Mediacja facylitatywna a ewaluatywna. Rzecz o tym, czy mediator

Mediacja facylitatywna a ewaluatywna. Rzecz o tym, czy
mediator stronom doradzać może
Mediacja staje się w Polsce coraz bardziej rozpowszechnionym i cenionym sposobem
rozwiązywania konfliktów. Coraz więcej podmiotów – od przedsiębiorców po osoby nieprowadzące
działalności gospodarczej rozumieją rolę mediatora, który jako bezstronna i neutralna osoba wspiera
strony sporu w szukaniu satysfakcjonującego lub choćby akceptowalnego rozwiązania ugodowego.
Naturalnie wraz z rozwojem mediacji w Polsce ujawniają się jednak pewne odmienności w
środowisku mediatorów na temat tego, co mediator może, a czego mu nie wolno. Najbardziej upalna
dyskusja toczy się wokół zagadnienia proponowania przez mediatora stronom rozwiązań ugodowych.
Klasyką gatunku staje się powoli powtarzana anegdota o mediatorze, który na pierwsze
posiedzenie (spotkanie) ze stronami, bez wcześniejszej z nimi konsultacji, a jedynie po zapoznaniu
się z aktami sprawy, przybył z wydrukowaną ugodą do podpisania. Gdy zaskoczone strony chciały
rozmawiać o zmianach jej treści oznajmił, że żadne zmiany nie wchodzą w grę, gdyż w lokalu nie ma
drukarki. Ten absurdalny (i nieprofesjonalny z punktu widzenia postępowania mediatora) przykład w
skrajny sposób obrazuje tzw. mediację ewaluatywną. Jest to taka mediacja, w które mediator
proponuje stronom rozwiązania sporu, oceniając stan faktyczny i prawny (stąd nazwa – od słowa:
ewaluacja). Mediator prowadzący w ten sposób mediację bywa również określany w literaturze
mediatorem koncyliacyjnym (T. Cyrol, 2013).
Przeciwieństwem powyższej mediacji jest styl facylitatywny. Podstawową rolą mediatora jest
wówczas udrażnianie komunikacji między stronami. Mediator zadaje pytania, poszerza pole
rozważań stron, jednak przede wszystkich dba o klimat rozmów w taki sposób, by strony mogły
swobodnie tworzyć i proponować rozwiązania sporu, uwzględniając oczywiście propozycje drugiej
strony. Jest to zatem mediator pozornie bierny, jego aktywność w formułowaniu propozycji jest
bowiem mniej widoczna.
Część mediatorów uważa zdecydowanie, że tylko styl facylitatywny jest dopuszczalny w mediacji,
a jakiekolwiek od niego odstępstwa zaprzeczają jej idei i zamieniają mediację w inną metodę (np.
arbitraż, koncyliację i inne). Niektórzy mediatorzy stosują tylko styl ewaluatywny, gdyż w takim się
czują najlepiej (zwłaszcza prawnicy). Z kolei najwyższą formę sprawności mediacyjnej można
dostrzec u mediatorów, którzy potrafią stosować obie strategie, w zależności od potrzeb klientów.
Pytanie o to, czy mediator może proponować stronom rozwiązania jest szczególnie aktualne w
związku z nowelizacją przepisów o mediacji przyjętą przez Sejm, a mającą wejść w życie w 2016 r.
Do przepisów kodeksu postępowania cywilnego dodano bowiem przepis (art. 1833a kpc) o brzmieniu:
„Mediator prowadzi mediację, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania
sporu, w tym poprzez wspieranie stron przy formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na
zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące”. W
ramach konsultacji społecznych część środowiska mediatorów zdecydowanie oponowała przeciwko
takiej regulacji, twierdząc, że mediacja powinna być wyłącznie facylitatywna.
Przed zajęciem własnego stanowiska w sprawie warto postawić sobie pewne pytania i spojrzeć na
wyniki badań. Czy wykształcenie mediatora wpływa na styl prowadzenia mediacji? Istnieje
stosunkowo niewiele badań w tym zakresie. Wyniki polskich badaczy potwierdzają, że osoby z
wykształceniem prawniczym mają częstszą skłonność do korzystania ze strategii interwencyjnych
(ewaluatywnych), jednocześnie w sposób węższy zakreślając cele mediacji (Kalisz, A., Zieniewicz A.,
2014). Z badań amerykańskich natomiast wynika, że mediatorzy prawnicy kładą nacisk na ustalenie
stanu faktycznego sprawy oraz dążą w sposób naturalny do bycia quasiekspertami w sprawie, a takie
podejście pojawia się niezależnie od treningu otrzymanego w ramach szkolenia z mediacji (Albert R.,
1985). Z drugiej jednak strony badania z Georgii wskazują, że jednym z czynników mających wpływ
na popularność mediacji w tym amerykańskim stanie jest przeważająca liczba
mediatorów-prawników, ponieważ kładą oni duży nacisk na wynik mediacji, stosując metody
ewaluatywne, „podsuwając rozwiązania”, itp. (Bohmer C., Ray M.L., 1993).
Wprowadzenie nowelizacji przepisów zdaje się nie pozostawiać wątpliwości, że zarówno styl
facylitatywny, jak i ewaluatywny jest akceptowany przez polskiego prawodawcę. Mediatorzy
natomiast powinni tak kierować swoim rozwojem kompetencji, by nabyć umiejętność posługiwania
się zarówno strategiami i technikami facylitatywnymi, jak i ewaluatywnymi. To od rodzaju klienta,
sporu, sprawy oraz oczekiwań stron zależy, w którą stronę mediacja powinna przebiegać. Decyzja o
tym, w jaki sposób ma przebiegać mediacja, w największej część powinna zależeć właśnie od decyzji
i oczekiwań stron. Dlatego mediator przyszłości to taki, który potrafi korzystać z wielu różnych
narzędzi. Stosując metody ewaluatywne należy oczywiście ze szczególną uwagą monitorować, czy
zostaje zachowana bezstronność i neutralność mediatora. Dlatego też styl ewaluatywny zdaje się być
równie wymagający od mediatora, jak facylitatywny. Istnieje również ryzyko, że przy mediacji
ewaluatywnej strony nie będą postrzegać rozwiązania jako własnego, co może osłabić wykonalność
ugody. Balansowanie między stylami wydaje się być kluczową kompetencją w edukacji mediacyjnej.
dr Tomasz P. Antoszek
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Pozaniu; Wielkopolskie CAM; Instytut Rozwoju Prawa
[email protected]
Autor jest doktorem nauk prawnych, psychologiem oraz mediatorem. Prowadzi mediacje
gospodarcze, cywilne oraz z zakresu własności intelektualnej. Jest wykładowcą akademickim oraz
trenerem biznesu.
Literatura:
Albert R., Mediator expectations and professional training: Implications for teaching dispute
resolution. Missouri Journal of Dispute Resolution, 73- 87, 1985.
Bohmer C., Ray M.L., Regression to the mean: What happens when lawyers are divorce mediators.
Mediation Quarterly, 11(2), 109-122, 1993.
Cyrol T., Facylitacja a koncyliacja – jak mediować, aby robić to skutecznie, Kwartalnik ADR, Nr 3,
2013.
Kalisz, A., Zieniewicz A., ,Mediacja sądowa i pozasądowa. Zarys wykładu. Wydanie drugie
poprawione i uzupełnione”, Wolters-Kluwers, Warszawa 2014.