy również w metodach analizy
13
wielokryterialnej (przez analogię: cel to ontologiczne pojęcie, kryteria stanowią frazy
kluczowe, a analizowane warianty to dokumenty z biblioteki PrOnto).
Rys. 2. Powiązanie pojęć z frazami kluczowymi – w lewej części okna i, w prawej części, pojęcia
klasyfikujące dokumenty, wraz ze słowami kluczowymi
Pojęcia mogą być połączone relacjami charakteryzowanymi nazwami, przy czym nazwy
te mogą być dowolne, nie są zawarte w żadnym słowniku. Relacje nie mają też kierunku i
obecnie służą tylko i wyłącznie jako wizualna pomoc w organizacji ontologii, nie są
wykorzystywane w procesie wyszukiwania.
Dokumenty są indeksowane frazami kluczowymi, przez specjalizowany moduł PrOnto 3 .
Dysponując miarami powiązań między pojęciem ontologicznym i frazą, z jednej strony oraz
dokumentem i frazą, z drugiej, można w mniej, lub bardziej prosty sposób wyznaczyć siłę
związku między dokumentem i pojęciem, uzyskując rodzaj semantycznej klasyfikacji.
Jednocześnie, jako że pojęcia ontologiczne mają swoich właścicieli, a dokumenty są
dostarczane do systemu przez jego użytkowników, PrOnto potrafi wiązać i odszukiwać osoby,
które są zainteresowane podobną tematyką (Rys. 3) i dawać im wzajemny wgląd do
przypisanych im zasobów informacyjnych.
Zakres funkcjonalny systemu PrOnto można podzielić na trzy kategorie. Są one
niezależne, w tym sensie, że korzystanie z funkcjonalności w jednej z nich nie jest
warunkowane przez wykorzystywanie funkcjonalności z innych kategorii. Współdziałają one
jednak ze sobą, łącznie się uzupełniając i wspomagając.
Użytkownicy systemu PrOnto tworzą społeczność (co obecnie podkreślane jest przez
publiczny dostęp do zarówno dokumentów, jak i ontologii indywidualnych użytkowników)
powiązaną wspólnym celem, tzw. community of practice, którym jest organizacja i
3
Obecnie korzystamy z klasycznej miary TFIDF.
14
gromadzenie wiedzy. Trzy kategorie funkcjonalności, o których była mowa, można podzielić
ze względu na sposób uczestnictwa w tej społeczności.
Rys. 3. Użytkownik zainteresowany tematyką opisaną przez profil ontologiczny innego użytkownika
Pierwszym rodzajem funkcjonalności jest wyszukiwanie źródeł wiedzy, a więc zarówno
dokumentów, jak i osób (ekspertów). Charakterystyczny jest tu bierny udział w społeczności
systemu, opierający się wyłącznie na korzystaniu z działań innych użytkowników. Typowo
będzie to pierwszy etap pracy z systemem, w trakcie którego będzie oceniana jego
przydatność jako narzędzia wspomagającego pracę użytkownika. Część funkcjonalności
zawartych w tej kategorii pokrywa się z tymi dostępnymi w wyszukiwarkach internetowych
(wyszukiwanie dokumentów na poziomie leksykalnym), reszta jest nowością dla większości
użytkowników (konceptualne wyszukiwanie dokumentów, wyszukiwanie ekspertów).
Drugi rodzaj funkcjonalności to mechanizmy związane z pozyskiwaniem wiedzy ze
źródeł tekstowych. Z punktu widzenia użytkownika sprowadzają się one do możliwości
przesyłania dokumentów i stron internetowych do bazy systemu PrOnto (Rys. 4). Działanie
takie przynosi korzyść wszystkim użytkownikom systemu, są oni np. informowani o
pojawieniu się nowych dokumentów związanych z ich zainteresowaniami.
Trzeci rodzaj funkcjonalności to mechanizmy związane z budowaniem indywidualnych
ontologii użytkowników. Formalna specyfikacja obszarów zainteresowań otwiera szereg
możliwości związanych z automatycznym wykorzystaniem tych informacji przez system. Po
pierwsze umożliwia ona personalizację sposobu wyszukiwania dopasowującą jego
mechanizmy do preferencji i potrzeb, co z punktu widzenia użytkownika jest bardzo istotną
cechą. Po drugie umożliwia to automatyczną analizę tych preferencji, umożliwiając
wyszukiwanie ekspertów w dziedzinie zainteresowań.
Te trzy rodzaje funkcjonalności współdziałają ze sobą w procesie pozyskiwania
horyzontu hermeneutycznego użytkownika. Jest to proces cykliczny, w którym analiza
dokumentów daje podstawy do precyzowania specyfikacji preferencji, które z kolei
wykorzystywane są potem do znajdowania bardziej przydatnych dokumentów, tworząc w ten
sposób pozytywne sprzężenie zwrotne.
15
Rys. 4. Rozszerzenie przeglądarki Firefox pozwala na dostarczanie zasobów informacyjnych do biblioteki
PrOnto
3.3 Szybkie indeksowanie dokumentów
Pierwszy etap prac nad indeksowaniem dokumentów, tzn. wyszukiwaniem w nich fraz
kluczowych, prowadzony w ramach PBZ koncentrował się na skalowalności rozwiązania.
Zakładanym i zrealizowanym celem tego etapu była możliwość obsługi dużych słowników
(rzędu 10 mln fraz kluczowych), np. użycie tematów artykułów z Wikipedii jako ich źródła
(stąd oszacowanie rozmiaru, w marcu 2009 angielska wersja językowa Wikipedii zawierała
~6 mln tematów). Taki rozmiar słownika wymusił korzystanie z pamięci masowej, co
wprowadziło dość duże opóźnienia. Indeksowanie na tym etapie odbywało się w trybie
wsadowym i było uruchamiane raz dziennie.
Pierwsze testy użytkowe systemu (przeprowadzane przez jego autorów) wskazały na
potrzebę znacznego przyspieszenia tego procesu. Tak jak już wspomniano, proces budowy
ontologii zyskuje na możliwości wykorzystania wyników analiz dokumentów na jej
podstawie. W przypadku, gdy cykl taki trwa jeden dzień jest to mocno utrudnione i powoduje
zmianę podejścia na bardziej całościowe, gdzie ontologia specyfikowana jest w dużej mierze
z góry, bez udziału sprzężenia zwrotnego w postaci analizy dokumentów.
Przyspieszenie procesu analizy dokumentów otwiera też nowe możliwości jego
wykorzystania, np. bieżącą analizę przeglądanych stron internetowych lub też odnośników do
innych stron (wykonywaną w tle) pod kątem zbieżności ich zawartości z profilem
użytkownika.
W celu umożliwienia analizy dokumentów w czasie zbliżonym do rzeczywistego
zaimplementowano osobny serwis zajmujący się indeksowaniem dokumentów, który jest na
bieżąco informowany o pojawianiu się w bazie nowych dokumentów i fraz kluczowych.
Dodatkowo znacznie przyspieszono proces indeksowania dokumentów skracając czas reakcji
z 20 minut (czas przetwarzania wsadowego bazy dokumentów) do 20 sekund (dodanie
nowego dokumentu) i ~1 minuty (dodanie nowej frazy kluczowej).
16
Ocena zgodności dokumentów z pojęciami w systemie PrOnto opiera się na popularnej
mierze Term Frequency Inverse Document Frequency (TFIDF), która obrazuje istotność
danej frazy kluczowej dla konkretnego dokumentu z bazy. Formalnie oznaczmy:
T = {ti : i = 1K m} - zbiór fraz kluczowych
D = {d j : j = 1K n} - zbiór dokumentów
f ij - liczba wystąpień frazy i w dokumencie j
Miara TFIDF jest iloczynem dwóch czynników.
TFIDFij = TFij ⋅ IDFi
Pierwszy z nich to częstość występowania danej frazy kluczowej w analizowanym
dokumencie:
f
TFij = ij
∑ f kj
k
Drugi to unikalność frazy kluczowej w całym zbiorze dokumentów:
n
IDFi = log 2
{d k : fik > 0}
Wartości miary TFIDF będą więc większe dla fraz kluczowych, które często występują
w danym dokumencie i są jednocześnie dla niego unikalne.
Rozpatrzmy teraz zmiany tej miary w przypadku, gdy do bazy dodawana są nowe
dokumenty lub frazy kluczowe. Należy tu zauważyć, że w przyjętym przez nas modelu zbiór
fraz kluczowych jest specyfikowany niezależnie od zawartości dokumentów, co efektywnie
ogranicza zawartość dokumentów tylko do fraz z tego zbioru. Alternatywnym podejściem jest
automatyczne zmienianie bazy słów na podstawie nowych dokumentów.
W przypadku dodania nowego dokumentu zwiększa się liczba elementów zbioru D ,
natomiast zbiór T w przyjętym przez nas modelu pozostaje bez zmian. W konsekwencji
wartości f ij , a także TFij ulegają zmianie tylko dla j = n . Wartości IDFi zmieniają się dla
wszystkich i (licznik zwiększa się o 1 dla wszystkich i , mianownik podobnie dla tych i dla
których f in > 0 ), co powoduje zmianę wszystkich wartości TFIDFij .
W przypadku dodania nowej frazy kluczowej zwiększa się liczba elementów zbioru T ,
natomiast zbiór D pozostaje bez zmian. W konsekwencji wartości f ij , a także TFij ulegają
zmianie tylko dla i = m . Wartości IDFi zmieniają się tylko dla i = m (licznik nie ulega
zmianie, mianownik zmienia sią dla i = m ), co powoduje zmianę wartości TFIDFij tylko dla
i=m.
Wprowadzając teraz podział zbioru T na dwie części użytą już do indeksowania Tbase i
zawierającą nowe frazy kluczowe Tadd , możemy określić zakres operacji wykonywanych przy
zmianach bazy jako:
• w przypadku dodania nowego dokumentu: indeksowanie tego dokumentu przy użyciu
części Tbase i Tadd ,
•
w przypadku dodania nowej frazy kluczowej: indeksowanie wszystkich dokumentów
przy użyciu części Tadd .
Cyklicznie wykonywana jest operacja przenoszenia fraz kluczowych z Tadd do Tbase .
Dzięki temu zachowany jest mały rozmiar Tadd umożliwiający przechowanie tego zbioru w
17
całości w pamięci operacyjnej, co znacznie przyspiesza operacje wykonywane przy jego
użyciu. Zaimplementowanie tego pomysłu umożliwiło osiągnięcie opisanego przyspieszenia.
Nie jest to rozwiązanie do końca skalowalne, gdyż wzrost liczby dokumentów będzie
wprowadzał (liniowe) opóźnienia w procesie dodawania nowych fraz kluczowych. Dalszymi
etapami optymalizacji tego procesu, odłożonymi obecnie ze względu na brak wyraźnej takiej
potrzeby, mogą być:
• Dekompozycja procesu obliczania miary TFIDF, tak aby uniknąć konieczności
modyfikowania wielu rekordów w bazie danych, co jest obecnie głównym
obciążeniem przy dodawaniu nowego dokumentu do bazy (~95% czasu),
•
Przyspieszenie indeksowania wszystkich dokumentów przy dodawaniu nowej frazy
kluczowej (tak, aby możliwie uniezależnić ten proces od liczby dokumentów), np.
przy wykorzystaniu tzw. inverted index.
3.4 Testy systemu
System PrOnto został udostępniony do testów wewnętrznych w lipcu 2009. Korzystało z
niego do chwili obecnej 7 osób, pracowników zakładu 6. System został także przedstawiony
podczas 8 międzynarodowej konferencji Decision Support for Telecommunications and
Information Society (DSTIS’2009) (Chudzian 2009, Sobieszek 2009) oraz 25 Krajowego
Sympozjum Telekomunikacji i Teleinformatyki (KSTiT’2009, Chudzian et al. 2009), co
można uznać za element jego szerszej promocji. Plan testów zakłada, że po zgromadzeniu
pierwszych komentarzy od użytkowników i wyciągnięciu wniosków, PrOnto zostanie
zmodyfikowane pod kątem lepszego dostosowania do potrzeb użytkowników i udostępnione
szerszej rzeszy użytkowników, również spoza Instytutu.
W trakcie testowania, najbardziej istotne dla nas były uwagi dotyczące przydatności
systemu do porządkowania osobistej wiedzy i dzielenia się nią z innymi użytkownikami,
zestawu brakujących, a pożądanych funkcjonalności oraz ergonomii interfejsu użytkownika.
Uważamy, że te właśnie zagadnienia są kluczowymi czynnikami decydującymi o liczności
docelowej populacji użytkowników i szybkości jej wzrostu.
Przykładowe uwagi dotyczyły następujących zagadnień. Podkreślono potrzebę
zdefiniowania i opisania w dokumentacji systemu stosowanych pojęć, wprowadzenia, po co
są ontologie i jak je stosować. Ponadto należy w instrukcji bardziej szczegółowo opisać
sposób dołączania własnych plików do bazy, poprawić interfejs użytkownika, aby był
bardziej intuicyjny, zwiększyć szybkość działania systemu szczególnie w obszarach analiz i
zestawień rankingowych. Przy tworzeniu ontologii wskazana jest lepsza sygnalizacja czy
przyciski funkcyjne są włączone lub wyłączone. Należy również przeskalować wagi
stosowane w systemie z przedziału <1, 10> do przedziału standardowego <0,1>.
3.5 Plany rozwoju
W wyniku wykonanych testów i przeprowadzonych dyskusji, wypracowany został plan
rozwoju PrOnto, w ramach którego można wyróżnić kilka kierunków:
• Rozbudowa modelu ontologicznego i sposobów wyszukiwania informacji, w
szczególności wykorzystanie relacji do budowy hierarchicznej ich struktury. Można to
uzyskać np. wzorując się na metodach spotykanych w bibliotece Lucene, używanej do
budowy programów wyszukujących informacje w danych. W szczególności
np. wprowadzenie relacji (wymagane, zalecane i nie występuje) umożliwi budowanie
dowolnych zapytań logicznych.
•
Wprowadzenie innych możliwości budowy ontologii. Możliwości jest tu wiele,
wymienić warto wspomaganie pozyskiwania pojęć na podstawie analizy tekstu (np.
poprzez analizę skupień) oraz możliwość bezpośredniego oceniania przez
18
użytkownika zbieżności dokumentu z pojęciem i propozycji modyfikacji ontologii na
tej podstawie. Wprowadzenie możliwości oceny dokumentów byłoby także podstawą
do wprowadzenia metod rekomendacji dokumentów na podstawie algorytmów typu
collaborative filtering.
•
Analizę innych sposobów oceny zgodności dokumentu z pojęciem, w tym użycie
bardziej zaawansowanych mechanizmów analizy wielokryterialnej oraz dokładniejszą
analizę zawartości dokumentów (leksykalną, składniową), a być może także budowę
bazy wiedzy na podstawie zawartości dokumentów.
•
Zwiększenie zakresu biblioteki cyfrowej. Obecnie dokumenty, które są porządkowane
przez ontologie użytkowników, stanowią stosunkowo niewielki zbiór 4 . Jest to
konsekwencją umieszczania dokumentów w repozytorium PrOnto w wyniku
świadomej decyzji użytkownika. Wskazane jest poszerzenie zakresu analizowanych
dokumentów o zasoby dostępne w Internecie, poprzez integrację PrOnto z jedną z
wyszukiwarek internetowych i tworzenie rankingu dokumentów zwracanych przez
wyszukiwarkę przy pomocy mechanizmów oferowanych przez PrOnto. Może to być
poważny krok w kierunku stworzenia Agenta Hermeneutycznego (Wierzbicki i
Nakamori 2006).
•
W dotychczasowej postaci PrOnto nie uwzględnia w sposób jawny zagadnień
związanych z różnicowaniem praw i obowiązków użytkowników w sferze
indywidualnej i grupowej. Obowiązuje zasada pełnej jawności, a więc każda
wprowadzona do systemu informacja jest publiczna i tym samym widoczna dla
wszystkich uczestników w takim samym stopniu i na tych samych zasadach.
Jednocześnie nie został wprowadzony mechanizm łączenia użytkowników w grupy,
choć można go w ograniczonym zakresie emulować przez zastosowanie wspólnego
użytkownika. Wydaje się koniecznym rozszerzenie PrOnto o jawną obsługę domen
indywidualnych, grupowych i publicznej.
•
Kwestie związane z łatwością i sprawnością używania systemu, takie jak interfejs
użytkownika, w tym nowe metody prezentacji danych, czy wydajność procesów
wyszukiwania informacji.
3.6 Prace doktorskie
Powyższe plany rozwoju będą też związane z opracowaniem dwóch rozpraw
doktorskich, z których jedna będzie się koncentrowała na lokalnie indywidualnych aspektach
zastosowań inżynierii ontologicznej dla wspomagania pracownika badawczego, druga zaś –
na analogicznie lokalnych, ale grupowych aspektach wspomagania pracy twórczej.
4 Metody analizy i wspomagania warunków kreatywności
i innowacyjności (Wspomaganie zarządzania wiedzą w
Instytucie Łączności i instytucjach współpracujących)
4.1 Współpraca z WSTE
Przygotowano w wyniku wielokrotnych uzgodnień ze szkołą, bardzo rozbudowaną ankietę
dostosowaną do potrzeb WSTE, która została zaakceptowana przez rektora. Szkoła podjęła
się opracować i wdrożyć system u siebie (planowano, że oprogramowanie systemu będzie
4
11 grudnia 2009 - 385 dokumentów.
19
wykonane przez studentów i pracowników naukowych szkoły). W związku z powyższym
zorganizowano kilka spotkań roboczych, na których określono wymagania funkcjonalne dla
systemu. Kontakty te jednak uległy zawieszeniu.
Ankieta dotyczyła zarządzania wiedzą i wspomagania kreatywności w Wyższej Szkole
Techniczno-Ekonomicznej w Warszawie ul. Hafciarska 11. Adresowana była do: kadry
dydaktycznej, studentów i absolwentów. W sumie ankieta zawiera 72 szczegółowe,
rozbudowane pytania w kontekście pracy w WSTE jak i w innych jednostkach.
Ankieta została podzielona na następujące rozdziały:
• Informacje osobowe (status, wiek, płeć, nazwisko, imię, e-mail, ilość lat pracy w
WSTE- kadra dydaktyczna).
• Ocena osobowego potencjału naukowo-badawczego.
I.
Charakterystyka Twojej działalności naukowo-badawczej w WSTE i poza nią
(słowa kluczowe w j. polskim i angielskim, linki do publikacji, udział w
konferencjach zagranicznych i krajowych).
II.
Informacje o poziomie prac realizowanych w WSTE i poza nią (publikacje, forma
wyników prac, udział w konferencjach zagranicznych i krajowych).
• Zarządzanie wiedzą.
I Umiejętności informatyczne (narzędzia, strona internetowa).
II. Twoje środowisko badawcze (techniki informacyjne, informacje na stronie WWW).
III.
Wpływ różnych czynników na badania.
IV. Zarządzanie wiedzą (system do zarządzania wiedzą, dzielenie się wiedzą).
• Wspomaganie kreatywności.
I.
Warunki dla pozyskiwania materiałowo naukowych i pomysłów (źródła,
informacji, biblioteka naukowa, bazy danych on-line).
II.
Warunki do pracy badawczej (szkolenia, aparatura badawcza).
III.
Warunki do przedyskutowania Twoich pomysłów i wyników badań.
IV.
Warunki do kreowania pomysłów.
V.
Pomysły a rynek (wdrożenia, patenty, publikacje w uznanych wydawnictwach).
VI.
Warunki do planowania badań.
Plik z ankietą w formie formularza MS Word został umieszczony na płycie CD-ROM
załączonej do opracowania.
4.2 Artykuły
Napisano i złożono w kwartalniku TiTI dwa artykuły:
• (E. Klimasara) Pozyskiwanie informacji i analiza danych dla potrzeb zarządzania
wiedzą;
• (E. Klimasara) Procesy ankietyzacji w komunikacji elektronicznej; przykłady w
Polsce;
Pierwszy został odesłany do zasadniczych zmian (według redakcji, niedostatecznie wyjaśniał
rolę ankietowania w telekomunikacji). Drugi artykuł skoncentrowany został na wyjaśnieniu
tej roli i jest aktualnie rozpatrywany przez wydawnictwo.
W artykule Pozyskiwanie informacji i analiza danych dla potrzeb zarządzania wiedzą
przedstawiono metodologię przeprowadzania badań ankietowych (Churchill 2002) oraz
opracowywania uzyskanych wyników zarówno metodami statystycznymi, jaki i stosowanymi
w teorii decyzji. Powyższa problematyka została przedstawiona w oparciu o liczne przykłady.
Jednym ze sposobów pozyskiwania wiedzy jest proces ankietyzacji. Obejmuje on fazy:
przygotowania ankiet, zbierania informacji, jaki i opracowania wyników i formułowania
20
wniosków. Podstawowym narzędziem badania ankietowego jest kwestionariusz ankietowy,
który zawiera uporządkowaną listę pytań. Właściwe przygotowanie nie trywialnej ankiety,
wbrew pozorom, zajmuje dużo czasu. Pytania merytoryczne zawarte w ankiecie mogą mieć
charakter pytań otwartych, które dają swobodę formułowania odpowiedzi lub pytań
zamkniętych, kiedy odpowiedzi są zawężone do wariantów podanych w ankiecie. Są różne
techniki przeprowadzenia ankietyzacji z udziałem ankietera lub bez oraz z wykorzystaniem
mniej lub bardziej zaawansowanych środków technicznych w tym sieci Internet. Z poprawnie
przeprowadzonego procesu ankietyzacji może uzyskać bardzo cenne informacje, których
właściwe wykorzystanie może pomóc w rozwiązaniu wielu problemów zarówno społecznych
jak i biznesowych.
Najbardziej jednak istotna, obok doboru próby i kontroli wiarygodność danych, jest ich
analiza. Może ona bazować na typowych obliczeniach statystycznych np. średnie wartości czy
też weryfikować hipotezy lub stosować bardziej zaawansowane metody teorii decyzji dla
zbiorów dyskretnych. Jedna z nich, przedstawiona w artykule, porównuje uzyskane wartości z
tzw. wartościami oczekiwanymi przez decydenta. Na ogół uzyskane odpowiedzi porządkuje
się od najgorszych do najlepszych i podaje wnikliwej ocenie. Taka analiza pozwala
zidentyfikować te pytania, na które uzyskane odpowiedzi odbiegają od wartości
oczekiwanych przez decydentów, a tym samych wskazuje na te istotne elementy, na które
należy zwrócić szczególną uwagę. Coraz częściej tego typu rozwiązania są stosowane w
procesach decyzyjnych w wielu organizacjach na świecie.
Z kolei w artykule Procesy ankietyzacji w komunikacji elektronicznej; przykłady w Polsce
przedstawiono przykłady wykorzystania badań ankietowych przez różne jednostki związane z
komunikacją elektroniczną, zarówno przez administrację centralną, samorządową, jaki i przez
firmy komercyjne. Ponadto zwrócono uwagę na potrzebę wykorzystania zaawansowanych
technik analitycznych, dzięki którym można uzyskać pełniejszą wiedzę z pozyskanych
informacji. Zasadniczym celem artykułu było wykazanie, że procesy ankietyzacji odgrywają
dużą rolę w komunikacji elektronicznej, a także zasygnalizowanie potrzeby zastosowania
zaawansowanych technik do analizy w ten sposób uzyskanych informacji. Organizacje
związane z szeroko rozumianą komunikacją elektroniczną wykorzystują w swojej działalności
dość często procesy ankietyzacji, z czego nie zawsze zadajemy sobie sprawę. Pojawiają się
takie określenia, jak: ankieta, innym razem formularz, ale chodzi w rzeczywistości o zebranie
odpowiednich informacji. W ten sposób są one pozyskiwane zarówno przez International
Telecommunication Union (ITU), narodowe urzędy statystyczne, krajowych regulatorów czy
organizacje badające rynek. W Polsce poprzez ankietyzację zbierają dane samorządy,
operatorzy, Urząd Komunikacji Elektronicznej (UKE), Główny Urząd Statystyczny(GUS),
Instytut Łączności – Państwowy Instytut Badawczy (IŁ – PIB), Krajowa Rada Radiofonii i
Telewizji (KRRiT), ośrodki badawcze takie jak np. PENTOR i wiele innych. Z
przedstawionego materiału wynika, że proces ankietyzacji jest szeroko wykorzystywany
przez różne jednostki związane z komunikacją elektroniczną. Ilość zbieranych i
przetwarzanych informacji jest bardzo duża. Problematyka poruszana w ankietach jest
szeroka i obejmuje pytania o charakterze czysto marketingowy, jakościowym, ewidencyjnym
(Gacoń 2009), sondażowym, rozwoju społeczeństwa informacyjnego, dostępności
stacjonarnych usług telefonicznych i szerokopasmowego Internetu. Należy zauważyć, ze nie
wszystkie ankiety są konstruowane zgodnie z metodologią ankietowania. Często w ankietach
występują zbyt szczegółowe pytania, które mogą zniechęcać respondentów do ich
wypełniania szczególnie, gdy mają charakter osobistych lub dotyczą zagadnień stanowiących
tajemnicę handlową przedsiębiorstw. Należy również podkreślić, że nie zawsze wyniki
uzyskane z analizy ankiet są ogólnie dostępne. Natomiast do analizy zebranych informacji jest
wykorzystywana głównie klasyczna metoda statystyczna bazująca na wartości średniej, co nie
zawsze prowadzi do kompletnej oceny badanego zagadnienia. W celu uzyskania pełnej
21
wiedzy z pozyskanych informacji poprzez proces ankietyzacji, wskazane jest rozwijanie prac
badawczych z tego obszaru, z wykorzystaniem zaawansowanych technik analizy danych
(Grzegorek, Wierzbicki 2009).
Teksty obu artykułów zostały zamieszczone na załączonej płycie CD-ROM.
4.3 Modelowanie procesów w organizacjach
Procesy biznesowe to działania prowadzące do określonego efektu lub rozwiązania
określonego problemu.
Procesy biznesowe można podzielić na:
• Procesy zarządcze,
• Procesy operacyjne,
• Procesy pomocnicze.
Modelowanie procesów biznesowych ma na celu ustalenie, jak funkcjonuje badana
organizacja, i wykonywane jest przez analityków biznesowych.
Do modelowania procesów biznesowych w organizacjach są wykorzystywane zasadniczo
dwa standardy:
• BPMN,
• BPEL4WS.
BPMN (ang. Business Process Modelling Notation)—jest to standard modelowania
procesów biznesowych i procesów usługowych opartych o WWW. Jest zgodny z
architekturą SOA (ang. Service-Oriented Architecture). Został on wyspecyfikowana przez
organizację BPMI (ang. Business Process Management Initiative), którą wspiera ponad
30 firm z całego świata. Umożliwia tworzenie w oparciu o symbole graficzne diagramów
BPD (ang. Business Process Diagram), które można automatycznie przełożyć na język
wykonawczy język BPML (ang. Business Processs Modelling Language) zgodnym z
XML-em. Dostosowany jest do analityków biznesowych, może funkcjonować z
dowolnym językiem wykonawczym procesów biznesowych.
BPMN umożliwia modelowanie:
• Zdarzeń biznesowych,
• Kolejności przebiegu procesów,
• Podejmowania decyzji za pomocą węzłów decyzyjnych,
• Podział zadań - co kto robi,
• Przepływu wiadomości,
• Złożonych procesów,
• Procesów zstępujące i zadań.
BPML daje możliwość uwzględnienia w procesach:
•
•
•
•
•
•
Aplikacji,
Systemów IT,
Maszyn,
Ludzi i ich organizacji,
Danych, informacji,
Rynków np. B2B oraz B2C.
Alternatywnym rozwiązaniem jest BPEL4WS- (ang. Business Process Execution Language
For Web Services) firmy Microsoft, IBM, BEA. Język wykonawczy WS-BPEL (ang. Web
22
Services – Business Process Execution Language) oparty został również na XML-u.
Zasadniczym celem modelowania biznesowego jest automatyzacja procesów poprzez ich
implementację w aplikacjach systemów IT.
Przykładowym narzędziem do modelowania procesów biznesowych jest pakiet
oprogramowania iGrafx, który umożliwia tworzenie diagramów procesów, zawiera
oprogramowanie do modelowania, symulacji, analizy zarządzania procesami biznesowymi.
Wspiera standardy modelowania Six Sigma, BPMN, ITIL, Lean.
Należy nadmienić, że dla samego graficznego przedstawienia procedur funkcjonujących w
organizacjach wystarczą inne proste narzędzia takie jak np. MS PowerPoint, czy MS Visio.
4.4 Jakość w jednostkach naukowo-badawczych
Istnieją różne definicje jakości. Wg Platona, jakość jest to „pewien stopień doskonałości”.
Inne bardziej praktyczne definicje określają jakość jako:
• Zgodność z celem,
• Stopień doskonałości wyrobów i usług,
• Zgodność z wymaganiami użytkownika, spełnienie norm, standardów.
Pojawia się też pojęcie jakości produktu, które ma następujące atrybuty:
• Funkcjonalność,
• Praktyczność,
• Niezawodność,
• Trwałość,
• Bezpieczeństwo użytkowania.
Kolejne pojęcie to zarządzanie jakością w organizacji, które obejmuje:
• Kontrolę jakości,
• Sterowanie jakością,
• Zapewnienie i zabezpieczenie jakości.
Następne pojecie to kompleksowe zarządzanie jakością TQM (ang. Total Quality
Management). Filozofia TQM bazuje na następujących zasadach:
• Przywództwo (zaangażowanie) kierownictwa,
• Ukierunkowanie na klientów i pracowników,
• Bazowanie na faktach,
• Ciągłe doskonalenie,
• Powszechne uczestnictwo.
Wg TQM każdy element organizacji ma wpływ na jakość, toteż w każdym działaniu trzeba ją
uwzględniać. Cele organizacji powinny być zgodne z celami jego klientów, a realizacja takich
celów odbywa się przy pełnym zaangażowaniu pracowników organizacji i przy wiodącej roli
kadry zarządzającej. Obecnie TQM zaczyna być uznawana jako standard w procesie
zarządzania organizacją - normy serii ISO 9001:2009. Dostępne są metody, dzięki którym
można skuteczne wdrażać TQM. Najbardziej znane to:
•
•
•
•
•
•
KAIZEN,
5S,
FMEA (ang.Failure Mode and Effects Analysis),
QFD (ang. Quality Function Deployment),
SixSigma,
JIT (ang. Just in time).
W większości są to osiągnięcia specjalistów japońskich.
23
Podstawowymi dokumentami w każdej organizacji zarządzania jakością są Polityka Jakości i
Księga Jakości.
Na Rys. 5 przedstawiono umiejscowienie powyższych dwóch elementów w organizacji.
Zasadnicze normy dotyczące jakości to:
• ISO 9001: 2009 Systemu zarządzania jakością – Wymagania (PN:EN ISO 9001 2009),
• ISO 9000: 2005 Pojęcia i definicje systemu zarządzania jakością (Księga Jakości,
procesy, procedury, instrukcje),
• ISO 45000- systemy zarządzania w laboratoriach.
Polityka Jakości (PJ) jest to:
•
•
•
•
•
•
Część strategii organizacji dotyczy działania, rozwoju i doskonalenia jakości,
Spełnienie oczekiwań klientów,
Doskonalenie pracowników,
PJ jest deklaracją Kierownictwa,
PJ jest dokumentem jawnym i publikowanym (cele szczegółowe są umieszczane
w niepublikowanym załączniku),
Wiarygodność organizacji i jej pozytywny wizerunek w oczach klientów,
kontrahentów.
Wizja i misja
Cel główny
Strategia
Wymagania
klientów
Polityka Jakości
Akty prawne,
normy
Szczegółowe
Cele jakości
Księga Jakości
Rys. 5. Jakość w organizacji
PJ ukazuje cele systemu zarządzania jakością, natomiast jego struktura zawarta jest w Księdze
Jakości (KJ). KJ:
• Opisuje system zarządzania jakością,
• Przedstawia stosowane procedury,
• Informuje w oparciu, o jakie normy są realizowane procesy, procedury,
• Opisuje, w jaki sposób realizowany jest nadzór nad dokumentami, danymi
komputerowymi,
• Dostarcza dowodów, że system spełnia wymagania jakości,
24
• Zapewnia pracownikom podręczniki w zakresie jakości,
• Stanowi podstawę audytów wewnętrznych i przeglądów zewnętrznych.
Istotne w zarządzaniu jakości są procesy czy też procedury (podejście procesowe). Każdy
proces ma wejście, opis realizowanych przez niego działań (wartość dodana), ma wyjście i
właściciela. Jest on umocowany w organizacji. Często są opisane: sposób jego monitorowania,
miary procesu, powiązania z innymi procesami, zapisy powstające w trakcie jego realizacji,
dokumenty z nim związane, normy. Procesy powinny ulegać ciągłemu doskonaleniu zgodnie
z cyklem Deminga.
Z jakością związana jest też efektywność procesów biznesowych. Jako kryterium oceny
przyjmuje się:
• Pozytywny odbiór przez klientów efektów procesów,
• Zastosowanie metod, które są wystarczająco wydajne i tanie, a zatem opłacalne dla
wytwórcy.
Kolejnym czynnikiem, jaki należy uwzględnić to porównanie badanej organizacji z
konkurencją, co często jest robione w oparciu o analizę benchmarkingową, która obejmuje:
•
Planowanie – co ma być analizowane. Należy się przede wszystkim skoncentrować na
obszarach o największych dochodach,
• Zbieranie danych z różnych źródeł np. publikacje, inne organizacje, wywiadownie,
bazy danych,
• Analizę danych.
Należy przy tym opierać się na faktach i kontaktować się z właściwymi osobami i firmami.
Natomiast analiza uzyskanych danych powinna zostać przeprowadzona bardzo krytycznie. Na
skutek wniosków uzyskanych z analizy może pojawić się potrzeba dokonania zmian w
organizacji w celu implementacji najlepszych rozwiązań.
W monitorowaniu jakości funkcjonowania organizacji wykorzystywane są procesy
ankietyzacji i raportowania. Przykładowo jednostki naukowo-badawcze wypełniają
cyklicznie stosowną ankietę przygotowaną przez MNiSW (Zarządzenie Ministra 2009), która
przekłada się odpowiednio na ocenę zakładów i pracowników.
Zasadniczym celem w organizacji to oprócz jakości jest również optymalizacja jej
funkcjonowania. Wiąże się to z automatyzacją procesów i obniżeniem kosztów ich realizacji.
Należy zauważyć, że nie wszystkie procesy możemy czy powinniśmy zautomatyzować.
Automatyzuje się przede wszystkim procesy powielane, administracyjne, produkcyjne, a nie
twórcze. Zasadnicze różnice pomiędzy procesami twórczymi, naukowymi a
ustrukturyzowanymi procesami w administracji czy przemyśle są następujące:
• Procesy twórcze są ukierunkowane bardziej na komunikację, niż na automatyzację,
• Pracownicy twórczy mają niechęć do procedur, chyba, że widzą w nich wartość,
• Pracownicy twórczy utrzymują, że procedury zabijają kreatywność,
• Procedury dla pracowników twórczych, a zwłaszcza naukowych, są zbyt złożone,
trudne do opisania w szczegółach,
• W procesach twórczych duża jest rola wiedzy ukrytej, zwłaszcza intuicyjnej.
Specyfika związana z działaniem instytucji naukowo-badawczych została przedstawiona
w punktach poniżej:
• Produktami, jakie postają w instytucjach naukowo-badawczych są: projekty, usługi,
publikacje. Produkty projektów i ich mierniki są określone we wnioskach
projektowych.
• Występuje mnogość programów, z jakich może skorzystać jednostka naukowobadawcza. Projekty są finansowane z różnych programów o odmiennych zasadach
funkcjonowania i rozliczania. Zatem istnieje potrzebna bardzo dobrej ich znajomości.
25
Dokumenty z nimi związane są bardzo obszerne - często liczą kilkaset stron z niezbyt
czytelnymi zapisami. Pracownik naukowo-badawczy nie zawsze ma czas, aby się z
nimi dokładnie zapoznać. Zatem trzeba korzystać z pomocy konsultantów, ekspertów
zarówno na etapie przygotowania wniosku jak i jego realizacji i rozliczania.
• Występuje zatem potrzeba dostosowania działów funkcjonalnych i systemów IT
wspomagających ich pracę do wymogów z punku poprzedniego.
• Programy mają często międzynarodowy charakter. Potrzebna jest, zatem współpraca z
różnymi ośrodkami naukowo-badawczymi z kraju i całego świata, co rzutuje na
techniki przygotowywania, monitorowania i rozliczania projektów.
• Brak jest stabilności finansowej w dłuższym okresie czasu. Trudno zapewnić stabilny
portfel zamówień na kilka lat (na ogół projekty trwają od 3 do 5 lat).
• Obserwuje się dużą zmienność otoczenia, wymogi każdego konkursu są inne nawet
jeśli dotyczą tego samego obszaru badawczego.
Klasyfikacja procesów w jednostkach naukowo-badawczych.
Przykładowo Instytut Elektrotechniki (WWW.iel.waw.pl) wyróżnia dwie zasadnicze grupy
procesów: procesy główne i pomocnicze.
Do Procesów Głównych zaliczono:
• Prace B+R realizowane w ramach działalności statutowej,
• Prace B+R realizowane w ramach krajowych i międzynarodowych projektów
Badawczych (grantów) i projektów rozwojowych,
• Prace B+R realizowane w ramach projektów celowych,
• Prace B+R realizowane ze środków własnych,
• Prowadzenie zaocznych studiów doktoranckich,
• Produkcja jednostkowa i małoseryjna,
• Badania wyrobów elektrotechnicznych,
• Produkcja doświadczalna,
• Przedsięwzięcia.
Procesy Pomocnicze to:
• Komunikacja wewnętrzna,
• Informacja naukowa,
• Zarządzanie personelem,
• Szkolenie personelu,
• Utrzymanie ruchu,
• Zakupy,
• Działalność marketingowa,
• Działalność wydawnicza.
Podobny podział proponowałbym dla Instytut Łączności.
Polityka Jakości w Instytucie Łączności została określona w dokumencie z dnia 25
kwietnia 2003r. Powyższy dokument zawiera następujące stwierdzenie:
„Polityka Jakości Instytutu Łączności polega na stałym podnoszeniu poziomu kompetencji w
dziedzinie telekomunikacji i technik informacyjnych w celu zapewnienia zadowolenia
klientów z poziomu realizacji prac naukowo-badawczych i świadczonych usług.”
Procedury jakości wprowadzono w pierwszej kolejności w laboratoriach akredytowanych
Instytutu. Plany zarządzania jakością pozostałej części IŁ sięga roku 2001, Kiedy to
przewidywano wdrożenie:
• Systemu zarządzania jakością w merytorycznej części działania IŁ
w pracach naukowo-badawczych,
• Systemu zarządzania jakością w pionie obsługowo-administracyjnym.
W efekcie końcowym wdrożono:
26
•
•
Podsystem informacji naukowo-technicznej,
Podsystem informacji zarządczej.
Ponadto planowano, że cały IŁ uzyska certyfikat zarządzania jakością w 2003 roku. Niestety
do dnia dzisiejszego nie udało się tego zrealizować w pełni. Natomiast certyfikaty uzyskały
laboratoria. Powstało również kilka aktów legislacyjnych w IŁ-PIB, których wprowadzenie w
życie miało przybliżyć Instytut do tego celu. Oprócz wcześnie wymienionej Polityki Jakości
zostały wydane następujące decyzje i zarządzenia Dyrekcji IŁ.
•
Decyzja nr 16 Dyrektora IŁ z dnia 20 września 1999r. W sprawie opracowania
zaktualizowanego Regulaminu Organizacyjnego IŁ i przegląd procesów i procedur
działania w IŁ.
• Zarządzenie nr 4 Dyrektora IŁ z dnia 16 stycznia 2003 w sprawie przygotowania i
wdrożenia w Instytucie Łączności systemu zarządzania jakością.
4.5 Instytut Łączności-Państwowy Instytut Badawczy
Poniżej w kolejnych podrozdziałach przedstawiono podstawowe informacje dotyczące
Instytutu Łączności. Zdajemy sobie sprawę, że są to w większości informacje ogólnie znane
dla pracowników Instytutu, ale powtarzamy je tutaj, aby mieć odniesienie dla dalszej analizy.
4.5.1 Podstawa prawna funkcjonowania Instytutu Łączności i jego
kompetencje
Do zasadniczych dokumentów stanowiących podstawę prawną funkcjonowania IŁ należą
(WWW.itl.waw.pl):
• Ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz.U. z
2001 r. Nr 3, poz. 388 z późn. zm.);
• Zarządzenia nr 19 Ministra Łączności z dnia 29 marca 1986 r. w sprawie
dostosowania działalności Instytutu Łączności do przepisów ustawy z dnia 25
lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz. Ł. Nr 4, poz. 21);
• Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31 maja 2005 r. w sprawie nadania
Instytutowi Łączności statusu państwowego instytutu badawczego (Dz. U. Nr 103,
poz. 862);
• Statutu zatwierdzonego zarządzeniem nr 40 Ministra Infrastruktury z dnia 16 maja
2008 r. (Dz. Urz. MI z 2008 r., Nr 9 poz. 51).
Instytut Łączności jest placówką naukowo-badawczą, podlegającą ministrowi właściwemu do
spraw łączności, działającą w dziedzinie telekomunikacji. Prowadzi prace w zakresie rozwoju
sieci telekomunikacyjnej państwa, kształtowania polityki oraz prawa telekomunikacyjnego
i pocztowego w Polsce, normalizacji, standaryzacji systemów oraz urządzeń
telekomunikacyjnych.
Centrala IŁ-PIB znajduje się w Warszawie przy ul. Szachowej 1. Ponadto Instytut posiada
dwa oddziały. Jeden zlokalizowany jest w Gdańsku przy ul. Jaśkowa Dolina 15 oraz drugi we
Wrocławiu przy ul. Swojczyckiej 38.
4.5.2 Dokumenty normujące działalność IŁ-PIB
Podstawowe dokumenty normujące działalność Instytut Łączności to:
• Statut IŁ,
• Regulamin organizacyjny,
• Instrukcja kancelaryjna,
27
•
•
•
•
•
•
•
•
Instrukcja-BHP,
Regulamin pracy,
Regulamin biblioteki Naukowej w IŁ-PIB,
Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych,
Regulamin Pracy Komisji Przetargowej,
Zarządzenia Dyrektora IŁ-PIB,
Kodeks Pracy,
Ustawa o Zamówieniach Publicznych.
4.5.3 Struktura organizacyjna IŁ-PIB
W Instytucie funkcjonują następujące komórki organizacyjne:
• Komórki prowadzące badania naukowe, prace rozwojowe oraz działalność
wspomagającą badania (zakłady naukowo-badawcze i samodzielne pracownie
naukowo-badawcze, laboratoria i ośrodki), mogą być one podzielone na pracownie,
zespoły i samodzielne stanowiska.
• Komórki prowadzące działalność funkcjonalno-obsługową.
4.5.4 Dyrekcja
Dyrekcja jest reprezentowana przez:
• Dyrektora Instytutu Łączności
• Zastępcę Dyrektora ds. Naukowych
• Zastępcę Dyrektora ds. Ekonomicznych
• Główną Księgową
4.5.5 Kolegium IŁ-PIB
W Instytucie może działać Kolegium Instytutu jako organ opiniodawczo-doradczy Dyrektora
Instytutu. Członków Kolegium Instytutu powołuje i odwołuje Dyrektor.
4.5.6 Rada Naukowa
Prezydium Rady Naukowej reprezentuje:
• Przewodniczący
• Wiceprzewodniczący RN
• Wiceprzewodniczący RN
• Przewodniczący Komisji ds. Rozwoju
• Przewodniczący Komisji ds. Kadry
• Przewodniczący Komisji ds. Ekonomicznych
• Sekretarz
Rada Naukowa Instytutu Łączności ma uprawnienia do nadawania stopnia naukowego
doktora nauk technicznych.
4.5.7 Zakłady
Poniżej wymieniono funkcjonujące w Instytucie następujące zakłady naukowo-badawcze.
• Z-1 - Zakład Systemów Radiowych prowadzi prace dotyczące systemów, sieci i
urządzeń w zakresie radiokomunikacji ruchomej lądowej, radiodyfuzji,
radiokomunikacji satelitarnej oraz telewizji, a także prace konstrukcyjne nad
urządzeniami tych systemów.
28
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Z-2 - Zakład Sieci prowadzi prace związane z rozwojem sieci teleinformatycznych
oraz infrastruktury społeczeństwa informacyjnego.
Z-5 - Zakład Systemów Zasilania prowadzi badania w zakresie energetyki łączności
dotyczące koncepcji systemów i urządzeń zasilających na potrzeby telekomunikacji.
Z-6 - Zakład Zaawansowanych Technik Informacyjnych zajmuje się opracowywaniem
i wdrażaniem prac naukowo-badawczych w zakresie rozwoju systemów
informacyjnych dotyczących: rozproszonych systemów teleinformatycznych, teorii
projektowania, sterowania i analiz sieci teleinformatycznych oraz systemów
wspomagania decyzji, systemów inteligentnych i zarządzania wiedzą.
Z-8 – Zakład Radiokomunikacji Morskiej (Oddział Gdańsk) prowadzi prace naukowobadawcze i rozwojowe w zakresie telekomunikacji oraz radiokomunikacji morskiej,
problematyki usług telekomunikacyjnych, zagadnień związanych z inżynierią ruchu
w sieciach telekomunikacyjnych, projektowania i realizacji sieci dostępowych.
Z-10 - Zakład Zastosowań Techniki Łączności Elektronicznej technicznej sieci i usług
telekomunikacyjnych; opracowuje założenia techniczne, projekty i oprogramowanie w
zakresie: systemów łączności elektronicznej specjalnego przeznaczenia, ich aplikacji i
współpracy z telekomunikacyjnymi sieciami publicznymi; bezpieczeństwa informacji,
sieci i systemów telekomunikacyjnych; systemów telematycznych; unikalnych
systemów i aparatury łączności elektronicznej; sieci teleinformatycznych i
korporacyjnych oraz technologii sieciowych. Prowadzi też działania wdrożeniowe,
instalacyjne, serwisowe i szkoleniowe.
Z-11 - Zakład Problemów Regulacyjnych i Ekonomicznych prowadzi badania
w zakresie kształtowania polityki i prawa telekomunikacyjnego oraz pocztowego w
Polsce na tle doświadczeń międzynarodowych ze szczególnym uwzględnieniem
polityki Unii Europejskiej; bada ekonomiczne oraz prawne warunki prowadzenia
działalności telekomunikacyjnej i pocztowej; dokonuje analiz rozwoju rynku
telekomunikacyjnego i pocztowego, a także cen oraz kosztów usług
telekomunikacyjnych i pocztowych.
Z-12 - Centralna Izba Pomiarów Telekomunikacyjnych prowadzi prace badawcze w
dziedzinie metrologii: wielkości elektrycznych w tym w zakresie b.w.cz, parametrów
transmisji sygnałów w sieciach teleinformatycznych, czasu i częstotliwości oraz
metrologii fotonicznej. Ponadto Z-12 zapewnia spójność pomiarową z wzorcami
państwowymi/międzynarodowymi poprzez świadczenie usług wzorcowania
przyrządów pomiarowych oraz prowadzenie porównań międzylaboratoryjnych.
Z-14 - Zakład Teletransmisji i Technik Optycznych prowadzi prace naukowobadawcze i wdrożeniowe, dotyczące problemów nowoczesnej łączności optycznej. W
szczególności realizuje badania w zakresie: superszybkiej transmisji w terabitowych
optycznych sieciach przezroczystych, zwielokrotnienia falowego D-WDM i C-WDM
w optycznych sieciach dostępowych, roli nieliniowych efektów optycznych,
zastosowania nowatorskich technologii kryształów fotonicznych, światłowodów
mikrostrukturalnych i komunikacji kwantowej w łączności, metod pomiaru i
kompensacji dyspersji polaryzacyjnej PMD w światłowodach, problemów
niezawodności elementów i sieci optycznych, wdrożenia optycznych sieci IP i
zagadnień zapewnienia jakości usługi (Quality of Service) oraz konwergencji
szerokopasmowych sieci bezprzewodowych i sieci optycznych.
Z-21 – Zakład Kompatybilności Elektromagnetycznej (Oddział Wrocław) prowadzi
prace
naukowo-badawcze
i
rozwojowe
w
zakresie:
kompatybilności
elektromagnetycznej urządzeń systemów, sieci radiowych i telewizyjnych oraz
ochrony przed zakłóceniami radioelektrycznymi; anten radiokomunikacyjnych,
radiofonicznych i telewizyjnych, radiowych linii przesyłowych; pomiarów anten
29
nadawczych i odbiorczych; zjawisk i mechanizmów generacji narażeń
elektromagnetycznych, oceny oraz kwalifikacji stopnia zagrożeń środowiska. Ponadto
prowadzi prace oraz ma uprawnienia w zakresie zatwierdzania rozwiązań na
konstrukcje wsporcze anten. W ramach Zakładu działają: Pracownia Gospodarki i
Inżynierii Widma, Pracownia Badania Pól i Zaburzeń oraz Laboratorium Badań EMC
i Laboratorium Aparatury Pomiarowej EMC
4.5.8 Laboratoria
Laboratoria badawcze i wzorcujące działają zgodnie ze swoimi zakresami kompetencji i
procedurami. Laboratoria są zorganizowane w pionie badawczym i wzorcującym.
W pionie badawczym funkcjonują następujące laboratoria:
• CLB Centralne Laboratorium Badawcze (Warszawa)-posiada certyfikat akredytacji.
• Laboratorium Badań Urządzeń Telekomunikacyjnych (Warszawa)-posiada certyfikat
akredytacji.
• Laboratorium Badań EMC (Wrocław) – posiada certyfikat akredytacji.
• Laboratorium Badań Sprzętu Teleinformatycznego (Gdańsk).
W pionie wzorcującym działają laboratoria akredytowane:
• Laboratorium Metrologii Elektrycznej, Elektronicznej i Optycznej (Warszawa).
• Laboratorium Aparatury Pomiarowej EMC (Wrocław).
4.5.9 Ośrodki
W Instytucie działają następujące Ośrodki:
OI - Ośrodek Informatyki
zajmuje się utrzymaniem i rozwojem sieci komputerowej Instytutu, tj. administracją urządzeń
sieci komputerowej i centralnych serwerów IŁ, utrzymaniem sprzętu komputerowego,
obsługą połączenia między siecią lokalną a rozległą, utrzymaniem usług sieciowych (takich
jak: poczta elektroniczna, DNS, WWW, FTP, Usenet News), prowadzeniem konsultacji i
szkoleń dla użytkowników sieci komputerowej IŁ. Ponadto Ośrodek wykonuje prace
badawcze z zakresu ochrony informacji i bezpieczeństwa systemów informatycznych, a także
projektowania i zarządzania sieciami komputerowymi. W tych dziedzinach są prowadzone
również prace projektowe oraz wykonywane ekspertyzy dla klientów zewnętrznych.
OIN - Ośrodek Informacji Naukowej
prowadzi bibliotekę, gromadzi i opracowuje dane naukowo-techniczne, udziela informacji,
wydaje i rozpowszechnia stałe czasopisma instytutowe oraz inne opracowania IŁ, koordynuje
działalność normalizacyjną krajową i międzynarodową pracowników Instytutu. W Ośrodku
jest prowadzony punkt informacyjny o programach badawczych Unii Europejskiej. W
Ośrodku znajduje się niepubliczna placówka oświatowa p.n. Ośrodek Szkolenia, który
prowadzi działalność edukacyjną związaną z nowoczesną telekomunikacją i informatyką.
Spełnia rolę centrum szkoleniowo-konferencyjnego, organizując i prowadząc seminaria,
warsztaty, konferencje krajowe i międzynarodowe, studia podyplomowe, szkoły tematyczne,
kursy internetowe.
4.5.10
Komórki funkcjonalno-obsługowe
DAD – Dział Administracyjny
administruje terenami i obiektami Instytutu (w tym osiedlem mieszkaniowym IŁ); utrzymuje
obiekty w czystości; prowadzi gospodarkę lokalami, ewidencję środków trwałych (budynki,
30
budowle), konserwację infrastruktury technicznej; planuje i realizuje inwestycje budowlane
oraz remonty; prowadzi kancelarię i archiwum; zajmuje się zagadnieniami ochrony
środowiska i ochrony obiektu.
DF – Dział Finansowy
prowadzi ewidencję księgową wszystkich operacji gospodarczych Instytutu; rozlicza koszty i
sporządza kalkulacje wynikowe dla wszystkich komórek organizacyjnych; współpracuje z
bankiem; prowadzi kasy IŁ; rozlicza delegacje krajowe i zagraniczne; sporządza
sprawozdawczość dla GUS i innych organów państwowych; rozlicza podatki, sporządza
plany rzeczowo-finansowe; przeprowadza analizę i kontrolę ich realizacji; prowadzi analizy
i sprawozdawczość zarządczą.
DGA – Dział Gospodarki Aparaturą
gospodaruje i prowadzi ewidencję środków trwałych i aparatury specjalnej; realizuje zakupy
inwestycyjne oraz bieżące zakupy materiałowe; prowadzi gospodarkę magazynową; zajmuje
się naprawami i konserwacją sprzętu będącego własnością IŁ; zapewnia usługi transportowe.
DOK – Dział Organizacji i Koordynacji
koordynuje prace finansowane z funduszy Ministerstwa Nauki i Informatyzacji oraz innych
jednostek centralnych, w tym prace naukowo-badawcze, działalność statutową, działalność
wspomagającą badania, służby państwowe; koordynuje i obsługuje działania związane
z realizacją programów Unii Europejskiej oraz innych programów badawczych, programu
wieloletniego, z zarządzaniem projektami, z umowami z kontrahentami zewnętrznymi;
zajmuje się problematyką związaną z ochroną własności intelektualnej, informacją patentową,
przygotowywaniem wewnętrznych dokumentów regulujących działalność Instytutu oraz
obsługą prawną.
DSM – Dział Sprzedaży i Marketingu
ma za zadanie koordynację i usprawnienie wszelkich działań Instytutu na szeroko
rozumianym rynku, w tym efektywną promocję i sprzedaż oferowanych przez Instytut
produktów. Ponadto ważną rolą Działu jest kształtowanie właściwego wizerunku Instytutu
oraz jego promocja, zarówno jako jednostki naukowo-badawczej, jak i nowoczesnej
organizacji o profilu komercyjnym, świadczącej usługi w dziedzinie nowoczesnych technik
telekomunikacyjnych.
DSP – Dział Spraw Pracowniczych
prowadzi administrację personalną pracowników; gospodaruje funduszem płac i ZFŚS;
planuje potrzeby kadrowe i rekrutuje pracowników; planuje i organizuje szkolenia
pracowników; kształtuje system wynagrodzeń i motywowania pracowników; koordynuje
proces ocen pracowników; koordynuje proces informacji wewnętrznej; nadzoruje BHP i
opiekę medyczną dla pracowników; współpracuje z zakładową organizacją; koordynuje
obsługę prawną spraw pracowniczych.
4.6 Zidentyfikowane procesy i procedury w IŁ-PIB
W Instytucie było kilka prób identyfikacji i opisu procesów i procedur. Z uzyskanych
materiałów (intranet.itl.waw.pl/p/iso/) wynika, że z różną intensywnością i zaangażowaniem
potencjału ludzkiego zajmowano się tym problemem w latach 2000 - 2005. Aktualnie pewne
procedury wymagają weryfikacji, ponieważ sama struktura IŁ uległa ewolucji na przestrzeni
lat oraz zmieniły się uwarunkowania rynkowe i materiały tworzono ze zróżnicowaną
szczegółowością opisów. Zidentyfikowano następujące istotne procesy i procedury mające
wpływ na funkcjonowanie Instytutu.
4.6.1 Procedury opisane w 2000 roku
Procedury stosowane przez Ośrodek Informacji Naukowej przedstawiono w Tabl. 1.
31
Tabl. 1. Procedury Ośrodka Informacji Naukowej zidentyfikowane w 2000 roku
Nr
Procedury (Podsystem Informacji Naukowej i Technicznej –PINT)
0
Instrukcja opracowania procedury
1
Redagowanie informacji dyrekcji i Rady Naukowej
2
Informowanie o współpracy naukowo-badawczej krajowej i międzynarodowej
3
Informowanie o sposobie uzyskiwania funduszy na badania
5
Obsługa raportów z prac statutowych
6
Prowadzenie lokalnej strony 3W zakładu lub samodzielnej pracowni
7
Informowanie o normach i dokumentach normalizacyjnych
8
Informowanie o pracach normalizacyjnych Instytutu
9a
Informowanie o działalności Laboratorium Metrologii elektrycznej, Elektronicznej i
Optycznej
9b
Informowanie o działalności laboratorium Badań Sprzętu Teleinformatycznego
9c
Informowanie o działalności laboratorium Badań i Homologacji Urządzeń
Telekomunikacyjnych
9d
Informowanie o działalności Laboratorium badań Zakłóceń i Odporności na
Zakłócenia
10
Prowadzenie lokalnej strony 3W OBWT
11
Prowadzenie lokalnej strony 3W zakładu lub samodzielnej pracowni
12
Redagowanie lokalnej strony OIN
13
Przechowywanie zbiorów biblioteki
14
Udostępnianie zbiorów biblioteki
15
Udzielanie informacji o zaleceniach ITU-T (baza dokumentacyjno-informacyjna
zaleceń ITU-T)
16
Udzielanie informacji o opracowaniach Instytut Łączności
17
Zbieranie informacji do bazy danych SYNABA
18
Zbieranie informacji dotyczących dorobku publikacyjnego pracowników IŁ
19
Aktualizacja danych o Instytucie Łączności (ankieta)
20
Redagowanie różnych opracowań Instytut Łączności
21
Obsługa seminariów organizowanych przez sekretarza naukowego IŁ
22
Archiwizacja opracowań naukowo-badawczych Instytutu Łączności
23
Obsługa wyjazdów na zagraniczne i krajowe konferencje, seminaria i szkolenia
24
Gromadzenie i uzupełnianie zbiorów biblioteki
26
Wydawanie JT&IT
27
Redagowanie lokalnej strony Journal of Telecommunications and Information
Technology
28
Wydawanie TiTI
29
Redagowanie lokalnej strony Telekomunikacja I Techniki Informacyjne
30
Redagowanie czasopism Instytut Łączności
Procedury stosowane przez Ośrodek Informatyki zostały przedstawione w Tabl. 2.
Nr
1
2
3
4
5
Tabl. 2. Procedury Ośrodka Informatyki zidentyfikowane w 2000 roku
Procedury
Backup danych
Prowadzenie biblioteki informatycznej
Utrzymywanie systemów DNS i DHCP
Diagnozowanie i usuwanie awarii w węzłach sieci komputerowej
Instalacja drukarek lokalnych i sieciowych
32
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Instalacja i pomoc przy konfiguracji przyrządów pomiarowych podłączanych do
komputerów
Instalacja kart rozszerzeń
Pomoc użytkownikowi w pracy z programami biurowymi i sieciowymi
Reinstalacja systemu operacyjnego
Instalacja sprzętu komputerowego w nowym miejscu
Instalacja i podłączenie do sieci nowych komputerów
Umieszczanie informacji w intranecie 20
Utrzymanie infrastruktury sieci komputerowej
Zakładanie kont pocztowych na serwerze
Serwis techniczny dla użytkowników wewnętrznej sieci komputerowej
Zamawianie i pobieranie materiałów
Utrzymanie połączeń modemowych
Utrzymanie poczty elektronicznej
Utrzymanie serwera baz danych Oracle
Utrzymanie serwera intranetu i związanych z nim aplikacji
Utrzymanie serwera WWW i związanych z nim aplikacji
Przygotowanie pomieszczeń Ośrodka Informatyki przed długimi weekendami
Zakup i dystrybucja oprogramowania
Zakup sprzętu komputerowego
Aktualizacja bazy danych zarządzeń
Postępowanie przy zaniku zasilania w urządzeniach sieci komputerowej
Przyjmowanie zgłoszeń awarii sieci lub sprzętu komputerowego
Również OBWT (aktualnie Z-10) opracował procedurę dotyczącą prowadzenia lokalnej
strony WWW.
4.6.2 Procesy i procedury opisane w 2001 roku
Poniżej przedstawiono procesy i procedury zidentyfikowane w 2001 roku.
PROCES: „NB” - Działalność naukowo-badawcza
Procedury:
NB 01 - Działalność statutowa
NB 02 - Działalność ogólnotechniczna
NB 03 - Służby państwowe
NB 04 - Badania laboratoryjne dla klienta
NB 05 - Projekty badawcze
NB-06 - Prace na umowę ze zleceniodawcami
PROCES: „GA” - Gospodarka wyposażeniem (DGI)
Procedury:
GA 01 - Ewidencjonowanie i wypożyczanie wyposażenia
GA 02 - Naprawy wyposażenia
GA 03 - Zwrot i likwidacja wyposażenia
PROCES: „TR” - Obsługa transportowa (DGI)
Procedury:
TR 01 - Transport zewnętrzny
TR 02 - Transport wewnętrzny
PROCES: „AO” - Administrowanie Obiektami (DAD)
Procedury:
AO 01 - Obsługa techniczna obiektu
33
AO 02 - Utrzymanie obiektu
AO 03 - Obsługa kancelaryjna
AO 04 - Transport wewnętrzny
PROCES: „WI” - Ochrona własności intelektualnej (DOK)
Procedury:
WI 01 - Ochrona patentowa
WI 02 - Badania patentowe
WI 03 - Informacja patentowa
PROCES: „PI” – Inwestycje
Procedury:
PI 01 - Plan inwestycyjny
PI 02 - Obsługa pozyskiwania i rozliczania dotacji budżetowych celowych
PI 03 - Inwestycje budowlane
PI 04 - Zakupy gotowych dóbr inwestycyjnych
PROCES: „OZ” – Zaopatrzenie
Procedura:
OZ 01 - Zakupy środków działalności bieżącej
PROCES: „WZ” - Współpraca z zagranicą
Procedury:
WZ 01 - Organizacja konferencji naukowych
WZ 02 - Obsługa wyjeżdzających
WZ 03 - Obsługa przyjeżdzających
WZ 04 - Działalność informacyjna
Ponadto opisano procedurę „Sprawy organizacji i zarządzania”.
4.6.3 Procedury opisane w 2005 roku
Tabl. 3 zawiera procedury stosowane przez Dział Spraw Pracowniczych.
Tabl. 3. Procedury Działu Spraw Pracowniczych zidentyfikowane w 2005 roku
Działania
Rekrutacja
Zmiana warunków
zatrudnienia
Stosunek pracy
Rozwiązywanie
stosunku pracy
Procedura, załączniki
Procedura rekrutacji
Zał. 1. Wniosek zapotrzebowania na pracownika
Zał. 2. Ogłoszenie wew.
Zał. 2. Opis stanowiska kierowniczego
Zał. 3. Ogłoszenie zew.
Zał. 3. Opis stanowiska niekierowniczego
Zał. 4. Karta obserwacji rozmowy kwalifikacyjnej
Zał. 5. Wniosek zmiany warunków wewnętrznych
Zał. 6. Wniosek o zatrudnienie pracownika
Zał. 7. List intencyjny
Zał. 8. Podziękowanie za udział w rekrutacji.
Procedura zmiany warunków zatrudnienia
Zał. 1. Wniosek o zmianę warunków pracy lub płacy
Zał.2 Wypowiedzenie zmieniające
Zał 3. Zawiadomienie Związków Zawodowych o zamiarze wypowiedzenia umowy
Zał4. Porozumienie stron
Zał. 5. Oświadczenie o zapoznaniu się z dokumentami IŁ
Zał. 6. Oświadczenie o zachowaniu tajemnicy służbowej i państwowej
Zał. 7 Umowa o pracę
Zał. 8. Potwierdzenie warunków zatrudnienia
Procedura rozwiązywania stosunku pracy
Zał. 1. Wniosek o rozwiązanie umowy o pracę
Zał 2. Zawiadomienie Związków Zawodowych o zamiarze wypowiedzenia umowy
Zał. 3. Rozwiązanie umowy o prace za wypowiedzeniem
Zał. 4. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
34
Szkolenia
Obsługa
pracowników
Świadczenia socjalne
Odpowiedzialność
Porządkowa
Kadrowe
Zał. 5. Ochrona osób zwalnianych
Zał. 6 Świadectwo pracy
Zal. 6a. Świadectwo pracy w warunkach szczególnych
Zał. 7. Porozumienie stron
Zał. 7a Potwierdzenie rozwiązania umowy
Zał. 8. Potwierdzenie rozwiązania umowy o pracę z inicjatywy pracownika
Zał. 9. Karta obiegowa
Zał. 10. Zlecenie wypłaty
Zał. 11 Uprzedzenie o zakończeniu zatrudnienia
Zał.12. Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy
Zał.13. Wniosek o zmianę warunków pracy lub płacy
Procedura Szkolenia
Zał. 1. Plan Szkoleń
Zał. 2. Wniosek o przyznanie świadczeń na naukę
Zał. 3. Umowa o podniesienie kwalifikacji zawodowych w formach szkolnych
Zał. 4. Ankes do umowy
Zał. 5. Wniosek o szkolenie
Zał. 6. Umowa o szkolenie z firma zew.
Zał. 6a. Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych
Zał. 6b. Ankieta poszkoleniowa
Zał. 6c. Ankieta doszkoleniowa
Zał. 7. Umowa o szkolenie pracownika dorosłego
Zał. 8. Umowa – przetarg
Zał. 9. Umowa –IŁ
Zał. 10. Wniosek na zajęcia językowe
Zał. 11. Porozumienie dotyczące praktyk
Zał. 12. Umowa na prowadzenie zajęć praktycznej nauki zawodu
Zał. 13. Zaświadczenie praktyki
Procedura obsługi pracowników IŁ
Wniosek urlopowy
Zał. Procedura PŁATNIK
Procedura ZFŚS
Zał. 1. Wniosek o przyznanie pożyczki mieszkaniowej
Zał. 3. Wniosek o dofinansowanie wypoczynku dzieci i młodzieży
Instrukcja Odpowiedzialności porządkowej
Zał. 1. Pismo informujące o udzieleniu kary nagany upomnienia
Zał.2. Pismo informujące o udzieleniu kary pieniężnej
Procedura BFZ
Ponadto zidentyfikowano procedurę BHP.
4.6.4 Procedury finansowe
Regulacje prawne, na których bazują procedury finansowe:
• Ustawa o finansach publicznych,
• Ustawa o rachunkowości,
• Ustawa o JBR-ach,
• Ustawa o podatku VAT i inne,
• Polityka rachunkowości w IŁ wraz z aneksami (Zarządzenie Nr 12 Dyrektora Instytut
Łączności z dnia 10 maja 2005r. w sprawie: wprowadzenia „Instrukcji obiegu i
kontroli dokumentów finansowo-księgowych” wraz z późniejszym aneksem.
Księgi rachunkowe prowadzone są w komputerze za pomocą następujących systemów
komputerowych (Zarządzenie Dyrektora Instytutu 2005) (Tabl. 4):
Tabl. 4. Systemy IT wykorzystywane przez Dział Finansowy
System
FK- księgowość
Funkcje
Moduł RZ- rejestr zakupu
35
ST
Nip
PAYROLL
Home-Banking
Moduł RS – rejestr sprzedaży
Moduł EM – ewidencja ilościowo-wartościowa materiałów
Moduł KASA – obsługa kasy; ewidencja zdarzeń gotówkowych
Ewidencja Środków Trwałych
Ewidencja wartości niematerialnych i prawnych
Płacowo-kadrowy
Elektroniczne przekazywanie przelewów do banku
Dokumenty stosowane przez Dział Finansowy w procedurach są zawarte w Tabl. 5.
Tabl. 5. Dokumenty stosowane przez Dział Finansowy w procedurach
Zastosowanie
Obrót gotówkowy
Gospodarka
środkami trwałymi
Ewidencja wartości
niematerialnych i
prawnych
Ewidencja aparatury
pozabilansowej
Finasowo-księgowe
Gospodarka
materiałowa
Zatrudnienie i płace
Typy dokumentów
KP; KW; RK; wniosek o zaliczkę; rozliczenie zaliczki; rozliczenie polecenia wyjazdu
służbowego; czek gotówkowy; bankowy dowód wpłaty
Protokół odbioru technicznego; OT; Pz; PT; protokół zagospodarowania środków
trwałych przeznaczonych do likwidacji lub sprzedaży; protokół fizycznej likwidacji
środka trwałego i pozostałego środka trwałego
Pz; protokół likwidacji
Protokół odbioru technicznego; Pz; RW
Dokumenty podlegające księgowaniu:
-obce (faktury VAT, faktury korygujące VAT, wyciągi bankowe; wyroki sądowe
opatrzone tytułem wykonawczym; noty księgowe obciążające IŁ)
-własne (noty księgowe uznające IŁ; polecenia księgowania; faktury sprzedaży VAT;
faktury sprzedaży VAT korygujące)
Dokumenty nie podlegające księgowaniu
Pz; Wz; RW; ZW. Protokół zagospodarowania materiałów zbędnych lub uszkodzonych.
Protokół likwidacji materiałów. Sprzedaż materiałów Wz.
-dokumentacja zatrudnienia i płac;
-lista płac;
-umowa o pracę, powołanie na stanowisko zajmujących kierownicze stanowisko;
-wszelkie zmiany w/w umów i powołań;
-pisma w sprawie uprawnień do nagród jubileuszowych;
-pisma w sprawie uprawnień do wypłat nagród i premii okresowych;
-pisma w sprawie uprawnień do wypłat za niewykorzystany urlop wypoczynkowy;
-pisma w sprawie uprawnień do odpraw emerytalnych i rentowych;
-zwolnienia lekarskie;
-oświadczenia pracowników dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych;
-pisma w sprawie uprawnień do odpraw dla zwalnianych pracowników;
-pisma w sprawie uprawnień do odpraw pośmiertnych.
-kopie umów zlecenia i umów o dzieło;
-rachunki wystawione przez zleceniobiorców wraz z oświadczeniem dotyczącym
numerów PESEL i NIP, podaniem Urzędu Skarbowego;
-zgłoszenie zleceniobiorcy do ubezpieczenia społecznego;
-umowa o używanie prywatnego samochodu do celów służbowych;
-oświadczenia pracowników dotyczące wypłat zasiłków rodzinnych, wychowawczych,
pielęgnacyjnych;
-wezwania i tytuły egzekucyjne sądowe i administracyjne;
-deklaracje pracowników o wyrażeniu zgody na potrącanie składek na rzecz PZU,
wpłaty na wskazany rachunek rozliczeniowo-oszczędnościowy; spłaty pożyczek z ZFŚS
i innych.
Wzory dokumentów wykorzystywane przez Dział Finansowy są przedstawione w Tabl. 6.
36
Tabl. 6. Wzory dokumentów wykorzystywane przez Dział Finansowy
Karta obiegu
dokumentu nr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
Opis
Dowód wpłaty –„KP”(kasa przyjmie) w systemie komputerowym „FK” moduł „KASA”
Dowód wypłaty – „KW” (kasa wypłaci) w systemie komputerowym „FK” moduł „KASA”
Raport kasowy – „RK” w systemie „FK” moduł „KASA”
Wniosek o zaliczkę – druk akcydensowy
Rozliczenie zaliczki – druk akcydensowy
Rozliczenie polecenia wyjazdu służbowego – druk akcydensowy
Czek gotówkowy – Wzór bankowy
Bankowy dowód wpłaty – wzór bankowy
Przyjęcie środka trwałego – „OT” – druk akcydensowy
Przyjęcie pozostałego środka trwałego amortyzowanego jednorazowo –„Pz” – druk
akcydensowy
Przekazanie środka trwałego oraz pozostałego środka trwałego – „PT” – druk akcydensowy
Protokół odbioru technicznego – Wzór własny
Protokół zagospodarowania zbędnych środków trwałych – wzór własny
Protokół likwidacji środka trwałego – wzór własny
Przesunięcie środka trwałego – „ZU” – wzór własny
Faktura VAT – FVAT lub wydruk komputerowy spełniający wymogi formalne.
Faktura VAT korygująca -F-VAT lub wydruk komputerowy spełniający wymogi formalne
Nota księgowa (obciążeniowa-zewnętrzna)
Nota księgowa (uznaniowa-wewnętrzna)
Polecenie księgowania-wzór własny (dostosowany do potrzeb druk akcydensowy)
Faktura sprzedaży VAT – F-VAT lub wydruk komputerowy spełniający wymogi formalne
Faktura sprzedaży VAT korygująca – F-VAT lub wydruk komputerowy spełniający wymogi
formalne
Pz – dokument do ewidencji zakupu materiałów (druk akcydensowy)
WZ – dokument do ewidencji zwrotu materiałów do dostawcy (druk akcydensowy)
Rozchód wewnętrzny – RW
Zwrot wewnętrzny – ZW
Protokół zagospodarowania materiałów – wzór własny
Protokół likwidacji materiałów bezwartościowych – wzór własny
Wydanie zewnętrzne – WZ
4.6.5 Procedury funkcjonujące w Laboratorium Metrologii Elektrycznej,
Elektronicznej i Optoelektronicznej
Procedury związane z działalnością laboratoriów są opisane, istnieje dla nich Księga Jakości
oraz procedury systemowe. Przykładowo dla Laboratorium Metrologii Elektryczne,
Elektronicznej i Optoelektronicznej (laboratorium wzorcujące), które funkcjonuje w oparciu o
normę PN-EN ISO/IEC 17025: 2005 są wyspecyfikowane następujące procedury systemowe:
1. Nadzór nad dokumentami,
2. Obsługa klienta,
3. Ochrona praw własności i zachowanie poufności,
4. Skargi,
5. Audit wewnętrzny,
6. Przegląd zewnętrzny,
7. Działania korygujące,
8. Działania zapobiegawcze,
9. Nadzorowanie niezgodnych z wymaganiami wzorcowań,
10. Szkolenia,
11. Postępowanie z wyposażeniem pomiarowym,
12. Walidacja metod pomiarowych,
37
13. Prowadzenie i dokumentowanie wzorcowań,
14. Postępowanie z przyrządami pomiarowymi wzorcowanymi,
15. Ochrona danych komputerowych,
16. Zabezpieczenie elektronicznego gromadzenia i przekazywania danych pomiarowych,
17. Postępowanie z wyposażeniem pomiarowym podczas wzorcowania poza siedziba
laboratorium.
Z kolei konkretne procedury pomiarowe określają czynności, jakie trzeba wykonać i w jakiej
kolejności w celu przeprowadzenia właściwego pomiaru.
4.6.6 Opis wybranych procedur
Poniżej opisano kilka wybranych istotnych procedur, które są stosowane w IŁ-PIB, ale nie
zostały wcześnie opisane. Na Rys. 6 przedstawiono procedurę funkcjonowania pracownika
naukowo-badawczego. Natomiast Tabl. 7 zawiera procedurę przygotowania wniosku o
finansowanie projektu.
Tabl. 7. Procedura przygotowanie wniosku o finansowanie projektu
Odpowiedzialny
Osoba zgłaszająca
(Zakład n-b)
Wejście
Pomysł
na
projekt
Działania
Określenie tematu i celu projektu
Przełożony,
Dyrekcja
Pomysł
zapisany
na
nośniku
(papier, plik
komputerowy)
Akceptacja pomysłu przez Kierownika i
Dyrekcję
Odpowiedzialny
za wniosek zespół;
DOK, DF
Decyzja
przełożonych
-Określenie zespołu przygotowującego
wniosek
(podział
ról)
i
odpowiedzialności wg przyznanych ról i
zadań. Zawiązanie konsorcjum.
-Określenie precyzyjne tematu i celu
projektu, produktów, wskaźników i
okresu realizacji oraz wybór Kierownika
projektu, ustalenie terminu złożenia
wniosku.
-Poszukiwanie potencjalnych odbiorców
(listy intencyjne…)
-Poszukiwanie
współwykonawców
wewnętrznych i zewnętrznych
-Budowa zespołu do realizacji
-Określenie zadań, harmonogramów,
produktów, potrzebnej aparatury i
materiałów do realizacji zadań, sposobu
zarządzania projektem.
-Opis merytoryczny i finansowy zadań
zgodnie z wymogami konkursu. Zakład,
DOK, konsultanci znający bardzo dobrze
zasady danego konkursu. -Zebranie
stosownych
załączników
(listy
intencyjne,
informacje
finansowe,
zaświadczenie
o
niezaleganiu
z
podatkami i inne) Zakład, DF.
-Zebranie podpisów i pieczątek osób
upoważnionych do reprezentowania IŁ
na
zewnątrz
i
podpisywania
38
Wyjście
Pomysł
zapisany
na
nośniku
(papier,
plik
komputerowy)
Ustna lub pisemna decyzja.
Ustalenie
w
jakim
programie
będzie
składany
Wniosek,
ustalenie harmonogramu
jego przygotowania oraz
osoby/zakłady
odpowiedzialne.
Przygotowany i złożony
wniosku o czasie zgodnie z
przyjętą
formułą
(np.
wersje elektroniczne i
papierowe) na stosownych
formularzach.
Koniec
procedury.
dokumentów
(Zakład,
Dyrekcja , Gł. Księgowa)
Kierownik,
Początek
Pozyskiwana wiedza (literatura,
konferencje, szkolenia, Internet,
bazy wiedzy, badania własne….)
Wiedza ukryta
Pomysł na
projekt
Środowisko
naukowe
Akceptacja przez
Kierownictwo ?
Przygotowanie Wniosku
Komórki
funkcjonalne
Uzyskanie
Finansowania ?
T
Kooperacja,
narzędzia, warsztat
twórczy, aparatura
badawcza
Przygotowanie i
podpisanie umowy
Komórki
funkcjonalne
Realizacja
Komórki
funkcjonalne
Rozliczanie
merytoryczne i
finansowe
Komórki
funkcjonalne
Wyniki, publikacje,
patenty, marketing
Komórki
funkcjonalne
Koniec
Rys. 6. Proces funkcjonowania pracowników naukowo-badawczych
39
Tabl. 8. Procedura realizacji projektu i jego rozliczenie
Odpowiedzialny
Dyrekcja,
Kierownik
projektu
Kierownik zespołu,
DOK, FK
Wejście
Akceptacja
realizacji
projektu (finansowanie)
przez zleceniodawcę
Nowe dane
Kierownik zespołu, DGA
Zlecenie zakupu
Kierownik projektu,
Zespół,
rzecznik
patentowy IŁ
Kierownik projektu
Wymagania, materiały
Umowa, harmonogram
Działania
Podpisanie umowy
realizację projektu.
na
Zarządzanie projektem,
Monitorowanie, kontrola
wykonywania
i
rozliczanie etapów zadań.
Zaliczkowanie
finansowe w stosownych
cyklach.
Zakup
aparatury,
materiałów,
oprogramowania
Realizacja zadań zgodnie
z harmonogramem
Zakończenie
pracy.
Realizuj
procedurę
odbiór i rozliczenie prac.
Wyjście
Umowa na projekt
Decyzje,
stosowne
dokumenty (np. raporty
okresowe)
Aparatura,
materiały,
oprogramowanie.
Produkty,
patenty,
wynalazki,
raporty,
promocja.
Dokument informujący
wykonawcę
o
zakończeniu prac. Koniec
procedury.
Tabl. 9. Procedura monitorowanie, odbiór i rozliczanie prac statutowych
Odpowiedzialny
Kierownik projektu
Kierownik
Zleceniodawca
projektu
Kierownik projektu,
zespół wykonawców
Wejście
Umowa
Dokument informujący o
zakończeniu
prac,
ewentualnie
raport
końcowy
Dokument informujący
wykonawcę o powołaniu
komisji, czasu i miejsca
odbioru.
Działania
Monitorowanie postępu
prac.
Okresowe
sprawozdania
np. półroczne.
Powołanie
komisji
odbioru
przez
zleceniodawcę
Przygotowanie
stosownych dokumentów
na odbiór
40
Wyjście
Cykliczne sprawozdania
Dokument informujący
wykonawcę o powołaniu
komisji, czasu i miejsca
odbioru.
-Sprawozdanie z pracy
statutowej (załącznik nr
9.3),
-Protokół (załącznik nr
9.4),
-Zestawienie aparatury
wytworzonej i zakupionej
do
realizacji
pracy
(załącznik nr 9.5),
-Zgłoszeni
praw
autorskich (załącznik nr
9.6),
-Zestawienie
oprogramowania
wytworzonego
i
zakupionego do realizacji
pracy (załącznik nr 9.7),
-Zestawienie
wytworzonej aparatury
wytworzonej i zakupionej
do
realizacji
pracy
(załącznik 9.5),
-zgłoszenie pracy do
SYNABY.
Kierownik
projektu,
zespół realizujący
Komisja, członkowie
Dokument informujący
wykonawcę o powołaniu
komisji, czasu i miejsca
odbioru
Przedstawienie wyników
prac
komisji
przez
wykonawcę
forma
seminaryjna
Kierownik projektu, DF
Protokół odbioru pracy
Wystawienie faktury
Protokół odbioru,
ewentualne
uwagi
(poprawki) wstrzymujące
odbiór pracy.
W
przypadku
wstrzymania
odbioru
ustala się nowy termin
odbioru pracy i cała
procedura
jest
powtórzona od początku.
Przesłana faktura do
zleceniodawcy. Koniec
procedury.
Tabl. 10. Procedura odbiór i rozliczenie prac
Odpowiedzialny
Kierownik
projektu
Zleceniodawca
Kierownik
projektu,
zespół realizujący
Komisja, członkowie
Kierownik projektu, DF
Wejście
Dokument informujący o
zakończeniu
prac,
ewentualnie
raport
końcowy
Dokument informujący
wykonawcę o powołaniu
komisji, czasu i miejsca
odbioru.
Działania
Powołanie
komisji
odbioru
Protokół odbioru pracy
Wystawienie faktury
Przedstawienie wyników
prac
komisji
przez
wykonawcę
Wyjście
Dokument informujący
wykonawcę o powołaniu
komisji, czasu i miejsca
odbioru.
Protokół odbioru,
ewentualne
uwagi
(poprawki) wstrzymujące
odbiór pracy.
W
przypadku
wstrzymania
odbioru
ustala się nowy termin
odbioru pracy i cała
procedura
jest
powtórzona od początku.
Przesłana faktura do
zleceniodawcy. Koniec
procedury.
Tabl. 11. Procedura pozyskanie projektu z rynku
Odpowiedzialny
Potencjalny
zleceniodawca
Wejście
Pomysł na projekt
Dyrekcja IŁ
SIWZ
Zainteresowany
DF
zakład,
SIWZ
Zainteresowany
zakład,
jednostki przewidziane do
realizacji projektu
SIWZ
Działania
Ustalenie tematu, jego
zakresu merytorycznego,
harmonogramu realizacji
i terminu składania ofert.
Ustalenie
czy
uczestniczymy
w
przetargu
Przygotowanie
wymaganych
dokumentów formalnych,
o nie zaleganiu z
podatkami,
aktualne
wypisy z rejestrów itp.
Przygotowanie
listy
potencjalnych
wykonawców
z
ich
41
Wyjście
Specyfikacja
Istotnych
Warunków Zamówienia
(SIWZ).
Decyzja na tak, ustalenie
środków
na
przygotowanie
oferty,
ustalenie
osób
odpowiedzialnych.
Decyzja na nie –
zamknięcie
sprawy.
Koniec procedury.
Aktualne
oryginalne
dokumenty
Lista wraz dorobkiem
IŁ
–Zainteresowany
Zakład,
DOK,
radca
prawny, Dyrekcja, DF
SIWZ
Zainteresowany
zakład,
Dyrekcja
Zainteresowany zakład
Oferta robocza
Zainteresowany zakład
IŁ
–
Dyrekcja,
Zainteresowany zakład
osiągnięciami w danej
dziedzinie
Przygotowanie
oferty
zgodnie z wymaganiami
potencjalnego
zleceniodawcy
Wersja ostateczna oferty
Oferta
Złożenie
oferty
w
wymaganym
terminie,
miejscu i formie.
Dostępne informacje o
stanie projektu
Pismo od organizacji,
która
zorganizowała
przetarg
Monitorowanie
oferty,
przetargu
Przetarg wygrany
Przetarg przegrany
Oferta robocza
Oferta podpisana przez
upoważnione osoby
Potwierdzenie złożenia
oferty
Aktualna wiedza o stanie
oferty.
Ustalenie treści umowy i
jej
akceptacja
przez
osoby upoważnione z obu
stron. Terminy i formy
przekazywania wyników,
osoby do kontaktów, kary
umowne itp. Koniec
procedury.
a) akceptacja, zamknięcie
sprawy.
Koniec
procedury.
b)
uruchomienie
procedury odwoławczej.
Tabl. 12. Procedura rozliczenie wyjazdu/delegacji
Odpowiedzialny
Zainteresowany,
przełożony
Wejście
Rachunki poniesionych
kosztów tj. za przejazdy,
wyżywienie, inne
Działania
Rozpisanie
kosztów
delegacji na stosownym
formularzu.
Zainteresowany
Podpisany
wypełniony
formularz delegacji
Rozliczenie
finansowe
delegacji, kasa
Wyjście
Wypełniony
i
poświadczony w miejscu
pobytu
formularz
delegacji,
podpis
Kierownika
Koniec procedury.
Tabl. 13. Procedura promocji osiągnięć IŁ
Odpowiedzialny
Zainteresowane zakłady,
DSM
Wejście
Wybór osiągnięć IŁ,
które będą promowane
Działania
Wybór sposobu promocji
(prasa, radio, telewizja,
wystawy,
Internet,
wystąpienia
pracowników
na
konferencjach)
Zainteresowany
DSM
Zainteresowani klienci
Zbieranie kontaktów od
osób zainteresowanych
współpracą
z
IŁ,
produktami IŁ
zakład,
42
Wyjście
Przygotowanie
materiałów
promocyjnych.
W
przypadku
wystaw:
plakaty,
foldery
reklamowe, stanowisko
wraz
personelem.
Oprawa
artystyczna.
Artykuły promocyjne w
prasie, audycje w radio i
telewizji.
Lista kontaktowa.
Koniec procedury.
Tabl. 14. Procedura: zakup czasopism krajowych i zagranicznych ze środków
przeznaczonych na bibliotekę
Odpowiedzialny
Dyrekcja
OIN
OIN, Dyrekcja, Komisja
DGA, OIN, DF
Wejście
Potrzeby
Informacja przesłane do
pracowników, zakładów
Lista z propozycjami
zakładów
Działania
Przyznawanie środków
Wybór
potencjalnej
literatury do zakupów
Zbiorcza analiza potrzeb
Ostateczna lista literatury
zaakceptowanej
do
zakupów
Przetarg na prenumeratę
czasopism
Wyjście
Decyzja
Lista z propozycjami
zakładów
Ostateczna lista literatury
zaakceptowanej
do
zakupów
Wybór firm. Podpisanie
stosownych umów.
Koniec procedury.
Książki są kupowane na indywidualne zgłoszenia pracowników Instytutu.
Tabl. 15. Procedura korzystania z biblioteki i czytelni naukowej IŁ-PIB
Odpowiedzialny
Kierownik
OIN,
pracownik biblioteki
Wejście
Regulamin
biblioteki
Naukowej w IŁ
Wypożyczenie
a) do czytania na
miejscu;
b)
wypożyczanie
indywidualne;
c)
wypożyczanie
międzybiblioteczne.
Potrzeba
uzyskania
dostępu do stosownej
literatury.
Działania
Wypożyczenie
Założenie
konta
w
systemie komputerowym
obsługi biblioteki.
Obciążenie konta osoby
wypożyczającej.
Uzyskanie logina i hasła
do zewnętrznych baz
danych.
Wyjście
Literatura zgodnie z
potrzebami
osoby,
jednostki upoważnionej
do
korzystania
z
biblioteki.
Koniec
procedury.
Tabl. 16. Procedura obiegu dokumentów
Odpowiedzialny
Kancelaria
ogólna,
zainteresowani,
Wejście
Korespondentki
wewnętrzne
Działania
Przekazanie informacji w
IŁ
Kancelaria ogólna
Pisma zewnętrzne
Przychodzące
Pismo
zewnętrzne
wychodzące, dekretacja.
Instrukcja kancelaryjna.
W Instytucie obowiązuje
bezdziennikowy system
rejestracji spraw oparty
na rzeczowym wykazie
akt. Przykładowy znak
sprawy Z-10-0841 2/05
Wiadomość
Przekazanie informacji
do IŁ
Przekazywanie
informacji poza IŁ
Kancelaria
ogólna,
zainteresowana komórka
Zainteresowani
Przekazywanie
informacji
innymi
kanałami np. telefon,
e-mail, strona WWW
Wyjście
Korespondentki
wewnętrzne
potwierdzenie
Pismo skierowane do
właściwej komórki
Pismo
wysłane
do
właściwej
organizacji
przez właściwą firmę i
we właściwy sposób
(poczta, kurier, polecony,
priorytet itp.)
Wiadomość skierowana
do odbiorców
Tabl. 17. Procedura uzyskanie stopnia doktora
Odpowiedzialny
Zainteresowany
Rada Naukowa
Wejście
Spełnienie
warunków
formalnych.
Pomysł na temat i tezy
Działania
Konsultacje robocze z
potencjalnym
promotorem,
ustalenie
43
Wyjście
Zgoda,
modyfikacja
tematu
lub
jego
odrzucenie
Zainteresowany,
potencjalny promotor
Zainteresowany,
Jednostka
mająca
uprawnienia
do
przeprowadzenia procesu
doktoryzacji,
Rada
Naukowa, promotor,
Zespół opiniujący
Zainteresowany,
potencjalny promotor
Rada Naukowa, zespół
opiniujący,
zainteresowany
Zainteresowany,
promotor, RN
Zainteresowany,
Jednostka
mająca
uprawnienia
do
przeprowadzenia procesu
doktoryzacji
Rada Naukowa
pracy
doktorskiej,
propozycja
osoby
prowadzącej (promotor)
Temat, tezy, pytania
badawcze
pytań badawczych
Przygotowanie
do
wszczęcia
przewodu
doktorskiego
Wszczęcie
przewodu
doktorskiego i formalne
wyznaczenie promotora
Zaawansowanie
doktorskiej
Zakończenie
pisania
pracy doktorskiej
Złożenie pracy
Ocena
kompletności
pytań badawczych
Wyznaczenie
recenzentów
studia
Egzaminy
przedmiot
kierunkowy język obcy,
przedmiot dodatkowy ?
Rozprawa
doktorska,
Ogłoszenie w prasie
Publiczna obrona pracy
doktorskiej
Zdane
egzaminy,
przyjęcie
rozprawy
doktorskiej
i
dopuszczenie
jej
do
publicznej obrony
Przyjęcie
publicznej
obrony
rozprawy
doktorskiej
Obroniona
doktorska
Nadanie stopnia doktora
Wniosek o formalne
wszczęcie
przewodu
doktorskiego,
wydanie
opinii
przez
Zespół
Opiniujący,
wszczęcie
przewodu doktorskiego,
obrona
rozprawy
doktorskiej.
Spełnienie
warunków
formalnych
(życiorys,
publikacje,
temat
rozprawy, oświadczenie
promotora, o co najmniej
40%
zaawansowaniu
pracy.
Dane
potrzebne
do
pisania pracy
Praca doktorska
Wiedza,
doktoranckie
rozprawa
pracy
Formalne
wszczęcie
przewodu doktorskiego i
wyznaczenie promotora,
pisanie pracy doktorskiej
Koniec procedury.
4.7 Wnioski
Poniżej przedstawiono propozycję zmian, które mogą przyczynić się do poprawy
kreatywności i innowacyjności w Instytucie Łączności.
1. Potrzeba weryfikacji, ujednolicenia i uzupełnienia procedur w celu uzyskania
certyfikatów jakości dla całego IŁ-PIB.
2. Brak procedur wspomagających procesy operacyjne dotyczące pozyskiwania prac.
Np. Brak serwera zawierającego (wzory umów, umów konsorcjalnych, listów
intencyjnych, pism ma różne okazje, osiągnięć jednostki zaakceptowanych przez
osoby odpowiedzialne), do którego można sięgać przez sieć Internet.
3. Brak osób w IŁ znających bardzo dobrze poszczególne programy finansowania nauki
(są w IŁ specjaliści od nielicznych np. od POIG).
4. Brak bazy wiedzy o kontrahentach, jednostkach i osobach, z którymi współpracujemy.
Taką wiedzą na ogół dysponują osoby bezpośrednio zaangażowane we współpracę.
5. Brak bazy wiedzy o konkurencji i realizowanych przez nią projektach.
6. Brak operacyjnej bazy wiedzy o prowadzonych i wnioskowanych projektach,
potrzebna jest nie tylko informacja, że projekt jest prowadzony i przez kogo i dla kogo,
44
terminy realizacji i jego wartość (wiedza strategiczna), ale bardziej dokładna, z kim
się kontaktujemy, w jakie fazie jest projekt, jakie są problemy itp.
7. Potrzeba poprawy zarządzania stronami internetowymi zakładów w celu lepszej
promocji możliwości i dorobku IŁ-PIB.
8. Uproszczenie procedur np. Formularz wniosku na prace statutowe (MS Excel) jest
nieprzyjazny dla użytkownika, a jego poprawne wypełnienie jest sztuką;
9. Utworzyć bazę dobrych praktyk – projektów, na których mogą się wzorować inni.
10. Usprawnić obieg dokumentów. Często dokument dociera do odbiorcy bardzo późno i
nie ma czasu na wypracowanie właściwego stanowiska.
11. Poprawić zarządzanie wersjami dokumentów, szablonów – często jest stosowane
nadpisywanie, które powoduje, że pracujemy na różnych dokumentach.
12. Unowocześnić komputerowe narzędzia badawcze i administracyjne wykorzystywane
w IŁ-PIB.
13. Poprawić proporcje pomiędzy pracą merytoryczną a nie merytoryczną pracowników
naukowo-badawczych (aktualnie jest coraz większa tendencja do powiększania tego
drugiego obszaru).
14. Zwiększyć możliwości rozwoju zawodowego pracowników.
15. Poprawić relację pomiędzy komórkami funkcjonalnymi a merytorycznymi (czasami
pojawia się problem, kto jest dla kogo).
16. Zapewnić prawidłową ochronę istotnych informacji stanowiących tajemnicę firmy.
17. Procedura monitorowania dochodów i wydatków daje wynik z opóźnieniem nawet
jednego miesiąca. Trudno w takiej sytuacji kontrolować na bieżąco koszty w
zakładach.
18. Brak opisu strategicznej procedury budowy planów sprzedaży (ponadto są zmieniane
zasady po kilku miesiącach).
19. Optymalizacji procesów może obok przeglądu pomóc ankietyzacja. Inaczej pewne
problemy wyglądają z poziomu kadry zarządzającej a inaczej z poziomu pracowników.
20. Brak procedur oceny jednostek funkcjonalno-obsługowych. Nie są ewidencjonowane
przypadki niewłaściwe wykonania usług.
4.8 Tematyka proponowanej rozprawy doktorskiej
Tytuł roboczy „Wpływ procesów i procedur funkcjonujących w jednostkach naukowobadawczych na ich kreatywność i innowacyjność oraz metody ich udoskonalania”.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wprowadzenie: cel, tezy doktoratu
Rola procesów w organizacjach i ich jakość
Opis procesów, procedur i narzędzia komputerowe je wspomagające
Procesy w jednostkach naukowo-badawczych i szkołach wyższych i ich specyfika
Wykorzystanie ankietyzacji do ulepszenia procesów w organizacji
Metody badań ankietowych
Metodyka opracowywania ankiet i uzyskanych wyników
(statystyczne, wnioskowanie statystyczne, metody zaawansowane- teoria decyzji dla
zbiorów dyskretnych)
8. Wpływ otoczenia (narzędzia, systemy IT, działy funkcjonalno obsługowe) na
kreatywność pracowników naukowo badawczych
9. Podsumowanie, wnioski
10. Bibliografia
45
Bibliografia
Publikacje wynikłe z pracy statutowej w 2009 roku:
Książki (autorstwo lub redakcja):
[1] Kleer J., Galwas B., Wierzbicki A.P., red. (2009) Rola nauki w myśleniu o przyszłości.
Komitet Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa, ISBN-978-8361236-08-5 (redakcja książki oraz jeden rozdział szczegółowy, patrz niżej)
[2] Kleer J., Mączyńska E., Wierzbicki A.P., red. (2009) Co ekonomiści myślą o przyszłości.
Komitet Prognoz “Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Polskie Towarzystwo
Ekonomiczne, Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, Warszawa, ISBN978-83-61236-05-4 (redakcja książki oraz jeden rozdział szczegółowy, patrz niżej)
Rozdziały w książkach:
[3] A.P. Wierzbicki (2009) Futurologia a nauka. W Kleer J., Galwas B., Wierzbicki A.P., red.
Rola nauki w myśleniu o przyszłości. Komitet Prognoz “Polska 2000 Plus” przy
Prezydium PAN, Warszawa, str. 11-126
[4] A.P. Wierzbicki (2009) Wizja roku 2050 a dynamika zmian kapitalizmu. W Kleer J.,
Mączyńska E., Wierzbicki A.P., red. Co ekonomiści myślą o przyszłości. Komitet Prognoz
“Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, Warszawa, str. 240-262
[5] A.P. Wierzbicki (2009) Metafizyka naturalizmu fundamentalnego. W. A. Motycka (red.)
Nauka a metafizyka, Wydawnictwa IFiS PAN, Warszawa (w druku)
Artykuły:
[6] A.P. Wierzbicki (2009) Edukacyjne i kulturowe wyznaczniki rozwoju i kreatywności:
ogólne aspekty interdyscyplinarne. Przyszłość: Świat, Europa, Polska. 2009: 1: 78-87
[7] J. Granat, A.P. Wierzbicki (2009) Inżynieria wiedzy – nowy obszar badawczy Instytutu
Łączności. Telekomunikacja i Techniki Informacyjne, 3-4: 108-116
Referaty na konferencjach międzynarodowych:
[8] A.P. Wierzbicki (2009) Socio-Economic Challenges From and For Future Internet.
International Conference on Decision Support for Telecommunications and Information
Society, Coimbra, Portugal, September 4-7, 2009
Referaty na konferencjach krajowych:
[9] C. Chudzian, E. Klimasara, J. Sobieszek, A.P. Wierzbicki (2009) Analiza tekstu i
inżynieria ontologiczna w telekomunikacji i wspomaganiu prac badawczych. XXV
Krajowe Sympozjum Telekomunikacji, Warszawa, wrzesień 2009. Publikowane także w
formie CD ROM przez Przegląd Telekomunikacyjny i Wiadomości Telekomunikacyjne,
SIGMA NOT, Warszawa 2009, nr 8-9, s. 1041-1050.
Przewidywane pięć do sześciu innych publikacji, ale ze względu na opóźnienia procesu
publikacji zaliczone one będą do wyników 2010 roku.
Inna cytowana literatura:
[10] Naisbitt J. (1982) Megatrends. Ten New Directions Transforming Our Lives. Warner
Books, Nowy Jork
[11] Berners-Lee, T., Fischetti, M. (1999) Weaving the Web. Harper, San Francisco
[12] Vogelstein, F. (2009) Great Wall of Facebook: The Social Network's Plan to Dominate
the Internet — and Keep Google Out. Wired Magazine, Issue 17.07
[13] Chudzian C. (2009) Collaboratively Sharing Knowledge Artifacts with PrOnto
Framework. 8th International Conference on Decision Support for
Telecommunications and Information Society, Coimbra, Portugal
[14] Sobieszek J. (2009) Building Ontologies for Personal Knowledge Acquisition. 8th
International Conference on Decision Support for Telecommunications and
Information Society, Coimbra, Portugal
46
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
Churchill G. A. (2002) Badania marketingowe Podstawy Metodologiczne. PWN
Gacoń D. (2009) Prezentacja „Pomorska Sieć Szerokopasmowa – inwentaryzacja
infrastruktury szerokopasmowej”, Gdańsk, 19 maja 2009.
Grzegorek J., Wierzbicki A.P.: (2009) New Statistical Approaches in the Systemic
Analysis of Regional, Intra-Regional and Cross-Regional Factors of Information
Society and Economic Development; the Case of Mazovia, Quo Vadis Mazovia, to
appear.
PN:EN ISO 9001 (2009) Systemy zarządzania jakością - Wymagania.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 24 lipca 2009 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie kryteriów i trybu przyznawania oraz
rozliczania środków finansowych na działalność statutową.
Zarządzenie Nr 12 Dyrektora Instytutu Łączności z dnia 10 maja 2005 w sprawie:
wprowadzenia “Instrukcji obiegu i kontroli dokumentów finasowo-księgowych wraz z
Aneksem Nr 1 z dnia 28.12.2007 do Zarządzenia Nr 12 Dyrektora Instytutu Łączności
z dnia 10 maja 2005 r.
Wierzbicki A.P. (2007) The problem of objective ranking: foundations, approaches
and applications (6th International Conference on Decision Support for
Telecommunications and Information Society (DSTIS), Abstracts, Warsaw, 18 - 20
July 2007) 2007, p. 35.
Wierzbicki A.P., Nakamori Y. (2006) Creative Space. Models of Creative Processes
for the Knowledge Civilization Age. Springer Verlag, Berlin-Heidelberg 2006
Wierzbicki A.P., Nakamori Y. (Eds., 2007): Creative environments. Issues of
creativity support for the knowledge civilization age. Springer - Verlag, Berlin
Heidelberg, 509 p.
Wiśniewska M. (2000) Droga przedsiębiorstwa do uzyskania certyfikatu ISO 9000.
Praktyczny poradnik menadżera, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk
Wawak S. (2004) Zarządzanie jakością: teoria i praktyka, Onepress, Gliwice
www.iel.waw.pl
www.itl.waw.pl
intranet.itl.waw.pl/p/iso/
47
Załącznik
Płyta CD-ROM zawiera:
• Wersję elektroniczną opracowania.
• Ankietę opracowaną dla Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej.
• Artykuły traktowane, jako wyniki pracy statutowej.
48