Unia Afrykańska - Stosunki międzynarodowe

Unia Afrykańska
środa, 16 marca 2011 14:11
Aby mówić bezpośrednio o Unii Afrykańskiej (UA; African Unity[1]) należy przybliżyć istnienie i
działalność poprzedzającej ją Organizacji Jedności Afrykańskiej (OAU; Organization of African
Unity[2]). Powstała ona w dobie dekolonizacji i wiąże się z dążeniami części afrykańskich
przywódców do pogłębienia integracji celem głębszej realizacji idei panafrykanizmu, głoszącego
jedność kulturową Afryki. Państwa afrykańskie postawiły sobie za zadanie utworzenie
regionalnej instytucji międzynarodowej, która miała zająć się umacnianiem współpracy i
promowaniem wspólnych interesów. Wysiłki dyplomatyczne, podjęte przez tworzącą się na
przełomie lat 50. i 60. ubiegłego stulecia regionalną wspólnotę, doprowadziły 25 maja 1963 roku
do powstania na konferencji niepodległych państw afrykańskich w Addis Abebie (Etiopia)
Organizacji Jedności Afrykańskiej.[3] Zrzeszała ona niemal wszystkie państwa Afryki z
wyjątkiem Maroka. Najważniejszym organem międzyrządowym OJA jest Zgromadzenie Szefów
Państw i Rządów, które zbiera się raz w roku. Określa i koordynuje główne kierunki polityki
organizacji.
Podstawowymi zadaniami nowo powstałej instytucji była likwidacja kolonializmu i rasizmu,
rozwój współpracy między państwami członkowskimi oraz obrona ich suwerenności[4].
Dążeniem wszystkich nowo wyzwolonych państw było osiągnięcie niezależności politycznej i
gospodarczej, wzrost gospodarczy, rozwój społeczny, a także likwidacja obcych baz
wojskowych i przekształcenie Afryki w strefę bezatomową.[5] Miała też podejmować działania
na rzecz eliminowania zagrożeń dla bezpieczeństwa i pokoju w Afryce. Stała się jedną z
organizacji regionalnych działających zgodnie z postanowieniami rozdziału VIII Karty Narodów
Zjednoczonych. OJA jest organizacją uniwersalną, co oznacza, że jej cele i kompetencje
rozciągają się na wszystkie dziedziny życia społecznego. Osiąganiu celów mają służyć
sformułowane w Karcie zasady postępowania państw afrykańskich.
Kształtowanie się wraz z zakończeniem zimnej wojny nowego ładu międzynarodowego
zarówno w skali globalnej, jak i w Afryce, przyniosło nowy impuls do poszukiwań efektywnych
mechanizmów działania na rzecz pokoju i bezpieczeństwa w regionie. Tym samym wśród
liderów państw afrykańskich rosła świadomość konieczności zwiększenia własnej
odpowiedzialności za rozwój sytuacji oraz sprostanie wyzwaniom transformacji
polityczno-ustrojowej, przed jakimi stanęła Afryka. Toczone na początku lat 90. dyskusje
zaowocowały powołaniem na spotkaniu Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów OJA w Kairze
w 1993 roku Mechanizmu Prewencji, Opanowywania i Rozwiązywania Konfliktów.
Podejmowane reformy były odpowiedzią na istniejące zagrożenia, które dawały szansę na
szybki sprawdzian efektywności proponowanych rozwiązań. Dekada lat 90. dostarcza kilku
przykładów podejmowania przez OJA działań pokojowych. Organizacja podjęła decyzję o
ustanowieniu dwóch misji obserwacyjnych w Rwandzie w 1990 i 1991 roku. Mimo obecności
międzynarodowej lokalne konflikty przerodziły się w akty ludobójstwa. Dwie kolejne misje w
Burundi (1993-96) i na Komorach (1997-99) nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Zostały
wycofane po wojskowych zamachach stanu. Sukcesem OJA zakończyła się natomiast mediacja
1/6
Unia Afrykańska
środa, 16 marca 2011 14:11
podjęta w konflikcie pomiędzy Etiopią i Erytreą. Wspierała także rozmowy zmierzające do
zakończenia konfliktu w Demokratycznej Republice Konga.[6]
Mimo podejmowanych prób OJA nie była w stanie wpłynąć na rozwiązanie żadnego z
krwawych konfliktów, trwających w różnych częściach Afryki. Duże różnice i sprzeczności
między poszczególnymi państwami członkowskimi nie pozwoliły im na nawiązanie autentycznie
bliskiej współpracy gospodarczej i politycznej. Na trudności wpłynęła także polityka mocarstw
zachodnich ingerujących w wewnętrzne sprawy państw afrykańskich. Z drugiej strony wynikały
one z różnic ustrojowych państw członkowskich. Działalność OJA poddawano powszechnej
krytyce, zarówno w dziedzinie politycznej jak i gospodarczej. Zyskała przydomek „Klubu
Dyktatorów” ze względu na nieumiejętność zapewnienia obywatelom państw afrykańskich
skutecznej ochrony przed przywódcami ich własnych krajów. Spodziewanych efektów nie
przyniósł też podpisany 3 czerwca 1991 roku w Abudży traktat o utworzeniu Afrykańskiej
Wspólnoty Gospodarczej, który przewidywał pełną integrację ekonomiczną kontynentu (na wzór
Unii Europejskiej). W 2002 roku na konferencji w Durbanie OJA została rozwiązana a w jej
miejsce powołano Unię Afrykańską.
Dalsza ewolucja afrykańskiego mechanizmu kształtowania bezpieczeństwa wiąże się z
transformacją samej organizacji regionalnej. W efekcie podjęto prace nad jej statutem i nadano
nazwę Unii Afrykańskiej. Dokument podpisano na posiedzeniu Zgromadzenia Szefów Państw i
Rządów OJA w Lome 11 lipca 2000 roku. Akt założycielski Unii Afrykańskiej wszedł w życie 26
maja 2001 roku.[7] Po rocznym okresie przejściowym 8 lipca 2002 roku OJA przestała istnieć, a
jej obowiązki przejęła nowa organizacja, w ramach której pierwsze spotkanie na szczeblu
szefów państw i rządów odbyło się 9-11 lipca. Do UA należą 53 kraje, z wyjątkiem Mauretanii i
Maroka. Najważniejsze organy unii to:
- Parlament
Panafrykański - 265 delegatów z 53 krajów;
- Zgromadzenie
UA - władza wykonawcza złożona z głów państw i szefów rządów
krajów
członkowskich;
- Komisja
Afrykańska;
- Afrykański
Trybunał Sprawiedliwości – 11 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie
UA;
- Rada
Wykonawcza – ministrowie mianowani przez rządy krajów członkowskich;
- Stały
Komitet Przedstawicieli;
- Rada
Pokoju i Bezpieczeństwa – utworzona podczas szczytu w Lusace w 2001 roku,
oficjalnie rozpoczęła działalność 25 maja 2004 roku, składa się z 15
przedstawicieli
wybieranych przez Zgromadzenie spośród członków UA.[8]
Do podstawowych kompetencji Rady należy przeciwdziałanie sporom i konfliktom oraz polityce,
2/6
Unia Afrykańska
środa, 16 marca 2011 14:11
która może dążyć do popełniania zbrodni przeciwko ludzkości, a także realizowanie zadań z
zakresu budowania i umacniania pokoju w Afryce. Spośród wielu funkcji, jakie zostały
przydzielone Radzie, na największą uwagę zasługuje fakt, iż ma ona prawo do wysyłania misji
pokojowych, obserwacyjnych oraz określania momentów konfliktów zbrojnych.[9] Wprowadza
sankcje wobec rządów dochodzących do władzy drogą niekonstytucyjną, wspiera i rozwija
partnerstwo UA, ONZ i jej agend oraz innych organizacji międzynarodowych na rzecz pokoju i
bezpieczeństwa oraz prowadzi wspólną politykę obronną Unii. Rada Pokoju i Bezpieczeństwa
stała się w strukturze UA głównym ciałem koordynującym aktywność Unii w sytuacjach
kryzysowych. Część organów była tworzona wzorem Unii Europejskiej.
W art. 3 protokołu o powołaniu RPiB zostały sformułowane jej cele: promowanie pokoju,
bezpieczeństwa i stabilności w Afryce, tworzenie warunków dla zrównoważonego rozwoju,
rozpoznawanie zagrożeń i podejmowanie działań prewencyjnych, rozwiązywanie konfliktów
poprzez operacje pokojowe, zwalczanie międzynarodowego terroryzmu, rozwijanie wspólnej
polityki obronnej Unii, wspieranie procesu demokratyzacji, zasad dobrego rządzenia i państwa
prawa, wspieranie i respektowanie prawa człowieka i międzynarodowego prawa
humanitarnego.
W związku z przyjęciem postanowień o możliwości wysyłania afrykańskich misji oraz
organizowania operacji pokojowych i militarnych przywódcy afrykańscy powołali Afrykańskie
Stałe Siły Zbrojne. Zdecydowano również o powstaniu Wojskowego Komitetu Sztabowego.
Elementem wspierającym działania regionalnego mechanizmu bezpieczeństwa jest także
postanowienie o utworzeniu Kontynentalnego Systemu Wczesnego Ostrzegania, który
współpracuje także z innymi instytucjami rządowymi i pozarządowymi, a także z ONZ.
Najważniejszą dotychczas próbą zastosowania kompetencji Rady była reakcja na wydarzenia w
Darfurze. W obliczu narastającego kryzysu polityczno-militarnego i humanitarnego w tej
prowincji Sudanu przywódcy afrykańscy w dniach 5-8 lipca 2004 roku podjęli decyzję o wysłaniu
do Darfuru Misji Unii Afrykańskiej, której mandat obejmował m.in. ochronę ludności cywilnej
przed atakami bojówek dżandżawidów[10]. Był to pierwszy przykład zorganizowania operacji
pokojowej przez UA.[11]
Unia Afrykańska stoi wobec wielu problemów i wyzwań społecznych, ekonomicznych,
ekologicznych i politycznych, takich jak: walka z epidemiami (malaria, AIDS), konfrontacja z
niedemokratycznym reżimami, mediacje w toczących się konfliktach wewnętrznych,
niedokończona dekolonizacja Sahary Zachodniej, konieczność poprawy warunków życia
milionów ludzi, walka z głodem, analfabetyzmem i wiele innych.[12]
3/6
Unia Afrykańska
środa, 16 marca 2011 14:11
Bibliografia:
1. Akt
Założycielski Unii Afrykańskiej [w:] Prawo w stosunkach międzynarodowych.
Wybór dokumentów
, pod.
red. S. Bielenia,
Warszawa 2004
2. B. Bankowicz, M. Bankowicz, A Dudek, Słownik historii politycznej świata
1901 – 2005
, Kraków 2006
3. E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S.
ki
międzynarodowe w XXI wieku
, Warszawa 2006
Parzymies, J. Simonides, R. Zięba, Stosun
4. Leksykon
współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red.
Krzysztofa Wichary, Wrocław 2000
5. W. Lizak, Bezpieczeństwo
wojnie
2008
Afryki [w:] Bezpieczeństwo
międzynarodowe po zimnej
, pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa
[1] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa
Wichary, Wrocław 2000, s. 269
4/6
Unia Afrykańska
środa, 16 marca 2011 14:11
[2] ibidem.
[3] W. Lizak, Bezpieczeństwo Afryki [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie,
pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa 2008, s.467 - 468
[4] B. Bankowicz, M. Bankowicz, A Dudek, Słownik historii politycznej świata 1901 – 2005,
Kraków 2006, s. 365
[5] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa
Wichary, Wrocław 2000, s.269
[6] W. Lizak, Bezpieczeństwo Afryki [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie,
pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa 2008, s. 469 - 470
[7] Akt Założycielski Unii Afrykańskiej [w:] Prawo w stosunkach międzynarodowych. Wybór
dokumentów
, pod. red. S. Bielenia, Warszawa 2004,
s. 479 - 487
[8] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa
Wichary, Wrocław 2000, s. 270 - 271
[9] E. Haliżak, R. Kuźniar, G. Michałowska, S. Parzymies, J. Simonides, R. Zięba, Stosunki
międzynarodowe w XXI wieku
, Warszawa 2006, s. 796
[10] Zbrojne milicje muzułmańskie, działające w Darfurze, zachodnim Sudanie i we wschodnim
Czadzie
5/6
Unia Afrykańska
środa, 16 marca 2011 14:11
[11] W. Lizak, Bezpieczeństwo Afryki [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie,
pod. red. Ryszarda Zięby, Warszawa 2008, s. 474 - 475
[12] Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, pod. red. Krzysztofa
Wichary, Wrocław 2000, s. 271
6/6