doc1. Czym jest Pismo święte i dlaczego czasami nazywamy go Biblią
download 
Reklamacja Transkrypt
1. Czym jest Pismo święte i dlaczego czasami nazywamy go Biblią
Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 1. Czym jest Pismo święte i dlaczego czasami nazywamy go Biblią? ......... 2 2. Czym Pismo Święte JEST ....................................................................... 4 3. Księgi proto- i deuterokanoniczne, apokryfy ........................................ 6 4. Przekaz Tradycji .................................................................................... 7 5. W ilu językach przemawia Biblia? ......................................................... 9 6. Jezus Chrystus – SŁOWO BOŻE - klucz do lektury Biblii ....................... 10 7. Biblia a nauki przyrodnicze … błędy i nieporozumienia ...................... 10 8. Pismo święte a historia ....................................................................... 11 9. Zarzuty przeciwko świętości Biblii ...................................................... 12 10. Kto jest autorem Pisma Świętego? Kto, gdzie i kiedy napisał Biblię? 13 11. Jedność Pisma Świętego .................................................................. 15 12. Gatunki w Piśmie świętym ............................................................... 16 13. Podział na dwa testamenty i księgi – dlaczego? ............................... 17 "Chrystusowi zmartwychwstałemu mogą dawać świadectwo „ci, którzy go osobiście doświadczyli, w Piśmie świętym, na modlitwie i w Jego Kościele, poprzez drogę, która ma swoje fundamenty w chrzcie świętym, swoje pożywienie w Eucharystii, swoją pieczęć w bierzmowaniu, swoje nieustanne nawracanie w sakramencie pokuty i pojednania”. - Papież Franciszek ... Pismo święte w naszym życiu i w katechezie http://biblista.pl/index.php Jezus Chrystus – klucz do lektury Biblii Jaki Biblia ma sens? W ilu językach przemawia Biblia? Jak spisano Biblię? Protestanckie kryteria kanoniczności Jak powstał zbiór ksiąg Nowego Testamentu? Jak powstał zbiór ksiąg Starego Testamentu Przekaz Tradycji Księgi proto- i deuterokanoniczne, apokryfy Służebny autorytet Kościoła 2284 2695 2321 3009 1796 2245 2310 1805 2732 1783 1 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Kanon biblijny Jedność Pisma Świętego "Żywe jest słowo Boże i skuteczne" Słowo Boże jest święte Prawda Biblii a historia Prawda Biblii a nauki przyrodnicze Słowo Boże jest Prawdą "Wszelkie Pismo od Boga jest natchnione" Słowo Boże pełne mocy Kto, gdzie i kiedy napisał Biblię? (2) 2514 2144 2941 2158 2252 2526 2248 2693 2125 7294 http://wroclaw.biblista.pl/index.php?option=com_content&view=categor y&id=38:go-niedzielny&Itemid=83&layout=default 1. CZYM JEST PISMO ŚWIĘTE I DLACZEGO CZASAMI NAZYWAMY GO BIBLIĄ? Natchnienie i objawienie Całe Pismo Św. Jest natchnione, chociaż nie wszystko w Biblii jest objawione!!! Jeżeli Biblia posiada dwóch autorów, Boga i człowieka, to każdy z nich musiał pozostawić w Piśmie Świętym swoje ślady. Zobaczmy, jakie są skutki Boskiego i ludzkiego autorstwa Biblii. Bóg pozostawił w Biblii przynajmniej pięć śladów swojego autorstwa. Są to: prawda, świętość, skuteczność, jedność i ciągłość Pisma Świętego. Co oznaczają wymienione wyżej cechy? Kanon biblijny 2 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Doświadczenie wielu pokoleń Żydów i chrześcijan pokazuje, że czytając Biblię doświadczali oni w jej słowach Bożej mocy. Jednak zastosowanie kryterium osobistego doświadczenia w rozpoznawaniu ksiąg natchnionych przez Ducha Świętego jest subiektywne i nie musi doprowadzić wszystkich czytelników do utworzenia tej samej listy świętych pism. I rzeczywiście tak jest! Istnieje różnica w spisie ksiąg świętych przyjmowanych przez Żydów i chrześcijan, a nawet sami chrześcijanie różnią się między sobą w tej sprawie. Zbiór ułożonych w odpowiedniej kolejności ksiąg Pisma Świętego jest nazywanykanonem biblijnym. Aby dostać się do kanonu księga musiała zostać rozpoznana przez Kościół jako natchniona i tym samym przyjęta jako nieomylna reguła (czyli kanon, miara – stąd nazwa „kanon biblijny”) w sprawach wiary i postępowania. Podsumowując możemy podać definicję kanonu biblijnego: kanonem biblijnym nazywamy zbiór natchnionych przez Boga ksiąg, przyjętych przez Kościół i uznanych przezeń za nieomylną regułę wiary i moralności z racji zawartej w nich objawionej przez Boga, prawdy. W tym miejscu nasuwają się słuszne pytania: Czy możliwe jest, aby istniała księga natchniona przez Boga, której natchnienia Kościół nie rozpoznał? Czy wszystkie księgi natchnione zachowały się do naszych czasów, czy żadna z nich nie zaginęła? Oczywiście, że teoretycznie sytuacje te są możliwe, ale my spoglądamy na problem z punktu widzenia wiary. W Kościele, który ustala kanon, działa ten sam Duch Święty, który natchnął Biblię. Możemy więc słusznie wierzyć, że Duch Święty jako Sprawca natchnienia, zadbał również o to, aby wszystkie księgi natchnione zachowały się do naszych czasów, zostały rozpoznane przez Kościół i włączone do kanonu. Aby księga mogła zostać włączona do kanonu biblijnego musiały być spełnione dwa warunki: jej natchnienie przez Ducha Świętego oraz rozpoznanie faktu natchnienia przez Kościół. W tym miejscu rodzi się ważne pytanie: na jakiej podstawie Urząd Nauczycielki Kościoła rości sobie prawo do autentycznego i bezbłędnego rozpoznawania, które księgi posiadają znamiona Bożej inspiracji, a które nie? Stary Testament powstał w łonie wspólnoty ludu Bożego starego przymierza, Izraela, który będąc, w szerokim tego słowa znaczeniu, 3 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 autorem własnych pism, stopniowo rozpoznawał je jako słowo Boże. Lud Boży nowego przymierza, Kościół, za pośrednictwem Jezusa i apostołów, przejął od Izraela te pisma i od początku uznawał je słowo Boże. Księgi Nowego Testamentu napisane przez świętych autorów będących członkami ludu Bożego nowego przymierza, powstały we wspólnocie Kościoła i stanowią niejako jego własność. Z tego powodu tylko Kościół może bezbłędnie rozpoznawać znamiona Bożej inspiracji własnych pism. Ponadto w Kościele działa ten sam Duch Święty, który natchnął święte księgi. Z tego powodu Kościół prowadzony przez Ducha Prawdy (por. J 16,3) jest w stanie wskazać, które pisma są natchnione, a które nie. Księgi uznawane przez pierwotny Kościół za słowo Boże zostały przekazane chrześcijanom kolejnych pokoleń. Przekaz ten jest kontynuowany do dziś. Nie oznacza to jednak, że Kościół jest instytucją nadrzędną w stosunku do słowa Bożego. Autorytet Kościoła pełni tu rolę służebną: „Urząd Nauczycielski nie jest ponad słowem Bożym, lecz jemu służy, nauczając jedynie tego, co zostało przekazane. Z nakazu Bożego i przy pomocy Ducha Świętego pobożnie słucha on Bożego słowa, święcie strzeże i wiernie wykłada. I wszystko, co z tego jednego depozytu wiary czerpie, podaje do wierzenia jako objawione przez Boga” (Dei verbum 10). 2. CZYM PISMO ŚWIĘTE JEST Według Ojców Kościoła Pismo Święte to dar Boga dla człowieka, oświeca go i ratuje od śmierci wiecznej: „Gdybyśmy nie poznali Słowa i nie zostali przez nie oświeceni, nie różnilibyśmy się od tucznego drobiu odżywianego w ciemności i karmionego na rzeź” Pytanie to nie jest proste. Świadczą o tym choćby liczne nazwy nadawane 4 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 naszej księdze: Biblia, Pismo Święte, Stary (Pierwszy) i Nowy (Drugi) Testament, Słowo Boże itd. Cóż one oznaczają? Nazwa PISMO ŚWIĘTE mówi, że nasza księga zawiera tekst napisany ludzką ręką (Pismo), ale z drugiej jest on również święty, gdyż pochodzi od Boga. Pismo Święte ma więc dwóch autorów: Boga i człowieka. STARY I NOWY TESTAMENT. Dwa testamenty to dwie części Pisma Świętego. Dzieje zbawienia to historia kolejnych przymierzy (czyli pewnego rodzaju układu), które Bóg zawierał z ludźmi. Po grecku przymierze to diatheke – słowo to znaczy teżtestament. Stary Testament opowiada dzieje przymierza zawartego przez Boga z Izraelem pod górą Synaj – przymierze to zostało złamane, dlatego Bóg zawarł nowe przymierze przez krew Jezusa – o dziejach tego przymierza opowiada Nowy Testament. Słowo „BIBLIA” to liczba mnoga od greckiego biblion – „księga” – nazwa ta informuje, że Biblia to zbiór księg. Czym więc jest Pismo Święte? Omówione nazwy informują, że jest ono zbiorem ksiąg posiadających dwóch autorów: Boga i człowieka. Opowiadają one historię kolejnych przymierzy między Bogiem a ludzkością, przez które Bóg realizuje swój zbawczy plan. Pierwsi chrześcijanie doświadczając przemieniającej mocy słowa Bożego, zadawali sobie pytanie: skąd w ludzkim słowie bierze się Boża moc? „Wszelkie Pismo od Boga natchnione jest i pożyteczne do nauczania, do przekonywania, do poprawiania, do kształcenia w sprawiedliwości – aby człowiek Boży był doskonały, przysposobiony do każdego dobrego czynu” (2 Tm 3,16-17). „To przede wszystkim miejcie na uwadze, że żadne proroctwo Pisma nie jest dla prywatnego wyjaśnienia. Nie z woli bowiem ludzkiej zostało przyniesione kiedyś proroctwo, ale kierowani Duchem Świętym mówili od Boga święci ludzie” (2 P 1,20-21). A więc słowa Biblii mają Boską moc, ponieważ zostały napisane przez ludzi, którzy znajdowali się pod wpływem Ducha Świętego. Wpływ ten nazywamy natchnieniem biblijnym – sprawia ono, że Pismo Święte jest równocześnie słowem Bożym i ludzkim. Posiada więc dwóch autorów: Boga (Ducha Świętego) i człowieka. 5 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Natchnienie nie dotyczy tylko samego spisywania słowa Bożego. Duch Święty kierował wszystkimi etapami powstawania Biblii. Towarzyszył prorokom, kapłanom i królom starożytnego Izraela oraz apostołom głoszącym Ewangelię. Wysłał w podróż misyjną św. Pawła (Dz 13,2-4; 16,6-10). Ten sam Duch działał w ostatecznych redaktorach poszczególnych ksiąg. Patrząc w ten sposób na natchnienie biblijne, mówimy o trzech jego rodzajach: 1) do działania – natchnienie pastoralne; 2) do mówienia – natchnienie oralne; 3) do pisania – natchnienie skrypturystyczne. 3. KSIĘGI PROTO- I DEUTEROKANONICZNE, APOKRYFY Posługując się różnymi wydaniami Pisma Świętego na pewno zauważyliśmy, że nie zawsze zawierają one ten sam zbiór ksiąg. Np. w katolickiej Biblii Tysiąclecia jest ich 73, a w protestanckiej, na przykład w tak zwanej Biblii warszawskiej, popularnie zwanej „brytyjką”, ich liczba wynosi 66. Rozeznawanie przez Kościół, które księgi są natchnione przez Boga, a które nie, trwało kilka wieków, w czasie których chrześcijanie prowadzili na ten temat burzliwe dyskusje. Wśród pism należących dziś do kanonu jest kilkanaście takich, które budziły najwięcej kontrowersji, są to tzw. księgi deuterokanoniczne (lub wtórnokanoniczne). W Starym Testamencie są to: Ba, Tb, Jdt, 1-2 Mch, Syr i Mdr oraz napisane po grecku fragmenty Est i Dn – razem siedem ksiąg i dwa dodatki. W Nowym Testamencie do ksiąg deuterokanonicznych zaliczamy: Hbr, Jk, 2 P, 2-3 J, Jud oraz Ap – razem siedem ksiąg. Księgi, które nie budziły podobnych kontrowersji nazywane są protokanonicznymi, a te które nie zostały uznane za natchnione przez Ducha Świętego nazywamy apokryfami (od gr. „apokrypto”, czyli „zakrywać”, „ukrywać”). Oczywiście wyodrębnienie z kanonu biblijnego grupy ksiąg deuterokanonicznych nie oznacza, że są one natchnione w mniejszym stopniu, albo że posiadają niższy autorytet. Wszystkie księgi 6 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 znajdujące się w naszej Biblii są tak samo natchnione i święte i posiadają taki sam autorytet w sprawach wiary i moralności. Kościół katolicki do kanonu biblijnego zalicza wszystkie księgi protokanoniczne, czternaści ksiąg deuterokanonicznych oraz dwa greckie dodatki. Protestanci do Starego Testamentu zaliczają tylko księgi protokanoniczne, a do Nowego również deuterokanoniczne. Stąd różnica w zawartości katolickiej i protestanckiej Biblii. W jaki sposób wyglądał proces rozpoznawania ksiąg kanonicznych? Kiedy miał on miejsce? Jakie kryteria zastosowano, aby rozpoznać księgi natchnione? Na te pytania odpowiemy w kolejnych tygodniach. 4. PRZEKAZ TRADYCJI Decyzja Nauczycielskiego Urzędu Kościoła o włączeniu danej księgi do kanonu biblijnego nie była wyrazem dowolności. Kościół rozpoznając w pismach słowo Boże posługiwał się dwoma zasadniczymi kryteriami: brał pod uwagę przekaz Tradycji Jezusowo-apostolskiej oraz świadectwa o apostolskim pochodzeniu ksiąg. Orzeczenie o Boskiej inspiracji pism Starego Testamentu było równoznaczne z potwierdzeniem, że Jezus i apostołowie uznawali dane księgi za natchnione. W sprawie pism Nowego Testamentu najistotniejszym było wykazanie ich apostolskiego pochodzenia. Jak powstał zbiór ksiąg Starego Testamentu? Trudno jest dokładnie odpowiedzieć na pytanie, jakim zbiorem ksiąg natchnionych posługiwali się Żydzi w czasach Jezusa, gdyż oficjalny kanon żydowski ustalono dopiero ok. 90 r. po Chr. Możliwe, że Żydzi współcześni Jezusowi posługiwali się dwoma różniącymi się nieco zbiorami ksiąg. Pierwszy z nich zwany palestyńskim składał się z pism wyłącznie w języku hebrajskim i aramejskim i liczył 39 ksiąg. Drugi, zwany aleksandryjskim był przyjmowany przez Żydów poza granicami Palestyny i zawierał także księgi 7 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 przetłumaczone na grekę lub powstałe w tym języku. Drugim kanonem posługiwali się Żydzi nie znający języka hebrajskiego i aramejskiego. Był on dłuższy od palestyńskiego i zawierał księgi deuterokanoniczne Starego Testamentu. Grecki Stary Testament to tzw. Septuaginta czyli przekład „Siedemdziesięciu” (tradycyjna liczba tłumaczy Biblii hebrajskiej na grekę). Jak powstał zbiór ksiąg Nowego Testamentu? Czytając dzieła pisarzy chrześcijańskich z przełomu I i II w. można się przekonać, że uznawali on Boski autorytet ksiąg tworzących dziś Nowy Testament. Cytowali oni cztery ewangelie oraz listy apostolskie na równi z powszechnie uznawanymi księgami Starego Testamentu. Po raz pierwszy nazwy Nowy Testament użył św. Ireneusz z Lyonu pod koniec II w. Nie wszyscy jednak uważali za natchnione te same księgi. Heretycy odrzucali niektóre z pism apostolskich. Np. Marcjon (połowa II w.) odrzucał cały Stary Testament, a z Nowego uznawał tylko Łk i niektóre listy św. Pawła. Heretycy zwani montanistami twierdzili, że otrzymują nowe objawienia, które są słowem Bożym. Powstawało więc wiele ksiąg podszywających się pod autorytet apostolski (apokryfy). W II w. oprócz heretyckich, powstawały również inne spisy ksiąg Nowego Testamentu. Najbardziej znany jest tzw. kanon Muratoriego (od nazwiska jego odkrywcy). Dokument ten będąc świadkiem tworzenia się zbioru ksiąg Nowego Testamentu, zawiera niepełną ich listę (brak Hbr, 1-2 P, 3 J, Jk). Począwszy od II w. dyskutowano również nad natchnieniem ksiąg deuterokanonicznych (Hbr, Jk, 2 P, 2-3 J, Jud, Ap). W tej sytuacji pojawiła się potrzeba ustalenia kanonu Nowego Testamentu. Najstarszy spis zawierający 27 ksiąg pochodzi z 367 r., a jego autorem jest św. Atanazy. Oficjalnie kanon 27 ksiąg Nowego Testamentu został zatwierdzony na synodach w Hipponie (393 r.) i Kartaginie (397 i 419 r.) oraz przez papieża Innocentego I w 405 r. Od czasów starożytnych aż do reformacji (XVI w.) właściwie nie dyskutowano nad sprawą kanonu. Dyskusje na nowo zostały podjęte przez protestantów w XVI w., którzy odrzucili księgi i dodatki deuterokanoniczne Starego Testamentu. W tej sytuacji pojawiła się potrzeba, aby Kościół katolicki jeszcze raz wypowiedział się na temat kanonu. Uczynił to uroczyście Sobór Trydencki w 1546 r. 8 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Kanon protestancki jest krótszy od katolickiego i liczy 39 ksiąg w Starym i 27 w Nowym Testamencie. 5. W ILU JĘZYKACH PRZEMAWIA BIBLIA? Pismo Święte powstało w trzech starożytnych językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Wyjście judaizmu, a następnie chrześcijaństwa poza granice Palestyny sprawiło, że wiele innych osób pragnęło sięgać po Biblię. W ten sposób zrodziła się potrzeba przekładu Świętej Księgi na inne języki. Po niewoli babilońskiej (586-538 przed Chr.) Żydzi zaczęli posługiwać się językiem aramejskim, na który przetłumaczono Biblię hebrajską. Są to tzw. targumy aramejskie. W wyniku wojen i klęsk narodowych część Żydów schroniła się w egipskiej Aleksandrii. Z czasem zaczęli oni mówić po grecku. Dla nich powstaje przetłumaczenie pism hebrajskich na grekę. Jest to tzw. Septuaginta, co znaczy „siedemdziesiąt” – od liczby tłumaczy, którzy, według legendy, na polecenia króla egipskiego Ptolomeusza II (285246 przed Chr.) przetłumaczyli Torę. Całość tłumaczenie powstała w okresie od III do I w. przed Chr. Kolejne wieki przyniosły tłumaczenia Biblii na łacinę (tzw. Vetus latina – II w.). Do najbardziej znanych tłumaczeń łacińskich należy Wulgata, czyli tłumaczenie św. Hieronima (347-420). Pismo Święte wielokrotnie było tłumaczone także na język polski. Najstarszymi zabytkami naszego języka są: Psałterz floriański (koniec XIV w.), Biblia królowej Zofii (ok. połowy XV w.), Psałterz puławski (XV/XVI w.). W okresie renesansu powstało pięć kompletnych tłumaczeń Pisma Świętego na język polski: Biblia Leopolity (1561), kalwińska Biblia brzeska (1563), Biblia nieświeska w przekładzie arianina Szymona Budnego (1572), Biblia Jakuba Wujka (1599) oraz protestancka Biblia gdańska (1632). 9 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Podobny rozwój polskich tłumaczeń biblijnych przyniósł wiek XX. W 1965 r. ukazała się Biblia Tysiąclecia, następnie Biblia poznańska (1973-1975), protestancka Biblia warszawska zwana „brytyjką” (1975), Biblia warszawska-praska w tłumaczeniu bpa K. Romaniuka (1998). W 2008 r. wyszła Biblia edycji Św. Pawła. Pomimo ogromnego rozwoju nauk biblijnych oraz rozwiniętej translatoryki biblijnej cała Biblia została przetłumaczona tylko na ok. 480 języków, podczas gdy na Ziemi istnieje ich ok. siedem tysięcy. 6. JEZUS CHRYSTUS – SŁOWO BOŻE - KLUCZ DO LEKTURY BIBLII Sens duchowy (typiczny) istnieje w Biblii dlatego, że między Starym a Nowym Testamentem zachodzi ścisły związek. Stary Testament jest zapowiedzią Nowego, a Nowy wypełnieniem Starego. Przypomnijmy sobie opowiadanie o spotkaniu uczniów ze zmartwychwstałym Jezusem w drodze do Emaus (Łk 24,13-35). Nie poznają oni Jezusa. Idą z Nim drogą i słuchają, jak wyjaśnia im Stary Testament: „I zaczynając od Mojżesza poprzez wszystkich proroków wykładał im, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego” (Łk 24,2527). Cały Stary Testament mówi więc o Nim. Zapowiada Jego cierpienia i zmartwychwstanie. Dlaczego jednak uczniowie sami nie mogli znaleźć tego głębszego sensu w Starym Testamencie? Ponieważ do jego odkrycia potrzebna jest wiara w zmartwychwstanie Jezusa oraz światło Ducha Świętego, który daje głębsze zrozumienie świętych pism (Łk 24,44-49). 7. BIBLIA A NAUKI PRZYRODNICZE … BŁĘDY I NIEPOROZUMIENIA Czym Pismo Święte NIE JEST ... Leon XIII – Divine afflante Spiritu 1) Nie może istnieć żadna sprzeczność między całkiem pewnymi i prawdziwymi wnioskami 10 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 nauk ścisłych, a twierdzeniami Biblii. Wynika to stąd, że autorem Biblii i twórcą praw przyrody jest ten sam Bóg, od którego nie mogą pochodzić sprzeczne twierdzenia. 2) Jeżeli wydaje się nam, że istnieje sprzeczność między Pismem Świętym a tym, co mówi nauka, wtedy należy uznać jedno z dwojga: albo słowa Pisma nie zostały należycie zrozumiane, albo dane twierdzenia naukowe nie są pewne. 3) Nie należy traktować Pisma Świętego jako podręcznika przyrodoznawstwa, gdyż pisarze natchnieni pragnęli pouczyć o drodze zbawienia. „Nie czytamy w Ewangelii, by Pan powiedział, posyłam wam Pocieszyciela, który by was pouczał o biegu słońca i księżyca. Chrześcijan bowiem chciał wykształcić, a nie matematyków” (św. Augustyn). 4) Zjawiska przyrodnicze pisarze natchnieni opisywali nie według istoty rzeczy, ale tak jak je postrzegali zmysłami, czyli w sposób potoczny i popularny. Autorzy natchnieni przekazując pouczenie religijne, posługiwali się sposobem myślenia i zasobem wiedzy ludzi sobie współczesnych. Wiele wypowiedzi o zjawiskach przyrody jest napisanych w Biblii językiem poetyckim i nie można ich rozumieć dosłownie. 8. PISMO ŚWIĘTE A HISTORIA Nie można stosować tych samych zasad interpretacji do tekstów biblijnych dotyczących materii przyrodniczej i historycznej. Jest bowiem rzeczą obojętną dla naszego zbawienia czy Ziemia obraca się dookoła Słońca, czy też odwrotnie. Przeciwnie jest w przypadku faktów historycznych, gdyż zbawienie dokonało się w ramach historii i przez wydarzenia historyczne. Nie jest zatem obojętne dla naszego zbawienia czy miało miejsce narodzenie Jezusa, Jego śmierć i zmartwychwstanie. Aby właściwie zinterpretować historiografię biblijną należy uwzględnić zasady podane przez papieża Benedykta XV w encyklice „Spiritus Paraclitus” (1920) oraz przez Piusa XII w encyklice „Divino afflante Spiritu” (1943). Są one następujące: 1) Nie można wymagać od autorów biblijnych ujęcia historii odpowiadającej współczesnym wymaganiom naukowym. 2) Pisarze biblijni inaczej pojmowali historię. Nie stawiali na pierwszym miejscu przekazu o fakcie, lecz chcieli oddać sens danego wydarzenia. 11 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Pierwszorzędnym celem historiografii biblijnej jest więc odkrycie prawdy religijnej i moralnej. 3) Tak rozumiana historia charakteryzuje się następującymi cechami: - Jest to historia działania Boga w dziejach narodu wybranego. Celem tego działania było zbawienie człowieka. Historia biblijna jest więc historią typowo religijną, historią zbawienia. - Historiografia biblijna posiada charakter praktyczno-pedagogiczny. Jej celem jest uczenie i wychowywanie. - Pisarze biblijni posługiwali się różnymi historycznymi rodzajami literackimi. Aby odpowiednio zinterpretować tekst, należy ustalić jego rodzaj literacki. W różny bowiem sposób podchodzimy do prawdy historycznej zawartej w naukowym dziele opartym na wiarygodnych źródłach, eseju historycznym, popularnej książce historycznej, powieści historycznej. Każdy z wymienionych gatunków posiada własny specyficzny rodzaj historyczności. Pisarze biblijni posługiwali się sobie współczesnymi gatunkami literackimi, należą do nich np.: historia pierwotna (Rdz 1-11), historia religijna (1-2 Krn), epopeja religijno-narodowa (Joz), powieść historyczna (Est). 9. ZARZUTY PRZECIWKO ŚWIĘTOŚCI BIBLII W historii interpretacji Biblii wysuwano następujące zarzuty przeciwko jej świętości: Biblia zawiera opisy czynów grzesznych. Sam opis zła nie musi zawierać jego oceny. Autorzy natchnieni nie zawsze wprost potępiają zło, którego ocenę pozostawiają czytelnikom. Ponadto pochwała życia jakiejś postaci nie oznacza pochwały wszystkich jej czynów. Swoboda języka biblijnego. Chodzi tu głównie o realistyczne opisy życia seksualnego, np. w Pnp. Języka biblijnego nie można oceniać ze współczesnego punktu widzenia. Z powodu różnicy mentalności, to co nas gorszy, mogło być zupełnie normalne dla ludów starożytnych. Biblijne opisy życia 12 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 seksualnego nie muszą opowiadać o czynach grzesznych. Często są to opisy miłości małżeńskiej. Biblia zawiera złorzeczenia. Oburzając się na obecne w Piśmie Świętym złorzeczenia, oceniamy je z punktu widzenia nowotestamentowego przykazania miłości (por. Mt 5, 43-48; 1P 3, 9; Rz 12, 14; Łk 6, 28). Prawo odwetu jest sprawiedliwe, ale w świetle ewangelicznego przykazania miłości, niedoskonałe. Biblia pochwala wojny ludobójcze i prawo klątwy. Oceniając ludobójcze wojny i prawo klątwy, należy wziąć pod uwagę rozwój Objawienia. Klątwa (cherem) była formą obrony Izraela stosującego te same metody walki, jak inne ludy starożytne. Badania nad historią Izraela pokazują, że cherem nie był stosowany konsekwentnie. Teksty o podboju Palestyny powstały wiele wieków po zajęciu kraju. Wydaje się zatem, że opisy zastosowania klątwy stanowią specjalny gatunek literacki (rodzaj paraboli) podkreślający konieczności separacji od bałwochwalczych pogan. 10. KTO JEST AUTOREM PISMA ŚWIĘTEGO? KTO, GDZIE I KIEDY NAPISAŁ BIBLIĘ? Księgi historyczne Starego i Nowego Testamentu Nie jest łatwo odpowiedzieć na to pytanie, gdyż większość ksiąg biblijnych to dzieło wielu ludzkich autorów. Powstawały one na przestrzeni lat, a nawet wieków. Prześledzimy dziś proces powstawania ksiąg historycznych. Miał on zazwyczaj trzy etapy. E t a p I – h i s t o r i a . Punktem wyjścia dla fabuły tych ksiąg były wydarzenia historyczne, np. wyjście hebrajczyków z Egiptu, zdobycie ziemi 13 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 obiecanej, historia królów izraelskich i judzkich, niewola babilońska, ziemskie życie i działalność Jezusa z Nazaretu, misyjna działalność apostołów. E t a p I I – p r z e k a z u s t n y i m a t e r i a ł y p i s a n e . Kolejny etap, to ustne opowiadanie o tych wydarzeniach. W epoce Starego Testamentu miało ono miejsce np. podczas wieczerzy paschalnej czy w czasie pielgrzymek i nabożeństw w izraelskich sanktuariach. W czasach Nowego Testamentu uczniowie Jezusa opowiadali o swoim Mistrzu, o Jego męce, śmierci i zmartwychwstaniu tysiącom osób mieszkającym basen Morza Śródziemnego. Mniej więcej w tym samym czasie, gdy bezpośredni świadkowie wydarzeń umierali, pojawiła się potrzeba pisemnego opracowania opowiadań o tych wydarzeniach. W ten sposób zaczęły powstawać pierwsze materiały spisane. E t a p I I I – r e d a k c j a . Dopiero na samym końcu, redaktorzy gromadzili istniejące już materiały, uzupełniali je i redagowali z nich całe księgi, układając je tak, aby były pożyteczne i zrozumiałe dla adresatów. Różne środowiska powstawania ksiąg historycznych oraz różni adresaci i redaktorzy dały w efekcie po kilka narracji, a nawet ksiąg opowiadających o tych samych wydarzeniach. Stąd mamy dziś w Starym Testamencie np. dwa opisy stworzenia (Rdz 1,1-2,3 i 2,4-25), dwa razy została opowiedziana historia monarchii izraelskiej i judzkiej (raz w 1-2 Sm i 1-2 Krl, a drugi raz w 1-2 Krn). W Nowym Testamencie są aż cztery ewangelie (Mt, Mk, Łk, J) – wszystkie one opowiadają historię tego samego Jezusa z Nazaretu, ale każda w nieco inny sposób. Kto, gdzie i kiedy napisał Biblię? (2) Księgi dydaktyczne i prorockie Starego i Nowego Testamentu Również księgi dydaktyczne i prorockie powstawały etapami. Księgi dydaktycz ne. S ta r y Te s ta m e n t . Najpierw poszczególni autorzy komponowali psalmy i pieśni śpiewane przy akompaniamencie muzycznym w izraelskich domach, podczas pielgrzymek i w sanktuariach. Mędrcy układali sentencje i przysłowia powtarzane ustnie. Następnie redaktorzy gromadzili gotowe już utwory tworząc z nich kolekcje, a w końcu całe księgi. 14 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 N o w o t es ta m e n to w e l i s t y powstawały, jako odpowiedzi na konkretne pytania i problemy młodych wspólnot Kościoła. Były one gromadzone (por. 2P 3,15-16) i wymieniane między wspólnotami (Kol 4,16). Czasami również krótsze listy łączono razem tworząc z nich jedną księgę (w 2Kor zostały połączone aż trzy listy św. Pawła, które napisał do Koryntian). Księgi prorockie. S ta r y Te s ta m e n t . Księgi prorockie są zbiorami mów i wyroczni proroków. Najpierw wypowiadali oni swoje wyrocznie ustnie lub częściowo spisywali je (zob. Jr 36). Spisywaniem wyroczni zajmowali się także uczniowie proroków, oni też zbierali je w tematyczne kolekcje. Redaktorzy nadawali księgom ostateczny kształt. N o w y Te s ta m e n t . Młodym wspólnotom Kościoła zamieszkującym Azję Mniejszą (dzisiejszą Turcję), przeżywającym różne trudności, św. Jan przesłał Apokalipsę – owoc objawienia i mistycznych przeżyć, których doznał podczas zesłania na wyspę Patmos (Ap 1,9-20). Zostały one spisane częściowo przez niego samego (Ap 1,19; 2,1) i ostatecznie zredagowane przez jego uczniów. A więc: kto, gdzie i kiedy napisał Biblię? W wielkim uproszczeniu można podać, że Stary Testament powstał we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, jego ludzkimi autorami byli Izraelici żyjący w okresie od ok. 2000 lat przed Chr. do I w. przed Chr. Nowy Testament powstał w I w. po Chr., w środkowej i wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Jego ludzkimi autorami byli apostołowie i ich bezpośredni uczniowie głoszący Ewangelię starożytnemu światu. 11. JEDNOŚĆ PISMA ŚWIĘTEGO Skutki Bożego Autorstwa Biblii to również jedność i ciągłość Pisma Świętego. Czytając Biblię można zauważyć, że stanowi ona jedną zwartą całość. Biblia została napisana przez wielu ludzkich autorów, którzy bardzo często tworzyli swoje księgi niezależnie. 15 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Jednak gdy ją czytamy, zauważamy, że jej karty odsłaniają przed nami jeden plan zbawienia człowieka, który stopniowo był realizowany w historii. Jest on bardzo logiczny, złożony z wielu następujących po sobie wydarzeń i etapów obejmujących wiele wieków historii. Nie możliwe jest więc, aby został on wymyślony przez człowieka. Przeciwnie, uważna lektura Biblii pokazuje, że autorzy poszczególnych ksiąg nie ogarniali go swoim umysłem. Pismo Święte przypomina mozaikę ułożoną z tysięcy drobnych kamyczków. Gdy ogląda się ją z bliska, nie można zobaczyć całego obrazu, który nabiera kształtów i ukazuje się oczom oglądającego, gdy ten odejdzie dalej i z pewnej perspektywy spojrzy na całość kompozycji. Istnienie jednego planu zbawienia jest skutkiem Bożego autorstwa Biblii. Aby odsłonić swój zbawczy plan, Bóg posłużył się ludźmi, którzy pisząc pod natchnieniem Ducha Świętego z pojedynczych wydarzeń układali mozaikę Bożego objawienia. Jedność i ciągłość Bożego planu zbawienia pociąga za sobą pewne konsekwencje w lekturze Świętej Księgi. Plan zbawienia odsłaniają kolejno wszystkie księgi Pisma Świętego, ale szczególna relacja istnieje między Starym i Nowym Testamentem. Kościół naucza, że „Bóg, z którego natchnienia powstały księgi obydwu Testamentów i który jest ich Autorem, mądrze rozporządził, aby Nowy Testament był ukryty w Starym, Stary zaś aby w Nowym znajdował wyjaśnienie” (Dei Verbum 15). Dopiero po zestawieniu obu Testamentów widoczne jest ukierunkowanie całej Biblii na Chrystusa i zrozumiałe się staje zapowiadające znaczenie figur Starego Przymierza. Zasada jedności i ciągłość Biblii jest stosowana przy wyborze niedzielnych czytań liturgicznych. Pierwsze czytanie jest zapowiedzią tego, co wypełnia się w Jezusie, o którym opowiada fragment Ewangelii. Jakie są najważniejsze informacje o Piśmie świętym? 12. GATUNKI W PIŚMIE ŚWIĘTYM Gatunki literackie występujące w Biblii: · psalm 16 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 · list · hymn · pieśń · tren · modlitwa · kazanie · przypowieść 13. PODZIAŁ NA DWA TESTAMENTY I KSIĘGI – DLACZEGO? Słowo „Biblia” znaczy „księgi” – powinna więc ona zawierać wiele różnych ksiąg. I tak jest! Biblia to zbiór 73 mniejszych ksiąg, które dzielą się na Stary (46 ksiąg) i Nowy Testament (27 ksiąg). Wśród nich wyróżniamy k s i ę g i h i st o r y c z n e . W Starym Testamencie opowiadają one o początkach świata i ludzkości oraz o historii narodu wybranego (Izraela) od powołania Abrama (Abrahama) – ok. 1800 lat przed Chr. – aż do końca II w. przed Chr. W Nowym Testamencie prezentują one dzieje Jezusa z Nazaretu (cztery ewangelie) i losy pierwotnego Kościoła (Dzieje Apostolskie). Druga grupa to k s i ę g i d y d a k t y c z n e . W Starym Testamencie są to zbiory religijnej poezji, przysłów, pieśni, psalmów i rozważań mędrców. Autorzy tych tekstów zastanawiali się nad sensem życia, losem dobrych i złych za życia i po śmierci, wiele miejsca poświęcali problemowi cierpienia, interpretowali historię zbawienia. W Nowym Testamencie są to listy napisane przez apostołów do borykających się z problemami wspólnot chrześcijańskich. Ich autorzy przekazywali adresatom pogłębioną i przystosowaną do nowej sytuacji naukę Jezusa Chrystusa. Do trzeciej grupy, czyli do k s i ą g p r o r o c k i c h , w Starym Testamencie należą zbiory wyroczni prorockich wypowiadanych lub spisanych w imieniu Boga (Jr 36). Prorocy interpretowali historię, napominali, nawoływali do wierności przymierzu, przepowiadali klęski i kary za grzechy, a w latach niewoli i ucisku zapowiadali odmianę losu narodu wybranego i nadejście zbawiciela (Mesjasza). 17 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 W Nowym Testamencie mamy jedną księgę prorocką, Apokalipsę św. Jana, która zapowiada walkę i ostateczne zwycięstwo Chrystusa i Kościoła nad złem, które dopełni się na końcu czasów. Zapoznanie się z podziałem Biblii ułatwia posługiwanie się nią i jej poprawną lekturę. Rozpoznanie, do której grupy ksiąg należy dany tekst, już na wstępie informuje czytelnika, z jakim typem literatury ma do czynienia (narracja historyczna, pieśń, psalm, przysłowie, wyrocznia prorocka itd.). Podział na rozdziały i wiersze Jeśli uważnie przyjrzymy się naszej Biblii, to z łatwością zauważymy, że każda z ksiąg została podzielona na rozdziały (z wyjątkiem czterech bardzo krótkich: Ab, 2 J, 3 J, Jud) oraz na wersety. Tekst wielu wydań Biblii został także podzielony na mniejsze, tworzące logiczną całość, fragmenty zaopatrzone we własne tytuliki. Podziały te nie pochodzą od natchnionych autorów, zostały one wprowadzone później z powodów praktycznych. W starożytności dzielono tekst ksiąg biblijnych na mniejsze części, aby wydzielić fragmenty stanowiące logiczną całość lub perykopy liturgiczne. Obecnego podziału Biblii na rozdziały dokonał w 1206 r. bp Cantenbury Stefan Langton (†1228). Hugo z St. Cher (†1263) podzielił każdy rozdział na 7 sekcji oznaczając je literami od A do G. Podział ten zmodyfikował Konrad z Halberstadt (ok. 1290) dzieląc krótsze rozdziały tylko na 4 sekcje. Dziś podział Biblii na sekcje został zaniechany. Po raz pierwszy numerację poszczególnych wierszy wprowadził ok. 1440 r. do Biblii hebrajskiej rabin Izaak Natan. Ponumerował on co piąty wiersz stosując liczebniki hebrajskie. W 1527 r. (lub w 1528) dominikanin Santes Pagnini z Lukki (†1541) wydał własny przekład Biblii na łacinę, w którym wprowadził podział na numerowane wersety. Jego pomysł zmodyfikował Robert Estienne (Robertus Stephanus), który dokonał podziału Nowego Testamentu na wiersze w 1550 r. podczas podróży z Paryża do Lyonu. Swoje podziały zastosowały Estienne w wydaniach Biblii w r. 1551 (Nowy 18 / 19 Konferencja dla Katechetów – sobota 25 kwietnia 2015 g.: 10 – 11:30 Testament) i 1555 (Stary Testament). Ten podział zachował się do dnia dzisiejszego. Jak widać podział Biblii na rozdziały i wersety jest sztuczny. Jego podstawowym celem było ułatwienie posługiwania się świętym tekstem. Z podziału na księgi, rozdziały i wersety korzystamy, gdy chcemy precyzyjnie wskazać na jakiś tekst Pisma Świętego. Podajemy wtedy skrót księgi (np. Rdz – Księga Rodzaju), rozdział i zakres wersetów, np. Rdz 2, 1-3 (Księga Rodzaju, rozdział 2, wersety od 1 do 3). 19 / 19
