Tomasz Sokołowski Dziedziczenie w związku z przysposobieniem

„Rejent" • rok 6 * nr 11(67)
listopad 1996 r.
Tomasz Sokołowski
Dziedziczenie w związku z przysposobieniem
I. Spadkobranie osób przysposobionych lub przysposabiających nabiera obecnie większego znaczenia w związku z częstym zjawiskiem „rekonstrukcji" rodziny Rekonstrukcja, czyli „odbudowanie" rodziny, która
rozpadła się w wyniku śmierci jednego z małżonków albo orzeczenia rozwodu, wiąże się często z przysposobieniem dziecka drugiego małżonka.
Rekonstrukcja rodziny ma także miejsce w przypadku adoptowania dziecka
będącego sierotą (naturalną lub społeczną). Dokonywana na drodze przysposobienia „imitacja" więzi rodzinnych powoduje jednak, że porządek
dziedziczenia staje się bardziej złożony.
Dokonana ostatnio nowelizacja prawa spadkowego1 polegała, po pierwsze, na wprowadzeniu do treści przepisu art. 936 § 3 k.c. obowiązującej
już wcześniej w prawie rodzinnym i akceptowanej na gruncie prawa spadkowego zasady, że przysposobienie dziecka małżonka nie zrywa więzów
prawnych pomiędzy dzieckiem a tym małżonkiem. Po drugie, i to stanowi
istotną nowość, w art. 936 § 3 k.c. uwzględniono, wprowadzoną w
ramach przysposobienia pełnego, dopuszczalność osłabienia skutków
przysposobienia dziecka wdowy lub wdowca, będącego małżonkiem
przysposabiającego (znowelizowany art. 121-1 § 2 k.r.o.). Orzekając w
takiej sytuacji o przysposobieniu, sąd może orzec o utrzymaniu więzów
prawnych (także spadkowych) pomiędzy przysposabianym dzieckiem a
jego krewnymi ze strony zmarłego rodzica.
1
Ustawa z dnia 26.05.1995 r., Dz.U. Nr 83, poz. 417.
87
Tomasz
Sokołowski
Uwzględniając powyższe zmiany regulacji prawnej, wyodrębnić można
trzy różne sytuacje związane z dziedziczeniem w przypadku przysposobienia. Sytuacje te związane są odpowiednio z:
1) przysposobieniem pełnym całkowitym (anonimowym, nierozwiązywalnym),
2) przysposobieniem pełnym, co do którego sąd może obecnie orzec,
że trwać będzie nadal więź przysposobionego z rodziną jego zmarłego
rodzica,
3) przysposobieniem niepełnym.
W odniesieniu do przysposobienia całkowitego, które ze swej istoty
jest nierozwiązywalne, powstaje taka sama więź prawna, jaka występuje
pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Dziedziczenie dziecka przysposobionego w ramach adopcji anonimowej - która jest nierozwiązywalna - oraz
dziedziczenie przysposabiającego, uregulowane jest więc tak, jak dziedziczenie pomiędzy krewnymi i nie stanowi przedmiotu zainteresowania
niniejszego artykułu. Dalsze rozważania dotyczyć więc będą przysposobienia pełnego (w jego obu odmianach) oraz adopcji niepełnej.
Warto także w tym miejscu podkreślić wzrastające znaczenie adopcji
niepełnej, w związku z pojawieniem się w polskim społeczeństwie znacznych majątków - w szczególności w postaci zakładów produkcyjnych
stanowiących przedmiot wspólnych praw kilku krewnych, np. rodzeństwa. Adopcja niepełna umożliwia w takich przypadkach ograniczenie (z
punktu widzenia krewnych przysposabiającego) skutków prawnospadkowych przysposobienia. Także z punktu widzenia małżonka, który przysposabia dziecko drugiego małżonka, istotne znaczenie ma możliwość
wyboru zakresu spadkowych skutków adopcji. Spadkowe, a więc czysto
majątkowe skutki przysposobienia, powinny być pośrednio uwzględnione
także przy sporządzaniu umowy majątkowej małżeńskiej.
Analizę spadkowych skutków każdej ze wskazanych postaci przysposobienia rozpocząć należy od ustalenia, w jakim czasie trwa stosunek
przysposobienia oraz w jakim czasie trwają jego skutki prawne. W szczególności dotyczy to problemu ustania przysposobienia przez śmierć
przysposabiającego oraz skutków ponownego przysposobienia. Rozważyć trzeba nadto skutki rozwiązania adopcji.
88
Dziedziczenie
w związku
z przysposobieniem
IL Dziedziczenie przysposobionego odbywa się na takich samych
zasadach jak dziedziczenie naturalnych dzieci spadkodawcy, a po przysposobionym dziedziczy przysposabiający i jego krewni, także na takich
samych zasadach jak po dziecku naturalnym przysposabiającego. Modyfikacje tych zasad mogą wiązać się z zastrzeżeniem skutków przewidzianych w art. 966 § 3 k.c. oraz z ustaniem przysposobienia.
W przypadku adopcji pełnej, śmierć przysposabiającego nie niweczy
prawnospadkowych skutków tego przysposobienia. Przysposobiony
zachowuje więc status przybranego dziecka i dziedziczy także po krewnych przysposabiającego.
Po śmierci przysposabiającego nastąpić może jednak ponowne przysposobienie (art. 117-1 k.r.o.). Dopuszczalność takiego przysposobienia
nie budzi obecnie wątpliwości w świetle orzecznictwa SN2. W takiej
sytuacji należało stosować odpowiednio przepis art. 121 § 3 k.r.o.3 - więzi
prawnospadkowe wynikające z pierwszego przysposobienia ustająna skutek
ponownego przysposobienia4. Jeżeli to drugie przysposobienie jest adopcją pełną, to przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym, natomiast
po jego krewnych, zmarłych po śmierci przysppsabiającego, dziedziczy
tylko do chwili orzeczenia drugiego przysposobienia.
To drugie przysposobienie pełne może być jednak dokonane w sytuacji, gdy pierwszy przysposabiający był małżonkiem naturalnego rodzica przysposabianego, np. matka dziecka owdowiała po śmierci męża,
który był pierwszym przysposabiającym. Jeżeli następnie matka dziecka
ponownie wyjdzie za mąż, a jej drugi małżonek przysposobi jej dziecko,
to pojawia się problem zastosowania art. 121-1 § 2 k.r.o.: Czy sąd może
orzec o utrzymaniu więzów prawnych pomiędzy przysposabianym po raz
drugi dzieckiem a krewnymi pierwszego przysposabiającego?
Gdyby przyjąć bez ograniczeń konsekwencje zasady wyrażonej w art.
121 § 1 k.r.o., że poprzez przysposobienie powstaje „taki stosunek, jak
między rodzicami a dziećmi", to art. 121-1 § 2 k.r.o. mógłby znaleźć
zastosowanie także w opisanej sytuacji.
2
3
4
Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 17 marca 1969 r., OSNCP 1969, poz. 209.
Tamże.
L . S t e c k i , Kodeks cywilny 1989, s. 840, teza 6.
89
Tomasz
Sokołowski
Takie stanowisko umożliwiałoby jednak wielokrotne stosowanie art.
121-1 § 2 k.r.o. Jeżeli bowiem - jak w powyższym przykładzie - pierwszy
przysposabiający adoptował np. dziecko wdowy, z którą się ożenił, to
trzeba zauważyć, że była już poprzednio możliwość zastosowania art. 121
-1 § 2 k.r.o. Sąd mógł już zatem orzec o utrzymaniu więzi prawnych
pomiędzy adoptowanym po raz pierwszy dzieckiem a krewnymi jego
zmarłego ojca. Ponowne zastosowanie art. 121-1 § 2 k.r.o. w przypadku
drugiej adopcji - po śmierci pierwszego przysposabiającego - prowadziłoby do możliwości dziedziczenia adoptowanego dziecka nie tylko po
krewnych jego naturalnego rodzica, ale nadto po krewnych pierwszego
przysposabiającego i wreszcie po krewnych drugiego przysposabiającego5 (nie licząc dziedziczenia po drugim z naturalnych rodziców).
Tak obszerny zakres spadkobrania skłania do opowiedzenia się przeciwko szerokiej interpretacji art. 121-1 § 1 k.r.o. Za wąską wykładnią
wskazanego przepisu przemawia też inny ważki argument. Uznać należy
mianowicie, że przepis art. 121-1 § 1 k.r.o. ma charakter legis specialis
względem art. 121 § 1 k.r.o. Taki charakter analizowanego przepisu wyklucza
jego poszerzającą wykładnię.
Przepisu art. 121-1 k.r.o. nie należy zatem stosować w sytuacji powstałej na skutek śmierci przysposabiającego w ramach adopcji pełnej6.
W przypadku orzeczenia drugiego przysposobienia pełnego ustają więc
zawsze skutki prawnospadkowe pierwszego przysposobienia.
Ustanie przysposobienia nastąpić może w zasadzie poprzez jego rozwiązanie (art. 125 k.r.o.)7. Wyrok rozwiązujący przysposobienie ma
następnych adopcji (trzeciej i dalszych), co jednak stanowi w praktyce społecznej bardzo
rzadkie zjawisko.
6
Dostrzec można i takie rozwiązanie, które dopuszczałoby zastosowanie art. 121-1
§ 2 k.r.o. po śmierci pierwszego przysposobiającego, w przypadku gdy po śmierci naturalnego rodzica nie zastosowano tego przepisu. Takie podejście nie wydaje się trafne z
uwagi na wskazany wyżej charakter prawny omawianego przepisu.
7
Rozwiązanie przysposobienia uznawane było początkowo za jedyny sposób „obalenia
stosunku przysposobienia" A. S t e l m a c h o w s k i , Komentarz do kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego. Warszawa 1975, s. 741, (dalej cyt.: Komentarz 1975) oraz uchwała SN
z dnia 29 IX 1951 r. C 223/51 (nie publ.). Sąd Najwyższy odstąpił jednak od tego rygorystycznego stanowiska, uznając w tej mierze dopuszczalność pewnych wyjątków. I tak
w orzeczeniu SN z dnia 13 II 1980 r., OSNCP 1980, poz. 193, uznając dopuszczalność
90
Dziedziczenie
w związku z przysposobieniem
charakter konstytutywny8, a jego skutki następują ex nunc9. Wyrok z
chwilą uprawomocnienia przywraca stan, jaki istniał przed przysposobieniem10. Przysposobiony nie dziedziczy więc po przysposabiającym i jego
krewnych, a ci z kolei nie dziedziczą po przysposobionym". Przysposobiony dziedziczy natomiast od chwili rozwiązania przysposobienia po
swoich krewnych naturalnych, którzy także dziedziczą po nim.
Wyjątkowa sytuacja powstaje wtedy, gdy postępowanie o rozwiązanie
stosunku adopcji wszczęto jeszcze za życia przysposabiającego, a wydanie wyroku rozwiązującego adopcję nastąpiło już po śmierci przysposabiającego (art. 125 § 2 k.r.o.) Zgodnie z przepisem art. 126 § 1 zd.
2 k.r.o., rozwiązanie przysposobienia następuje wówczas z mocą wsteczną od chwili śmierci przysposabiającego. Przysposobiony nie dziedziczy
w takiej sytuacji z ustawy po przysposabiającym12. Jeżeli jednak przysposobiony odziedziczył już swój udział spadkowy po przysposabiającym
i posiada spadek lub jego część, to staje się „spadkobiercą rzekomym".
Pozostali spadkobiercy mają więc względem niego roszczenie z art. 1029
k.c. o ochronę dziedziczenia.
Pojawia się jednak zagadnienie, jakie znaczenie dla istnienia dobrej bądź
złej wiaiy takiego „spadkobiercy rzekomego" ma okoliczność toczącego
się postępowania o rozwiązanie przysposobienia.
Możliwe są w tej mierze dwa rozwiązania.
wznowienia postępowania na zasadach ogólnych także w sprawie o przysposobienie. Nadto
dopuszczalne jest także powództwo z art. 189 k.p.c. o ustalenie istnienia lub nieistnienia
stosunku przysposobienia, B . W a l a s z e k , Rozwiązanie przysposobienia w polskim prawie rodzinnym i opiekuńczym oraz w polskim prawie międzynarodowym prywatnym,
St.Cywil. 1966, t. VII, s. 121. Nadto możliwe jest wniesienie rewizji nadzwyczajnej od
orzeczenia o przysposobieniu: J . I g n a t o w i c z , Komentarz 1993, s. 582.
8
J. I gn a t o w ic z, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 1993, s.
580.
9
J . I g n a t o w i c z , Komentarz 1993, s. 599.
A. S t e l m a c h o w s k i , Komentarz 1975, s. 757 oraz J . I g n a t o w i c z , Komentarz 1993, s. 599; odmiennie B. D o b r z a ń s k i , Jakie zmiany wprowadzi kodeks rodzinny
i opiekuńczy, „Palestra" 1964, nr 6, s. 20.
10
12
J . I g n a t o w i c z , Komentarz 1993, s. 600, zwraca jednak uwagę, że przysposobiony może dziedziczyć na podstawie testamentu, co wyklucza rozważenia przyczyn rozwiązania adopcji jako podstaw ewentualnej niegodności przysposobionego jako spadkobiercy.
91
Tomasz
Sokołowski
Pierwsze zakładałoby, że taki ,.rzekomy spadkobierca" pozostaje w
dobrej wierze aż do chwili rozwiązania przysposobienia i wytoczenia
powództwa o wydanie rzeczy z art. 1029 k.c. Dopiero po wytoczeniu
powództwa o wydanie spadku sytuacja przysposobionego „rzekomego
spadkobiercy" byłaby taka, jak sytuacja posiadacza w dobrej wierze, który
dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie
rzeczy (art. 224 § 2 k.c.).
Takie rozwiązanie byłoby - moim zdaniem - nietrafne. Art. 1029 k.c.
stanowi bowiem o „odpowiednim" stosowaniu przepisów o roszczeniach
pomiędzy właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy (art. 224-229
k.c.). Biorąc to pod uwagę, wyrazić można pogląd, że spadkobierca
dziedziczący na podstawie przysposobienia nie może w pełni korzystać
z przewidzianej w art. 224 § 1 k.c. ochrony wynikającej z dobrej wiary
posiadacza samoistnego. W chwili otwarcia spadku toczy się bowiem
postępowanie o rozwiązanie przysposobienia. To postępowanie, z uwagi
na przepis art. 125 § 2 k.r.o., było przecież wszczęte za życia spadkodawcy, a więc przed otwarciem spadku i dziedziczeniem. Z drugiej strony,
przysposobionego, jako „rzekomego spadkobiercę", nie można traktować
tak, jak posiadacza samoistnego w złej wierze (art. 225 k.c.), tylko z
uwagi na toczące się postępowanie o rozwiązanie przysposobienia. Do
chwili zakończenia tego postępowania przysposobionemu przysługuje
bowiem tytuł do dziedziczenia, a traci go on tylko w przypadku orzeczenia
rozwiązującego stosunek prawny adopcji.
Przysposobiony, który okaże się być „rzekomym spadkobiercą", zobowiązany więc będzie zawsze:
1) do wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotów majątkowych
wchodzących w skład spadku,
2) zwrotu pobranych pożytków lub ich wartości,
3) będzie też ponosił odpowiedzialność za zawinione pogorszenie lub
utratę rzeczy (art. 224 § 2 k.c.).
Nie będzie natomiast zobowiązany do zwrotu wartości pożytków nie
uzyskanych z powodu złej gospodarki, a także nie będzie ponosić odpowiedzialności za niezawinioną utratę rzeczy (art. 225 k.c.).
Podkreślić trzeba nadto, że zainteresowana strona może dowodzić,
na zasadach ogólnych, istnienia złej wiary „rzekomego spadkobiercy",
powołując na tę okoliczność inne dowody.
92
Dziedziczenie
w związku
z przysposobieniem
Przedstawione wyżej uwagi dotyczą także sytuacji, w których przysposobiony dziedziczył po śmierci przysposabiającego także po innych
jego krewnych.
Rozwiązanie przysposobienia ze skutkiem wstecznym powoduje z
drugiej strony, że przysposobiony dziedziczy po swoich krewnych, którzy
zmarli po śmierci przysposabiającego. Przysposobiony ma więc w takiej
sytuacji roszczenie z art. 1029 k.c. wobec spadkobierców ustawowych,
którzy dziedziczyli po jego krewnych przed wyrokiem rozwiązującym
adopcję, a po dacie, z którą wstecznie rozwiązano to przysposobienie.
W tym jednak przypadku uznać należy, iż ci krewni jako „spadkobiercy
rzekomi" znajdują się w sytuacji samoistnego posiadacza w dobrej wierze
(art. 224 § 1 k.c.). Sytuacja ta trwa aż do chwili, w której ci spadkobiercy
dowiedzieli się o toczącym się postępowaniu o rozwiązanie przysposobienia. Następnie ich położenie odpowiada sytuacji prawnej posiadacza
samoistnego w dobrej wierze od chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu
przeciwko niemu powództwa (art. 224 § 2 k.c.).
Nadto, jeżeli dziedziczenie po krewnych przysposobionego nastąpiło
na podstawie testamentu, to przysposobiony będzie miał roszczenie o
zachowek. Roszczenie to przedawnia się po trzech latach od chwili ogłoszenia
testamentu. Termin ten chroni wystarczająco interes przysposobionego,
ponieważ w typowej sytuacji postępowanie o rozwiązanie przysposobienia powinno zostać zakończone przed upływem wspomnianych trzech
lat
IIL Porządek dziedziczenia na podstawie trwającego stosunku adopcji niepełnej odbiega istotnie od zasad dziedziczenia na podstawie stosunku pokrewieństwa (art. 937 k.c.).
Prawa spadkowe przysposobionego ulegają poszerzeniu: dziedzicząc
nadal po swoich krewnych naturalnych (rodzicach i rodzeństwie), przysposobiony dziedziczy nadto po przysposabiającym (ale nie dziedziczy już
po innych krewnych przysposabiającego). Po przysposabiającym dziedziczą nadto dzieci i dalsi zstępni przysposobionego (art. 937 ust. 1 i 3
k.c.).
Prawa spadkowe przysposabiającego ulegają także poszerzeniu, ponieważ dziedziczy on nadto po przysposobionym (art. 937 ust. 3 k.c.).
93
Tomasz
Sokołowski
Prawa spadkowe krewnych przysposabiającego nie ulegają zmianie
(art. 937 ust. 2 k.c.). Uszczuplenia doznaje jednak zakres ich interesu
majątkowego z uwagi na „pojawienie się" przysposobionego, który dziedziczy obok lub zamiast nich.
Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, ale
dziedziczy po nim nadal jego rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa (art.
937 ust. 3 k.c.).
Adopcji niepełnej nie dotyczy więc znowelizowany przepis art. 1211 § 2 k.r.o., bowiem z istoty tej adopcji przysposobiony dziedziczył nadal
po swoich krewnych, w tym po krewnych obojga swoich rodziców. Nie
jest więc potrzebne zastrzeżenie tego skutku przez sąd.
Porządek dziedziczenia ulega dalszym komplikacjom w przypadku
śmierci przysposabiającego lub ustania stosunku przysposobienia. Po
śmierci przysposabiającego, w przypadku adopcji niepełnej, przysposobiony - j a k wyżej wskazano - dziedziczy po przysposabiającym na równi
z jego dziećmi. W tym zakresie trwają więc skutki adopcji niepełnej, a
przepis art. 937 ust. 1 k.c. znajduje nadal zastosowane; dotyczy to także
ust. 2 tego artykułu.
Pojawia się natomiast zagadnienie dziedziczenia rodziców naturalnych
przysposobionego. Czy są oni nadal wyłączeni od dziedziczenia po swoim
dziecku naturalnym (art. 937 ust. 3 k.c.), czy też wchodzą ponownie
w miejsce „opuszczone" przez zmarłego przysposabiającego? W literaturze przedmiotu ugruntował się jednak przekonujący pogląd, że przepis
art. 937 ust. 3 k.c. nie znajduje w omawianej sytuacji zastosowania z
uwagi na odpadnięcie „celu wyłączenia od dziedziczenia rodziców"13.
Rodzice przysposobionego dziedziczą więc po nim, jeżeli nie żyje już
przysposabiający.
Taka sytuacja prawna rodziców ustanie jednak w przypadku ponownego przysposobienia zarówno niepełnego, jak i pełnego. Przysposabiający ponownie będzie wówczas dziedziczył po przysposobionym na
podstawie art. 936 § 1 albo art. 937 ust. 3 k.c.14
13
J . P i e t r z y k o w s k i , Kodeks cywilny, komentarz 1972, s. 1851; L . S t e c k i ,
Komentarz 1989, s. 840.
14
Por. wnikliwą analizę skutków ponownego przysposobienia w uchwale SN z 17 III
1969 r., OSNCP 1969, poz. 209, oraz L . S t e c k i , Komentarz 1989, s. 841.
94
Dziedziczenie
w związku
z przysposobieniem
Możliwe są w tej mierze cztery następujące sytuacje: przysposobienie
pełne orzeczone zostaje po przysposobieniu pełnym (la) albo niepełnym
(lb) oraz przysposobienie niepełne orzeczone zostaje po adopcji pełnej
(2a) albo niepełnej (2b).
Skutki ponownej adopcji pełnej (la, lb) omówiono już wyżej w pkt
II tego artykułu.
W przypadku gdy przysposobienie niepełne orzeczone zostanie po
przysposobieniu pełnym (2a)15, powstaje nowa więź prawnospadkowa
pomiędzy „drugim" przysposabiającym a przysposobionym. Krewnych
„pierwszego" przysposabiającego traktujemy jednak nadal tak, jak rodzinę
naturalną przysposobionego. W konsekwencji będzie trwała nadal pomiędzy przysposobionym a tymi osobami więź prawnospadkowa, określona
w art. 937 k.c.16
Wreszcie, w przypadku orzeczenia po adopcj i niepełnej ponownej adopcji
niepełnej (2b), przysposobiony dziedziczy po zmarłym przysposabiającym, dziedziczy nadal po swoich krewnych naturalnych (rodzicach,
rodzeństwie) oraz po „drugim" przysposabiającym. Natomiast po przysposobionym, w miejsce rodziców naturalnych, dziedziczyć będzie „drugi" przysposabiający17.
Przechodząc z kolei do zagadnienia skutków rozwiązania przysposobienia niepełnego, zauważyć trzeba, że przypominają one odpowiednio
omówione już wyżej skutki rozwiązania przysposobienia pełnego. I tak
wskazane już wyżej konsekwencje wyroku rozwiązującego przysposobienie ze skutkiem wstecznym z chwilą śmierci przysposabiającego dotyczą
odpowiednio adopcji niepełnej. W takim przypadku przysposobiony nie
dziedziczy po przysposabiającym, a spadkobiercom ustawowym przysposobionego przysługuje względem niego ochrona dziedziczenia.
15
W uchwale SN z dnia 17 marca 1969 r. podkreślono, że orzeczenie adopcji niepełnej
po adopcji pełnej nastąpić może tylko w sytuacjach wyjątkowych, ale jest „w zasadzie
dopuszczalne", a jej dopuszczalność podlega „kontroli przez sąd przy ocenie dobra dziecka".
16
Tak uchwała SN z dnia 17 marca 1969 r. Nietrafny byłby więc pogląd odmienny,
zakładający, że więzi te ustają, a w ich miejsce „odżywają" ponownie więzi spadkowe
pomiędzy przysposobionym a jego rodziną naturalną.
17
Uchwała SN z dnia 17 marca 1969 r.
95
Tomasz
Sokołowski
Zauważyć trzeba także, iż na wniosek i za zgodą osób, których zgoda
jest do przysposobienia potrzebna18, sąd może przekształcić stosunek
przysposobienia niepełnego w przysposobienie pełne - art. 124 § 3 k.r.o.
Niewątpliwie, od chwili orzeczenia dziedziczenie następuje na podstawie
przepisu art. 936 k.c.19 Pojawia się jednak pytanie, czy skutki prawne
przekształcenia przysposobienia rozciągają się także na czas przed jego
poszerzeniem.
Jeżeli przepis art. 124 § 3 k.r.o. interpretować z uwzględnieniem treści
art. XIII § 2 przepisów wprowadzających k.r.o., to wydawać się może,
iż takie przekształcenie wywołuje skutki ex tunc.
Takie stanowisko prowadziłoby jednak do znacznych perturbacji w
zakresie już zaistniałego spadkobrania. Znosiłoby bowiem ex tunc, istniejące nadal w przypadku adopcji niepełnej, prawa spadkowe przysposobionego do dziedziczenia po jego krewnych naturalnych, a z drugiej strony
powstałyby, także ze skutkiem wstecznym, uprawnienia do dziedziczenia
przysposobionego po krewnych przysposabiającego. Jak już wyżej wspomniano, omawiając rozwiązanie adopcji pełnej ze skutkiem wstecznym,
taka sytuacja powoduje znaczne komplikacje właśnie w zakresie spadkobrania. Ponieważ porządek dziedziczenia w przypadku adopcji niepełnej
jest nader złożony, należy opowiedzieć się przeciwko dopuszczalności
wstecznego działania orzeczenia o przekształceniu adopcji niepełnej na
adopcję pełną.
Przyjęcie, że skutki zmiany postaci adopcji następująex nunc zapobiega
więc powstaniu kolejnego, bardzo zawiłego węzła roszczeń pomiędzy
spadkobiercami rzeczywistymi a rzekomymi.
Za takim stanowiskiem przemawia też treść przepisu art. 925 k.c.,
w myśl którego skuteczność nabycia przez spadkobiercę spadku ocenia
się według chwili otwarcia spadku20. Wyrazić należy więc pogląd, że w
sferze praw spadkowych skutki orzeczenia o zmianie adopcji niepełnej
na pełną nie mają charakteru wstecznego i następują dopiero od chwili
uprawomocnienia się takiego orzeczenia.
nomiczny i Socjologiczyny" 1985, z. 1, s. 51 i n.
19
L . S t e c k i , Komentarz do k.c. 1989, s. 841.
20
J . P i e t r z y k o w s k i , Komentarz do k.c. 1972, s. 1849.
96
Dziedziczenie
w związku z przysposobieniem
IV. Podsumowując przeprowadzone wyżej rozważania, wysunąć należy
określone wnioski de lege lata.
Po pierwsze, zastosowanie znowelizowanego przepisu art. 936 § 3
k.c. w związku ze znowelizowanym także przepisem art. 121-1 § 2 k.r.o.
dotyczy sytuacji powstałych w wyniku śmierci rodzica naturalnego, a nie
osoby przysposabiającej w ramach adopcji pełnej.
Po drugie, w przypadku rozwiązania przysposobienia ze skutkiem
wstecznym, przysposobiony - jako „rzekomy spadkobierca" (art. 1029
k.c.) - nie może być a priori traktowany jako posiadacz spadku w dobrej
wierze (art. 224 § 1 k.c.), lecz jako posiadacz w dobrej wierze, który
wie o toczącym się przeciwko niemu postępowaniu (art. 224 § 2 k.c.).
Nadto istnieje możliwość przeprowadzenia dowodu na zasadach ogólnych, że inne okoliczności wskazują, iż przysposobiony, jako „Spadkobierca rzekomy", był w złej wierze, gdy np. znał okoliczności przesądzające o rozwiązaniu przysposobienia.
W powyższej sytuacji należy jednak odmiennie ująć sytuację krewnych
przysposobionego. Przyjąć należy, w braku innych okoliczności, iż pozostają
oni w dobrej wierze do chwili, w której dowiedzieli się o toczącym się
postępowaniu o rozwiązanie przysposobienia.
Po trzecie wreszcie, orzeczenie o zamianie przysposobienia niepełnego
na przysposobienie pełne wywołuje w sferze prawnospadkowej skutki
tylko ex tunc. Nie ulega więc zmianie sytuacja prawna krewnych przysposobionego i przysposabiającego, którzy dziedziczyli przed uprawomocnieniem się takiego orzeczenia.
97