system wartości pseudokibiców w świetle badań własnych

Zawartka Marek. System wartości pseudokibiców w świetle badań własnych. Wybrane problemy = Humanistic values of
hooligans in the eyes of the own research. Selected problems. Journal of Health Sciences. 2014;4(13):394-409. ISSN 14299623 / 2300-665X.
http://ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/2014%3B4%2813%29%3A394 -409
http://journal.rsw.edu.pl/index.php/JHS/article/view/2014%3B4%2813%29%3A394 -409
https://pbn.nauka.gov.pl/works/559985
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.17629
DOI: 10.5281/zenodo.17629
The former journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).
© The Author (s) 2014;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium,
provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 1.12.2014. Revised: 12.12.2014. Accepted: 29.12.2014.
SYSTEM WARTOŚCI PSEUDOKIBICÓW W ŚWIETLE
BADAŃ WŁASNYCH. WYBRANE PROBLEMY
HUMANISTIC VALUES OF HOOLIGANS IN THE
EYES OF THE OWN RESEARCH. SELECTED
PROBLEMS
Marek Zawartka
Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
Słowa kluczowe: wartości, pseudokibice, agresja
Key words: values, hooligans, aggression
Streszczenie
Współczesnemu sportowi, mimo niepodważalnych i niewątpliwych walorów
towarzyszą patologiczne problemy związane z przemocą i niepohamowaną agresją. Taki stan
w polskim sporcie funkcjonuje od wielu lat i wzbudza coraz głośniejszą dezaprobatę
społeczeństwa. Z pozytywnie ocenianego ruchu kibicowskiego wyodrębniły się nieformalne
grupy pseudokibiców, zwanych także „szalikowcami” (np. „ultras” i „hools”) zorganizowane
na wzór agresywnych bojówek.
Celem podjętych badań empirycznych było przedstawienie katalogu norm i wartości
wyznawanych i przestrzeganych przez subkulturę „szalikowców”. Istotnym było również
zdefiniowanie zmian badanych norm i wartości wybranej grupy pseudokibiców w okresie
pięcioletnim.
W opracowaniu przedstawiono podstawowe wyniki badań własnych nad normami
i wartościami polskich pseudokibiców piłki nożnej w okresie od 2008 do 2013 roku.
W dwuetapowym procesie badawczym zastosowano zarówno metodę panelu ekspertów jak
394
również badania ankietowe. Badania ankietowe zostały przeprowadzone na losowo wybranej
grupie 331 fanów drużyn piłkarskich z terenu województwa śląskiego i małopolskiego.
Z wyników badań empirycznych wynika, iż wartością najważniejszą dla badanych grup
pseudokibiców jest ulubiony klub, drużyna będąca reprezentantem lokalnej społeczności.
Cenionymi wartościami są: odwaga, twardość, umiejętność walki i gotowość do jej
podjęcia, lojalność w obrębie grupy, gotowość do wyrzeczeń dla ulubionych barw.
Pozytywnie oceniana jest również umiejętność „radzenia sobie”, po prostu cwaniactwo
i spryt, a także demonstrowanie agresywnej, dominującej postawy.
Abstract
Contemporary sports, despite irrefutable and undeniable values accompanied by
pathological problems associated with violence and unbridled aggression. Such a conjuncture
in Polish sports operates for many years and attracts more and louder disapproval of society.
With positively assessed the movement of fans there are now an informal groups of hooligans,
also called "football hooligans" (eg. "Ultras" and "hools") organized on the model of
aggressive militia.
The aim of the empirical research was to present a catalog of norms and values
followed by subculture "football hooligans". Was also important to define changes, study
norms and values of a selected group of hooligans in the five-year period.
The paper presents the main results of the study on the norms and values of Polish
football hooligans in the period from 2008 to 2013. In a two-stage research process using both
the method of the expert panel as well as surveys. The survey was conducted on a randomly
selected group of 331 fans of football teams from the area of Silesia and Lesser Voivodeship.
From the results of empirical research shows that the most important value for the
studied groups of hooligans is a favorite club team which is representative of the local
community.
Respected values are: courage, hardness, fighting ability and willingness to take it,
loyalty within the group, willingness to make sacrifices for the selected colours. Is also
positively assessed the ability to "cope", simply cunning and cleverness, as well as
demonstrating aggressive, dominant attitude.
Wprowadzenie
Współczesnemu sportowi, niestety zwłaszcza tym jego dziedzinom, które gromadzą na
widowniach olbrzymie tłumy, towarzyszy zjawisko chuligaństwa stadionowego i związana
z nim agresja. Pod koniec ubiegłego wieku wystąpiły zagrożenia dla imprez masowych
sportowych. Na trybunach swoje miejsce zajęli najbardziej radykalni i agresywni chuligani,
tworząc struktury przypominające faszystowskie bojówki sprzed II wojny światowej; zasiali
strach; stali się zagrożeniem dla ładu i porządku publicznego. Zjawisko to przybiera coraz to
większe rozmiary, a w związku z tym pociąga za sobą coraz to większe zagrożenia. Mówi się
o „chuligaństwie stadionowym”, choć problem ten już od dawna nie dotyka jedynie
stadionów. Zjawisko to swoim zasięgiem dotyka również dworce kolejowe, pociągi, ulice,
a także całe dzielnice miast. Najbardziej agresywni chuligani nie ograniczają się jedynie do
meczów piłki nożnej, ujawniają się także na zawodach żużlowych czy podczas meczów
koszykówki. Wraz z ekscesami pseudokibiców wzrasta poziom napaści, zabójstw i rannych
policjantów (Sahaj 2002).
Próby wyjaśnienia fenomenu „agresywnych trybun” są podejmowane głównie przez
socjologów sportu i psychologów. Historycznie najstarszą koncepcją jest tzw. teoria „zarazy”
oparta na psychologicznej koncepcji zachowania się tłumu Gustawa Le Bona. Autor zwraca
395
uwagę na to, że ludzie w tłumie porzucają swoją indywidualność i racjonalność na rzecz
umysłu kolektywnego (Rathus 2004), co określić można jako prawo jedności umysłowej
charakteryzujące się tym, iż uczucia i myśli tłumu mają jeden kierunek, ulegający częstym
zmianom pod wpływem sytuacji zewnętrznej. Są przesadne, skrajne, występuje przy tym brak
tolerancji dla poglądów innych niż własne. Na ogół poziom intelektualny tłumu jest niższy od
inteligencji poszczególnych jednostek, które go tworzą. W tłumie uczucia i idee rozchodzą się
z dużą szybkością, w związku z zanikaniem u jego członków świadomości własnego „ja” i
podatnością na sugestię. Tym samym według tej teorii jednostka będąc w anonimowym
tłumie podlega procesom wzajemnej stymulacji lub popada w stan hipnotycznego
podniecenia, które wymusza określone odczucia, bodźce oraz działania. Uczestnicy tłumu
doświadczają tym samym deindywiduacji - stanu ograniczonej świadomości i spadku troski o
własny wizerunek w oczach innych. Wiąże się to również z utratą normalnej kontroli nad
zachowaniem i wzrostem impulsywności oraz patologiczności popełnianych czynów.
Jak można zauważyć tłum ma zgubne właściwości: potrafi jednostki intelektualnie i
moralnie paraliżować, ubezwłasnowolniać, ściągnąć do poziomu, jeśli nie animalnego, to w
każdym razie znacznie niższego niż jednostka reprezentuje sama w sobie, wyizolowana z
kontekstu stadionowego czy ulicznego. Nawet ponad przeciętna inteligencja nie stanowi
zabezpieczenia przed destruktywnym wpływem tłumu, a już szczególnie tłumu na stadionie
sportowym lub w jego okolicach.
Umasowienie zjawiska kibicowania rozluźniło pierwotne więzi i normy dotychczas
determinujące zachowania uczestników tej subkultury (Dudała 1998). Rozluźnienie, które
swoimi korzeniami zaczęło być coraz bardziej odległe od Kubertenowskiego postrzegania idei
sportu. A sport, no cóż zaczął przyjmować oblicze Orwellowskiego przekazu, który
informuje, że „poważny sport nie ma nic wspólnego z fair play. Jest on powiązany z
nienawiścią z zazdrością, z chełpliwością, z pogardą dla wszystkich zasad, a także z
sadystyczną przyjemnością oglądania przemocy. Innymi słowy, sport to wojna – tyle, że bez
strzałów”. Wojna nie na strzały stała się domeną kibiców zbierając rok rocznie coraz bardziej
krwawe żniwo.
Cel pracy
Celem badań było określenie stanu preferowanych grup wartości przez członków
subkultury szalikowców i ich diagnoza pod kątem zmian w okresie piecioletnim.
Materiał i metody
W badaniu jako metodę gromadzenia materiału empirycznego zastosowano sondaż
diagnoistyczny. Do pomiaru wartości posłużono się „Skalą Oceny Wartości” F.
Kozaczuka, której dopełnieniem był kwestionariusz ankiety.
Grupą poddaną badaniu byli kibice (pseudokibice), którzy deklarowali, że są aktywnymi
uczestnikami widowni sportowych.
Wyniki
Charakterystyka badanej populacji
Badaniami objęto 180 zdeklarowanych szalikowców w roku 2008 i 151 w 2013r.
z terenu województwa śląskiego i małopolskiego, którzy stwierdzili, że „kibicują” takim
drużynom jak: GKS Katowice, Zagłębie Sosnowiec, Ruch Chorzów, Polonia Bytom, Górnik
Zabrze, Wisła Kraków, Cracovia, Piast Gliwice.
Z analizy uzyskanych danych wynika, że grono respondentów stanowili jedynie
pseudokibice płci męskiej, co w swojej ogólności oddaje istniejącą w tym zakresie
prawidłowość badanego środowiska subkultury szalikowców.
396
Wśród przebadanych, w 2008 r najbardziej liczną i aktywną grupę stanowili fani
w wieku 15-20 lat (43,3% badanej populacji). Drugą pod względem liczebności warstwę
tworzyli starsi kibice z przedziału wiekowego 21-29 lat (41,1% badanych). Natomiast ostatnią
najmniej liczną kategorią byli szalikowcy powyżej 30 roku życia (15,6% badanej
populacji).W 2013 r najbardziej liczną zbiorowość stanowili fani w wieku 21-29 lat (54,4%
badanych) a dopiero potem byli to pseudokibice w wieku 15-20 lat i starsi szalikowcy po 30tym roku życia.
Omawianą populację z 2008 r. tworzyli przede wszystkim kawalerowie (56,1%
badanych). Tym niemniej zauważyć należy, że mimo globalnie młodego wieku wśród
respondentów znaczny odsetek z nich, to jest co piątą osobę, stanowili pseudokibice, którzy
zawarli już związek małżeński. Również należy zwrócić uwagę, że w przebadanej grupie 26
respondentów żyło w nieformalnym związku, co stanowiło 14,4% uczestników badania bądź
było rozwodnikiem (5%) lub wdowcem (2,8%) przebadanych. Natomiast wśród badanych
z 2013 roku zaobserwować można wzrost odsetka pseudokibiców, którzy nie zawarli związku
małżeńskiego, w porównaniu z rokiem 2008, co daje prawie 4-punktową różnicę procentową.
W przebadanej grupie zmniejszyła się liczba 26 osób do 19, które żyją w nieformalnym
związku, co stanowi 12,6% uczestników badania. Zmniejszyła się również liczba
rozwiedzionych i wdowców, co odpowiednio daje 4 i 1,3% przebadanych w porównaniu
z rokiem 2008.
Przeprowadzona analiza wykształcenia respondentów wskazuje, że badani szalikowcy
w 2008 roku to ludzie charakteryzujący się niskim poziomem wykształcenia i że dominują
wśród nich głównie osobnicy posiadający wykształcenie zawodowe 39,4%. Natomiast w 2013
r. w porównaniu do 2008 roku daje się zauważyć znaczącą zmianę w poziomie wykształcenia.
W tym przypadku największą grupę stanowią respondenci z wykształceniem średnim –
33,8%, co stanowi prawie 9 punktową różnicę w analizowanych latach. Również
pseudokibiców z wykształceniem wyższym jest więcej niż w roku 2008. Ich odsetek wzrósł
z 10,1% do 15,9%. Powyższa sytuacja może mieć związek ze zwiększającym się przez
ostatnie lata wskaźnikiem skolaryzacji dla Polski tudzież podniesieniem się wieku
„przeciętnego” pseudokibica. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że grupę szalikowców przede
wszystkim tworzą ludzie młodzi to niejako w uzupełnieniu gromadzonych danych zapytano
respondentów o ich aktywność zawodową i edukacyjną w momencie realizowanego badania.
Dokonując oceny wskazanej zmiennej okazało się, że w 2008 roku 88 badanych (48,9%
z populacji) deklarowało, że nadal kontynuuje naukę - czy to jako uczeń technikum 13,3%,
czy też jako uczeń liceum (2,8%) bądź uczeń zasadniczej szkoły zawodowej (5%) lub jako
student (17,2%). Warto jednocześnie zauważyć, że pozostała część osób niezwiązana wtedy
aktywnie z podnoszeniem swojego wykształcenia nie była zupełnie bierna w życiu. Bowiem
albo, pracowała dorywczo (16,7% respondentów) albo miała stałą pracę (19,4% badanych).
Brak pracy natomiast deklarowało wówczas 27 osób, co stanowiło 15% przebadanej grupy.
Analizując natomiast aktywność zawodową i edukacyjną szalikowców z 2013 roku można
stwierdzić, iż ogólna liczba tych którzy nadal kontynuowali naukę nieznacznie spadła
w porównaniu z 2008 roku. Należy zwrócić uwagę, że najbardziej obniżyła się liczba kibiców
będących uczniami techników i szkół zawodowych. W przypadku kibiców będących uczniami
szkół gimnazjalnych i studentów można powiedzieć, iż nic pod względem struktury
odpowiedzi, z 2013 i 2008 roku nie zmieniło się. Natomiast zdecydowanie bo aż o 5 punktów
procentowych wzrosła liczba kibiców uczących się w liceum. W odniesieniu do aktywności
zawodowej pozostałych respondentów odnotowano wzrost liczby pseudokibiców pracujących
dorywczo (w 2008 – 16,7%; w 2013 – 19,9%) oraz tych mających stałą pracę (w 2008 roku –
19,4; w 2013 roku- 21,9). Natomiast jeśli chodzi o kibiców deklarujących, że są osobami
397
bezrobotnymi zaobserwowano niewielki przyrost w tej kategorii osób (o około 0,9 punktu
procentowego).
Z uzyskanych wypowiedzi od ankietowanych osób wynikało, że 84% szalikowców
zarówno w 2008 roku jak i w 2013 wychowywało się w rodzinie pełnej.
Struktura i hierarchia wartości uznawana przez pseudokibiców w ich życiu
Według Cz. Matusewicza wybór zachowania jest „determinowany uznawaną
wartością pełniej niż określoną postawą” (Matusewicz 1975). Dlatego przewidywalność
ludzkich zachowań powinna być oparta bardziej na wiedzy o wartościach niż na wiedzy
o postawach. Ponadto zachowanie zmierzające do realizacji określonego celu nasycone jest
wartością i poprzez nią uzyskuje walor dóbr. Wskazanie celu zachowania odkrywa zarazem
sens i wskazuje wartość. Jednocześnie wartości motywują ludzi do określonych zachowań
i bardzo często utożsamiane są z celami, które jednostka zamierza osiągnąć. Dlatego
zachowanie jednostek można wyjaśnić przez pryzmat dążenia do realizacji konkretnych
cenionych obiektów. Wartości są jednocześnie kryterium samooceny, jak i narzędziem
poznawczym oceny świata, formą ustosunkowania się do rzeczywistości, by móc ją
zrozumieć i racjonalnie w niej funkcjonować.
Należy dodać, że każda wartość jest przez jednostkę poddawana indywidualnej
interpretacji, co uzasadnia istnienie osobistych systemów wartości i ich organizacji,
uhierarchizowania. Jeżeli podmiot działający bardziej preferuje jakąś wartość nad pozostałe,
oznacza to, że zajmuje ona wyższą pozycję w hierarchii. Dlatego wartości o wyższej pozycji
są istotnym źródłem wskazówek postępowania jednostek.
Biorąc powyższe pod uwagę realizując przyjęty plan badawczy, za F. Kozaczukiem
przedstawiono respondentom do oceny grupę 40 wybranych wartości należących do różnych
kategorii obiektów, zarówno znaczeniowo blisko ze sobą spokrewnionych, np. miłość
i przyjaźń, wiedza i wykształcenie, jak i też odległych czy przeciwstawnych sobie, np. rozwój
duchowy a zabezpieczenie bytu, dobro moralne a dobro materialne (Kozaczuk 2006). W ten
sposób poszukiwano odpowiedzi, czy wśród szalikowców istnieje podobny system wartości.
Jednocześnie chcąc bardziej dogłębnie zdiagnozować powyższą sytuację spośród
zaprezentowanych wartości kazano respondentom wybrać z listy pięć wartości i uszeregować
je, ich zdaniem według skali ważności.
W 2008 roku badani, jak to wynika z danych zawartych w tabeli 11, na pierwszym
miejscu wśród cenionych przez siebie wartości ulokowali „godność osobistą” i „szacunek”.
Takiego wyboru dokonał, co dziesiąty respondent. Wśród wartości wskazanych przez
szalikowców wysoko uplasowała się także praca zawodowa za którą opowiedziało się 9,4%
badanych oraz ”władza”, ”prawda” i „dobra materialne” , które równo oceniło po 7,2% .
Badania porównawcze przeprowadzone w 2013 roku ujawniły, iż wyznawane przez
ankietowanych kibiców wartości nieco się zmieniły. Przede wszystkim zmniejszyła się liczba
respondentów wskazujących na pierwszym miejscu wartość jaką jest „godność osobista”.
Natomiast dla ankietowanych w 2013 roku kibiców najcenniejsza była „przyjaźń”
i „patriotyzm”. Co ważne prawie dwukrotnie wzrosła liczba ankietowanych, dla których
najważniejsza jest „rodzina” i „zdrowie”. W uznawanej hierarchii wartości wysoko cenione są
także te, które rodzajowo mieszczą się w kategorii tzw. wartości prestiżowych (władza,
uznanie wśród ludzi - szacunek). Ogólnie można stwierdzić, że zarówno w 2008 jak i 2013
roku wśród szalikowców dominowały wartości o charakterze hedonistycznym. Incydentalnie
występowały natomiast wartości związane z wartościami moralnymi (dobroć, honor, pokój,
prawdomówność, rzetelność, uczciwość, życzliwość) i religijnymi.
1
W tabelach 1-3 zawarto tylko te wartości, które zostały wskazane przez respondentów w 2008 lub 2013 roku.
398
Tab. 1. Wartość, „która jest na pierwszym miejscu w życiu”
% odpowiedzi
Lp.
Kategorie odpowiedzi
2008
2013
2,8
6,0
1. Rodzina
5,0
4,0
2. Radość życia
2,8
7,3
3. Wygodne życie
2,8
7,9
4. Wolność osobista
2,8
6,0
5. Życie towarzyskie
10,0
6,6
6. Szacunek
2,8
2,6
7. Zabezpieczenie bytu
0
2,0
8. Pokój
0
8,6
9. Patriotyzm
0
2,6
10. Własny rozwój
0
6,0
11. Szczęście osobiste
0
2,0
12. Odnalezienie swojego miejsca na świecie
2,2
6,0
13. Zdrowie
7,2
6,6
14. Władza
11
7,9
15. Godność osobista
2,2
2,6
16. Zainteresowania
7,2
0
17. Prawda
Praca
zawodowa
9,4
0
18.
2,8
0
19. Pozycja społeczna
5,6
0
20. Samodzielność
2,8
0
21. Pomoc innym ludziom
2,8
0
22. Umiejętność współżycia z ludźmi
7,2
4,0
23. Dobra materialne
2,8
2,0
24. Wiara w Boga
Przyjaźń
5,6
9,3
25.
2,2
0
26. Mądrość
Suma
100
100
Wśród wartości wskazanych na drugim miejscu z rozkładu uzyskanych wyników
wywnioskować można, że w 2008 roku respondenci najczęściej wybierali te wartości, które
dotyczyły grupy wartości konsumpcyjnych (władza – 5%, wygodne życie-5,6%, dobra
materialne – 2,2%,) i wartości interpersonalnych ( miłość – 5,6%, radość życia – 5%, przyjaźń
– 4,4%, wolność osobista – 5%). Wysoko w rankingu tej kategorii szalikowcy plasowali
również wartości związane z wartościami adaptacyjnymi, tj. samodzielność i szczęście.
Zupełnie natomiast pomijali wartości religijne dotyczące wiary, Boga, miłości bliźniego,
życia wiecznego. W 2013 roku ankietowani na drugim miejscu w swoim życiu stawiali przede
wszystkim na „szczęście osobiste” – 8,6%, „przyjaźń” – 7,3% i „spokój wewnętrzny” –
7,3%.– szczegółowy rozkład zmiennej przedstawia tabela 2.
399
Tab. 2. Wartość, „która jest na drugim miejscu w życiu”
% odpowiedz
Lp.
Kategorie odpowiedzi
2008
2013
2,8
5,3
1. Rodzina
5,0
4,6
2. Radość życia
5,6
6,0
3. Wygodne życie
5,0
4,0
4. Wolność osobista
2,2
2,0
5. Pokój
2,2
2,0
6. Wykształcenie
5,0
6,6
7. Szacunek
2,8
2,6
8. Zabezpieczenie bytu
2,8
4,0
9. Zdrowie
5,0
5,3
10. Władza
2,8
0
11. Poznanie świata
7,2
6,0
12. Godność osobista
7,8
8,6
13. Szczęście osobiste
2,8
4,0
14. Odnalezienie swojego miejsca na świecie
2,2
2,2
15. Kultura
7,2
0
16. Pozycja społeczna
Samodzielność
2,2
2,2
17.
4,4
5,0
18. Pomoc innym ludziom
2,2
2,0
19. Umiejętność współżycia z ludźmi
7,8
7,3
20. Spokój wewnętrzny
5,6
6,6
21. Miłość
2,2
1,3
22. Dobra materialne
4,4
7,3
23. Przyjaźń
Mądrość
2,8
4,4
24.
0
3,3
25. Życie towarzyskie
0
5,3
26. Patriotyzm
0
1,3
27. Własny rozwój
0
2,0
28. Poznanie świata
0
2,6
29. Zainteresowania
Suma
100
100
Na trzecim miejscu kibice w 2008 roku w hierarchii swoich wartości ulokowali
„rodzinę”, „wolność osobistą” i „szacunek”, które to wartości łącznie uzyskały – 31,8%
wszystkich wyborów. Podobnie sytuacja przedstawiała się wśród respondentów z 2013r.
(szczegółowy rozkład zmiennej przedstawia tabela 3).
400
Tab. 3. Wartość, „która jest na trzecim miejscu w życiu”
% odpowiedzi
Lp.
Kategorie odpowiedzi
2008
2013
Rodzina
10,6
9,3
1.
Realizacja zadania życiowego
5,6
6,0
2.
Wolność osobista
10,6
8,6
3.
Własny rozwój
2,2
2,6
4.
Szacunek
10,6
13,1
5.
Zabezpieczenie bytu
5,6
5,3
6.
Władza
0
1,3
7.
Zdrowie
5,6
7,3
8.
Piękno
0,3
0,7
9.
2,8
2,6
10. Szczęście osobiste
5,6
3,3
11. Prawda
2,2
2,0
12. Kultura
2,2
3,3
13. Samodzielność
0
2,0
14. Patriotyzm
5,0
5,3
15. Pomoc innym ludziom
0
1,3
16. Godność osobista
Sprawiedliwość
2,8
1,2
17.
2,2
0,8
18. Spokój wewnętrzny
6,7
7,3
19. Miłość
2,2
2,0
20. Dobra materialne
5,0
3,3
21. Wiara w Boga
7,8
9,9
22. Przyjaźń
4,4
1,5
23. Mądrość
Suma
100
100
Wartości w życiu pseudokibiców dotyczące ich drużyny i klubu
Obok wartości osobowych, mających istotne znaczenie dla konkretnej jednostki, istnieją
wartości grupowe. To grupy ludzi i społeczeństwa nadają im określone znaczenie, uważają za
niezmiernie ważne. Te wartości, ponad personalne, którym grupy przypisują określoną rangę
i znaczenie tworzą system wartości danego kręgu osób. W tym kontekście w prowadzonym
badaniu poruszono również i tę kwestię wiążąc ją z kibicowaniem i byciem kibicem.
W pierwszej kolejności zapytano badanych, co według nich oznacza być
„prawdziwym kibicem”.
Z przeprowadzonej analizy zgromadzonego materiału w 2008 roku wynikało, że bycie
kibicem to przede wszystkim dopingowanie swojej drużyny, za czym opowiedziało się ponad
22% przebadanych. Wśród kolejnych wymienianych najważniejszych stwierdzeń w tym
względzie pojawiły się opinie wskazujące, że bycie prawdziwym kibicem, to noszenie
szalików i barw klubowych (16,1%), to bycie z drużyną w sytuacjach dobrych i złych (10%)
oraz systematyczne chodzenie na imprezy sportowe i udział w spotkaniach wyjazdowych
klubu (14,4%). Dla części respondentów w 2008 roku bycie kibicem kojarzyło się nie tylko
401
z żywiołowym dopingiem, wiernością drużynie, znajomością zawodników czy chodzeniem na
stadiony i podróżowaniem za klubem, lecz niszczeniem barw i szalików drużyny przeciwnej
(12,8%), a także udziałem w zadymach (13,9%).
Badania porównawcze przeprowadzone w 2013 roku potwierdziły, iż nadal dla
badanych szalikowców w byciu „prawdziwym” kibicem najważniejsze jest dopingowanie
drużyny (24,5%). W udzielanych wypowiedziach ankietowani szalikowcy kojarzyli bycie
„prawdziwym” kibicem z udziałem w zadymach (17,2%) - chcą bić kibiców innych drużyn i
tych, którzy wpadną im pod rękę. W imię świętej wojny za swoją drużynę, niszczą barwy i
szaliki drużyny przeciwnej (14,8%). Co siódmy uważa (13,9%), że jest to miłość i szacunek
do barw klubowych, jak również bycie z drużyną na dobre i złe , takiego zdania jest (13,7%).
Szczegółowy rozkład wypowiedzi przedstawia tabela 4.
Tab. 4. Co oznacza być kibicem?
L.p.
Kategorie odpowiedzi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Suma
Dopingowanie drużyny
Udział w zadymach
Bycie z drużyną na dobre i na złe
Szacunek do godła i barw klubowych
Znajomość wszystkich członków drużyny
Niszczenie barw, szalików drużyny przeciwnej
Chodzenie na mecze swojej drużyny
Bycie wiernym swojej drużynie
% odpowiedzi
2008
2013
22,8
24,5
13,9
17,2
10,0
13,7
16,1
13,9
5,0
3,3
12,8
14,8
14,4
7,3
5,0
5,3
100
100
Konsekwentnie badając podejście respondentów do kibicowania i bycia kibicem
zapytano biorących udział w badaniu czy są oni zainteresowani tradycją i historią klubu.
W większości badanych przypadków na tak zadane pytanie w 2008 roku otrzymano
odpowiedzi zdecydowanie twierdzące (37,2%) lub potwierdzającą takie stanowisko (34,4%).
Całkowity brak zainteresowania historią klubu i jego tradycją zaznaczyło wówczas 2,8%
badanych. W powyższej kwestii nie miało zdania 19 osób, co stanowiło 10,6% z ogólnej
liczby udzielających odpowiedzi. Porównując w 2013 roku odpowiedzi na to pytanie z tymi
z 2008 roku uwidacznia się stanowisko, z którego wynika, że respondenci z 2013 roku
w większości odpowiadają, iż są zdecydowanie zainteresowani zarówno tradycją jak i historią
klubu. Tylko jedna osoba udzieliła odpowiedzi negatywnej. Szczegółowy rozkład zmiennej
przedstawia wykres1.
402
0
Nie mam zdania
10,6
54,3
Tak
37,2
23,2
Raczej tak
Raczej nie
34,4
2013
21,8
15
2008
0,7
2,8
Nie
0
10
20
30
40
50
60
Wykres 1. Zainteresowanie tradycją i historią klubu
Badana grupa miała także możliwość dokonania w skali dziesięciostopniowej oceny
swojej „miłości do klubu”, „miłości do stadionu”, „miłości i oddania barwom klubowym”
oraz „miłości i oddania godłu”, które to elementy w kategorii wartości określają spójność
wewnętrzna grupy i decydują o ciągłości jej trwania.
Przeprowadzona analiza powyższych kwestii (patrz wykres 2.) ujawniła, że w 2008
roku w przypadku tzw. „miłości do klubu” respondenci w zdecydowanej większości
deklarowali pełne swoje oddanie w tym zakresie (41,1%). Do takiego stanowiska przychylała
się także grupa prawie 30% przebadanych, którzy ocenili na „9” swoje zaangażowanie w tym
względzie. Równie wysoko, bo na „8” miłość swoją do klubu oceniło 33 badanych (18,3%).
Podkreślić także należy, że najniższą oceną wystawioną sobie przez kibiców była nota równa
„5”, za którą opowiedziało się tylko 2,8% z przebadanej grupy. Jeśli chodzi o rok 2013 to
deklarowana miłość do klubu przez pseudokibiców spadła. Jest to o tyle zastanawiające, że
miłość i szacunek do klubu według tych samych respondentów jest drugą pod względem
ważności cechą (wartością) prawdziwego kibica.
45
41,1
37,1
40
35
29,5 29,1
30
25
18,3
20
20,5
2008
15
10
5
0 0,7
2,8
1,3
2,8 3,3
5,6
2013
7,9
0
Ocena 4
Ocena 5
Ocena 6
Ocena 7
Ocena 8
Ocena 9 Ocena 10
Wykres 2. Miłość do klubu
403
Mniej „rozrzutni” w swoich ocenach byli natomiast kibice, udzielając odpowiedzi na
kwestię dotyczącą miłości i przywiązania do stadionu. Wprawdzie i w tym przypadku w 2008
i 2013 roku zdecydowana większość z wystawionych przez nich ocen znajdowała się
w przedziale między „7” a „10”, to jednak niskie swoje przywiązanie ocenione od „1” do „3”
odpowiednio zadeklarowało w 2008 r. 11% a w 2013 - 7% przebadanych osób. Szczegółowy
rozkład odpowiedzi przedstawia wykres 3.
Istniejące wahania ocen wśród respondentów i brak ich 100% oddania własnemu
stadionowi (miejscu głównego skupienia) należy przypisać faktowi, że stadion po kolejnych
zmianach ustawy o zabezpieczeniu imprez masowych przestał być twierdzą gdzie jeszcze na
początku XXI wieku każdorazowo kibole mogli czuć się bezkarnie i anonimowo.
Wprowadzony od kilku lat monitoring i karty kibica efektywnie przyczyniły się do ścigania
i karania najbardziej „krewkich” chuliganów stadionowych. Z tego też względu zmniejszyła
się jego atrakcyjność na rzecz innych miejsc i przestrzeni, które służyć mogą za teren
rywalizacji i niekontrolowanej agresji.
11,9
Ocena 10
23,3
13,9
Ocena 9
14,6
16,1
13,2
16,1
15,2
Ocena 8
Ocena 7
Ocena 6
5,6
Ocena 5
5,6
Ocena 4
2,8
Ocena 3
Ocena 2
0,7
0
Ocena 1
0
4
2,6
2,8
5
19,4
16,6
2013
2008
7,3
8,3
10
15
20
25
Wykres 3. Miłość i oddanie stadionowi
Takiej rozpiętości ocen nie stwierdzono przy analizie odpowiedzi do pytania, które
dotyczyło miłości i oddania barwom klubowym. W tym przypadku lwią część odpowiedzi
stanowiły „10”, obejmując swoim zakresem prawie 60% wszystkich wskazań. Drugą pod
względem wybieranych ocen była „9”, którą zakreśliło prawie 24% z przebadanych osób.
Pozostałe niespełna 20% odpowiedzi swoją rozpiętością sięgnęło do oceny „6”. W przypadku
ocen z 2013 roku odnotowano ich znaczący spadek (patrz wykres 4.), co sugeruje, że
tradycyjne czynniki utrzymujące wewnętrzną spójność grupy ustalające jej idee, i ciągłość
trwania ulegają powolnej erozji na rzecz bycia razem „dla draki”, przygody, napięcia i ryzyka.
404
33,1
Ocena 10
59,4
18,5
Ocena 9
23,9
16,6
Ocena 8
8,3
2013
12,6
Ocena 7
5,6
10,6
Ocena 6
2,8
2008
6
Ocena 5
0
Ocena 4
0
2,6
0
10
20
30
40
50
60
Wykres 4. Miłość i oddanie barwom klubu
Za ważny czynnik podtrzymujący funkcjonowanie poszczególnych grup szalikowców
należy niewątpliwie uznać oddanie dla własnego godła. W przypadku tego czynnika
tożsamości grupowej wystawianie oceny zarówno w 2008 jak i 2013 oscylowały głownie
między 8 a 10 z naciskiem na tę ostatnią notę. Rozkład udzielonych odpowiedzi przedstawia
wykres 5.
41,7
43,9
Ocena 10
34,4
32,8
Ocena 9
14,6
13,3
Ocena 8
2013
2008
6
Ocena 7
7,8
3,3
2,2
Ocena 6
0
10
20
30
40
50
Wykres 5. Miłość i oddanie godłu
Czesław Matusewicz wyjaśniając zjawisko identyfikacji kibiców z zespołami
sportowymi wskazywał, że utożsamianie się zaspokaja jedną z ważnych potrzeb ludzkich 405
potrzebę znaczenia. Utożsamiając się, kibic taki czuje się kimś ważnym, znaczącym. Bardzo
często z tego właśnie powodu bywa na imprezach masowych. Inni autorzy badający
wychowawcze problemy młodych kibiców sportowych podkreślają to, jak bardzo ci młodzi
ludzie pragną mieć poczucie przynależności do jakiejś grupy. Przy niemożności identyfikacji
z grupą pozytywną odnajdują się w grupie negatywnej, to jest takiej, która nie akceptuje bądź
jawnie łamie normy lub wartości akceptowane społecznie. Analizując ten aspekt zagadnienia
zadano respondentom pytania dotyczące ich uczestnictwa w kulturze kibiców i zaspakajanych
w niej różnych ich potrzeb.
W 2008 roku respondenci odpowiadając na zadane im pytanie wskazali, że będąc
kibicami (szalikowcami) mają sposobność zaspokoić swoją potrzebę „wyżycia się”.
Pozytywnie o tym przejawie swojego funkcjonowania wypowiedziało się 56% przebadanych
W przedmiotowym aspekcie nieco inaczej przedstawia się struktura odpowiedzi
pseudokibiców z 2013 roku (patrz wykres 6). Zdecydowana większość z nich uznała, że
uczestnictwo w typowej kulturze kibiców nie zaspokaja ich potrzeby wyżycia się. Sugeruje to,
że zastępczym polem do wyżycia się uczynili oni przynależność do podkultury chuligaństwa
i przemocy jaką stanowią pseudokibice.
33,1
Zaspokaja
potrzeby
43,9
2013
66,9
Nie zaspokaja
potrzeb
2008
56,1
0
20
40
60
80
Wykres 6. Uczestnictwo w subkulturze szalikowców, a zaspokojenie potrzeby wyżycia się
Badani kibice uważają także, że udział w subkulturze szalikowców daje im poczucie
bezpieczeństwa, o czym w 2008 roku było przekonanych 52,2% respondentów, natomiast
w 2013 roku 54,3 % badanych (wykres nr 7).Coraz częściej są oni jednak świadomi tego, że
przynależność do określonej grupy szalikowców może być dla nich niebezpieczna. Wynika to
zapewne z rosnącej liczby incydentów o jakich coraz częściej słychać w mediach.
406
Poczucie
bezpieczeństw
a
54,3
52,2
Brak poczucia
bezpieczeństw
a
2013
2008
45,7
47,8
40
45
50
55
Wykres 7. Uczestnictwo w subkulturze szalikowców, a poczucie bezpieczeństwa
W 2008 roku ponad połowa respondentów (56,1%) była również przekonana, że ich
udział w grupie kibiców daje im poczucie siły. Zauważyć jednocześnie wypada, że o ile
ankietowani w 2013 roku w większości nie utożsamiali przynależności do określonej grupy
kibiców z poczuciem bezpieczeństwa o tyle zdecydowana większość z nich bo aż 83,4%
uważa, że uczestnictwo w kulturze kibiców daje im przewagę siły. Liczba ankietowanych
którzy udzielili takiej odpowiedzi jest prawie o 30 punktów procentowych większa niż
w 2008 roku (patrz wykres 8.).
83,4
Odczuwane
poczucie siły
56,1
2013
16,6
Brak poczucia siły
2008
43,9
0
20
40
60
80
100
Wykres 8. Uczestnictwo w subkulturze szalikowców, a poczucie siły
Badani z 2008 roku ponadto uważają, że w grupie kibiców zaspakajają swoją
wewnętrzną potrzebę związaną z oderwaniem się od istniejącej rzeczywistości. O takim
aspekcie swojego życia jest przekonanych 102 badanych, co stanowi 56% populacji.
W przeciwieństwie do wyników badań z 2008 roku ankietowani w 2013 roku
w zdecydowanej większość (72,2%) uznali, że absolutnie przynależność do tej grupy nie
zaspokaja ich potrzeby oderwania się od rzeczywistości.
407
Podobne stanowisko towarzyszy pseudokibicom w kwestii ich udziału w subkulturze
szalikowców a możliwości zachowania anonimowości i poczucia bezkarności. O takim
aspekcie i „dobrodziejstwie” przynależności do grupy, mówi 70% badanych w 2008 roku i
72,2% w 2013 roku (patrz wykres 9.). Ciągle więc w odczuciu szalikowców bycie w tłumie
gwarantuje oczekiwaną przez nich „bezosobowość” a tym samym wystawia negatywną ocenę
podejmowanym działaniom przez służby państwowe niewydolne w kwestii stanowionego
prawa i w sposobie jego egzekwowania.
72,2
Poczucie anonimowości i
bezkarności
70
2013
2008
27,8
Brak poczucia anonimowości i
bezkarności
30
0
20
40
60
80
Wykres 9. Uczestnictwo w subkulturze szalikowców, a poczucie anonimowości i bezkarności
Dyskusja
Fenomenu agresji wśród młodych ludzi na stadionach sportowych nijak już nie
tłumaczy samo wskazanie na telewizję czy brak perspektyw życiowych dla młodych. Na
pewno nie rozwiążą jej same zmiany zapisów w ustawie. Pożądaną drogą jest prowadzenie
profilaktyki oraz tworzenie warunków przez szkoły i kluby sportowe do uprawiania sportu
i przekazywania jego naczelnych wartości.
Problem szalikowców w naszym życiu codziennym istnieje i prawdopodobnie przez
jakiś czas będzie istniał nadal. Należy pamiętać także o tym, że w Anglii, uważanej za
ojczyznę chuliganów, uporano się z nim po około 20 latach od momentu zaistnienia.
Bezwątpienia jednak rozwiązania problemu chuligaństwa stadionowego nie można upatrywać
tylko i wyłącznie w ostrzejszym prawie, zwiększonej liczbie zakazów czy sprawniej
działającej Policji lub nałożeniu więcej obowiązków organizatorów imprez. Potrzeba jest
społecznego wysiłku obejmującego dom, szkołę środowisko lokalne na rzecz przywrócenia
wartości i autorytetów a to wymaga wieloletniej pracy wykraczającej poza stadiony sportowe.
Wnioski
Podsumowując należy stwierdzić, że badani szalikowcy w 2008 i 2013 roku na
czołowych miejscach w hierarchii swoich wartości ulokowali przede wszystkim wartości
hedonistyczne (władza, wygodne życie, dobra materialne). Również za bardzo ważne
w swoim życiu uznali takie wartości jak: „szacunek” i „wolność osobistą”. Niską rangę
przypisują natomiast wartościom humanistycznym (pięknu, kontaktowi z przyrodą, pokojowi,
kształtowaniu charakteru, poznaniu świata) oraz wartościom prestiżowym (wykształceniu,
spokojowi wewnętrznemu), czy też wartościom intelektualnym (mądrości, wiedzy,
patriotyzmowi) i religijnym. Wskazuje to, że zamiast żywych relacji i bliskości z drugimi w
świecie wartości pseudokibiców dominuje konsumpcja zakłócająca w swojej istocie
prawidłowy dialog z otoczeniem. Tym samym preferowanie przez szalikowców wartości
408
pasywnych jest wymownym symptomem braku aksjologicznej wrażliwości, manifestacją
przyzwolenia i godzenia się na wyrządzanie krzywdy przez ludzi czyniących zło. Jest
jednocześnie ucieczką od odpowiedzialności, odchodzeniem od powinności moralnej, co
świadczyłoby o wadliwym zinternalizowaniu norm i wartości współżycia społecznego.
Potwierdzeniem tego stanu rzeczy są uznawane wartości przez pseudokibiców dotyczące ich
drużyny i klubu, które najkrócej można zobrazować słowami zaczerpniętymi z pamiętnika
szalikowca - „Ja kibol swojej drużyny, identyfikuję się z nią. Moim przeciwnikiem jest to
wszystko i ci wszyscy, którzy robią cokolwiek, by mojemu zespołowi przeszkodzić. Kto nie
jest ze mną, jest przeciwko mnie! A kto jest przeciwko mnie, musi zostać ukarany. (…) Świat
jest zły i podły, gdyż dybie na mnie, na mój klub. Ci, co myślą inaczej, są głupi i nienormalni”
(Zieliński 1993).
Wnioski płynące z badań mogą mieć także ważne implikacje praktyczne, dotyczące
sposobów zachęcania do podejmowania czynności zapobiegawczych na rzecz ograniczania
dewiacyjnych zachowań widowni sportowych oraz obejmujących zmiany prawa w tym
zakresie.
Piśmiennictwo
1. Dudała J. (1998) Antagonizmy tradycyjne. Sport, s.9.
2. Kozaczuk F. (2006) Wartości i postawy nieletnich w różnych stadiach wykolejenia
społecznego. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego. Rzeszów.
3. Matusewicz Cz. (1975) Psychologia wartości. Poznań, PWN.
4. Rathus S.A. (2004) Psychologia współczesna. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk.
5. Sahaj T. (2002) Kibice i pseudokibice-analiza zjawiska chuligaństwa stadionowego.
Sport Wyczynowy, nr 7-8.
6. Zieliński R. (1993) Pamiętnik kibica. Ludzie z piętnem Heysel. CROMA Wrocław,
Wrocław, 1993.
409