szkolenie dualne pracowników młodocianych

SZKOLENIE DUALNE PRACOWNIKÓW MŁODOCIANYCHPOTWIERDZANIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCHEGZAMINY CZELADNICZE
WSTĘP
Szkolnictwo zawodowe jest istotnym elementem kształcenia kadr dla
gospodarki narodowej, państwo wycofało się z aktywnego wpływania na ten
sektor, pozostawiając samorządom zarówno rozwój bazy do kształcenia
praktycznego, jak i wybór kierunków kształcenia. Zmiany projektowane w
systemie kształcenia zawodowego zmierzają w kierunku sformułowania i
wdrożenia nowego modelu pracy szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe,
uwzględniającego standardy jakości zgodne z europejskimi ramami odniesienia,
na rzecz zapewniania jakości w kształceniu i szkoleniu zawodowym. Zmiany te
wymagają przygotowania dyrektorów i nauczycieli szkół prowadzących
kształcenie zawodowe do zastosowania nowych rozwiązań w zakresie m.in.
konstruowania szkolnych planów nauczania spełniających wymóg niezbędnej
elastyczności i korelacji przedmiotów ogólnych z zawodowymi.
W polskim systemie kształcenia zawodowego jednym ze znaczących
problemów jest niedobór kadr. Doświadczeni specjaliści odchodzą, nie
pozostawiając po sobie następców, tak dobrze wykwalifikowanych jak oni.
Ponadto na niski poziom szkolnictwa zawodowego w Polsce duży wpływ ma
fakt, iż uczniom do nich uczęszczającym przekazuje się głównie wiedzę
teoretyczną, a praktyczna schodzi na drugi plan. Warto, więc w tym miejscu
wspomnieć, że dobrym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie dualnego systemu
kształcenia zawodowego w Polsce, który przyniósł sukces wielu państwom
m.in. Szwajcarii, Niemcom.
Szkoły zawodowe stanowić powinny zaplecze rynku pracy, dając z jednej
strony
uczniom
wysokie
prawdopodobieństwo
zatrudnienia
zaś
przedsiębiorstwom wykwalifikowanych pracowników. Takie ułożenie relacji
oferty edukacyjnej i potrzeb rynku pracy wiąże się wprost z zamawianiem
pewnych kierunków kształcenia, delegowaniem pracowników firmy do pracy
w ramach warsztatów czy staży i praktyk. W Polsce nie brakuje jednak ludzi
i organizacji, dla których szkolnictwo zawodowe stanowi wysoką rangę,
a zwłaszcza ulepszenie jego efektywności.
1
1. KSZTAŁCENIE ZAWODOWE W POLSCE
W Polsce nowa klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego
obejmuje 200 zawodów i 252 kwalifikacje wyodrębnione w ramach zawodów.
Nowa podstawa programowa kształcenia w zawodach stanowi jednocześnie
standard wymagań egzaminacyjnych dla poszczególnych kwalifikacji. W
obecnym systemie każda z kwalifikacji wyodrębnionych w zawodzie jest
potwierdzana przez ucznia w trakcie trwania nauki w szkole.
Budowa takiego systemu kwalifikacji w połączeniu z elastycznym systemem
egzaminów zawodowych, z uwzględnieniem różnych kontekstów uczenia się
(formalny, pozaformalny i nieformalny) ma zaowocować przygotowaniem
mobilnego absolwenta, realizującego ideę uczenia się przez całe życie. Ale
należy pamiętać, że aby faktycznie miało to sens, należy wzorem krajów
zachodnich wdrożyć dualny system kształcenia.
2. DUALNY SYSTEM KSZTAŁCENIA
System dualny ( inaczej podwójny, przemienny) oparty jest na równoległym
kształceniu w szkole zawodowej (wiedza teoretyczna) i kształceniu
praktycznym w zakładzie pracy (bezpośredni kontakt z przedsiębiorstwem).
W tym systemie, kształcenie zawodowe jest ściśle dostosowane do oczekiwań
i potrzeb pracodawców oraz pozwala uczniom na płynne przejście od nauki
w szkole do czynnego życia zawodowego.
Dualny system kształcenia opiera się na połączeniu kształcenia praktycznego
w zakładzie pracy z ukierunkowanymi zawodowo zajęciami w szkole
zawodowej. Ze względu na ścisły związek teorii z praktyką system ten jest
bardzo wysoko ceniony. Państwa, w których dominuje dualny system
kształcenia zawodowego mają dobrze przygotowanych do wejścia na rynek
pracy młodych ludzi oraz gospodarkę na wysokim poziomie.
Z punktu widzenia mikroekonomicznego, korzyści z wdrożenia dualnego
systemu kształcenia są obopólne, zarówno dla Przedsiębiorców jak i dla samych
uczniów, a przede wszystkim jest on korzystny dla państwa, gdyż rozwiązuje
bezrobocie wśród młodzieży. Z perspektywy przedsiębiorstwa korzyści
2
wynikająca z uczestnictwa w dualnym systemie kształcenia zawodowego,
można zidentyfikować jako następujące:
1. Przedsiębiorca kształci ucznia według własnych potrzeb, wymogów i
standardów. Wielu przedsiębiorców jest zdania, że trudno jest znaleźć na rynku
osoby, w pełni spełniające stawiane przez nich wymagania - kwalifikacje,
doświadczenie praktyczne, cechy osobowościowe.
2. Pracodawca ma możliwość „wyboru” ucznia przyjmowanego na praktykę, co
minimalizuje błędy (nietrafne decyzje) popełniane często przy standardowej
rekrutacji.
3. Przedsiębiorcy postrzegają udział w kształceniu zawodowym jako
długoterminową inwestycję we własnych pracowników.
4. Pozyskanie relatywnie „taniego” pracownika.
5. System umożliwia zapewnienie ciągłości zawodów – tyczy się do przede
wszystkim branży rzemieślniczej, gdzie tradycje odgrywają szczególną rolę.
Z perspektywy uczniów, korzyści z uczestnictwa w dualnym systemie
kształcenia zawodowego, można zidentyfikować następująco:
1.
Uczeń zdobywa doświadczenie bezpośrednio u potencjalnego przyszłego
pracodawcy.
2. System umożliwia uczniom szkół zawodowych płynne przejście z okresu
nauki do czynnego życia zawodowego.
3. Oferta szkół jest silnie dopasowana do potrzeb i wymogów rynku pracy (jest
to podstawowym założeniem funkcjonowania systemu dualnego), co oznacza,
że większość uczniów na poziomie szkół zawodowych nie będzie podejmowała
nauki w profesjach na które nie ma popytu ze strony pracodawców lub jest on
bardzo niski.
4. Odbycie praktyki zawodowej w przedsiębiorstwie, które spełnia wymogi
współczesnego rynku.
5. Uczeń ma możliwość czynnego uczestnictwa w cyklu wytwórczym
przedsiębiorstwa, co stanowi dodatkową wartość dodaną z punktu widzenia
odbywanego procesu edukacyjnego.
3
6. System umożliwia kształtowanie postaw i kompetencji, które są wysoko
cenione przez ich przyszłych pracodawców. Do takich można między innymi
zaliczyć: postawy przedsiębiorcze, poważanie i szacunek do wykonywanej
pracy, kształtowaną lojalność wobec zakładu pracy, odpowiedzialność za
powierzone zadania, chęć dalszego kształcenia i podnoszenia kwalifikacji.
Z perspektywy całej gospodarki, potencjalne korzyści wynikające z wdrożenia
dualnego systemu kształcenia, można je zidentyfikować jako:
1. Wykształcenie efektywnego system kształcenia zawodowego, który
przygotowuje młodych ludzi do wykonywania konkretnego zawodu,
2. Istnienie systemowego rozwiązania, które ułatwia zatrudnianie absolwentów
szkół zawodowych.
3. Uelastycznienie rynku pracy.
4. Podjęcie współpracy między przedsiębiorcami a instytucjami edukacyjnymi
odnośnie definiowania kierunków oraz form kształcenia zawodowego zgodnie
bieżącym zapotrzebowaniem na rynku pracy.
A zatem resumując praktyczna nauka zawodu u pracodawcy koresponduje
z filarami edukacji zawodowej, determinującymi jakość kształcenia
zawodowego:
1.
Dobre przygotowanie teoretyczne, dające wiedzę zawodową, która
umożliwia zdobywanie Różnych zawodów o szerokim profilu.
2.
Dobre przygotowanie praktyczne do sprawnego wykonywania
określonych prac, specjalności, czynności, zadań, obsługiwania maszyn etc.
3.
Dobre przygotowanie społeczne, znajomość stosunków pracy
w przedsiębiorstwie (instytucji), organizacji stanowisk pracy, znajomość
i respektowanie określonej hierarchii i dyscypliny w miejscu pracy.
4.
Duże efekty w kształceniu pozytywnej osobowości młodego człowieka.
5. DUALNY
SYSTEM
RZEMIOŚLE
KSZTAŁCENIA
4
ZAWODOWEGO
W
Izba Rzemieślnicza oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości w Tarnowie
jest organizacją samorządu gospodarczego rzemiosła. Reprezentuje około 2000
pracodawców- rzemieślników z sektora małej i średniej Przedsiębiorczości,
którzy zrzeszeni są w 6 Cechach i 1 Spółdzielni.
Jednym z najważniejszych zadań organizacji rzemieślniczych, w tym
również Izby Rzemieślniczej w Tarnowie jest nauczanie zawodu. Rzemiosło
dysponuje szeroką ofertą szkoleniową - od zawodów najnowocześniejszych do
unikatowych, często również o charakterze artystycznym. Obecnie w całym
kraju u 23 000 pracodawców rzemieślników szkoli się około 80 000
młodocianych pracowników w ponad 100 zawodach.
Izba Rzemieślnicza w Tarnowie jest także organem prowadzącym
Rzemieślnicze Centrum Szkół Zawodowych w Tarnowie, w skład którego
wchodzą takie szkoły jak:
- Rzemieślnicza Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Tarnowie i Pilźnie,
- Niepubliczne Technikum Zawodowe Uzupełniające,
- Niepubliczne Technikum Samochodowe,
- Niepubliczne Technikum Fryzjerskie,
- Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Tarnowie i w Pilźnie.
Przygotowanie
zawodowe
w
Izbie
Rzemieślniczej
w
Tarnowie
i w szkołach prowadzonych przez Izbę odbywa się w systemie dualnym, w
którym uczniowie zdobywają wiedzę teoretyczną w szkole, a umiejętności
wykonywania zawodu w zakładach rzemieślniczych pod kierownictwem
instruktorów praktycznej nauki zawodu, popularnie nazywanych mistrzami
szkolącymi.
W tym miejscu należy podkreślić, iż organizacje rzemieślnicze dają
możliwość zdobycia umiejętności zawodowych w systemie dualnym i
potwierdzenia kwalifikacji zawodowych w 124 zawodach rzemieślniczych
obejmujących klasyfikację zawodów i specjalności rynku pracy. Spośród
powyższej grupy zawodów 47 zawodów należy do klasyfikacji zawodów
szkolnictwa zawodowego. Dzięki temu organizacje rzemieślnicze dają
5
możliwość nauczenia wykonywania zawodów i potwierdzenia kwalifikacji
zawodowych w szerszym zakresie niż przewiduje to system edukacji szkolnej.
Tym samym rzemiosło uzupełnia ofertę edukacyjną w naszym kraju, dając
możliwość nauki i potwierdzenia kwalifikacji zawodowych, m.in. w takich
zawodach jak: witrażownik, wulkanizator, parkieciarz.
Nauka zawodu realizowana jest na podstawie umowy o pracę w celu
przygotowania zawodowego, którą zawiera pracodawca z młodocianym
pracownikiem lub z rodzicem/opiekunem prawnym za pośrednictwem cechu.
Zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego możliwe jest tylko
z osobami młodocianymi, które są w wieku pomiędzy 16 a 18 rokiem życia,
mają ukończone gimnazjum oraz zdolność do wykonywania zawodu
potwierdzoną zaświadczeniem wydanym przez lekarza medycyny pracy.
Pracodawca
pragnący
przyjąć
młodocianych
pracowników
w
celu
przygotowania zawodowego zobowiązany jest posiadać kwalifikacje zawodowe
i pedagogiczne umożliwiające realizację praktycznej nauki zawodu. Jeśli
pracodawca nie posiada takich uprawnień, może zatrudniać pracownika
posiadającego powyższe uprawnienia. Bardzo istotne jest również posiadanie
przez
firmę
odpowiednich
warunków
technicznych
i
lokalowych
do prowadzenia przygotowania zawodowego.
Z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę młodociany pracownik posiada
wszystkie prawa wynikające z Kodeksu Pracy, tj. prawo do wynagrodzenia,
ubezpieczenia społecznego, bezpłatnej opieki lekarskiej, odzieży roboczej
i ochronnej oraz urlopu.
W przeważającej większości organizacja nauki zawodu zaplanowana jest w
systemie 40 godzinnego tygodnia pracy i podziale czasu na dni przeznaczone na
dokształcanie teoretyczne w zasadniczej szkole zawodowej oraz dni praktycznej
nauki
zawodu
realizowanej
na
stanowisku
pracy
u
pracodawcy.
W szkołach prowadzonych przez tarnowską Izbę kształcenie odbywa się w
systemie: I klasa- 2 dni praktycznej nauki zawodu, II klasa- 3, III klasa- 4.
6
Takie proporcje kształcenia praktycznego (u pracodawcy) w stosunku do
kształcenia teoretycznego (w szkole) umożliwiają zdobycie właściwych
umiejętności i wiedzy, weryfikowanej później na egzaminie czeladniczym.
Egzamin czeladniczy składa się z dwóch etapów: praktycznego i teoretycznego.
Czas trwania etapu praktycznego nie może być krótszy niż 120 minut i nie może
być dłuższy niż 24 godziny łącznie w ciągu trzech dni. Etap praktyczny odbywa
się u pracodawców. Etap teoretyczny składa się z części pisemnej i z części
ustnej. Etap teoretyczny rozpoczyna się od części pisemnej, która polega na
rozwiązaniu testu wyboru. Kandydat udziela odpowiedzi na pytania z zakresu
następujących tematów:
•
rachunkowość zawodowa,
•
dokumentacja działalności gospodarczej,
•
rysunek zawodowy,
•
zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
•
podstawowe zasady ochrony środowiska,
•
podstawowe przepisy prawa pracy,
•
podstawowa
problematyka
z
zakresu
podejmowania
działalności
gospodarczej i zarządzania przedsiębiorstwem.
Każdy zdający otrzymuje zestaw pytań egzaminacyjnych . Na każdy wyżej
wymieniony temat udziela odpowiedzi na 7 pytań. Każde pytanie zawiera trzy
propozycje
odpowiedzi,
z
których
tylko
jedna
jest
prawidłowa.
Po wystawieniu ocen z części pisemnej egzaminu rozpoczyna się część ustna,
która polega na udzieleniu przez zdającego odpowiedzi na pytania z zakresu
następujących tematów:
•
technologia,
•
maszynoznawstwo,
•
materiałoznawstwo.
7
Na ocenę końcową składają się oceny z poszczególnych etapów.
Izba Rzemieślnicza w Tarnowie prowadząc przygotowanie zawodowe,
zapewnia
wykwalifikowanych
pracowników
nie
tylko
na
potrzeby
rzemieślniczych zakładów, ale również dla regionu i kraju. Praktyczna nauka
zawodu realizowana przez pracodawców – rzemieślników odbywa się
w przeważającej większości na koszt pracodawców, co w ogromnym stopniu
odciąża budżet państwa. A refundacja i dofinansowanie kosztów kształcenia,
która otrzymują pracodawcy pochodzi z Funduszu Pracy, który płacą sami
pracodawcy i na to jest on przede wszystkim przeznaczany. Wieloletnie
doświadczenie rzemiosła w zakresie kształcenia zawodowego w procesie pracy
– dualnego systemu, utwierdza nas w przekonaniu, iż jesteśmy ważnym
partnerem w procesie kształcenia zawodowego.
6. POTWIERDZANIE
KWALIFIKACJI
ZAWODOWYCH
RZEMIOSLE- EGZAMINY CZELADNICZE
W
System izbowych egzaminów czeladniczych i mistrzowskich jest prawnie
umocowany w Polsce oraz znany w krajach Unii Europejskiej, co jest nie bez
znaczenia w kontekście tworzenia jednolitego rynku pracy oraz procesów
emigracji zarobkowej. Cechą charakterystyczną izbowych egzaminów jest ich
otwartość i dostępność dla różnych grup kandydatów tj., zarówno młodocianych
absolwentów nauki zawodu u rzemieślnika, jak też osób dorosłych,
poszukujących
możliwości
potwierdzenia
kwalifikacji
nabytych
w drodze pracy zawodowej i przygotowania teoretycznego.
Podstawą prawną systemu egzaminów czeladniczych i mistrzowskich
przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne powołane przez izby
rzemieślnicze jest ustawa z dnia 22 marca 1989 roku o rzemiośle oraz wydane
na podstawie zawartej w niej delegacji rozporządzenie Ministra Edukacji
Narodowej w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz
egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb
rzemieślniczych. Dokument ten określa szczegółowe warunki i tryb powołania
8
komisji oraz przeprowadzania egzaminów, a także warunki dopuszczenia do
egzaminów
czeladniczego
i
mistrzowskiego.
Świadectwo czeladnicze jest podstawowym dokumentem potwierdzającym
kwalifikacje zawodowe w rzemiośle. Uprawnia do podjęcia pracy
(wykonywania prac) w charakterze pracownika wykwalifikowanego
i zajmowania stanowisk wymagających kwalifikacji, a po odbyciu trzyletniego
stażu pracy do ubiegania się o przystąpienie do egzaminu mistrzowskiego.
Niewątpliwą zaletą egzaminów czeladniczych jest to, że w Izbach
Rzemieślniczych istnieje możliwość potwierdzenia kwalifikacji zawodowych w
zawodach, których w ofercie nie mają Okręgowe Komisje Egzaminacyjne. Tym
samym organizacje rzemiosła stanowią jedno z bardzo ważnych ogniw
funkcjonującego w Polsce systemu egzaminów zawodowych, współtworząc i
doskonale uzupełniając go.
Nie sposób omawiając także egzaminy czeladnicze nie wspomnieć o jeszcze
jednym istotnym elemencie. Reforma szkolnictwa zawodowego wprowadziła
podział zawodów „szkolnych” na kwalifikacje zawodowe w oparciu o tzw.
klasyfikację gospodarczą, czyli klasyfikację zawodów i specjalności dla potrzeb
rynku pracy. W ten sposób 200 zawodów, które istnieją zostało podzielonych
na:
•
97 zawodów 1-kwalifikacyjnych
•
73 zawody 2-kwalifikacyjne
•
23 zawody 3-kwalifikacyjne
•
7 zawodów bez wyodrębnionych kwalifikacji.
W przypadku absolwentów szkół zawodowych, kształcących się
w rzemieślniczym systemie i przystępujących do egzaminu czeladniczegoegzamin, który składa się nawet z kilku kwalifikacji zdawany jest tylko raz
(po zakończeniu nauki), a nie dwa czy trzy, aby móc przystąpić do egzaminu
końcowego. Kwestię tę reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 14 września 2012 r. w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu
mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez
komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych. § 13 pkt.2 brzmi: „W przypadku
zawodów ujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego zadania
egzaminacyjne i pytania dotyczą wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych
w danym zawodzie, zgodnie z klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego
9
określoną w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia
2011 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Dz. U. z
2012 r. poz. 7).
7. PODSUMOWANIE
Społeczeństwu i gospodarce potrzebne są fachowe kadry przygotowane do
pracy w sektorze wytwórczości i usług. W tym sektorze dobre przygotowanie
zawodowe oznacza przede wszystkim dobre przygotowanie praktyczne, a jeżeli
praktyczne to najlepiej …u rzemieślnika.
Niestety środowisko rzemieślnicze odczuwa marginalizację i brak docenienia
działań podejmowanych przez organizacje – prowadzonego przygotowania
zawodowego u pracodawców – rzemieślników oraz potwierdzania kwalifikacji
zawodowych przez Izby Rzemieślnicze.
10