Osoby psychicznie chore w zakładzie zdrowia - altea

Osoby psychicznie chore w zakładzie zdrowia
Pacjent chory psychicznie jest osobą, u której w oparciu o obecnie obowiązującą
klasyfikację diagnostyczną (w Polsce obowiązuje ICD-10) została stwierdzona przez lekarza
psychiatrę bądź psychologa choroba psychiczna lub poważne zaburzenia osobowości, innymi
słowy postawiona została diagnoza nozologiczna. Osoba taka może leczyć się ambulatoryjnie
przebywając w domu lub stacjonarnie w szpitalu psychiatrycznym. Leczenie ambulatoryjne
polega na leczeniu pacjenta chorego psychicznie, ale bez konieczności całodobowego
przebywania w szpitalu psychiatrycznym.
Leczenie ambulatoryjne i szpitalne
Leczenie ambulatoryjne najczęściej polega na przyjmowaniu przepisanych przez
lekarza psychiatrę leków i cyklicznych kontrolach jego stanu psychicznego. Farmakoterapia
powinna być także połączona z udziałem w psychoterapii. Oprócz tego pacjenci mogą
uczestniczyć w zajęciach prowadzonych na oddziałach psychiatrycznych dziennego pobytu,
takich jak warsztaty terapii zajęciowe, grupy wsparcia czy też w środowiskowych domach
pomocy dla osób chorych psychicznie.
Stacjonarne leczenie psychiatryczne polega z kolei na kilkutygodniowym lub
kilkunastotygodniowym pobycie pacjenta w szpitalu psychiatrycznym. Najczęściej jednak
pacjenci przyjmowania są na okres sześciu tygodni.
Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego
Do szpitala psychiatrycznego pacjent może być przyjęty według jednej z dwóch
procedur. Przyjęcie za zgodą pacjenta oraz przyjęcie bez zgody zgodny pacjenta, czyli tzw.
przymusowe leczenie psychiatryczne. Przyjęcie pacjenta za zgodą wymaga zgody pacjenta
wyrażonej na piśmie po uprzednim udzieleniu przez lekarza psychiatrę informacji
dotyczących celu przyjęcia go do szpitala, stanu zdrowia oraz proponowanych czynności
diagnostycznych i leczniczych. Przekazywana informacja powinna być dostosowana do
poziomu intelektualnego pacjenta i powinna być przekazana w taki sposób, aby była dla
niego całkowicie zrozumiała. Zgoda na pobyt w szpitalu psychiatrycznym musi być zgodą
czynna, tzn. milczenie czy bierność pacjenta nie może być rozumiana jako wyrażenie zgody
na leczenie. W wyjątkowych sytuacjach np.: gdy pacjent jest w stanie katatonicznym lub w
stanie stuporu (znieruchomienia), występują u niego poważne zmiany otępienne lub jest
upośledzony intelektualnie lub fizycznie w stopniu utrudniającym wyrażenie świadomej
zgody, lekarz psychiatra może poprosić o zgodę wyrażoną w inny sposób, ewentualnie
przyjąć pacjenta na obserwację psychiatryczną za zgodą ordynatora oddziału. W takiej
sytuacji lekarz psychiatra ma obowiązek zaznaczyć w karcie pacjenta, że zgoda przez niego
wyrażona jest zgodą niepełnowartościową.
Pacjent może być także przyjęty bez zgody lub nawet przy sprzeciwie z jego strony.
Sytuacje takie są ściśle określone i regulowane przez odpowiednie przepisy prawne. W
sytuacjach kiedy pacjent stanowi zagrożenie dla swojego życia albo życia lub zdrowia innych
osób lekarz ma prawo do przeprowadzenia badania bez zgody pacjenta, wobec pacjenta
może być zastosowany przymus bezpośredni lub/oraz pacjent może być przyjęty do szpitala
psychiatrycznego bez wyrażenia zgody. Warto w tym miejscu podkreślić, że przesłanką do
przyjęcia jest podejrzenie zagrożenia swojemu życiu – nie zdrowiu. Pacjent może zagrażać
swojemu zdrowiu, ale jeśli nie zagraża swojemu życiu nie wystąpią warunki koniecznie do
przymusowej hospitalizacji.
Zagrożenie swojemu życiu jest rozumiane na dwa sposoby. Pacjent może zagrażać
swojemu życiu bezpośrednio lub pośrednio. Bezpośrednie zagrożenie występuje wtedy, gdy
pacjent się samookalecza lub podejmuje próby samobójcze. Zagrożenie pośrednie
występuje, gdy pacjent nie jest w stanie samodzielnie zaspokajać własnych potrzeb
życiowych, np.: pacjent w stanie ostrej psychozy może przestać przyjmować pokarm i płyny,
co stwarza zagrożenie dla jego życia. W przypadku innych osób pacjent może być przyjęty
przymusowo w sytuacjach, gdy zagraża i zdrowiu, i życiu innych osób
Pacjent przyjęty bez zgody może być umieszczony w szpitalu w celu obserwacji, może
być przyjęty do szpitala w trybie nagłym lub też przyjęcie bez zgody w trybie wnioskowym.
Przymusowa obserwacja osoby z zaburzeniami psychicznymi w szpitalu
psychiatrycznym jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy jej zachowanie wskazuje, iż z powodu
zaburzeń lub choroby psychicznej stwarza zagrożenie dla swojego życia albo stwarza
zagrożenie dla życia i zdrowia innych osób, a jednocześnie nasuwają się wątpliwości czy
osoba ta jest chora psychicznie. Czas obserwacji nie może przekraczać 7 dni. Celem
obserwacji jest stwierdzenie czy pacjent jest chory psychicznie (postawienie diagnozy) czy
też nie jest.
Przymusowo przyjęta do szpitala psychiatrycznego w trybie nagłym może być tylko
osoba, u której spełnione są dwa warunki. Stwierdzone u niej zaburzenia psychiczne lub
chorobę psychiczną i jednocześnie zagraża swojemu życiu lub życiu i zdrowiu innych osób.
Decyzję o przyjęciu pacjenta do szpitala podejmuje lekarz dyżurny po okresie obserwacji lub
po zbadaniu pacjenta i w miarę możliwości w oparciu o opinię drugiego lekarza psychiatry
lub psychologa. Przyjecie bez zgody wymaga zatwierdzenia przez ordynatora oddziału w
ciągu 48 godzin od momentu przyjęcia pacjenta do szpitala.
Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody w
trybie wnioskowym na podstawie orzeczenia sądu opiekuńczego, ale tylko wtedy, gdy
spełnione zostaną dwa warunki. Po pierwsze - dotychczasowe zachowanie osoby
przyjmowanej do szpitala wskazuje, że nieprzyjęcie do szpitala psychiatrycznego będzie
skutkować znacznym pogorszeniem jej stanu psychicznego. Po drugie - gdy jest ona
niezdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest założenie,
że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
Wobec osoby chorej psychicznie przyjętej do szpitala bez zgody może być
zastosowany przymus bezpośredni. Oznacza to, że osoba ta może być przytrzymywana, może
wobec niej zostać zastosowane przymusowym podanie leków lub może zostać
unieruchomiona, np.: za pomocą pasów i odizolowana od innych pacjentów. Przymus takie
można zastosować jedynie wtedy, gdy osoba z zaburzeniami psychicznymi lub chora
psychicznie dopuszcza się zagraża własnemu życiu lub życiu i zdrowiu innych, np.: dopuszcza
się samouszkodzeń czy też w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty w swoim
otoczeniu. Przymus bezpośredni można też zastosować w celu dokonania niezbędnych
czynności leczniczych wobec osoby leczonej bez zgody, np.: podanie leków z przytrzymaniem
pacjenta lub gdy osoba hospitalizowana bez zgody chce samowolnie opuści teren szpitala. O
zastosowaniu przymusu bezpośredniego decyduje lekarz, a w sytuacji, gdy nie jest to
możliwe, o zastosowaniu przymusu decyduje pielęgniarka, która natychmiast zawiadamia o
tym lekarza prowadzącego.
Prawa i obowiązki pacjenta leczonego psychiatrycznie
Pacjent leczony psychiatrycznie, tak jak każdy inny pacjent ma prawo przede
wszystkim do uzyskanie świadczeń (zdrowotnych) zgodnych w wymogami i standardami
współczesnej wiedzy medycznej i psychologicznej, poszanowania jego intymności i godności
w czasie pobytu w szpitalu psychiatrycznym, uzyskania informacji od lekarza/psychiatry
dotyczących celu pobytu, informacji o swoim aktualnym stanie zdrowia, proponowanych
czynnościach i metodach diagnostycznych oraz leczniczych, ale także o dających się
przewidzieć skutkach proponowanych działań lub o ewentualnych skutkach ich niepodjęcia.
Pacjent psychiatryczny może wyrazić zgodę lub odmówić zgody na udzielenie mu
określonych świadczeń za wyjątkiem sytuacji przymusowego przyjęcia bez zgody opisanych
powyżej.
Pacjent przyjęty do szpitala psychiatrycznego ma prawo do kontaktu osobistego,
telefonicznego lub/i korespondencyjnego z osobami z zewnątrz w granicach wyznaczonych
regulaminem szpitala. Korespondencja listowa nawet w przypadku pacjenta przyjętego
przymusowo nie może podlegać jednak kontroli ze strony personelu szpitala.
Pacjent szpitala psychiatrycznego ma prawo do opieki duszpasterskiej zgodnej z jego
wyznaniem, ma prawo leczenia w środowisku jak najmniej ograniczającym swobodę oraz
przy pomocy metody jak najmniej uciążliwej spośród dostępnych. Pacjent leczony
psychiatrycznie ma również prawo do uzyskania zgody ordynatora szpitala na okresowe
przebywanie poza szpitalem bez wypisywania pacjenta z zakładu, ale tylko wtedy jeśli nie
zagraża to jego życiu lub zdrowiu i życiu innych osób. Wobec pacjenta, który nie wrócił w
wyznaczonym czasie może zostać zastosowane przymusowe doprowadzenie go do szpitala
przez policję. Pacjent przyjęty i leczony bez zgody nie powinien oddalać się ze szpitala bez
zgody lekarza. W taki wypadku może także zostać zastosowane przymusowe doprowadzenie
do szpitala.
Jeśli pacjent psychiatryczny uczestniczy w warsztatach terapii zajęciowej lub
podobnych formach rehabilitacji psychospołecznej, ma prawo do sprawiedliwego udziału w
zyskach i nagrodach przekazywanych placówce psychiatrycznej z tytułu wykonanej przez
niego pracy.
W sytuacji, gdy pacjent przebywa przymusowo w szpitalu lub oddziale
psychiatrycznym ma prawo do kontaktu z sędzią wizytującym szpital, wysłuchania go przez
sąd, jak również osobistego dostępu do dokumentacji medycznej lub dostępny do
dokumentacji osobie wskazanej przez pacjenta. Ma także prawo do składania skarg i
wniosków oraz uzyskania na nie odpowiedzi. Prawo do wysłuchania i składania skarg i
zażaleń jest niezależny od stanu psychicznego pacjenta. W razie stwierdzenia przez sędziego
wizytującego, że pobyt danej osoby w szpitalu psychiatrycznym jest bezzasadny, sędzia może
zarządzić natychmiastowe wypisanie takiej osoby ze szpitala.
Oprócz praw pacjent psychiatryczny przyjęty bez zgody ma też oczywiście pewne
obowiązki. Do najważniejszych z nich należą: odnoszenie się z szacunkiem do innych
pacjentów i personelu szpitala, przestrzeganie regulaminu szpitala i stosowania się do
przepisów BHP, bezwzględne przestrzeganie całkowitej abstynencji w trakcie pobytu w
szpitalu psychiatrycznym. Personel z kolei z pielęgniarkami włącznie jest zobowiązany do
zachowania tajemnicy zawodowej chyba, że będzie z niej zwolniony w oparciu o
odpowiednie akty prawne.
Pobyt w szpitalu psychiatrycznym – mity i fakty
Sam pobyt pacjenta w szpitalu psychiatrycznym ma już dziś niewiele wspólnego z
mitami, które wokół niego narosły. Jednym z nich jest mit mówiący o tym, że pobyt pacjenta
w szpitalu psychiatrycznym opiera się głównie na podawaniu im dużych ilości środków
farmakologicznych (przeciwpsychotycznych, normotymicznych i anksjolitycznych) potocznie
nazywanych „psychotropami”. Takie postępowanie co prawda dominowało jeszcze w
psychiatrii w latach 70-tych czy nawet 80-tych, kiedy to korzystano głównie z biologicznego
modelu choroby psychicznej i jej leczenia, a stosowane wtedy leki oprócz niwelowania
objawów choroby psychicznej powodowały także dużo efektów ubocznych. Współczesne leki
podawane pacjentom w trakcie hospitalizacji są bezpieczniejsze, działają o wiele bardziej
selektywnie, a przede wszystkim powodują znacznie mniej skutków ubocznych. Coraz
częściej także w szpitalach psychiatrycznych stosowane leki o przedłużonym działaniu, które
podawane są np.: raz na tydzień. Poprawia to w dużym stopniu komfort psychiczny
pacjentów, który nie musi już codziennie przyjmować kilku, czasem nawet kilkunastu
tabletek.
Inny z mitów mówi o tym, że pacjenci „zamknięci” w szpitalu psychiatrycznym
przypinani są do łóżka pasami lub „zakuwani” są w kaftan bezpieczeństwa. Czasami stosuje
się środki bezpieczeństwa lub izoluje pacjentów zagrażający sobie lub innym, ale są to
sytuacje raczej rzadkie i ściśle regulowane przez odpowiednie akty prawne o czym była
mowa powyżej. Większość pacjentów przebywa na oddziałach otwartych po których mogą
się swobodnie poruszać, wychodzić na zewnątrz (w granicach szpitala) i kontaktować się z
osobami z zewnątrz.
Kolejny mit mówi o tym, że pacjenci w szpitalach psychiatrycznych są często
poddawani leczeniu ECT, czyli elektrowstrząsami. Szczególnie zaś ci, którzy nie chcą
podporządkować się regulaminowy szpitala. Leczenie ECT nadal jest stosowane, ale w
zupełnie inny sposób, niż zostało to zobrazowane w filmach „Lot nad kukułczym gniazdem”
czy „Reqiuem dla snu”. Takie zabiegi stosuje się bardzo rzadko i to z reguły w przypadku
lekoopornej ciężkiej depresji połączonej z objawami psychotycznymi. Pacjent poddany
zabiegowi ECT jest przede wszystkim pod narkozą i podawane mu są również środki
zwiotczające, a w trakcie całego zabiegu nad stanem pacjenta czuwa anestezjolog. Metoda
ta daje niewiele powikłań i jest o wiele bardziej bezpieczna niż się powszechnie uważa. Jej
skuteczność jest też dość wysoka. Około 85% pacjentów poddanych zabiegowi ECT odczuwa
znaczną poprawę swojego stanu psychicznego.
Jednym z elementów charakterystycznych dla współczesnej psychiatrii jest to, że
osoby chore psychicznie, szczególnie te przebywające w szpitalach lub na oddziałach
psychiatrycznych uznawane są obecnie za osoby niepełnosprawne, czyli takie, które w
wyniku przebycia choroby psychicznej poniosły straty w zakresie podstawowych funkcji
społecznych. Jest to zmiana bardzo istotna, ponieważ proces leczenia w szpitalu
psychiatrycznym został w jej efekcie uzupełniony o procedury rehabilitacyjne. W szpitalach
psychiatrycznych oprócz samego leczenia organizuje się społeczności terapeutyczne, które
mają na celu ogólną aktywizację społeczną pacjentów psychiatrycznych. Dla pacjentów
organizowane są również zajęcia z tzw. psychoedukacji. Celem ich jest zapoznanie pacjentów
ze specyfiką swojej choroby, podanie na jej temat rzetelnej wiedzy, zwiększenie świadomości
dotyczącej jej objawów i wzbudzenie w pacjentach motywacji do kontynuowania leczenia po
wyjściu ze szpitala nawet, gdy objawy choroby zaczną ustępować. W trakcie pobytu w
szpitalu psychiatrycznym pacjenci mają także możliwość wzięcia udziału w programach
przywracających konkretne umiejętności interpersonalne i społeczne, które zostały utracone
na skutek wystąpienia choroby. Są to różnego rodzaju programy mające na celu
kształtowanie takich zachowań jak: nawiązywanie kontaktu, ekspresja własnych potrzeb,
planowanie działań, kontrola emocji, rozpoznawanie pierwszych objawów nawrotów, itp. W
ich ramach odbywają się specjalne sesje terapeutyczne, w trakcie których wykorzystuje się
kolejno: (1) modelowanie (wzorcowy pokaz zachowania), (2) granie roli (odtwarzanie tego
zachowania), (3) społeczne wzmocnienie (dostarczane przez członków grupy) oraz (4)
transfer treningu (przeniesienie wyuczonego zachowania na codzienne sytuacje życiowe). Na
podstawie wielu badań okazało się, że wprowadzenie społeczności terapeutycznych,
psychoedukacji i programów kompensacyjnych sprzyja w dużo większym stopniu redukcji
objawów chorobowych i podnosi jakość życia pacjentów chorych psychicznie niż
zastosowanie tylko samej farmakoterapii. Oprócz powyższych pacjenci szpitalach
psychiatrycznym mogą korzysta z udziału w psychoterapii prowadzonej w dwóch formułach.
Psychoterapii indywidualnej i psychoterapii grupowej.
Na zakończeniu warto dodać, że pobyt w szpitalu psychiatrycznym może mieć także
negatywne konsekwencje, jeśli pacjent przebywa w nim przez zbyt długi okres czasu.
Leczenie w szpitalu psychiatrycznym nie powinno przekraczać 3-4 miesięcy, choć niestety nie
zawsze jest to możliwe. Wynika to z tego, że zbyt długi czas pobytu w szpitalu może
spowodować u pacjenta wystąpienie niekorzystnych zmian adaptacyjnych nazywanych
chorobą szpitalną lub hospitalizmem. Choroba szpitalna stanowi zespół zaburzeń
psychicznych i fizycznych spowodowanych długotrwałym przebywaniem w zamkniętej
instytucji z równoczesnym odizolowaniem od własnej społeczności. Jest to szczególnie
istotne w przypadku pacjentów chorych psychicznie, ponieważ na skutek długotrwałego
pobytu w szpitalu psychiatrycznym ulegają oni dalszej degradacji psychicznej, tracą swoją
indywidualność oraz zdolność do samodzielnego troszczenia się własne potrzeby. Mogą stać
się bezradni i biernie podporządkowani zasadom panującym na oddziale, zatracają często
potrzeby kontaktu społecznego, co w znaczącym stopniu utrudnia im powrót do normalnego
funkcjonowania poza szpitalem i powrót do zdrowia oraz kilkukrotnie zwiększa ryzyko
ponownej hospitalizacji.