AFGANISTAN

AFGANISTAN
MATERIAŁY DO GLOBALNEJ
EDUKACJI ROZWOJOWEJ
POLSKA AKCJA HUMANITARNA
Warszawa 2005
Praca zbiorowa
Redaktor prowadzący: Draginja Nadaždin
Autorzy publikacji:
Konrad Olgierd Zasztowt
Beata Guzowska
Mohammad Mehdi Rezaie
Draginja Nadaždin
Małgorzata Goszczyńska
Karolina Siudzińska
Piotr Szczepaniak
Bogusław Dulian
Anna Boniewicz
Olga Mielnikiewicz
Marcin Kałuski
Korekta językowa: Olga Mielnikiewicz
Konsultacja: Dr Piotr Balcerowicz
Projekt graficzny i skład: Nadhi
Druk: Roband
Publikacja powstała dzięki pomocy finansowej Ministerstwa Spraw
Zagranicznych RP. Wyrażone poglądy i opinie w żaden sposób nie
odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Ministerstwa.
Dziękujemy wydawnictwu W.A.B. za nieodpłatne udostępnienie fragmentów książki
Wojciecha Jagielskiego Modlitwa o deszcz.
Wydawca:
Fundacja Polska Akcja Humanitarna
Ul. Szpitalna 5/3
00-031 Warszawa
www.pah.org.pl
Wydanie pierwsze
Warszawa 2005
ISBN: 83-912967-7-6
Drodzy Nauczyciele,
W 2000 roku na szczycie ONZ Polska podpisała Deklarację Milenijną,
przyjmując na siebie zobowiązanie realizacji Milenijnych Celów Rozwoju.
Do czego się zobowiązaliśmy? Do zmniejszenia głodu i ubóstwa, do umożliwienia edukacji dzieciom, do lepszego dostępu do służby zdrowia, do
walki z chorobą AIDS, do ochrony środowiska i wreszcie do budowania
partnerstwa na rzecz rozwoju między narodami.
Przypominam dobrze znane fakty: co 4 sekundy ktoś na naszej ziemi umiera z głodu (czyli ponad
20 000 osób dziennie), co 1 minutę, z powodu braku odpowiedniej opieki, umiera jedna kobieta
w ciąży (czyli 1440 kobiet dziennie), dzisiaj umrze kolejne 6 tysięcy dzieci z powodu braku
dostępu do wody pitnej. Co piąte dziecko na świecie nie chodzi do szkoły, a 11 milionów dzieci
umiera rocznie na uleczalne choroby. Takich strasznych liczb można by podać więcej. Wiele
krajów jest dewastowanych przez wojny i czystki etniczne, w innych krajach ludzie cierpią ucisk
systemów totalitarnych. W wyniszczonym wojnami Afganistanie jest około 4,5 miliona dzieci
w wieku szkolnym. Dzieci uczą się, pomimo braku budynków szkolnych, ławek, ujęć wody i toalet. Niektóre z nich przemierzają kilkanaście kilometrów dziennie, żeby dotrzeć do szkoły, która
mieści się na rozłożonej plastikowej płachcie z przybitą do drzewa tablicą. To świadczy o tym,
jak bardzo afgańskie dzieci chcą się uczyć. Mali Afgańczycy potrzebują też poprawy warunków
życia i stworzenia możliwości takiego rozwoju, aby ich dzieciństwo było radosne.
Czy taka sytuacja nie uwłacza ludzkiej godności i czy z tą świadomością możemy spokojnie żyć?
Co z naszymi sumieniami? Popatrzmy, jaki świat stworzyliśmy i jaką przyszłość przygotowujemy
kolejnym pokoleniom. Co wnosimy w to nowe Milenium? Życie w takich warunkach, w takim
świecie, będzie dla naszych dzieci i uczniów bardzo trudnym zadaniem.
My Polacy – muszę to powiedzieć z ogromnym smutkiem i zażenowaniem – często nie mamy
prawdziwego obrazu świata i nie mamy świadomości zobowiązań wobec najbiedniejszych.
A przecież każdy z nas, KAŻDY, ponosi odpowiedzialność za to, co dzieje się w świecie.
Mówiąc o winie i odpowiedzialności, mam na myśli moje przekonanie, które wypływa
z doświadczenia, że każda indywidualna opinia o sytuacji danego kraju lub grupy ludzi wpływa
pozytywnie lub negatywnie na ich los. Tak dzieje się w wielu przypadkach, kiedy stereotypy niszczą
współczucie i zrozumienie, a co za tym idzie, chęć pomocy i przeświadczenie, że ta pomoc jest
możliwa. Dlatego nie bójmy się tej trudnej wiedzy o tym, co się w świecie dzieje.
Wierzę, że każdy z nas może zrobić bardzo wiele i że to od nas zależy, jaki będzie świat.
Dysponujemy ogromną siłą i używając jej umiejętnie, możemy uczynić nasz świat lepszym.
Do tego chcę Was wszystkich namówić. Postarajmy się, aby polskie dzieci wiedziały jak najwięcej
o rzeczywistości Afganistanu i innych krajów Południa. Pomoc i współpraca to nie tylko pieniądze,
to również wiedza i wolontariat.
Bądźmy solidarni! Pamiętajmy, że nie jesteśmy sami na świecie. Dla większości Polaków kraje
Południa są ziemią nieznaną. Ludzie w krajach Południa potrzebują naszego zainteresowania
i naszej pomocy. Pozwólmy naszym dzieciom pomyśleć o ich afgańskich rówieśnikach. Niech się
zastanowią, co każdy z nich może zrobić, żeby zniwelować ogromne różnice pomiędzy bogatą
Europą, a krajami Południa. Zależy nam przecież na tym, aby młodzi byli solidarni. Być solidarnymi,
to znaczy czuć się odpowiedzialnymi za losy i rozwój świata.
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE
5
PODSTAWOWE INFORMACJE O AFGANISTANIE
7
GEOGRAFIA
7
GOSPODARKA
8
KULTURA I SZTUKA
9
10
LITERATURA
LUDNOŚĆ I HISTORIA AFGANISTANU
11
11
GRUPY ETNICZNE
OD REŻIMU TALIBÓW DO WYBORÓW PARLAMENTARNYCH
15
ODBUDOWA PAŃSTWA
MISJA PAH W AFGANISTANIE
17
MILENIJNE CELE ROZWOJU
19
SŁOWNIK
20
BIBLIOGRAFIA
23
PROPOZYCJE ZAJĘĆ
25
SZKOŁA W AFGANISTANIE
26
KIM SĄ AFGAŃCZYCY
32
POLSKA AKCJA HUMANITARNA W AFGANISTANIE
38
DOSTĘP DO EDUKACJI
46
HISTORIA WSPÓŁCZESNA AFGANISTANU
51
GLOBALIZACJA? CODZIENNOŚĆ W STOLICY AFGANISTANU
53
HISTORIA PISMA
58
AFGANISTAN – PODOBNY CZY INNY?
NASI RÓWIEŚNICY W AFGANISTANIE
61
ISLAM
65
MUZYKA LUDOWA AFGANISTANU
68
4
WPROWADZENIE
edukacyjne). Publikacja kładzie szczególny nacisk na prawo do
edukacji. Brak dostępu do edukacji oraz zaniedbania w zakresie
edukacji dziewcząt są bardzo odczuwalne w Afganistanie i wielu
krajach ubogich. Są to jednak nasze wspólne problemy. Powszechny
dostęp do edukacji podstawowej stanowi jeden z ośmiu
Milenijnych Celów Rozwoju, przyjętych w Deklaracji Milenijnej na
szczycie Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2000 roku.
Do realizacji tych celów dotychczas zobowiązało się ponad
190 krajów, w tym Polska.
CELE
Globalna edukacja rozwojowa to nurt edukacji prospołecznej,
w którym centralne miejsce zajmują takie wartości jak odpowiedzialność globalna, sprawiedliwość społeczna, aktywne uczestnictwo
i zrównoważony rozwój. Mamy nadzieję, że publikacja „Afganistan”
przyczyni się do większej obecności elementów globalnej edukacji rozwojowej w polskich szkołach. Zależy nam, aby uczniowie w
ramach programu szkolnego zdobywali wiedzę na temat różnorodności świata i żeby zastanowili się nad przenikającymi go współzależnościami. Świadomość o wzajemnych zależnościach między
zjawiskami globalnymi a tymi, które uważamy za lokalne wzmacnia
poczucie odpowiedzialności i solidarności. W ten sposób przyczyniamy się do budowania społeczeństwa otwartego i odpowiedzialnego, pomagającego i solidarnego.
JAK KORZYSTAĆ Z PUBLIKACJI
Publikacja „Afganistan” zawiera dwie podstawowe części.
Pierwszą część stanowi zbiór tekstów o charakterze informacyjnym
na temat Afganistanu, Milenijnych Celów Rozwoju oraz działalności
Polskiej Akcji Humanitarnej w Afganistanie. W tej części nauczyciele
znajdą wyczerpujące informacje, niezbędne do przeprowadzenia
zajęć. W drugiej części znajdują się propozycje zajęć dla różnych
poziomów nauczania. Zajęcia są w większości przewidziane na
jedną godzinę lekcyjną. Do każdej propozycji zajęć dołączona jest
karta pracy dla uczniów. Wyjaśnienie najważniejszych pojęć dotyczących Afganistanu i edukacji rozwojowej znajduje się w słowniku
kluczowych pojęć.
Tworząc publikację o Afganistanie naszym celem było:
1. zainteresować uczniów odmiennością kulturową, narodową
i religijną, poprzez przybliżenie im historii, społeczeństwa
i geografii Afganistanu, który jest, głównie za sprawą mediów,
kojarzony z wojną i fanatyzmem religijnym. Dużą część materiałów dla uczniów stanowią autentyczne relacje mieszkańców
Afganistanu, najczęściej dzieci, które odsłaniają nam ułamek
afgańskiej rzeczywistości. Przedstawienie opinii Afgańczyków,
pokazanie ich rozterek i losów, ma na celu rozszerzenie wiadomości na temat sytuacji współczesnej w tym kraju i przełamanie
obaw przed innością.
Materiały edukacyjne wprowadzają wiele, nowych dla uczniów,
pojęć związanych z Afganistanem, jego historią i kulturą, sytuacją
społeczną. Zgodnie z założeniami edukacji rozwojowej i humanitarnej proponowane zajęcia nastawione są na osiąganie umiejętności
za pomocą metod aktywnych i inspirują do refleksji o świecie, w którym żyjemy i o własnej roli w nim. Stosowanie przez prowadzącego
metod aktywnych da uczniom możliwość osobistego zaangażowania się w poruszane tematy. Wymaga to od uczącego, aby uważnie
słuchał uczniów oraz, aby przyjął rolę osoby wspierającej grupę.
Aby jednak przedstawić zjawiska, które są odległe od codziennego
doświadczenia polskiej młodzieży, zalecamy żeby najpierw zapoznać uczniów z kontekstem historycznym i kulturowym, a potem
zastosować metodę aktywną.
2. na przykładzie Afganistanu zwiększyć wśród polskich
uczniów świadomość problemów globalnych i wzajemnych zależności w świecie współczesnym. Mamy nadzieję, że
niniejsza publikacja przyczyni się do zrozumienia, jak sprawy
światowe wpływają na życie codzienne ludzi, społeczności
i społeczeństw. Odkrywając Afganistan odkrywamy również
współczesny świat i swoje miejsce w nim.
3. pokazać na przykładzie działań PAH, że można i że należy
pomagać, szanując przy tym godność odbiorców pomocy, ich
kulturę, wyznanie, system wartości oraz zdolność do samodzielnej opinii i działania. Możemy oczekiwać, że w najbliższych
kilku latach wzrośnie pomoc zagraniczna przekazywana przez
polski rząd. Ważne, aby ta pomoc była dobrze zorganizowana
i przemyślana, a do tego niezbędna jest wiedza i świadomość
polskiego społeczeństwa.
Publikacja „Afganistan” nie wyczerpuje oczywiście wszystkich
zagadnień związanych z tym krajem ani możliwych propozycji metodycznych. Mamy nadzieję, że zamieszczone materiały źródłowe, w
większości oparte na bezpośrednich relacjach Afgańczyków oraz
naszych pracowników i wolontariuszy w Afganistanie, będą również
inspiracją dla nauczycieli otwartych na podejmowanie własnych
prób. Przypominamy też o wcześniejszych materiałach Programu
Edukacji Humanitarnej PAH o Afganistanie. Scenariusze zajęć na
temat dziedzictwa kulturowego Afganistanu dostępne są na naszej
stronie internetowej: www.pah.org.pl.
Podstawowym kryterium doboru treści i tematów do publikacji
było nawiązanie do problematyki pomocy zagranicznej i odpowiedzialności międzynarodowej. Działalność Polskiej Akcji Humanitarnej w Afganistanie skierowana jest przede wszystkim do sektora
edukacyjnego (odbudowa infrastruktury szkolnej oraz projekty
5
Jak nauczać o krajach Południa?
Kraje Południa dawniej nazywane Trzecim Światem często przedstawiane są w mediach w sposób jednostronny: jako miejsca nieustających konfliktów i katastrof naturalnych. Podobny obraz tych krajów
funkcjonuje w myśleniu potocznym i świadomości polskich uczniów.
Europejskie organizacje pozarządowe zaangażowane w rozwój
i edukację rozwojową opracowały Kodeks, dotyczący sposobu przedstawiania krajów Południa w mediach i materiałach edukacyjnych.
Kodeks jest skierowany do organizacji pozarządowych, ale może być
bardzo przydatny również dla nauczycieli. Sposób, w jaki nauczamy
i mówimy o krajach Południa jest bardzo istotny, szczególnie w
polskich realiach, ponieważ niewielu polskich uczniów ma okazję
budować bezpośrednie relacje z mieszkańcami Południa. Poniżej
przedstawiamy wybrane wskazówki z Kodeksu:
• W miarę możliwości należy przedstawiać relacje z pierwszej
ręki czyli bezpośrednie relacje ludzi, których sprawa dotyczy,
a nie interpretacje osób trzecich.
Kiedy mówimy o krajach Południa...
• Jeśli jest to możliwe, powinno się konsultować z południowymi
partnerami wiadomości i informacje formułowane na ich temat
i mające być opublikowane, zarówno w materiałach szkoleniowych, informacjach prasowych, raportach szczegółowych,
jak również w prośbach o wsparcie finansowe.
• Należy unikać generalizacji. Szczególnie należy uważać, żeby
nie tworzyć stereotypów.
• Zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne przeszkody w rozwoju krajów Południa powinny zostać zidentyfikowane
i przeanalizowane.
• Powinny być akcentowane wzajemne zależności między państwami, regionami, oraz odpowiedzialność za wstrzymywanie
rozwoju.
• Należy unikać wszelkich form dyskryminacji.
• Należy skupić się na źródłach problemów i potrzeb, a unikać
obrazów katastroficznych lub idyllicznych.
• Powinniśmy traktować podmiotowo ludzi, o których mówimy,
dostarczając dostatecznej ilości informacji na temat ich społeczności, kultury oraz środowiska ekonomicznego, szanując
tożsamość kulturową i godność osobistą.
(na podstawie: Code of Conduct: Images and Messages in an Interdependent World)
6
PODSTAWOWE INFORMACJE
O AFGANISTANIE
Stolica: Kabul
Powierzchnia: 652,1 tys. km²
Ludność: 20,9 mln mieszk. (1996)
Języki urzędowe: paszto, dari
Ustrój polityczny: republika
Jednostka monetarna: afgani (AFN)
Granica: z Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem,
Chinami, Pakistanem, Iranem
Afganistan, Islamskie Państwo Afganistanu
(De Afgānıstān Eslāmi Daulat, Daulat-e Eslāmi-ye Afgānıstān)
GEOGRAFIA
HDI – wskaźnik rozwoju społecznego
Afganistan położony jest w Azji Środkowej, w północno-wschodniej części Wyżyny Irańskiej i Hindukuszu. Ten górzysto-wyżynny
kraj – ponad połowa jego terytorium wznosi się powyżej 2000 m
n.p.m. – graniczy z Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
oraz Iranem, Pakistanem i Chinami. Mimo, że nieliczni Europejczycy
podróżujący przez obecny Afganistan w XVIII i XIX wieku często
określali tutejszy krajobraz i klimat jako „wymysł szatana”1,
wielkie potęgi polityczne żywo interesowały się tym terytorium,
co dla jego mieszkańców bywało nawet bardziej uciążliwe niż same
uwarunkowania geograficzne. Góry Hindukusz dzielą kraj na część
północną i południową.
Wskaźnik rozwoju społecznego (dosłownie: rozwoju ludzkiego)
HDI (Human Development Index) składa się z trzech komponentów:
– długości życia,
– poziomu edukacji (wskaźnik analfabetyzmu i wskaźnik
skolaryzacji),
– dochodu na głowę mieszkańca (PKB per capita).
HDI uwzględnia również czynniki pozaekonomiczne, pozwala
więc na bardziej kompleksową ocenę poziomu rozwoju
na jednego mieszkańca niż PKB (produkt krajowy brutto).
Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United
Nations Development Programme) posługuje się tym wskaźnikiem opracowując coroczne raporty na temat rozwoju
społecznego. UNDP publikuje również krajowe raporty, w
których, oprócz opisu aktualnego stanu rozwoju społecznego, szczególną uwagę poświęca wybranemu zagadnieniu,
które jest tematem przewodnim w danej edycji. Pozwala to
na określenie kierunku zmian oraz na porównanie poszczególnych państw, zarówno w krótkim, jak i dłuższym okresie.
Kraje z HDI poniżej 0,5 zaliczane są do słaborozwiniętych,
podczas gdy do krajów średniorozwiniętych należą kraje
z HDI od 0,501 do 0,8. Jeśli HDI przekracza 0,801 (maksymalna wartość HDI = 1,0) zaliczamy kraj do wysokorozwiniętych. Często mówimy o trudnej sytuacji w Polsce, nie
zadając sobie pytania, jak nasz standard życia wygląda na
tle innych, uboższych krajów. Wskaźnik rozwoju społecznego
Polski wynosi obecnie ponad 0,85, czyli należy ona do krajów
wysoko rozwiniętych. HDI Afganistanu oszacowano na 0,346.
W globalnym rankingu z 2002 roku, Polska zajmowała 37 miejsce. W tym samym czasie Afganistan był na 173 miejscu na 178
krajów. Pierwszy kompleksowy raport o rozwoju społecznym
w Afganistanie pochodzi z 2004 roku.
Centralna i północno-wschodnia część Afganistanu są aktywne
sejsmicznie. Ostatnie wielkie trzęsienie ziemi miało miejsce w 1998
roku, ale w Afganistanie odczuwalne były też skutki tragicznego
trzęsienia ziemi, które w 2005 roku nawiedziło obszar Pakistanu.
Centralną i północno-wschodnią część Afganistanu zajmują góry,
wywodzące się z okresu fałdowania alpejskiego: Hindukusz
(najwyższy szczyt na terenie Afganistanu: Noszak, 7485 m n.p.m.,)
z zachodnim pasmem Koh-i Baba (Szach Fuladi, 5135 m n.p.m.)
oraz Safed Koh. Południowo-zachodnią część kraju zajmują rozległe
kotliny z pustyniami Dasht-i-Margo („pustynia śmierci”) i Registan
oraz kompleksem jezior i błot Hamun-e Helmand (w kotlinie Sistanu).
Na północnym zachodzie rozciąga się równina Baktrii.
Na terenie Afganistanu dominuje klimat podzwrotnikowy kontynentalny: suchy i skrajnie suchy, w górach – chłodny. Średnia
temperatura w styczniu wynosi od 2°C na równinie Baktrii, 5-6°C
w kotlinie Sistanu, do –10°C (i poniżej) w górach. W lipcu, kiedy temperatura maksymalna sięga ponad 45°C, na równinach obniża się
do 30-33°C, a w wyższych piętrach Hindukuszu wynosi poniżej 0°C.
Łańcuch górski na południowym wschodzie kraju zamyka drogę
monsunom – średnie roczne sumy opadów wahają się od 50 mm
na pustyniach do 1000-1100 mm w wysokich górach. Zimą, częste
opady śniegu zasypują drogi górskie, latem natomiast na pustyniach
Więcej: www.undp.org.pl; www.undp.org.af
7
zdarzają się burze pyłowe. Już w X wieku wykorzystywano silne
wiatry do napędzania wiatraków2.
bawełnę, tytoń i warzywa, hoduje owoce, takie jak m.in : granaty,
migdały, morele, winogrona. Uprawia się również mak, dzięki
któremu Afganistan obok Birmy jest największym producentem
opium na świecie. Według szacunków ONZ, w 1995 roku produkcja suszonego opium wynosiła ponad 2000 ton, a dwa lata później
2800 ton. Wzrost cen w 1999 roku spowodował zwiększenie produkcji o prawie 100% – do 4600 ton. Dla porównania, przed inwazją
ZSSR na Afganistan produkcja opium wynosiła mniej niż 200 ton4.
W Afganistanie przeważają obszary bezodpływowe. Główne
rzeki to: Amu-daria (na granicy z Turkmenistanem, Uzbekistanem
i Tadżykistanem) z dopływami: Kunduz i Kokcza, Kabul (dopływ
Indusu) oraz Murghab, Harirud, Helmand. Większą część kraju
porasta roślinność stepowa, półpustynna i pustynna. W górach
środkowego Afganistanu dominują suche lasy pistacjowo-jałowcowe, na wschodzie można zobaczyć resztki twardolistnych lasów
dębowych i iglastych z sosną i cedrem.
Głównym bogactwem naturalnym kraju są gaz ziemny oraz
złoża rudy żelaza, chromu, miedzi, soli kamiennej, a przede wszystkim lazurytu.
Złoża lazurytu w Badachszanie czynne są od około 6000 lat.
foto. PAH archiwum
Afgański lazuryt był bardzo cenny w średniowiecznej Europie,
gdzie stosowano go do produkcji pigmentu ultramaryny, wyróżniającego się intensywnością i trwałością. Ze względu na cenę
surowca, ultramaryny używano do ilustrowania tylko wybranych
manuskryptów i do malowania ważnych części obrazów, np. szat
Chrystusa czy Maryi.
Krajobraz górski w prowincji Kapisa, północno-wschodni
Afganistan
Przed wojną główne gałęzie przemysłu stanowiły sektory
spożywczy i włókienniczy. Podczas wojny przemysł został prawie
całkowicie zniszczony. Powoli ożywa rzemiosło: piękne wyroby
rękodzieła, biżuteria, dywany i kilimy w tradycyjne wzory (afgany
i buchary) sprzedawane są na miejskich bazarach. Na bazarach
można również kupić ubrania (tradycyjne i zachodnie), jedzenie,
książki, sprzęt kuchenny, rozmaite drobiazgi, ptaszki w klatkach
(kanarki, papużki, gołębie hodowlane i inne).
GOSPODARKA
Wieloletnia wojna zniszczyła potencjał gospodarczy kraju. Afganistan zaliczany jest do najbiedniejszych krajów świata. Przez ostatnie dwie dekady kraj miał również bardzo niski wskaźnik rozwoju
społecznego (zobacz ramkę). Pomimo pomocy międzynarodowej,
która świadczona jest na wielką skalę od momentu obalenia rządu
talibów w 2001 roku, trzy czwarte mieszkańców wsi żyje poniżej
progu ubóstwa. Na 1000 nowonarodzonych dzieci umiera 257,
co jest jednym z najwyższych wskaźników umieralności dzieci na
świecie. Oczekiwana długość życia w momencie narodzin wynosi
około 46 lat. Wskaźnik analfabetyzmu wśród dorosłych (szczególnie
wśród kobiet i mieszkańców wsi) jest wysoki. Szacuje się, że blisko
60% ludności zamieszkującej tereny wiejskie jest analfabetami3.
Według krajowego raportu UNDP z 2004 roku liczba wewnętrznych
uchodźców sięgała miliona (dane za 2002 rok), a z innych krajów
w tym samym roku powróciło 2,5 miliona uchodźców. Afganistan
ratyfikował najważniejsze dokumenty prawa międzynarodowego,
miedzy innymi: Konwencję Praw Dziecka w 2003 roku i jako 191.
strona podpisał Deklarację Milenijną w 2004 roku.
Komunikacja jest bardzo słabo rozwinięta. Największą rolę
odgrywa transport samochodowy i juczny. Po ostatniej wojnie odbudowano drogi asfaltowe pomiędzy największymi miastami, a także
dwa międzynarodowe porty lotnicze (Kabul, Kandahar).
foto. PAH archiwum
Obecnie kraj jest całkowicie uzależniony od pomocy zewnętrznej, która w 2004 roku pokrywała aż 90% wydatków publicznych.
Podstawą gospodarki jest rolnictwo. Przed wojną, ponad 75%
gruntów ornych było nawadnianych, częściowo za pomocą tradycyjnych kanałów podziemnych (karez), obecnie w wielu miejscach
system nawadniania wymaga gruntownej odbudowy. Nadal przeważa koczownicza hodowla owiec (głównie karakułowych), bydła,
kóz, wielbłądów i koni. Uprawia się pszenicę, jęczmień, kukurydzę,
Bazar „Shur” w Kabulu – wzdłuż całej ulicy hodowcy sprzedają
ptaki. Wielu Afgańczyków hoduje w domach ptaki i wystawia
w oknach klatki.
8
i ornamentalnych do dziś stanowi jedną z najważniejszych gałęzi
sztuki w krajach muzułmańskich.
Najwybitniejszy z władców dynastii Ghaznawidów, Mahmud
(998-1030), wygnał Hindusów z Ghandary, i kilkanaście razy najeżdżał na Indie, niszcząc wnętrza ich świątyń, za co nazwano go „obrazoburcą”. Na jego dworze w Ghaznie gościli natomiast perscy uczeni
i poeci, między innymi Ferdousi (940-1020), twórca legendarnego
eposu Księga Królewska (Szahname). Podboje Mahmuda umożliwiły
muzułmańskim uczonym zapoznanie się z cywilizacją Indii.
Perska dynastia Ghoridów, która w XII wieku na krótko rządziła
obszarem Afganistanu, pozostawiła po sobie wspaniałe zabytki
architektury islamu: Piątkowy Meczet w Heracie oraz wysoki minaret
przy meczecie w Dżam (65 m). Minaret w Dżam znajduje się na liście
UNESCO. Do najważnieszych zabytków należy również Błękitny
Meczet w Mazar-i-Szarif, gdzie według legendy pochowano Aliego,
zięcia proroka Mahometa oraz meczet Haji Piyada w Balch.
Garncarz z Istalef
KULTURA I SZTUKA
Przez terytorium obecnego Afganistanu przebiegał kupiecki
„jedwabny szlak”, który łączył Chiny z Persją, Arabią i Europą.
Na kulturę i sztukę tego obszaru wpłynęły więc kultury: grecka,
rzymska, chińska, indyjska, perska. Pozostawiły również swój
ślad wielkie migracje, liczne podboje oraz kontakty handlowe
i polityczne. Wszystko to sprawiło, że dziedzictwo kulturowe Afganistanu jest bardzo bogate. Poniżej wymienione zostały tylko wybrane
osiągnięcia w sztuce.
W pierwszym wieku n.e. w starożytnej prowincji Gandhara
powstał niepowtarzalny styl, tzw. sztuka Gandhary. Sztuka
Gandhary stanowiła połączenie sztuki greckiej oraz buddyzmu.
Przykładem piękna i delikatności tego stylu jest rzeźba Buddy
z Haddy (w pobliżu miasta Dżalalabad). Zniszczone przez talibów
w 2001 roku posągi Buddy z Bamjan pochodziły z 3-5 wieku n.e.,
kiedy to Bamjan było znaczącym ośrodkiem buddyzmu. Najwyższe
posągi wyryte w skale mierzyły 55 i 37 metrów. Z zapisów siedmiowiecznego chińskiego podróżnika Hüan-tsanga wynika, że jeszcze
za jego pobytu w Bamjan mieszkało ponad tysiąc mnichów buddyjskich5. Buddyjskie zespoły klasztorne i sanktuaria oraz późniejsze
muzułmańskie budowle obronne w Bamjan znajdują się na liście
Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.
Budda z Haddy
rys. Beata Harenda
foto. PAH archiwum
Podboje Dżyngis-chana w XIII wieku i Timura w XIV wieku
spustoszyły kraj. Jednak za panowania syna Timura rozpoczął się
okres nazywany „renesansem timurydzkim”, który trwał około stu lat.
Stolicą dynastii Timurydów zostało miasto Herat. Herat znajduje się
w północno-zachodnim Afganistanie, w prowincji o tej samej nazwie.
Jedno z najpiękniejszych starożytnych miast w Afganistanie, nazywane jest „miastem tysiąca ogrodów”. W XV wieku Herat słynął jako
ośrodek sztuki, nauki (wielka biblioteka) i handlu. Istniała też szkoła
malarstwa miniaturowego zwana heracką (K. Behzad, Aga Mirak,
Kasim Ali). Pomimo, że islam zakazuje malowanie postaci, heracka
szkoła w drugiej połowie XV wieku wyróżniała się realizmem przedstawień i indywidualizacją ukazywanych osób. Ilustracje zdobiły
dzieła naukowe i literackie.
Najważniejsze zabytki architektoniczne Heratu to zespół architektoniczny Musalla (meczety z minaretami, szkoła religijna oraz
mauzolea) z XV wieku. Ówczesną architekturę cechują monumentalne budowle pokryte płytkami glazurowymi i mozaiką, zakończone
kopułami. Z okresu panowania Timurydów pochodzą również sarkofagi ozdobione arabeskami i motywami roślinnymi. Zabytki miasta
Herat w dużej mierze zostały uszkodzone lub zniszczone podczas
działań wojennych 1979-2001.
Mohammed Zahir-ud-din, znany jako Barbur, założyciel
dynastii Wielkich Mogołów, zdobył Kabul na początku XVI wieku.
Barbur był okrutnym władcą ale cenił sztukę, podobnie jak
Mahmud z Ghazni i Timur. W Kabulu pozostały po nim piękne
ogrody. Pomimo, że afgańska stolica w działaniach wojennych
(1979-2001) została doszczętnie zniszczona, grób Barbura ocalał
w jednym z ogrodów, założonych przez tego potężnego władcę.
Wiele innych stołecznych zabytków, na przykład twierdze Tadż Beg
i Bala Hesar oraz mauzoleum Nadira Szacha zostało unicestwionych podczas walk.
VII wiek to czas kiedy wraz z arabskimi podbojami, na obszar
Afganistanu, dotarł islam. Nowa religia rozpowszechniła się na cały
kraj w X i XI wieku podczas panowania tureckiej dynastii Ghaznawidów. Nastąpiły wówczas ważne przemiany w sztuce. Islam przyniósł
ze sobą, nie zawsze szanowany, zakaz przedstawiania postaci oraz
szczególny szacunek wobec pisma. Kaligrafia czyli sztuka pięknego
pisania, oparta na skodyfikowanych regułach geometrycznych
9
Mieszkający w Heracie, poeta i myśliciel Nuraddin Abdurrachman Dżami (1414-92), twórca poetyckich, filozoficznych i teologicznych arcydzieł literatury perskiej, był jedną z najwybitniejszych
postaci okresu timurydzkiego. Jego poezja była inspiracją dla wielu
późniejszych poetów indyjskich, perskich i osmańskich.
LITERATURA
Najważniejsze dzieła literackie powstały w języku dari i paszto.
Literatura w dari dziedziczy tradycje średniowiecznej literatury perskiej.
Oprócz wspomnianego powyżej Ferdousiego, do największych twórców perskiej literatury średniowiecznej należą Rumi, Hafiz i Dżami.
Wybitnym poetą, który tworzył w języku paszto był Rahman Baba
(1632–1707), autor popularnych wierszy lirycznych, dzieł dydaktycznych i religijnych. W XVII w. tworzył Chuszhal Chan Chattak,
przywódca plemienia Chattaków, uważany za największego poetę
afgańskiego, który pisał w języku paszto. Paszto został uznany za
język urzędowy w 1936 roku, co przyczyniło się do rozwoju literatury
w tym języku.
W mieście Balch urodził się Dżalaluddin Rumi, zwany
Maulana (1207–73), perski poeta mistyczny, który jako dziecko
opuścił terytorium obecnego Afganistanu. Był wykładowcą teologii
muzułmańskiej w Konii i założył bractwo derwiszów tańczących
(nazywanych również derwiszami wirującymi)6. Jego główne dzieło
to poemat mistyczny „Mathnawi i Manawi”, złożony z dwuwierszów o znaczeniu duchowym. W utworach Rumiego odnajdujemy
myśli neoplatońskie, idee panteistyczne i oryginalną koncepcję
ewolucji świata.
Do ciekawych współczesnych poetów afgańskich należą
Abdullah Bakhtanai, Sayyid Shamsuddin Majruh, Ghulam Ghaus
Khaibari, Abdul Rauf Benawa – piszący w paszto – oraz Wasif
Bakhtari, Mohammad Asef Suhail i Akbar Nadim, piszący w dari.
We współczesnej literaturze i sztuce afgańskiej szczególne miejsce
zajmują autorzy tworzący na emigracji.
Szamsuddin Mohammad Hafiz (1325-1390) – największy twórca
perskiej poezji lirycznej oraz mistrz gazelu (forma liryczna, wiersz
monorymiczny, zawierający 4–15 bajtów). Jest autorem zbioru (dywan)
zawierającego ponad 500 gazeli. Dostępne zbiory po polsku to Gazele
wybrane Hafiza (1957), Pieśni miłosne Hafiza (1973), Gazele (1991).
Opracowała Draginja Nadaždin
Dżalaluddin Rumi
Czym będę
Stale od nowa odrastałem jak trawa.
Przeżyłem siedemset siedemdziesiąt kształtów.
Umarłem w świecie minerałów i stałem się rośliną.
Umierając w świecie roślin, stałem się zwierzęciem.
Umarłem jako zwierzę i stałem się człowiekiem.
z
Więc dlaczego mam się bać zniknięcia przez śmierć?
mo
w ic
Kiedy umrę następnym razem,
jS
ara
Otrzymam skrzydła i pióra anielskie
Tym będę.
nd
.A
m
Ku czemuś niewyobrażalnemu.
rze
A później wzniosę się wyżej niż anioły.
Tł
u
Przypisy
1
2
3
4
5
6
L. Wołosiuk, Afganistan, poletko Allaha, Tygodnik Powszechny, nr 2739, 2001.
A. Mez, Renesans islamu, przekł. Janusz Danecki, PIW, Warszawa 1979.
UNICEF, Afghanistan – Progress of Provinces Raport, UNICEF Central Statistics Office Afghanistan Transitional Authority, maj 2004.
M. Ewans, Afghanistan, New History, Curzon Press, 2001, s.192-193.
M. Ewans, Afghanistan, New History, Curzon Press, 2001, s.15.
A. Saramowicz, Mevlana Dzalal-ad-Din – Życie i praca, dostęp: http://www.sufischool.org/rumi.htm
10
LUDNOŚĆ I HISTORIA
AFGANISTANU
Konrad Olgierd Zasztowt
GRUPY ETNICZNE ZAMIESZKUJĄCE AFGANISTAN
Afganistan jest krajem o wyjątkowo złożonej strukturze etnicznej. Dominującą liczebnie grupą są Pasztunowie, stanowiący około
10-11 milionów mieszkańców Afganistanu1, zamieszkujący przede
wszystkim południowe i wschodnie prowincje. Pasztunów często
określa się w literaturze synonimem Afganie (także: Afganowie,
Afgańczycy). Ma to swe odbicie w historii i państwotwórczej roli
Pasztunów, może jednak budzić kontrowersje. Przedstawiciele
innych narodowości Afganistanu również deklarują przynależność
do narodu afgańskiego. Jakkolwiek kwestia tożsamości narodowej
wielu grup, a także ich identyfikacji z państwem afgańskim pozostaje niejasna, wydaje się, że stosowanie pojęcia Afganie jedynie w
odniesieniu do ludności pasztuńskiej nie jest właściwe.
Hazarowie, Beludżowie, Nuristańczycy. Spośród wymienionych
języków, dwa uznane są za państwowe: język większości pasztuńskiej paszto oraz dari, będący od wieków językiem literackim.
Tym ostatnim posługują się, jako językiem ojczystym, przede
wszystkim Tadżycy i Hazarowie. Dari jest w dużej mierze utożsamiany z językiem perskim (farsi), stąd bywa też nazywany
farsi kabuli (kabulski perski). Poza tadżycką północą kraju, jest
powszechnie używany w większości afgańskich miast, w tym
w Kabulu. Paszto stał się „językiem narodowym” w epoce nacjonalizmów, począwszy od połowy lat trzydziestych XX wieku,
z nasileniem w dekadzie 1963-19736. Zarówno potoczny dari jak
i paszto posiadają wiele odmian.
Kilkanaście milionów Pasztunów, tj. ich większość, zamieszkuje sąsiedni Pakistan, zwłaszcza Północno-Zachodnią Prowincję
Graniczną ze stolicą w Peszawarze. Kolejną liczną grupą mieszkańców Afganistanu są Tadżycy, zamieszkujący północne regiony
kraju (4,5-5 milionów)2. Północno-zachodnią część Afganistanu
zamieszkują Uzbecy (około 2 milionów) i Turkmeni (około 500
tysięcy)3. W centralnych regionach kraju, w prowincjach Ghor, Oruzgan i Bamjan dominują Hazarowie (około 2 milionów)4. Terytoria
centralne zamieszkane przez Hazarów określa się wspólną nazwą
– Hazaradżat. Pozostałe, mniejsze społeczności Afganistanu,
to m.in. Beludżowie na południowym zachodzie, Nuristańczycy
na wschodzie, Kirgizi i górscy Tadżycy w północno-wschodnich
regionach kraju, Kyzyłbaszowie w Kabulu. Ćwierćwiecze wojen
i kolejne fale uchodźców afgańskich zmieniły proporcje między
wymienionymi wyżej grupami etnicznymi. Najistotniejszą zmianą
jest zmniejszenie się procentowego udziału większości pasztuńskiej
z 51-53% przed wojną, do 47-49% po wojnie i wzrost procentowego
udziału innych grup, m.in. Tadżyków (20% przed wojną do 22-24%
w 2000 roku ) i Hazarów (8% przed wojną do 9-10% w 2000 roku)5.
2. RELIGIE. SUNNICI. BRACTWA SUFICKIE.
KULT MAZARÓW. SZYICI.
Ponad 98% mieszkańców Afganistanu wyznaje islam.
Niewielkie niemuzułmańskie społeczności stanowią przede
wszystkim Hindusi i Sikhowie. Większość pasztuńska uważa,
że wywodzi się od wspólnego przodka, legendarnej postaci
Ghaisa Abdur Raszida. Miał być to dzielny wódz pasztuński,
który dowiedziawszy się o proroku Mahomecie, wyruszył do
Medyny. Tam przyjął islam i przyłączył się do zwolenników
Proroka. Pojął też za żonę córkę Chalida ibn al-Walida, najbliższego towarzysza Mahometa. Według legendy, trzej synowie
z tego małżeństwa mają być przodkami wszystkich plemion
pasztuńskich7. Świadomość pochodzenia od Ghaisa Abdur
Raszida, który przyjął islam z wyboru, a nie w wyniku nawracania, miała olbrzymie znaczenie. Wpływała nie tylko na szczególne przywiązanie do religii Proroka, ale na przekonanie
o szczególnej pozycji Pasztunów wśród muzułmanów, zobowiązującej ich do pielęgnowania określonych postaw i zachowań8.
Nie zmienia to jednak faktu, że większość pozostałych grup
etnicznych również wyznaje islam. Islam pojawił się w Afganistanie na przełomie VII-VIII wieku, początkowo w Chorasanie
i północnym Afganistanie. Region Kabulu został zislamizowany
później, w początkach XI wieku. Proces islamizacji Afganistanu
trwał zresztą kilka wieków. Ostatnim obszarem, który przyjął islam,
w wyniku akcji militarnej afgańskiego emira, w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku, był Kafiristan, przemianowany po podboju
na Nuristan („kraj światła”)9 .
1. PODZIAŁ JĘZYKOWY
Kulturową i etniczną mozaikę Afganistanu łatwiej zrozumieć,
przyjrzawszy się przynależności języków poszczególnych narodowości do rodzin językowych. Pomijając niektóre niewielkie
mniejszości etniczne, języki głównych narodowości Afganistanu
należą bądź do rodziny języków turkijskich (uzbecki, turkmeński,
kirgiski) lub indoeuropejskich (paszto, dari i inne języki irańskie,
m.in. baluczi, dialekty pamirskie, nuristańskie). Do grup turkojęzycznych należą przede wszystkim Uzbecy, Turkmeni, Kirgizi.
Językami indoeuropejskimi posługują się Pasztunowie, Tadżycy,
Większość mieszkańców Afganistanu jest wyznawcami sunnickiego odłamu islamu, powszechnej w Azji Środkowej, szkoły
11
hanafickiej (około 80%)10. Afgański, czy też szerzej środkowoazjatycki islam posiada kilka cech charakterystycznych. Jedną z nich
jest znacząca rola bractw sufickich. Sufizm jest nurtem mistycznym,
który przejawia się w specyficznych praktykach religijnych, wykraczających poza pięciokrotną modlitwę i inne nakazy i zakazy religijne, obowiązujące w ortodoksyjnym islamie. Sufizm jest próbą
nawiązania osobistej więzi z Allahem. Zwykle odbywa się to
na drodze ascetyzmu, czasem doświadczeń ekstatycznych
(np. taniec). Sufizm ma też wymiar filozoficzny. Większość wybitnych myślicieli islamu, szukających inspiracji poza muzułmańską
ortodoksją było sufimi. Praktyki sufickie mają też swój społeczny
i polityczny wymiar. Zwolennicy określonej szkoły sufickiej (tarikatu), zakładanej przez jednego z wielkich nauczycieli – mistyków,
tworzą bractwa, które bywają organizacjami o znaczeniu politycznym. W Afganistanie funkcjonuje kilka sunnickich bractw sufickich:
Kadirija, Czisztija, Suchrawradija, Nakszbandija.
3. TRADYCJE KULTUROWE PASZTUNÓW.
PASZTUNWALI. POJĘCIE NANGA.
Cechą charakterystyczną większości afgańskich grup etnicznych
jest silny etnocentryzm. Według Pasztunwali, honorowego kodeksu
i niepisanego zbioru zasad Pasztunów, żaden Pasztun nie może
uznać nie-Pasztuna za lepszego lub nawet równego sobie. Z przekonania o istnieniu wspólnego przodka bierze się również pogląd,
że wszyscy Pasztunowie są równi pomiędzy sobą. Pasztunwali
wyznacza obowiązki i kształtuje wzór postępowania Pasztuna.
Podstawowym nakazem jest konieczność obrony honoru i praw, swoich i swojego plemienia, określana pojęciem nanga. Obowiązek ten
przekłada się na obronę prawa do swobody i niezależności, prawa
własności do ziemi, dobytku i kobiet. Obrona honoru kobiet stanowi
ważny element Pasztunwali zwany namus14 . Mężczyzna, zdradzony
przez żonę lub dopuszczający, by żona została porwana, sam traci
honor i określany jest słowem benamus. Jedynym wyjściem z takiej
sytuacji jest zabójstwo żony i kochanka (lub porywacza), lub ukrycie
faktu hańby, jeżeli rzecz nie stała się jawna15. Krwawa zemsta jest
ważnym elementem Pasztunwali. Obowiązek zemsty przechodzi
z pokolenia na pokolenie, a „niespłacony dług” staje się hańbą, nie
tylko dla całej rodziny, ale wszystkich krewnych, członków klanu,
czy plemienia. Z drugiej strony istnieje też cały system rekompensat w pasztuńskim prawie zwyczajowym (adat). Często więc kara
za przestępstwo (zabójstwo, zranienie, porwanie kobiety, kradzież)
może być zastąpiona rekompensatą w postaci materialnej –
zwykle bydła winowajcy16. Zwyczaj wendety jest uznawany za słuszny
i zgodny z pojęciem nanga, mimo że pozostaje w sprzeczności
z zasadami islamu17. Honor Pasztuna opiera się na przynależności do plemienia. Człowiek pozostający poza rodziną,
klanem, plemieniem nie posiada sojuszników, nie cieszy się szacunkiem innych. Taka osoba jest określana hańbiącym terminem
benanga, co oznacza człowieka bez honoru. W oczach innych
Pasztunów nie jest on prawdziwym Pasztunem18. Inne podstawowe obowiązki wyznaczane przez Pasztunwali to gościnność,
wzajemne wsparcie i solidarność. Obecnie tradycje plemienne
Pasztunów są nadal silne.
Kolejną cechą afgańskiego islamu jest przywiązanie do norm
prawa zwyczajowego – adatu. Wynika ono z lokalnej tradycji,
w przeciwieństwie do szariatu, mającego swe źródło w religii.
Nierzadko nawet prawo zwyczajowe bywa traktowane jako nadrzędne wobec norm religijnych11.
Jednym z ważniejszych elementów afgańskiego i środkowoazjatyckiego islamu jest kult mazarów (mauzoleów, grobów świętych)
i zijaratów (świętych miejsc). Są one związane z życiem świętych lub
też miejscem ich pochówku. Wprawdzie w ortodoksyjnym islamie
nie ma kultu świętych, jednak ludowe praktyki religijne przypominają
w pewnej mierze kult świętych w chrześcijaństwie. Wierni pielgrzymują do podobnych miejsc, w których odbywają się modlitwy
i określone rytuały, zwłaszcza w dni świąt religijnych. Pośród
świętych są wielcy uczeni, władcy, wojownicy, poeci. Najbardziej znanymi miejscami kultu w Afganistanie są: Kandahar,
gdzie według przekazu, przechowywany jest płaszcz Mahometa,
Błękitny Meczet w Mazar-i-Szarif, gdzie, według legendy, pochowany jest zięć proroka, Ali ibn Abi Talib, groby średniowiecznych
poetów: Ansariego, Dżamiego i Aliszera Nawoi w Heracie,
mauzolea emirów: Habibullaha i Amanullaha w Dżalalabadzie,
a także mogiła legendarnego Rustama, bohatera irańskiego eposu
Ferdousiego „Szahname” w Ajbaku12. Największymi świętami
muzułmanów w Afganistanie, tak samo jak na całym świecie, są:
Eid-ul-Fitr
id-ul-Fitr (arabskie id al-fitr), kończący miesiąc postu, ramadan,
Święto Ofiarowania (arabskie id al-adha) związane z biblijną historią
Abrahama (w Koranie Ibrahim), który chciał złożyć w ofierze Bogu
swojego syna, a także dzień urodzin Proroka.
4. TADŻYCY, UZBECY, HAZAROWIE, TRADYCYJNE
ZAJĘCIA, STATUS SPOŁECZNY, STOSUNKI
MIĘDZY NARODOWOŚCIAMI AFGAŃSKIMI
W przeciwieństwie do Pasztunów, Tadżycy nie są zorganizowani w plemiona. Poszczególne grupy Tadżyków utożsamiają się
z lokalnymi regionami, często dolinami górskimi, które zamieszkują, np. Pandższir, Andarabi, Samangani, Badachszi. Duża
część Tadżyków zamieszkuje miasta. W niektórych z nich, m.in.
w Kabulu, od wieków byli grupą dominującą. Tadżycy w Kabulu
stanowią dużą część afgańskiej wyższej klasy średniej. Wielu
z nich to zamożni przedsiębiorcy, znaczna grupa zatrudniona jest
w administracji państwowej. Mimo wysokiej pozycji społecznej
Tadżyków, to jednak Pasztunowie tradycyjnie sprawowali władzę
w Kabulu. Spośród Pasztunów, pasterzy i wojowników, wywodzili
się władcy Afganistanu. Jednak to dari, afgańska wersja języka
perskiego, którym posługują się Tadżycy – mieszczanie, rzemieślnicy, kupcy i urzędnicy, był też językiem afgańskiego dworu,
a także afgańskiej literatury, poezji, w tym mistycznej poezji
sufickiej19. Uzbecy, podobnie jak Tadżycy, zajmują się rolnictwem,
handlem i rzemiosłami, takimi jak: złotnictwo, garbarstwo.
Oprócz wyznawców islamu sunnickiego, Afganistan zamieszkują także szyici, którzy stanowią ponad 19% mieszkańców kraju13.
Szyizm jest ruchem religijnym, mającym polityczne korzenie. Samo
pojęcie pochodzi od arabskiego słowa szi’a – stronnictwo, a dokładniej: szi’a Ali, czyli stronnictwo Alego. Jego zwolennicy byli zdania,
że wspólnotą muzułmanów po śmierci Mahometa może rządzić
tylko Ali ibn Abi Talib, zięć Proroka, a po jego śmierci wyłącznie jego
potomkowie. Nie uznawali natomiast władzy kalifów, uważanych
przez sunnitów za prawowitych następców Mahometa. Z czasem ta
doktryna polityczna przerodziła się w doktrynę teologiczną i odrębny
nurt religijny w ramach islamu. Do afgańskich wyznawców szyizmu
należą, m.in. Hazarowie, Kyzyłbaszowie, górscy (pamirscy) Tadżycy,
a także niektóre plemiona pasztuńskie. Afgańscy szyici, podobnie jak
sunnici, tworzą wiele różnych ugrupowań i nurtów religijnych.
12
Grupą o bardzo niskim statusie społecznym są Hazarowie
– uważani przez niektórych historyków za potomków mongolskich
wojowników armii Dżyngis-chana. Do dzisiaj, mimo że posługują się
językiem dari, zachowali część słownictwa mongolskiego. Wyróżnia
ich też mongoloidalny typ urody, który obok wyznawanego przez
nich szyizmu, był przyczyną ich dyskryminacji. Jedno z najbardziej
rozpowszechnionych hazarskich powiedzeń mówi: „Nawet pies
pasztuński ma obrońcę, ale nie Hazar”20. Hazarowie, podobnie jak
inni mieszkańcy Afganistanu, zajmują się uprawą roli i hodowlą
bydła. Wielu z nich jest zmuszonych emigrować za chlebem z ich
etnicznego obszaru Hazaradżatu do miast, gdzie podejmują się
niskopłatnych, niewymagających kwalifikacji zajęć. Pracują, m.in.
jako sprzątacze, tragarze, nosiciele wody. Mimo wielu napięć
między ludnością afgańską z różnych grup etnicznych, większość
wewnętrznych konfliktów nie miała czysto etnicznego charakteru.
z Indiami. Ta ostatnia narzucona przez Wielką Brytanię biegła
wzdłuż tzw. „linii Duranda” i pozostawiała dużą część plemion pasztuńskich poza granicami Afganistanu. W 1907 roku, w okresie rządów kolejnego emira Habibullaha, Rosja i Wielka Brytania podpisały
konwencję, w której ta pierwsza uznała, że Afganistan pozostaje
poza obszarem jej wpływów i wszelkie kontakty dyplomatyczne
będzie utrzymywać za pośrednictwem rządu angielskiego. W czasie
I wojny światowej Afganistan pozostawał neutralny22. Po zabójstwie Habibullaha w 1919 roku emirem został jego syn Amanullah.
W tym samym roku rząd radziecki uznał niepodległość Afganistanu,
a emir wysłał do Moskwy korpus dyplomatyczny. Wielka Brytania
nie uznała niezależności Afganistanu i rozpoczęła trzecią wojnę
afgańską. I tym razem Anglicy zdecydowali się wycofać z niepokornego kraju. Ostatecznie uznali afgańską niepodległość, podpisując
19 sierpnia 1919 roku traktat w Rawalpindi.
Nowy emir rozpoczął radykalne reformy, mające na celu modernizację państwa i społeczeństwa afgańskiego. Reformy zmierzały
w stronę ustanowienia monarchii konstytucyjnej. Miały też na celu
zniesienie feudalnych stosunków na wsi, sekularyzację oświaty,
kontrolę muzułmańskich duchownych przez państwo, wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej. Tak daleko idące
reformy wywołały olbrzymi sprzeciw wielu grup konserwatywnego
społeczeństwa Afganistanu. W powstaniu, które wybuchło w
1928 roku, Amanullah został obalony, a emirem został przywódca
rebelii, Tadżyk Bacza-i-Sakao, który wkrótce został pozbawiony władzy przez byłego ministra spraw wojskowych, kuzyna
Amanullaha, Nadir Chana. Został on wybrany padyszachem (królem)
Afganistanu, przez popierających go duchownych i przywódców
plemion23. Polityka Nadir-szacha również zmierzała w kierunku
modernizacji, ale w powolnym, ostrożnym tempie. Już w 1933
roku Nadir-szach został zamordowany. Nie doszło do zmiany ekipy
władzy, gdyż stanowiska premiera i najważniejszych ministrów zajmowali członkowie rodziny szacha.
5. ZARYS HISTORII AFGANISTANU.
Obszar współczesnego Afganistanu ma bogatą historię która
liczy kilka tysięcy lat. Historia nowożytnego Afganistanu rozpoczyna się wraz ze stworzeniem państwa w Kandaharze przez
Ahmad-szacha z pasztuńskiego plemienia Abdali (Durrani) w 1747
roku. Został on wybrany przez Loja Dżirgę, tj. radę plemienną,
przyjmującą decyzję o wyborze przywódcy na zasadzie porozumienia. Ahmad-szach, prowadząc nieustanne wojny z niezależnymi
plemionami, skonsolidował afgańskie terytorium, tworząc imperium
rozciągające się od Meschedu na zachodzie po Kaszmir i Delhi
na wschodzie, od Amu-darii na północy, do Morza Arabskiego
na południu. Syn Ahmada-szacha, Timur-szach przeniósł stolicę
państwa do Kabulu.
Już na początku XIX wieku Afganistan stał się obszarem tzw.
„wielkiej gry” i polityki kolonialnej mocarstw europejskich, zwłaszcza
obecnej w sąsiednich Indiach, Wielkiej Brytanii. Pierwsza próba
militarnego podporządkowania sobie Afganistanu skończyła się
niepowodzeniem. W pierwszej wojnie anglo-afgańskiej (1838-42),
Anglicy zdobyli na pewien czas Dżalalabad, Kabul i Kandahar.
Napotykali jednak zacięty opór Afgańczyków. W końcu, po druzgocącej klęsce, Anglicy wycofali się, ale Afganistan pozostawał
w centrum ich zainteresowania, ze względu na groźbę rosyjskiej
ekspansji w Azji Środkowej, zagrażającej brytyjskim posiadłościom
w Indiach. Rosyjski podbój, nieco tylko spowolniony przez klęskę w
wojnie krymskiej (1854-56), trwał przez cały XIX wiek. W 1868 roku
Rosja zajęła Samarkandę i podporządkowała sobie chanat Buchary.
Chanat Chiwy podzielił los Buchary w 1873 roku. Wielka Brytania,
zaniepokojona sukcesami Rosji w Azji Środkowej i jej wpływami
w sąsiednim Afganistanie, także w wyniku zwycięstwa zwolenników
agresywnej polityki kolonialnej w brytyjskim rządzie, rozpoczęła
kolejną wojnę (1878-80). Podobnie jak w czasie pierwszej wojny,
Anglicy zdobyli większą część afgańskiego terytorium, ale pozostanie na stałe w Afganistanie było zbyt trudne ze względu na opór
Afgańczyków i koszt utrzymywania wojsk. W rezultacie Anglicy
zgodzili się na przejęcie władzy przez emira Abdura Rahmana
i opuścili kraj. W zamian wymusili na władcy Afganistanu rezygnację
z prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej i pozostawienie
jej w rękach Brytyjczyków. Emir miał jednak całkowitą swobodę
w polityce wewnętrznej21 .
Nowym władcą został syn zamordowanego Nadira, dziewiętnastoletni Muhammad Zahir. Faktycznie jednak rządy sprawował
jego wuj, premier Muhammad Haszim Chan. W okresie II wojny
światowej Afganistan pozostał państwem neutralnym. Po wojnie,
nowy rząd pod kierownictwem innego wuja króla – szacha Mahmuda realizował bardziej liberalną politykę. Zezwolono na wolne
wybory parlamentarne i wolność prasy, co zaowocowało ożywionym
życiem politycznym, powstaniem nowych gazet, partii politycznych
i politycznym zaangażowaniem studentów uniwersytetu kabulskiego. Tuż przed końcem pierwszej kadencji demokratycznego
parlamentu, kuzyni króla, w porozumieniu z Zahir-szachem, przeprowadzili zamach stanu.
Kolejna dekada (1953-63) upłynęła pod znakiem autorytarnych
rządów królewskiego brata stryjecznego Muhammada Dauda
i konfliktu z Pakistanem o terytoria pasztuńskie, pozostające za
„linią Duranda”, a więc na obszarze nowopowstałego państwa
Pakistanu. Afganistan pozostawał państwem niezaangażowanym,
ale w efekcie izolacji, spowodowanej konfliktem z Pakistanem zmuszony był podjąć współpracę ekonomiczną ze Związkiem
Radzieckim. Dekada 1963-73 była okresem powrotu do idei monarchii konstytucyjnej i zmieniających się słabych rządów. W tym
czasie swoją działalność rozwinęły liczne partie, także radykalne, w
tym komunistyczna Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu
(LDPA). Partia ta, rozbita wkrótce na dwie frakcje „Chalk”
W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku została ustalona północna granica Afganistanu z Imperium Rosyjskim, a także granica
13
i „Parczam”, pozostawała w bliskich kontaktach z Moskwą. W 1973
roku Muhammad Daud przy wsparciu promoskiewskich komunizujących oficerów obalił monarchię i ogłosił Afganistan republiką. Sam
mianował się jej prezydentem. Po raz kolejny demokracja i wolność
słowa zostały stłumione. W 1975 roku Daud dostrzegł negatywne
strony współpracy z komunistami, nie mającymi oparcia w społeczeństwie. Pozostając przy autorytarnej formie rządów, zmienił
sojusze. Odsunął od władzy komunistycznych ministrów i podjął
współpracę z państwami muzułmańskimi: Iranem, Arabią Saudyjską, Libią. Odstąpił także od polityki konfrontacji z Pakistanem.
Spowodowało to automatycznie konflikt ze Związkiem Radzieckim.
Radziecki przywódca Leonid Breżniew zażądał od Dauda rezygnacji
z zachodnich programów pomocowych i współpracy z ekspertami
Narodów Zjednoczonych i państw Sojuszu Północnoatlantyckiego.
Daud zaś protestował przeciwko radzieckiemu wsparciu wywrotowej działalności afgańskich komunistów. Rok później, w 1978 roku,
afgański prezydent, wraz z licznymi członkami rodziny, został
zamordowany przez swoich dawnych popleczników, promoskiewskich oficerów z LDPA. Komuniści ogłosili powstanie Demokratycznej Republiki Afganistanu z sekretarzem generalnym Muhammadem
Tarakim jako jej przywódcą. LDPA, posiadająca ekonomiczne i militarne wsparcie Moskwy, rozpoczęła wprowadzanie radzieckiej formy
ustroju socjalistycznego w Afganistanie.
wylądowały samoloty armii radzieckiej, a radzieckie dywizje
przekroczyły granice. Amin został zamordowany, zaś rządy objął,
przybyły wraz z Rosjanami kolejny przywódca LDPA – Babrak Karmal. Rozpoczęła się interwencja w Afganistanie i dziesięcioletnia
wojna między wojskami ZSRR i marionetkowego rządu w Kabulu,
a mudżahedinami – muzułmańskim ruchem oporu.
Wkrótce okazało się, że metody walki partyzanckiej są wyjątkowo skuteczne w walce z regularną armią radziecką, mimo że ta
uciekała się często do skrajnie brutalnych metod, w tym taktyki spalonej ziemi. Większość państw potępiła interwencję w Afganistanie.
Stany Zjednoczone, Pakistan i Arabia Saudyjska zaczęły ponadto
wspierać finansowo partyzantkę mudżahedinów i uzbrajać antykomunistyczną opozycję. Jednym z mecenasów i organizatorów
oddziałów mudżahedinów był saudyjski milioner Osama bin Laden.
Być może decydującą rolę w przechyleniu się szali zwycięstwa na
stronę mudżahedinów odegrało dostarczenie im amerykańskich
wyrzutni przeciwlotniczych tzw. stingerów. Od tej pory radzieckie
helikoptery nie mogły już bez ryzyka pacyfikować afgańskich wiosek. Koszta wojny były olbrzymie, tak dla Afganistanu jak i Związku
Radzieckiego. Ten ostatni wycofał swoje wojska w lutym 1989 roku,
nadal jednak kontynuował wsparcie dla komunistycznego reżimu
w Kabulu pod kierownictwem Muhammada Nadżibullaha. W grudniu
1991 roku Związek Radziecki przestał istnieć, a tym samym afgańscy komuniści zostali pozbawieni źródła finansowania i ideologicznej motywacji.
Partia od początku nie cieszyła się popularnością wśród Afgańczyków. Autorytarny sposób wprowadzania socjalistycznych eksperymentów, w tym reformy rolnej, bez uzyskania jakiegokolwiek
poparcia i porozumienia w tej sprawie, zaowocowały wybuchem
rebelii antyrządowej24. Urzędnicy państwowi byli postrzegani jako
ludzie niemoralni, bezbożni, zachęcający innych do unikania obowiązków religijnych, picia alkoholu, palenia haszyszu, hazardu,
korzystania z usług prostytutek. Powszechne oburzenie budził brak
szacunku komunistów dla tradycyjnych elit i własności prywatnej.
Ideologia marksistowska proponowana przez komunistyczny rząd
Tarakiego budziła zgorszenie, godząc w podstawowe wartości
islamu. Walka komunistów z „zacofanymi” zwyczajami, takimi jak
dawanie posagu i „opłata” za narzeczoną przy zawieraniu małżeństwa, nie mogła znaleźć zrozumienia u Afgańczyków. Budziła
natomiast powszechną niechęć do rządu25. Antyrządowe rebelie
spotkały się z brutalną odpowiedzią komunistycznej władzy. Po
skrytobójczym wyeliminowaniu Tarakiego, przywódcą został inny
działacz LDPA Hafizullah Amin, zwolennik bardziej zdecydowanej
rozprawy z opozycją. Jednak i on nie był w stanie zapanować
nad sytuacją w kraju. W grudniu 1979 roku na lotnisku w Kabulu
Ostatecznie rząd Nadżibullaha został obalony w kwietniu
1992 roku, kiedy oddziały Uzbeka Abdul Raszida Dostuma weszły
w sojusz z siłami Tadżyka Ahmeda Szacha Masuda, najwybitniejszego przywódcy mudżahedinów, zwanego „lwem Pandższiru”.
Zwycięscy mudżahedini wkroczyli do Kabulu, ale nie zakończyło
to wojny domowej. Koegzystencja oddziałów mudżahedińskich
opierała się na istnieniu wspólnego wroga. Wraz z upadkiem
Nadżibullaha rozpoczęły się walki między samymi mudżahedinami,
reprezentującymi różne grupy etniczne, plemiona i klany. W Kabulu
powstała Tymczasowa Rada Islamskiego Dżihadu, a prezydentem
Islamskiego Państwa Afganistanu został wybrany Tadżyk, Burhanuddin Rabbani. W reakcji na anarchię panującą w kraju powstał
polityczny ruch talibów, złożony przeważnie z Pasztunów – absolwentów szkół religijnych w Pakistanie, a także byłych mudżahedinów.
W 1994 roku talibowie rozpoczęli działania zbrojne i zajęli Kandahar.
W 1996 roku zdobyli stolicę Afganistanu. Dwa lata później kontrolowali 90% kraju, oprócz doliny Pandższiru, będącej w rękach sił Sojuszu Północnego dowodzonych przez Ahmeda Szacha Masuda.
PRZYPISY
1
Народы и религии мира. Энциклопедия, ред. В. А. Тишков, Москва, 1998,
s. 63; Афганистан.
нистан. Справочник
Справочник, ред. А. Д. Давыдов, Москва, 2000, s. 31.
(Dane szacunkowe. W Afganistanie nigdy nie prowadzono spisów powszechnych według
norm międzynarodowych
ędzynarodowych – red.).
ędzynarodow
2
Афганистан. Справочник
Справочник, ред. А. Д. Давыдов, Москва, 2000, s. 32.
3
bidem, s. 35-6.
4
Ibidem, s. 33.
5
Ibidem, s. 32-33.
6
J. Sierakowska-Dyndo, Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków. Normatywno-aksjologiczne aspekty tradycji afgańskiej
afgańskiej, Warszawa, 1998, s.26.
7
Ibidem, s. 32.
8
Ibidem, s. 33.
9
Афганистан. Справочник
Справочник, op. cit., s. 44.
10
Ibidem, s. 44.
11
Ibidem.
12
Ibidem, s. 45.
13
Ibidem, s. 44.
Ibidem, s. 38.
15
Афганистан. Справочник
Справочник, op. cit., s. 50.
16
Ibidem, s. 49.
17
J. Sierakowska-Dyndo, op. cit., s. 40.
18
Афганистан. Справочник
Справочник, op. cit., s. 50.
19
J. Sierakowska-Dyndo, op. cit., s. 59.
20
J. Modrzejewska, Talibowie, Pułtusk, 2001, s. 60.
21
J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan w polityce Wielkiej Brytanii i Rosji Radzieckiej,
1919 – 1924, Warszawa, s. 27.
22
Афганистан. Справочник
Справочник, op. cit., s. 70.
23
Ibidem, s. 75.
24
M. H. Kakar, Afghanistan. The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979 – 1982,
Berkeley – Los Angeles – London, 1995, s. 15.
25
D. B. Edwards, Before Taliban. Genealogies of the Afgan Jihad
Jihad, Berkeley – Los Angeles
– London, 2002, s. 134-135.
14
14
Konrad Olgierd Zasztowt
OD REŻIMU TALIBÓW DO WYBORÓW PARLAMENTARNYCH.
ODBUDOWA PAŃSTWA.
Celem deklarowanym przez talibów było zakończenie wojny
domowej poprzez rozbrojenie grup mudżahedinów i wprowadzenie
„prawdziwie islamskich” rządów. Przyczyn sukcesów militarnych
armii talibańskiej było kilka. Po pierwsze, wsparcie wojskowe i finansowe Pakistanu, a także USA i Arabii Saudyjskiej – organizatorem
i protektorem oddziałów talibów był wywiad pakistański ISI, który
dostarczał im zarówno broni, jak i bezpośredniej pomocy wojskowej1. Po drugie, konflikty między przywódcami mudżahedinów i brak
wspólnego oporu wobec ofensywy talibów.
Obiektem szczególnej nienawiści talibów byli Hazarowie, ze
względu na ich szyizm i próby zachowania autonomii Hazaradżatu.
W 1995 roku talibowie zamordowali przywódców hazarskiego ugrupowania Hizb-i-Wahdat. W kolejnych latach nastąpiły dwie inne
wielkie czystki etniczne, w których ofiarami byli Hazarowie. Ofiarą
talibańskiej masakry po zdobyciu Mazar-i-Szarif w 1998 roku padło
dwa tysiące osób. Według świadków talibowie poszukiwali wówczas
Hazarów nawet wśród chorych w szpitalach7.
Ostatnia faza afgańskiego konfliktu nastąpiła wraz z interwencją zbrojną Stanów Zjednoczonych i międzynarodowej koalicji, po
atakach terrorystycznych 11 września 2001 roku. Wspólnie z siłami
Sojuszu Północnego, uznawanego przez Narody Zjednoczone za
jedyny prawomocny rząd afgański, siłom koalicyjnym udało się
obalić talibów. Ich rząd został zastąpiony tymczasowym – pod kierownictwem Pasztuna, Hamida Karzaja, zgodnie z umową zawartą
w Bonn przez afgańskich uczestników antytalibańskiej koalicji, pod
patronatem Narodów Zjednoczonych, w grudniu 2001 roku. Zgodnie z regułami ustalonymi w Bonn, po sześciu miesiącach rządów
tymczasowej administracji, przybyły z emigracji król Zahir-szach
zwołał Loja Dżirgę. Celem zwołania Loja Dżirgi była legitymizacja
funkcjonowania rządu tymczasowego aż do zaplanowanych wyborów prezydenckich i parlamentarnych. Hamid Karzaj został wybrany
przez Loja Dżirgę na prezydenta Afganistanu na okres dwóch
lat. Kolejna Loja Dżirga została zwołana w celu uchwalenia nowej
konstytucji. Było to zgodne z tradycją zwoływania konstytucyjnych
Loja Dżirg, przygotowujących poprzednie afgańskie konstytucje
(w latach: 1923, 1931, 1964, 1977 i 1987).
W 1996 roku siły antytalibańskie, w skład których wchodziły
różne grupy etniczne, utworzyły Sojusz Północny, wspierany przez
Iran, Rosję, Tadżykistan, Uzbekistan i Indie.
W 1997 roku talibowie ogłosili powstanie Islamskiego Emiratu Afganistanu. Władza ustawodawcza w państwie talibów
należała do Najwyższej Szury (Rady) w Kandaharze, pod przywództwem mułły Muhammada Omara, który ogłosił się emirem
(Amir al Muminin – Rozkazodawca Wiernych). Władza wykonawcza
pełniła w Emiracie drugorzędną rolę. Jej decyzje bywały anulowane
przez Najwyższą Szurę2. Ponadto zlikwidowano niektóre ministerstwa, utworzone w czasach uprzedniego rządu mudżahedinów.
Kluczową rolę zaczęło odgrywać nowopowstałe Ministerstwo
Propagowania Cnoty i Zapobiegania Występkowi3. Talibańscy przywódcy zaplanowali stworzenie państwa muzułmańskiego poprzez
wprowadzenie prawa koranicznego – szariatu, interpretowanego
w niezwykle skrajny sposób.
Podobnie jak w czasie rządów prokomunistycznej LDPA siłą
próbowano zmodernizować kraj (wprowadzając laickie, nowoczesne prawodawstwo, tępiąc tradycyjne obyczaje, na przykład nakazując mężczyznom ścięcie bród i zakazując modlitwy w meczetach),
tak w okresie władzy talibów równie brutalnie, odgórnie narzucono
tradycyjny, muzułmański model życia. Tym razem noszenie brody
zostało nakazane, a pięciokrotna modlitwa stała się nie tylko
religijnym obowiązkiem. Nieprzestrzeganie wymogów szariatu
(w interpretacji talibańskiej) karane było zwolnieniem z pracy,
pobiciem, a nawet torturami i więzieniem4. Zakazano również
telewizji, kina, fotografii, muzyki, tradycyjnych afgańskich rozrywek
(gra w szachy, walki przepiórek, zawody latawców)5, jak i święta
nowego roku (nawruz) jako niezgodnych z prawem koranicznym.
Nowa konstytucja została przyjęta 4 stycznia 2004 roku,
a poprzedziła to szeroka kampania rządowa, mająca na celu
konsultacje treści ustawy zasadniczej z różnymi grupami społecznymi, w tym także uchodźcami w Iranie i Pakistanie, jak również
edukację obywatelską. Uchodźcy i inne „grupy specjalnej kategorii”, tj. kobiety i mniejszości etniczne, miały swoją reprezentację w konstytucyjnej Loja Dżirdze8. W październiku 2004 roku,
tym razem już w wyborach powszechnych, Hamid Karzaj został
wybrany prezydentem Afganistanu. Rok później, 18 września
2005 roku, po raz pierwszy od ponad trzydziestu lat, Afgańczycy
wybrali parlament. Wybory odbyły się bez większych zakłóceń9.
Obserwatorzy zwracali uwagę na raczej niską frekwencję – 53%
(w wyborach prezydenckich było to 76%)10. Jednocześnie podkreślano pozytywny aspekt wyborów, jakim była szeroka reprezentacja kobiet w afgańskim parlamencie (27,3%), większa niż
w parlamentach wielu państw zachodnich (Wielka Brytania – 19,7%,
USA – 15,2%).
W najgorszej sytuacji, pod rządami talibów, znalazły się kobiety,
głównie mieszkanki miast. Nakaz noszenia burki i zakrywania
całego ciała łącznie z twarzą nie był jedyną z rewolucyjnych zmian
w ich życiu. Fatalne w skutkach okazało się narzucenie zakazu
wychodzenia z domu bez męskiego członka rodziny i pracy razem z
mężczyznami, a więc w praktyce każdej pracy poza domem. Wdowy
i inne kobiety pozbawione męskiego żywiciela rodziny zostały
skazane na śmierć głodową. Wszystkim zaś odebrano możliwość
nauki w szkołach i na uniwersytetach oraz podejmowania pracy6.
Pojawiły się też głosy niezadowolenia z powodu znaczącej obecności, pośród nowowybranych parlamentarzystów, dawnych komendantów mudżahedińskiej partyzantki, a więc ludzi odpowiedzialnych
15
za przemoc w latach wojny, a także posłów, zaangażowanych w
narkobiznes. Licznie reprezentowani byli również konserwatywni
liderzy religijni11. Sprzyjała temu niska frekwencja w miastach,
a wysoka w regionach wiejskich, a także ordynacja wyborcza12.
źródeł utrzymania do przyłączenia się do zmilitaryzowanych grup.
Również sukces militarny talibów miał swoje społeczne podłoże.
W szeregi talibańskiej armii wstępowali członkowie biednych plemion
i klanów – jako talibowie mieli szansę obalić plemienną arystokrację,
a sami społecznie awansować14. W czasie wojny, przy braku kontroli
ze strony władz centralnych, możliwe są produkcja i handel opium,
wywóz znalezisk archeologicznych z nielegalnych wykopalisk, przemyt kamieni szlachetnych i innych towarów, niekontrolowany wyrąb
lasów. Z jednej strony nielegalna działalność jest źródłem utrzymania
wielu grup ludności, ale jednocześnie dostarcza środków finansowych
na zakup broni i tym samym podsyca konflikt15.
Przyjęcie konstytucji, wybory prezydenckie i parlamentarne,
były kolejnymi etapami realizacji procesu bońskiego, zmierzającymi
ku stabilizacji państwa, demokratyzacji życia publicznego, budowie
społeczeństwa obywatelskiego. Obraz współczesnej sytuacji politycznej i społecznej Afganistanu byłby jednak zbyt optymistyczny
i daleki od rzeczywistości, gdyby opierać go wyłącznie na fakcie
pomyślnego wprowadzania demokratycznych procedur. Podstawowym pytaniem nadal pozostaje kwestia redystrybucji władzy,
a głównym wyzwaniem zmniejszenie politycznego wpływu osób,
których znaczenie i autorytet opiera się na przewadze militarnej lub
ekonomicznej (wynikającej z nielegalnej działalności, narkobiznesu,
przemytu, wymuszania haraczu od ludności, itp.)13.
Najbardziej niestabilnymi strefami są południe i południowy
wschód kraju, gdzie nie ustają ataki partyzantów talibańskich
i innych sił antyrządowych. Ofiarami walk są nie tylko żołnierze,
ale i ludność cywilna. O naruszenia praw człowieka oskarżane są
zarówno siły rządowe i koalicyjne16, jak i partyzanci. Inne regiony
Afganistanu są spokojniejsze. Mimo to, pracownicy administracji,
a także zagranicznych organizacji pozarządowych – cudzoziemcy
i Afgańczycy – bywają obiektem ataków terrorystycznych nie tylko
w niestabilnych regionach, ale także w innych prowincjach.
W wielu regionach Afganistanu nadal funkcjonują prywatne
armie, pozostające poza kontrolą rządu w Kabulu. Istnienie partyzanckich oddziałów powiązane jest z szeregiem innych problemów
społecznych. Często bieda zmusza ludzi pozbawionych innych
PRZYPISY
1
pp092605_pr.html, C. Entekhabi-Fard, Afghan president reflects on post-election
challenges, 22.09.2005; dostęp: http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/
eav092205.shtml
11
J. Johnson, Women perform unexpectedly well in Afghan polls, 25. 09.2005; dostęp:
http://www.southasianmedia.net/index_opinion.cfm?category=women&country=AFGHA
NISTAN
12
C. Entekhabi-Fard, op. cit.; W. Jagielski, op. cit.
13
National Human Development Report: Security with the Human Face, rozdział 5, Evaluation of Afghanistan’s State-building, s. 127; dostęp: http://www.undp.org.af/ndhr_04/pdfs/
B_chapter5.pdf
14
National Human Development Report: Security with the Human Face, rozdział 4, Causes
and Consequences of Insecurities, s. 103; dostęp: http://www.undp.org.af/ndhr_04/pdfs/
B_chapter4.pdf
15
Ibidem, s. 104.
16
Human Rights Watch World Report 2006, dostęp: http://hrw.org/english/docs/2006/01/13/
global12428.htm
P. Balcerowicz, Afganistan. Historia – ludzie – polityka, Warszawa, 2001, s. 150.
J. Modrzejewska-Leśniewska, Talibowie, Pułtusk, 2001, s. 67.
3
A. Rashid, Taliban. Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia, New Haven
– London, 2000, s. 105; Афганистан. Справочник, ред. А. Д. Давыдов, Москва,
2000, s. 102.
4
J. Modrzejewska-Leśniewska, op. cit., s. 43.
5
Ibidem, s. 44.
6
Ibidem, s. 52.
7
Ibidem, s. 62.
8 National Human Development Report: Security with the Human Face, rozdział 5, Evaluation of Afghanistan’s State-building, s. 128; dostęp: http://www.undp.org.af/ndhr_04/pdfs/
B_chapter5.pdf
9
W. Jagielski, Niezwykle spokojne wybory w Afganistanie, „Gazeta Wyborcza”, 18.09.2005.
10
G. Esfandiari, Afghanistan: observers say frustration, complications led to low voter
turnout, 26.09.2005; dostęp: http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/
2
16
MISJA PAH
W AFGANISTANIE
Misja PAH w Afganistanie działa od czerwca 2002 roku. Główne
jej biuro mieści się w Kabulu. Jego personel tworzą pracownicy polscy i afgańscy. Od jesieni 2005 roku działa również lokalne biuro w
miejscowości Namasjai w prowincji Kapisa, gdzie PAH realizuje projekt odbudowy szkoły we wsi Koko Kheil (dystrykt Mahmud Raqi).
foto. PAH archiwum
W wyniku trwających ponad dwadzieścia lat wojen, zniszczeniu uległa większość szkół. Pomimo wysiłków rządu afgańskiego
i pomocy zagranicznej przeznaczonej na rozwój edukacji, nadal
wiele szkół zarejestrowanych w Ministerstwie Edukacji nie posiada
żadnych budynków. Dzieci uczą się tam na świeżym powietrzu,
w namiotach albo w meczetach. Warunki do nauki, trudne nawet
w samym Kabulu, na prowincji mogą być dramatyczne.
Działalność PAH w Afganistanie ukierunkowana jest na odbudowę infrastruktury szkolnej, realizację projektów kulturalnych i edukacyjnych oraz szkolenia zawodowe dla dzieci i młodzieży. Ważnym
zadaniem jest też wspieranie ducha inicjatywy wśród Afgańczyków.
Poniżej przedstawiono przykłady działań Polskiej Akcji Humanitarnej od czasu otwarcia Misji w Kabulu w 2002 roku.
Średnia Zawodowa Szkoła Rolnicza
w Kabulu przed i po odbudowie
SZKOŁA MUZYCZNO-PLASTYCZNA W KABULU
ŚREDNIA ROLNICZA SZKOŁA ZAWODOWA W KABULU
Pierwszym projektem Misji PAH w Afganistanie była odbudowa Średniej Szkoły Muzyczno-Plastycznej w Kabulu. Środki na
odbudowę tej placówki zgromadzili polscy uczniowie z ponad dwu
tysięcy szkół w całej Polsce w ramach akcji „Złotówka na Afganistan”. Dzięki ofiarności polskich dzieci, kabulska szkoła została
odbudowana i częściowo wyposażona w niezbędne sprzęty,
a w grudniu 2003 roku przekazano instrumenty muzyczne. Szkoła
Muzyczno-Plastyczna w Kabulu, odbudowana i wspierana przez
Polską Akcję Humanitarną, jest jedyną tego rodzaju placówką
w Afganistanie. Uczy się w niej obecnie około stu osiemdziesięciu
artystycznie utalentowanych uczniów.
Kolejnym dużym projektem PAH była odbudowa i częściowe
wyposażenie Średniej Rolniczej Szkoły Zawodowej, mieszczącej
się również w Kabulu. Szkoła ta powstała w 1959 roku. Początkowo
kształcono w niej przyszłych weterynarzy, a z czasem rozszerzono
program o zagadnienia związane z rolnictwem. Absolwentów tej
szkoły bardzo ceniono w Afganistanie. Znajdowali oni pracę na
terenie całego kraju, przyczyniając się do rozwoju rolnictwa oraz
popularyzowania informacji o nowoczesnych sposobach uprawy
ziemi i hodowli zwierząt.
Szkołę Rolniczą w Kabulu tworzyły: budynek szkoły, akademik,
biblioteka oraz laboratoria. Zabudowa ta została zniszczona podczas działań wojennych. PAH rozpoczęła projekt pomocy dla szkoły
w 2003 roku odbudowaniem pompy wodnej, w czerwcu 2004 roku
dzięki środkom uzyskanym z Ambasady Japonii, rozpoczęła renowację głównego budynku szkoły. Jednocześnie odbudowano też
przyległe do budynku głównego, toalety oraz salę lekcyjną. Dzięki
środkom pozyskanym z Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
w 2004 roku, Polska Akcja Humanitarna odbudowała również laboratorium i bibliotekę.
foto. PAH archiwum
Szkoła Rolnicza jest jedyną szkołą zawodową w Afganistanie,
w której cykl kształcenia trwa pięć lat. Pozostałe takie szkoły są
trzyletnie. Odbudowa wszystkich zabudowań szkoły umożliwi naukę
uczniom z całego kraju, a także prowadzenie zajęć teoretycznych
i praktycznych. Obecnie zarejestrowanych jest w niej około stu
pięćdziesięciu uczniów, co jest liczbą niewielką w porównaniu
z czasem przedwojennym, kiedy było ich prawie trzy tysiące.
Zajęcia plastyczne w Szkole Muzyczno-Plastycznej w Kabulu
17
CENTRUM REKREACYJNE DLA DZIECI ULICY
foto. PAH archiwum
Dzieci ulicy stanowią niezwykle liczną i wrażliwą część społeczności Kabulu. W 2004 roku Polska Akcja Humanitarna przy
wsparciu funduszy z UNESCO wybudowała dla nich centrum
sportowo-kulturalne w jednym z ośrodków lokalnej organizacji
ASCHIANA, która zajmuje się pomocą i edukacją dzieci ulicy.
Centrum wyposażone zostało w scenę teatralną, boiska do gry
w koszykówkę i piłkę siatkową, huśtawki i zjeżdżalnie oraz tablice,
na których dzieci mogą malować.
SZKOŁA W PROWINCJI KAPISA
W 2005 roku PAH rozpoczęła budowę kolejnej szkoły, tym
razem w prowincji Kapisa. Sytuacja na obszarach wiejskich Afganistanu jest wyjątkowo trudna, gdyż rzadko dociera tam pomoc zagraniczna. Kapisa jest górską prowincją, położoną na północny-wschód
od Kabulu. Około 95% jej mieszkańców zasiedla tereny wiejskie
leżące na wysokości około 2000 m n.p.m. Ze względu na strategiczne położenie tej prowincji, w bezpośrednim sąsiedztwie doliny
Pandższiru, teren ten kilkakrotnie był areną działań wojennych. W
rezultacie niemal cala infrastruktura szkolna uległa całkowitemu
zniszczeniu. W dystrykcie Mahmud Raqi, gdzie PAH odbudowuje
szkołę w ramach projektu finansowanego przez Ministerstwo Spraw
Zagranicznych RP, działa obecnie pięć gimnazjów. Uczęszcza do
nich w sumie około pięć tysięcy uczniów w wieku od 13 do 16 lat.
foto. PAH archiwum
Uroczystość rozpoczęcia budowy szkoły w Koko Kheil w prowincji
Kapisa. PAH w swojej pracy stara się zaangażować lokalną
społeczność i władze zarówno na etapie planowania jak również
w trakcie wdrażania projektu (na zdjęciu od lewej dyrektor szkoły,
inżynier PAH, gubernator prowincji)
Wyroby ceramiczne z Istalefu. Rzemieślnicy z Istalefu utrzymują
swoje rodziny ze sprzedaży znanej w całym regionie ceramiki.
SZKOLENIE DLA TRADYCYJNYCH GARNCARZY Z ISTALEF
W 2005 PAH współpracowała z UNESCO i Japan Foundation
przy projekcie szkoleniowym dla tradycyjnych garncarzy i ceramików z miejscowości Istalef w prowincji Kabul. Grupa garncarzy z
Istalef, podczas dwutygodniowych warsztatów w Japonii, poznała
nowe techniki wypalania ceramiki, których stosowanie przyczyni
się do podniesienia jakości ich wyrobów. Miasteczko Istalef słynie
z pięknych wyrobów garncarskich i ceramicznych, znanych w całym
Afganistanie. Ich produkcja jest od wieków jedynym sposobem na
zdobycie środków do życia dla większości jego mieszkańców.
W całym dystrykcie jedynie dwie spośród pięciu szkół posiadają budynki, pozostałe zaś, a w tym objęta niniejszym projektem szkoła Mawlana Muhammad Sediq Shahid, wyposażone są
co najwyżej w namioty.
PROGRAMY DLA DZIECI Z SIEROCIŃCÓW
Przez większą część roku pogoda nie sprzyja edukacji, nie
pozwalając na prowadzenie zajęć w namiotach. Powszechne są
duże opady, wiatr w porze wiosenno-letniej oraz niskie temperatury
połączone z dużymi opadami śniegu w porze jesienno-zimowej.
Z tego powodu dzieci uczą się w namiotach tylko przez kilka miesięcy
w roku, a w pozostałych okresach szuka się dla szkół pomieszczeń
zastępczych w budynkach murowanych. Odbudowa szkoły pozwoli
kontynuować naukę tysiąc czterystu uczniom niezależnie od warunków pogodowych. Szacuje się, że ich liczba wzrośnie niebawem
o około dwieście w związku z napływem do Kapisy powracających uchodźców. Lepsze warunki pracy w gimnazjum przyczyniać
się będą do podniesienia poziomu edukacji jego absolwentów,
co z kolei wpłynie na zwiększenie liczby uczniów kontynuujących
edukację w szkołach średnich i wyższych.
Od 2003 roku PAH wspiera dwa największe sierocińce w Kabulu
– Tahiye Maskan i Allahudin – poprzez rozmaite projekty artystyczne, kulturowe oraz szkolenia zawodowe dla dzieci i młodzieży.
Uczestnicy projektów, zarówno chłopcy i dziewczęta, uczestniczą w
zajęciach muzycznych (gra na tradycyjnych instrumentach afgańskich takich jak tabla, armonia i rubab oraz śpiew), plastycznych
(rysunek i malarstwo) oraz promujących dziedzictwo kulturowe i
historyczne Afganistanu, pokojowe współistnienie różnych grup
etnicznych, równy status kobiet i mężczyzn. Ponadto dziewczęta
uczą się języka angielskiego oraz informatyki, co stworzy im szansę
na znalezienie zatrudnienia, kiedy jako pełnoletnie będą musiały
opuścić sierociniec i rozpocząć samodzielne życie. Przy różnych
okazjach organizowane są koncerty, wystawy i konkursy. PAH
realizuje swoje programy dla dzieci w sierocińcach między innymi
dzięki wsparciu UNESCO, NOVIB, SDC – Szwajcarskiej Agencji
ds. Rozwoju i Współpracy i Związku Nauczycielstwa Polskiego.
Projekt odbudowy szkoły w Kapisie został sfinansowany przez
Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP.
18
MILENIJNE CELE ROZWOJU
(MILLENNIUM DEVELOPMENT GOALS – MDG)
Milenijne Cele Rozwoju zostały przyjęte w Deklaracji Milenijnej
przez przywódców 189 państw, na szczycie Organizacji Narodów
Zjednoczonych w 2000 roku. Osiem Milenijnych Celów stanowi
wymierne zobowiązanie społeczności międzynarodowej, w tym
Polski, do redukcji ubóstwa i głodu, zapewnienia równego statusu
kobiet i mężczyzn, poprawy stanu zdrowia, poprawy stanu edukacji,
walki z AIDS, ochrony środowiska naturalnego, a także zbudowania
między narodami globalnego partnerstwa na rzecz rozwoju. Zobowiązania dotyczą spełnienia wyznaczonych celów do 2015 roku,
zarówno przez kraje rozwijające się, kraje w okresie transformacji,
jak i państwa wysokorozwinięte. Afganistan podpisał Deklarację
Milenijną w 2004 roku.
Znaczenie edukacji dla zwalczania ubóstwa i chorób jest
ogromne. Edukacja daje większe szanse życiowe i lepszą pozycję
społeczną. Bez edukacji nie ma rozwoju zarówno osobistego jak i
społecznego oraz ekonomicznego.
Zgodnie z Deklaracją Milenijną powszechna edukacja jest
podstawowym prawem człowieka i kluczowym czynnikiem ograniczającym skrajne ubóstwo. Jednak w najsłabiej rozwiniętych państwach tylko 60-80 % dzieci w wieku szkolnym uczęszcza do szkół
podstawowych.
Ze względu na uwarunkowania kulturowe i historię najnowszą,
szczególne wyzwanie w Afganistanie stanowi realizacja trzeciego
Milenijnego Celu:
Trzeci Milenijny Cel Rozwoju - promować równość płci i awans
społeczny kobiet.
8 MILENIJNYCH CELÓW ROZWOJU:
1. Wyeliminować skrajne ubóstwo i głód
Wyeliminować nierówności pomiędzy płciami w dostępie do
edukacji na poziomie podstawowym i średnim do 2005 roku
oraz do 2015 roku na wszystkich poziomach nauczania.”
(zobowiązanie nr 4)
2. Zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym
3. Promować równość płci i awans społeczny kobiet
4. Ograniczyć umieralność dzieci
5. Poprawić opiekę zdrowotną nad matkami
Czy wiesz, że
6. Ograniczyć rozprzestrzenianie się HIV/AIDS, malarii i innych
chorób zakaźnych
• w najbiedniejszych krajach co piąte dziecko nie chodzi
do szkoły?
7. Zapewnić ochronę środowiska naturalnego
• na całym świecie 114 milionów dzieci w wieku szkolnym
8. Stworzyć globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju
nie chodzi do szkoły?
• na całym świecie ponad 63 miliony dziewczynek nie uczęszcza
Wszystkie Milenijne Cele Rozwoju są jednakowo ważne. Żaden
z nich nie może być rozpatrywany oddzielnie, gdyż realizacja każdego celu uwarunkowana jest progresem w realizacji pozostałych.
Postęp w realizacji celów jest regularnie mierzony. Przy obecnym
stopniu realizacji przyjętych zobowiązań wiele celów nie zostanie
osiągniętych. Dlatego jest ważne, aby każdy z nas przyczynił się
by osiągnąć Milenijne Cele Rozwoju. Pamiętajmy jednak, że osiągnięcie tych celów będzie stanowiło duży krok, lecz nie całkowite
rozwiązanie najważniejszych problemów globalnych.
do szkoły podstawowej?
• na całym świecie 575 milinów kobiet nie umie czytać i pisać?
Źródło: http://www.undp.org.pl
Deklaracja Milenijna: http://www.un.org/millennium/
W niniejszej publikacji szczególną uwagę poświęcamy drugiemu
i trzeciemu spośród 8 celów.
Jak poszczególne kraje realizują Milenijne Cele Rozwoju:
Drugi Milenijny Cel Rozwoju - zapewnić powszechne nauczanie
na poziomie podstawowym
Pomocne strony:
http://www.developmentgoals.org
http://www.un.org/cyberschoolbus/modelun/links
Doprowadzić do tego, aby do 2015 roku wszystkie dzieci
na świecie, zarówno chłopcy jak i dziewczynki, kończyły co najmniej wszystkie klasy szkoły podstawowej.”
(zobowiązanie nr 3)
lub http://www.unic.un.org.pl
http://www.oxfam.org.uk/what_you_can_do/campaign/mdg/index.htm
19
SŁOWNIK
Edukacja rozwojowa, globalna edukacja rozwojowa, edukacja
globalna: nurt edukacji prospołecznej, wspierany przez agencje
współpracy na rzecz rozwoju i ministerstwa spraw zagranicznych w
krajach europejskich i krajach członkowskich OECD. W wielu z nich
globalna edukacja rozwojowa uważana jest za niezbędny element
programu nauczania w szkołach na poziomie podstawowym i wyższym, dlatego jest również wspierana przez ministerstwa edukacji.
Globalna edukacja rozwojowa jest też często popierana przez ministerstwa środowiska, ponieważ dotyczy zrównoważonego rozwoju.
U podstaw tego rodzaju edukacji leżą, m.in. takie wartości, jak:
ona negatywnych konotacji). Jeden z częstych argumentów: czy
to sprawiedliwe, że w dobie superszybkich komputerów i lotów na
księżyc w dalszym ciągu większość ludzkości żyje w upokarzającym ubóstwie, a wiele milionów ludzi głoduje, nie ma dostępu do
czystej wody lub edukacji choćby na poziomie podstawowym?
Wydaje się, że jednym ze sposobów uniknięcia negatywnych
skojarzeń związanych z terminem „sprawiedliwość społeczna”
może być używanie pojęcia „sprawiedliwość globalna”.
(więcej: M. Wojtalik, Globalna edukacja rozwojowa w Europie,
Polska Akcja Humanitarna)
– myślenie w wymiarze globalnym – znany postulat „Myśl globalnie, działaj lokalnie” znajduje w edukacji rozwojowej szczególne
zastosowanie. Zajmując się sprawami rozwojowymi przyjmujemy postawę humanitarną, nacechowaną szacunkiem dla
drugiego człowieka, bez względu na jego miejsce zamieszkania,
narodowość, rasę, pochodzenie społeczne czy religię. Postawa
ta wymaga również chęci ulżenia innym ludziom w cierpieniu,
wynikającej z solidarności międzyludzkiej.
Fundamentalizm religijny – na początku ubiegłego stulecia protestanci ze Stanów Zjednoczonych głosili powrót do Biblii jako podstawy
chrześcijaństwa i traktując ją bardzo dosłownie odrzucali wszystko,
co nie było zgodne z jej przesłaniem. Obawiali się odejścia od wartości chrześcijańskich i zmian światopoglądu, które były spowodowane
rozwojem nauk przyrodniczych i kapitalizmu wolnorynkowego. Taka
postawa nazywana jest fundamentalizmem religijnym. W naszych
czasach często słyszymy o fundamentalizmie w różnych religiach:
chrześcijaństwie, islamie, judaizmie, hinduizmie. Wszystkie cechuje
chęć powrotu do źródeł wiary i rygorystyczne trzymanie się jej zasad.
We współczesnym świecie fundamentalizm jest często uwikłany
w politykę, a czasem nie stroni od przemocy i terroru.
– odpowiedzialność globalna – poczucie odpowiedzialności za
świat, w najróżniejszych jej aspektach: społecznym, politycznym,
ekonomicznym, kulturowym, bezpieczeństwa, itd. Odpowiedzialność spoczywa na jednostkach, społecznościach lokalnych, całych
państwach, a także na społeczności międzynarodowej. Dlatego
edukacja rozwojowa obejmuje wszystkie te poziomy naszego
życia. Wreszcie odpowiedzialni jesteśmy nie tylko za siebie, ale
również za możliwości przyszłych pokoleń do życia w wolności od
ubóstwa, w pokoju, w demokracji, w czystym środowisku, itd.
– dżihad – obecnie islam jest często kojarzony z fundamentalizmem religijnym. W mediach często spotykamy pojęcie świętej
wojny „dżihad”, przedstawianej jako powszechny obowiązek
walki muzułmanów z nie-muzułmanami. Natomiast w języku
arabskim dżihad oznacza „podejmowanie wysiłku w dążeniu do
jakiegoś celu”. Islam odróżnia 4 sposoby prowadzenia dżihadu:
sercem, językiem, rękami i mieczem. Pod wpływem sufitów we
wczesnym średniowieczu ukształtował się podział na: prowadzony sercem, dżihad większy (walka ze złem w sobie, które
oddała człowieka od ścieżki ku Bogu) i dżihad mniejszy (kital),
prowadzony mieczem. W Koranie dżihad odnosił się do wszelkich starań w celu szerzenia nowej religii, wśród nich także za
pomocą walki zbrojnej. (źródło: Marek M. Dziekan, hasło Dżihad,
Wielka Encyklopedia PWN, t. 8, s. 14) (zob. Agata S. Nalborczyk, Dżihad, w: Nie bój się islamu. Leksykon dla dziennikarzy,
http://www.wiez.com.pl/islam)
– aktywne uczestnictwo – prowadząc edukację rozwojową,
powinniśmy dawać uczniom możliwość, aby osobiście zaangażowali się w omawiane przez nas tematy. Wymaga to od
uczącego, aby uważnie słuchał uczniów oraz przyjął rolę osoby
wspierającej grupę (a nie dowodzącej). Pozwoli to, nie tylko na
upodmiotowienie tych, których uczymy, ale też na samodzielne
znalezienie przez nich osobistych związków z tematyką rozwojową i na trwałą zmianę ich postaw.
– szacunek dla inności – poszanowanie innych kultur, respektowanie prawa ludzi z różnych kultur do samodzielnego decydowania o sobie.
– partnerstwo z mieszkańcami Południa – powinnyśmy korzystać z wiedzy i potencjału, który posiadają ludzie z Południa.
Humanitaryzm – postawa charakteryzująca się szacunkiem dla człowieka i jego godności oraz chęcią zaoszczędzenia mu cierpienia.
– sprawiedliwość społeczna – termin ten nosi w Polsce brzemię
wielu lat doświadczeń w czasach realnego socjalizmu. Jednak
dla wielu ludzi zaangażowanych w edukację rozwojową w Europie, wartość ta jest jedną z podstawowych (na Zachodzie nie ma
Migracje – masowe przemieszczanie się ludności spowodowane z
reguły czynnikami politycznymi, ekonomicznymi lub klęskami żywiołowymi. Afganistan, położony na Jedwabnym Szlaku w przeszłości
20
Południe, kraje Południa – dawniej używany był termin „Trzeci
Świat” lub kraje rozwijające się. Wiele osób zajmujących się edukacją rozwojową niechętnie używa terminu „kraje rozwijające się”,
gdyż może on być rozumiany jako przejaw poczucia wyższości ludzi
z krajów wysokorozwiniętych (tzw. „cywilizowanych”) nad ludźmi w
krajach uboższych. Bardziej właściwymi określeniami krajów rozwijających się wydają się być terminy: „Południe”, „globalne Południe”
(ponieważ większość tych krajów leży na półkuli południowej) lub
„większość ludzkości”. Pamiętajmy jednak, że podział na uboższe
Południe i bogatą Północ nie pokrywa się idealnie z geograficznym podziałem na północną i południową półkulę: Afganistan jest
zaliczany do krajów Południa choć znajduje się powyżej równika.
Australia natomiast należy do bogatej Północy, choć się znajduje na
półkuli południowej.
nie raz był świadkiem podbojów i migracji ludów, z których wiele
osiedliło się na jego terytorium. Od czasu inwazji Związku Radzieckiego na Afganistan, poprzez okres walk pomiędzy afgańskimi partyzantami – mudżahedinami, jak i za późniejszych rządów talibów,
kraj opuściły miliony ludzi. Najwięcej osób schroniło się w krajach
sąsiednich – Pakistanie i Iranie. Wiele z nich próbowało wrócić do
domu, nie czekając na uspokojenie się sytuacji w kraju. Od czasu
obalenia talibów liczba wracających do kraju ludzi znacząco rośnie
(zob. też hasło: uchodźca).
Milenijne Cele Rozwoju – zobowiązania społeczności międzynarodowej do redukcji ubóstwa i głodu, poprawy stanu zdrowia, edukacji,
zapewnienia równego statusu kobiet i mężczyzn, walki z AIDS i chorobami zakaźnymi, ochrony środowiska naturalnego i zbudowania
partnerstwa globalnego między narodami na rzecz rozwoju. Deklarację Milenijną przyjęto na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w 2000 roku
przez przywódców 189 państw, w tym Polski. Realizacja wszystkich
ośmiu celów powinna mieć miejsce do 2015 roku. Afganistan podpisał Deklarację Milenijną w 2004 roku, jako 191 strona.
Pomoc międzynarodowa, pomoc zagraniczna:
Pomoc humanitarna – ma na celu pomóc w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych. PAH pomaga ofiarom konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych oraz biedy strukturalnej. Doraźna pomoc
humanitarna jest udzielana ofiarom konfliktów zbrojnych lub katastrof naturalnych w trakcie lub zaraz po zakończeniu wydarzeń.
Mudżahedini – partyzanci afgańscy, walczący przeciwko Związku
Radzieckiemu i siłom rządowym od końca lat siedemdziesiątych.
Różne grupy mudżahedinów otrzymywały duże wsparcie militarne
ze strony Pakistanu, Stanów Zjednoczonych, krajów muzułmańskich i zachodnich. W ich szeregach walczyło wielu ochotników
z krajów muzułmańskich, a sami partyzanci byli szkoleni w obozach
w Pakistanie i Iranie. Po wycofaniu się Związku Radzieckiego w
1989 roku, ugrupowania mudżahedinów coraz skuteczniej walczyły
z siłami rządowymi, lecz rychło zaczęły zwalczać się wzajemnie.
Po zajęciu stolicy, rządy sprawowali przywódcy 10 ugrupowań
mudżahedinów. Ostatecznie kraj pogrążył się w porachunkach
między przywódcami, grabieży i niepewności. Jednym z najsłynniejszych przywódców mudżahedinów był Tadżyk Ahmad Szah Masud.
Gdy talibowie objęli władzę, Masud wycofał się do doliny Pandższiru, skąd pochodził. Stał na czele Sojuszu Północnego, który
po jego śmierci obali talibów. Zginał z rąk arabskich terrorystów,
udających dziennikarzy, w 2001 roku, dwa dni przed zamachem na
World Trade Center w Nowym Jorku.
Pomoc rozwojowa ma na celu rozwój społeczny ubogich krajów
czyli poprawę stanu zdrowia, edukacji oraz kondycji ekonomicznej
mieszkańców krajów Południa. Pomoc rozwojowa kierowana jest
więc do ofiar biedy strukturalnej i społeczności, które borykają się
z długotrwałymi skutkami katastrof humanitarnych. Rzecznicy pomocy
rozwojowej podkreślają, że masowe ubóstwo i nierówności coraz
bardziej zagrażają bezpieczeństwu wspólnoty międzynarodowej i że
z tego powodu bogate kraje powinny przekazywać pomoc na rzecz
rozwoju, traktując to jako obowiązek a nie gest dobrej woli.
Misje zagraniczne PAH to forma pomocy długofalowej, prowadzona
na terenach pokonfliktowych, gdzie straty materialne i moralne
spowodowane wojną, nawet krótkotrwałą, wymagają lat pracy nad
odbudową środowiska i tkanki społecznej.
Oficjalna pomoc rozwojowa (Official Development Aid) – pomoc
przekazywana najuboższym krajom przez rządy innych krajów,
również Polski. W 2004 roku Polska przeznaczyła 0,05% produktu
krajowego brutto (PKB) na pomoc rozwojową (łącznie ze składką
członkowską do UE, z czego współfinansowane jest działanie
pomocowe Unii). W najbliższych latach planowany jest wzrost
ODA: stare kraje członkowskie UE zobowiązały się do 0,51% produktu narodowego brutto (PNB) w 2010 roku, podczas gdy oczekiwania wobec Polski i innych nowych krajów członkowskich wynoszą
0,17% PNB w 2010 roku i 0,33% w 2015 roku. Celem ONZ jest, aby
ODA wynosiła 0,7 proc. PKB. W Polsce, ODA leży w kompetencjach Ministerstwa Spraw Zagranicznych, podczas gdy w niektórych krajach Oficjalną pomocą rozwojową zarządza rządowa
agencja ds. rozwoju.
Organizacja pozarządowa – jest zakorzeniona w społeczeństwie
obywatelskim, co znaczy, że jest jej potrzebne bezpośrednie
i pośrednie poparcie opinii publicznej w społeczeństwie, w którym
działa. Nie działa dla zysku. Jest niezależna, nie podlega kontroli
ze strony państwa lecz podlega kontroli publicznej. Organizacja
pozarządowa nie może być kierowana przez instytucje rządowe
ani przez żadne organizacje, których cele są niezgodne z filozofią
organizacji pozarządowej. Nie znaczy to, że organizacja nie może
być finansowana przez rząd, lub inne organizacje lub, że nie może
z nimi współpracować. Musi jednak być niezależna w podejmowaniu swoich decyzji i w dążeniu do własnych celów. Organizacja
ma obowiązek działać jawnie – musi stosować zasadę jawności
w sprawach administracyjnych i publikować sprawozdania finansowe. Jawność działań obowiązuje wobec sponsorów, wobec tych,
którzy wspierają organizację oraz społeczności dla której organizacja pracuje (na podstawie Karty Organizacji Pozarządowych Unii
Europejskiej, pełny tekst po polsku: http://www.trialog.or.at/docs/
charta-polonisch.pdf)
Talibowie – ugrupowanie uczniów szkół muzułmańskich (od talib
– student, uczeń medresy). W połowie lat dziewięćdziesiątych
talibowie, na czele z mułłą Muhammadem Omarem przeciwstawili
się skłóconym mudżahedinom. Wkrótce opanowali prawie cały
Afganistan, łącznie ze stolicą. Reżim talibów był bardzo surowy
– zaprowadzili rygorystyczne przepisy, powołując się na prawo
21
koraniczne (szariat). Po zamachach na Nowy Jork, 11 września,
odmówili Stanom Zjednoczonym wydania saudyjskiego terrorysty
Osamy bin Ladena, który ukrywał się w Afganistanie. Stało się
to powodem do interwencji zbrojnej w październiku 2001 roku.
Wkrótce Sojusz Północny, wspierany przez siły międzynarodowe
wypędził talibów z większych miast afgańskich i objął kontrolę nad
większością kraju.
w krajach Południa najliczniejszą grupę osób wysiedlonych
(Sudan - 4 mln, Kolumbia – 2,9 mln, Uganda – 1,3 mln).
– uchodźstwo masowe – uchodźcy często masowo przekraczają
granice sąsiednich państw (dotyczy to przede wszystkim krajów
Południa), uciekając raczej z powodu przemocy zbrojnej i konfliktów zbrojnych niż przed indywidualnym prześladowaniem.
W prawodawstwie międzynarodowym brak jest regulacji bezpośrednio odnoszących się do masowego uchodźstwa, co dodatkowo utrudnia sytuację tych ludzi.
Terroryzm – metoda osiągania celów politycznych przemocą.
Współczesny terroryzm zazwyczaj ma podłoże ideologiczne,
etniczne lub religijne.
W 1994 roku ponad 2,7 milionów Afgańczyków szukało schronienia w innych krajach, najwięcej w Pakistanie (1,053,000) i Iranie
(1,623,331). W 2001 roku liczba uchodźców z Afganistanu sięgała
trzech milionów ośmiuset tysięcy. Liczba wszystkich uchodźców
z Afganistanu w 2003 roku wynosiła ok. 2,1 miliona. W 2003 roku
odnotowano, że ponad 650 tysięcy uchodźców wróciło do kraju,
podczas wewnętrznych uchodźców było około 180 tysięcy.
Uchodźca – osoba „która na skutek uzasadnionej obawy przed
prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań
politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać
z ochrony tego państwa” (Konwencja Genewska z 1951 roku).
Zjawisko uchodźstwa dotyka przede wszystkim kraje Południa. Nie
tylko kraje, z których uchodźcy pochodzą, lecz również kraje, gdzie
najwięcej uchodźców znajduje schronienie, należą w większości do
najuboższych państw świata. Tylko mały procent uchodźców przedostaje się do krajów bogatych.
(więcej: Ilona Korchut, Europa na pomoc uchodźcom w krajach
rozwijających się, Polska Akcja Humanitarna)
Zróżnicowanie etniczne – różnorodność grup zamieszkujących
dane terytorium pod względem pochodzenia i poczucia tożsamości kulturowej. Niejeden kraj Południa jest bardzo zróżnicowany
etnicznie i kulturowo, co nie sprzyja poczuciu jedności narodowej
i państwowej, tak jak je pojmuje Północ. W Afganistanie mieszka
ponad 20 grup narodowych i etnicznych. Języki największych grup
należą do języków indoeuropejskich (paszto, dari i inne), bądź do
języków turkijskich (uzbecki, turkmeński, kirgiski i inne). Językami
urzędowymi są dari i paszto.
– uchodźcy wewnętrzni (Internally Displaced Persons – IDPs)
– osoby, które w wyniku prześladowań, konfliktów zbrojnych
(najczęściej wojny domowej), sytuacji powszechnej przemocy
czy pogwałcenia praw człowieka zostały zmuszone do porzucenia swoich domów lub stałego miejsca pobytu, lecz nie przekroczyły granic swego kraju. Uchodźcy wewnętrzni stanowią
22
BIBLIOGRAFIA
Афганистан. Справочник, ред. А. Д. Давыдов, Москва, 2000
T. Majda, Arcydzieła sztuki perskiej ze zbiorów polskich, Warszawa
2002
P. Balcerowicz, Afganistan. Historia – ludzie – polityka, Warszawa,
2001
G. Marcais, Sztuka islamu, Warszawa 1979
M. Cook, Koran: bardzo krótkie wprowadzenie, Prószyński,
Warszawa 2001
A. Mez, Renesans islamu, przekł. Janusz Danecki, PIW, Warszawa
1979
J. Danecki, Kultura i sztuka islamu, Elipsa, Warszawa 2003
A. Mierzejewski, Sztuka starożytnego wschodu (t. II), Warszawa
1981
J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, Dialog, Warszawa
1997
J. Modrzejewska-Leśniewska, Talibowie, Pułtusk, 2001
M.M. Dziekan, Dżihad (w:) Arabski słownik encyklopedyczny, red.
M.M. Dziekan, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001
J. Modrzejewska-Leśniewska, Afganistan w polityce Wielkiej Brytanii i Rosji Radzieckiej, 1919 – 1924, Warszawa 2001
M. M. Dziekan, hasło Dżihad, Wielka Encyklopedia PWN, t. 8,
Warszawa
Народы и религии мира. Энциклопедия, ред. В. А. Тишков,
Москва, 1998
D. B. Edwards, Before Taliban. Genealogies of the Afgan Jihad,
Berkeley – Los Angeles – London, 2002
A. Saramowicz, Mevlana Dzalal-ad-Din – Życie i praca, dostęp:
http://www.sufischool.org/rumi.htm
C. Entekhabi-Fard, Afghan president reflects on post-election challenges, 22.09.2005; dostęp: http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav092205.html
S. Shakib, Nad Afganistanem Bóg już tylko płacze. Historia Shirin-Gol, Wydawnictwo Muza SA, Warszawa 2002
J. Sierakowska-Dyndo, Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków. Normatywno-aksjologiczne aspekty tradycji afgańskiej,
Warszawa 1998
G. Esfandiari, Afghanistan: observers say frustration, complications
led to low voter turnout, 26.09.2005; dostęp: http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/pp092605_pr.html
M. Ewans, Afghanistan. New History, Curzon Press, 2001
J. Sierakowska-Dyndo, hasło Afganistan. Literatura, Sztuka, Wielka
Encyklopedia PWN, t.1 , s. 138
J. Frazik, Architektura muzułmańska na terenie Iranu, Afganistanu i
Azji Centralnej, PK 1999
J. Sierakowska-Dyndo, Afganistan – narodziny republiki, Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 2002
Hafiz, Pieśni miłosne Hafiza, 1973
J. Sierakowska-Dyndo, Afganistan, str. 9-22 w: Encyklopedia historyczna świata, tom X: Azja część 1, wyd. Agencja Publicystyczno-Wydawnicza OPRES, Kraków 2002
Hafiz, Gazele, przekł. T.M. Filip, Oficyna Literacka, Kraków 1991
W. Jagielski, Modlitwa o deszcz, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa
2002
R. Sikorski, Prochy świętych. Afganistan – czas wojny, Warszawa
2002
W. Jagielski, Reżim Talibów pada. Czy zwycięzcy będą potrafili się
porozumieć? „Gazeta Wyborcza”, 17-18.11.2001
B. Składanek, Historia Persji. T. 1: Od czasów najdawniejszych do
najazdu Arabów, Warszawa : Dialog, 1999
W. Jagielski, Niezwykle spokojne wybory w Afganistanie, „Gazeta
Wyborcza”, 18. 09. 2005
M. Składankowa, Kultura perska, Ossolineum 1995
J. Johnson, Women perform unexpectedly well in Afghan polls, 25.
09.2005; dostęp: http://www.southasianmedia.net/index_opinion.cfm?category=women&country=AFGHANISTAN
UNDP, Afghanistan National Human Development Report: Security
with the Human Face, 2004; dostęp: http://www.undp.org.
af/nhdr_04/NHDR04.htm
M. H. Kakar, Afghanistan. The Soviet Invasion and the Afghan
Response, 1979 – 1982, Berkeley – Los Angeles – London, 1995
UNICEF, Afghanistan – Progress of Provinces Raport, UNICEF
Central Statistics Office Afghanistan Transitional Authority, maj
2004
A. Kowalczyk, hasła: Afganistan. Ukształtowanie powierzchni.
Wody, Wielka Encyklopedia PWN, t.1. Warszawa
L. Wołosiuk, Afganistan, poletko Allaha, Tygodnik Powszechny,
nr 2739, 2001
J. Kwapisz, Aleksander Wielki w Afganistanie, dostęp: http://www.
mowiawieki.pl/artykul.html?id_artykul=245
S. Żygulski, Sztuka perska, Wyd. DIG 2002
23
HERAT
•
TURKMENISTAN
•
•
•
KANDAHAR
•
km
0
GHAZNA
MAZAR-I-SZARIF
BALCH
UZBEKISTAN
•
PAKISTAN
100
KABUL
MAPA AFGANISTANU
200
TADŻYKISTAN
INDIE
CHINY
PROPOZYCJE ZAJĘĆ
SZKOŁA W AFGANISTANIE
26
KIM SĄ AFGAŃCZYCY
32
POLSKA AKCJA HUMANITARNA W AFGANISTANIE
DOSTĘP DO EDUKACJI
38
46
HISTORIA WSPÓŁCZESNA AFGANISTANU
CODZIENNOŚĆ W STOLICY AFGANISTANU
51
53
HISTORIA PISMA
58
AFGANISTAN – PODOBNY CZY INNY? NASI RÓWIEŚNICY W AFGANISTANIE
ISLAM
65
MUZYKA LUDOWA AFGANISTANU
68
61
Beata Guzowska, Draginja Nadaždin
SZKOŁA W AFGANISTANIE
Materiał dla klas I-III w nauczaniu zintegrowanym
2. Historie dzieci z Afganistanu
Materiał
Powiedz, że już jesteście w Afganistanie i że należy przestawić
zegarki o trzy i pół godziny do przodu. Wspomnij o kilku ciekawych rzeczach związanych z krajem, np.: że góry Hindukusz
należą do najwyższych gór świata, że powierzchnia Afganistanu
jest dwa razy większa od Polski itd. Opowiedz o wojnach i zniszczeniach, które są nadal odczuwalne, oraz o tym, że wiele dzieci
w Afganistanie żyje w trudnych warunkach.
1. Ilustracje i zdjęcia związane z edukacją w Afganistanie:
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Różne zdjęcia z Afganistanu
Karta pracy
Obrazek do kolorowania – dywan tkany w Afganistanie
Zadania matematyczne dostosowane do poziomu klasy
Mapa Euroazji lub świata, flaga Polski i Afganistanu
Pojedyncze wypowiedzi dzieci z Afganistanu skierowane
do polskich dzieci
W zależności od poziomu klasy przeczytaj sam/sama lub daj
uczniom do przeczytania relację Mużgan i rozmowę z Samirą.
(Jeśli uczniowie sami czytają, podziel klasę na dwie jednakowe
grupy. Połowie klasy daj kopię rozmowy z Samirą. Pozostałym
uczniom rozdaj relację Mużgan. Po przeczytaniu poproś aby
dobrali się w pary z kimś kto czytał historię innej dziewczyny.
Ich zadaniem będzie swoimi słowami opowiedzieć sobie nawzajem o tym co przeczytali.) Spytaj się potem całej klasy jak myślą
dlaczego Mużgan musi pracować? Czy jest bezpiecznie chodzić
samemu po ulicy? Dlaczego Samira musi chodzić tak daleko po
drewno? Czy dziewczyny mają czas aby odrabiać lekcje? Powiedz,
że trudne warunki życia powodują, że bardzo dużo dzieci nigdy
nie pójdzie do szkoły lub przestaje chodzić po krótkim czasie.
Z kolei dużo dzieci, szczególnie w Afganistanie, nie może się
uczyć, ponieważ szkoły zostały zniszczone podczas walk.
20-30 minut
Cele:
1.
2.
3.
4.
5.
Zapoznanie dzieci z podstawowymi informacjami o Afganistanie
Przybliżenie uczniom ich afgańskich rówieśników
Uświadomienie trudnych warunków życia dzieci w Afganistanie
Zapoznanie uczniów z ideą odbudowy konkretnej szkoły
Uświadomienie, że poprzez odbudowę szkoły możemy pomóc
dzieciom mieszkającym w Afganistanie
Główne zagadnienia:
1. Skutki wojny dla dzieci i szkolnictwa w danym kraju
2. Międzynarodowa solidarność z dziećmi, które są ofiarami wojen
i ubóstwa
3. Znaczenie edukacji
3. „Dlaczego Ghulam chodzi do szkoły?”
W zależności od poziomu klasy przeczytaj sam/sama lub daj
uczniom do przeczytania relację Ghulama. Tekst należy omówić
zwracając szczególną uwagę na fakt, że dzieci w Afganistanie
często nie chodzą do szkoły, ponieważ nie ma wystarczająco
szkół dla wszystkich. Zapytaj się dlaczego dla Ghulama nauka
jest tak ważna? Co on chce osiągnąć? Co to znaczy dla Afganistanu jeśli więcej dzieci będzie chodziło do szkoły? Zapytaj dzieci
dlaczego one chodzą do szkoły? Co jest dla nich ważne?
Metody pracy
1. słowne: pogadanka, praca z tekstem, rozmowa
2. poglądowe: oglądanie zdjęć, ilustracji, map,
3. praktycznego działania: rozwiązywanie i układanie zadań
matematycznych, rysowanie
15-20 minut
4. Odbudowa szkoły.
Przebieg zajęć:
Podkreśl, że większość szkół w Afganistanie uszkodzono lub
zburzono podczas długich walk. Szkoły Ghulama, Samiry i
Mużgan zostały odbudowane, ale jeszcze dużo szkół trzeba
naprawić. Opowiedz o sytuacji w Kapisie i warunkach w jakich
się uczą dzieci w szkolę, którą PAH chce odbudować. Wyjaśnij
dlaczego odbudowa zniszczonych szkół szczególnie na wsi jest
bardzo trudnym zadaniem. Zaproponuj żebyście wspólnie z
PAH odbudowali szkołę w Kapisie. Podziel uczniów na kilkuosobowe grupy i każdej grupie daj zestaw zadań matematycznych
do rozwiązania. Po kilku minutach zespoły przedstawiają swoje
wyniki. Następnie poleć im ułożyć jeszcze inne zadania, które
będą miały treść związaną z pracami budowlanymi przy odbudowie szkoły. Po sprawdzeniu, czy zadania zostały prawidłowo
skonstruowane, grupy wymieniają się nimi i rozwiązują je.
1. Wprowadzenie.
Powiadom uczniów o tym, że odbędą dzisiaj „podróż” do dalekiego kraju Afganistanu. Poproś wybrane dziecko, aby odnalazło Polskę na mapie świata, a następnie sam/sama pokaż gdzie
leży Afganistan. Jeśli jest to możliwe w odpowiednich miejscach
na mapie warto przykleić flagi Polski i Afganistanu. Powiedz, że
ludzie w Afganistanie używają ponad 20 języków i że najwięcej
ludzi mówi w językach dari i paszto.
W klasie III można poprosić uczniów o porównanie ukształtowania powierzchni terenu Polski i Afganistanu.
3 minuty
Zauważ, że gdyby sytuacje z zadań były prawdziwe, to pewnie
budynki szkolne już by były odbudowane.
30-40 minut
26
5. Co możemy zrobić?
rysunki i wyjaśniły dla kogo był przeznaczony rysunek, co na
nim jest i dlaczego.
Powiedz uczniom, że na razie tylko bawili się w odbudowę
szkoły. Mogą jednak rzeczywiście pomóc dzieciom w Afganistanie. Najpierw jednak niech posłuchają co dzieci afgańskie
chcą im przekazać. Przymocuj na ścianach zdjęcia Ghulama,
Oabydullana i Abduh Aliego. Przeczytaj co każdy z nich chce
powiedzieć polskim dzieciom. W zależności od zaawansowania klasy uczniowie mogą pokolorować afgański dywan
bądź wybrać jedne z afgańskich dzieci. Ponieważ nie znają
języka, mogą narysować to co chcą przekazać koledze z Afganistanu. Zaproponuj aby pokazały rodzicom w domu swoje
10-15 minut
6. Zakończenie.
Na końcu powiedz, że czas na przerwę i zabawę. Powiedz jak
bawią się afgańskie dzieci. Może któraś z tych zabaw jest im
znana? Może chcą je spróbować podczas przerwy?
5 minut
MATERIAŁ POMOCNICZY DLA NAUCZYCIELA
Szkoła w prowincji Kapisa
Sytuacja na obszarach wiejskich Afganistanu jest wyjątkowo trudna, gdyż rzadko dociera tam pomoc zagraniczna.
W 2005 roku PAH rozpoczęła budowę szkoły w prowincji Kapisa. Kapisa jest górską prowincją, położoną na północny-wschód od Kabulu. Około 95% jej mieszkańców zasiedla tereny wiejskie leżące na wysokości około 2000 m n.p.m.
W wyniku działań wojennych niemal wszystkie szkoły zostały zniszczone. W dystrykcie Mahmud Raqi, gdzie PAH odbudowuje szkołę Mawlana Muhammad Sediq Shahid, działa obecnie pięć gimnazjów, ale jedynie dwie spośród pięciu szkół
w dystrykcie posiadają budynki. Pozostałe zaś wyposażone są w namioty. Przez większą część roku pogoda nie pozwala
na prowadzenie zajęć w namiotach. Powszechne są duże opady, silny wiatr oraz niskie temperatury połączone z dużymi
opadami śniegu w porze jesienno-zimowej. Z tego powodu dzieci ze szkoły Mawlana Muhammad Sediq Shahid uczą się
w namiotach tylko przez kilka miesięcy w roku. W pozostałych okresach szuka się dla szkół pomieszczeń zastępczych
w budynkach murowanych. Odbudowa szkoły, pozwoli kontynuować naukę tysiąc czterystu uczniom niezależnie od warunków pogodowych. Szacuje się, że ich liczba wzrośnie niebawem o około dwieście w związku z napływem do Kapisy powracających uchodźców.
3. Do pomalowania klasy potrzeba 28 litrów farby. Ile potrzeba
farby do pomalowania 6 takich klas na dwóch piętrach.
Propozycje zadań matematycznych:
4. Robotnicy jedno okno montują przez 30 minut. Ile godzin zajmie
im zamontowanie 16 okien?
Klasa I
1. Na plac budowy przyjechało 7 ciężarówek z cegłami i 6 z piaskiem. Ile ciężarówek przyjechało na ten plac budowy?
2. Na parterze będzie 18 okien. 4 okna są już zamontowane.
Ile okien jeszcze trzeba wstawić na parterze?
Gry i zabawy
3. Ile jest potrzebnych kasków dla dwóch brygad liczących po
8 osób?
Latawce – Puszczanie latawców jest jedną z popularniejszych
zabaw dzieci w Kabulu, szczególnie kilku, kilkunastoletnich. Nie
ma żadnych reguł tej zabawy, chociaż czasami, bardziej złośliwi
chłopcy plączą sznurki latawców przeciwnikom i potem przecinają
je gwałtownym pociągnięciem.
4. W dwupiętrowej szkole na parterze jest 5 sal lekcyjnych, na
pierwszym i drugim piętrze jest po 7 sal. Ile klas jest w tej szkole?
Klasa II
1. Przy budowie szkoły pracuje 5 brygad liczących po 8 osób oraz
4 brygady po 10 osób. Ile osób pracuje przy budowie tej szkoły.
Hata kon en gina kon* – dzieci dzielą się na dwie drużyny, drużyny tworzą kółka. Jak przedstawiciele jednej drużyny złapią kogoś
z drugiej drużyny, to wciągają go do kółka, istnieje jednak możliwość uratowania osoby wciągniętej do kółka.
2. Do pomalowania jednej klasy potrzeba 22 litrów farby. Ile litrów
farby trzeba zakupić do pomalowania 4 takich samych klas?
3. Robotnicy jedno okno montują przez 30 minut. Ile godzin zajmie
im zamontowanie 7 okien?
Sang puta kon* – polega na tym, że jedna osoba chowa jakiś
przedmiot, a pozostałe muszą zgadnąć, gdzie to jest.
4. Na parterze będzie 18 okien, na dwóch pozostałych piętrach po
22 okna. Ile okien będzie w całym budynku?
Dah sza kon* – grupa dzieci odlicza do 100. Te dziecko, na które
wypadnie 100, ściga wszystkie pozostałe. Kiedy uda mu się złapać
wszystkie dzieci, odliczanie zaczyna się od nowa i następne dziecko
zostaje berkiem.
Klasa III
1. Ile potrzeba siatki, aby ogrodzić teren budowy w kształcie prostokąta o wymiarach 55 m i 70 m.
2. Przy budowie szkoły pracuje 5 brygad liczących po 28 osób oraz
4 brygady po 25 osób. Ile osób pracuje przy budowie tej szkoły.
* zapis fonetyczny
27
Samira nosi drewno na opał,
Samira, 11 lat.
– Skąd nosicie te drewno?
– Wycinamy drzewka rosnące na zboczu wąwozu.
– Robicie to codziennie?
– Nie, raz w tygodniu.
– Po co to nosicie?
– Na opał.
– Jak daleko musicie nosić ten ciężar?
– Trzy godziny w jedną stronę.
– Co robią twoi rodzice?
– Ojciec rąbie kamienie i nosi je na sprzedaż, a matka jest w domu.
– Masz rodzeństwo?
– Tak, trzy siostry i jednego brata.
– Chodzisz do szkoły?
– Do drugiej klasy. Czy możemy już iść? Jesteśmy bardzo zmęczeni.
– Dziękuję. Do widzenia.
foto. PAH archiwum
dolina Pandższiru, 4.12.2005 roku
Rozmawiał: Bogusław Dulian, PAH
Mieszkam w Kabulu, ale urodziłam się w Kapisie. Podczas
wojny moi rodzice zabrali nas do innego kraju – Pakistanu.
Byliśmy tam cztery lata. Wróciliśmy po wojnie do Afganistanu, ale nie do swojego domu, tylko do Kabulu. Tu nie mamy
swojego domu, tylko wynajmujemy mieszkanie. Mieszkamy
w Kabulu już trzy lata. Mój tata umarł, a mama się opiekuje
domem. Mam jeszcze dwie siostry i sześciu braci. Najstarsza
siostra wyszła za mąż. Pozostali chodzą do szkoły i pracują,
tak jak ja. Mam 9 lat i chodzę do trzeciej klasy. Kiedy dorosnę
będą nauczycielką albo lekarką.
Bardzo lubię lekcje języka dari. Lubię się też bawić skacząc
przez linę. Po lekcjach sprzedaję gumy do żucia i czasopisma
na ulicy, póki się nie zrobi ciemno. Podczas wakacji pracuję
przez cały dzień. Rano przed wyjściem z domu jem śniadanie.
Potem wieczorem jem kolację. W dzień mam ze sobą kawałek
chleba i jak zgłodnieję to go jem. W ciągu dnia mogę zarobić
do 50 afgani (3 złoty i 70 groszy). Jak wracam do domu, daje
mamie pieniądze.
Zanotował: Bogusław Dulian, PAH
28
foto. PAH archiwum
Mużgan, 9 lat, Kabul
Ghulam Hazrat,
10, sierociniec Allahudin, Kabul
Mieszkam w Kabulu, ale urodziłem się na południu Afganistanu w Najrob. Mój język nazywa się
dari. Po śmierci mojego ojca dziadkowie zaopiekowali się mamą i mną i moim rodzeństwem.
Brat i ja byliśmy pastuchami. Wtedy wujek zabrał nas do stolicy. Wierzył, że tam nam będzie lepiej.
W tym czasie ja i mój młodszy brat Muheb nie chodziliśmy do szkoły, tylko całe dnie spędzaliśmy na
ulicy, nic nie robiąc.
Pewnego dnia sąsiad powiedział matce, żeby przyprowadziła nas do sierocińca Allahudin, i że
będziemy się mogli tu uczyć i mieć opiekę. Widuje mamę co dwa tygodnie. Wtedy z nią w domu
rozmawiam, a matka mi sprawdza lekcje.
Jestem w czwartej klasie. Lubię szkołę. Wszystkie przedmioty mi się podobają, najbardziej lubię
lekcje dari i matematykę. Chciałbym zostać menadżerem. Żeby zostać menadżerem, trzeba, pozdawać najlepiej wszystkie egzaminy i zostać uznanym za najlepszego. Jeżeli mi się nie uda, to będę
lekarzem. Jako lekarz będę mógł pomagać potrzebującym w całym kraju. Teraz coraz więcej dzieci
w Afganistanie będzie się uczyć i będzie coraz więcej lekarzy.
foto. PAH archiwum
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH
Afgańskie dzieci do polskich dzieci:
GHULAM HAZRAT, 10 LAT, KABUL
Gdybym spotkał polskie dzieci, to nie mógłbym im nic powiedzieć, bo nie znam angielskiego.
Ale chętnie dowiedziałbym się jak żyją, co jedzą. Ale tak w ogóle to kocham Polaków, bo pomagają
budować nasz kraj i pomagają nawet tutaj w sierocińcu.
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH
29
foto. PAH archiwum
Afgańskie dzieci do polskich dzieci:
OBAYDULLAH, 11 LAT, KABUL
Nas nie stać na to, żeby pojechać do Polski, ale polskie dzieci mogłyby przyjechać do Afganistanu.
foto. PAH archiwum
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH
Afgańskie dzieci do polskich dzieci:
ABDUL ALI, 12 LAT, KABUL
Chciałbym się dowiedzieć, jak żyją polskie dzieci, jak się zachowują i jak wygląda ich codzienne
życie. Jak mogą, to niech mi przyślą piłkę. Niech ulepszają swój kraj, niech się uczą, niech zadbają,
żeby w Polsce nie było takiej sytuacji jak w Afganistanie.
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH
30
Propozycja kolorowanki „Afgański dywan”
31
Draginja Nadaždin
KIM SĄ AFGAŃCZYCY
Materiał dla szkół ponadgimnazjalnych
[czas: 45 minut]
Odniesienie do podstawy programowej: wiedza o społeczeństwie, geografia,
lekcja wychowawcza, wiedza o kulturze, historia, język polski
2. Podziel uczniów na 8 grup.
Materiał
Każdej grupie daj po jednej kartce z opisem jednej grupy
narodowej bądź jednej osoby. Poproś, aby uważnie przeczytali
i powiedz, że ich zadaniem będzie przedstawić kolegom najważniejsze informacje.
– 10 minut
Kopie karty pracy nr 1, 8 kopii mapy Afganistanu A4, mapa świata
lub Azji, flamaster, 4 czyste kartki A4,1 kopia tekstu Tomasza
Kamińskiego dla każdego ucznia.
Cele:
3. Poproś dwie sąsiadujące ze sobą grupy, aby się połączyły
i opowiedziały sobie historię, którą przeczytały.
Po przeprowadzonej lekcji uczeń potrafi:
– wymienić najliczniejsze grupy etniczne zamieszkujące Afganistan
Każdej grupie rozdaj mapę Afganistanu na formacie A4.
– wytłumaczyć jaki jest wpływ konfliktów na mieszkańców
Afganistanu
Powiedz, że opowiadając kolegom z innej grupy powinni
zaznaczać na mapie miejsca i obszary, które pojawiają się w
ich tekście. Zaznacz, że o jednej grupie narodowej lub o jednej
postaci mogą przekazać tylko trzy najważniejsze informacje, na
przykład: jakiego języka używa, gdzie mieszka, co się z nimi
stało podczas wojen.
– 10 minut
– analizować wiadomości w mediach na temat wydarzeń
w Afganistanie i innych krajach
Główne zagadnienia:
• Kim są mieszkańcy Afganistanu?
4. Poproś, aby ponownie połączyły się dwie sąsiadujące ze
sobą grupy i wzięły ze sobą swoją mapę Afganistanu.
W efekcie klasa powinna być podzielona na 2 grupy.
• Jakie są skutki konfliktów dla Afgańczyków?
• Co z mediów wiemy o współczesnym Afganistanie?
Powiedz, aby w tym większym gronie uczniowie wymienili się
informacjami o mieszkańcach Afganistanu, o których słyszeli od
kolegów, i o których czytali.
Kluczowe pojęcia
Zaznacz, że nie ma czasu, aby opowiedzieli o wszystkim, więc
o jednej grupie lub osobie mogą przekazać maksymalnie dwie
informacje, które uznają za najistotniejsze.
Różnorodność etniczna, migracje, talibowie, mudżahedini, terroryzm.
Metody pracy
Potem poproś uczniów, aby uzupełnili mapę Afganistanu
i zaznaczyli na niej wszystkie miejsca i obszary, o których mówili.
Pilnuj, aby nie przekroczyć czasu.
– 15 minut
Kula śnieżna, dyskusja, praca z tekstem
Przebieg zajęć
5. Zapytaj uczniów, czego dowiedzieli się o mieszkańcach
Afganistanu?
Przed zajęciami wytnij kartę pracy według ramki.
1. Wstęp:
Poproś obie grupy, aby pokazały swoje mapy i opowiedziały, jak
im udało się przekazać informacje, które zdobyli czytając tekst.
Zapoznaj uczniów z tematem zajęć. Pokaż im, gdzie leży
Afganistan. Przypomnij im, że przez ostatnich kilka lat mogli
w mediach często słyszeć o tym kraju. Spytaj, co wiedzą
o Afgańczykach?
Zapytaj, czy ich zdaniem, wiadomości w mediach dają pełną
informację o mieszkańcach Afganistanu i sytuacji w kraju?
Dlaczego tak jest i co z tego wynika?
Zaznacz, że w Afganistanie mieszka ponad dwadzieścia grup
narodowych i etnicznych.
Rozdaj uczniom tekst Tomasza Kamińskiego i poproś, aby go
przeczytali w domu oraz zastanowili się, czym się różni ten tekst
od przekazu w mediach.
– 5 minut
– 5 minut.
32
KARTA PRACY NR 1
PASZTUNOWIE
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą się
na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie,
Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych narodów są
silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego odłamu islamu.
Większość stanowią sunnici.
Najliczniejsza grupa narodowa to Pasztunowie. W przeszłości często nazywano ich Afganami.
Należą do sunnitów (odłam w islamie). Pasztunowie mieszkają przeważnie na południu i wschodzie kraju. Podzieleni są na mniejsze plemiona i klany. Wierzą, że ich wspólny przodek towarzyszył
prorokowi Mahometowi. Są bardzo przywiązani do własnej rodziny, rodu i plemienia. Wielkim
szacunkiem wśród Pasztunów cieszą się mułłowie, imamowie, którzy szczególnie w wioskach są
autorytetami w dziedziny religii, prawa, medycyny i edukacji. Pasztunowie mieli wielki wpływ na
historię Afganistanu. Pasztunem był Ahmad Szah Durrani, afgański król, założyciel nowożytnego
państwa w XVIII wieku. Wszyscy późniejsi królowie również wywodzili się z Pasztunów. Język
paszto jest jednym z dwóch języków oficjalnych.
TADŻYCY
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą się
na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie,
Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych narodów są
silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego odłamu islamu.
Większość stanowią sunnici.
Tadżycy stanowią jedną piątą mieszkańców Afganistanu. Zamieszkują przeważnie miasta: Kabul,
Herat i okolice oraz dolinę Pandższiru. Wielu z nich zajmuje się handlem i rzemiosłem. Posługują
się językiem dari, który jest obok paszto językiem oficjalnym Afganistanu. Wyznają islam. Należą
przeważnie do sunnitów. Tadżycy mieszkają również za północną granicą – w Tadżykistanie. Nie są
przywiązani do struktur plemiennych. Jednym z najsłynniejszych Tadżyków XX wieku był Ahmad
Szah Masud, przywódca mudżachedinów, który w swoim czasie zwyciężył rządy komunistyczne,
a potem był uwikłany w walkę o władzę między partyzantami. Pochodził z doliny Pandższiru.
Został zabity przez terrorystów w 2001 roku.
Czy wiesz, że piękne dzieła afgańskiej literatury i poezji napisane są w języku dari?
33
HAZAROWIE
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą się
na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie,
Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych narodów są
silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego odłamu islamu.
Większość stanowią sunnici.
W Afganistanie mieszka około 2 milionów Hazarów. Tradycyjnie zajmują się uprawą roli
i hodowlą bydła. Mieszkają przeważnie w centralnej części kraju (tzw. Hazaradżat). Wielu z nich
z powodów ekonomicznych imigruje do miast, gdzie podejmują się niskopłatnych prac. Przeważnie pracują jako sprzątacze, tragarze, nosiciele wody. Uważa się, że są potomkami mongloskich
wojowników Dżyngis-chana. Są muzułmanami, lecz należą do mniejszości szyickiej (szyizm – odłam
w islamie). Często, z powodu swojej odmienności, byli dyskryminowani przez innych Afgańczyków.
Czy wiesz, że w Iranie i Iraku większość mieszkańców to szyici?
UZBECY
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą się
na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie,
Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych narodów są
silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego odłamu islamu.
Większość stanowią sunnici.
Uzbecy zamieszkują obszary na północ od Hindukuszu. Przez długi czas w historii byli w dużym
stopniu niezależni od władców afgańskich. Wiele Uzbeków dostało się na terytorium Afganistanu,
uciekając spod rządów carskiej Rosji i później Związku Radzieckiego. Język uzbecki należy do grupy
turkijskiej. Uzbecy są znanymi pasterzami – słyną z hodowli koni i owiec. Tradycyjnie zajmują się
również handlem i złotnictwem. Obecnie w Afganistanie mieszka około 2 milionów Uzbeków.
34
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą się
na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie,
Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych narodów
są silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego odłamu
islamu. Większość stanowią sunnici.
Nurullah,
12 lat, sierociniec Allahudin, Kabul
W ostatnich latach panowania talibów został zabity mój ojciec. Matka i rodzeństwo zostali
bez domu i środków do życia, przez jakiś czas żyli na ulicy. Pomógł im przyjaciel ojca, który
wynajął dla nich dom. Matka razem z czterema siostrami i dwoma starszymi braćmi mieszka
tam do dziś, ja zostałem oddany do sierocińca. Moje siostry chodzą do szkoły. Bracia pracują.
Starszy brat ma 21 lat i jest niepełnosprawny. Został zraniony odłamkiem bomby, a następnie,
zanim zdążył się całkowicie wyleczyć, został oskarżony przez talibów o kradzież i wtrącony do
wiezienia, gdzie go torturowano. W rezultacie nie może chodzić. Zajmuje się sprzedażą foteli
samochodowych. Drugi brat ma 16 lat, zarabia na zbieraniu i sprzedaży złomu. Mama jest
krawcową, ale nie pracuje, ponieważ bracia uważają, że dopóki oni są w stanie zapewnić jej
utrzymanie, nie musi pracować.
Byłem w kilku sierocińcach zanim trafiłem do Allahudin. Nie pamiętam poprzednich sierocińców. Pamiętam tylko, że nie mogłem porozumieć się z dziećmi, ponieważ miałem inny akcent.
Z powodu tych problemów zostałem przeniesiony do Allahudin. Chodzę do trzeciej klasy.
Lubię szkołę, szczególnie lekcje dari (mimo że sam jestem Pasztunem), a także rysunek i
religię. Chciałbym zostać lekarzem. Zanim założę własną rodzinę, muszę zakończyć edukację,
zostać lekarzem, poczekać aż mój starszy brat ożeni się pierwszy.
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH.
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą się
na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie,
Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych narodów
są silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego odłamu
islamu. Większość stanowią sunnici.
Mohammad Yunus, 42 lata, Kabul
Urodziłem się w Kabulu i od zawsze tu mieszkałem. Mam żonę, trzy córki i jednego syna.
Najmłodsze dziecko ma 3 lata, a najstarsze 8 lat. Mieszkam z żoną, dziećmi, matką i wujkiem.
Dwoje starszych dzieci chodzi do szkoły. Pomagam im w nauce, pilnuję żeby się uczyły, odrabiali zadania domowe; uczę je również Koranu. Sam ukończyłem 12 klas.
Kiedyś byłem robotnikiem budowlanym, a teraz pracuję jako księgowy w szkole i stróż biura
Polskiej Akcji Humanitarnej w Kabulu. Chciałbym mieć własny sklep, bo to daje dużo pieniędzy. W czasie wolnym robię zakupy. Czasem wychodzę gdzieś z rodziną, do miasta, do ZOO.
Kiedyś uprawiałem tradycyjne afgańskie zapasy.
Zanotował: Bogusław Dulian, PAH.
35
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą się
na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie,
Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych narodów
są silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego odłamu
islamu. Większość stanowią sunnici.
Mohammad Mehdi Rezaie, 20 lat, Kabul
Jestem afgańskim pracownikiem i tłumaczem Polskiej Akcji Humanitarnej w Afganistanie.
Urodziłem się w 1985 roku i przez pierwsze dziewiętnaście lat mieszkałem w Iranie. Jestem Hazarem. Moja rodzina, podobnie jak tysiące innych afgańskich rodzin, uciekła podczas wojen do Iranu
w poszukiwaniu bezpiecznego miejsca i lepszych warunków do życia. Osiedliliśmy się w mieście
Qom, w prowincji Qom - jednym z wielu ośrodków dla uchodźców. Qom to również jeden z głównych ośrodków religijnych Środkowego Wschodu, znajduje się tam słynne szyickie seminarium
duchowne. W 2004 roku, razem ze swoją rodziną wróciłem do ojczyzny. Jest wielka różnica
między życiem w Iranie, a życiem w Afganistanie. Te różnice widać już na pierwszy rzut oka, szczególnie w poziomie życia i kulturze, wynika to z odmiennych korzeni religijnych obu narodów.
Afganistan graniczy z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem, Tadżykistanem
i Chinami. Szacuje się, że obecnie w kraju mieszka około 20 milionów ludzi. Afgańczycy dzielą
się na ponad 20 grup narodowych, z czego największe to Pasztunowie, Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie, Beludżowie. Struktury plemienne i świadomość odrębności etnicznej poszczególnych
narodów są silne. W Afganistanie spotkamy wyznawców, zarówno sunnickiego, jak i szyickiego
odłamu islamu. Większość stanowią sunnici.
Babrak Yakoubi, Kabul:
Urodziłem się w Kabulu. Jestem Tadżykiem. Po ukończeniu gimnazjum kontynuowałem naukę
w szkole średniej zawodowej o profilu mechanik samochodowy. Nie udało mi się zakończyć
szkoły, ponieważ zostałem zmuszony do podjęcia służby wojskowej. Od 1989 roku, przez
dwa lata, służyłem jako poborowy w siłach zbrojnych Afganistanu. Po skończeniu służby
planowałem wznowić naukę, ale z powodów finansowych nie udało mi się tego zrealizować.
Za namową rodziny i przyjaciół postanowiłem wyjechać do Pakistanu. Po dwóch miesiącach
pobytu w Pakistanie wyruszyłem do Iranu. W rzeczywistości celem mojego wyjazdu było przedostanie się przez Iran do Europy. Po dwudziestu dwóch miesiącach pobytu w Iranie wróciłem
do Afganistanu, do Kabulu. W międzyczasie mudżahedini zbuntowali się przeciwko rządowi i
trwała właśnie wojna domowa. Chciałem kontynuować edukację, lecz niestety w Kabulu nie
było już żadnych szkół. Wszystkie placówki edukacyjne zostały zamienione na bazy wojskowe,
a przywódcy mudżahedinów przejęli kontrolę nad miastem. Zacząłem pracować w aptece w
Kabulu. Miałem do czynienia z rannymi i udzielałem im pierwszej pomocy. Ponieważ nie było
wyposażonych szpitali, apteki służyły jako centra pierwszej pomocy. Pewnego dnia, kiedy
siedziałem z grupą siedmiu przyjaciół w klubie, kilka metrów od nas eksplodowała rakieta.
Oprócz mnie i dwóch innych osób wszyscy zginęli, również właściciel apteki, w której pracowałem. Kiedy talibowie objęli władzę, zacząłem współpracować z organizacją pozarządową
zajmującą się rozminowywaniem Kabulu. Jakiś czas później rozpocząłem pracę w PAH.
36
TEKST UZUPEŁNIAJĄCY
Tomasz Kamiński
Piekarnia
Wczoraj umówiłem się z piekarzem nanów, że sfilmuję cały proces wypieku tradycyjnych chlebów. Dużo
wcześniej planowałem to zrobić, ale zawsze mi coś wypadało i ciągle wyprawa nie dochodziła do skutku.
Parę razy, przy okazji zakupów, zaglądałem do wnętrza zakładu i zawsze zauważałem tam coś ciekawego.
Ponieważ mam teraz kamerę, uwieczniłem to zjawisko dla znajomych w Polsce i swojej przyjemności.
Piekarnia i miejsce sprzedaży chleba to jedno pomieszczenie. Kupujący widzi z ulicy, jak przebiega
wypiek. Chleby wyciągane z tandura są od razu sprzedawane. Każdy, kto przychodzi po chleb, zaopatrzony jest w chustę, w którą sprzedawca zawija parzący w ręce towar. Nie wchodzi się do środka
sklepu. Zakup odbiera się prosto z chodnika, z otwartej na wysokości piersi dorosłego człowieka, lady-witryny. Kupujący ma przed sobą siedzącego po turecku kramarza ze stertą bardzo gorących nanów.
Towar jest stale uzupełniany przez personel, pracujący zaraz za plecami sprzedawcy. I to, co się działo
za nim, najbardziej mnie interesowało.
W centralnym punkcie sklepu znajduje się piec tandur. Obserwator widzi tylko półmetrowej średnicy dziurę w podłodze, z której bucha żar i siedzącego przy niej, okutanego w szmaty, człowieka.
O nim będzie później. Konstrukcja pieca jest prosta. Gliniana beczka wielkości naszej, dębowej na
kiszoną kapustę i ścianach grubych na dziesięć centymetrów ustawiona jest na palenisku pod podłogą.
Nie wiem dokładnie, jak to jest skonstruowane, ale działa i nie przypieka piekarzy pracujących nad tandurem. Pewnie konstrukcja ma wystarczającą izolację. Dawniej, pod piecem palono drzewem, obecnie
piekarnie używają gazu z butli. W zakładzie pracuje kilku mężczyzn w różnym wieku, najczęściej
członkowie jednej rodziny. Od dziadka do siedmiolatka. W pierwszym etapie silny młodzian miesi
surowce, a siedzący obok niego kilkulatek formuje w miarę równe kule ugniecionego ciasta i na ręcznej
wadze sprawdza, czy porcja mieści się w normie. Nikt tu nie oszukuje i nie zaniża ciężaru. Machinacje
przy wypieku są grzechem śmiertelnym, gdyż chleb to świętość. Jeszcze na początku dwudziestego
wieku karą za fałszowanie wagi chleba było wrzucenie nieuczciwego piekarza do pieca. W tandurze
jest naprawdę gorąco. Dużego, wypatroszonego, ale nie obdartego ze skóry, całego barana piecze się
ze trzy, cztery godziny. Drugi etap to wałkowanie i formowanie placka z dokładnie odmierzonej porcji.
Dzieciak wałkiem rozpłaszcza ciasto do grubości trzech centymetrów i przekazuje ją formiarzowi.
Ten z kolei rozciąga okrągły placek z dwóch stron, formuje owal, rozgniata centralną część chleba, by
brzegi były nieco grubsze, wałeczkowate i widelcem dziobie cienką powierzchnię. Otworki po widelcu
służą do szybszego parowania wody z ciasta i szybszego pieczenia się nana. Taki chleb przekazywany
jest załadowywaczowi, by ten wsadził go do dziury piekarnika.
Piecowy-załadowywacz jest centralną postacią w piekarni. Siedzi on bezpośrednio nad otworem
pieca. Na jednym przedramieniu ma umocowaną twardą poduszkę, na której rozkłada równo placek
i kropi go wodą. Potem szybko pochyla się nad dziurą i jeszcze szybciej przykleja chleb do ściany
pieca, obok wcześniej przyklejonych tam nanów. Pracuje szybko i rytmicznie. Gdy wkleja piąty placek,
już musi wyjmować ten, który piekł się najdłużej, czyli po około pięciu minutach. Przy wyjmowania
pieczywa posługuje się długim pogrzebaczem i szpachelką. Haczykiem zaczepia placek, a szpachelką
odrywa chleb od ścianki pieca i błyskawicznie przekazuje go sprzedawcy. Każda piekarnia produkuje
około jednego tysiąca nanów dziennie w trzech ściśle określonych porach. Rano przed śniadaniem,
między szóstą a siódmą, w południe do pierwszej i wieczorem między siedemnastą a osiemnastą.
Wtedy chleb jest gorący i smaczny.
Bardzo dziękujemy autorowi, Tomaszowi Kamińskiemu za udostępnienie nam tekstu.
37
Draginja Nadaždin
POLSKA AKCJA HUMANITARNA W AFGANISTANIE
Materiał dla szkół ponadgimnazjalnych
[czas: 45 minut]
Odniesienie do podstawy programowej: wiedza o społeczeństwie, geografia, lekcja wychowawcza.
Materiał
5. Podziel uczniów na czteroosobowe grupy. Każda grupa
otrzymuje kilka zdjęć oraz kopie karty pracy nr 2.
Kopie karty pracy nr 2, kopie 10 Przykazań pomocy humanitarnej,
kopie różnych zdjęć z Afganistanu.
6. Poproś, aby uczniowie w grupach przeczytali tekst, a następnie
wyobrazili sobie, że pracują w Afganistanie i zastanowili się nad
zastosowaniem zasad działania PAH.
Cele
– 20 minut
Po przeprowadzonej lekcji uczniowie potrafią:
7. Zapytaj uczniów:
– określić, czym jest organizacja pozarządowa i na czym polega
działanie Polskiej Akcji Humanitarnej za granicą
•
Jakie zasady są bardzo istotne w danej sytuacji?
– wyjaśnić, dlaczego ważne jest, aby organizacje i instytucje
z zagranicy szanowały godność, poczucie tożsamości i kulturę
mieszkańców kraju, w którym pracują i pomagają
•
Dlaczego te zasady są ważne?
•
Jak oni zachowaliby się pracując i przebywając w kraju
o odmiennej kulturze?
•
Podziel się swoją opinią o opisanej sytuacji.
– wyróżniać organizacje pozarządowe biorąc pod uwagę cel
i zasady ich działania
– 15 minut
Główne zagadnienia
Czym jest organizacja pozarządowa?
Jakie są cele i zasady działania Polskiej Akcji Humanitarnej w Afganistanie i w innych krajach?
Jak pomagać, aby nie szkodzić, czyli na co powinniśmy uważać,
gdy staramy się pomagać?
Kluczowe pojęcia
Organizacja pozarządowa, pomoc rozwojowa i humanitarna
Metody pracy
Studium przypadku, praca w grupach, dyskusja
Przebieg zajęć
1. Wytłumacz uczniom, czym jest organizacja pozarządowa i jaką
rolę odgrywa w społeczeństwie.
2. Podaj definicję pomocy rozwojowej i humanitarnej.
foto. PAH archiwum
3. Poproś uczniów, aby na przykładzie działań Polskiej Akcji
Humanitarnej w Afganistanie, spróbowali zrozumieć, na czym
polega pomoc i specyfika działań zagranicą .
– 5 minut.
4. Poproś uczniów, aby zapoznali się z filozofią PAH i zasadami jej
działania
Tablica informacyjna o odbudowie Szkoły Muzyczno
M
-Plastycznej
w Kabulu przez Polską Akcję Humanitarną
– 5 minut
38
KARTA PRACY NR 2
Historia Afganistanu liczy kilka tysięcy lat. Ze względu na swoje położenie między Dalekim
a Bliskim Wschodem i Europą od wieków ten obszar przyciągał uwagę wielkich mocarstw, które
próbowały wzmocnić w nim swoje wpływy. Obecnie, po ponad dwóch dekadach wojen, Afganistan
znajduje się na liście najuboższych krajów świata.
Jednym z głównych wyzwań, przed którymi stoi współczesny Afganistan jest odbudowa szkół
i umożliwienie młodym Afgańczykom rozpoczęcia i zakończenia nauki. Podczas działań wojennych
zniszczono wiele szkół. Ponadto, talibowie, którzy w połowie lat dziewięćdziesiątych opanowali
prawie cały kraj, zakazali dziewczętom nauki w szkołach. Na terenach wiejskich, szczególnie w
oddalonych od stolicy wysokich górach, zniszczenia wojenne są nadal bardzo widoczne. Mimo iż
w Afganistanie działa wiele organizacji międzynarodowych, ze względów bezpieczeństwa, niewiele
z nich działa na prowincji.
Po tragicznym trzęsieniu ziemi w 1998 roku, Polska Akcja Humanitarna wysłała pomoc humanitarną do Afganistanu. Cztery lata później, w 2002 roku, PAH otworzyła Misję w Kabulu, aby
udzielać długofalowej pomocy i w ten sposób przyczynić się do rozwoju Afganistanu. Najnowszy
projekt PAH to odbudowa szkoły w prowincji Kapisa. W tej górskiej prowincji ponad 90% ludności
mieszka na wysokości około 2000 m n.p.m. Mieszkańcy Kapisy utrzymują się głównie z rolnictwa.
Zajęcia w większości szkół na tym obszarze odbywają się pod namiotami, gdyż wiele budynków
szkolnych zostało uszkodzonych lub zrównanych z ziemią. PAH odbudowuje szkołę dla chłopców,
którzy obecnie z powodu braku budynku szkolnego, chodzą na zajęcia do pobliskiego liceum dla
dziewcząt. Ze względu na uwarunkowania kulturowe nie można łączyć zajęć dla dziewcząt z zajęciami dla chłopców. Z drugiej zaś strony w liceum nie ma wystarczającej ilości sal, aby wszystkie
zajęcia były prowadzone oddzielnie. Zarówno chłopcy, jak i dziewczęta mają skrócone zajęcia.
Rano uczą się dziewczęta, popołudniu chłopcy. Odbudowa szkoły przez PAH umożliwi kontynuację i zakończenie nauki ponad tysiącu uczniom.
• Przeczytaj cele i zasady, którymi PAH kieruje się w swojej pracy.
• Na powyższym przykładzie spróbuj wyobrazić sobie, co oznacza w praktyce stosowanie tych
„przykazań”.
• Jaka jest rola PAH w danym projekcie?
• Jaka jest rola mieszkańców wioski, w której powstanie budynek szkolny?
• Na co należy uważać, pracując w kraju, gdzie zwyczaje, religia i kultura są inne niż w Polsce?
• Jak sądzisz, dlaczego PAH działa w Afganistanie?
39
ZASADY POMOCY PAH
Na podstawie swojego doświadczenia Polska Akcja Humanitarna stworzyła własną, sformułowaną
w dziesięciu przykazaniach pomocy humanitarnej, filozofię pomocy, która jest podstawą wszelkiego
pomagania.
Przykazania pomocy humanitarnej
1. Bądźmy solidarni. Pomoc jest wyrazem solidarności z potrzebującymi i buduje społeczeństwo obywatelskie po obu stronach – pomagających i odbiorców pomocy.
2. Dzielmy się i szanujmy. Pomoc powinna łączyć ludzi, powinna być dzieleniem się, a nie dawaniem czegoś, co nie jest nam potrzebne. Pomoc musi szanować ludzką godność, wspierać ją,
a nie niszczyć.
3. Beneficjant może zrobić to sam. Odbiorcy pomocy powinni być włączani w proces pomocy już na
etapie jej planowania i realizacji. Wyręczanie odbiorcy pomocy w czynnościach, które może wykonać
sam, podobnie jak nadmierne korzystanie z zagranicznych pracowników czy wolontariuszy, zabija
jego inicjatywę.
4. Nie potęgujmy anarchii. Konieczna jest współpraca z władzami lokalnymi i administracją
państwową, nawet jeżeli struktury te nie są efektywne. Współpraca stanowi podstawę wzajemnego uczenia się i umacnia poczucie odpowiedzialności władz lokalnych za społeczności,
którym służą.
5. Rozbudzajmy ducha inicjatywy. Lokalne organizacje pozarządowe mogą być nie tylko
partnerami, ale także wartościową inwestycją dla zagranicznych organizacji pozarządowych. Świadomość, że współpraca jest ograniczona w czasie, że w każdej chwili trzeba będzie „przejąć” zadania,
jest dla miejscowej ludności mobilizująca, zapobiega uzależnieniu się od pomocy. Organizacja niosąca
pomoc powinna rozbudzać w nich ducha inicjatywy – zróbmy to razem, pomóżmy sobie sami.
6. Twórzmy fundament zaufania. Zarówno na etapie natychmiastowej pomocy (emergency, pomoc
doraźna), jak i realizacji programów rozwojowych na terenach, gdzie miały miejsce konflikty etniczne,
niezbędne jest jednoczesne wspieranie ofiar cywilnych wszystkich stron konfliktu oraz apolityczność
i niezależność działań organizacji pozarządowych.
7. Zrozumienie pomaga. Konieczne jest zrozumienie i bliskość pomagających i beneficjentów.
Dużą barierą dla organizacji pozarządowych w pracy na terenach pokryzysowych są odmienne
warunki kulturowe, nieznajomość miejscowego języka i zwyczajów. Ważne jest, aby nie kierować się naszym wyobrażeniem o potrzebach społeczności, ale jej rzeczywistymi potrzebami
i by nie kopiować wzorców przywiezionych z naszych krajów, ale dostosowywać sposób pomocy
i styl pracy do miejscowych warunków.
8. Zmniejszajmy dystans. Obecność międzynarodowych agend i organizacji pozarządowych na terenie
pokryzysowym ma wiele pozytywnych aspektów i może mieć stymulujący wpływ na rozwój danego
kraju pod warunkiem, że pomiędzy pomagającymi i otrzymującymi pomoc nie powstaje zbyt duży
dystans. Czasami obecność organizacji pozarządowych może być zagrożeniem dla pomocy i powodować upośledzenie naturalnego mechanizmu rozwojowego kraju. Partnerska współpraca zmniejsza
dystans pomiędzy pomagającymi i beneficjentami. Dystans powoduje, że wielkie organizacje są traktowane raczej jak dobry wujek, który da, a nie jak partner. W konsekwencji wzmacnia to postawy
roszczeniowe beneficjentów.
9. Jesteśmy tu tylko chwilę. Społeczności lokalne, miejscowe władze i organizacje pozarządowe na
terenach pokryzysowych mogą stać się odpowiedzialne i gotowe na to, aby same kształtować własną
przyszłość. My, pracownicy organizacji humanitarnych, musimy pamiętać, że jesteśmy na tych terenach tylko przez chwilę, że kiedy wyjedziemy, zostaną tam lokalne organizacje, które będą kontynuować rozpoczętą przez nas pracę.
1 Pozostawmy ślad. Pomoc humanitarna ma za zadanie doprowadzenie do sprawnego funkcjonowania
10.
wszystkich elementów infrastruktury społeczno-ekonomicznej na terenach pokryzysowych. Podstawą
tego sprawnego funkcjonowania jest istnienie społeczeństwa obywatelskiego. Jest to szczególnie
ważne w tych krajach, w których poczucie odpowiedzialności i aktywności społecznej (w tym wolontariat) zostało zniszczone przez system totalitarny lub gdzie w ogóle nie ma takich tradycji.
40
.
.
.
.
41
ĆWICZENIE DODATKOWE: POMOC DLA AFGANISTANU
[czas: minimum 55 minut]
3. Podziel uczniów na 6 grup.
Materiał
Karta pracy nr 3 rozcięta wzdłuż linijki na poszczególne role, lista
wszystkich ról wypisana na tablicy lub flipcharcie.
Cele:
•
Każdej grupie rozdaj jedną rolę.
•
Objaśnij, jaką rolę mają poszczególne grupy. Uczniowie ze
wszystkich grup powinni wiedzieć kim są inni uczestnicy.
•
Poproś, aby w grupach zapoznali się ze swoją rolą.
•
Powiedz uczniom, że za chwilę odbędzie się spotkanie ze
wszystkimi uczestnikami.
Po ćwiczeniu uczniowie potrafią:
– opowiedzieć, jak wygląda system edukacyjny w Afganistanie
Wszystkim uczestnikom zależy na tym, aby jak najwięcej dzieci
w Afganistanie pobierało naukę. Jednak każda grupa ma swoją
perspektywę.
– wyjaśnić mechanizmy pomocy międzynarodowej
– spojrzeć na problem z różnych perspektyw
Zadaniem uczniów jest, aby na spotkaniu powiedzieli:
Kluczowe pojęcia
Milenijne Cele Rozwoju
Metody pracy
Dyskusja, praca w grupach z podziałem ról
•
Co jest dla nich najważniejsze?
•
Dlaczego?
•
Co zamierzają zrobić, aby osiągnąć ten cel?
•
Co może stanowić przeszkodę w realizacji ich celu?
Powinni się również zastanowić się nad relacją z innymi uczestnikami.
Przebieg zajęć
1. Powiedz uczniom o Milenijnych Celach Rozwoju.
Podkreśl, że zgodnie z Deklaracją Milenijną powszechna
edukacja jest podstawowym prawem człowieka.
2. Przypomnij uczniom, że podczas wojny zniszczono wiele szkół
w Afganistanie.
•
Czy coś ich łączy z innymi grupami?
•
Czy mogą oczekiwać pomocy od kogoś z nich?
•
Czy będą chcieli współpracować z innymi?
•
Czy mogą się domagać czegoś od innych uczestników?
– 15 minut.
Oznacza to, że ogromna liczba dzieci nie ma możliwości rozpoczęcia lub ukończenia nauki. Przypomnij, że dzieci szczególnie
cierpią podczas wojny, a w Afganistanie wojny trwały 23 lata.
Wiele dzieci straciło swoich rodziców. Duża liczba chłopców
została powołana do wojska na żołnierzy. Obecnie dzieci często
muszą pracować, aby się utrzymać.
– 5 minut.
4. Poproś każdą grupę aby przedstawiła swoją sytuację i swój cel.
Mogą również przedstawić swoje problemy.
Uczestnicy poszczególnych grup mogą reagować, gdy inne
grupy będą chciały z nimi współpracować lub domagać się czegoś od nich.
– 25 minut.
5.
Podziękuj uczniom i powiedz, że gra się skończyła.
Zapytaj każdego uczestnika o jego refleksje po tej grze.
Podziel się swoją opinią, dlaczego ważne jest, aby dzieci
w Afganistanie mogły pobierać naukę .
- 10 minut.
42
KARTA PRACY NR 3
Dyrektorka szkoły w Kabulu:
W naszej szkole jest 8342 uczennic w wieku od 6 do 22 lat. Większość stanowią dziewczynki do 13-14 roku życia. Jest to szkoła żeńska, dlatego pracują tu tylko nauczycielki.
Jest ich obecnie 240, to wystarczająca liczba. Nie mamy wystarczającej ilości sal, dzieci
uczą się więc w zupełnie zniszczonych budynkach oraz w namiotach, a te, dla których tam
nie wystarczy miejsca, siedzą po prostu pod gołym niebem. Nie ma stołów, krzeseł. Niektóre
dziewczynki przynoszą sobie z domu własnoręcznie zrobione małe materacyki do siedzenia, inne kupują maleńkie plastikowe stołeczki i przynoszą codziennie ze sobą. Te, których
na to nie stać, budują sobie siedzenia z cegieł, a duża część siedzi po prostu na podłodze
lub na ziemi. Ogromnym problemem jest brak wody. Dziewczynki przynoszą sobie z domu
wodę w butelkach do picia, a także czerpią wodę z kranu, który jest poza terenem szkoły.
Dziewczynki przychodzą do szkoły na dwie zmiany: 7:00-10:30 i 10:30-13:00. Po południu nie ma zajęć dla dziewcząt w naszej szkole, ponieważ wtedy na tej samej przestrzeni
uczą się chłopcy. Teren szkolny zajmowany jest przez dwie szkoły: dziewczęcą i chłopięcą.
Większość dzieci, nawet tych z najbiedniejszych rodzin, stara się kupić zeszyty, ponieważ ludzie
są zbyt dumni, żeby prosić szkołę o pomoc i przyznać się do bardzo niskiego statusu materialnego. Część podręczników szkoła dostaje z Ministerstwa Edukacji, brakujące podręczniki
uczennice muszą dokupić. Te, których na to nie stać, robią notatki z książek koleżanek. Z końcem roku uczennice zwracają szkole podręczniki otrzymane z Ministerstwa, tak by następne
roczniki mogły z nich korzystać.
Anisa Yaqeen
Dyrektorka Szkoły Średniej dla Dziewcząt
im. Neswana Prozha Jadid w Kabulu
Zanotowała:Anna Boniewicz, PAH
Organizacja pozarządowa z Polski
Polska Akcja Humanitarna działa w Afganistanie od 2002 roku. Wyobraźcie sobie taką sytuację:
Macie ograniczone środki finansowe. Zamierzacie kontynuować odbudowę szkoły na wsi oddalonej od stolicy, ale potrzebujecie na to nowych środków oraz nowego pracownika. Czas was
goni, ponieważ robi się zimno i w każdej chwili może spaść śnieg, co uniemożliwi budowę.
Na swoją działalność możecie otrzymywać pieniądze od instytucji międzynarodowych, polskiego rządu oraz od indywidualnych osób. Jednak niewiele osób w Polsce wie, jak trudna jest
sytuacja w Afganistanie. Coraz rzadziej media piszą o tym kraju i wydaje się, że wszyscy o nim
zapomnieli. Jednocześnie myślicie o tym, co należy jeszcze zrobić w Afganistanie i jak. Zależy
wam na opinii Afgańczyków, po to, aby wasze działania były odpowiedzią na ich rzeczywiste problemy i potrzeby. Nie zawsze jednak możecie rozmawiać ze wszystkimi Afgańczykami
– kobiety na przykład nie wdają się w rozmowy z wami. Musicie również być w kontakcie
z afgańskim rządem. Chcecie zorganizować spotkanie, na którym przedstawicie rządowi swoje
dalsze plany.
43
Dzieci z sierocińca w Kabulu
Obaydullah, 11 lat, sierociniec Allahudin
Ojciec Obaydullaha został zabity podczas wojny. Jechał samochodem, zatrzymał się, żeby
uzupełnić benzynę i wtedy został zastrzelony. Po śmierci ojca, Obaydullah trafił do sierocińca
Allahudin. Lubi się bawić. Najchętniej gra w ping-ponga, ale nie zawsze ma taką szansę,
bo chętnych jest dużo, a sprzętu brakuje. Chciałby być pilotem, żeby mieć możliwość latać
do innych krajów, poznawać świat. Jeśli nie zostanie pilotem, to będzie lekarzem, ponieważ
to bardzo dobry zawód, ludzie będą go szanowali, a swoją pracą będzie służył krajowi. Jeśli
chodzi o założenie własnej rodziny, to jeszcze nie ma dokładnych wyobrażeń o życiu po ślubie.
Na razie najważniejsze jest zdobycie wykształcenia i ukończenie uniwersytetu. Chce, aby jego
dzieci miały dostęp do odpowiedniej edukacji i wychowywały się w dobrych warunkach.
Lina, 12 lat, sierociniec Allahudin, Kabul
Lina urodziła się w Kabulu. Jej ojciec był pilotem wojskowym, zginął w czasie wojny. Matka
nie jest w stanie sama utrzymać dzieci. Brat Liny po śmierci ojca został z wujkiem i mieszka z
nim do tej pory. Siostry natomiast trafiły do sierocińca tak jak Lina.
Rano, po śniadaniu dzieci w sierocińcu zwykle mają czas wolny do godz. 8:00. Jednak niektóre
dziewczęta, w tym Lina, trzy razy w tygodniu uczestniczą w zajęciach z języka angielskiego,
prowadzonych w ramach projektu Polskiej Akcji Humanitarnej. W ubiegłym roku w ramach
zajęć sportowych prowadzonych przez amerykańską instruktorkę odbyły się zawody sportowe.
Lina zwyciężyła i została uznana za najlepszego sportowca w sierocińcu. Był to dla niej bardzo
szczęśliwy dzień.
Jak dorośnie chciałaby być pilotem, tak jak ojciec, ale nie wojskowym, tylko cywilnym.
Nie chce być wojskowym pilotem, bo nienawidzi wojny. Lina wie, że w tej chwili kobieta
w Afganistanie nie może zostać pilotem, ale uważa, że zanim dorośnie, dużo się tu zmieni
i będzie miała szansę zostać pilotem. Lina chętnie nawiązałaby i utrzymywała kontakty
z polskimi dziećmi, gdyby miała taką możliwość.
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH
Rząd Polski
Polska podpisała Milenijną Deklarację ONZ. Jednym z zobowiązań rządów jest zapewnienie
wszystkim dzieciom na świecie pełnego wykształcenia podstawowego. Termin, do kiedy należy
wywiązać się z obietnic to 2015 rok. Kolejne zobowiązanie to wyrównanie szans pobierania
nauki dla dziewcząt i chłopców.
Ponadto Polska jest członkiem UE, a zgodnie z polityką Unii, każdy kraj członkowski jest
zobowiązany udzielać pomocy ubogim krajom, takim jak Afganistan. Możecie część budżetu
przekazać polskim organizacjom pozarządowym, które działają w tym kraju. Zależy wam
jednak aby wasi wyborcy zgadzali się z decyzją, że część budżetu zostanie przeznaczona na
odbudowę Afganistanu.
44
Dzieci z Polski
„Dziś mali Afgańczycy, mieszkańcy jednego z najuboższych krajów świata, giną, cierpią choroby i głód, ponieważ po 23 latach działań wojennych na terenie Afganistanu zniszczeniu
uległy domy, szpitale, szkoły, studnie, pola uprawne. W wyniszczonym wojnami Afganistanie
jest około 4,5 miliona dzieci w wieku szkolnym. Dzieci uczą się, pomimo braku budynków
szkolnych, ławek, ujęć wody i toalet. Niektóre z nich przemierzają kilkanaście kilometrów
dziennie, żeby dotrzeć do szkoły, która mieści się na rozłożonej plastikowej płachcie z przybitą
do drzewa tablicą...
Pomyślisz pewnie, że nie od Ciebie zależy, żeby zmienić sytuację tych dzieci i spowodować,
żeby tak jak Ty, rosły w spokojnym kraju. Nie masz racji. Pomyśl, że w porównaniu z Afganistanem, Polska, w której mieszkasz, jest krajem bezpiecznym, szczęśliwym i zamożnym.
Afganistan to bardzo piękny kraj, ludzie są przyjaźni, potrafią okazać swoją wdzięczność.
Warto dowiedzieć się czegoś o tym państwie.
Ja wierzę, że już sama świadomość problemów danego kraju jest dla niego pomocą”.
Janina Ochojska.
To do was skierowane są słowa Janiny Ochojskiej, prezes Polskiej Akcji Humanitarnej.
Dużo słyszeliście w mediach o Afganistanie, ale mimo to nie wiecie zbyt dużo o tym kraju.
Czy uważacie jednak, że wasi afgańscy rówieśnicy powinni również mieć odpowiednie warunki,
aby się kształcić? Czy pragniecie coś zrobić w tym celu? Jeśli tak, czy wiecie co? Gdzie i jak
będziecie szukać pomysłów i wsparcia?
Rząd Afganistanu
Po obaleniu talibów ustanowiono nowy rząd. Afgański rząd otrzymuje bardzo dużą pomoc
z zagranicy. Jednak nadal jest daleko od rozwiązania kłopotów mieszkańców. W niektórych
częściach kraju nadal jest niebezpiecznie. Duża część pomocy z zagranicy, rząd przeznacza
na edukację. W wyniku rządowej kampanii „Powrót do szkoły” ponad 4 miliony dzieci zostało
zapisanych do szkół. Jednak wiele szkół nadal nie ma odpowiednich pomieszczeń. W kraju
pracują również zagraniczne organizacje pozarządowe, które starają się pomóc: organizują
zajęcia i budują szkoły. Rząd chce wiedzieć, co robią zagraniczne organizacje pozarządowe.
Potrzeba na to czasu i ludzi.
Kolejny problem wynika z tego, że niektórzy rodzice nie wysyłają dzieci do szkół, ponieważ
potrzebują rąk do pracy. Szczególnie dziewczynki z biednych rodzin muszą pozostać w domu
i pracować. Wiele dzieci nadal nie chodzi do szkoły co obniża efekty pracy nad poprawą
systemu edukacji.
Wspólnota międzynarodowa domaga się od afgańskiego rządu, aby pokazał, jaki jest efekt udzielonej pomocy. Od tego może zależeć dalsza pomoc dla Afganistanu. Zastanówcie się, jak wytłumaczyć zagranicznym donatorom i organizacjom, na czym polegają trudności w pracy rządu.
45
Draginja Nadaždin
DOSTĘP DO EDUKACJI
Materiał dla gimnazjum
[czas: 90 minut]
Odniesienie do podstawy programowej: język polski, geografia, lekcja wychowawcza.
2. Poproś uczniów aby odliczyli do 10. Poproś tych na których
wypada 10 aby przeszli do jednej części klasy, a wszyscy pozostali (od 1-9) do drugiej.
Materiał
Karta pracy nr 4, rozcięta wzdłuż linijki, 5 czystych kartek A3
Powiedz, że 90% kobiet w Afganistanie jest analfabetkami,
czyli tylko 1/10 umie czytać i pisać. Proporcje dotyczące
analfabetyzmu wśród afgańskich kobiet, wyglądają jak podział
w naszej klasie.
Cele
Uczeń po lekcji potrafi:
Potem poproś aby odliczyli do 5. Poproś jedynkę i dwójki aby
razem stanęli w jednym miejscu. Pozostałych poproś aby razem
stanęli na przeciwko.
– opowiedzieć w jakich warunkach uczą się dzieci w Afganistanie
– określić czym są Milenijne Cele Rozwoju
– wytłumaczyć, jak ważna jest możliwość kształcenia się dla
mieszkańców Afganistanu
Taki podział ilustruje proporcje pomiędzy mieszkańcami wsi
w Afganistanie, którzy umieją czytać i pisać (grupy 1 i 2) i tymi,
który są analfabetami (grupy 3,4 i 5).
– wyjaśnić dlaczego Afgańczycy często nie mogą pobierać nauki
na odpowiednim poziomie
Wylicz kilka podstawowych przyczyn takiego stanu rzeczy, jak na
przykład: wojny, ubóstwo, uwarunkowania kulturowe.
– wytłumaczyć co dla niego znaczy możliwość kształcenia się
– 10 minut
Główne zagadnienia
3. Podziel uczniów na 5 grup i każdej grupie daj inny tekst z karty
pracy nr 4 oraz jedną kartkę A3.
Znaczenie edukacji
Zadaniem uczniów jest zapoznanie się z danym opisem.
Na jego podstawie powinni utworzyć plakat, który przedstawia:
- jaki wpływ na drogę życiową ma wykształcenie lub jego brak
dla ludzi, o których czytali?
- jakie okoliczności stanowią przeszkodę dla uczęszczania
do szkoły?
- z czego wynikają dane okoliczności?
Kluczowe pojęcia
Milenijne Cele Rozwoju
Metody pracy
– 25 minut
Praca z tekstem, praca w grupach, dyskusja
4. Poproś grupy, aby przedstawiły swoje plakaty.
Przebieg zajęć
– 25 minut
1. Powiedz uczniom, że będziecie rozmawiać o znaczeniu edukacji
dla człowieka w kontekście Afganistanu i Polski.
5. Zapytaj, jaki sens ma edukacja dla nich samych?
Jakby wyglądało ich życie, gdyby nie mogli chodzić do szkoły lub
gdyby musieli podjąć pracę zarobkową po lekcjach?
Przedstaw uczniom Milenijne Cele Rozwoju i podkreśl cele
i zobowiązania związane z edukacją.
Spytaj, dlaczego zobowiązanie dotyczące zapewnienia edukacji
podstawowej znalazło się wśród ośmiu Milenijnych Celów Rozwoju?
Przedstaw podstawowe fakty o Afganistanie.
– 10-15 minut
Jaki wpływ ma edukacja na inne sfery życia i na problemy
społeczne?
– 15 minut
46
foto. PAH archiwum
foto. PAH archiwum
Dzieci pracujące na bazarze „Shur” w Kabulu.
foto. PAH archiwum
Mali zbieracze chrustu w prowincji Pandższir. Raz w tygodniu
M
dzieci zbierają chrust na opał pokonując duże odległości.
Dzieci w sierocińcu Allahudin w Kabulu. Wychowankowie tego
sierocińca pochodzą z różnych regionów Afganistanu.
47
Mam 9 lat. Po kilku latach na uchodźstwie w Pakistanie, wraz z rodzicami wróciłam do
Afganistanu. Jednak nie mogliśmy powrócić do naszego domu w Kapisie, zamieszkaliśmy
więc w Kabulu. Mieszkamy w Kabulu od trzech lat. Nie mamy własnego domu, wynajmujemy mieszkanie. Ojciec już nie żyje, matka zajmuje się domem. Moje rodzeństwo, tak samo
jak ja, chodzi do szkoły i pracuje. Chodzę do trzeciej klasy. Bardzo lubię lekcje języka dari.
Podczas wakacji muszę pracować przez cały dzień, od wczesnego rana do zachodu słońca.
Sprzedaję gumę do żucia i czasopisma na ulicy. W czasie roku szkolnego, po skończeniu
lekcji chodzę po ulicy i sprzedaję towar aż do wieczora. W ciągu dnia zarabiam 50 afgani
(3 złote i 70 groszy). Kiedy dorosnę chcę zostać nauczycielką albo lekarką.
Zanotował: Bogusław Dulian, PAH
Urodziłem się w prowincji Ghazni, w dystrykcie Romaq. Wyjechałem w 1991 roku z rodzinnej wsi do Iranu jako uchodźca,
stamtąd w 2001 roku przyjechałem do Kabulu. Mieszkam z rodzicami i żoną. Chciałbym otworzyć własny zakład spawalniczy, ale na razie nie mam na to środków. Pracuję jako stróż. W czasie wolnym zajmuję się pracami domowymi i przyjmuję
gości. Jestem bardzo zajęty i brak mi czasu, żeby zajmować się rodziną. Ukończyłem 3 klasy podstawówki. Chciałem się
dalej kształcić, ale wojna i rządy komunistów mi to uniemożliwiły. Szkoda, że nie mam wykształcenia, ale zamierzam je
uzupełnić w przyszłości.
Zanotował: Bogusław Dulian, PAH
48
foto. PAH archiwum
KARTA PRACY NR 4
foto. PAH archiwum
Urodziłam się w Mazar-i-Szarif. Moi rodzice zostali zabici w czasie wojny. Od tej pory opiekował się mną i moją siostrą
wujek. Życie z wujkiem było udręką. Wujek był dla nas bardzo okrutny. Gdy miałam 10 lat wyjechaliśmy do Pakistanu.
W Pakistanie nie mogłam chodzić do szkoły. Musiałam pracować – wyrabiałam cegły na budowie. Nie widywałam w tym
czasie żadnych innych dzieci. Po powrocie z Pakistanu zamieszkaliśmy w Kabulu. Mieszkaliśmy w namiotach w bardzo złych
warunkach. Małe dzieci, mieszkające w tych namiotach codziennie ulegały wypadkom samochodowym, bo mieszkały przy
samej ulicy. Wujek pracował przy budowie studni. Pewnego dnia wpadł do studni i połamał się. Od tego czasu nie może
już pracować, tak jak dawniej, bo jest bardzo chory. Przeszłam w swoim życiu tylko jedną wojnę – straciłam w niej oboje
rodziców i brata. Odkąd jestem w sierocińcu czas spędzam na nauce, czytaniu Koranu i myśleniu o mojej przyszłości. Kiedy
inne dzieci zapraszają mnie do zabawy, odmawiam, bo dla mnie liczy się tylko nauka i mój własny rozwój. Nie mam czasu ani
chęci na zabawę. Chcę się uczyć, a potem zostać lekarzem albo nauczycielem. Jak nie lekarzem, to chociaż tłumaczem. Przede
wszystkim pragnę być niezależna finansowo, tak by już nigdy do niczego nie być zmuszaną przez wujka.
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH
49
Jestem afgańskim pracownikiem Misji Polskiej Akcji Humanitarnej w Kabulu. Urodziłem się w 1985 roku. Przebywałem
wraz z rodziną na uchodźstwie w Iranie przez pierwsze dziewiętnaście lat. Jeszcze w Iranie w 2002 roku ukończyłem szkołę
średnią o profilu nauk ścisłych. Interesowałem się szczególnie językiem angielskim i uczyłem się go zarówno sam, jak
i w Międzynarodowym Centrum Studiów Islamu. Wypracowałem sobie pozycję uznanego nauczyciela języka angielskiego i tłumacza i zacząłem pracować jako niezależny tłumacz. Po obaleniu reżimu talibów wróciłem do swojej ojczyzny
w 2004 roku. Mieszkam teraz z ojcem, matką, bratem i siostrą w Kabulu. Mam nadzieję, że będę w stanie jak najlepiej
spełniać swoją powinność wobec kraju.
Pochodzę z Kabulu. Ojciec zmarł na raka 5 lat temu. Po śmierci ojca stryj przyprowadził mnie do sierocińca Allahudin,
a moich dwóch starszych braci do innego sierocińca. Matka z najmłodszym synem i córką mieszka u stryja w Kabulu. Stryj
pracuje teraz w firmie zakładającej sieć telefoniczną. Matka nie pracuje. Matka przychodzi po mnie bardzo rzadko, bo nie
pozwala jej żona stryja. Moi bracia spędzają z matką i rodzeństwem każdy piątek, bo są starsi i mogą sami opuszczać sierociniec. Jestem w piątej klasie. Lubię szkołę, a najbardziej recytacje Koranu, religię i sport.
Chciałbym zostać lekarzem i w ten sposób służyć krajowi. Nieważne, że lekarz niewiele zarabia. Kiedy będę lekarzem
i przyjdzie do mnie ktoś biedny, to dam mu lekarstwa za darmo i będę też leczyć moją rodzinę oraz przyjaciół i ich rodziny.
Pragnę pokoju. Wojna oddziela matkę od dziecka, niszczy rodzinę, ludzie giną lub są zmuszeni opuścić swój dom. W czasie
pokoju mogą się uczyć, rodzice mówią dzieciom, żeby chodziły do szkoły.
Zanotowali: Anna Boniewicz i Piotr Szczepaniak, PAH
50
Draginja Nadaždin
HISTORIA WSPÓŁCZESNA AFGANISTANU
Materiał dla szkół ponadgimnazjalnych [czas: 45 minut]
Odniesienie do podstawy programowej: historia, geografia, język polski, wiedza o społeczeństwie
Materiał
Przebieg zajęć
Kopie karty pracy, 4 kartki A3 z narysowaną osią czasu (od 1978
roku do dziś), flamastry
1. Opowiedz uczniom o inwazji Związku Radzieckiego na Afganistan oraz o kolejnych konfliktach w kraju, kończąc na aktualnej
sytuacji. Przypomnij o współczesnych wydarzeniach w świecie
i Polsce.
Cele
– 10 minut
Uczeń po lekcji potrafi:
2. Rozdaj karty pracy i poproś o przeczytanie tekstów Wojciecha
Jagielskiego
– wymienić podstawowe fakty o historii współczesnej Afganistanu
– wyjaśnić dlaczego wydarzenia w Afganistanie muszą być rozpatrywane w kontekście sytuacji politycznej w świecie
- 10 minut
– wskazać współzależności między wydarzeniami w Afganistanie,
a wydarzeniami w świecie i w Polsce
3. Podziel uczniów na 3 grupy.
– Każdej grupie rozdaj po jednej kartce A3.
– Jedną grupę poproś o zaznaczenie na osi najważniejszych
wydarzeń w Afganistanie.
Główne zagadnienia
Współzależności między wydarzeniami politycznymi we współczesnym świecie
– Drugą grupę poproś o zaznaczenie najważniejszych wydarzeń
w Polsce.
Kluczowe pojęcia
– Trzecią grupę poproś o zaznaczenie najważniejszych wydarzeń
w świecie.
Jeśli uznasz za potrzebne, możesz im również rozdać fragmenty
tekstów o najnowszej historii Afganistanu. Możesz skorzystać
z tekstów zawartych w niniejszym podręczniku.
Talibowie, mudżahedini, NATO, terroryzm
Metody pracy
–10 minut
Praca z tekstem, praca w grupach, dyskusja
4. Powieś kartkę A3 z pustą osią.
Poproś każdą grupę, aby przedstawiła swoją oś czasu.
Literatura
Na czystej kartce nanieś wydarzenia wybrane przez pierwszą
grupę i uzupełnij o wydarzenia wytypowane przez kolejne grupy.
P. Balcerowicz, Afganistan. Historia – ludzie – polityka,
Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 2001.
Na koniec zapytaj, czy te wydarzenia są ze sobą powiązane?
W. Jagielski Modlitwa o deszcz, Wydawnictwo W.A.B. Warszawa
2004
Co je łączy? Jakie konsekwencje miały te wydarzenia dla Afganistanu, Polski i całego świata.
A. Rashid, Talibowie. Wojujący islam, ropa naftowa i fundamentalizm w środkowej Azji, Znak, Kraków 2001.
Co wynika z tych współzależności?
Czy jakikolwiek kraj możemy traktować jako odizolowaną wyspę?
J. Sierakowska-Dyndo, Afganistan – narodziny republiki,
Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 2002.
Podziel się swoją opinią.
– 15 minut
51
KARTA PRACY NR 5
Fragment książki Wojciecha Jagielskiego „Modlitwa o deszcz”
Wojna ze Związkiem Radzieckim
W wojennym zapamiętaniu wycinano też lasy, sady i ogrody, mogące posłużyć za chronienie albo znakomitą
kryjówkę. Wrąbane zostały całe oazy. Z czasem przekształciły się one w martwe, nieprzyjazne ludziom pustynie,
doskonale nadające się na pole bitwy. Nie mogli tam żyć kupcy, rolnicy, nauczyciele, inżynierowie i lekarze, coraz
liczniej więc wyjeżdżali oni za granicę. Albo stawali się żołnierzami. (...)
Zrabowane zostały bezcenne dzieła sztuki z kabulskich pałaców i muzeów; posążki, malowidła, starożytne
monety. Wyłapano sokoły, orły i pawie, które z upodobaniem nabywali arabscy kupcy. Rabowano i wywożono na
sprzedaż wszystko, co miało jakąkolwiek wartość - stada wielbłądów i dziką zwierzynę, samochody i maszyny
z pozamykanych fabryk, cegły, drzwi i okna ze zburzonych domów, mąkę i złom. Na kabulskim lotnisku ktoś
odkręcił i ukradł koła z ocalałych, unieruchomionych na pasach startowych samolotów, które nie mogły wzbić się
w niebo, gdyż wcześniej ktoś inny opustoszył stojące w magazynach zbiorniki z paliwem.
W końcu cały Afganistan został przerobiony na pole bitewne, a jego mieszkańcy na wojowników, bo tylko oni
mogli tam jeszcze żyć.
Rządy talibów
Uznając (...), że całe zło sprowadzające nieszczęścia na kraj tkwiło w miejskiej cywilizacji, talibowie nie
zamierzali jednak ani jej naprawiać, ani niszczyć. Nie pomyśleli nawet o tym, by wyznaczyć jakiś punkt zerowy
i od niego zacząć wszystko od nowa. Nie chcieli niczego wymyślać. Zapatrzeni w Koran wioskowi mułłowie
postanowili zawrócić czas od razu o blisko półtora tysiąca lat, cofnąć się do epoki i wartości, jakie obowiązywały,
gdy w Arabii żył i nauczał Prorok Machomet. Chcieli zbudować w Afganistanie państwo na wzór muzułmańskiej
wspólnoty pierwszych kalifów.
Zadanie wydawało im się dziecinnie proste. Wszystko było gotowe, każde rozwiązanie, każdy niemal szczegół
został zapisany w świętej księdze islamu, Koranie. Wystarczyło tylko dostosować rzeczywistość do litery i zlikwidować tę resztę, o której Koran nie wspominał. (...) Księga była wszak doskonała i nie podlegała żadnym osądom.
Czas mijał, a talibowie nic nie tracili ze swojego rewolucyjnego (...) ferworu. Wszystko miało być, jak Pan Bóg
przykazał. A przykazania boże zostały zapisane w Koranie, który talibowie odczytywali najbardziej dosłownie.
Zakazali tańca, muzyki i instrumentów muzycznych, które jako grzeszne, nieczyste palili na ulicznych stosach.
Zakazali hazardu i wszystkich innych rozrywek i przyjemności, bo odciągały wiernych od modlitwy. Zakazali
wesel, zabaw, hucznych uroczystości, a nawet świętowania Nowego Roku. Zakazali hodowli śpiewających ptaszków, które wystawiane w klatkach za okna domów napełniały zaułki hałaśliwym świergotem. (...) Zakazali wiernym wędrówek po cyberprzestrzeni, prowadzących niechybnie na manowce.
Za grzeszne, świętokradcze uznali także fotografie, malowidła i rzeźby przedstawiające żywe istoty. Kazali
niezwłocznie zniszczyć dziecinne zabawki – lalki, ołowiane żołnierzyki, pluszowe misie i pieski, a także wszystkie
posążki, obrazy i fotografie przedstawiające żywe istoty. (...)
Egzekucje telewizorów, głucha cisza, jaka zapadła w mieście po głoszeniu zakazu słuchania grzesznej według talibów muzyki, obowiązkowe modły w meczetach, zepchnięcie kobiet na, a nawet poza margines społeczeństwa były
ceną, jaką mieszkańcy Kabulu byli gotowi zapłacić za to, co ich zdaniem zyskiwali: za pokój i spokojne życie. (...)
W gabinecie Kwadratullacha spędzałem długie godziny, zabijając czas w oczekiwaniu na umówione gdzieś
w pobliżu spotkania (...), ale przede wszystkim wysłuchując, jak minister i podlegli mu dyrektorzy tłumaczyli
niezwykłe, niezrozumiałe dla obcych prawa oraz konieczność zburzenia liczących półtora tysiąca lat ogromnych
skalnych posągów Buddy wykutych w górach Hazaradżatu.
Fragmenty książki Wojciecha Jagielskiego pt. „Modlitwa o deszcz” wykorzystane za zgodą Wydawnictwa W.A.B. Dziękujemy.
Śródtytuły od autorów publikacji
52
Draginja Nadaždin
GLOBALIZACJA? CODZIENNOŚĆ W STOLICY AFGANISTANU
Materiał dla szkół ponadgimnazjalnych [czas: 45 minut]
Odniesienie do podstawy programowej: historia, geografia, wiedza o społeczeństwie, lekcja wychowawcza
Materiał
Przebieg zajęć
1. Powiedz, co jest tematem zajęć.
Kopie karty pracy nr 6, różne zdjęcia z Afganistanu
Wytłumacz uczniom, że będą mogli się przyjrzeć zjawisku globalizacji przez pryzmat codzienności w stolicy Afganistanu.
Cele
Wymień podstawowe fakty o współczesnym Afganistanie.
– 5 minut
Uczeń po lekcji potrafi:
2. Rozdaj karty pracy nr 6 oraz zdjęcia.
– wymienić podstawowe wymiary globalizacji
Poproś, aby po przeczytaniu informacji o życiu codziennym
w Kabulu i Afganistanie, dopisali jak te same aspekty codzienności wyglądają w ich otoczeniu.
– 15 minut
– wyjaśnić w jakim sensie on sam bierze udział w procesach
globalizacji
– wskazać skutki globalizacji w swoim życiu codziennym
i w życiu mieszkańców Afganistanu
Jakich sfer życia dotyka globalizacja?
3. Podziel uczniów na grupy czteroosobowe i powiedz, że w ramach
grup mogą porównać swoje odpowiedzi i dyskutować o swoich
obserwacjach.
– 15 minut.
Jakie są skutki globalizacji w życiu codziennym?
4. Poproś uczniów, aby podzielili się z całą klasą swoimi wnioskami.
Jaki jest mój stosunek do procesów globalizacji?
Jakie różnice i podobieństwa zauważyli między swoją codziennością, a życiem ludzi w stolicy Afganistanu? Z czego to wynika?
Zaznacz, że tekst dotyczył przeważnie Kabulu i że sytuacja na
afgańskiej prowincji wygląda inaczej (mniej pomocy zagranicznej,
mniej towarów z innych krajów, trudniejsze warunki życiowe).
Główne zagadnienia
Metody pracy
Praca z tekstem, metoda 415, dyskusja
Jakie są pozytywne a jakie negatywne strony globalizacji?
Jakie jest ich stanowisko wobec globalizacji?
Literatura
Czy uważają, że mają wpływ na to co dzieje się w świecie?
Podaj przykłady inicjatyw obywatelskich, które mogą oddziaływać na najbliższe otoczenie oraz na sytuację w odległych
zakątkach świata.
– 10 minut
Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa, PIW, 2000.
R. Kapuściński, Planeta Ziemia, Gazeta Wyborcza, 26-27.06.1999.
53
KARTA PRACY NR 6
Globalizacja to jeden z głównych procesów zachodzących we współczesnym świecie. Polega na dostępie do tych samych towarów, informacji i wytworów kultury (na przykład piosenek i filmów) i dotyka
wszystkich sfer życia, czego skutkiem jest uniformizacja systemów wartości i zacieranie różnic między
kulturami. Wskutek błyskawicznego przepływu informacji czujemy się, jakbyśmy żyli w globalnej wiosce,
jak w 1960 roku powiedział kanadyjski badacz mediów Marshall McLuhan. Jest to jednak złudne wrażenie, ponieważ nasze informacje o odległych zakątkach świata zazwyczaj ograniczają się do wydarzeń
wyjątkowych, często tragicznych, takich jak wojna, katastrofa naturalna lub głód. Dotyczy to szczególnie
naszej percepcji krajów ubogich, często nazywanych krajami Południa lub po prostu Południem (ponieważ
większość z najuboższych krajów świata znajduje się na południowej półkuli).
W sensie ekonomicznym globalizacja oznacza tendencję do utworzenia rynku ogólnoświatowego,
co jest charakterystyczne dla neoliberalnej gospodarki i powstawania międzynarodowych korporacji. Nie jest to jednoznaczne z wolnym rynkiem, gdyż bogatsze kraje jak Stany Zjednoczone czy
kraje Unii Europejskiej mają mocniejszą pozycję na rynku światowym i często dyktują reguły dotyczące handlu. Przeciwnicy globalizacji, antyglobaliści zwracają uwagę, że takie tendencje pogłębiają przepaść między bogatymi i ubogimi krajami i wzmacniają napięcia społeczne. Obecnie rośnie
w siłę ruch alterglobalistyczny, który nie odrzuca globalizacji, lecz chce, aby zmieniła ona tory: powinna
zmniejszać różnice między bogatymi a biednymi, zamiast prowadzić do koncentracji bogactwa. Tym
samym, szanując odmienności, powinna prowadzić do bardziej sprawiedliwych stosunków na świecie.
(źródło: „Ściąga z Polityki”, dodatek do Polityki nr 19 (2503), z 14 maja 2005 roku)
Codzienność w stolicy Afganistanu
Muzyka
W Kabulu często słyszy się muzykę indyjską (z tzw. Bollywood). W mieście można kupić płyty CD,
VCD i DVD z teledyskami do tej muzyki. Uchodźcy, którzy powrócili z Pakistanu preferują muzykę
pakistańską (najczęściej pasztuńską), a ci, którzy po zakończeniu konfliktu wrócili z Iranu, słuchają przebojów irańskich. Największą popularnością cieszy się jednak muzyka afgańska, która – szczególnie ta
popularna – przypomina europejską muzykę dyskotekową. Tego typu muzyka puszczana jest na ulicach
z magnetofonów i w samochodach. W czasie imprez, szczególnie wesel i koncertów, preferowana jest
tradycyjna muzyka afgańska, grana na ludowych instrumentach. Wśród Kabulczyków bardzo popularne
jest do dziś spotykanie się w piątki w gronie rodzinnym i wspólne granie na instrumentach. Pojawiły się
też zespoły, które grają muzykę tradycyjną na współczesnych instrumentach.
54
Jedzenie
Tradycyjne posiłki spożywane w Kabulu (w restauracjach i domach):
• palau – mięso wołowe, albo jagnięce lub cielęce, przygotowane na oleju, przykryte ryżem
z kawałkami marchewki, rodzynkami, przyprawione pieprzem i solą. Razem z palau zwykle
podaje się: fasolę, szpinak, frytki albo kalafior;
• shorwa – rodzaj zupy z rozgotowanego mięsa i warzyw. Shorwę je się palcami; wrzuca się do niej
uprzednio chleb, który namoczony tworzy papkę;
• pieczony kurczak – przygotowany na specjalne okazje;
• kebab – wygląda, jak u nas szaszłyk. Kawałki mięsa, najlepiej jagnięcego i cielęcego, nadziewane
na szpikulec, podane z miejscowym chlebem nan;
• deser (podawany przed posiłkiem) – rodzaj budyniu zrobionego z mleka, cukru, kardamonu.
Elektryczność
W Kabulu, w niektórych dzielnicach, prąd jest przez 2-3 godziny na dobę, wieczorem. Zdarzają się
dni, w których w ogóle nie ma dostaw prądu. Natomiast w święta w 2005 roku prąd był nawet przez
6-8 godzin. Kiedy nie ma prądu, ludzie korzystają z generatora prądotwórczego.
Telewizja
W prawie każdej restauracji w Kabulu jest telewizor. Afgańska telewizja ma jeden kanał państwowy
i cztery prywatne. Na kanale rządowym można obejrzeć wiadomości, programy w różnych językach
używanych w Afganistanie, programy dla dzieci, radzieckie kreskówki, rosyjskie seriale, programy
muzyczne z muzyką afgańską, indyjską i irańską. Podczas ramadanu, pod koniec dnia, telewizja nadaje
recytacje Koranu i wezwanie muezina na modlitwę. Kanały prywatne pokazują muzykę światową,
filmy amerykańskie (Hollywood), indyjskie (Bollywood), irańskie, afgańskie i europejskie, sport, dyskusje panelowe z osobami publicznymi, japońskie, indyjskie i amerykańskie kreskówki. Telewizja
cieszy się dużą popularnością.
Ubiór
Afgańczycy w Kabulu ubierają się w sposób zarówno tradycyjny, jak i europejski. Na prowincji zaś
przeważnie tradycyjnie. Strój męski to szerokie spodnie i długa koszula (do kolan) tzw. szalwar kameez.
Na koszulę zakłada się kamizelki. Dodatkowo (w chłodniejsze dni) owija się patu (kocyk brązowy lub
szary). Patu jest bardzo praktyczne, może służyć jako kocyk do modlitwy. Na głowie niektórzy mężczyźni
noszą rożnego rodzaju nakrycia, jak pakol (rodzaj ciepłego kapelusza), karakol (nakrycie wysokie,
włochate), lungi (turban) i małe czapeczki, zdobione kolorowymi kamieniami.
Większość kobiet na prowincji chodzi w burkach (z wyjątkiem grup etnicznych, jak: Hazarowie,
Baluchi, Kuchi – plemię nomadów). Nawet, jeżeli kobieta nie nosi burki, musi mieć chustę na głowie,
bluzkę z długimi rękawami, długą spódnicę. Dotyczy to również kobiet z zachodu.
Na początku lat dziewięćdziesiątych, przed okresem rządów talibów i mudżahedinów, kobiety
w Kabulu przeważnie nie zakrywały głowy, często nosiły krótkie spódnice (nawet mini), bluzki
z krótkimi rękawami.
55
Środki transportu
W Kabulu można skorzystać z taksówek (koloru
biało-żółtego) bądź autobusów (koloru biało-niebieskiego). W autobusach przednia część i przednie
drzwi przeznaczone są dla kobiet, tylna cześć i tylne
drzwi dla mężczyzn. Cenę za przejazd taksówką
negocjuje się z góry, po podaniu miejsca docelowego. Ruch jest, tak jak w Polsce, prawostronny.
Wielu Kabulczyków porusza się też rowerami
i motocyklami (głównie chińskiej produkcji).
foto. PAH archiwum
Podróże poza Kabul odbywają się samochodami
prywatnymi, taksówkami, autobusami, bądź samolotami. Niektóre z największych miast są połączone
drogami asfaltowymi (niedawno odbudowane), natomiast, gdy chce się dotrzeć na prowincję, potrzebny
jest samochód terenowy. Zimą niedostępna jest duża
część obszarów wiejskich z powodu dużej pokrywy
śnieżnej. Podróże w niektóre rejony kraju (głównie
na południe i wschód) są niewskazane ze względu
na brak bezpieczeństwa.
Ciężarówka w Kabulu. Ciężarówki w Afganistane i Pakistanie
często dekorowane są przez właścicieli kolorowymi ozdobami.
Dostęp do wody
Niektóre domy w Kabulu mają przydomowe studnie, z których woda pobierana jest za pomocą pompy.
Są również domostwa, do których wodę trzeba donosić z oddalonych studni publicznych. Noszeniem
wody zajmują się głównie kobiety i dzieci. Woda przenoszona jest najczęściej w plastikowych kanistrach.
Zakupy
• sklepy spożywcze – większe, obsługujące głównie obcokrajowców, zlokalizowane są w centrum
miasta – można tam kupić wiele produktów europejskich i amerykańskich. Nie ma produktów
z mięsa wieprzowego. Małe sklepiki spożywcze mają mieszany asortyment, właściwie można
wszystko kupić, np.: serki topione, dżemy, pepsi, coca colę, konserwy rybne, twaróg, mleko,
warzywa i owoce, papierosy, słodycze, również polskie „krówki”. Ponadto działają małe piekarnie,
w których można kupić miejscowy chleb nan i „sklepy mięsne”.
• sklepy z płytami CD i DVD z muzyką, teledyskami, koncertami, filmami, głównie indyjskimi
z Bollywood i amerykańskimi z Hollywood. Większość to pirackie kopie. Jedna płyta kosztuje
dwa dolary (100 afganów, podczas gdy chleb kosztuje 6 afganów).
• sklepy RTV i AGD – podobny asortyment jak u nas, ale głównie chińskiej produkcji
• bazary – można tam kupić wiele rożnych rzeczy: ubrania (tradycyjne i zachodnie), jedzenie, książki,
sprzęt kuchenny, rozmaite drobiazgi, ptaki w klatkach.
Relacja z Kabulu: Piotr Szczepaniak i Mohammad Mehdi Rezaie, PAH
56
Pomyśl o swoim otoczeniu:
Jaka muzyka jest popularna wśród twoich rówieśników?
Jakie programy nadawane są w polskiej telewizji?
Zastanów się nad każdym z poniższych aspektów swojej codzienności.
foto. Tomasz Sikora
Czy zauważasz jakieś podobieństwa bądź różnice w porównaniu z życiem codziennym
mieszkańców Kabulu?
Kobieta w burce. Podczas panowania talibów tego typu strój
zakrywający całą postać był obowiązkowym ubraniem dla
kobiet w Afganistanie. Obecnie nakaz ten już nie obowiązuje
jednak w dalszym ciągu duża część kobiet (zwłaszcza na
wsiach) zakłada burkę.
57
Draginja Nadaždin
HISTORIA PISMA
Materiał dla klas V-VI szkoły podstawowej [czas: 45 minut]
Odniesienie do podstawy programowej: historia, język polski,
Materiał
Przebieg zajęć:
1. Przedstaw temat zajęć i poproś uczniów o przeczytanie
tekstu o historii pisma.
Kopie karty pracy nr 7, mapa świata, karty A3, flamastry
Cele
– 10 minut
Uczeń po lekcji potrafi:
2. Podziel klasę na grupy czteroosobowe i rozdaj grupom
po jednej kartce A3 i flamastry.
– wymienić najważniejsze momenty w historii pisma
Poproś uczniów aby w grupach rozrysowali historię pisma
w postaci schematu.
– wskazać na mapie gdzie pojawiły się poszczególne pisma
– określić najistotniejsze cechy poszczególnych pism
– 15 minut
– wyjaśnić dlaczego w Afganistanie używa się zmodyfikowanego
pisma arabskiego
3. Zaproponuj aby przykleili swoje schematy na ścianie lub
tablicy.
Główne zagadnienia
Omówcie wkrótce prace uczniów.
Skoryguj ewentualne błędy.
Historia pisma
– 10 minut
Metody pracy
4. Spróbujcie wspólnie pokazać na mapie świata jak wygląda
stan obecny: jakie pisma współczesne mają największy
zasięg? Gdzie są używane?
Praca z tekstem, praca w grupach
– 5 minut
Literatura
5. Rozdaj uczniom kartę z przysłowiami afgańskimi w języku
dari.
J.Bielawski, Książka w świecie islamu, Wrocław 1961
G. Jean, Pismo – pamięć ludzkości, Wrocław 1994
Przypomnij, że oba afgańskie języki oficjalne (dari i paszto)
zapisywane są modyfikowanym pismem arabskim.
A. Sokół, Pismo w starożytnym Egipcie,
dostęp: http://www.wsp.krakow.pl/whk/sokol.html
Poproś aby przypomnieli sobie polskie przysłowia o podobnym znaczeniu.
foto. PAH archiwum
– 5 minut
Fragment poezji w języku farsi
58
KARTA PRACY NR 7
Historia pisma
Pismo – to system znaków służący do utrwalenia lub zastąpienia języka mówionego przez zapis.
Ludzkość, nie od razu bowiem, potrzebowała tego typu komunikacji – przez długi czas wystarczał
przekaz ustny.
Pismo, podobnie jak języki, rozwijało się w bardzo różnych formach. Za pierwszą jego zapowiedź
możemy uznać naskalne rysunki człowieka pierwotnego. Malowidła te nazywane są pismem piktograficznym (obrazkowym) – jeden znak-obrazek oznaczał cały wyraz lub nawet całe zdanie. Nie było
to jednak jeszcze pismo w pełnym tego słowa znaczeniu. Sumeryjczycy zamieszkujący Mezopotamię
(tereny dzisiejszego Iraku) stworzyli system, który można określić jako pismo. Właśnie z tamtych terenów pochodzą najstarsze (powstałe około 3200 roku p.n.e.) odnalezione ślady pisma. Było to tzw. pismo
klinowe – początkowe rysunki przekształciły się w klinowate, ryte znaki, wykonane rylcem z trzciny na
glinianych tabliczkach.
Powszechnie znanym przykładem wczesnego pisma są egipskie hieroglify, które istniały co najmniej
od około 3000 roku p.n.e. Oznaczały one zarówno dźwięki, jak i obiekty. Starożytni Egipcjanie są również
autorami innego ważnego dla pisma wynalazku – papirusu, czyli materiału piśmiennego, wytwarzanego
z włókien rośliny o tej samej nazwie, używanego w Egipcie od III tysiąclecia p.n.e.
Również na Dalekim Wschodzie dokonywał się znaczący rozwój pisma. Chińczycy stworzyli pismo
oparte na znakach wyobrażających obiekty, a nie dźwięki. Kompletny system chińskich znaków ukształtował się 3500 lat temu (XV wiek p.n.e). Wynalezienie papieru to również zasługa Chińczyków.
Pismo pojawiło się również wśród wielkich cywilizacji przedkolumbijskiej Ameryki – Majów i Azteków. Pismo tych kultur było pismem łączącym symbole, przedstawiające obiekty i dźwięki. Inkowie
stosowali sznurki i za pomocą węzłów utrwalali na nich wiadomości. Sznurki z węzłami nazywane kipu
nie były jeszcze właściwym pismem.
Alfabet w postaci, jaką dziś znamy, czyli systemu symboli oznaczających dźwięki, z zestawienia których buduje się wyrazy, pojawił się u Fenicjan, zamieszkujących obszary dzisiejszego Libanu i Syrii
w 2 połowie II tysiąclecia p.n.e. System ten, uzupełniony znakami samogłoskowymi, rozwinął się
w alfabet grecki (nazwa wywodzi się z dwóch początkowych liter greckich „alfa” i „beta”), a pośrednio
łaciński. Na podstawie pisma greckiego powstały pisma słowiańskie – głagolica i cyrylica oraz pisma
ormiańskie i gruzińskie.
Dla europejskiego kręgu kulturowego ważne są jeszcze dwa systemy pisma, mianowicie pismo hebrajskie i arabskie. W obu pisze się od prawej strony do lewej.
Arabskie pismo wywodzi się z pisma aramejskiego, a rozwinęło się i rozpowszechniło w Arabii wraz
z islamem. Obecnie należy do najbardziej rozpowszechnionych pism na świecie. Kaligrafia – sztuka
pięknego pisania – w przypadku języka arabskiego stanowi jedną z ważniejszych gałęzi sztuk pięknych
w krajach muzułmańskich. Według islamu pismo – to dar boga.
Arabski alfabet został również zaadoptowany dla potrzeb dwóch głównych języków afganistanu (pasztu
szt
sztu
i dari), po wprowadzeniu dodatkowych znaków.
Opracowanie: Marcin Kałuski
59
Poniżej znajdziesz afgańskie przysłowia w języku dari. Spróbuj znaleźć polskie odpowiedniki:
1. Har ke bamash bish barfash bishtar.
Dosłownie: Kto ma większy dach, ten musi więcej śniegu sprzątać.
W przenośni: Im większa odpowiedzialność, tym więcej kłopotów.
2. Az yak karda do khob ast wa az do karda se.
Dosłownie: Dwa jest lepsze niż jeden, a trzy jest lepsze niż dwa.
W przenośni: Dwa umysły, pracujące razem są lepsze niż jeden samodzielny, a trzy lepsze są od dwóch.
3. Qatra Qatra darya Meshawad.
Dosłownie: Rzeka powstaje kropla po kropli.
W przenośni: Do wielkich osiągnięć dochodzi się małymi krokami.
4. Sada az yak dast namebarayad.
Dosłownie: Nie da się klaskać jedną ręką.
W przenośni: W grupie tkwi siła.
5. Hech gol be khar nest.
Dosłownie: Nie ma róży bez kolców.
W przenośni: Nikt nie jest doskonały.
60
Małgorzata Goszczyńska
Karolina Siudzińska
AFGANISTAN – PODOBNY CZY INNY? NASI RÓWIEŚNICY W AFGANISTANIE
Materiał dla gimnazjum [czas: 90 minut]
2. Podstawowe informacje dotyczące historii, położenia i kultury Afganistanu.
Poproś uczniów o uważne przeczytanie tekstów źródłowych
dotyczących Afganistanu (każdy czyta po cichu, samodzielnie).
Następnie podziel klasę na czteroosobowe zespoły. Zadaniem
każdej z drużyn będzie przygotowanie telegramu (e-maila), zawierającego dziesięć najważniejszych (według uczniów) informacji
o nowo poznanym kraju – Afganistanie. Możesz poprosić uczniów,
aby telegramy (e-maile) każdej z grup dotyczyły innej dziedziny,
na przykład tylko kultury, historii czy geografii.
Materiał
Mapa świata, flagi Polski i Afganistanu, karta pracy nr 8 i inne
karty pracy według wyboru, Kodeks Praw Dziecka opracowany w
oparciu o Konwencję Praw Dziecka, arkusze szarego papieru, małe
karteczki, flamastry
Cele
Uczeń po lekcji potrafi:
– 20-30 minut.
– wymienić podstawowe wiadomości dotyczące Afganistanu
– porównać życie w Afganistanie i Polsce
3. Sytuacja dzieci w Afganistanie.
Poproś uczniów o samodzielne przeczytanie wybranych kart pracy
o dzieciach w Afganistanie. Następnie podziel uczniów na czteroosobowe zespoły. Każdy zespół ma za zadanie stworzenie listy
praw, jakie powinny mieć zagwarantowane dzieci w każdym miejscu świata. Następnie poproś, aby osoby z różnych grup odczytały
kolejno po jednym prawie, nie powtarzając tych, które zostały już
wymienione wcześniej przez innych. Kontynuujcie odczytywanie aż
do wyczerpania pomysłów. Każde nowe prawo zapisz na dużym
arkuszu papieru, który będzie umieszczony w widocznym miejscu.
Następnie rozdaj tekst katalogu Praw Dziecka. Wspólnie z uczniami
porównaj prawa zapisane na zbiorowej liście w katalogu Praw
Dziecka. Możesz zaproponować uczniom krótką dyskusję na temat
przestrzegania praw, które zostały zapisane na arkuszu papieru.
– opowiedzieć o upodobaniach dzieci i porównać je z własnymi.
– wyjaśnić dlaczego należy pomagać innym
– określić sposoby pomocy zagranicznej
Główne zagadnienia
Tradycje, obyczaje i kultura w Afganistanie
Sytuacja dzieci
Obyczaje uczniów, szkoła w Afganistanie
Kluczowe pojęcia
Konwencja, pomoc humanitarna, pomoc rozwojowa
Poproś, aby uczniowie w grupach zastanowili się, w którym kraju Polsce czy Afganistanie dzieciom żyje się lepiej i dlaczego. Dzieci
przedstawiają odpowiedzi na arkuszach papieru i uzasadniają
swój wybór.
– 20-30 minut.
Metody pracy
Rozmowa nauczająca, praca w grupach z tekstem źródłowym,
dyskusja, burza mózgów (poszukiwanie sposobów pomocy), mapa
skojarzeń
4. Afgańska szkoła i jej uczniowie.
Poproś uczniów, aby w zespołach, na arkuszach papieru napisali
wszystkie skojarzenia związane ze szkołą. Forma zapisu dowolna.
Następnie przeczytaj uczniom wywiad z zastępcą dyrektora szkoły
w Kabulu. Uczniowie w grupach zastanawiają się nad różnicami
i cechami wspólnymi szkoły polskiej i afgańskiej oraz jej uczniów.
Można uczniom zaproponować krótką dyskusję na ten temat.
Literatura
A. Kołodziejczyk, E. Czemierowska, Spójrz inaczej, Wydawnictwo
Educato, Kraków 1993
Katalog Praw Dziecka
Materiały PAH
Pomagamy. Nowoczesne pismo wolontariuszy, PAH
– 15-20 minut.
1. Wprowadzenie: Poinformuj uczniów o temacie dzisiejszych zajęć.
Poproś wybranego ucznia, aby odnalazł na mapie świata Polskę,
a następnie pokaż, gdzie leży Afganistan. Poinformuj uczniów,
z jakimi krajami graniczy Afganistan i poproś, aby wyliczyli
naszych sąsiadów. W odpowiednich miejscach mapy warto przyczepić magnesem flagi Polski i Afganistanu.
5. Wszyscy mamy marzenia.
Poproś, aby każdy z uczniów na kartce papieru napisał swoje dwa
największe marzenia. Następnie poproś, aby dzieci zastanowiły się,
czy marzenia rówieśników z Afganistanu są takie same, podobne,
czy też zupełnie różne. Następnie przeczytaj marzenia afgańskich
dzieci zawarte w przeprowadzonych z nimi wywiadach. Uświadom także uczniom, że ćwiczenie to miało na celu udowodnić, że
nierzadko w obliczu tragedii przeżywanych przez ich rówieśników
w Afganistanie, własne problemy nie są już tak poważne.
– 5 minut.
– 10-15 minut.
Przebieg zajęć
61
6. Jak możemy pomóc kolegom z Afganistanu?
Dzieci polskie ------most---------Dzieci afgańskie. Most symbolizuje
to, co może łączyć, pomimo tysięcy kilometrów, dzieci polskie
i afgańskie. Następnym etapem pomocy, po części edukacyjnej
może być propozycja działań praktycznych związanych, na przykład z organizacją pomocy humanitarnej dla dzieci afgańskich,
współpracą między szkołami polskimi i afgańskimi, poznaniem
bliżej afgańskiej muzyki, literatury i twórczości artystycznej, itp.
Podsumowanie: Warto podkreślić, że do pomocy drugiej osobie
wystarczy czasami niewiele.
Poinformuj, że uczniowie będą szukać sposobów wspierania dzieci
w Afganistanie przez polskie dzieci. Możesz opowiedzieć o akcji
„Złotówka dla Afganistanu” oraz o tym, jak Polska Akcja Humanitarna, dzięki tej akcji pomogła w odbudowie Średniej Szkoły
Muzyczno-Plastycznej w Kabulu (więcej na www.pah.org.pl).
Rozdaj uczniom karteczki, na których mają zapisać swoje pomysły dotyczące pomocy kolegom z Afganistanu. Następnie zapisz
lub poproś by któreś z dzieci zapisywało każdą formę pomocy na
tablicy. Można temu nadać następującą formę plakatową:
Chłopcy z sierocińca Allahudin w Kabulu. Polska Akcja Humanitarna
organizuje dla nich zajęcia artystyczne i muzyczne.
foto. PAH archiwum
Dziewczyna w stroju ludowym podczas uroczystości
kończącej cykl zajęć o wielokulturowości Afganistanu,
sierociniec Allahudin w Kabulu. Dzieci różnych narodowości poznawały wspólnie historię i kulturę kraju.
Uczyły się również na temat tolerancji.
foto. PAH archiwum
foto. PAH archiwum
– 10-15 minut
Dzieci ulicy w ośrodku ASCHIANA w Kabulu, gdzie Polska Akcja Humanitarna
zbudowała plac zabaw. Wiele dzieci w Kabulu stara się zarobić na swoje
utrzymanie sprzedając drobne przedmioty i żebrząc na ulicach. Ośrodek ten
zapewnia im m.in. wyżywienie i podstawową edukację.
62
KARTA PRACY NR 8
WYWIAD
Abdul Maroof Shaihani
Zastępca Dyrektora Szkoły Średniej Dla Chłopców
im Mirza Abdul Quadir Bedel w Kabulu
— Jakie są najbardziej palące potrzeby szkoły?
— Woda. Nie mamy w ogóle wody. Warto dodać, że pompy wodne nie są dobrym rozwiązaniem w szkole
o tak dużej liczbie uczniów. Łatwo się psują i w rezultacie i tak nie ma wody. Tutaj potrzebny jest normalny system doprowadzający wodę do kranów. Ponadto potrzebne są nowe klasy, remont istniejących
budynków szkolnych, stoły, krzesła, jednym słowem wszystko...
— Jaki wpływ na sytuację uczniów i funkcjonowanie szkoły będzie miała instalacja systemów
wodno-sanitarnych?
— Przede wszystkim będzie bezpieczniej. Obecnie dzieci, aby się napić, biegają do kranu poza terenem szkoły, po drugiej stronie ulicy. Corocznie 3 lub 4 dzieci ulega przez to wypadkowi samochodowemu.
Ponadto zapanuje większy porządek. Przez te kolejki do kranu, wyprawy w poszukiwaniu wody i toalety,
lekcje nie zaczynają się punktualnie. No a już nie wspomnę o zdrowiu i poprawie warunków higienicznych
w szkole, co jest oczywiste dla każdego.
— W jakich warunkach odbywają się obecnie lekcje?
— Większość zajęć odbywa się w namiotach lub po prostu pod gołym niebem, niektóre w klasach, które
są zrujnowane bez drzwi i szyb w oknach. Starsi chłopcy, od 12 roku życia, przychodzą do szkoły tylko po
południu; rano w tym samym miejscu zajęcia ma szkoła żeńska. Lekcje dla starszych chłopców odbywają
się w godz. 13:30-17:00. Młodsi przychodzą do szkoły rano, równolegle z dziewczętami. Na terenie szkoły
oczywiście nie ma prądu, jedynie tutaj w biurze.
— W jakim wieku są dzieci uczęszczające do szkoły? Ile ich jest?
— W naszej szkole uczy się 8336 chłopców w wieku od 6 do 18 lat. Generalnie można ich podzielić
na trzy grupy wiekowe:
• 6-9 lat (klasy 1-3)
• 9-11 lat (klasy 4-6)
• 12-18 lat (klasy 7-12).
— Ilu jest zatrudnionych nauczycieli?
— W sumie 213 osób, w tym 116 nauczycielek i 97 nauczycieli.
— Jakie zajęcia są prowadzone w szkole?
Takie same jak w szkole dla dziewcząt, czyli mamy zajęcia z Koranu, języka dari i pasztu, matematykę, geografię, chemię, biologię, trygonometrię, język arabski, angielski, prace praktyczne, kaligrafię,
rysunek, historię i ekonomię. Jedyna różnica jest taka, że my zamiast zajęć z prac domowych mamy
zajęcia z rolnictwa.
— Ile czasu dziennie dzieci spędzają w szkole?
— Lekcje odbywają się 6 razy w tygodniu. Każde dziecko spędza w szkole średnio 3-4 godziny dziennie.
— Dziękuję za rozmowę
Rozmawiała: Anna Boniewicz, PAH.
63
KATALOG PRAW DZIECKA
Prawa i wolności osobiste dziecka:
•
Prawo do życia i rozwoju;
•
Prawo do posiadania stanu cywilnego, tzn. do rejestracji po urodzeniu i posiadania nazwiska;
•
Prawo do uzyskania obywatelstwa;
•
Prawo dziecka do rodziny, na które składają się takie prawa, jak: do poznania swego genetycznego pochodzenia, do
wychowania przez rodziców naturalnych, w razie rozłączenia z rodzicami - do zapewnienia stałych kontaktów i trwałego
połączenia (np. w przypadku konfliktów zbrojnych);
•
Prawo do wolności religii lub przekonań;
•
Prawo do swobody wypowiedzi, wyrażania poglądów i ich poszanowania stosownie do wieku dziecka, w szczególności zaś
dziecko powinno być wysłuchane w postępowaniu administracyjnym, sądowym we wszystkich sprawach, które go dotyczą
(np.: zmiany nazwiska, w sprawach adopcji);
•
Wolność od przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych, wszelkiego okrucieństwa;
•
Nie rekrutowania do wojska przed ukończeniem 15 lat;
•
Nie stosowania wobec dziecka kary śmierci ani kary dożywotniego więzienia.
Prawa socjalne:
•
Prawo do zabezpieczenia socjalnego;
•
Prawo do możliwie najwyższego osiągalnego poziomu ochrony zdrowia;
•
Prawo do odpowiedniego standardu życia;
•
Prawo do wypoczynku, czasu wolnego, rozrywki i zabawy.
Prawa kulturalne:
•
Prawo do nauki; nauka w zakresie szkoły podstawowej jest obowiązkowa i bezpłatna;
•
Prawo do korzystania z dóbr kultury;
•
Prawo do informacji;
•
Prawo do znajomości swoich praw;
•
Prawo mniejszości etnicznych do znajomości swojej kultury, wyznania i praktyk religijnych.
Starszym dzieciom Konwencja przyznaje także prawa polityczne, a mianowicie do stowarzyszania się i zgromadzeń
w celach pokojowych.
Konwencja przyznaje także szczególne prawa dzieciom, które znajdują się w stanie upośledzenia fizycznego, umysłowego
i niedostosowanym społecznie.
Katalog został opracowany na podstawie Konwencji o Prawach Dziecka. Konwencja o Prawach Dziecka obowiązuje w Polsce od
7 lipca 1991 roku.
64
Draginja Nadaždin
ISLAM
Materiał dla gimnazjum [czas: 45 minut]
Materiał
Przebieg zajęć:
Kopie karty pracy nr 9, flipchart lub tablica
1. Zapoznaj uczniów z tematem zajęć.
Spytaj, co wiedzą o islamie.
Cele
Zapisz ich odpowiedzi na flipcharcie lub tablicy.
Uczeń po lekcji potrafi:
– 10 minut.
• wymienić podstawowe informacje o islamie
• wskazać podstawowe podobieństwa i różnice między
islamem i chrześcijaństwem
2. Rozdaj uczniom kartę pracy i poproś, aby przeczytali tekst
i samodzielnie spróbowali odpowiedzieć na pytania znajdujące
się na końcu. Zaznacz, że kwiz nie będzie oceniany i że nie będą
musieli ujawniać swoich odpowiedzi
• wyjaśnić dlaczego islam nie powinien być utożsamiany
z fundamentalizmem religijnym
• wyjaśnić dlaczego należy szanować ludzi o innej kulturze i religii
– 15 minut.
Główne zagadnienia
3. Spytaj, czy ktoś chciałby odpowiedzieć na pytania. W razie
potrzeby skoryguj lub przeczytaj poprawne odpowiedzi,
• Historia islamu
– 5 minut.
Kluczowe pojęcia
4. Zapytaj, czy dowiedzieli się czegoś nowego o islamie? Czy chcą
coś dodać do tego, co zostało spisane na początku? Dlaczego
jest ważne uczyć się o islamie i o innych religiach? Podziel się
swoją opinią.
Islam, fundamentalizm religijny
Metody pracy
Mapa skojarzeń, praca z tekstem, kwiz, dyskusja
– 10-15 minut.
Poprawne odpowiedzi w kwizie:
1. W Al-Kabie znajduje się Czarny Kamień – największa świętość islamu, według jednej z legend podarowany Adamowi przez Boga.
Podczas Święta Ofiarowania wierni siedem razy okrążają świątynię.
2. Miesiąc w kalendarzu księżycowym trwa 29-30 dni. Tyle potrzebuje księżyc, aby okrążyć naszą planetę. Rok księżycowy jest
około 12-13 dni krótszy od roku słonecznego i trwa około 354 dni.
3. W ortodoksyjnym islamie nie ma kultu świętych. Jednak w Afganistanie i innych krajach Azji Środkowej istnieje kult
mazarów (grobów świętych). Pośród świętych są wielcy uczeni, poeci, wojownicy i władcy. Najbardziej znanymi grobami
świętych w Afganistanie są, na przykład Błękitny Meczet, w którym, według legendy pochowano zięcia Proroka Mahometa
(w Mazar-i-Szarif) oraz groby średniowiecznych poetów Ansariego i Dżamiego w Heracie.
65
KARTA PRACY NR 9
Islam jest, podobnie jak chrześcijaństwo i judaizm, religią monoteistyczną. Oznacza to, że jego wyznawcy
wierzą w jednego Boga, którego nazywają Allahem. W języku arabskim słowo „islam” oznacza „oddanie
Bogu”, a pokrewne temu słowu „muslim” czyli muzułmanin oznacza „człowieka oddanego Bogu”.
Religia muzułmańska powstała i rozwinęła się wśród plemion Półwyspu Arabskiego (tereny dzisiejszej
Arabii Saudyjskiej) w VII wieku naszej ery. Jej powstanie wiąże się z osobą Mahometa (Muhammada),
któremu objawił się archanioł Gabriel (Dżibril) i przekazał słowa Boga. Zapisany boski przekaz stał się
treścią Koranu – świętej księgi islamu. Jako, że Koran jest bezpośrednim przekazem bożych słów, tylko
oryginalny tekst arabski jest uznawany za święty. Przekład na inny język nie jest zakazany, ale nie ma
wartości świętości.
Islam uznaje proroków Starego Testamentu – Noego, Abrahama, Mojżesza. Jezus (Isa) jest
w islamie też jednym z proroków. Mahomet jest również uważany za proroka i zacnego człowieka, lecz nie
przypisuje mu się żadnych boskich atrybutów. Chrześcijanie i żydzi nazywani są w Koranie ludźmi Księgi,
ponieważ również otrzymali od Boga prawdę w Biblii i Torze.
Mahomet swoją działalność jako prorok rozpoczął w rodzinnym mieście Mekka (w Arabii Saudyjskiej), które stało się świętym miejscem islamu. Pielgrzymka do Mekki jest obowiązkiem każdego muzułmanina. Drugim świętym miastem jest Medyna, do której Prorok przeniósł się w 622 roku,
i w której znajduje się jego grób. Ta data jest o tyle ważna, iż od niej liczy się era muzułmańska.
Obok Koranu, źródłem prawa (szariatu) jest tradycja, oparta na relacjach o życiu Proroka,
jego czynach i słowach. Pięć podstawowych obowiązków muzułmanina określanych jest jako filary islamu:
– wyznanie wiary (szahada),
– modlitwa (salat),
– jałmużna (zakat),
– post (saum) w świętym miesiącu ramadan (dziewiąty miesiąc kalendarza muzułmańskiego),
– pielgrzymka do Mekki (hadżdż).
Powyższe nakazy kanoniczne regulują życie duchowe i wyznaczają rytm dni i świąt. Post trwa przez
cały dziewiąty miesiąc kalendarza muzułmańskiego. Miesiąc ten nosi nazwę ramadan i trwa 29 lub 30
dni. Ramadan upamiętnia czas, kiedy Bóg objawił Mahometowi prawdę, która potem została zapisana w
Koranie. Kalendarz muzułmański jest kalendarzem księżycowym, co oznacza, że dany miesiąc nie zawsze
wypada w tym samym czasie. Post polega na powstrzymaniu się od jedzenia i picia od wschodu do zachodu
słońca. Przerwa w poście trwa natomiast od zachodu do świtu, wtedy spożywa się kolację (iftar). Tak jak w
Noc Wigilijną, żaden człowiek nie powinien być sam w czasie iftaru. Najważniejsza jest 27. noc ramadanu –
Noc Przeznaczenia (laylat al-qadr), podczas której Prorok pierwszy raz dostąpił objawienia. Tej nocy
w meczetach odbywają się modły, podobnie jak przez ostatnie dziesięć dni ramadanu. Po ramadanie,
na początku następnego miesiąca obchodzi się święto id al-fitr czyli Święto Zakończenia Postu.
Wówczas należy dawać jałmużnę. Kolejne wielkie święto to Święto Ofiarowania (id al-adha), podczas
którego, co roku, pielgrzymi przybywają do Mekki w Arabii Saudyjskiej. Święto przypomina o dniu,
w którym Bóg domagał się od Abrahama (Ibrahima), aby złożył w ofierze swojego syna, ale
w ostatniej chwili Bóg kazał Abrahamowi oszczędzić go i zabić baranka. Świat islamu nie jest jednolity. Islam nie uniknął wewnętrznych tarć i podziałów. Dwa główne odłamy islamu (sunnityzm
i szyityzm) powstały wskutek sporu o władzę po śmierci kalifa Alego, państwowego i religijnego przywódcy muzułmanów. Z czasem doszło do tego coraz większe zróżnicowanie doktrynalne. 90% wszystkich
muzułmanów na świecie stanowią sunnici. Również w Afganistanie sunnici są w większości, natomiast
szyici stanowią około 1/5 ludności. Szyici stanowią większość w Iranie, Iraku i Azerbejdżanie. Na tereny
dzisiejszego Afganistanu islam wprowadzili Arabowie w VII wieku naszej ery, lecz dopiero kilka wieków
później, za panowania tureckiej dynastii Ghaznawidów, nowa religia zakorzeniła się w prawie całym kraju.
Opracowanie: Marcin Kałuski
66
Święta w Afganistanie
Na zakończenie każdego dnia postu, kabulskie restauracje zapełniają się klientami (głównie mężczyznami), którzy po całym dniu poszczenia spożywają swój pierwszy posiłek. Jest bardzo wesoło,
wszyscy głośno rozmawiają i śmieją się. Obcokrajowcy w Afganistanie, nie są zobowiązani do przestrzegania zasad ramadanu, jednak nie wypada im wtedy ostentacyjnie jeść lub palić papierosów
w miejscach publicznych.
Eid-ul-Fitr – tak jest nazywany w Afganistanie pierwszy dzień miesiąca szawal, następującego po ramadanie. Tego dnia dobrze widziana jest wizyta w meczecie i modlitwa. Każda rodzina płaci tego dnia specjalną
jałmużnę dla biednych (fetrieh). Dawniej była to określona ilość pszenicy, obecnie – jej równowartość w
gotówce. Fetrieh zbiera się w specjalnych miejscach w meczetach, ale można też ofiarować ją bezpośrednio
ubogiej rodzinie. Wysokość fetrieh w 2005 roku wynosiła 50 afgani – równowartość 3 złotych i 70 groszy.
W Afganistanie z tej okazji są 3-4 dni wolne od pracy.
Na święta należy przygotować dom, wysprzątać, zakupić słodycze, nowe ubrania. Jest to czas
podróży po całym kraju. Afgańczycy, mieszkający na co dzień za granicą również przyjeżdżają wtedy
do kraju. Tego dnia w zwyczaju jest składać krótkie wizyty przyjaciołom, znajomym i sąsiadom. Podczas
spotkań rodzinnych ludzie ucztują i bawią się.
Relacja z Kabulu: Piotr Szczepaniak i Mohammad Mehdi Rezai, PAH
67
Draginja Nadaždin
MUZYKA LUDOWA AFGANISTANU
[czas: 45 minut]
3. Zapytaj uczniów jakie mają wyobrażenia o danej melodii: o czym,
ich zdaniem, jest piosenka? Czy im się podoba? Dlaczego?
Czy słyszeli kiedyś podobną muzykę? Jeżeli uczniowie rysowali,
poproś aby pokazali swoje rysunki i powiedzieli co na nich jest.
Zaproponuj aby po zajęciach zrobili wystawę rysunków.
Materiał
Kopie karty pracy nr 10, zdjęcia instrumentów (tabli, rubabu,
armonii), nagrania muzyki afgańskiej lub dostęp do Internetu,
instrument (na przykład: syntezator), mapa świata, karty A4
– 5 minut
Cele
4. Podstawowe informacje dotyczące historii i muzyki Afganistanu:
Zapoznaj uczniów z najważniejszymi informacjami o historii
Afganistanu. Opowiedz o pierwszym projekcie PAH w Afganistanie
– odbudowie jedynej w kraju Szkoły Muzyczno-Plastycznej
w Kabulu. Potem w zależności od stopnia zaawansowania klasy
opowiedz o instrumentach i muzyce ludowej Afganistanu lub
poproś uczniów o samodzielne przeczytanie tekstów źródłowych.
Uczeń po lekcji potrafi:
• wymienić najpopularniejsze instrumenty afgańskie
• określić swój stosunek do muzyki z Afganistanu
• zauważyć różnorodność kulturową
• rozpoznawać melodię Ei Saraban
Główne zagadnienia
– 10 minut
Muzyka i instrumenty ludowe Afganistanu, różnice kulturowe, uniwersalność muzyki
5. Rozdaj uczniom nuty piosenki Ei Saraban. Powiedz o czym jest
piosenka. Jeżeli jest to możliwe zaproponuj aby sami zagrali
melodię lub sam/sama zagraj.
Przebieg zajęć
– 10 minut
Uwaga: Przed zajęciami przygotuj nagranie z muzyką afgańską lub
jeśli jest to możliwe, podczas zajęć skorzystaj ze stron internetowych z muzyką afgańską (na przykład: www.afghanan.net/music)
1.
6. Zapytaj uczniów czy podobała im się melodia Ei Saraban.
Dlaczego? Podziękuj i zaznacz, że ludzie z różnych krajów mają
różne kultury. Świat bez różnic nie byłby taki ciekawy!
Wstęp: Powiedz uczniom, co jest tematem dzisiejszych zajęć.
– 5 minut
Poproś wybranego ucznia, aby odnalazł na mapie świata Polskę,
a następnie pokaż, gdzie leży Afganistan.
– 5 minut
2. Powiedz uczniom, że będziecie słuchać muzyki afgańskiej.
Nie mów nic o prezentowanych melodiach, lecz poproś aby
każdy podczas słuchania starał się wyobrazić:
– czego dotyczy piosenka,
– jak wygląda kraj z którego pochodzi ta melodia
foto. PAH archiwum
– jak wyglądają instrumenty na których melodia jest
wykonywana.
Młodszym dzieciom możesz rozdać kartki aby narysowali
ilustracje do piosenki.
Włącz muzykę i powtórz melodie 2-3 razy.
Tradycyjne instrumenty afgańskie są bogatą ozdabiane.
Na zdjęciu fragment rubabu.
– 10 – 15 minut
68
MUZYKA I INSTRUMENTY LUDOWE AFGANISTANU
O afgańskich instrumentach i muzyce opowiedzieli nam Ghulam
ulam Haidar Azami
Azami, Islamuddin Feroz,
Mohammad Saber Faizi – wykładowcy na Wydziale Muzyki Uniwersytetu w Kabulu. Pan Azami, pan
Feroz i pan Faizi uczą również w odbudowanej przez PAH Szkole Muzyczno-Płastycznej oraz prowadzą
zajęcia muzyczne we wspieranym przez PAH sierocińcu Allahudin (Kabul).
W Afganistanie (dawniej zwanym Arianą) sztuka ludowa, a przede wszystkim muzyka, rozwijała się
w ścisłym związku z kulturą i tradycją grupy etnicznej zamieszkującej dany obszar, a także pod wpływem
kultury państw sąsiednich, głównie Indii, Iranu i krajów Azji Środkowej.
foto. PAH archiwum
foto. PAH archiwum
foto. PAH archiwum
Do najbardziej znanych stylów muzycznych należą: pasztuński, hazarski, tadżycki, uzbecki, turkmeński, beludżyński. W każdym ze stylów dominują inne instrumenty, na przykład w pasztuńskim, beludżyńskim używa się najczęściej takich instrumentów, jak: dhol (perkusyjny, bęben dwustronny), sorna (ma
ok. 40 cm długości i osiem otworów), rebab (smyczkowy), armonia (podobny do akordeonu) i sarinda
(smyczkowy, trzystrunowy), natomiast w hazarskim, uzbeckim i turkmeńskim najbardziej rozpowszechnione są: gydżak (smyczkowy), rubab, tambur (szarpany), dutar (dwustrunowa lutnia o długiej wąskiej
szyjce), sitar (szarpany; gruszkowaty korpus rezonansowy i długa szyjka z progami zrobionymi ze strun
jelitowych), daf (perkusyjny; drewniany bęben pokryty skórą wielbłąda), nai (dęty, podobny do fletu),
czang (strunowy; podobny do harfy), dojra (tamburyn).
foto. PAH archiwum
Bardzo popularnym instrumentem jest rubab. Jest
to instrument szarpany. Posiada trapezoidalny korpus
rezonansowy, którego boki wykonane są z drewna a spód
i wierzch z naciągniętej skóry. Ma długi gryf i najczęściej
trzy struny główne oraz piętnaście pobocznych. Na rubabie
gra się trzymając prawą rękę na rezonatorze, a lewą na
gryfie. W Afganistanie spotykamy rubaby różnej wielkości:
duże, średnie i małe.
Rubab
69
foto. PAH archiwum
foto. PAH archiwum
Kolejnym ważnym instrumentem jest tabla – złożona
z pary drewnianych, glinianych
lub miedzianych kociołków
(większy zwany jest daga,
mniejszy kani); gra się na nich
kiściami dłoni lub palcami.
Membrany obu bębenków
naciąga się rzemieniami. Membranę mniejszego, brzmiącego
o oktawę wyżej, pokrywa się
krążkiem czarnej pasty. Tabla
jest bardzo starym instrumentem, jej początki datuje się na
około 1500 p.n.e., zaś obecny
kształt pochodzi z XIV wieku.
Dziewczęta grające na tabli i armonii
foto. PAH archiwum
Dziewczynka z sierocińca
Allahudin grająca na tabli
foto. PAH archiwum
T a
Tabl
Armonia jest również jednym z powszechnie używanych
instrumentów w afgańskiej muzyce ludowej. Zbudowana jest z deski,
do której przymocowane są miechy. Ruch powietrza wywołany
przez rozciąganie i ściskanie miecha wprowadza w drgania specjalne
języczki i tak powstaje dźwięk. W armonii powietrze płynie w górę.
Armonia pojawiła się w Afganistanie po raz pierwszy w czasach
króla Amanullaha (początek XX wieku). Od tamtego czasu jej rola
w muzyce afgańskiej stale wzrastała, a obecnie stała się niezbędnym
instrumentem na większości koncertów.
Armonia
Opracowała: Olga Mielnikiewicz
70
KARTA PRACY NR 10
PIOSENKA
Oto piosenka Ei Saraban (Przewodnik karawany), popularna nie tylko w Afganistanie, lecz również
w Iranie i Tadżykistanie. Jest to smutna piosenka. Śpiewający zwraca się do przewodnika karawany
(czyli do sarabana) aby zwolnił, bo w karawanie jedzie ukochana śpiewającego i z każdą chwilą się od
niego oddała. Melodia jest bardzo stara, a jej autor jest nieznany.
Ei Saraban
71