ŚWIAT PROBLEMÓW

Pismo dofinansowane przez
Państwową
Agencję
Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.
Pismo jest współfinansowane
ze środków Funduszu
Rozwiązywania Problemów
Hazardowych, będących w dyspozycji
Ministra Zdrowia.
Zadanie „Promowanie działalności
z zakresu profilaktyki, terapii
i rehabilitacji w specjalistycznych
czasopismach i innych mediach” jest
realizowane dzięki dofinansowaniu
ze środków m.st. Warszawy.
ŚWIAT
PROBLEMÓW
Nr 11 (262) ● Rok 22
Warszawa
W numerze:
•
Adres redakcji:
01-254 Warszawa
ul. Mszczonowska 6
tel. (22) 836-80-80, 877-79-04
fax (22) 836-80-81
e-mail: [email protected]
www.swiatproblemow.pl
•
Zespół redakcyjny:
Aneta Zdunek (redaktor naczelna),
Katarzyna Kulesza (sekretarz redakcji), stała współpraca: Anna Lorenc,
Tadeusz Pulcyn.
•
Kolegium redakcyjne:
Katarzyna Łukowska, Artur Malczewski.
•
Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów. Wszystkie
materiały zamieszczone w piśmie mogą być
dowolnie przedrukowywane i omawiane
z powołaniem się na źródło.
•
Wydawca:
Piotr Antoniak
Grupa robocza jako
zintegrowana metoda pracy
ze szczególnie trudnymi
przypadkami przemocy
w rodzinie
9
Monika Wysota
Procedura „Niebieskie
Karty” – problemy i refleksje
•
Przygotowanie do druku i druk:
ARW A. Grzegorczyk
www.grzeg.com.pl
34
Joanna Graniger, Beata
Kurowska-Rumińska
Oddziaływania twórcze
wobec dzieci z rodzin
z problemem alkoholowym
w placówce wsparcia
dziennego
37
Katarzyna Kucewicz
Czy dziecko może być
uzależnione od zakupów?
41
Tadeusz Pulcyn
Kalinowe korale
13
Grażyna Pisarczyk
Interdyscyplinarność
a współpraca
18
Fundacja ETOH
ul. Mszczonowska 6
01-254 Warszawa
tel. (22) 836-80-80
Nakład 3000 egz.
5
listopad 2014
Adrian Drdzeń, Tomasz Iwański
Standard „Niebieskiego
Misia” dla ochrony zdrowia
44
Aldona Płachtij
Staże w Gnieźnie
46
Anna Lorenc
50 lat ruchu
abstynenckiego na
Mazowszu
21
Przełożyć standardy
na praktykę – rozmowa
z Angeliną Brotherhood
•
•
25
Prenumerata na rok 2015:
półroczna 126 zł (w tym 5% VAT),
roczna 252 zł (w tym 5% VAT)
Numer konta:
Nordea Bank Polska S.A. Warszawa
23 1440 1101 0000 0000 0292 6008
z dopiskiem: „Świat Problemów”
Fundacja ETOH, 01-254 Warszawa
ul. Mszczonowska 6
28
Tadeusz Pulcyn
„Serce” trzeźwej Warszawy
Szymon Grzelak
Literatura piękna, która
wspiera profilaktykę
Okładka: Jacek Giluń
JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE
cówkom ochrony zdrowia w celu uzyskania
informacji zwrotnej w postaci uwag, propozycji i korekt,
• II faza pilotażu (regionalna weryfikacja
formularza) – w ramach tego działania po
dopracowaniu formularza na poziomie lokalnym w pilotaż zostaną zaangażowane
miasta członkowskie Regionalnej Koalicji.
Przeprowadzenie II fazy pilotażu i uzyskany
w ich trakcie materiał badawczy stanie się
podstawą do przygotowania finalnej wersji
formularza – uwzględniającego uwagi zgłoszone w toku konsultacji i pilotażu na poziomie regionalnym.
Pierwsze działania
Pierwsze spotkanie w sprawie wdrożenia formularza odbyło się 18 lipca 2014 roku
w Zakładzie Lecznictwa Ambulatoryjnego
w Sosnowcu. Wzięli w nim udział głównie lekarze pediatrzy oraz położne i pielęgniarki.
W trakcie spotkania zostały zaprezentowane
najważniejsze informacje dotyczące wypełniania formularza, sposobu zbieranie materiału
dowodowego, sposobu przekazywania formularza do zespołu interdyscyplinarnego.
Ważnym elementem tego pilotażu jest włączenie w jego realizację instytucji ochrony
zdrowia na obszarze całego województwa, dlatego w ramach współpracy z Regionalną Koalicją pilotaż zostanie rozciągnięty na kolejne
miasta. Dodatkowo pilotaż będzie pełnił funkcję promocyjną, przyczyniając się do wzrostu
rozpoznawalności formularza w środowisku
przedstawicieli ochrony zdrowia.
13 sierpnia 2014 roku odbyło się kolejne
spotkanie w sprawie realizacji pilotażu. Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak spotkał
się z przedstawicielami Stowarzyszenia Moc
Wsparcia. Marek Michalak wyraził zgodę na
objęcie programu honorowym patronatem
Rzecznika Praw Dziecka.
Przełożyć standardy na praktykę
Na temat Europejskich Standardów Jakości w Profilaktyce Uzależnień
od Narkotyków z Angeliną BROTHERHOOD z Centrum Zdrowia Publicznego
na Uniwersytecie Johna Mooresa w Liverpoolu rozmawia Artur MALCZEWSKI
z Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii
Artur Malczewski: Czym są Europejskie Standardy Jakości w Profilaktyce
Uzależnień od Narkotyków (EDPQS)?
Jak można wykorzystać niniejszy dokument i partnerstwo w obszarze
profilaktyki w Europie i jakie korzyści płyną z tego dla specjalistów w tej
dziedzinie?
Angelina Brotherhood: Partnerstwo dla
Standardów w Profilaktyce1 opracowało Europejskie Standardy w latach
2008−2011 w ramach
projektu Delphi, sfinansowanego przez Unię
Europejską. Zostały one
opublikowane przez Europejskie Centrum MoniAngelina Brotherhood
torowania Narkotyków
i Narkomanii (EMCDDA). Dokument ten stworzono na podstawie przeglądu istniejących
standardów w profilaktyce uzależnień od narkotyków zarówno w Europie, jak i na świecie
oraz po uzyskaniu opinii ponad 400 specjalistów z dziedziny przeciwdziałania narkomanii
z sześciu krajów europejskich (Włochy, Węgry,
Wielka Brytania, Rumunia, Węgry i Polska).
Celem Europejskich Standardów jest zdefiniowanie pojęcia „wysokiej jakości” w odniesieniu
do profilaktyki narkotykowej – jakie niezbędne działania należy uwzględnić w planowaniu,
wdrażaniu i ewaluowaniu programów profilaktycznych. Zanim powstało to narzędzie, nie było
powszechnego porozumienia co do kształtu wysokojakościowej profilaktyki uzależnień od narkotyków na poziomie europejskim. Zatem Europejskie Standardy stanowią wspólny system,
narzędzie dla wszystkich państw, wypracowany
w efekcie europejskiego konsensusu.
21
ƒ
JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE
Do kogo kierowany jest dokument mówiący o Europejskich Standardach w Profilaktyce, czyli podręcznik EDPQS?
Europejskie Standardy tworzyliśmy z myślą
o wszystkich osobach pośrednio lub bezpośrednio zaangażowanych w profilaktykę uzależnień
od narkotyków. Dlatego też do współpracy zaprosiliśmy wiele grup zawodowych. Od początku projektu główną grupą docelową byli przedstawiciele podmiotów zlecających i sponsorzy
działań profilaktycznych. Na podstawie informacji zwrotnych, jakie uzyskaliśmy po opublikowaniu standardów w 2011 roku, wiemy,
że standardami szczególnie zainteresowani są
także koordynatorzy działań profilaktycznych
na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Wykorzystują oni standardy do promocji
wysokojakościowej profilaktyki w swoich obszarach działania i środowiskach zawodowych
(na przykład w Polsce na poziomie krajowym
promocją Europejskich Standardów zajmuje
się Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii2). Ponadto wprowadzaniem standardów
zainteresowani są twórcy programów profilaktycznych. Standardy mogą służyć tej grupie do
identyfikacji słabszych stron oraz poprawy jakości proponowanych programów profilaktycznych. Mogą także stanowić cenne źródło wiedzy przy tworzeniu nowych programów, aby
były one zgodne z wypracowanymi na poziomie europejskim normami. Jednakże na tym
etapie, czyli wdrażania Europejskich Standardów, potrzebny jest instruktaż, w jaki sposób
wykorzystywać narzędzie, które otrzymają,
dlatego powstał podręcznik EDPQS. Praktycy
na ogół sceptycznie podchodzą do wdrażania
standardów, ponieważ nie do końca wiedzą,
w jaki sposób mogliby je wykorzystać w swojej
codziennej pracy. Dlatego potrzebne są spotkania obejmujące bezpośrednią prezentację
standardów, dyskusję na ich temat, przykłady
wykorzystania w konkretnych projektach profilaktycznych oraz wyjaśnianie wątpliwości.
Moje doświadczenie w tej kwestii pokazuje, że
po takich spotkaniach reakcje na standardy są
bardzo pozytywne. Obecnie jesteśmy w trakcie
opracowywania dodatkowych materiałów edukacyjnych dla różnych grup, celem praktycznej
implementacji standardów.
Obecnie trwa druga faza projektu.
W porównaniu z pierwszą, udział partne-
22
rów tego przedsięwzięcia jest teraz o wiele większy i skupia ponad 16 instytucji.
Pierwsza faza projektu zakończyła się w 2011
roku opublikowaniem przez EMCDDA ponad
dwustustronicowego podręcznika. W efekcie
konsultacji ze specjalistami w dziedzinie profilaktyki okazało się, że niepodjęcie kolejnych
działań skutkować będzie tym, że książka wyląduje na półce i nie wywrze żadnego wpływu
na jakość profilaktyki w Europie. Dlatego też
musimy nadal promować ideę Europejskich
Standardów, tak aby były wdrażane w praktyce. Dostrzegliśmy również potrzebę opracowania materiałów dodatkowych, przyjaznych
użytkownikowi, skierowanych do konkretnych grup zawodowych, takich jak szefowie
placówek zajmujących się działaniami z obszaru profilaktyki czy zleceniodawcy działań
profilaktycznych. Tego właśnie dotyczy druga
faza. W tym roku przeprowadziliśmy dodatkowe konsultacje, które dotyczyły sposobów
promocji wykorzystania standardów. Obecnie
pracujemy również nad zestawami narzędzi,
stanowiących uzupełnienie podręcznika. Druga faza stała się także okazją do zaproszenia do
współpracy nowych partnerów, którzy wyrazili
gotowość promocji standardów.
Jak, Pani zdaniem, można najlepiej wykorzystać standardy w praktyce?
Chciałabym powiedzieć o fałszywych wyobrażeniach na temat tego, w jaki sposób należy bądź nie
należy, stosować standardy. Wiele osób niepokoi
fakt, że wprowadzenie standardów jakości będzie
się wiązało z dodatkową pracą administracyjną,
większą biurokracją lub utratą źródeł finansowania. Nasza współpraca z profesjonalistami praktykami z obszaru profilaktyki pokazuje, że standardy mogą wywierać bardzo pozytywny wpływ na
kształt działań profilaktycznych, o ile są stosowane jako praktyczne narzędzie do identyfikowania
mocnych i słabych stron tychże działań. To właśnie tę ideę chcemy promować, opracowując i rozpowszechniając dodatkowe materiały edukacyjne
opracowywane w drugiej fazie przedsięwzięcia.
Oznacza to, że każdy, kto w swojej pracy zajmuje
się profilaktyką, może identyfikować obszary, które spełniają kryteria dobrej praktyki w rozumieniu ogólnoeuropejskim.
Europejskie Standardy mogą również stanowić
pomoc w identyfikacji obszarów wymagających
poprawy w przyszłości. Wszyscy realizatorzy
JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE
działań profilaktycznych chcą jak najlepszych
oddziaływań dla swoich grup docelowych, a Europejskie Standardy mogą im w tym pomóc.
Niedawno w Warszawie odbyła się konferencja poświęcona Europejskim Standardom. Jakie są Pani wrażenia? Czy
Pani zdaniem Europejskie Standardy
mają szansę skutecznej implementacji
w polskich warunkach?
Konferencja w Warszawie była bardzo owocna, jeśli chodzi o promocję Europejskich Standardów i dyskusję nad ich wykorzystaniem
w Polsce. W konferencji udział wzięli m.in. prelegenci z Partnerstwa dla Standardów w Profilaktyce, którzy przedstawili swoje poglądy na
temat prawidłowego wdrażania profilaktyki.
Pytania od uczestników wskazywały na duże
zainteresowanie w Polsce promocją dobrej jakościowo i bazującej na udokumentowanych
rozwiązaniach profilaktyki. Po konferencji kilku uczestników wyraziło chęć przeprowadzenia
szkoleń na temat Europejskich Standardów we
własnych lokalnych społecznościach. Jeśli chodzi o istniejące krajowe standardy oraz krajowy
system rekomendacji w Polsce, to daje się wyczuć pewne wahanie i brak wiary w możliwość
wspierania, dzięki Europejskim Standardom,
działalności profilaktycznej w kraju. Wydaje mi
się, że wypracowany wspólnie model działania
może pomóc w promocji krajowego systemu
rekomendacji, ponieważ Europejskie Standardy umieszczają działania krajowe w szerszym
kontekście wysiłków europejskich, zmierzających do promocji jakości w profilaktyce. Dzięki
temu można dostrzec, że to, co dzieje się w Polsce, jest zbieżne z działaniami w innych krajach.
Ponadto Europejskie Standardy mają charakter
bardziej szczegółowy i kompleksowy, aniżeli istniejące rozwiązania krajowe. Dzięki temu mogą
one pomóc polskim specjalistom w wypełnianiu
zadań zgodnie z krajowymi standardami.
Jestem pod ogromnym wrażeniem przebiegu konferencji i chciałabym wyrazić swoją
wdzięczność za możliwość osobistego przedstawienia Europejskich Standardów moim
polskim kolegom profilaktykom.
Jest Pani zaangażowana w obie fazy
projektu. W wielu krajach podejście do
profilaktyki ma różny charakter. Co było
dla Pani największym wyzwaniem?
Myślę, że największym wyzwaniem było
przełożenie standardów z poziomu dokumentu
na działania praktyczne, co również wymaga
przedstawienia ich idei osobom zainteresowanym w atrakcyjnej formie. W pierwszej fazie
projektu skupialiśmy się głównie na poszukiwaniu konsensusu w sprawie kształtu wysokojakościowej profilaktyki uzależnień od narkotyków w Europie. W efekcie tych działań powstał
podręcznik użyteczny dla określonej grupy profesjonalistów. Prawdopodobnie będą to osoby
niezwykle zdeterminowane, które posiadają już
duży zasób wiedzy na temat najlepszych praktyk
w profilaktyce. Sam podręcznik nie jest wystarczającym motywatorem do docierania i uruchamiania zmiany myślenia ludzi, którzy powinni
wiedzieć więcej na temat jakości w profilaktyce.
Jednakże narzucanie standardów praktykom
może wywołać opór i skutkować jedynie pozornym zaangażowaniem w ich realizację.
Nasze doświadczenia wskazują, że ludzie
będą bardziej skłonni do zmiany zachowania,
jeśli uwierzą, że nowa praktyka jest lepsza od
starej. Jeśli praktycy przekonają się, że standardy są użytecznym narzędziem, oferującym
wymierne korzyści, wtedy będą chcieli je wykorzystywać w swojej pracy. Jak to osiągnąć?
Wciąż szukamy dobrej odpowiedzi na to pytanie. Jest to ważny aspekt obecnej fazy projektu, który będzie stanowić podwaliny kolejnych
projektów związanych z Europejskimi Standardami. W tym kontekście istotne są różne
podejścia do profilaktyki w Europie, ponieważ
grupy docelowe dostrzegają zasadność stosowania Europejskich Standardów we własnym,
lokalnym środowisku.
Na poziomie bardziej ogólnym różne modele profilaktyczne nie stanowią przeszkody dla
implementacji standardów, ponieważ celem
Europejskich Standardów nie jest dyktowanie,
jakie modele profilaktyki powinny być wykorzystywane, tylko ujednolicenie jakości w profilaktyce. Ponadto specjaliści z różnych krajów
często zgłaszali podobne dylematy i wątpliwości w toku konsultacji, częściej kładąc nacisk
na podobieństwa aniżeli na różnice między
krajami europejskimi w obszarze podnoszenia
jakości profilaktyki.
Włoska prezydencja niedawno rozpoczęła prace nad promocją minimalnych standardów w redukcji popytu na narkotyki
23
ƒ
JAKOŚĆ W PROFILAKTYCE
(profilaktyka, leczenie oraz redukcja szkód
– EQUS). Jaką rolę w projekcie EQUS będą
odgrywać Europejskie Standardy (EDPQS)?
Zanim odpowiem na to pytanie, chciałabym
zwrócić uwagę na różnice pomiędzy EQUS
i EDPQS. Minimalne Europejskie Standardy Jakości (EQUS) to wybrane standardy jakości, odnoszące się do różnych obszarów redukcji popytu
na narkotyki. Nie ograniczają się one tylko do
profilaktyki, obejmują również leczenie i redukcję szkód. Głównym celem EQUS jest opracowanie opartego na kompromisie dokumentu na
temat minimalnych standardów jakości, który
mógłby otrzymać polityczne wsparcie krajowych
i międzynarodowych strategów na forum państw
członkowskich UE. Europejskie Standardy
(EDPQS) różnią się tym, że obejmują wyłącznie
profilaktykę. Mimo iż oferują standardy minimum, definiują standardy na wyższym poziomie,
można powiedzieć „złote standardy”. W efekcie
są bardziej szczegółowe i kompleksowe, aniżeli
standardy EQUS. Jak już wspomniałam wcześniej, Europejskie Standardy mają służyć jako
narzędzie do pracy dla każdego specjalisty zajmującego się profilaktyką, zwłaszcza praktyka.
Między EQUS i EDPQS można również zaobserwować podobieństwa, ponieważ standardy
profilaktyczne w EQUS zostały opracowane na
podstawie już istniejących EDPQS. Postrzegamy
zatem Europejskie Standardy jako dokument
uzupełniający EQUS na głębszym poziomie.
Obecnie trwają prace nad dalszym udoskonaleniem EQUS tak, by pełniej odpowiadały krajowym potrzebom w zakresie tworzenia rozwiązań
strategicznych. Wspieramy z kolegami z prezydencji włoskiej i następującej po niej prezydencji
łotewskiej tę aktywność oraz promujemy stosowanie standardów jakości w profilaktyce.
Czy Pani zdaniem Europejskie Standardy mogą być również wykorzystywane w profilaktyce alkoholowej?
Oczywiście! Europejskie Standardy Jakości
w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków zostały opracowane poprzez syntezę 19 istniejących dokumentów, zawierających krajowe i międzynarodowe standardy. Mimo iż naszym celem
nie było poszukiwanie standardów dotyczących
profilaktyki alkoholowej, to niektóre z dokumentów objętych projektem w bezpośredni sposób
nawiązywały do działań z obszaru profilaktyki
alkoholowej i narkotykowej. Podobnie sytuacja
24
wyglądała w odniesieniu do naszych konsultantów, którzy oprócz narkomanii, zajmowali się
także innymi uzależnieniami. Myślę, że jest to
dowód na to, że profilaktyka nie musi dotyczyć
jakiejś konkretnej substancji. Wiele Europejskich
Standardów można z powodzeniem stosować
w każdej interwencji zdrowotnej czy społecznej.
Dzieje się tak, ponieważ Europejskie Standardy
skupiają się mniej na treści działania, a bardziej
na organizacji i praktykach koniecznych dla zaistnienia wysokiej jakości interwencji3. Zatem,
o ile tematyka może wydawać się odmienna, organizacja i praktyki wymagane dla podjęcia skutecznych działań są w zasadzie bardzo podobne.
Na przykład ocena potrzeb i zasobów przed realizacją projektu. Jednakże, jeśli interesuje nas wyłącznie profilaktyka alkoholowa, wtedy niektóre
standardy, na przykład te dotyczące wskaźników
używania, musiałyby zostać dopasowane do konkretnych wymagań tego rodzaju profilaktyki.
Gdzie specjaliści mogą znaleźć szczegółowe informacje na temat Europejskich
Standardów Jakości w Profilaktyce Uzależnień od Narkotyków?
Zapraszam na stronę internetową projektu
www.prevention-standards.eu, która oferuje
bardzo dużo informacji w języku angielskim,
jak również wybrane materiały w wersji polskiej
i innych językach. Wiedzę można także czerpać,
kontaktując się z naszymi partnerami w projekcie w Polsce: Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Mazowieckim Centrum
Polityki Społecznej. Na początku 2015 roku
ukaże się krótki przewodnik na temat standardów, przygotowany przez te organizacje. Mamy
również nadzieję, że narzędzia, które są opracowywane w ramach drugiej fazy projektu, będą
również dostępne w polskiej wersji językowej.
Dziękuję za rozmowę.
Partnerstwo dla Standardów w Profilaktyce skupia siedem
organizacji europejskich pod kierownictwem prof. Harry’ego Sumnalla i Angeliny Brotherhood; oboje także kierowali
pracami nad Europejskimi Standardami.
2
Polskie wydanie Europejskich Standardów dostępne jest na
stronie Centrum Informacji KBPN: www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=454227
3
W Europejskich Standardach „interwencja” oznacza działanie
bądź serię działań prowadzonych w (bezpośrednim) kontakcie z grupą docelową w celu osiągnięcia określonego wyniku
(np. zapobieganie lub redukcja używania narkotyków).
1