pobierz

Acta Haematologica Polonica 2008, 39, Nr 4, str. 677–686
PRACA POGLĄDOWA – Review Article
DIONIZA MARCINIAK-BIELAK
Bezpieczeństwo leczenia krwią i jej składnikami
Safety of blood transfusion
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Łodzi
Dyrektor: Mgr Krzysztof Włodarczyk
STRESZCZENIE
Praca omawia czynniki wpływające na bezpieczeństwo leczenia krwią i jej składnikami.
SŁOWA KLUCZOWE: Przetaczanie krwi – Bezpieczeństwo
SUMMARY
The paper summarizes the factors affecting blood transfusion safety.
KEY WORDS: Blood transfusion – Safety
Leczenie krwią i jej składnikami jest dzisiaj zabiegiem zdecydowanie bezpieczniejszym niŜ kilkanaście, a nawet kilka lat temu.
Bezpieczeństwo leczenia krwią zaleŜy od bardzo wielu czynników, takich jak: selekcja dawców, czułe i swoiste testy stosowane w serologicznych i molekularnych
metodach wirusologicznych badań u krwiodawców, karencja osocza i krioprecypitatu,
filtracja, napromienianie składników krwi, inaktywacja czynników zakaźnych w składnikach krwi i w produktach krwiopochodnych, współpraca lekarzy odpowiedzialnych
za przetoczenia krwi i jej składników z Regionalnym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa, w szczególności w przypadku niepoŜądanych zdarzeń i/lub odczynów
u biorców krwi oraz ustalania wskazań do przetoczenia.
Zapewnienie biorcom jak najbardziej bezpiecznej krwi stało się moŜliwe dzięki
wprowadzeniu do krwiodawstwa i krwiolecznictwa zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania (Good Manufacturing Practice, GMP).
Selekcja dawców krwi
Pierwszym czynnikiem istotnym w bezpieczeństwie leczenia krwią jest odpowiednia selekcja dawców. Lekarz dokonuje selekcji dawców na podstawie kwestionariusza
dla krwiodawców (który jest częścią wywiadu medycznego) (1, 21), informacji o cho-
678 D. MARCINIAK-BIELAK
robach zakaźnych dla krwiodawców (1), badania lekarskiego (1, 21), wyników badań
laboratoryjnych (badania morfologii krwi, stęŜenia białka całkowitego i składu procentowego białek, aktywności transaminazy alaninowej) (1). Istotnym działaniem lekarzy
kwalifikujących dawcę do oddania krwi, jest dobrze przeprowadzony wywiad epidemiologiczny w oparciu o kwestionariusz dla krwiodawców. Pozwala on na dyskwalifikację dawców z jawnymi objawami infekcji, jak równieŜ dawców z moŜliwym zakaŜeniem bezobjawowym. Nie mogą oddawać krwi m.in. osoby, które: w ciągu 7 dni
poddawane były zabiegom stomatologicznym, w ciągu ostatnich 4 tygodni pozostawały pod opieką lekarza, albo miały gorączkę powyŜej 38oC, w ciągu ostatnich 6 miesięcy miały wykonywaną – gastrofiberoskopię, biopsję, tatuaŜ, akupunkturę, depilację
kosmetyczną, przekłucie uszu lub innych części ciała, duŜy zabieg chirurgiczny.
Problemem słuŜby krwi jest moŜliwość istnienia zakaŜenia bakteryjnego u dawców, albowiem badania przeglądowe wykonywane u nich, dotyczą przede wszystkim
zakaŜeń wirusowych, a jedynym poszukiwanym patogenem bakteryjnym, jest krętek
blady. W celu zabezpieczenia przed zakaŜeniem drobnoustrojami egzogennymi, szczególnie istotna jest ochrona przed przeniesieniem patogenów ze skóry. Skóra jest bogato
skolonizowana florą bakteryjną i waŜna jest prawidłowa dezynfekcja miejsca wkłucia
do Ŝyły. Miejsce wkłucia jest odkaŜane metodą dwustopniową z zastosowaniem środków dezynfekcyjnych, o szerokim spektrum działania. Do odkaŜania skóry stosuje się
preparaty zawierające alkohol izopropylowy oraz chlorheksydynę (2, 21). Ponadto
ochroną przed przeniesieniem patogenów ze skóry jest pre-sampling – usuwanie
pierwszej porcji pobieranej krwi w ilości ok. 20–30 ml.
Istotna z punktu widzenia transfuzjologii jest informacja o chorobach zakaźnych
dla krwiodawców, albowiem pozwala ona na dyswalifikację osób, których zachowanie
naraziłoby na większe niŜ przeciętne ryzyko zakaŜenia. Poza tym ogranicza niebezpieczeństwo pobrania krwi w okresie okienka diagnostycznego, czyli wczesnego okresu zakaŜenia, gdy u dawcy nie są wykrywalne Ŝadne markery diagnostyczne (1, 2).
Czułe i swoiste testy stosowane w metodach wykrywania markerów wirusowych
u krwiodawców
Kolejnym bardzo waŜnym czynnikiem wiodącym do zapewnienia biorcom jak najbardziej bezpiecznej krwi, są czułe i swoiste testy umoŜliwiające wykrycie u kaŜdego
krwiodawcy i kandydata na krwiodawcę: znaczników wirusowego zapalenia wątroby
typu B i C (HBV i HCV), ludzkich wirusów upośledzenia odporności (HIV-1 i HIV-2).
W większości krajów rozwiniętych, równieŜ w Polsce, dawcy krwi są badani w
kierunku markerów wirusowych HBV, HCV i HIV technikami serologicznymi i technikami biologii molekularnej (NAT-Nucleic Acid Tests). Wprowadzenie w Polsce
u dawców badań przeglądowych wykonywanych technikami NAT (technika PCRpolymerase chain reaction lub TMA- transcription mediated amplification) w celu wykrycia HCV RNA (01.01.2002 r.), DNA HBV i RNA HIV (01.01.2005 r.), zwiększyło
w sposób znaczący bezpieczeństwo wirusologiczne przetoczeń. WaŜną zaletą badań
NAT jest moŜliwość wczesnego wykrycia zakaŜenia u dawcy, jeszcze przed pojawie-
Bezpieczeństwo leczenia krwią i jej składnikami
679
niem się serologicznych markerów zakaŜenia (antygenu lub przeciwciał). Zastosowanie
czułych testów serologicznych i NAT pozwoliło na skrócenie „okienka serologicznego”.
Badacze amerykańscy uwaŜają, Ŝe zastosowanie czułych testów serologicznych wykrywających HBsAg pozwoli na skrócenie okienka serologicznego o 2–9 dni, zastosowanie
badań NAT pulowanego osocza o 9–11 dni, a pojedynczych donacji o 25–36 dni (5).
Czułe testy NAT pozwalają wykryć RNA HCV średnio 13 dni od zakaŜenia, RNA HIV
średnio 11 dni od zakaŜenia (2). Badacze angielscy i niemieccy podają, Ŝe RNA HCV
moŜna wykryć od 6 dnia po zakaŜeniu, RNA HIV od 11 dnia, DNA HBV od 34 dnia (6).
Mimo wprowadzenia wirusologicznych badań przeglądowych technikami serologicznymi i molekularnymi, dzięki którym bezpieczeństwo przetoczeń jest bardzo wysokie, nadal istnieje ryzyko przeniesienia zakaŜenia HCV, HBV, HIV przez krew (Tabela 1).
Tabela 1. Ryzyko przeniesienia zakaŜenia HCV, HBV, HIV przez krew przy róŜnych metodach badań
przeglądowych dawców
Table 1. Risk of HCV, HBV, HIV infection by blond, with various methods of screening tests of the
donors
Metody badania dawców
Metody serologiczne
NAT-minipule
NAT-pojedyncze donacje
HIV
1:1.3 mln
1:1.9 mln
1:13 mln
HCV
1:200 tys.
1:1.6 mln
1:2.3 mln
HBV
1:180 tys.
1:210 tys.
1:410 tys.
Dane wg Stramer, Transfusion Medicine, 2002,12, 243.
Wirus
Z punktu widzenia transfuzjologii konieczne jest ciągłe udoskonalanie czułości
i swoistości testów diagnostycznych, zarówno serologicznych jak i molekularnych, aby
nie doszło do nie wykrycia u dawców groźnych dla biorców zakaŜeń.
Obecnie w polskiej słuŜbie krwi stosowane są, w serologicznych metodach wirusologicznych badań przeglądowych, testy oparte o metodę immunochemiczną z uŜyciem
mikrocząsteczek i znacznika chemiluminescencyjnego (Tabela 2).
Tabela 2. Dane z instrukcji producenta testów – Abbott Diagnostics Division
Table 2. Data form the instructions of the test producer – Abbott Diagnostics Division
Nazwa testu
Architekt anty-HCV
Architekt HBsAg
Architekt HIV Ag/Ab
Czułość
99,89%
99,94%
100%
Swoistość
99,71%
99,94%
99,89%
W molekularnych metodach wirusologicznych badań przeglądowych w polskiej
słuŜbie krwi stosuje się test Procleix Ultrio (badania pojedynczych donacji) z zastosowaniem metody TMA-amplifikacji kwasów nukleinowych z mediacją transkrypcji
(Tabela 3) lub test cobas TaqScreen MPX (badania minipul) z zastosowaniem metody
PCR-amplifikacji kwasów nukleinowych (Tabela 4).
680 D. MARCINIAK-BIELAK
Tabela 3. Dane z instrukcji producenta testów – firma Gen Probe we współpracy z firmą Chiron
Table 3. Data form the instructions of the tests producer – Gen Probe in collaboration with Chiron
Company
Badany marker
Czułość testu Procleix Ultrio
Czułość testu selekcyjnego
HIV-1
HCV
99,06%
97,82%
98,35%
98,30%
HBV
Ogólna czułość diagnostyczna
97,93%
98,27%
96,09%
96,09%
Badany marker
HIV-1
HCV
Ogólna swoistość po pierwszym
badaniu testu Procleix Ultrio
99,76%
HBV
Swoistość testu selekcyjnego
99,86%
99,46%
99,73%
Tabela 4. Dane z instrukcji producenta testów – firma Roche Diagnostics
Table 4. Data from the instructions of the tests producer – Roche Diagnostics Company
Badany marker
HIV-1 grupa M
HIV-1 grupa 0
Czułość testu cobas TaqScreen
MPX-minipule
99,64%
Czułość testu cobas TaqScreen
MPX-pojedyncze donacje
99,98%
HIV-2
HCV
HBV
NaleŜy mieć świadomość, Ŝe swoistość wynosząca np. 99,8% oznacza, Ŝe po wykonaniu badań 1000 osób niezakaŜonych, uzyskamy 2 wyniki fałszywie dodatnie.
Karencja osocza i krioprecypitatu
W połowie lat dziewięćdziesiątych wprowadzono karencję osocza i krioprecypitatu
w celu zmniejszenia moŜliwości przeniesienia zakaŜeń wirusowych przez ich przetoczenie. Zalecano, aby do uŜytku klinicznego były przeznaczone jednostki poddane
uprzednio co najmniej 2-miesięcznej karencji (3). W końcu lat dziewięćdziesiątych
wprowadzono karencjonowanie składników krwi przez co najmniej 16 tygodni (4).
Karencjonowanie polega na przechowywaniu składnika krwi, przez co najmniej 16
tygodni i sprawdzeniu po tym czasie wyników oznaczeń markerów wirusów u dawcy,
z którego krwi uzyskano dany składnik. Celem karencji jest eliminacja tzw. „okienka
serologicznego” u dawcy, czyli wczesnego okresu zakaŜenia, w którym pomimo obecności czynników patogennych jeszcze się ich nie wykrywa stosowanymi metodami (1).
Bezpieczeństwo leczenia krwią i jej składnikami
681
Filtracja składników krwi
Filtracja jest metodą pozwalającą na usunięcie większości leukocytów i krwinek
płytkowych z krwi pełnej (KPK) oraz koncentratu krwinek czerwonych (KKCz) lub
selektywną eliminację leukocytów z koncentratów krwinek płytkowych (KKP). W wyniku filtracji otrzymujemy ubogoleukocytarne składniki krwi o zawartości krwinek
białych poniŜej 1×106/jednostkę KPK, KKCz, KKP (1). Obecnie moŜliwość otrzymania ubogoleukocytarnych składników krwi dają filtry czwartej generacji o średnicy
porów od 1 do 2 µm. Filtry zbudowane są z włókien poliestrowych i poliuretanowych,
które usuwają leukocyty na zasadzie adsorpcji i/lub adhezji (1, 2, 8).
Ubogoleukocytarne składniki krwi zmniejszają ryzyko alloimmunizacji antygenami HLA i związanych z tym powikłań: niehemolitycznych odczynów gorączkowych
i oporności na transfuzje krwinek płytkowych. Ponadto ubogoleukocytarne składniki
krwi ograniczają moŜliwość poprzetoczeniowego zakaŜenia CMV, HTLV I/II, HHV-6,
albowiem filtracja prowadzi do usunięcia ww. wirusów wykrywanych głównie w leukocytach (1, 2, 10).
ZuboŜenie w leukocyty nie zapobiega całkowicie wytwarzaniu przeciwciał HLA,
zwłaszcza u osób uprzednio naraŜonych na alloimmunizację (przetaczanie krwi i/lub
ciąŜa), ale moŜe zmniejszyć procent immunizacji z ok. 30% u chorych, którzy otrzymują krew nie zuboŜoną w leukocyty, do ok. 6% u chorych, którzy otrzymują składniki po leukodeplecji (9, 11). NaleŜy pamiętać, Ŝe wraz z liczbą przetaczań rośnie ryzyko
immunizacji. Dotyczy to zwłaszcza KKP, albowiem płytki posiadają na swojej powierzchni antygeny HLA klasy I i mogą stymulować odpowiedź wtórną, prowadzącą
do tworzenia przeciwciał limfocytotoksycznych, zwłaszcza u osób poprzednio naraŜonych na alloimmunizację antygenami HLA klasy II występującymi na leukocytach
(9, 10).
W 2001 roku zespół ekspertów amerykańskich sprzeciwił się powszechnej filtracji
i opracował zalecenia dotyczące klinicznych wskazań do filtrowania krwi (7). W chwili obecnej w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz 11 krajach europejskich (Austria,
Szwajcaria, Niemcy, Finlandia, Francja, Wielka Brytania, Islandia, Luksemburg, Holandia, Norwegia, Portugalia) wprowadzono powszechną leukoredukcję. W pozostałych krajach Europy stosuje się leukoredukcję w ograniczonym zakresie, głównie ze
względu na wysokie koszty filtracji i brak jednoznacznych dowodów na zmniejszenie
ilości powikłań potransfuzyjnych, związanych z obecnością leukocytów w składnikach
krwi (2). Według zaleceń polskich ubogoleukocytarne składniki krwi są wskazane:
w leczeniu chorych, u których stwierdzono przeciwciała anty-HLA, u wielokrotnych
biorców (zwłaszcza KKP), do transfuzji dopłodowych i u noworodków oraz w celu
zabezpieczenia przed potransfuzyjnym zakaŜeniem CMV (1).
W piśmiennictwie moŜna znaleźć wiele prac dotyczących immunizacji u wielokrotnych biorców krwi. Częstość wykrywania przeciwciał jest róŜna. Przeciwciała
HLA są wykrywane u 15–40%, a swoiste płytkowe u 2–25%. Rozpiętość ta jest uwarunkowana doborem chorych i róŜnymi metodami stosowanymi do wykrywania przeciwciał. PowyŜsze doniesienia powinni wziąć pod uwagę klinicyści i m.in. u wielokrotnych biorców (szczególnie KKP) przetaczać filtrowane składniki krwi.
682 D. MARCINIAK-BIELAK
Napromienianie składników krwi
Napromienianie komórkowych składników krwi zapobiega, u pacjentów z grup ryzyka, potransfuzyjnej chorobie przeszczep przeciw biorcy (TA-GvHD), w mechanizmie której dochodzi do proliferacji cytotoksycznych limfocytów T dawcy (1, 17, 18,
19). ChociaŜ TA-GvHD jest rzadkim powikłaniem transfuzji, zwykle kończy się
śmiercią chorego w ciągu 3 tygodni od chwili wystąpienia objawów (1, 17, 19). Śmiertelność w przebiegu TA-GvHD przewyŜsza 90% (20), a przebieg choroby jest piorunujący (17). Z tego względu, bardzo waŜnym działaniem jest zapobieganie wystąpieniu
tej choroby i poddawanie napromieniowaniu składników komórkowych krwi.
W Polsce zaleca się poddawać składniki komórkowe krwi działaniu promieniowania γ lub X w dawce 25–50 Gy. Procedura napromieniowania jest tak poprowadzona,
Ŝe kaŜda część składnika krwi otrzymuje dawkę promieniowania nie mniejszą niŜ
25Gy i nie większą niŜ 50 Gy. Urządzeniami do napromieniowania są radiatory, wyposaŜone w źródło promieniowania, które stanowi izotop 137Cs (cez) lub 60Co (kobalt),
albo przeznaczone specjalnie do tego celu aparaty emitujące promieniowanie rentgenowskie (1). W USA zaleca się średnią dawkę centralną 25 Gy, a minimalna dawka
promieniowania nie moŜe być mniejsza niŜ 15 Gy w jakimkolwiek miejscu pojemnika
zawierającego składnik krwi (12, 19). Natomiast Rada Europy rekomenduje maksymalną dawkę napromieniowania nie większą niŜ 50 Gy (15, 19).
W polskich procedurach ustalono, Ŝe ze względu na fakt, iŜ napromieniowane komórkowe składniki krwi skutecznie zapobiegają wystąpieniu TA-GvHD, zalecono
stosowanie ich: u pacjentów z wrodzonym/nabytym komórkowym niedoborem odporności, u noworodków o małej wadze urodzeniowej oraz noworodków, które otrzymywały transfuzje wewnątrzmaciczne, u pacjentów otrzymujących leki immunosupresyjne, u pacjentów otrzymujących transfuzje od osób spokrewnionych z dawcą (I i II
stopnia), u pacjentów wymagających transfuzji KKP zgodnych w układzie HLA lub
transfuzji koncentratów granulocytarnych, w transfuzjach wewnątrzmacicznych oraz
transfuzjach wymiennych u noworodków (1, 19).
W tabeli 5 zamieszczono wskazania do napromieniania komórkowych składników
krwi w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz Japonii. Sądzę, Ŝe przedstawione wskazania do napromieniania składników krwi pozwolą, szczególnie klinicystom, ustalić własne wskazania umoŜliwiające zapobieganie TA-GvHD.
Bezpieczeństwo leczenia krwią i jej składnikami
683
Tabela 5. Zalecenia do napromieniowania składników krwi w USA (12, 13), W. Brytanii (14, 15) i Japonii (16)
Table 5. Recommendations for radiation of blond components in thre USA (12, 13), Great Britain (14, 15)
and Japan (16)
USA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Transfuzje od osób spokrewnionych
Transfuzje składników zgodnych w HLA
Transfuzje wewnątrzmaciczne
Transfuzje
wymienne
u
noworodków
Wrodzony niedobór immunologiczny T-komórkowy
Allogeniczne
przeszczepy
BMT lub PBSC
Autologiczne
przeszczepy
BMT lub PBSC
Pacjenci z chorobą Hodgkina
Pacjenci leczeni fludarabiną
lub analogami puryn
W. Brytania
1.
Transfuzje od osób spokrewnionych
2. Transfuzje składników zgodnych w HLA
3. Transfuzje wewnątrzmaciczne
4. Transfuzje wymienne u noworodków
5. Wrodzony niedobór immunologiczny T-komórkowy
6. Allogeniczne przeszczepy BMT
lub PBSC
7. Autologiczne przeszczepy BMT
lub PBSC co najmniej 3 m-ce
po transplantacji
8. Pacjenci z chorobą Hodgkina
9. Pacjenci leczeni fludarabiną lub
analogami puryn
10. Pacjenci otrzymujący koncentraty granulocytarne
Japonia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Transfuzje od osób spokrewnionych
Transfuzje składników zgodnych w HLA
Transfuzje wewnątrzmaciczne
Transfuzje wymienne u noworodków
Wrodzony niedobór immunologiczny T-komórkowy
Allogeniczne przeszczepy
BMT lub PBSC
Autologiczne przeszczepy
BMT lub PBSC
KKCz ≤3 dni
Pacjenci wysokiego ryzyka
otrzymujący KKCz ,MKKCz i
FFP
Pacjenci poddawani zabiegom
kardiochirurgicznym
Pacjenci onkologiczni poddawani zabiegom operacyjnym
Biorcy po przeszczepach
narządów z obniŜoną odpornością
Pacjenci ≥65 r.Ŝ.
Pacjenci z masywną utratą
krwi po cięŜkich urazach
RozwaŜać napromieniowanie
składników krwi w leczeniu
chorych z chłoniakami, białaczkami, ziarnicą złośliwą i litymi guzami narzadów po wysokodawkowej chemioterapii
czy radioterapii
Inaktywacja czynników zakaźnych w składnikach krwi i produktach krwiopochodnych
śadna z metod inaktywacji patogenów (wirusów, bakterii, pierwotniaków)
w składnikach krwi nie jest uniwersalna, albowiem posiada wady i zalety (20). Niewątpliwie inaktywacja korzystnie wpływa na bezpieczeństwo mikrobiologiczne, ale powoduje nieznaczne zmiany funkcjonalne i metaboliczne składników krwi. Wszystkie produkty krwiopochodne (albumina, immunoglobuliny, koncentraty czynników krzepnięcia)
poddawane są róŜnym procedurom inaktywacji. Wynika to z faktu, Ŝe osocze do frakcjonowania pochodzi od wielu dawców i obarczone jest większym ryzykiem przeniesienia czynników zakaźnych niŜ osocze przeznaczone do uŜytku klinicznego (2).
Metodami stosowanymi w celu ograniczenia ryzyka przeniesienia czynników zakaźnych przez produkty krwiopochodne są: metody inaktywacji (metoda
684 D. MARCINIAK-BIELAK
solvent/detergent, ogrzewanie, metoda z zastosowaniem beta-propiolaktonu z promieniowaniem UV, metoda z zastosowaniem kwasu kaprylowego) oraz metody rozdziału
(frakcjonowanie, metoda Cohna, metody chromatograficzne, dodanie przeciwciał neutralizujących, filtracja-ultrafiltracja, nanofiltracja) (2, 20).
Metoda solvent-detergent (S/D) przeznaczona jest do inaktywacji wirusów otoczkowych takich jak: HCV, HIV, HTLV, EBV, CMV. Stosuje się ją przy wytwarzaniu
koncentratów czynników krzepnięcia, immunoglobulin.
Metoda ogrzewania-pasteryzacji roztworów stosowana jest przy wytwarzaniu albumin i domięśniowych immunoglobulin. Metoda jest skuteczna zarówno dla wirusów
otoczkowych jak i bezotoczkowych.
Metoda nanofiltracji jest skuteczna w przypadku wirusów bezotoczkowych, takich
jak parvowirus B19, HAV. Obecnie nanofiltrację stosuje się jako drugą metodę przy
większości obecnie produkowanych czynników krzepnięcia i immunoglobulin, które
poddawane są pasteryzacji, ogrzewaniu lub metodzie S/D. Metoda nanofiltacji zwiększa bezpieczeństwo produktów krwiopochodnych.
Metodom inaktywacji czynników zakaźnych są poddawane równieŜ składniki krwi
(Tabela 6). W Belgii, Norwegii, Austrii, Francji, Holandii, Niemczech do uŜytku klinicznego powszechnie stosuje się osocze inaktywowane metodą S/D lub błękitem metylenowym (2, 20). Do uŜytku klinicznego dopuszczone są takŜe metody inaktywacji
patogenów w KKP (ryboflawina, psoralen).
Tabela 6. Metody inaktywacji czynników zakaźnych w labilnych składnikach krwi
Table 6. Methods of infections agents inactivation in labile blond components
Procedura
Solvent/Detergent
KKCz
–
KKP
–
FFP
+
Błękit metylenowy
Psoralen (S-59)
Ryboflawina
Inaktyna
S-303
–
–
–
+*
+*
–
+
+
–
–
+
+
+
+
–
*– w badaniach klinicznych
Czuwanie nad bezpieczeństwem krwi
Czuwanie nad bezpieczeństwem krwi (ang. haemovigilance) oznacza zestaw ustalonych procedur kontrolnych, stosowanych w przypadku: powaŜnych niepoŜądanych
zdarzeń, cięŜkich odczynów u dawców i biorców oraz kontroli epidemiologicznej
dawców.
NiepoŜądane zdarzenia, to wszystkie przypadki związane z pobieraniem, badaniem, preparatyką, przechowywaniem i wydawaniem krwi i jej składników, które mogłyby doprowadzić do śmierci, stanowić zagroŜenie dla Ŝycia, spowodować uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta/dawcy. Przykładami niepoŜądanych zdarzeń
Bezpieczeństwo leczenia krwią i jej składnikami
685
mogą być: niewykrycie czynnika zakaźnego, błąd w oznaczeniu grupy krwi w układzie
AB0, błąd w etykiecie składnika krwi lub pobranej próbki krwi.
CięŜkie odczyny poprzetoczeniowe u biorców to: ostry odczyn hemolityczny, posocznica w następstwie zakaŜenia bakteryjnego, opóźniony odczyn hemolityczny,
TRALI, wstrząs anafilaktyczny, poprzetoczeniowa choroba przeszczep przeciw biorcy,
poprzetoczeniowe zakaŜenie wirusowe, przeciąŜenie krąŜenia. CięŜkie odczyny u dawców to: omdlenie z urazem, niewydolność sercowo-naczyniowa, uszkodzenie nerwu
tętnicy lub zakaŜenie w miejscu wkłucia.
Podstawowym zadaniem Centrów Krwiodawstwa w zakresie czuwania nad bezpieczeństwem krwi, jest zapewnienie moŜliwości identyfikacji składników krwi. MoŜliwość identyfikacji składników krwi, oznacza moŜliwość odtworzenia drogi kaŜdej
jednostki krwi lub jej składnika od dawcy do miejsca przeznaczenia i odwrotnie, od
miejsca przeznaczenia do dawcy, niezaleŜnie od tego, czy jest nim biorca, wytwórca
produktów leczniczych, czy zakład utylizacji. Prawidłowo prowadzona dokumentacja
umoŜliwia zidentyfikowanie dawcy, pobranej od niego krwi, sporządzonych z jego
krwi składników oraz biorcy. Istotna jest identyfikacja biorców krwi i jej składników,
które mogły być zakaŜone wirusami HBV, HCV, HIV. Nosi ona nazwę spojrzenia
wstecz (ang. Look back).
W czuwanie nad bezpieczeństwem krwi istotna jest ścisła współpraca Centrum
Krwiodawstwa ze szpitalem. Szpital powinien informować Centrum Krwiodawstwa
o niepoŜądanych zdarzeniach i odczynach u biorców krwi. Natomiast Centrum Krwiodawstwa powinno zgłaszane niepoŜądane zdarzenia i odczyny: rejestrować, analizować
i podejmować działania naprawcze (21).
PODSUMOWANIE
Rolą transfuzjologów jest zapewnienie bezpieczeństwa leczenia krwią. Procedury
dotyczące badania, pobierania, preparatyki, przechowywania krwi i jej składników
muszą być stale uaktualniane i podąŜać za postępem wiedzy.
Szczególne miejsce w procesie bezpiecznego leczenia krwią, zajmuje ścisła współpraca transfuzjologów z klinicystami.
Podziękowania
Serdecznie dziękuję Panu Prof. dr n med. P.M. Radziwonowi za cenne uwagi dotyczące pracy.
PIŚMIENNICTWO
1. Łętowska M. Medyczne zasady pobierania krwi, oddzielania jej składników i wydawania, obowiązujące w jednostkach organizacyjnych publicznej słuŜby krwi. Instytut Hematologii i Transfuzjologii.
Warszawa 2006; wersja 1.
2. Brojer E. Czynniki zakaźne przenoszone przez krew. OINPHARMA. Warszawa 2008; 28-32,
107, 174-17., 214-215, 224-238.
686 D. MARCINIAK-BIELAK
3. Sabliński J, Łętowska M. Krwiodawstwo. Zbiór przepisów dla placówek słuŜby
krwi. Min. Zdrowia i Op. Społ., IHiT. Warszawa 1996; 111: 114.
4. Sabliński J, Łętowska M. Krwiodawstwo i krwiolecznictwo. Zbiór przepisów. Min. Zdrowia i
Op. Społ., IHiT. Warszawa 2000; 137: 140.
5. Biswars R, Tabor E, Hsia CC, Wright DJ, Laycock ME, Fiebig EW, Peddadda L, Smith R,
Schreiber GB, Epstein JS, Nemo GJ, Busch MP. Comparative sensitivity of HBV NATs and HBsAg
assays for detection of acute HBV infection. Transfusion 2003; 43: 788-798.
6. Grant PR, Sims CM. Automated screening of blood donations for hepatitis C virus RNA using
the Qiagen BioRobot 9604 and the Roche Cobas HCV amplicor assay. Vox Sang 2002; 82: 169-176.
7. Sprawozdanie z konferencji ekspertów ds transfuzjologii. Universal WBC reduction. Transfusion 2001; 41: 1306-1319.
8. Masse M. Universal leukoreduction of cellular and plasma components: process control and performance of the leukoreduction process. Transf. Clin. Biol. 2000; 8: 297-302.
9. śupańska B. Zasady przetaczania krwi u chorych poddawanych transplantacji szpiku lub komórek hemopoetycznych. Acta Haematologica Polonica 1999; 30 (1): 76-82.
10. John P. Miller, MD, PhD, i James P. AuBuchon, MD. Transfusion Therapy: Clinical Principles
and Practice. Mintz P.D. AABB Press Bethesda, Maryland; 1999: 345-364.
11. Maślanka K, Apel D, Ceglarek B, Uhrynowska M, Dzieciątkowska A, śupańska B. Skuteczność
przetoczeń koncentratów krwinek płytkowych u chorych immunizowanych. Acta Haematologica Polonica
2002; 33 (1): 75-81.
12. AABB: Standards for Blond Banks and Trasfusion Services, 24th edn. Bethesda, MD,AABB
2006.
13. Brecher M. Technical Manual: AABB, 15th edn. Bethesda, MD, American Association of Blood
Banks 2005.
14. Schroeder T. Transfusion-associated graft-versus-host disease. Br J Haematol 2002; 117: 275287.
15. The stationery Office: Guidelines for the blood transfusion services in the UK, 7th edn. London,
the Stationery Office 2005.
16. Asai T, Inaba S, Ohto H, Osada K, Suzuki G, Takahashi K, Tadokoro K, Minami M. Guidelines
for irradiation of blond components to prezent post-transfusion graft-vs.-host disease in Japan. Transfus
Med 200; 10: 315-320.
17. Dwyre D.M. Et Holland P.U. Transfusion associated graft-versus-host disease. Vox Sang 2008;
95 (2): 85-93.
18. Foster PR. Removal of TSE agents from blood products. Vox Sang 2004; 87 (2): 7-10.
19. Gorlin Jed B, MD, Mintz Paul D, MD. Transfusion-Associated Graft-vs-Host Disease- TAGVHD.Transfusion Therapy: Clinical Principies and Practice. Mintz P.D. AABB press Bethesda, Maryland; 1999: 377-396.
20. Lachert E. Współczesne poglądy na metody inaktywacji składników krwi. Acta Haematologica
Polonica 2007; 38 (2): 59-61.
21. Łętowska M. Medyczne zasady pobierania krwi, oddzielania jej składników i wydawania, obowiązujące w jednostkach organizacyjnych publicznej słuŜby krwi. Instytut Hematologii i Transfuzjologii.
Warszawa 2008; wersja 2.
Praca wpłynęła do Redakcji 28.08.2008 r. i została zakwalifikowana do druku 3.09.2008 r.
Adres Autora:
Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa
ul. Franciszkańska 17/25
91-433 Łódź