KOMENTARZ
Transkrypt
KOMENTARZ
KOMENTARZ DO MAPY SOZOLOGICZNEJ W SKALI 1 : 50 000 ARKUSZ N-34-122-C SOMPOLNO Opracował zespół w składzie: Leon Kozacki, Andrzej Macias, Beata Medyńska-Gulij, Wojciech Rosik OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU Położenie fizycznogeograficzne Według podziału Polski na jednostki fizycznogeograficzne (Kondracki 2001) obszar arkusza znajduje się w zasięgu makroregionu Pojezierza WielkopolskoKujawskiego (315.5). W ramach tego wydzielenia wyróżniamy mezoregion Pojezierza Kujawskiego (315.57) – rys. 1. Rys. 1. Budowa geologiczna Analizowany teren leży w obrębie jednostki geologicznej zwanej Niecką Mogileńsko-Łódzką. W głębszym podłożu, na utworach sfałdowanych w czasie orogenezy waryscyjskiej, zalegają skały permskie (czerwonego spągowca) oraz skały mezozoiczne. Podstawową serię mezozoiku stanowią skały górnej kredy (piaskowce, wapienie, margle) o łącznej miąższości 1150 m (Stupnicka 1997). Ukształtowanie kopalnej powierzchni mezozoicznej jest wynikiem działania czynników tektonicznych i trzeciorzędowej denudacji. Sekwencje utworów trzeciorzędowych rozpoczynają zwietrzelinowe, wapienne, pokrywy starszego paleogenu. W młodszym paleogenie zalega tutaj płytkie morze w którym odłożone zostają serie piaszczyste. W dolnym i środkowym miocenie panują na tym obszarze warunki lądowe. W obniżeniach terenu następuje sedymentacja mułów, iłów oraz piasków (Stankowski 1986). Negatywne ruchy mające miejsce w górnym miocenie przyczyniły się do powiększenia basenów sedymentacyjnych. W nich miała miejsce akumulacja organiczna, która w wyniku geologicznego cyklu rozwojowego dała pokład węgla brunatnego przewarstwionego iłami, mułkami i piaskami. W górnym miocenie i pliocenie w okresowo wysychających bagniskach następuje akumulacja piaszczysto-mułkowo-ilasta. Powstają pstre iły poznańskie (Stankowski 1976). Strop powierzchni podczwartorzędowej, zalegający na wysokości 20-70 m n.p.m., budują przede wszystkim mioceńskie iły, mułki, piaski ilaste z wkładkami węgli brunatnych oraz plioceńskie iły. W południowo-zachodniej części arkusza zalega pakiet oligoceńskiej zwietrzeliny wapiennej i enklawa opok, margli oraz wapieni kredy górnej (Ciuk 1980). Plejstoceński cykl morfotwórczy przejawił się złożeniem serii osadów glacjalnych i glacifluwialnych, składających się z glin zwałowych, piasków, żwirów i mułków. Miąższość skał czwartorzędowych jest zmienna. Przeważnie wynosi 20-50 m. a w południowo-wschodniej oraz w północno-wschodniej części arkusza osiąga 70-100 m. Jest najmniejsza ponad podczwartorzędowymi elewacjami, największa w obrębie kopalnych obniżeń. W profilu pionowym osadów plejstoceńskich występują m.in. 2-3 poziomy glin zwałowych. W okolicy wsi Mąkoszyn glina bałtycka ma miąższość 30 m. Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia Powierzchnia terenu w obrębie analizowanego arkusza jest bardzo urozmaicona. Hipsometria arkusza zamyka się w wartościach od 79,0 m n.p.m. nad Jeziorem Chalińskim do 141,0m n.p.m. w rejonie Ozorzyna. Wysokości względne pomiędzy dnami dolin a kulminacjami płatów wysoczyznowych wynoszą 7-30 m. W obrębie arkusza mapy znajdują się następujące formy lub zespoły form: 1. Wysoczyzna morenowa. Forma płasko-falista silnie rozczłonkowana przez doliny rzeczne i rynny glacjalne. Zasadniczo przynależy do zlodowacenia bałtyckiego. Natomiast w okolicy Sompolna występuje duży płat gliny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego. 2. Moreny czołowe typu akumulacyjnego. Tworzą szeroką strefę w skład której wchodzą pagórki fazy leszczyńskiej i poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego. Na południe od Jeziora Lubotyń występuje zespół pagórków moreny czołowej stadiału Warty zlodowacenia środkowopolskiego. 3. Sandry. Sandr brdowski (faza leszczyńska zlodowacenia bałtyckiego) jest niewielki i o małej miąższości (Krygowski 1972). Sandry występujące w centralnej i północnej części arkusza utworzone zostały podczas fazy poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego. Pomiędzy Zakrzewem, Babiakiem a Przystroniem zalega płat sandru środkowopolskiego. 4. Ozy. Występują w rejonie wsi Mąkolno. 5. Kemy. Tworzą niewielkie wzniesienia w okolicy Marcinkowa, Bogusławic i Mchowa. Większe ich nagromadzenie występuje w sąsiedztwie Jeziora Głuszyńskiego (Mańkowska 1980). 6. Rynny glacjalne. Formy subglacjalne. W nich liczne jeziora. Występują wyłącznie w obszarze młodoglacjalnym, czyli na północ od linii wyznaczonej przez miejscowości Siedliska, Zakrzewo i Babiak. Wody powierzchniowe Analizowany arkusz należy do dwóch dorzeczy, tj. Odry i Wisły. W zdecydowanej części teren ten odwadniają dopływy Warty (w tym głównie Noteć, a także Rgilewka oraz inne cieki i kanały. Jedynie północna i północno-wschodnia należy do dorzecza Wisły, a odwadniana jest przez Zgłowiączkę i jej dopływy. Osią hydrograficzną analizowanego obszaru jest rzeka Noteć. Sieć hydrograficzną tego terenu uzupełnia system kanałów i rowów melioracyjnych, z których większość ma charakter okresowy. Większość zbiorników wodnych występujących na arkuszu położonych jest w dnach rynien glacjalnych. Parametry większych zbiorników wodnych przedstawia tab. 1. Oprócz jezior występują również drobne zbiorniki wodne pochodzenia naturalnego (w zagłębieniach bezodpływowych) lub antropogenicznego (po eksploatacji surowców, m.in. torfów). Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne Powierzchnia [ha] L.p. 1. Nazwa jeziora Głuszyńskie IRŚ KJP 608,5 596,5 planimetr 592,4 Obj. [tys. m3] 56002,9 Głęb. śr. [m] Głęb. max [m] 9,2 36,5 2. Długie 231,7 220,0 224,1 7729,4 3,3 8,1 3. Brdowskie 194,7 190,0 191,80 4796,2 2,5 4,9 4. Lubotyń (Lubotyńskie) 106,1 105,0 104,40 7522,8 7,1 13,3 5. Mąkolno 82,4 90,0 78,80 2636,8 3,2 6,7 6. Kamieniec (Kamienieckie) 37,4 39,0 39,48 687,0 1,8 4,0 7. Mostki (Mostkowskie) - 27,5 25,86 500,41 1,81 3,61 8. Chalińskie Małe (Miałkie, Chalno Pd, Chalno) 21,6 25,0 24,13 361,5 1,7 3,3 9. Szczekawa (Szczekowa) - 17,5 18,05 747,41 3,71 8,11 10. Chalińskie Duże (Głębokie, Rybiny, Chalno Pn.) 18,7 18,5 19,53 811,1 4,3 9,1 11. Brzeskie2 - 8,5 8,20 - - - 12. Suchajskie2 - 2,4 2,42 - - - 13. b.n. na pd-wsch od Sompolna 14. b.n. na zach od J. Brzeskiego i na pd od J. Lubotyń - 2,3 - 2,30 7,94 - - - Tabela 2. Pomniki przyrody. L.p.* Lokalizacja Pomnik przyrody KJP – Katalog Jezior Polski IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego 1 – Dane morfometryczne IMiGW 2 – nazwa z mapy topograficznej 1. Mchówek 2. Brdów lipa drobnolistna 3. Zakrzewek nad jez. Mąkolno dąb szypułkowy Wody podziemne Pod względem hydrogeologicznym większość obszaru arkusza leży w Regionie Mogileńskim (XII). Główny poziom wodonośny, górnokredowy na głębokości od kilkunastu do 150 m p.p.t., posiada wydajność rzędu 30-70 m3/h. Natomiast północno-wschodniej części obszaru arkusza główny poziom użytkowy występuje w utworach czwartorzędowych do głębokości 60 m p.p.t. i ma wydajność od kilku do ponad 100 m3/h. We wschodniej części mapy znajduje się fragment terenu wchodzącego w skład Podregionu Kujawskiego (III3) w Regionie PomorskoKujawskim (III). Jego główny poziom wodonośny tworzą utwory czwartorzędowe zalegające na głębokości 20 – 40 m p.p.t. o wydajności od kilku do 70 m3/h. Z kolei południowa część mapy wchodzi w skład Regionu Łódzkiego (XI). Główny poziom wodonośny stanowią w nim utwory górnokredowe leżące na głębokości od kilkunastu do ponad 150 m p.p.t. o wydajności od 30 do 70 m3/h. Wody I poziomu występują płytko, najczęściej na głębokości od 2 do 5 m p.p.t. Najpłycej wody podziemne zalegają w dolinach rzek i rynnach jeziornych (średnio do 1 m p.p.t., często też 1 – 2 m p.p.t). Natomiast najgłębiej, poniżej 5 m p.p.t. zalega zwierciadło I poziomu wód w strefie czołowomorenowej, chociaż lokalnie pojawia się ono znacznie głębiej, nawet poniżej 10 m p.p.t. (Graf 2003). 4. Zakrzewek nad jez. Mąkolno głaz narzutowy 5. Zakrzewek nad jez. Mąkolno dąb szypułkowy Gleby Wg podziału Polski na regiony glebowo-rolnicze dokonanego przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach (Iwańcz 1986, Gałecki 1989) obszar arkusza należy do pięciu regionów. Południowa jego część wchodzi w skład Regionu Babiackiego. Dominują w nim gleby kompleksu 7 z udziałem kompleksów 6 i 5. Na północ od niego rozciąga się równoleżnikowo Region Koniński. Przeważają w nim gleby kompleksu 5 ze znacznym udziałem gleb kompleksów 4 i 6. Z kolei północną część gminy Sompolno i południową gminy Wierzbinek zajmuje Region Sompoleński. Dominują w nim gleby kompleksu 7 z udziałem gleb kompleksów 6 i 9. Północno-zachodni fragment analizowanego arkusza jest w Regionie Skulskim. Charakteryzuje się on zdecydowaną przewagą gleb kompleksów 5 i 4 z dużym udziałem kompleksu 6. Natomiast części gmin Izbica Kujawska, Lubraniec, Topólka, Piotrków Kujawski leżące w zasięgu analizowanego arkusza należą do Regionu Chodeckiego. Przeważają w nim gleby zaliczające się do kompleksu 4 z dużym udziałem kompleksów 5 i 6. Na arkuszu Sompolno kompleksy gleb gruntów ornych wykazują znaczne zróżnicowanie przestrzenne. Wśród gruntów ornych gleby należące do 4, 5, 6, 7 i 9 kompleksu rolniczej przydatności posiadają zbliżone udziały powierzchniowe. Gleby kompleksu 4 żytniego bardzo dobrego (pszenno-żytniego) zajmują większe obszary przede wszystkim w okolicach Wierzbinek, Ostrowa, Wierzbi, Marcinkowa, Zakrzewa, Lubotynia, Bogusławic, Mchowa, Wicienina, Radoszewic, Brdowa, Żabińca, Woli Jurkowej, Czamanina, Sierakowów, Grochowisk i Świętosławic. Są to gleby płowe, rzadziej czarne ziemie przeważnie wykształcone z piasków gliniastych lekkich na glinach. Zaliczają się do dobrych gleb. Kompleks 5 żytni dobry tworzy większe powierzchnie w okolicach Kóz, Sarnowa, Tomisławic, Sompolna, Sycewa, Nowej Wsi, Mostków Kujawskich, Lubotynia, Bogusławic, Góraja, Radoszewic, Wiecienina i Świętosławic. Tworzą go najczęściej gleby płowe, rzadziej brunatne wyługowane wykształcone z piasków gliniastych lekkich na glinach. Większość z nich jest okresowo za sucha, wykazuje niedobory składników pokarmowych oraz stosunkowo dużą przepuszczalność. Z kolei kompleks 6 żytni słaby zajmuje większe powierzchnie w okolicach Kryszkowic, Rybin, Świszewów, Grochowisk, Sompolna, Biela, Zakrzewka, Mąkolna, Paprocina, Ozorzyna, Babiaka i Ostrowów Brdowskich. Tworzą go najczęściej gleby bielicowe, brunatne kwaśne i rdzawe, rzadziej czarne ziemie i gleby płowe, wykształcone z piasków słabogliniastych na piaskach luźnych lub piaskach słabogliniastych na glinach. Charakteryzują się zakwaszeniem, znaczną przepuszczalnością i niskim stopniem kultury. Większe powierzchnie kompleksu 7 (żytniego bardzo słabego) występują w przede wszystkim w okolicach Zakręty, Kamieńczyka, Kozjat, Galczyc, Zielonki, Władysławowa, Kazimierzowa, Zarynia, Synogaci, Niedźwiad, Mniszek, Paprocina, Ozorzyna, Babiaka i Grądów Brdowskich. Dominują w nim gleby bielicowe, rdzawe lub brunatne kwaśne wytworzone z piasków luźnych lub z piasków słabogliniastych na piaskach luźnych. Posiadają one niekorzystne właściwości dla upraw rolniczych. Kompleks 9 zbożowo-pastewny słaby obejmuje większe powierzchnie w okolicach Boguszyc, Galczyc, Zielonki, Łyska, Deręgowizny, Spólnika, Ośna Podleśnego, Beln, Kawęczyna, Starych Morzyc, Janowic, Mchowa, Mchówka i Kozjat. Są to najczęściej czarne ziemie oraz w mniejszym stopniu gleby murszowomineralne wykształcone z piasków słabogliniastych na piaskach luźnych lub z piasków gliniastych lekkich na piaskach luźnych. Posiadają one niską zasobność w składniki pokarmowe. Natomiast wśród kompleksów rolniczej przydatności użytków zielonych na opisywanym arkuszu przeważa kompleks 3z (użytki zielone słabe i bardzo słabe). Największe powierzchnie tego kompleksu na arkuszu znajdują się w dolinach rzek i cieków oraz rynnach jeziornych. Tworzą go głównie gleby torfowe, murszowomineralne i mułowo-torfowe. Szata roślinna Wg podziału Polski Matuszkiewicza (1993) na regiony geobotaniczne wg zbiorowisk roślinnych obszar arkusza należy do dwóch podokręgów. Północna część opisywanego arkusza mapy należy do Podokręgu Lubranieckiego (B.3.1.d) w Okręgu Czarnych Kujaw (B.3.1), a południowa do Podokręgu Izbickokujawskiego (B.3.2.a) w Okręgu Kutnowskim (B.3.2). Oba te okręgi są w Krainy Kujawskiej (B.3) w Dziale Brandenbursko-Wielkopolskim (B) w Podprowincji Środkowoeuropejskiej Właściwej w Prowincji Środkowoeuropejskiej. Obszar arkusza jest mało zróżnicowany pod względem potencjalnej roślinności naturalnej. Dużą część arkusza tworzy siedlisko środkowoeuropejskich grądów dębowo-grabowych (Galio silvatici-Carpinetum). Pomiędzy nimi spotkać można płaty świetlistych dąbrów (Potentillo albae - Quercetum). Doliny i rynny jeziorne stanowią siedliska łęgów jesionowo-olszowych (Circaeo-Alnetum). W podziale Polski na regiony przyrodniczo-leśne wg Tramplera, Kliczkowskiej, Dmyterko i Degórskiej (1994) obszar badanego arkusza zalicza się do Mezoregionu Pojezierza Wielkopolskiego (III.7b) w Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III.7) w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej (III). Panującym gatunkiem drzew jest sosna (75%), a następnie dąb, olcha, jesion, modrzew i świerk. Wśród siedlisk leśnych na tym arkuszu dominuje las mieszany świeży, bór mieszany świeży oraz las świeży. Klimat Według podziału klimatycznego Okołowicza (Atlas… 1973-78) analizowany obszar wchodzi w skład krainy nr 21 w Regionie Nadwiślańsko-Żuławskim. W podziale klimatycznym Polski wg typów pogód Wosia (1995) obszar ten należy do Regionu Środkowowielkopolskiego (XV), charakteryzującego się przewagą dni z pogodą bardzo ciepłą pochmurną bez opadu (średnio 38,7 dni w roku), a także z pogodą umiarkowanie mroźną pochmurną bez opadu. Średnia temperatura roczna wynosi ca 8o C. Temp. stycznia waha się od –3oC do –2o C, natomiast lipca od 18 do 19o C. Średnia opadów rocznych dla Somplolna wynosi 514 mm. Przeważają wiatry słabe, wiejące głównie z sektora zachodniego. Okres wegetacyjny trwa od 210 do 220 dni. FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Na badanym arkuszu gleby chronione posiadają znaczący udział wśród gruntów ornych. Największe ich powierzchnie występują w północno-wschodniej części niniejszego arkusza mapy oraz w równoleżnikowo rozciągającym się pasie od Sompolna po Świętosławice i Brdów. Lasy są drugim po gruntach ornym typem użytkowania na tym arkuszu, ale ich udział powierzchniowy jest mniejszy. Głównie są to lasy gospodarcze. Drzewostany ochronne tworzą tylko kilka małych powierzchni w środkowej i południowej części tego terenu. Z prawnych formy ochrony przyrody na opisywanym arkuszu występują: rezerwat przyrody, części dwóch obszarów chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody. Rezerwat przyrody „Kawęczyńskie Brzęki” (nr 290 w rej. krajowym) położony jest w gminie Babiak. Należy do typu leśnego, a utworzony został w 1959 roku na powierzchni 49,64 ha (Monitor Polski nr 81/1959, poz. 427). Chroni las dębowograbowy z jarząbem brekinią. Jest to najdalej na wschód wysunięte stanowisko jarząbu na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej (Walczak i in. 2001). W środkowej i południowej części arkusza znajduje się część GoplańskoKujawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Został on utworzony w 1986 roku Uchwałą Nr 53 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koninie. Łączna jego powierzchnia wynosi 68.012,02 ha. Ma on urozmaiconą rzeźbę terenu, liczne jeziora, doliny rzeczne i obniżenia. Cechuje się niskim udziałem lasów. W północnej części analizowanego terenu znajduje się fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu „Jezioro Głuszyńskie”. Utworzony on został Uchwałą WRN we Włocławku Nr XX/92/83 z dnia 15.06.1983 r. Całkowita jego powierzchnia wynosi 5.985,0 ha. Celem jego powołania była ochrona bardzo atrakcyjnego pod względem krajobrazowym rynnowego Jeziora Głuszyńskiego wraz z szeregiem mniejszych zbiorników wodnych oraz terenów łąkowo-bagiennych. Pozostałe obiekty prawnie chronione zaliczają się do grupy indywidualnych form ochrony przyrody. Jest to 5 pomników przyrody (tab. 2). kasztanowiec * numeracja zgodna z numeracją na mapie Środkowa i zachodnia część niniejszego arkusza znajduje się na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 151. Jest to obszar wysokiej ochrony (OWO) o nazwie „Turek-Konin-Koło” i łącznej powierzchni 1760 km2. Jego zasoby dyspozycyjne szacuje się na 240,0 tys. m3/dobę. Średnia głębokość kredowych utworów wodonośnych tego zbiornika waha się w granicach 90 m p.p.t. (Kleczkowski 1990). Wśród udokumentowanych złóż surowców mineralnych na opisywanym terenie występują: węgiel brunatny, kruszywa naturalne i torfy. W południowo-zachodniej części arkusza znajduje się fragment złoża węgla brunatnego „Lubstów” o łącznej pow. 1.199,58 ha. Z kolei w obrębie gmin Babiak, Izbica Kujawska, Topólka i Wierzbinek występuje złoże węgla brunatnego „Mąkoszyn-Grochowiska” o pow. 730,53 ha i zasobach geol. 31.344,0 tys. t. Kruszywa naturalne znajdują się w złożach: „Teodorowo II” (pow. 6,97 ha, zasoby geol. 1.040,0 tys. t), „Łaziska” (pow. 2,6 ha, zasoby geol. 321,0 tys. t), „Łaziska dz. 135/2” (pow. 1,98 ha), „Julianowo” (pow. 1,4 ha, zasoby geol. 61,0 tys. t), „Pamiątka” (pow. 7,49 ha), „Ryn” (pow. 1,82 ha) i „Wyrobki I” (pow. 8,0 ha). Ponadto w obrębie arkusza przy południowozachodniej części Jez. Brdowskiego znajduje się złoże torfu. Formy ochrony środowiska na tym arkuszu uzupełnia 8 podziemnych ujęć wody (zlokalizowanych głównie w pobliżu miejscowości) oraz szereg powierzchni zieleni urządzonej. Do tych ostatnich należy najczęściej zieleń cmentarzy oraz parków miejskich i wiejskich. DEGRADACJA KOMPONENTÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Degradacja powierzchni terenu W obrębie arkusza grunty narażone na denudację naturogeniczną i uprawową stanowią niewielkie powierzchnie w strefie krawędziowej dolin rzek Zgłowiączki i Niwki, rynien jezior: Głuszyńskiego, Chalno Pn, Chalno Pd, Lubotyń, Brzeskiego, Mostki i Mąkolno oraz w obrębie pagóra ostańcowego w okolicach rezerwatu przyrody „Kawęczyńskie Brzęki”. Grunty narażone na zalewy powodziowe zajmują kilka obszarów w dolinie Noteci i jej sąsiedztwie, tj. między Sompolnem a Kozjatami. Innym przejawem degradacji terenu są grunty antropogeniczne obszarów zabudowanych (szczególnie w Sompolnie i Babiaku). W obrębie analizowanego obszaru występują wyrobiska po eksploatacji surowców budowlanych, głównie kruszywa naturalnego. Najczęściej są to niewielkie obiekty o głębokości od 3 do 12 m, w większości nieczynne. Największe ich nagromadzenie zaobserwować można w okolicach Julianowa, Karska, Władysławowa, Teodorowa i Ryna. Składowiska surowców przemysłowych, w postaci pojedynczych obiektów występują w Sompolnie, Wierzbinku, Dębiankach, Julianowie i Grochowiskach. Większe składowisko surowców leśnych znajduje się w Sompolnie i Izbicy Kujawskiej, a surowców rolniczych w Kozjatach. Ponadto na terenach wsi w wielu gospodarstwach znajdują się składowiska surowców rolniczych (zaznaczono je na mapie w postaci znaku punktowego). Liczną grupę obiektów, które wpływają na degradację powierzchni terenu, stanowią składowiska paliw. Paliwa stałe składowane są w Wierzbinku, Babiaku, Brdowie, Sierakowach i Dębianakch (po 1 obiekcie). W większości są to obiekty składujące paliwa stałe do dalszej dystrybucji. Największa liczba stacji paliw płynnych i gazowych występuje w Wierzbinku (3 obiekty czynne, w tym 2 to stacje paliw płynych, a 1 paliw płynnych i gazowych) i Babiaku (2 obiekty czynne, jeden paliw płynnych i gazowych, a drugi tylko gazowych). Po 1 obiekcie tego typu posiadają następujące miejscowości: Rybiny (paliwa płynne), Kryszkowice (nieczynny, paliwa płynne), Dębowiec (paliwa płynne), Kozjaty (nieczynny, paliwa płynne), Izbica Kujawska (paliwa płynne i gazowe), Bogusławice (paliwa płynne) i Bugaj (paliwa płynne i gazowe). Znaczącym przejawem degradacji powierzchni terenu są składowiska odpadów. Na badanym obszarze występują dwa czynne, kontrolowane składowiska odpadów komunalnych. Pierwsze z nich to obiekt położony w miejscowości Zielonka w gminie Wierzbinek. Jest to składowisko o powierzchni 4,62 ha oddane do eksploatacji w 1999 roku. Rocznie trafia na nie około 1000 t odpadów komunalnych (Raport…, 2004). Drugi ze wspominanych obiektów to składowisko odpadów komunalnych leżące na północ od Sompolna. Poddano je do eksploatacji w 1984 roku. Zajmuje powierzchnię 0,62 ha, a rocznie trafia na nie ponad 1700 ton odpadów. Jest to obiekt starego typu, nie posiadający decyzji lokalizacyjnej (Raport…, 2004). Degradacja gleb Na opisywanym obszarze arkusza Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu przeprowadziła badania w ramach regionalnego monitoringu gleb. W 2000 roku we wsi Ozorzyn (gm. Babiak) stwierdzono I stopień zanieczyszczenia gleb cynkiem (75,0 mg Zn/kg gleby) i naturalną zawartość metali ciężkich. Natomiast we wsi Synogać (gm. Wierzbinek) również w 2000 roku wykazano naturalną zawartość zarówno siarki siarczanowej, jak i metali ciężkich (Raport…, 2000, 2002). Takie badania były prowadzone także w latach 1994 – 1999. Wykazały one, że w próbkach z terenu objętego arkuszem stwierdzono przekroczenia zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi. W gminie Sompolno stwierdzono zanieczyszczenie cynkiem (III stopnia – średnie zanieczyszczenie), kadmem (IV stopnia – silne zanieczyszczenie) i miedzią (I stopnia), w gminie Babiak cynkiem (I stopnia) i kadmem (I stopnia), w gminie Wierzbinek cynkiem (I stopnia) i kadmem (I stopnia) oraz w gminie Topólka ołowiem (I stopnia), kadmem (I stopnia), miedzią (I stopnia) i cynkiem (I stopnia). Z kolei zawartość siarki w większości prób wykazywała naturalną zawartość, choć około 1/4 próbek posiadała zawartość podwyższoną lub były zanieczyszczone siarką (Zasobność i …, 2000). Na opisywanym arkuszu występują we wszystkich miejscowościach i terenach komunikacyjnych gleby antropogenicznie przekształcone. Najwięcej ich jest na terenie miasta Sompolno i wsi Babiak. Należą one do urbanosoli i industriosoli. Degradacja lasów Lasy w obrębie analizowanego arkusza należą do powierzchni o średnio uszkodzonym drzewostanie (defoliacja 26-60%). Wskazuje to na zaawansowane objawy uszkodzenia aparatu asymilacyjnego. Uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew są spowodowane czynnikami biotycznymi (gradacje szkodników owadzich oraz grzybów pasożytniczych). Degradacja wód powierzchniowych Znaczący wpływ na stan wód powierzchniowych ma nie zawsze właściwa gospodarka wodno-ściekowa, a szczególnie brak kanalizacji, niedostateczna ilość oczyszczalni ścieków oraz zrzuty wód kopalnianych i pochłodniczych. Duże zagrożenie dla wód powierzchniowych stanowią spływy obszarowe z pól uprawnych, ścieki bytowe z nieszczelnych szamb i niedostatecznie oczyszczone wody pościekowe. Wykaz ważniejszych zrzutów ścieków przedstawia tabela 3. Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków Lp.* Miejscowość Ilość [m3*d-1] Urządzenia oczyszczające Kierunek zrzutu komunalne 110 mechaniczno – – biologiczne Kanał Folusz UMG Sompolno komunalne 100 mechaniczno – – biologiczne Kanał Sompolno UMG Sompolno komunalne 500 mechaniczno – – biologiczne Kanał Sompolno 40 mechaniczno – – biologiczne Kanał Wierzbie mechaniczno – – biologiczne Kanał MorzyceLichenek Zakład 1. Izbica Kujawska UG Izbica Kujawska 2. Sompolno 3. Sompolno 4. 5. Mąkolno Babiak UMG Sompolno UG Babiak Rodzaj ścieków komunalne komunalne 120 * numeracja zgodna z numeracją na mapie Tabela 4. Stan czystości badanych powierzchniowych wód płynących Lp.* 1. 2. 3. 4. Rzeka Noteć Punkt pomiarowo – Rok Klasa – kontrolny badań czystości (km biegu rzeki) Łysek (339,1) 2004 Rybiny (50,5) 2003 Niwka pow. Jez. Kamienieckiego (7,2) 2002 Niwka pow. Jez. Chalińskiego Pd. (1,0 km) Zgłowiączka 2002 4** III III III Główne zanieczyszczenia barwa, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny, ChZT-Mn, ChZT-Cr, amoniak, azot Kjeldahla, kadm, rtęć w II klasie, a zasolenie i zawiesiny ogólne w I klasie czystości. W porównaniu do poprzednich badań nastąpił niewielki wzrost jakości wód z uwagi na niższe stężenia azotu azotynowego i poprawę stanu sanitarnego Noteci (Raport…, 2004). Punkt kontrolno-pomiarowy w ramach monitoringu regionalnego na Zgłowiączce w miejscowości Rybiny (50,5 km biegu rzeki). Wg WIOŚ-u w Bydgoszczy w 2003 roku prowadziła ona wody III klasy czystości. Wskaźnikami decydującymi o zaliczeniu do tej klasy były: azot azotynowy, miano Coli i chlorofil „a”. W porównaniu do poprzednich badań pogorszeniu uległ stan sanitarny wód oraz wzrosła koncentracja chlorofilu „a” (Raport…, 2004). Na Niwce (Sarnówce) w ramach monitoringu regionalnego znajdują się 2 punkty kontrolno-pomiarowe, w których wody zostały poddane ocenie przez WIOŚ w Bydgoszczy w 2002 roku: − pierwszy z nich zlokalizowany jest powyżej Jez. Kamienieckiego (7,2 km biegu rzeki). Stan wód w oparciu o starą klasyfikację zaliczał się do III klasy czystości. Wskaźnikami odpowiedzialnymi za ten stan rzeczy były: tlen rozpuszczony i miano Coli. Ocena hydrobiologiczna odpowiadała I klasie (Raport…, 2004); − drugi znajdował się w powyżej Jez. Chalińskiego Pd. (1,0 km biegu); w punkcie tym Niwka miała również wody III klasy. Wskaźnikami decydującymi były chlorofil „a” i miano Coli. Tlen rozpuszczony w tym profilu mieścił się w II klasie czystości (Raport o stanie…, 2004). Wśród wód stojących na terenie niniejszego arkusza ocenie zostały poddane Jeziora: Brdowskie, Mąkolno, Lubotyńskie, Kamienieckie, Chalińskie Południowe (Miałkie) i Chalińskie Północne (Głębokie, Rybiny). Jezioro Głuszyńskie, którego część znajduje się na północy opisywanego arkusza, było badane przez WIOŚ w Bydgoszczy w 1999 roku. Jego wody odpowiadały III klasie czystości. Należy do jezior zasobnych w składniki biogenne, przy czym stężenie fosforanów w warstwie naddennej nie odpowiadało normom. Pozaklasowe było także stężenie soli mineralnych (w tym azotu mineralnego), a także azotu ogólnego. Ich wynikiem była wysoka koncentracja chlorofilu „a”. Pod względem sanitarnym jego wody były w II klasie. Jezioro Głuszyńskie jest zbiornikiem umiarkowanie podatnym na degradację (II kategoria) (Raport…, 2000). Jezioro Brdowskie w 2004 roku wg badań WIOŚ-u w Poznaniu posiadało wody w III klasie czystości, o czym zadecydowały takie wskaźniki, jak: ChZTCr, azot mineralny, przewodność elektrolityczna właściwa, chlorofil „a” i przezroczystość wody. Stan sanitarny odpowiadał również III klasie. Jezioro jest zbiornikiem bardzo podatnym na degradację (poza kategorią) (http://www.poznan.wios.gov.pl/wios). WIOŚ w Poznaniu w 2004 roku ocenił także wody jeziora Mąkolno, które zaliczono do II klasy czystości zarówno pod względem fizyczno-chemicznym, jak i sanitarnym. O zaliczeniu do tej klasy decydowały: ChZTCr, przewodność elektrolityczna właściwa, chlorofil „a” i przezroczystość wody. W stosunku do poprzednich badań z 1999 roku jakość wód uległa poprawie z III do II klasy. Jezioro Mąkolno jest bardzo podatne na degradację (poza kategorią) (http://www.poznan.wios.gov.pl/wios). Wody Jeziora Lubotyńskiego były badane przez WIOŚ w Poznaniu w 2000 roku. Stwierdzono w nim III klasę czystości, na co wpłynęły stężenia tlenu rozpuszczonego, związków biogennych oraz miano Coli. Duża ilość związków biogennych przyczyniła się do rozwoju fitoplanktonu, zdominowanego wiosną przez okrzemki, a latem przez sinice i bruzdnice. W porównaniu do poprzednich badań z 1992 roku stan jego uległ pogorszeniu z II klasy do III wskutek pogorszenia stanu sanitarnego. Zbiornik ten jest podatny na degradację (III kategoria) (Raport…, 2001). Jezioro Kamienieckie zostało poddane ocenie przez WIOŚ w Bydgoszczy w 2002 roku. Zakwalifikowano je do III klasy czystości z uwagi stężenia azotu i przewodność elektrolityczna właściwą. Wody były umiarkowanie zasobne w związki fosforu. Wynikiem zwiększonej trofii wód był nadmierny rozwój glonów, wśród których przeważały okrzemki oraz obniżona w okresie letnim widzialność krążka Secchiego (do 0,8 m). Stan sanitarny wyrażony mianem Coli odpowiadał II klasie czystości. Jezioro Kamienieckie jest zbiornikiem bardzo podatnym na degradację (poza kategorią) (Raport…, 2003). Wody Jeziora Chalińskie Południowe (Miałkie) w 2002 roku WIOŚ w Bydgoszczy także zakwalifikował do III klasy czystości z uwagi na azot całkowity i przewodność elektrolityczną właściwą. Stężenia fosforu ogólnego były na umiarkowanym poziomie. Efektem ponadnormatywnych stężeń azotu ogólnego była wysoka produkcja fitoplanktonu zarówno wiosną, kiedy przeważały okrzemki, jak i latem, gdy dominowały sinice. Wskutek tego przezroczystość wody była niska i wynosiła 0,4 m. Jezioro jest bardzo podatne na degradację (poza kategorią) (Raport…, 2003). Jezioro Chalińskie Północne (Głębokie, Rybiny) zostało zbadane przez WIOŚ w Bydgoszczy w 2002 roku. Jego wody zaliczono do III klasy czystości ze względu na tlen rozpuszczony, fosforany, azot całkowity i chlorofil „a”. Na głębokości poniżej 5 m występował deficyt tlenowy. Skutkiem wysokich stężeń azotu i fosforu była ponadnormatywna produkcja chlorofilu „a”, szczególnie w okresie letnim. Wiosną w składzie fitoplanktonu przeważały okrzemki, a latem sinice. Przezroczystość wód była ograniczona do 0,7 m. Stan sanitarny odpowiadał II klasie. Jezioro Chalińskie Północne jest zbiornikiem bardzo podatnym na degradację (poza kategorią) (Raport…, 2003). Warunki wodne na opisywanym arkuszu uległy znacznym przeobrażeniom wskutek działalności człowieka. Polegają one na: budowie rowów i kanałów odwadniających tereny podmokłe, pogłębianiu i wyprostowaniu istniejących cieków i włączeniu ich do systemów melioracyjnych, technicznej obudowie koryt rzecznych, budowie urządzeń hydrotechnicznych regulujących przepływ wody (jazów, przepustów), zrzutu wód pościekowych, powstaniu sztucznych zbiorników wodnych, zanieczyszczeniu wód oraz przerzutach wody (Graf 2003). Degradacja wód podziemnych Grunty podatne na infiltrację zanieczyszczeń do pierwszego poziomu wód podziemnych zajmują głównie północno-środkową i południową część opisywanego arkusza. Do głównych zagrożeń wód podziemnych należą obecnie niekontrolowane zrzuty nieoczyszczonych ścieków komunalnych oraz nieszczelne szamba z terenów miejscowości nie posiadających kanalizacji sanitarnej. Ponadto do wód gruntowych przenikają z pól uprawnych nawozy sztuczne i pestycydy. W obrębie arkusza znajdują się dwa punkty pomiarowe jakości wód podziemnych. Pierwszy z nich zlokalizowany jest w Zaryniu i należy do sieci krajowej. Znajduje się obszarze zabudowanym w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 151 „Turek-Konin-Koło”. Bada się tam czwartorzędowe wody gruntowe z głębokości 5,7 m p.p.t. W 2004 roku wg nowej klasyfikacji wody odpowiadały IV klasie czystości (niezadowalającej jakości), przy czym fosforany były w V klasie czystości (http://www.poznan.wios.gov.pl/wios). W latach 2001-2003 roku wg starej klasyfikacji jakość wód mieściła się w klasie Ib (wysokiej jakości, przy czym fosforany przez cały ten okres były w III klasie), natomiast w latach 1997-2000 w III klasie (niskiej jakości), a wskaźnikami decydującymi o zaliczeniu do tej klasy były: fosforany, azot azotanowy i potas (Raport…, 2002-2004). Drugi punkt znajduje się w miejscowości Biele w obrębie zabudowy wiejskiej i leży także w zasięgu GZWP nr 151. Prowadzi się tam badania wód z kredowego pietra wodonośnego z głębokości 101,0 m p.p.t. W 2004 roku wg nowej klasyfikacji wody odpowiadały IV klasie czystości (niezadowalającej jakości). Wskaźnikami, które zadecydowały o tej klasie były: żelazo, azot amonowy i wodorowęglany (http://www.poznan.wios.gov.pl/wios). W latach 2001-2003 wody mieściły się w II klasie czystości (średniej jakości), ale przewodnictwo elektrolityczne właściwe, azot amonowy i wodorowęglany odpowiadały III klasie (Raport..., 2002-2004). Południowo-zachodnia część opisywanego arkusza (tj. Sompolno, Nowa Wieś i Sycewo) znajduje się w zasięgu leja depresji, powstałego w wyniku eksploatacji odkrywkowej węgla brunatnego w odkrywce „Lubstów” (która znajduje się na sąsiednim arkuszu Ślesin). Degradacja powietrza atmosferycznego Duże zagrożenie dla czystości atmosfery w skali lokalnej stanowią małe zakłady przemysłowe (tab. 5) oraz kilkanaście skupisk źródeł niskiej emisji gazów i pyłów z terenów zabudowanych. Źródłem emisji liniowej zanieczyszczeń pyłowych i gazowych oraz hałasu jest również istniejąca sieć dróg. Z kolei zakład hodowlany w Kozjatach jest znaczącym emitorem odorów. Tabela 5. Ważniejsze emitory zanieczyszczeń do atmosfery Na badanym obszarze zarejestrowano trzy niewielkie tereny zrekultywowane po eksploatacji odkrywkowej surowców mineralnych. Pierwszy z nich, w kierunku wodnym, położony jest w okolicach Julianowa, drugi, w kierunku leśnym w okolicach Mąkolna i trzeci również w kierunku leśnym w rejonie Bugaja. NIEUŻYTKI Na analizowanym arkuszu występuje kilka nieużytków antropogenicznych, tj. wyrobiska poeksploatacyjne w rejonie Karska, Teodorowa, Wyrobek, Rynu, Bugaja i Brdowa oraz tereny składowiska odpadów w Zielonce. OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I STOPNIA JEGO DEGRADACJI Na stan środowiska przyrodniczego wpływa w dużej mierze charakter zagospodarowania tego obszaru. Dominują tu grunty orne przy większym, ale rozerwanym kompleksie leśnym na północy i niewielkich enklawach leśnych na południu. Na zróżnicowanie funkcjonowania środowiska wpływa południkowa strefa użytków zielonych związana z kanałem Morzyce-Lichenek. Istotnymi elementami tego systemu są mniejsze i większe jeziora oraz liczne drobne hydrotopy w obniżeniach terenu. Na obszarze tym funkcjonuje jeden niewielki ośrodek miejski Sompolno z typowymi dla takiego systemu przejawami degradacji środowiska, szczególnie w postaci skupisk źródeł niskiej emisji pyłów i gazów związanych z zabudową jednorodzinną. Układ osadniczy uzupełnia gęsta sieć kilkudziesięciu wsi o różnej wielkości, regularnie rozmieszczonych na całym obszarze. Obszar przecięty jest kilkoma drogami o znaczeniu lokalnym oraz rurociągiem przechodzącym równoleżnikowo przez analizowany obszar. Cały obszar przedstawia ciekawy pod względem środowiskowym geoekosystem o dominującej roli zróżnicowanych pod względem użytkowania agrosystemów, od funkcjonowania których zależy stabilność systemu środowiska przyrodniczego. Obszar ten posiada jeszcze obecnie odpowiednią odporność i potencjalną możliwość samoregulacji systemu. Jednak zachowanie tych możliwości samoregulacyjnych uzależnione jest od sposobu gospodarowania agrosystemami i aktywnego zachowywania wartości środowiska przyrodniczego oraz od odpowiedniego jego kształtowania. Specyficznym i ważnym elementem systemu środowiska tego obszaru jest stosunkowo niewielkie urozmaicenie ukształtowania powierzchni terenu przy nieznacznych obniżeniach związanych z drobnymi ciekami. Jedynie lokalnie o ewentualnej destabilizacji systemu może zadecydować potencjalna aktywizacja, charakterystycznie rozciągających się pasmowo gruntów podatnych na denudację naturogeniczną i uprawową. Na uwagę zasługuje równie dynamiczny lej depresji związany z odkrywkową eksploatacją węgla brunatnego w okolicy Lubstowa, dalej lokalne ale dosyć liczne, szczególnie w części północnej, miejsca eksploatacji surowców budowlanych oraz kilka udokumentowanych, mniejszych i większych złóż tych surowców. O stanie środowiska przyrodniczego, pośrednio świadczy rezerwatu przyrody typu leśnego „Kawęczyńskie Brzęki”, część Goplańsko-Kujawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu „Jezioro Głuszyńskie”. Całość dopełnia 5 pomników przyrody. WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Charakterystyczne użytkowanie terenu o wyraźnej dominacji gruntów rolnych przy znacznym nasyceniu osadnictwem wiejskim stwarza potencjalne możliwości destabilizacji. Obecność form ochrony przyrody i jednocześnie ogólnie dobry stan środowiska przyrodniczego (wskaźnikiem jest stan lasu) zmusza do uwzględnienia tych przesłanek przy podejmowaniu decyzji przestrzennych na poziomie miejscowym i regionalnym. Do najważniejszych zaliczyć można: − prowadzenie odpowiedniej gospodarki wodno-ściekowej obejmującej cały obszar, szczególnie przez uzupełnieniu kanalizacji wsi, budowę następnych oczyszczalni ścieków, doskonalenie istniejących oraz prowadzenie ciągłego monitoringu ich sprawności, − doskonalenie gospodarki odpadami w ramach powiatowych i gminnych planów przy powszechność odbioru odpadów komunalnych, dalej deponowanie odpadów i likwidację niekontrolowanych składowisk odpadów zaśmiecających otoczenie wsi, skraj lasów oraz dna odkrywek poeksploatacyjnych, − dokonanie rekultywacji nieczynnych miejsc eksploatacji surowców mineralnych i wymaganie programów rekultywacji przy planowaniu nowych eksploatacji, − zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza szczególnie na terenie Sompolna oraz w obrębie większości wsi, poprzez zmianę paliwa (ewentualne zastosowanie biopaliwa), zmianę technologii lub instalowanie urządzeń odpylających, − odpowiednia gospodarka gruntami wypadającymi z zagospodarowania rolniczego przy uwzględnieniu kultywowanych ugorów (na glebach lepszych), zalesiania lub utrzymywania muraw, − zadbanie o obudowę biologiczną cieków, pełniących funkcję filtrów biologicznych oraz zwiększenie zadrzewień śródpolnych, − utrzymywanie w pełnej sprawności systemów melioracyjnych, mających lokalnie decydujące znaczenie w okresach suchych i w czasie nasilających się opadów nawalnych, − wydzielenie różnego typu użytków ekologicznych zarówno w obrębie gruntów rolnych oraz na ewentualnych obszarach porolniczych i w dnach rynien i dolin, − zadbanie o należyte funkcjonowanie obiektów turystycznych i rekreacyjnych i likwidacje przypadków samowoli budowlanej, − uwzględnianie w planach zagospodarowania wszystkich miejscowych, regionalnych i ponadregionalnych walorów środowiska przyrodniczego. − bieżącą aktualizację powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami z jednoczesnym uwzględnieniem zaleceń programu wojewódzkiego oraz funkcji obszarów prawnie chronionych. Literatura i materiały źródłowe 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Lp.* Miejscowość Zak³ad py³y gazy ogółem z CO2 gazy bez CO2 Źródło hałasu Źródło odoru - 13. 12. Kryszkowice gorzelnia b.d. b.d. b.d. - 2. Czamanin gorzelnia b.d. b.d. b.d. - - tlen rozpuszczony, miano Coli 3. Wierzbinek piekarnia b.d. b.d. b.d. - - Noteć w punkcie kontrolno-pomiarowym monitoringu krajowego w miejscowości Łysek (339,1 km biegu rzeki) w 2004 roku wg nowej klasyfikacji prowadziła wody IV klasy czystości (niezadowalającej jakości). Wskaźnikami decydującymi były: barwa, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny (mieszczący się w V klasie), ChZTMn, ChZTCr, amoniak, azot Kjeldahla, kadm i rtęć (http://www.poznan.wios.gov.pl/wios). Natomiast wg starej klasyfikacji w 2003 roku w tym punkcie Noteć miała wody w III klasie czystości ze względu na azot azotynowy, miano Coli i saprobowość sestonu. Substancje organiczne mieściły się REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 11. 1. * numeracja zgodna z numeracją na mapie ** klasa wyznaczona w oparciu o Rozp. MŚ z 11.02.2004, klasyfikacja ta zawiera 5 klas Na badanym obszarze funkcjonuje kilka oczyszczalni ścieków mechanicznobiologicznych w miejscowościach: Sompolno (2 obiekty), Mąkolno, Babiak i Izbica Kujawska. W pełni zrealizowaną kanalizację sanitarną i częściowo burzową posiada jedynie Somplono. W Babiaku występuje natomiast kanalizacja sanitarna, część Mąkolna (poniżej 50%) objęta jest kanalizacją sanitarną i burzową, część Brdowa kanalizacją sanitarną, a część Wierzbinka tylko burzową. W zasięgu arkusza istnieje kilkanaście punktów monitoringu środowiska przyrodniczego. W czterech punktach prowadzi się pomiary jakości powierzchniowych wód płynących, a w 7 na jeziorach w sieci regionalnej. Z badaniami jakości wód podziemnych związane są dwa punkty monitoringu: 1 sieci krajowej oraz 1 sieci regionalnej. Emisja [Mg/rok] azot azotynowy, miano Coli, chlorofil „a” chlorofil „a”, miano Coli PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4. Kozjaty hodowla - - - - + 5. Mchowo kotłownia osiedlowa b.d. b.d. b.d. - - * numeracja zgodna z numeracją na mapie b. d. - brak danych Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko przyrodnicze Do inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko przyrodnicze należą: przebiegający równoleżnikowo przez centralną część arkusza rurociąg „Przyjaźń”, biegnącą z pn-zach. na pd-wsch. linię kolejową Gdynia-InowrocławKarsznice-Herby oraz linię energetyczną wysokiego napięcia (w pd-zach. części arkusza). 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Ciuk E., 1980: Mapa Geologiczna Polski, 1:200.000, Arkusz Konin, część B, Wydawnictwa Geologiczne Gałecki Z., 1989: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, Woj. włocławskie, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy Graf R., 2003: Komentarz do Mapy hydrograficznej w skali 1:50.000, arkusz Sompolno N-34-122-C, Geomat Iwańcz T., 1986: Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, Woj. konińskie, Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa, Puławy Kleczkowski A. S., 1990, Objaśnienia mapy obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, 1: 500.000, IH IG AGH Kraków Kondracki J., 2001: Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Krygowski B., 1972: Nizina Wielkopolska, [w:] „Geomorfologia Polski” /red. Galon R./, tom 2, Niż Polski, PWN Warszawa Mańkowska A., 1974: Mapa Geologiczna Polski, 1:200.000, arkusz Konin, część A, Wydawnictwa Geologiczne Matuszkiewicz J.M., 1993: Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski, Wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków Okołowicz W., 1973-78: Regiony klimatyczne, Mapa w skali 1:2.000.000, [w:] „Narodowy Atlas Polski”, PAN IG, Wyd. Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk Pożaryski W., 1974: Budowa geologiczna Polski, Tektonika – Niż Polski, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa Raporty o stanie środowiska w Wielkopolsce w latach 1997-2003, 1999-2004: WIOŚ w Poznaniu, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań Raporty o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 1999-2003, WIOŚ w Bydgoszczy, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz Stankowski W., 1986: Budowa geologiczna i pochodzenie rzeźby, [W]: Województwo konińskiemonografia regionalna. Uniwersytet Łódzki, Urząd Wojewódzki w Koninie. Łódź-Konin Stankowski W., 1976: Rozwój środowiska fizyczno-geograficznego Polski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa Stupnicka E., 1997: Geologia regionalna Polski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Degórska B., 1994: Regiony przyrodniczo-leśne, Mapa w skali 1:1.500.000, [w:] „Atlas Rzeczypospolitej Polskiej”, PAN, IGiPZ, Warszawa Walczak M., Radziejowski J., Smogorzewska M., Sienkiewicz J., Gacka-Grzesikiewicz E., Pisarski Z., 2001: Obszary chronione w Polsce, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa Woś A., 1994:. Klimat Niziny Wielkopolskiej, Wyd. Nauk. UAM, Poznań Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski, 2000; WIOŚ w Poznaniu, OSCh-R Oddz. Poznań, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań Nazewnictwo dotyczące sieci hydrograficznej zostało zaczerpnięte z: Choiński A.,1995: Katalog jezior Polski, część trzecia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań; Podział hydrograficzny Polski 1983: praca zbiorowa pod red. Haliny Czarneckiej, IMiGW, Warszawa © Copyright by Leon Kozacki, Andrzej Macias, Beata Medyńska-Gulij, Wojciech Rosik Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu