MARIUSZ MASZKIEWICZ Między

Nakładem wydawnictwa Kolegium Europy Wschodniej we Wrocławiu ukazała się książka
Mariusza Maszkiewicza „Między bezpieczeństwem a tożsamością. Rosyjskie, ukraińskie i
białoruskie interpretacje idei i koncepcji w polskiej polityce wschodniej (1990-2010)".
Monografia liczy 560 stron. Do nabycia w dobrych księgarniach od 1 września, a także
poprzez portal www.east24.eu., również w wersji e-book.
STRESZCZENIE
Prezentowana monografia jest próbą spojrzenia na politykę wschodnią III RP przez pryzmat
koncepcji i idei jakie rządziły w tym obszarze polityki zagranicznej – w perspektywie
historycznej oraz bieżącej. Za główne nurty w polityce wschodniej RP przyjęło się uznawać
tzw. politykę jagiellońską oraz piastowską. Za ich twórców i ideowych kreatorów uważa się
Józefa Piłsudskiego oraz Romana Dmowskiego. Wbrew obiegowym opiniom ani pierwsza
(koncepcja federacyjna) ani druga (koncepcja kolonialna) nie były w swoich podstawowych
zrębach jasno wyklarowane i konsekwentnie realizowane w czasach Polski międzywojennej.
Po II wojnie światowej władze komunistyczne próbowały instrumentalnie wykorzystywać
niektóre elementy polityki narodowej, odrzucając jednak wszelkie nawiązania do idei
„kresów wschodnich” z powodu wasalnych relacji z Moskwą. Natomiast koncepcja
federacyjna i jej różne odmiany, mutacje (np. międzymorze, nurt euroatlantycki, europejski
itd.) była rozwijana i dyskutowana w środowiskach emigracyjnych, zwłaszcza skupionych
wokół „Kultury” Jerzego Giedroycia. Myśl polityczna opozycji demokratycznej w PRL oraz
ruchu „Solidarność” w dużym stopniu czerpała z dorobku emigracji i ośrodka w Maison
Laffitte.
Zderzenie pojęć „bezpieczeństwo” i „tożsamość” otwiera pole dyskursu między tymi dwoma
podstawowymi nurtami myśli politycznej, w odniesieniu do krajów leżących po naszej
wschodniej granicy. Zaproponowane w niniejszej pracy spojrzenie na ostatnie dwie dekady
polityki wschodniej Polski różni się od prostej analizy polskich pomysłów na relację z naszymi
wschodnimi sąsiadami tym, że jest to spojrzenie oczami rosyjskich, białoruskich i ukraińskich
analityków, ekspertów i polityków. Autor prześledził ważniejsze publikacje (książki, artykuły,
dokumenty oficjalne) wydane w Rosji, na Ukrainie i Białorusi w latach 1990-2010 i próbuje
dać odpowiedź, w jaki sposób widzą nasze koncepcje nasi partnerzy i jak jest to
odzwierciedlone w dorobku intelektualnym tamtych państw. Taki sposób oglądania polskiej
polityki wschodniej pozwala na głębszą analizę podstawowych pułapek, ale także sukcesów
w tym obszarze. O ile – dla przykładu – z rosyjskiej perspektywy jesteśmy mało zauważalnym
„graczem” w układzie regionalnym, o tyle w tekstach autorów ukraińskich i białoruskich
widać jak bardzo mocno odbija się w ich wewnętrznym dialogu/konfliktach cały szereg
problemów, z którymi zmagamy się w naszym polskim dyskursie. Wnioski z tej analizy
pozwalają także uświadomić sobie, że wiele elementów w białoruskim i ukraińskim dyskursie
tożsamościowym jest wspólne z tym, co w ostatnich dwóch dekadach było obecne w Polsce,
choć w odbiciu lustrzanym. Jednocześnie widać wyraźnie, że podstawowa siła destrukcyjna,
widzialnych oraz ukrytych mitów „polityki tożsamościowej” polega na ograniczaniu lub
uniemożliwianiu budowy trwałego systemu bezpieczeństwa regionalnego, tym samym
osłabia pozycję Polski jako potencjalnego lidera tego procesu. W końcowej części autor
analizuje wiele z opisanych elementów polskiej polityki wschodniej przez pryzmat
problemów polskiej mniejszości na obszarze postsowieckim. Zaletą książki jest to, że po raz
pierwszy w Polsce tak szeroko pokazuje, w perspektywie konceptualnej i ideowej, jak nas
widzą na wschodzie, zwłaszcza nasz dyskurs rozciągnięty między polityką jagiellońską i
piastowską.