kształtowanie struktury jednostki dydaktycznej z wykorzystaniem

Andrzej Samek
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
KSZTAŁTOWANIE STRUKTURY JEDNOSTKI DYDAKTYCZNEJ
Z WYKORZYSTANIEM MULTIMEDIÓW
1. Wstęp
Przekazywanie wiedzy
i
umiejętności
na studiach wyższych uzależnione jest od
postępującego rozwoju nauki i techniki. Wymaga to systematycznej zmiany, aktualizacji oraz
uzupełniania
treści
merytorycznej.
Niezbędne
jest
również
pełne
wykorzystanie
środków
multimedialnych różnego rodzaju, które umożliwiają bardziej sprawny przekaz i pozwalają zwiększyć
ilość informacji niezbędnej do ukształtowania aktywnej postawy i przygotowania absolwenta do
twórczej działalności w określonej dziedzinie.
2. Przygotowanie wykładów
Gwałtowny wzrost niezbędnego zasobu wiedzy i umiejętności, przekazywanego w formie
wykładu, powoduje konieczność uzupełnienia tematyki w kolejnej jego edycji oraz dokonywania
selekcji treści w ramach będącej do dyspozycji liczby godzin1. Należy również uwzględnić korelacje
tematyki z zajęciami o charakterze ćwiczeniowym i pozostałymi przedmiotami. Na rysunku 1
przedstawiono powiązania poszczególnych czynników, mających wpływ na kształtowanie wykładu2.
Istotne
znaczenie
mają
sposób
i
formy
przekazu,
a
zwłaszcza
wykorzystanie
środków
3
multimedialnych. Wymaga to odpowiedniej strategii , od której zależy ich skuteczność i udział
w wzbogaceniu zakresu wiedzy i zwiększeniu udziału samodzielnej pracy studenta.
Rysunek 1. Ważniejsze czynniki wpływające
na kształtowanie wykładu
1
K. Dendura, Metodyka wdrożenia systemu zarządzania jakością w kształceniu akademickim, Wyd. Akademii Morskiej, Gdynia
2000.
2
A. Samek, Jakość kształcenia inżynierów mechaników, Konferencja Inżynieria Jakości 2002, Gdynia 2002.
3
H. Bednarczyk, Modułowy model kształcenia inżynierów mechaników, V Światowy Kongres Kształcenie i dokształcanie
inżynierów na potrzeby XXI w., Warszawa 2000.
1
2.1. Struktura wykładu
Opracowując tematykę wykładu, należy uwzględnić jego modułową strukturę (rys.2). Odróżnić
można moduły problemowe, obejmujące szersze zagadnienie, przedstawiane najpierw w bardziej
ogólnym zarysie i moduły poszerzające, omawiające je w sposób szczegółowy. Moduły problemowe
powinny być w pierwszym rzędzie wspomagane multimedialnie. Dotyczy to zwłaszcza studiów
zaocznych i podyplomowych.
Rysunek 2. Struktura wykładu uwzględniająca budowę modułową
2
W dalszym podziale struktury, treść merytoryczna wykładu zostaje podzielona na jednostki
dydaktyczne o wymiarze 1-2h. (rys. 3.). Mogą one obejmować jeden lub więcej modułów
poszerzających, natomiast moduły problemowe powinny być ujęte w jednej jednostce dydaktycznej.
Rysunek 3. Struktura jednostki dydaktycznej
Forma przekazu wiedzy jest najczęściej formą zespoloną, na którą składa się przekaz słowny,
narracja i przekaz w postaci obrazów. Można wyodrębnić:
o
formy, w których dominujący jest opis słowny,
o
formy, w których dominujący jest opis w postaci obrazów.
Właściwe powiązanie obu tych form w jednostce dydaktycznej ma podstawowe znaczenie i zależy
zarówno od tematyki jak i uzdolnień wykładowcy. Można wyróżnić kilka podstawowych struktur
jednostki dydaktycznej ze względu na wzajemne powiązanie obu tych form przekazu. Dotyczyć one
mogą zarówno wykładów, jak i ćwiczeń (rys.4):
Rysunek 4. Podstawowe struktury jednostki dydaktycznej
3
o
wykład z dominującym przekazem słownym, uzupełniony obrazami formie foliogramów lub
przeźroczy,
o
wykład z dominującym przekazem w postaci obrazów, np. filmu, narracja ograniczona jest do
wprowadzenia i końcowego komentarza,
o
ćwiczenie, wprowadzenie słowne, przekaz wzorcowego rozwiązania w postaci obrazów.
Indywidualne rozwiązania problemu na podstawie przekazywanego w formie dyskietek
materiału lub realizacja zadania na odrębnych stanowiskach komputerowych. Zakończenie
w formie przekazu słownego, uzupełnionego obrazem,
o
wykład z dominującym przekazem słownym, uzupełnionym obrazem, na zakończenie
indywidualne materiały w postaci obrazu do samodzielnej pracy.
2.2. Charakterystyka i dobór środków multimedialnych
Przekaz słowny ma w zasadzie jedną formę – narracji, natomiast przekaz w formie obrazów
może być bardzo różny, w zależności od stosowanych środków multimedialnych i treści. W procesie
dydaktyczny
obrazy
przekazywane
za
pomocą
multimediów
mają
ogromne
znaczenie.
Do ważniejszych ich zalet należy:
o
możliwość znacznego poszerzenia zakresu wiedzy i umiejętności,
o
wykorzystywanie jednocześnie percepcji wzrokowej i słuchowej, co jest jednym z najbardziej
sprawnych sposobów odbioru informacji,
o
poszerzenie przekazu informacji o elementy niemożliwe do uwidocznienia innym sposobem,
o
łatwiejsze zrozumienie logicznego następstwa zdarzeń i możność wielokrotnego odbioru.
Przekaz w postaci obrazów z wykorzystaniem różnych środków multimedialnych, jak
przeźrocza, foliogramy, kamera i aparat cyfrowy, rzutnik komputerowy, kaseta VHS oraz możliwości
ich wspólnego wykorzystania przedstawiono na rysunku 5.
Rysunek 5. Zestawienie środków multimedialnych
4
Środki multimedialne muszą być dostosowane do charakteru obiektu, o którym informacje
przekazują. Można odróżnić kilka podstawowych przypadków przekazu obrazów:
o
obrazy statyczne obiektów, wzorce działań, algorytmy, wykresy mogą być przekazywane
w postaci przeźroczy, foliogramów czy też w formie nagrania poprzez rzutnik komputerowy,
o
obrazy dynamiczne obiektów, działanie urządzenia, zmiany stanu mogą być przekazywane za
pomocą filmu, animacji, zdjęć poklatkowych,
o
obrazy kształtowania, powstawania obiektu najdogodniej można przedstawić w postaci
animacji i zdjęć poklatkowych.
Należy podkreślić, że ze wzrostem stopnia wykorzystania środków multimedialnych
szczegółowość przygotowania jednostki dydaktycznej gwałtownie rośnie. Z prostego konspektu
powstaje dokładny scenariusz, a jednocześnie sztywność struktury wzrasta. Brak jest wówczas
możliwości swobodnej improwizacji w czasie realizacji wykładu, wykładowca przekształca się
w aranżera zajęć4. Zwiększa się również pracochłonność przygotowania wykładu, a często niezbędna
jest pomoc i współpraca specjalistów technik audiowizualnych. W skrajnych przypadkach opracowany
prawie w całości na dyskietce materiał, przekazywany przy użyciu rzutnika komputerowego ogranicza
rolę prowadzącego do obsługi sprzętu. Powodować to może znaczne zubożenie przekazu słownego
i brak kontaktu i oddziaływania wykładowcy.
Kolejność czynności przy przygotowaniu zajęć wspomaganych multimedialnie podano na rys.6.
Rysunek 6. Kolejność czynności przy przygotowywaniu zajęć wspomaganych multimedialnie
4
G. Dryden, J. Voss J. Rewolucja w uczeniu, Moderski i S-ka, Poznań 2000.
5
3. Przygotowanie ćwiczeń
Zajęcia dydaktyczne, realizowane w postaci różnego rodzaju ćwiczeń zajmują dużą liczbę,
30-40% godzin zajęć w uczelniach ekonomicznych i technicznych.
Za podstawowe cele ćwiczeń w procesie dydaktycznym można uznać:
o
poszerzanie i uszczegółowianie wiedzy przekazywanej w postaci wykładu,
o
wskazanie zastosowań aplikacyjnych wiedzy teoretycznej,
o
nabycie przez studentów umiejętności, niezbędnych w ich przyszłej działalności zawodowej.
Zasadniczą cechą ćwiczeń jest bezpośredni kontakt ze studentami, możność ich bliższego poznania
i oceny. Jednym natomiast z najważniejszych celów ćwiczeń jest pobudzenie zainteresowania Jest to
warunek ich aktywnego udziału i pełnego wykorzystania przekazywanej wiedzy i umiejętności.
W zależności od celu i sposobu realizacji odróżnić można ćwiczenia tablicowe, laboratoryjne,
projektowe i seminaryjne. Typowe struktury ćwiczeń przedstawiono w postaci algorytmów na
rysunku 7.
Rysunek 7. Typowe struktury zajęć ćwiczeniowych
Tablicowe
Laboratoryjne
6
Projektowe
Przez wykorzystanie w ćwiczeniach środków multimedialnych uzyskuje się:
o
znaczne poszerzenie wiedzy i umiejętności,
o
zwiększenie aktywności i samodzielności studentów,
Właściwy
dobór
środków
multimedialnych
ma
szczególne
znaczenie
w
ćwiczeniach
laboratoryjnych i projektowych. W ćwiczeniach laboratoryjnych pozwala na poszerzenie informacji
przez przedstawienie urządzeń lub zjawisk niemożliwych do realizacji w danych warunkach
laboratorium i jego wyposażenia. W ćwiczeniach projektowych pozwala na ogromne poszerzenia
i stałą aktualizacje baz danych i baz wiedzy niezbędnych w procesie projektowania oraz
przedstawienie szerokiego zbioru rozwiązań wzorcowych.
4. Propozycje i wnioski
Na podstawie przedstawionych rozważań można przedstawić szereg propozycji i wniosków.
Najważniejszy z nich to stwierdzenie:
Istota wspomagania multimedialnego polega na takim zespoleniu przekazu słownego
z odpowiednio dobranymi środkami przekazu w postaci obrazów, które zapewni najlepszą
percepcje wiedzy i umiejętności w określonym zakresie danej dziedziny.
Dalsze wnioski to:
o
szersze wspomaganie multimedialne jest koniecznym warunkiem podwyższenia jakości
procesu dydaktycznego;
o
przy
doborze
środków
multimedialnych
wymagana
jest
odpowiednia
strategia
w przygotowaniu jednostki dydaktycznej;
o
wobec
dużej
pracochłonności
przygotowania
środków
wskazane
byłoby
tworzenie
wyspecjalizowanych jednostek, których zadaniem byłaby profesjonalna pomoc i współpraca;
o
polepszenie zajęć ćwiczeniowych ze względu na ich duży udział w procesie dydaktycznym
poprzez wykorzystanie środków multimedialnych ma ogromne znaczenie;
o
dobór środków zależy od rodzaju ćwiczeń i najbardziej różnorodne możliwości w tym zakresie
stwarzają ćwiczenia laboratoryjne i projektowe.
Bibliografia
H. Bednarczyk, Modułowy model kształcenia inżynierów mechaników, V Światowy Kongres
Kształcenie i dokształcanie inżynierów na potrzeby XXI w., Warszawa 2000.
K. Dendura, Metodyka wdrożenia systemu zarządzania jakością w kształceniu akademickim, Wyd.
Akademii Morskiej, Gdynia 2000.
G. Dryden, J. Voss J. Rewolucja w uczeniu, Moderski i S-ka, Poznań 2000.
A. Samek, Jakość kształcenia inżynierów mechaników, Konferencja Inżynieria Jakości 2002, Gdynia
2002.
7