pobierz

Acta Haematologica Polonica 2009, 40, Nr 4, str. 867–876
PRACA ORYGINALNA – Original Article
BEATA PIĄTKOWSKA-JAKUBAS, PATRYCJA MENSAH-GLANOWSKA, DOROTA
HAWRYLECKA, AGNIESZKA BALANA-NOWAK, EDYTA ZDZIŁOWSKA, ZBIGNIEW WALTER, ALEKSANDER B. SKOTNICKI
Odbudowa immunologiczna po autologicznym przeszczepieniu komórek hematopoetycznych
Immune reconstitution after autologous hematopoietic cell transplantation
Z Katedry i Kliniki Hematologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie
Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. med. Aleksander B. Skotnicki
STRESZCZENIE
Wysokodawkowana terapia (high dose chemotherapy, HDT) wspomagana przeszczepieniem autologicznych macierzystych komórek hematopoetycznych (autologous hematopoietic stem cell
transplantation, autoHSCT) jest uznaną metodą leczenia wielu schorzeń nowotworowych układu
krwiotwórczego.
Celem badania było porównanie odbudowy immunologicznej w grupie pacjentów z ostrymi białaczkami oraz w grupie chorych z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi w okresie
pierwszych 6 miesięcy po HDT+autoHSCT. Przeprowadzono równieŜ próbę oceny wpływu intensywności leczenia poprzedzającego przeszczepienie oraz wyboru źródła komórek hematopoetycznych (szpik vs krew obwodowa) na odbudowę immunologiczną. Do badania włączono 143
pacjentów, u których przeprowadzono autoHCT w Klinice Hematologii UJ CM w Krakowie w
okresie od marca 1998 r. do sierpnia 2003 r. Analiza subpopulacji limfocytów krwi obwodowej
w ciągu pierwszych sześciu miesięcy po HDT+autoHSCT nie wykazała istotnych róŜnic pomiędzy badanymi grupami. Stwierdzono, Ŝe zwiększenie liczby cykli chemioterapii u chorych na
ostre białaczki korelowało z wyŜszą liczbą limfocytów CD3+ w +90 dobie po przeszczepieniu.
W grupie pacjentów z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi wydłuŜenie całkowitego czasu leczenia przed przeszczepieniem wiązało się z opóźnieniem regeneracji subpopulacji
limfocytów CD3+/CD4+ i przewagą subpopulacji CD3+/CD8+ oraz obniŜeniem liczby komórek NK (natural killer cells) w 6 miesięcy po przeszczepieniu. W grupie chorych na ostre białaczki stwierdzono szybszą regenerację limfocytów T w przypadku, kiedy komórki macierzyste
do przeszczepienia pobierano z krwi obwodowej.
SŁOWA KLUCZOWE: Subpopulacje limfocytów – Komórki NK – Przeszczepienie autologicznych komórek hematopoeycznych
SUMMARY
High-dose therapy supported by autologous haematopoietic stem cell transplantation
(HDT+autoHSCT) is currently well known method of the treatment of patients with haematopoietic malignancies. The aims of retrospective study were to compare immune reconstitution based
on lymphocyte subpopulations in peripheral blood in first 6 months after autoHSCT in patient
868 B. PIĄTKOWSKA-JAKUBAS i wsp.
with acute leukaemia and in patient with lymphoproliferative disorders. The influence of the
chemotherapy intensivity before HDT+autoHSCT and the stem cell source choice on the lymphocyte reconstitution were also analysed.
143 patients transplanted between March 1998 and August 2003 in Haematology Department of
UJ CM Krakow were included in the study. Based on comparable analysis of lymphocyte subpopulations, there were no significant differences between two study groups. In acute leukaemia
patients more chemotherapy courses in pretransplant treatment were associated with higher number of CD3+ lymphocyte population 3 months after HDT. In chronic lymphoproliferative diseases group, longer period of the treatment before HDT correlated with the number of CD3+ and
adversely correlated with the number of CD4+ cells and NK cells 6 months after transplant. In
acute leukemia patients improved immune reconstitution in T cell after autotransplantation of
peripheral blood stem cells instead of bone marrow was observed.
KEY WORDS: Lymphocyte subpopulations – NK cells – Autologous hematopoietic cell transplantation
WSTĘP
Odbudowa układu immunologicznego po wysokodozowanej lub mieloablacyjnej
chemioterapii wspartej autologicznym przeszczepieniem komórek hematopoetycznych
jest wieloetapowym procesem na który składają się: regeneracja limfocytów B, rekonstytucja limfocytów T grasiczo-zaleŜnych i grasiczo-niezaleŜnych, komórek wykonawczych (limfocytów T cytotoksycznych i komórek NK), oraz efektywna prezentacja
antygenów, umoŜliwiająca przywrócenie
repertuaru odpowiedzi immunologicznej
[1].
Szybkość regeneracji układu immunologicznego zaleŜy między innymi od rodzaju
przeszczepienia (autologiczny, syngeniczny, alogeniczny), występowania infekcji w
okresie potransplantacyjnym oraz stopnia uośledzenia funkcji grasicy (zaleŜnie od
wieku pacjenta, uszkodzenia chemio/radioterapią). W przypadku przeszczepienia
allogenicznego wpływ na sprawność rekonstytucji układu immunologicznego mają
równieŜ stopień zgodności w układzie HLA pomiędzy dawcą i biorcą, stosowanie leków immunosupresyjnych, w tym profilaktyczne podawanie globuliny antytymocytarnej (ATG), wystąpienie ostrej lub przewlekłej choroby przeszczep przeciw biorcy
(graft versus host disease, GVHD) [2].
Poszczególne populacje limfocytów pojawiają się w róŜnym okresie po transplantacji. W okresie pierwszych trzech miesięcy liczba krąŜących dojrzałych komórek B
CD19+/CD20+ jest obniŜona a następnie wzrasta, aŜ do osiągnięcia plateau w okresie
6–9 miesięcy po przeszczepieniu. W pierwszym roku po transplantacji wyraźnie wzrasta liczba prekursorów komórek B o fenotypie CD23+/CD38+, które w warunkach
fizjologicznych stanowią jedynie niewielki ułamek populacji limfocytów B u dorosłych. RearanŜacja genów kodujących syntezę immunoglobulin, następująca w okresie
po transplantacji, zapewnia poliklonalność limfocytów B, stwierdza się jednakŜe
mniej mutacji somatycznych zrearanŜowanych genów immunoglobulin, co prowadzi
do upośledzenia syntezy przeciwciał o wysokim powinowactwie do antygenu [3].
Wytwarzanie przeciwciał klasy IgM w odpowiedzi na stymulację antygenową powraca
Odbudowa immunologiczna
869
do normy w czasie od 3 do 6 miesięcy po przeszczepieniu, natomiast przeciwciał klasy IgG w okresie od 12–24 miesięcy po transplantacji. WiąŜe się to prawdopodobnie z
zaburzeniem współdziałania między limfocytami B i T w procesie zmiany klasy syntetyzowanych przeciwciał („isotype switching”). Ponadto synteza immunoglobulin IgG i
IgM ma charakter oligoklonalny co powowoduje brak odpowiedzi na niektóre antygeny zwłaszcza o strukturze polisacharydowej [4, 5, 6].
W pierwszym miesiącu po przeszczepieniu obserwuje się zmniejszenie liczby limfocytów T we wszystkich subpopulacjach. W okresie następnych 2–3 miesięcy wzrasta
liczba komórek CD3+ i CD8+, natomiast liczba komórek CD4+ pozostaje obniŜona
przez okres roku lub dłuŜej, co powoduje utrzymywanie się odwróconego stosunku
limfocytów CD4/CD8 przez okres 6–9 miesięcy po transplantacji [1, 7].
U większości pacjentów we wczesnym okresie po transplantacji komórek hematopoetycznych stwierdza się przewagę limfocytów T posiadających receptor γδ. UwaŜa
się, Ŝe podobnie jak komórki NK, limfocyty γδ częściowo kompensują niedobór swoistej odporności komórkowej we wczesnym okresie po przeszczepieniu. Tempo regeneracji limfocytów T zaleŜy równieŜ od źródła przeszczepionych komórek macierzystych. Materiał przeszczepowy uzyskany z krwi obwodowej zawiera większą w porównaniu do szpiku kostnego (o 1,0 do 1,5 log) liczbę limfocytów T odpowiedzialnych za
odporność krótkoterminową [8, 9, 10, 11, 12].
Populacja komórek NK (natural killers) ulega ilościowej i jakościowej regeneracji
juŜ w okresie pierwszego miesiąca po przeszczepieniu. Dojrzewanie komórek NK jest
procesem niezaleŜnym od grasicy. Komórki NK w pierwszym okresie po transplantacji
stanowią istotną linię obrony przeciwinfekcyjnej oraz odpowiadają za nadzór immunologiczny w stosunku do rezydualnych komórek nowotworowych [13].
Większość analiz oceniających wpływ róŜnych czynników na szybkość odbudowy
hematologicznej po przeszczepieniu autologicznych komórek hematopoetcznych przeprowadzono u pacjentów z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnym (chłoniakami nieziarniczymi, chorobą Hodgkina, szpiczakiem plazmocytowym) oraz guzami
litymi (głównie z rakiem sutka). Chorzy z ostrymi białaczkami stanowią odrębną klinicznie populację, róŜniącą się od grupy pacjentów z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi oraz guzami litymi biologią schorzenia: wysokim indeksem proliferacyjnym, prawie całkowitym zajęciem szpiku przez proces zasadniczy w chwili rozpoznania oraz duŜą toksycznością hematologiczną stosowanej chemioterapii.
Celem badania było porównanie rekonstytucji immunologicznej w grupie pacjentów z ostrymi białaczkami oraz w grupie pacjentów z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi poprzez ocenę subpopulacji limfocytów krwi obwodowej w okresie
pierwszych 6 miesięcy po autoHSCT. W obu grupach chorych oceniono wpływ intensywności leczenia stosowanego przed przeszczepieniem (liczba cykli chemioterapii –
z wyłączeniem leczenia wysokodozowanego oraz całkowity czas trwania leczenia od
rozpoznania do przeszczepienia) na rekonstytucję subpopulacji limfocytów. Podjęto
równieŜ próbę oceny wpływu źródła komórek hematopoetycznych (szpik vs krew obwodowa) na odbudowę immunologiczną.
870 B. PIĄTKOWSKA-JAKUBAS i wsp.
MATERIAŁ I METODY
Do badania włączono 143 pacjentów, u których przeprowadzono przeszczepienie
autologicznych komórek hematopoetycznych w Klinice Hematologii w Krakowie w
okresie 1998–2003. Pacjentów podzielono na dwie grupy: grupę I stanowiło 50 chorych na ostre białaczki, do II grupy zaliczono 93 pacjentów z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi (chłoniaki Nieziarnicze – NHL, choroba Hodgkina – HD,
szpiczak plazmocytowy – MM). Charakterystykę chorych oraz parametry materiału
przeszczepowego przedstawiono w Tabeli 1.
Tabela 1. Charakterystyka pacjentów oraz ilościowa ocena materiału przeszczepowego
Table 1. Patient characteristics and quantitative evaluation of transplant material
Liczba pacjentów
Wiek (w latach)
męŜczyźni
kobiety
Rozpoznanie
Grupa I
50
33,6 (15,8–59,2)
19 (38%)
31 (62%)
AML (n = 33)
ALL (n = 17)
Liczba pacjentów poddanych radioterapii
Czas leczenia (miesiące)
mediana
zakres
Schemat kondycjonowania
9
(2 – 32)
BuCy2 (n = 50)
12
(3,5–120)
BEAM (n = 63)
MEL200
(n = 26)
CBV (n = 1)
TBICy (n = 3)
Źródło komórek macierzystych
Szpik
krew obwodowa
24 (48%)
26 (52%)
13 (14%)
80 (86%)
3,4 (0,8–11)
4,7 (0,8–40,3)
3,7(0,8–12,5)
3,2 (0,4–18)
Komórki CD34+ x 106/kg
mediana (zakres)
*MNC x 108/kg
mediana (zakres)
*MNC-komórki jednojądrzaste
0
Grupa II
93
39(13,1–63)
44 (47%)
49 (53%)
NHL (n = 37)
HD (n = 30)
MM (n = 26)
24 (26%)
Komórki hemopoetyczne z krwi obwodowej pobierano w okresie odbudowy hematologicznej po chemioterapii mobilizującej z następowym podawaniem granulocytotwórczego czynnika wzrostu (G-CSF) w dawce 10–15µg/kg m.c./dobę. W grupie I
stosowano wysokie dawki arabinozydu cytozyny, w grupie II stosowano róŜne rodzaje
schematów chemioterapii mobilizującej komórki macierzyste, w zaleŜności od rodzaju
schorzenia oraz etapu leczenia: cyklofosfamid 2–4 g/m2, vepesid 1,6–2 g/m2, DICEP
(deksametazon 100 mg, cyklo-fosfamid 5250 mg/m2, etopozyd 1050 mg/m2, cysplatyna
Odbudowa immunologiczna
871
105 mg/m2), ESHAP (etopozyd 160 mg/m2, cysplatyna 100 mg/m2, arabinozyd cytozyny 2000 mg/m2 metylprednizon 2000 mg/m2), eskalowany BEACOPP (bleomycyna 10 mg/m2, etopozyd 600 mg/m2, doksorubicyna 35 mg/m2, cyklofosfamid 1200
mg/m2 winkrystyna 1,4 mg/ m2, prokarbazyna 700 mg/m2, prednizon 560 mg/m2).
Wszyscy chorzy od dnia +6 po autoHSCT otrzymywali G-CSF w dawce 5µg/kg.
Subpopulacje limfocytów w krwi obwodowej badano w +30, +90 i +180 dobie po
przeszczepieniu. Fenotyp limfocytów oceniano metodą immunofluorescencji bezpośredniej przy uŜyciu cytometrii przepływowej przy uŜyciu cytometru Becton Dickinson.
ANALIZA STATYSTYCZNA
Wstępną analizę materiału przeprowadzono, wykorzystując elementy statystyki
opisowej. Dla porównania kinetyki regeneracji immunologicznej w badanych grupach
stosowano test U Manna-Whitneya. Wpływ róŜnych czynników na regeneracje immunologiczną oceniano przy pomocy testu U dla zmiennych kategorycznych oraz analizę
korelacji Spearmanna dla zmiennych ciągłych, w omówieniu wyników brano pod
uwagę zarówno poziom istotności statystycznej jak i współczynniki korelacji.
WYNIKI
Badanie populacji limfocytów krwi obwodowej w okresie pierwszych sześciu
miesięcy po auto HSCT nie wykazało istotnych róŜnic pomiędzy ocenianymi grupami
pacjentów w zakresie całkowitej liczby limfocytów o fenotypie CD3+, bezwzględnej
liczby limfocytów CD3+/CD8+ oraz limfocytów CD19+. W grupie chorych z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi liczba limfocytów
CD3/ CD4+ w +180 dobie po transplantacji była znamiennie wyŜsza w porównaniu do grupy chorych na ostre białaczki (p=0,027) równieŜ odsetek limfocytów T
CD3+/CD4+ oraz liczba komórek NK w +30 dobie po przeszczepieniu były w tej
grupie nominalnie wyŜsze, ale róŜnice nie były znamienne statystycznie (p = 0,06 i p =
0,05). Szczegółowe dane przedstawia Tabela 2.
W grupie chorych na ostre białaczki (grupa I) stwierdzono, Ŝe liczba cykli chemioterapii przed przeszczepieniem korelowała dodatnio z wyŜszym odsetkiem limfocytów w dobie +30 po przeszczepieniu (R=0,771 p=0,025) oraz większą bezwzględną
liczbą limfocytów CD3+ w dniu +90 po przeszczepieniu (R= 0,833, p=0,039). W tej
grupie nie stwierdzono zalezności pomiędzy całkowitym czasem leczenia antyproliferacyjnego przed przeszczepieniem a ocenianymi subpopulacjami limfocytów krwi
obwodowej w +30,+90 i +180 dobie po transplantacji.
W grupie chorych na schorzenia limfoproliferacyjne nie stwierdzono wpływu liczby cykli chemioterapii zastosowanej przed przeszczepieniem na subpopulacje limfocytów krwi obwodowej oceniane w dniach +30, +90 i +180 po transplantacji. Natomiast
w tej grupie chorych stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy całkowitym czasem
leczenia przed przeszczepieniem a bezwzględną liczbą i odsetkiem limfocytów CD3+
872 B. PIĄTKOWSKA-JAKUBAS i wsp.
Tabela 2. Porównanie subpopulacji limfocytów krwi obwodowej w pierwszych 6 miesiącach po
autologicznym przeszczepieniu komórek hematopoetycznych w obu grupach badanych
Table 2. Comparison of the peripheral blood lymphocyte subset during first 6 moths after transplant in
both group I and II
Doba
+30
Limfocyt
Limfocyty T
Limfocyty B
Komórki NK
+90
Limfocyty T
Limfocyty B
Komórki NK
+180
Limfocyty T
Limfocyty B
Komórki NK
Fenotyp
%CD3+
CD3+
%CD3+/CD8+
CD3+/CD8+
%CD3+/CD4+
CD3+/CD4+
%CD19+
CD19+
% CD3–/CD56+
CD3–/CD56+
%CD3+
CD3+
%CD3+/CD8+
CD3+/CD8+
%CD3+/CD4+
CD3+/CD4+
% CD19+
CD19+
% CD3-/CD56+
CD3–/CD56+
%CD3+
CD3+
%CD3+/CD8+
CD3+/CD8+
%CD3+/CD4+
CD3+/CD4+
% CD19+
CD19+
% CD3–/CD56+
CD3–/CD56+
Grupa I
% limfocytów
liczba/µl
84%
1091 (518–2499)
70%
963 (387–2138)
6%
212 (124–477)
0%
0 (0–67)
12%
149 (112-270)
79%
861 (722-2140)
66%
689 (567-1624)
15%
158 (123-517)
7%
108 (26-177)
11%
152 (52-499)
75%
783 (609-1663)
57%
634 (439-1469)
13%
176 (86-509)
12%
131 (86-628)
9%
158 (72-367)
Grupa II
% limfocytów
liczba/µl
77%
1119 (91–6290)
63%
938 (83–4783)
10%
165 (0–1507)
0%
0 (0–214)
19%
266 (35–920)
82%
1244 (137–4947)
63%
954 (83–3715)
15%
222 (47–1428)
6%
58 (0–709)
9%
162 (45–342)
69%
1301 (113–5040)
53%
1005 (47–3864)
16%
269 (66–1176)
14%
260 (0–548)
10%
159 (44–673)
P
0,28
0,74
0,47
0,81
0,06
0,42
0,30
0,31
0,19
0,05
0,40
0,31
0,91
0,31
0,98
0,47
0,63
0,57
0,80
0,95
0,79
0,11
0,60
0,24
0,14
0,027
0,56
0,14
0,87
0,68
focytów CD3+ (odpowiednio p=0,024 i p=0,038) oraz bezwzględną liczbą i odsetkiem limfocytów CD3+/CD8+ (odpowiednio p=0,015 i p=0,015) w +180 dobie po
przeszczepieniu W grupie chorych z limfoproliferacjami stwierdzono ujemną korelację pomiędzy całkowitym czasem leczenia przed przeszczepieniem a wartością
stosunku limfocytów CD4+/CD8+ w dniu +180 po transplantacji (R= –0,538,
p=0,008) oraz odsetkiem limfocytów CD3+/CD4+ w dobie +90 po przeszczepieniu
(R= –0,554, p=0,007). WydłuŜenie czasu trwania leczenia przed transplantacją
Odbudowa immunologiczna
873
w grupie chorych z limfoproliferacjami korelowało ujemnie równieŜ z odsetkiem
komórek NK w dobie +180 (R= –0,569, p=0,005). Wyniki zestawiono w Tabeli 3.
Tabela 3. ZaleŜność parametrów regeneracji limfoidalnej po autoHSCT od całkowitego czasu trwania
leczenia przed przeszczepieniem w grupie II
Table 3. Correlation between lymphocyte reconstitution parameters after high-dose chemotherapy and
duration of chemotherapy before transplantation in the group II
Współczynnik korelacji R (Spearmana)
T a % CD4+
–0,554
T a % CD3+
0,435
T a CD3+
0,468
T a % CD4+
–0,392
T a % CD8+
0,501
T a CD8+
0,498
T a CD4+/CD8+
–0,538
T a %NK
–0,569
Czas trwania leczenia przed przeszczepieniem (T)
+90
+180
p
0,007
0,038
0,024
0,06 NS
0,015
0,015
0,008
0,005
Podjęto próbę oceny wpływu źródła komórek hematopoetycznych (szpik vs komórki hematopoetyczne uzyskane z krwi obwodowej) na regenerację układu immunologicznego. Przeprowadzenie takiej analizy było moŜliwe jedynie w grupie chorych na
ostre białaczki (grupa I).
W przypadku, gdy źródłem komórek macierzystych była krew obwodowa w dniu
+ 30 po transplantacji stwierdzano u chorych znamiennie większą bezwzględną liczbę
limfocytów (p=0,025), wyŜszy odsetek i większą bezwzględną liczbę komórek CD3+
(p=0,025) oraz większą bezwzględną liczbę komórek CD3+/CD8+ (p=0,025) w porównaniu z chorymi, u których komórki hematopoetyczne pozyskiwano ze szpiku.
Tabela 4. Porównanie subpopulacji limfocytów obwodowych w +30 dniu po przeszczepieniu w zaleŜności od źródła komórek macierzystych: krew obwodowa vs szpik
Table 4. Comparison of the peripheral blood lymphocyte subset at the day +30 after transplant according
to the stem cell source: peripheral blood vs bone marrow
Parametr
Limfocyty
% CD3+
CD3+
% CD4+
CD3+/CD4+
% CD8+
CD3+/CD8+
CD4/CD8
% CD19+
CD19+
% CD3-/56+
CD3-/56+
Krew obwodowa
2538/ul (2100 – 2800)
89% (89 – 90)
2266/ul (1890 – 2499)
14% (10 – 17)
361/ul (270 – 477)
73% (68 – 79)
1867/ul (1554 – 2137)
0,2 (0,1 – 0,3)
0,3% (0 – 1)
9/ul (0 – 28)
8% (7 – 10)
223/ul (147–270)
Szpik
1022/ul (656 – 1470)
82% (78 – 84)
838/ul (518 – 1234)
18% (9 – 33)
167/ul (124 – 294)
64% (50 – 75)
671/ul (387 – 1102)
0,3 (0,12 – 0,6)
2% (0 – 6)
21/ul (0 – 68)
15% (10 – 21)
151/ul (113 – 220)
p (Manna-Whitneya)
0,025
0,025
0,025
0,76
0,053
0,18
0,025
0,55
0,65
0,65
0,037
0,10
874 B. PIĄTKOWSKA-JAKUBAS i wsp.
Średnia bezwzględna liczba komórek CD3+/CD4+ w dniu +30 była większa u chorych poddanych transplantacji komórek hematopoetycznych z krwi obwodowej vs
szpik, jednak róŜnica nie osiągnęła istotności statystycznej (p=0,053). WyŜszy odsetek
komórek NK w +30 dobie stwierdzano u pacjentów, u których komórki macierzyste
pobierano ze szpiku (p=0,037). Wyniki przedstawiono w Tabeli 4.
Analiza subpopulacji limfocytów w krwi obwodowej w dobie +90 i +180 po przeszczepieniu wykazała wyŜszą średnią liczbę limfocytów T (obu subpopulacji) i limfocytów B w przypadku kiedy źródłem komórek hematopoetycznych była krew obwodowa vs szpik, jednakŜe róŜnice nie były znamienne statystycznie.
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Celem niniejszej analizy była próba oceny przebiegu regeneracji subpopulacji limfocytów w okresie pierwszych 6 miesięcy po przeszczepieniu w grupach chorych na
ostre białaczki oraz ze schorzeniami limfoproliferacyjnymi. Nie wykazała ona istotnych statystycznie róŜnic pomiędzy badanymi grupami chorych, wydaje się więc, Ŝe
regeneracja układu immunologicznego po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych
przebiega niezaleŜnie od schorzenia zasadniczego.
Wpływ źródła komórek macierzystych na regenerację subpopulacji limfocytarnych
oceniano w wielu badaniach. Większość z nich wskazuje na szybszą regenerację limfocytów T, w przypadku kiedy komórki macierzyste pobierano z krwi obwodowej [8,
9, 10, 11, 14]. Podobnych obserwacji dostarczyła równieŜ niniejsza analiza. Istotne
róŜnice w liczebności subpopulacji limfocytów T na korzyść pacjentów poddanych
przeszczepieniu komórek macierzystych z krwi obwodowej dotyczyły jedynie wczesnego etapu regeneracji immunologicznej (do +30 doby) u chorych z ostrymi białaczkami. Wydaje się, Ŝe zjawisko to moŜe wiązać się z jednej strony z infuzją większej
liczby komórek hamatopoetycznych, ale teŜ większej liczby limfocytów T zawartych
w materiale przeszczepowym mobilizowanym z krwi obwodowej [11, 15].
Pewne istotne zaleŜności wykazano analizując wpływ intensywności leczenia antyproliferacyjnego przed przeszczepieniem na regenerację limfocytów po transplantacji. W grupie pacjentów z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi wydłuŜenie czasu leczenia przed przeszczepieniem wiązało się z opóźnieniem regeneracji
subpopulacji limfocytów CD3+/CD4+ i przewagą subpopulacji CD3+/CD8+ oraz obniŜeniem liczby komórek NK w krwi obwodowej u chorych w 6 miesięcy po przeszczepieniu. Na opóźnienie regeneracji immunologicznej w tej grupie chorych miała
wpływ radioterapia stosowana przed przeszczepieniem. JuŜ w pierwszym miesiącu po
transplantacji obserwowano obniŜony odsetek limfocytów w krwi obwodowej oraz
niŜszy odsetek limfocytów CD3+/CD4+ w populacji wszystkich limfocytów CD3+.
Wydaje się, Ŝe wydłuŜenie czasu leczenia antyproliferacyjnego, stosowanie radioterapii są czynnikami wyraźnie uszkadzającymi funkcję układu immunologicznego w tym
przede wszystkim grasicy i zaleŜnych od niej limfocytów T.
Odbudowa immunologiczna
875
WNIOSKI
1. Regeneracja układu immunologicznego po transplantacji komórek krwiotwórczych w układzie autologicznym przebiega podobnie u chorych z limfoproliferacjami i
ostrymi białaczkami.
2. W grupie chorych z ostrymi białaczkami intensywność leczenia antyproliferacyjnego przed przeszczepieniem nie wpływała znamiennie na jakość odbudowy immunologicznej po przeszczepieniu. W tej grupie chorych wczesna regeneracja limfocytów T przebiegała szybciej w przypadku kiedy źródłem komórek hematopoetycznych
była krew obwodowa.
3. W grupie chorych z przewlekłymi schorzeniami limfoproliferacyjnymi wydłuŜenie czasu leczenia przed przeszczepieniem wpływało na opóŜnienie regeneracji komórek NK oraz limfocytów CD3+/CD4+ ocenianych w 6 miesięcy po transplantacji.
PIŚMIENNICTWO
1.
Guillaume T, Rubinstein DB, Symann M. Immune reconstitution and immunotherapy after autologous hematopoietic stem cell transplantation. Blood 1998; 92: 1471-1490.
2. Burrows PD, Cooper MD. B cell development and differentiation. Curr Opin Immunol. 1997; 9: 239244.
3. Fumoux F, Guigou V, Blaise D, Maraninchi D, Fougereau M, Schiff C. Reconstitution of human
immunoglobulin VH repertoire after bone marrow transplantation mimics B-cell ontogeny. Blood
1993; 81: 3153-3157.
4. Gokmen E, Raaphorst FM, Boldt DH, Teale JM. Ig heavy chain third complementary determining
region (H CDR3s) after stem cell transplantation do not resemble the developing human fetal H
CDR3s in size distribution and Ig gene utilization. Blood 1998; 92: 2802-2814.
5. Raaphorts FM. Bone marrow transplantation, fetal B-cell repertoire development and the mechanism
of immune reconstitution. Blood 1998; 92: 4873-4784.
6. Raaphorts FM. Reconstitution of the B cell repertoire after bone marrow transplantation does not
recapitulate human fetal development. Bone Marrow transplant. 1999; 24: 1267-1272.
7. Dumont-Girard F, Roux E, van Lier RA et al. Reconstitution of the T-cell compartment after bone
marrow transplantation: restoration of the repertoire by thymic emigrants. Blood 1998; 92: 44644471.
8. Ottinger HD, Beelen DW, Scheulen B, Schaefer UW, Grosse-Wilde H. Improved immune reconstitution after allotransplantation of peripheral blood stem cells instead of bone marrow. Blood 1996; 88:
2775-2779.
9. Scheid C, Pettengell R, Ghielmini M et al. Time-course of the recovery of cellular immune function
after high-dose chemotherapy and peripheral blood progenitor cell transplantation for high-grade nonHodgkin’s lymphoma. Bone Marrow Transplant. 1995; 15: 901-906.
10. Storek J, Dawson MA, Storer B et al. Immune reconstitution after allogeneic marrow transplantation
compared with blood stem cell transplantation. Blood 2001; 97: 3380-3388.
11. Tayebi H, Tiberghien P, Ferrand C et al. Allogeneic peripheral blood stem cell transplantation results
in less alteration of early T cell compartment homeostasis than bone marrow transplantation. Bone
Marrow Transplant, 2001; 27: 167-175.
12. Fagnoni FF, Lozza L, Zibera C et al. Cytotoxic chemotherapy preceding apheresis of peripheral blood
progenitor cells can affect the early reconstitution phase of naive T cells after autologous transplantation. Bone Marrow Transplant. 2003; 31: 31-38.
876 B. PIĄTKOWSKA-JAKUBAS i wsp.
13. Jacobs R, Stoll M, Stratmann G, Leo R, Link H, Schmidt RE. CD16-CD56+ natural killer cells after
bone marrow transplantation. Blood 1992; 79: 3239-3244.
14. Talmadge JE, Reed E, Ino K et al. Rapid immunologic reconstitution following transplantation with
mobilized peripheral blood stem cells as compared to bone marrow. Bone Marrow Transplant. 1997;
19: 161-172.
15. Singh RK, Ino K, Varney ML, Heinmann DG, Talmadge JE. Immunoregulatory cytokines in bone
marrow and peripheral blood stem cell products. Bone Marrow Transplant., 1999; 23: 53-62.
Praca wpłynęła do Redakcji 5.08.2009 r. i została zakwalifikowana do druku 1.10.2009 r.
Adres do korespondencji:
Dr Beata Piątkowska-Jakubas
Katedra i Klinika Hematologii
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum
Ul. Kopernika 17
31-501 Kraków