PDF - Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne

PRACE ORYGINALNE
Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 253–264
ISSN 2082-9876
© Copyright by Wroclaw Medical University
Monika Łapińska1, A–C, Elżbieta Krajewska-Kułak2, A, C–F,
Bożena Okurowska-Zawada3, E, F
Aktywność fizyczna i preferencje zdrowotne
w grupie mężczyzn pracujących fizycznie lub umysłowo
Physical Activity and Health Preferences in a Group of Males
Doing Manual or Clerical Work
Absolwentka kierunku fizjoterapia, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok
Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok
3
Klinika Rehabilitacji Dziecięcej z Ośrodkiem Wczesnej Pomocy Dzieciom Upośledzonym „Dać Szansę”,
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Białystok
1
2
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych;
D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu
Streszczenie
Wprowadzenie. W Polsce o zdrowiu mężczyzn wciąż nie mówi się zbyt wiele.
Cel pracy. Ocena aktywności fizycznej i wartościowania zdrowia w grupie mężczyzn.
Materiał i metody. Zbadano po 100 pracujących fizycznie (I grupa) lub umysłowo (II grupa) mężczyzn, wykorzystując
autorski kwestionariusz ankiety, Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej oraz listę kryteriów zdrowia.
Wyniki. W I grupie nie ćwiczyło 40% osób, a w II 28%. Badani preferowali głównie jazdę na rowerze (50% I grupy
i 38% II grupy). Za najważniejsze cele podczas ćwiczeń 58% mężczyzn z grupy I i 61% z grupy II uznało zachowanie
dobrej formy fizycznej. Nadwagę miało 66% z grupy I i 68% z grupy II. W II grupie pracowników największe znaczenie było przypisywane twierdzeniom: „nie chorować”, „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „czuć
się dobrze” i „dożyć późnej starości”, a w I grupie: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „dożyć późnej
starości” i „należycie się odżywiać”. Największą grupę stanowili respondenci o wystarczającej aktywności fizycznej
(68% II grupy i 48% I grupy – p = 0,138).
Wnioski. Większość mężczyzn z obu grup oceniała dobrze swoją aktywność fizyczną, ale jednocześnie miała nadwagę. W obu badanych grupach najczęstszą przeszkodą w podejmowaniu aktywności fizycznej był brak czasu
i chęci, a czynnikiem mobilizującym chęć poprawy stanu zdrowia oraz utrzymania dobrej kondycji. W obu grupach
największe znaczenie przypisywano takim kryteriom zdrowia, jak: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”
i „dożyć późnej starości” (Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 253–264).
Słowa kluczowe: zachowania zdrowotne, aktywność fizyczna, mężczyźni.
Abstract
Background. In Poland, little is communicated about the men’s health.
Objectives. The aim of this study was to assess physical activity and health value in a group of men.
Material and Methods. The authors have examined 100 manual (group 1) and clerical (group 2) workers with the
original author’s questionnaire, the International Physical Activity Questionnaire, and with a list of health criteria.
Results. In the group 1, 40% of respondents didn’t do physical exercise, whereas in the group 2–28%. Most respondents preferred cycling (50% of respondents in the group 1 and 38% of respondents in the group 2). Maintaining
good physical health was the most important objective for taking up physical exercise in 58% of men in the group 1,
and in 61% of men in the group 2. Sixty six percent of respondents in the group 1 and 68% of respondents in the
group 2 were overweight. In the group 2, the biggest importance was attached to the following statements: “do not
get sick”, “do not feel any physical discomfort”, “feel good”, and “live to an old age,” whereas in the group 1: “do
not feel any physical discomfort”, “live to an old age”, and “eat healthy food”. The largest group of respondents had
sufficient activity (68% in the group 2 and 48% in the group 1 – p = 0.138).
254
M. Łapińska, E. Krajewska-Kułak, B. Okurowska-Zawada
Conclusions. The majority of men in both groups assessed their level of physical activity well, but at the same
time they were overweight. In both groups, the most common obstacle to exercise was lack of time and will, while
a desire to improve one’s health and to be fit was a motivating factor. In both groups, the largest attention was
attributed to the following health criteria: “not to feel any physical discomfort” and “live to an old age” (Piel. Zdr.
Publ. 2015, 5, 3, 253–264).
Key words: physical activity, health behaviors, men.
Jednym z najważniejszych składników zdrowego stylu życia powinna być regularna aktywność fizyczna. Wśród rodzajów tej aktywności za
Żarów [1] wyróżnia się: wymuszoną aktywność fizyczną związaną z wykonywaniem pracy zawodowej i codziennych czynności oraz aktywność
fizyczną realizowaną z własnej woli w czasie wolnym od pracy zawodowej. Wydaje się, że pewnej części badanych osób wykonywana zawodowo
praca fizyczna może zastępować aktywność rekreacyjną lub turystyczną.
Ruch zajmuje drugie miejsce, zaraz po odżywianiu, jako ważny czynnik wpływający na zdrowie człowieka, w znaczący sposób pomagając zachować zdrowie, ale również wzmacniając je [2].
W dobie współczesnej cywilizacji stres jest nieodłącznym elementem dnia codziennego, a nadmiar nauki lub pracy, mała aktywność ruchowa,
obowiązki dnia codziennego ewidentnie doprowadzają do osłabienia kondycji zarówno fizycznej, jak
i psychicznej [2, 3].
W literaturze przedmiotu [4–6] zwraca się
uwagę, iż podejmowanie regularnej aktywności fizycznej pomaga zachować formę i w zdrowiu dożyć późnej starości, co podnosi poziom satysfakcji
z życia i pozwala czuć się potrzebnym, sprzyja adaptacji układu krążenia, układu oddechowego, dodatnio wpływa na układ kostny i mięśniowy oraz
na lepsze funkcjonowanie organizmu, a wśród
dzieci i młodzieży pobudza rozwój i wpływa na
prawidłowe dojrzewanie.
Przeciętny Polak wykorzystuje jedynie 1,6%
doby na różne formy aktywności fizycznej [7].
W Polsce o zdrowiu mężczyzn wciąż nie mówi się zbyt wiele, nie robią tego również oni sami, a jak wynika z Raportu Sieemnsa 2012 [8], pod
względem długości życia polscy mężczyźni zajmują jedno z ostatnich miejsc wśród krajów europejskich. Przeciętnie dożywają 72 lat i żyją średnio
o ponad 5 lat krócej niż mężczyźni w Unii Europejskiej. Wśród mężczyzn zarówno w młodym, jak
i średnim wieku (30–59 lat) zaobserwowano o 70%
większą umieralność niż wśród ich rówieśników
w UE [8]. Wykazano także [8], że stan zdrowia
Polaków jest związany z poziomem wykształcenia, np. 30-letni mężczyźni mający wykształcenie
podstawowe i zawodowe żyją o 12 lat krócej niż
ich rówieśnicy mający co najmniej średnie wykształcenie. Przeciętny czas życia osób posiadających wykształcenie zawodowe to 37,3 lat, a wyż-
sze – 49,3 lat. W Polsce jest 18,5 mln mężczyzn,
z czego prawie aż połowa ma co najwyżej zawodowe wykształcenie [8].
Celem badań była ocena aktywności fizycznej
i wartościowania zdrowia w grupie mężczyzn pracujących fizycznie lub umysłowo. Cele szczegółowe to: sprawdzenie, jak mężczyźni pracujący umysłowo lub fizycznie oceniają swoją aktywność, jak
wartościują zdrowie oraz czy istnieje zależność
między aktywnością fizyczną i wartościowaniem
zdrowia w badanych grupach.
Materiał i metody
Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę
Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego
w Białymstoku R-I-002/240/2014. Badanie przeprowadzono w grupie 100 mężczyzn pracujących
fizycznie (I grupa) oraz 100 mężczyzn pracujących
umysłowo (II grupa). W grupie mężczyzn pracujących fizycznie rozdano 160 ankiet, zwrotnie zebrano 100 i tyle wykorzystano do badania. W grupie
mężczyzn pracujących umysłowo rozdano 145 ankiet, zwrotnie zebrano 100 i tyle wykorzystano do
badania.
W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety złożony z IV części (łącznie 15 pytań), Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej IPAQ [9] oraz standaryzowaną listę
kryteriów zdrowia – LKZ Juszczyńskiego [10].
Do oceny aktywności fizycznej wyznaczono podstawowe wskaźniki statystyki opisowej:
średnie arytmetyczne (x–), odchylenia standardowe (SD) i współczynniki zmienności (V). W celu
określenia istotności różnic między średnimi wynikami samooceny aktywności fizycznej u studentów fizjo­terapii i dietetyki przeprowadzono testy
t-Studenta dla prób niezależnych.
Wyniki
W badaniu wzięło udział po 100 pracujących fizycznie (I grupa) lub umysłowo (II grupa)
mężczyzn w wieku 18–66 lat. Średnia wieku respondentów wyniosła 41,03 ± 11,72 lat. Najliczniejszą grupę stanowili badani w przedziale wiekowym 31–40 lat (28%), następnie w wieku 51–60 lat
(23%), 21–30 lat (22,5%), 41–50 lat (21%), poniżej
255
Aktywność i preferencje zdrowotne mężczyzn
40%
38%
40%
28%
33%
28%
34%
27%
Fig. 1. Frequency of
physical activity according to work performed
14%
6%
2%
4%
ćwiczenia
codzienne
Ryc. 1. Częstość aktywności fizycznej w zależności od wykonywanej
pracy
2% 2% 2%
2-3 razy
w tygodniu
pracownicy fizyczni
4 i więcej razy
sporadycznie
pracownicy umysłowi
20. r.ż. (2%) i powyżej 60 lat (3,5%). 51% osób było
w związku małżeńskim, 21% owdowiałych, a 24,5%
kawalerów. Przeważająca większość, bo aż 79,5%
badanych mieszkała w miastach, a 20,5% na wsi.
Najwięcej badanych, bo aż 99 (49,5%), deklarowało wykształcenie średnie, 35% ukończyło studia
wyższe, a 15,5% miało wykształcenie podstawowe.
W I grupie przeważali mężczyźni mający wykształcenie średnie (68%), po studiach wyższych fizycznie pracowało 16% mężczyzn i tyle samo miało wykształcenie podstawowe. W II grupie ponad
połowa – 54% miało wykształcenie wyższe, 31%
– średnie, a 15% podstawowe. W zależności od
przedziału wiekowego było widoczne zróżnicowane wykształcenie ankietowanych. Wśród mężczyzn między 21. a 40. r.ż. przeważało wykształcenie wyższe i średnie. Respondenci w wieku
40–50 lat najczęściej mieli wykształcenie średnie.
W piątej dekadzie życia i powyżej dominowało wykształcenie podstawowe i średnie.
Swoją sytuację materialną aż 47,5% mężczyzn
oceniało na dobrą, przeciętne zarobki miało 39%
badanych. Bardzo zadowolonych ze swojej sytuacji
było 7,5% i tylko 4,5% oceniało ją jako „raczej złą”.
1,5% ankietowanych nie potrafiło określić, w jakiej
sytuacji materialnej się znajdują.
Zdecydowana większość mężczyzn (61%) dobrze oceniała swoją aktywność fizyczną, pozostali
oszacowali, że jest ona dostateczna – 23% (n = 46),
bardzo dobra – 12,5% (n = 25) lub minimalna
– 3,5% (n = 7). Sześciu mężczyzn z grupy I oceniło sprawność fizyczną na minimalną, w przypadku
grupy II była to tylko jedna osoba. Średnią sprawność deklarowało 24% pracowników z II grupy
i 22% z I grupy. Za dobrą swoją aktywność uważało 57% osób z grupy I i 65% z grupy II, a 15% mężczyzn z grupy I i 10% z grupy II uważało się za bardzo dobrze sprawnych fizycznie. Różnica w ocenie
między grupą pracującą fizycznie a grupą pracującą umysłowo była nieznaczna i nieistotna statystycznie (p > 0,05).
Wykazano, iż 34% badanych (w tym 40%
z I grupy i 28% z II grupy) nie ćwiczyło wcale,
a tylko 4% (w tym 6% z grupy I i 2% z grupy II)
wcale
nie ćwiczyło
razem
mężczyzn ćwiczyło codziennie. Różnice częstości
podejmowania aktywności w zależności od wykonywanej pracy były istotne statystycznie (p < 0,05).
Szczegółowe wyniki przedstawia ryc. 1.
Spośród mężczyzn deklarujących podejmowanie aktywności fizycznej:
– 8,33% ćwiczyło codziennie, w tym 75%
z I grupy i 25% z II grupy,
–  52,08% ćwiczyło 2–3 razy w tygodniu, w tym
28% z I grupy, 72% z II grupy,
– 35,42% ćwiczyło sporadycznie, w tym
61,67% z I grupy i 38,24% z II grupy.
Wśród mężczyzn, którzy wcale nie ćwiczyli:
–  65,38% nie podejmowało w ogóle żadnej aktywności, w tym 58,82% z I grupy i 41,18% z II grupy,
–  30,77% jedynie sporadycznie korzystało z ruchu, w tym 53,13% z grupy I i 46,88% z grupy II.
Co dziesiąty mężczyzna z I grupy uważał, że
aktywność fizyczna jest dla niego stratą czasu,
a 15% twierdziło, że jest to dla nich konieczność.
W przypadku 48% badanych różne formy ruchu
były przyjemnością, a dla co czwartego mężczyzny
(58%) – racjonalnym spędzeniem wolnego czasu.
W II grupie aktywność za przyjemność uważało
52% osób, za stratę czasu lub konieczność – 15%,
a za racjonalne spędzanie czasu wolnego – 33%.
42% mężczyzn oceniając aktywność fizyczną jako konieczność bądź stratę czasu, nie podejmowało jej – mężczyzn pracujących umysłowo było jednak więcej (27%) niż pracujących fizycznie (15%).
70% osób aktywnych, w tym 37% z grupy I i 33%
z grupy II, a także 30% nieaktywnych (z czego 11%
z grupy I i 19% z grupy II) uważało aktywność za
przyjemność. W grupie mówiących o aktywności jako o racjonalnym spędzaniu czasu 44,83%
respondentów podejmowało się aktywności (6%
z I grupy i 20% z II grupy), a 55,17% nie robiło tego wcale (w tym 19% z grupy I i 13% z grupy II).
Najbardziej odpowiadającą badanym osobom
formą aktywności fizycznej była jazda na rowerze,
gdyż jako formę spędzania czasu wolnego preferowało ją 44% badanych. 38% wybierało spacery,
rzadziej siłownię (26,5%) i basen (17,5%). Różnice
w wyborze preferowanej formy aktywności w za-
256
M. Łapińska, E. Krajewska-Kułak, B. Okurowska-Zawada
basen
14%
Ryc. 2. Preferowane formy aktywności
fizycznej w zależności od wykonywanej
pracy
17,50%
21%
Fig. 2. Preferred forms of physical
­activity according to work performed
31,00%
21%
marsze i biegi
41%
38%
27%
spacery
49%
44,00%
38%
jazda rowerem
50%
26,50%
siłownia
34%
19%
pracownicy fizyczni
czytanie prasy
czytanie książek
pracownicy umysłowi
razem
5,50%
7%
4%
Ryc. 3. Preferowane formy spędzania wolnego czasu w zależności od wykonywanej pracy
4,50%
4%
5%
Fig. 3. Preferred forms of leisure
time according to work performed
7,50%
rozwiązywanie krzyżówek
5%
10%
10,50%
12%
9%
słuchanie muzyki
11%
surfowanie po Internecie
18%
4%
13,50%
sen
8%
19%
47,50%
46%
49%
oglądanie telewizji
pracownicy fizyczni
pracownicy umysłowi
leżności od wykonywanej pracy były istotne statystycznie w wyborze siłowni (p = 0,0161), marszów
i biegów (p = 0,0021) oraz spacerów (p = 0,0012).
Wyniki obrazuje ryc. 2.
Najbardziej aktywną grupą byli mężczyźni między 21. a 40. r.ż. i wybierali oni treningi na siłowni (71,7%), zajęcia na basenie (85,72%) oraz zajęcia
w terenie (72,58%). Spacery preferowało 84,21%
mężczyzn w przedziale wiekowym 31–60 lat.
Oglądanie telewizji było ulubioną formą biernego wypoczynku dla 47,5% ankietowanych, w tym
dla 49% osób z grupy I i 46% z grupy II, a najmniej
(4,5%) czytanie książek, w tym 5% osób z grupy I
i 4% z grupy II. Wyniki przedstawia ryc. 3.
Najczęstszą przeszkodą w podejmowaniu aktywności fizycznej był brak chęci – 56,73% badanych, w tym 34% z I grupy i 25% z II gru-
razem
py (p > 0,05). W dalszej kolejności wymieniano
brak czasu – 45,19% osób, w tym 27% z grupy I
i 20% z grupy II (p > 0,05) oraz zbytnie zmęczenie – 43,27% mężczyzn, w tym 30% z grupy I i 15%
z grupy II (p > 0,05).
Dla badanych mężczyzn głównym celem podejmowania ćwiczeń było zachowanie dobrej formy fizycznej – 58% z grupy I i 61% z grupy II
(p > 0,05). W następnej kolejności wymieniali natomiast: odprężenie po pracy (37% z grupy I
i 27% z grupy II; p > 0,05), odreagowanie stresu
(17% z grupy I i 22% z grupy II; p > 0,05) oraz
chęć zmniejszenia masy ciała (30% z grupy I i 25%
z grupy II; p > 0,05).
Z analizy BMI (Body Mass Index) wynika, że
32% mężczyzn mieściło się w normie wagowej,
w tym 33% z I grupy i 31% z II grupy. Nadwagę
Aktywność i preferencje zdrowotne mężczyzn
miało 67% badanych, w tym 66% z grupy I i 68%
z grupy II. Niedowaga dotyczyła 1% badanych,
w tym po 1% z każdej grupy.
41,04% respondentów mających nadwagę,
w tym 25% z grupy I i 30% z grupy II, podejmowało aktywność fizyczną, a 58,96%, w tym 41%
z grupy I i 38% z grupy II, nie było aktywnych.
Podejmowanie aktywności deklarowało 60,94%
ankietowanych (w tym 17% z grupy I i 16% z grupy II) mających BMI w normie, a 39,06% badanych (w tym 22% z grupy I i 9% z grupy II) nie
ćwiczyło wcale.
Spośród populacji mężczyzn oceniających swoją sprawność fizyczną jako minimalną 100% osób
z grupy I i 1% z grupy II borykało się z nadwagą.
Wśród mężczyzn o dostatecznej sprawności
21,74% z grupy I i 4,35% z grupy II miało BMI
w normie, a 26,09% z grupy I i 47,83% z grupy II nadwagę. W grupie osób oceniających swoją
sprawność jako dobrą aż 72,13% ankietowanych,
w tym 36,89% z grupy I i 35,25% z grupy II, miało
podwyższony wskaźnik BMI. BMI było w normie
jedynie u 9,84% osób z grupy I i 17,21% z grupy II.
W grupie oceniającej swoją sprawność jako bardzo
dobrą BMI w normie dotyczyło 76% respondentów, w tym 44% z grupy I i 32% z grupy II, a 20%
mężczyzn, w tym 3% z grupy I i 2% z grupy II, miało nadwagę.
86,4% mężczyzn z grupy I mających nadwagę
i 63,2% z grupy II podejmowało się aktywności wyłącznie sporadycznie bądź wcale. Jedynie 23,13%,
w tym 13,6% z grupy I i 36,8% z grupy II, było aktywnych co najmniej 2–3 razy w tygodniu. 24,24%
osób z grupy I i 48,4% z grupy II o prawidłowym
BMI trenowało 2–3 razy w tygodniu, 4% z grupy I
i 8% z grupy II sporadycznie, a nie podejmowało
aktywności aż 32,81% badanych, w tym 48,48% respondentów z grupy I i 16,13% z grupy II.
W badaniu zastosowano także Listę Kryteriów
Zdrowia – LKZ Juczyńskiego [57], która zawiera 24 stwierdzenia opisujące pozytywne elementy różnych wymiarów zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Lista charakteryzuje się
zadowalającymi parametrami psychometrycznymi (współczynnik stałości 0,68). Badany zaznaczał
swoje preferencje, wskazując, które z podanych
stwierdzeń są ważne w ocenie zdrowia, a spośród
wybranych te, które są najważniejsze. W interpretacji brano pod uwagę nie tylko istotę kryteriów,
lecz także ich właściwości definicyjne, które opisują zdrowie jako stan, wynik, właściwość łub proces.
Wyniki przedstawia tabela 1.
Z badań wynika, że wśród 24 stwierdzeń dotyczących bycia zdrowym najczęściej były wybierane
następujące: „czuć się dobrze”, „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „nie chorować, najwyżej rzadko na grypę, niestrawność’, „mieć spraw-
257
ne wszystkie części ciała” oraz „mieć odpowiednią
wagę ciała”. Mniej ważne stwierdzenia to: „potrafić
panować nad swoimi uczuciami i popędami”, „pić
niewielkie ilości alkoholu lub wcale” oraz „potrafić dobrze współżyć z innymi ludźmi”. Największe znaczenie dla ankietowanych mężczyzn miało zdrowie rozumiane jako „właściwość i wynik”,
a zdrowie jako „proces” zajmowało dalsze miejsce w ich hierarchii. Wśród najważniejszych kryteriów, według respondentów, dotyczących analizy zdrowia wystąpiły istotne statystycznie różnice
w twierdzeniach określających, co ma największe
znaczenie dla badanych mężczyzn. Dla ankietowanych z grupy I były to: „prawie nigdy nie musieć
chodzić do lekarza” (p = 0,03), „jedynie wyjątkowo przyjmować lekarstwa” (p = 0,0009), „być odpowiedzialnym” (p = 0,008) oraz „mieć sprawne
wszystkie części ciała” (p = 0,03), a dla mężczyzn
z grupy II: „nie chorować, najwyżej rzadko na grypę, niestrawność” (p = 0,0001) i „mieć zdrowe włosy, oczy i cerę” (p = 0,0004). Pozostałe twierdzenia nie wykazywały istotnych statystycznie różnic
(p > 0,05).
W II grupie pracowników największe znaczenie
było przypisywane twierdzeniom: „nie chorować”,
„nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”,
„czuć się dobrze” i „dożyć późnej starości”, a w I grupie: „nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”,
„dożyć późnej starości” i „należycie się odżywiać”.
Szczegółowe wyniki przedstawiono w tabeli 1.
W pracy wykorzystano także kwestionariusz
IPAQ w polskiej wersji Biernat, Stupnicki [47] opisujący aktywność fizyczną w jednostkach wydatku
energetycznego MET min/tydzień (metabolic equivalent – MET).
Wykorzystując kryteria przyjęte przez Międzynarodowy Komitet IPAQ, stwierdzono, że 15,5%
mężczyzn można było zaliczyć do grupy niewystarczająco aktywnych fizycznie, w tym 10% z grupy I i 21% z grupy II (p = 0,065). Największą grupę
mężczyzn (58%) stanowili badani o wystarczającej
aktywności, w tym 68% mężczyzn z grupy II i 48%
z grupy I (p = 0,138). Największa różnica uwidoczniła się w grupie mężczyzn intensywnie ćwiczących, ponieważ ten rodzaj aktywności wykazywało 42% pracowników z grupy I i 11% z grupy II
(p = 0,001). Wyniki przedstawia tabela 2.
Średnie aktywności fizyczne wyrażone w jednostkach wydatku energetycznego MET min/tydzień w zależności od rodzaju wykonywanych
czynności i pracy zawiera tabela 3. Autorzy przedstawili tam także korelację między grupami mężczyzn a średnimi aktywności fizycznej w zależności od rodzaju wykonywanych czynności dla
pracowników fizycznych i umysłowych.
Zależności między grupami pracowników
a średnimi aktywności fizycznej z uwzględnieniem
258
M. Łapińska, E. Krajewska-Kułak, B. Okurowska-Zawada
Tabela 1. Lista kryteriów zdrowia – znaczenie przypisywane poszczególnym twierdzeniom w badanych grupach
Table 1. List of health criteria – the attention assigned to each statement in the examinated groups
Twierdzenie:
bycie zdrowym oznacza dla mnie…
definicja zdrowia
Pracownicy umysłowi
średnia
waga
definicja zdrowia
Pracownicy fizyczni
średnia
waga
P
Dożyć późnej starości
cel
1,07
cel
1,36
0,24
Czuć się szczęśliwym przez większość czasu
stan
055
stan
0,3
0,13
Potrafić dobrze współżyć z innymi ludźmi
proces
0,33
proces
0,56
0,18
Umieć rozwiązywać swoje problemy
proces
0,24
proces
0,38
0,034
Należycie się odżywiać
wynik
0,8
wynik
1,13
0,17
Dbać o wypoczynek, sen
wynik
0,87
wynik
0,97
0,65
Pić niewielkie ilości alkoholu lub wcale
wynik
0,06
wynik
0,12
0,4
Nie palić tytoniu
wynik
0,76
wynik
0,76
1,0
Mieć odpowiednią masę ciała
wynik
0,59
wynik
0,4
0,22
Jedynie wyjątkowo przyjmować lekarstwa
właściwości
0,68
właściwości
1,45
0,0009
Mieć dobry nastrój
właściwości
0,22
właściwości
0,14
0,43
Nie odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych
właściwości
1,39
właściwości
1,71
0,25
Potrafić pracować bez napięcia i stresu
proces
0,28
proces
0,4
0,44
Nie chorować, najwyżej rzadko na grypę,
niestrawność
właściwości
1,55
właściwości
0,67
0,0001
Mieć zdrowe oczy, włosy, cerę
właściwości
0,43
właściwości
0,03
0,0004
Umieć przystosować się do zmian w życiu
proces
0,2
proces
0,23
0,78
Umieć cieszyć się z życia
stan
0,95
stan
0,8
0,51
Być odpowiedzialnym
cel
0,02
cel
0,27
0,008
Potrafić panować nad swoimi uczuciami i popędami
proces
0,26
proces
0,18
0,46
Mieć sprawne wszystkie części ciała
właściwości
0,56
właściwości
0,99
0,03
Akceptować siebie, znać swoje możliwości
i braki
cel
0,38
cel
0,18
0,1
Mieć pracę, różnorodne zainteresowania
wynik
0,48
wynik
0,28
0,23
Czuć się dobrze
stan
1,35
stan
1,11
0,33
Prawie nigdy nie musieć chodzić do lekarza
właściwości
0,55
właściwości
1,01
0,03
Tabela 2. Rodzaj wykonywanej pracy mężczyzn i ich aktywność a intensywność wysiłku w skali IPAQ
Table 2. Type of work and their activity with regard to exercise intensity in IPAQ
Niewystarczająco aktywni
Wystarczająco aktywni
Bardzo aktywni
Pracujący fizycznie ćwiczący
 2
16
25
Pracujący umysłowo ćwiczący
 7
42
 4
p
 0,102
 0,002
 0,0002
Pracujący fizycznie niećwiczący
 8
32
17
Pracujący umysłowo niećwiczący
14
26
 7
p
 0,224
 0,478
 0,053
rodzaju wykonywanych czynności zawiera tabela 4. Szacowanie tygodniowego całkowitego wydatku energetycznego aktywności ruchowej odzwierciedla najlepszy miernik jej objętości (energy
expenditure – EE), tzw. KAF (tygodniowy koszt
kaloryczny). Zależności między tygodniowym cał-
kowitym wydatkiem energetycznym aktywności fizycznej z uwzględnieniem jej intensywności
w zależności od grupy obrazuje tabela 4.
Populacja mężczyzn mających wyższe wykształcenie wybierając czynniki, które skłoniłyby
ich do podjęcia aktywności ruchowej, wskazywa-
259
Aktywność i preferencje zdrowotne mężczyzn
Tabela 3. Średnie aktywności fizycznej w zależności od rodzaju wykonywanych czynności i pracy
Table 3. The average of physical activity according to the type of activity and work
Rodzaj aktywności fizycznej
P
Średnia w MET – min/tydz.
Praca zawodowa
pracownicy fizyczni
n = 100
pracownicy umysłowi
n = 100
1703,830
 602,43
< 0,001
Przemieszczanie się
 437,39
 342,59
0,383
Prace domowe
 480,69
 392,590
0,402
Aktywność w czasie wolnym
 201,780
 243,72
0,606
Intensywna
w MET– min/tydz.
1001,43
 363,49
< 0,001
Umiarkowana
w MET– min/tydz.
 708,62
 532,54
0,087
Chodzenie
w MET– min/tydz.
1113,68
 685,49
< 0,001
SUMA
w MET – min/tydz.
2823,7
1581,38
< 0,001
Table 4. Tygodniowy całkowity wydatek energetyczny i aktywności fizycznej badanej grupy z uwzględnieniem jej
intensywności
Tabela 4. A weekly total energy expenditure and physical activity of the studied group with regard to its intensity
Tygodniowy koszt kaloryczny
(kcal/tydz.)
Średnia
Mediana
KAF1
tygodniowy koszt kaloryczny
aktywności fizycznej
o wysokiej intensywności
 929,765
 749
KAF2
tygodniowy koszt kaloryczny
aktywności fizycznej
o umiarkowanej intensywności
 838,385
KAF3
tygodniowy koszt kaloryczny
aktywności fizycznej
o małej intensywności
1244,795
Odchylenie
standardowe
Średnia KAF
pracownicy
fizyczni
pracownicy
umysłowi
p
919,97
1356,19
503,34
0,00004
 486
903,01
 958,52
718,25
0,06
1004,5
919,35
1524,56
965,03
0,00001
ła głównie chęć poprawy stanu zdrowia (6% osób)
oraz chęć utrzymania dobrej kondycji (6% osób).
Średnio wykształceni wybierali oprócz chęci poprawy stanu zdrowia (33% osób) oraz chęci utrzymania dobrej kondycji (19% osób) także zalecenia
lekarskie (6% osób), podobnie jak osoby mające wykształcenie podstawowe, dla których najważniejsze czynniki to: chęć poprawy stanu zdrowia (6%
osób), chęć utrzymania dobrej kondycji (1% osób),
zalecenia lekarskie (5% osób). W II grupie pracowników mających wyższe wykształcenie również wybierano chęć poprawy stanu zdrowia (21% osób),
chęć utrzymania dobrej kondycji (26% osób) oraz
zalecenia lekarskie (2% osób). Podobne wybory
miały wszystkie pozostałe osoby: chęć poprawy
stanu zdrowia (13% osób z wykształceniem śred-
nim i 9% osób z wykształceniem podstawowym),
chęć utrzymania dobrej kondycji (11% osób z wykształceniem średnim i 6% osób z wykształceniem
podstawowym) oraz zalecenia lekarskie (7% osób
z wykształceniem średnim).
Omówienie
W Polsce o zdrowiu mężczyzn wciąż nie mówi
się zbyt wiele, nie robią tego również oni sami, a jak
wynika z Raportu Sieemnsa 2012 [8], pod względem długości życia polscy mężczyźni zajmują jedno z ostatnich miejsc wśród krajów europejskich.
Okazuje się także, że mężczyźni chorobę postrzegają przede wszystkim jako groźbę „wyrzucenia”
260
na margines życia i strach w nich budzą nie tyle
objawy, co skutki społeczne: utrata pracy, porzucenie przez partnerkę, wykluczenie [8]. Niestety, ciągle obserwuje się wiele niesprzyjających zdrowiu
zachowań, do których między innymi zalicza się
niepodejmowanie aktywności fizycznej [11]. Podejmowanie aktywności ruchowej jest bowiem jednym z warunków prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, a odpowiednio
dawkowany wysiłek fizyczny, intensywność, częstość i czas jego trwania jest potrzebny, aby osiągnąć niezbędną wydolność fizyczną, zapobiegać
otyłości czy chorobom układu krążenia [4].
Sytuacja zdrowotna mężczyzn jest gorsza
w porównaniu ze zdrowiem kobiet, ale także mężczyzn w większości krajów Europy [8].
Badania przeprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia [4] wykazały, że Polacy klasyfikują się w grupie najmniej aktywnych fizycznie
społeczeństw europejskich, ponieważ jedynie co
dziesiąta dorosła osoba wykonuje systematyczne
ćwiczenia fizyczne, a prawie 70% kobiet i mężczyzn
prowadzi siedzący tryb życia. Niestety, wraz z wiekiem zwiększa się także odsetek młodzieży mało
aktywnej ruchowo, gdyż młodzi ludzie spędzają
więcej czasu przed telewizorem bądź przy komputerze niż na zorganizowanych zajęciach sportowych lub innych formach aktywności fizycznej [4].
Badania Begier et al. [12], którymi objęto
450 studentów (237 kobiet i 213 mężczyzn) w wieku 18–26 lat wykazały, że studenci w ciągu jednego
dnia roboczego spędzają średnio 329 minut na siedzeniu, nieco dłużej mężczyźni niż kobiety.
Z badań własnych wynika, że ponad połowa
mężczyzn, niezależnie od wykonywanej pracy, dobrze oceniała swoją formę fizyczną, ale większość
z nich miała jednocześnie nadwagę. Nieliczni byli
skłonni do przyznania się, że ich aktywność fizyczna jest minimalna oraz do problemów ze zdrowiem.
Niepokojącym zjawiskiem jest także to, że zdecydowana większość mężczyzn przyznawała się do braku aktywności lub podejmowania jej sporadycznie.
Jest to negatywna prognoza, jeśli chodzi o mężczyzn
pracujących fizycznie, bo istotnie częściej w tej grupie przeważała ograniczona aktywność. Aby podejmowana aktywność fizyczna miała znaczenie dla
zdrowia, musi być praktykowana co najmniej kilka razy w tygodniu, co zadeklarowało jedynie 2 na
5 osób z grupy pracowników umysłowych.
Mimo tak rzadkiego podejmowania aktywności ponad połowa badanych, według kryteriów
Międzynarodowego Komitetu IPAQ, wykazywała
wystarczającą aktywność, a także zaliczała się do
bardzo aktywnych. Jest to jeden z najczęściej stosowanych kwestionariuszy w ankietowych badaniach
aktywności fizycznej, rekomendowany m.in. przez
European Health Interview Survey (EUROHIS)
M. Łapińska, E. Krajewska-Kułak, B. Okurowska-Zawada
i European Physical Activity Surveyance System
(EUPASS) [47].
Knapik et al. [13] badając 129 osób w wieku 60–79 lat, wykazali, że wraz z wiekiem malała zarówno aktywność, jak i samoocena zdrowia.
Między kobietami a mężczyznami nie było różnic istotnych statystycznie dotyczących samooceny zdrowia. Okazało się, że silnym modyfikatorem
korzystnie wpływającym zarówno na aktywność fizyczną, jak i samoocenę zdrowia był poziom wykształcenia [13].
Mrozik et al. [14] zbadali 60 osób w wieku 23–
–30 lat za pomocą kwestionariusza IPAQ, opisując ich aktywność fizyczną w MET min/tydzień.
Okazało się, że żadna z badanych osób nie zakwalifikowała się do najniższej kategorii (niewystarczająca aktywność fizyczna), a wszyscy pracujący w zawodach związanych ze sportem osiągali co
najmniej podwyższony poziom aktywności. Wśród
tych ostatnich mężczyźni istotnie (p < 0,05) częściej niż kobiety osiągali wysoki poziom aktywności. Wśród niezwiązanych ze sportem nie wykazano różnic między kobietami a mężczyznami [14].
We wspomnianym badaniu Begier et al. [12]
całkowity poziom aktywności fizycznej badanych
wyniósł 2359,5 MET – min/tydz. i był wyższy
u mężczyzn (2605,8 MET – min/tydz.) niż u kobiet (2129 MET – min/tydz.). Dominującym rodzajem aktywności było chodzenie (959,2 MET
– min/tydz.). Mężczyźni uzyskali wyższe wartości w zakresie wysiłków intensywnych i umiarkowanych, kobiety natomiast nieznacznie wyższe
w zakresie chodzenia. Autorzy [12] stwierdzili statystycznie istotne zróżnicowanie na korzyść mężczyzn w odniesieniu do aktywności fizycznej całkowitej, intensywnej i umiarkowanej, wysokiego
poziomu sprawności fizycznej oraz wystarczającego zakresu czasu wolnego.
Baj-Korpak i Soroka [15] wykazali, że wyniki całkowitej aktywności fizycznej kobiet (5562,9
MET) były większe niż w przypadku mężczyzn
(5284 MET), a Suğuksu [16] badając studentów
z Polski i Turcji, stwierdził wyższy poziom aktywności fizycznej polskich kobiet (3720 MET) i mężczyzn (5045 MET) niż tureckich (1690 MET – kobiety, 2590 MET – mężczyźni).
Zdecydowaną mniejszość obecnie badanych
osób charakteryzowała niewystarczająca aktywność. Owe strefy natężenia były analizowane między
grupą wykonujących zawód fizyczny i umysłowy.
Bardzo aktywnych mężczyzn było więcej w grupie
pracowników fizycznych. Z racji tego, że do obliczeń była wliczana aktywność również w trakcie
pracy, można wnioskować, że wysiłek w ramach
wykonywanego zawodu znacznie podwyższył te
wartości. Jak wspomniano wyżej, najwięcej bardzo
aktywnych mężczyzn pracowało fizycznie i były to
Aktywność i preferencje zdrowotne mężczyzn
głównie osoby dodatkowo deklarujące podejmowanie aktywności poza pracą zawodową. Mimo że
większość deklarowała niepodejmowanie ćwiczeń,
wysiłek w czasie pracy, według Kryteriów Komitetu IPAQ, był wystarczający, aby pokryć tygodniowe
zapotrzebowanie na ruch. Największa liczba mężczyzn o niewystarczającej aktywności występowała w grupie osób pracujących umysłowo i dodatkowo niepodejmujących aktywności fizycznej. Praca
fizyczna, jak pokazały badania, była istotnym źródłem dostarczania dużego wysiłku, głównie intensywnego, który mimo wszystko nie jest w stanie zastąpić rekreacji ruchowej w wolnym czasie.
Podejście ludzi do wartościowania własnego
zdrowia rzutuje na ich stan fizyczny i psychiczny,
a także pozwala realizować zachowania prozdrowotne bądź antyzdrowotne.
W literaturze przedmiotu [17, 18] podkreśla
się, że kobiety w różnych grupach wiekowych bardziej niż mężczyźni dbają o zdrowie i próbuje się
to wyjaśnić [19, 20] tym, że „(…) większą dbałość
o zdrowie nakazują kobietom społecznie funkcjonujące stereotypy związane z płcią, które także niejako zwalnia z tych działań mężczyzn (…)”.
W badaniu Smoleń et al. [21] wykazano, że
płeć była czynnikiem bardzo różnicującym częstość spożywania alkoholu (p ≤ 0,0001) – badani mężczyźni częściej niż kobiety spożywali alkohol. Kobiet niespożywających alkoholu było
trzykrotnie więcej (20,9%) w stosunku do mężczyzn (6,7%). Także odsetek niepalących kobiet był
istotnie większy p ≤ 0,014* (68,1%) w stosunku do
niepalących mężczyzn (45,2%) [21].
Szacuje się, za Światową Organizacją zdrowia [64], że w Polsce rozpowszechnienie palenia papierosów wśród mężczyzn jest mniejsze
(< 30%) niż w Finlandii, Islandii, Szwecji i Norwegii, a wyższe (> 50%) w Albanii, na Białorusi, Ukrainie i ­Rosji.
Kaleta [22] zbadała 442 czynnych zawodowo
mieszkańców województwa łódzkiego oraz lubelskiego i okazało się, że papierosy paliło ok. 40%
mężczyzn i 28% kobiet (p < 0,02), a zaprzestało palenia odpowiednio 28 i 20% badanych (p > 0,05).
Tzw. zdrowy styl życia dotyczył tylko 3,5% mężczyzn i 1,9% kobiet, a jedynie 2% palaczy przestrzegało pozostałych zaleceń dotyczących zdrowego stylu życia [22].
Najczęściej zdrowie wśród obecnie badanych
mężczyzn było definiowane jako stan bądź wynik.
„Czuć się dobrze”, „nie odczuwać żadnych doleg­
liwości fizycznych”, czy „nie chorować, najwyżej
rzadko na grypę, niestrawność” – to najczęściej
wybierane treści przez ankietowanych mężczyzn.
W grupie pracowników umysłowych największe
znaczenie przypisywano twierdzeniom: „nie chorować”, „nie odczuwać żadnych dolegliwości fi-
261
zycznych”, „czuć się dobrze” i „dożyć późnej starości”, a w grupie pracowników fizycznych: „nie
odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych”, „dożyć późnej starości” i „należycie się odżywiać”.
Badania Sygit-Kowalkowskiej [23] wykazały, iż
kobiety uzyskały we wszystkich kategoriach zachowań zdrowotnych wyższe średnie niż mężczyźni.
Jak pokazują inne badania [24], wielu mężczyzn
narzeka na niewłaściwe warunki pracy, odczuwa zagrożenie zdrowia w związku z podejmowaną pracą
oraz jest narażonych na nadmierny wysiłek.
Praca fizyczna w większości przypadków wymaga zręczności i precyzyjności, stąd wybór wśród
pracowników fizycznych opisu „mieć sprawne
wszystkie części ciała” był statystycznie ważniejszy i miał wyższą rangę niż między mężczyznami
w kręgu pracowników umysłowych (0,99 pracownicy fizyczni i 0,56 pracownicy umysłowi). Praca
umysłowa jest często związana z komputerem, prowadzeniem dokumentacji, ale też niejednokrotnie
z funkcją reprezentatywną. Może to świadczyć, że
większe znaczenie mężczyźni pracujący umysłowo
przywiązywali do treści zdrowia ujętej jako: „mieć
zdrowe włosy, oczy i cerę” (0,03 pracownicy fizyczni i 0,43 pracownicy umysłowi).
Badania Nowickiego i Ślusarskiej [11] ukazują,
że sytuacja materialna jest jednym z ważniejszych
determinantów zdrowia, a niedostatek i brak wykształcenia stanowią istotne zagrożenie.
Badania własne pokazują, że mężczyźni oceniają własną sytuację materialną, w jakiej się znajdują jako dostateczną, a jeszcze więcej jako dobrą.
Jeżeli chodzi o wykształcenie, w grupie umysłowej przeważali pracownicy po ukończonych studiach wyższych, a wśród pracowników fizycznych
– z wykształceniem średnim (można przypuszczać, że są to mężczyźni z wykształceniem zawodowym, ale takiej możliwości wyboru nie było).
W poszczególnych grupach wiekowych rozkład
wykształcenia był różny. U mężczyzn powyżej 50.
r.ż. przeważało wykształcenie średnie i podstawowe. W grupie wiekowej 41–50 lat zwiększała się
liczba mężczyzn po studiach wyższych na rzecz
wykształcenia podstawowego. W przedziale wiekowym 21–40 lat już ponad połowa mężczyzn wykazuje wykształcenie wyższe i zmniejsza się zdecydowanie wśród męskiej populacji w tym wieku
liczba osób z wykształceniem średnim i podstawowym. Jest to korzystne zjawisko, które może prognozować o rozwijaniu się w związku z tym świadomości związanej ze zdrowiem, zachowaniach
prozdrowotnych i wdrożeniu do codziennego życia aktywności fizycznej.
Jóźwiak i Szmagaj [25] zbadali grupę 114 mężczyzn z Poznania i wykazali, że większość z nich
ma nadwagę lub otyłość, a ich aktywność ograniczała się do pracy w ogródku lub spacerów.
262
Współczynnik masy ciała BMI, wskazujący na
odchylenia od normy wagowej, w niniejszej pracy pokazał, jak wielu mężczyzn jest zagrożonych
zdrowotnie w związku z jego podwyższeniem. Owe
zagrożenie chorobami, głównie nadwagą, jest jednakowe u wszystkich mężczyzn niezależnie od wykonywanej pracy.
Mimo podwyższonego BMI ponad połowa
mężczyzn, niezależnie od wykonywanej pracy, nie
podejmowała aktywności fizycznej, w tym pracownicy fizyczni jedynie sporadycznie podejmowali aktywność fizyczną, ale za to jedna czwarta
pracowników umysłowych ćwiczyła 2–3 razy w tygodniu.
Najczęstszą formą spędzania aktywnie wolnego czasu była rekreacja na świeżym powietrzu,
tj. jazda rowerem, spacery, zajęcia w terenie (intensywne marsze, biegi), ale również treningi na
siłowni. Spacery były istotnie częściej wybierane wśród pracowników fizycznych, co prawdopodobnie było związane ze zdecydowanie większym
wysiłkiem podejmowanym podczas pracy w porównaniu z pracownikami umysłowymi. Ci z kolei częściej wybierali intensywniejsze, siłowe formy
aktywności, czyli siłownię lub bardziej obciążające niż spacery intensywne marsze i biegi z racji
niewystarczającej aktywności podczas pracy. Młodzi mężczyźni wykazywali większą aktywność rekreacyjną w czasie wolnym i to głównie oni jako
formy treningu wybierali najchętniej siłownię lub
intensywne zajęcia w terenie, a także zajęcia na basenie. Spacery były preferowane przez mężczyzn
w starszym przedziale wiekowym.
Mężczyźni, którzy uznali podejmowanie aktywności za konieczność bądź stratę czasu, nie podejmowali jej. Może to wskazywać na brak wiedzy
związany z podejmowaniem aktywności fizycznej
wpływającej na ich zdrowie. W grupie pracujących
umysłowo oraz fizycznie zdecydowana większość
uważała, że jest to przyjemność lub racjonalne spędzanie czasu wolnego. Mimo takiego postrzegania
spędzania wolnego czasu przeznaczonego na aktywność ruchową wielu mężczyzn nie podejmowało się wysiłku. Należy jednak przyznać, że większość mężczyzn niezależnie od wykonywanej pracy
wybierało aktywność poza pracą zawodową.
Oglądanie telewizji było najbardziej popularną formą biernego wypoczynku wśród pracujących
mężczyzn. Surfowanie po Internecie to częstsze
zajęcie wśród pracowników umysłowych, jednak
nieistotne statystycznie.
Badania wykazały różnice w częstości podejmowania aktywności wśród pracowników fizycznych i umysłowych. Pracownicy umysłowi częściej podejmowali aktywność znaczącą dla
zdrowia (tj. kilka razy w tygodniu). Pracownicy
fizyczni natomiast jedynie sporadyczną. Warto-
M. Łapińska, E. Krajewska-Kułak, B. Okurowska-Zawada
ściowanie zdrowia jedynie w kilku przypadkach
różniło się pomiędzy obiema grupami pracującymi. Zdrowie definiowane jako „cel” czy „proces” wywiera niewielkie znaczenie w ocenie mężczyzn, więc warto byłoby skłonić się o poszerzenie
wiedzy z tego zakresu zdrowia. Mimo zwiększającego się stale poziomu wykształcenia należałoby
rozszerzyć promocję zdrowia w zakładach pracy.
Inwestycja w ludzi powinna być głównym celem
pracodawców.
Badania Korczyńskiej [26] dotyczące zachowań zdrowotnych 133 mieszkańców wsi wykazały,
iż większość badanych było przekonanych, że ludzie mają wpływ na własne zdrowie i, co ciekawe,
w tych opiniach mężczyźni nieznacznie prze­ważali
nad kobietami. Kobiety w porównaniu z mężczyznami częściej przejawiały prawidłowe zachowania prozdrowotne, lepiej oceniały swoje zdrowie,
bardziej dbały o nie, mniej paliły i rzadziej się denerwowały [26].
Analiza wyników badań prowadzonych przez
Arendt et al. [27] w grupie 204 mężczyzn po 40. r.ż.
ukazała, że zachowania zdrowotne mężczyzn po
40. r.ż. można było określić jako przeciętne (średnia wartość na poziomie 76,28 punktów) i istotnie
zależały od miejsca zamieszkania i aktywności zawodowej.
Badania Kurowskiej i Białasik [28] wśród 97 pacjentów Szpitalnego Oddziału Ratunkowego Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 w Bydgoszczy wykazały
w przypadku pacjentów płci męskiej chorych przewlekle średnią wartość wskaźnika zachowań zdrowotnych – 77,47 punktów, a w przypadku pacjentów
hospitalizowa­nych z przyczyn ostrych – 73,13 punktów. U badanych pacjentów płci męskiej, podobnie
jak w przypadku badań własnych, najwyżej oceniono pozytywne nastawienie psychiczne, a najniżej
prawidłowe nawyki żywieniowe [28].
Andruszkiewicz i Basińska [29] prowadziły badania w grupie 221 osób uzależnionych od nikotyny, w tym u 104 osób płci męskiej (47%) i wykazały u nich niski poziom zachowań zdrowotnych
(69,4 punkty).
W badaniu Smoleń et al. [30] wśród 88 słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku (UTW) w wieku 60–81 lat średni wynik zachowań zdrowotnych
wynosił 88,39 punktów, co świadczy o tym, że populacja ta wykazała większy poziom nasilenia zachowań zdrowotnych niż mężczyzn po 40. r.ż.
w badaniach Arendt et al. [27]. W grupie mężczyzn
badanych przez Juczyńskiego [10] uzyskano wartość średniego wskaźnika zachowań zdrowotnych
– 78,5 punktów.
W promocji zdrowia, za Ostrowska [31], najważniejsze są te zachowania, które są samodzielnie
wypracowane, zaaprobowane i pod­
legają samoocenie, bo jak twierdzi Wayne Dyer „Możesz usta-
Aktywność i preferencje zdrowotne mężczyzn
wić się być chorym lub można wybrać, aby zachować zdrowie” [32].
W związku z tym jest wskazane stworzenie dla
grupy mężczyzn skutecznych strategii informacyjnych oraz komunikacyjnych i programów edukacji zdrowotnej.
Wnioski
Większość mężczyzn z obu grup oceniała dobrze swoją aktywność fizyczną, ale jednocześnie
miała nadwagę.
263
Największą grupę mężczyzn stanowili badani o wystarczającej aktywności, przy czym istotne statystycznie różnice dotyczyły grupy mężczyzn
intensywnie aktywnych, na korzyść pracowników
fizycznych.
W obu badanych grupach główną przeszkodą
w podejmowaniu aktywności fizycznej był brak czasu i chęci, a czynnikiem mobilizującym chęć poprawy stanu zdrowia oraz utrzymania dobrej kondycji.
W obu grupach największe znaczenie było
przypisywane takim kryteriom zdrowia, jak: „nie
odczuwać żadnych dolegliwości fizycznych” i „dożyć późnej starości”.
Piśmiennictwo
  [1] Żarów R., Gołąb St., Chrzanowska M., Matusik St., Sobiecki J.: Aktywność fizyczna dorosłych mężczyzn (komunikat z badań). Ann. UMCS Sect. D, 2003, 58, 538–542.
  [2] Wojtyła A., Biliński P., Bojar I., Wojtyła K.: Aktywność fizyczna młodzieży gimnazjalnej w Polsce. Probl. Hig.
Epidemiol. 2011, 92, 335–342.
  [3]Maszorek-Szymala A.: Zachowania zdrowotne kobiet i mężczyzn czynnych zawodowo. Now. Lek. 2012, 81,
360–365.
  [4] Świderska-Kopacz J., Marcinkowski J., Jankowska K.: Zachowania zdrowotne młodzieży gimnazjalnej i ich wybrane uwarunkowania. Cz. V. Aktywność fizyczna. Probl. Hig. Epidemiol. 2009, 89, 246–249.
  [5] Kaczmarczyk M., Trafiałek E.: Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie. Gerontol.
Pol. 2007, 15, 116–118.
  [6] Sobieszczańska M., Kałka D., Pilecki W., Adamus J.: Aktywność fizyczna w podstawowej i pierwotnej prewencji
choroby sercowo-naczyniowej. Pol. Merk. Lek. 2009, 156, 659–664.
 [7]GUS Badanie budżetu czasu ludności w 2013 r. Warszawa 2014, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki-zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/badanie-budzetu-czasu-ludnosci-w-2013-r-,18,1.html (data
dostępu: 8.08.2015).
  [8]Cianciara D.: Zdrowie – męska rzecz. Raport Siemensa 2012, 1–95. http://www. siemens. pl/pool/healthcare/raport_siemensa_2012.pdf (data dostępu: 8.08.2015).
  [9] Biernat E., Stupnicki R., Gajewski A.K.: Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ) – wersja polska. Wych. Fiz. Sport. 2007, 51, 47–54.
[10]Juczyński Z.: Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001.
[11]Nowicki G., Ślusarska B.: Determinanty społeczno-demograficzne wartościowania zdrowia wśród pracujących
osób dorosłych. Hygeia Public Health 2011, 46, 280–285.
[12]Bergier B., Stępień E., Niźnikowska E., Bergier J.: Aktywność fizyczna kobiet i mężczyzn studiujących w Państwowej Szkole Wyższej w Białej Podlaskiej. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014, 2, 166–170.
[13] Knapik A., Rottermund J., Myśliwiec A.: Aktywność fizyczna a samoocena zdrowia osób w starszym wieku. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie 2011, 2, 195–204.
[14]Mrozik W.J., Stupnicki R.: Ocena aktywności fizycznej studentów WSKFiT za pomocą kwestionariusza IPAQ.
Zeszyty Naukowe WSKFiT 2015, 10, 1–10.
[15] Baj-Korpak J., Soroka A., Korpak F.: Aktywność fizyczna wybranych grup społeczno-zawodowych (w szkolnictwie). Człowiek i Zdrowie 2010, 4, 152–161.
[16]Suğuksu K.: Physical activity level between Polish and Turkish university students (IPAQ). [In:] Physical activity
in health and disease. Ed.: Bergier B. Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska, Biała
Podlaska 2011, 19–27.
[17]Ziarko M.: Zachowania zdrowotne młodych dorosłych – uwarunkowania psychologiczne. Wyd. Naukowe „Bogucki”, Poznań 2006.
[18] Zadworna-Cieślak M., Ogińska-Bulik N.: Zachowania zdrowotne osób w wieku senioralnym – rola optymizmu.
Psychogeriat. Pol. 2013, 10, 145–156.
[19]Królikowska S.: Nierówności w stanie zdrowia między kobietami a męż­czyznami w kontekście płci biologicznej
oraz społeczno-kulturowej. Ann. Univ. Med. Lodz. Soc. 2011, 39, 33–52.
[20]Mandal E.: Podmiotowe i interpersonalne konsekwencje stereotypów związanych z płcią. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
[21] Smoleń E., Cipora E., Penar-Zadarko B., Gazdowicz L.: Wybrane zachowania zdrowotne młodzieży akademickiej a umiejscowienie kontroli zdrowia. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu
Leków w Warszawie 2012, 4, 474–484.
[22]Kaleta D., Makowiec-Dąbrowska T., Polańska K., Dziankowska-Zaborszczyk E., Drygas W.: Palenie tytoniu
i inne negatywne zachowania zdrowotne wśród osób czynnych zawodowo. Med. Pr. 2009, 60, 7–14.
264
M. Łapińska, E. Krajewska-Kułak, B. Okurowska-Zawada
[23]Sygit‑Kowalkowska E.: Zachowania zdrowotne osób w okresie późnej dorosłości – socjodemograficzne korelaty
i różnice między środowiskami społecznymi. Ann. Acad. Med. Stetin. 2013, 59, 1, 103–113.
[24] GUS Wypadki przy pracy i problemy związane pracą. Warszawa 2008. http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/Wypadki_przy_pracy_i_problemy_zdrow_zwiazane_z_praca.pdf (data dostępu: 8.08.2015).
[25] Jóźwiak P., Szmagaj A.: Charakterystyka zachowań zdrowotnych mężczyzn po 50. roku życia w Poznaniu w odniesieniu do czynników ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Przegl. Lek. 2012, 69, 934–939.
[26]Korczyńska J.: Zachowania zdrowotne mieszkańców wsi (w świetle badań własnych). Ann. UMCS Sect. I, 2001,
26, 277–289.
[27] Arendt A., Laszczyńska M., Bażydło M., Kotwas A., Karakiewicz B.: Ocena zachowań zdrowotnych mężczyzn
po 40 roku życia. Probl. Hig. Epidemiol. 2014, 95, 659–666.
[28] Kurowska K., Białasik B.: Zachowania zdrowotne a radzenie sobie w chorobie u pacjentów Szpitalnego Oddziału
Ratunkowego (SOR). Now. Lek. 2009, 2, 113–122.
[29] Andruszkiewicz A., Basińska M.: Zachowania zdrowotne osób uzależnionych od nikotyny. Przegl. Lek. 2009, 66,
783–785.
[30] Smoleń E., Gazdowicz L., Żyłka-Reut A.: Zachowania zdrowotne osób starszych. Pielęgniarstwo XXI wieku 2011,
36, 5–9.
[31]Ostrowska A.: Prozdrowotne style życia. Promocja Zdrowia. Nauki Społeczne i Medycyna 2007, 10, 11.
[32] https://zdrowieiusmiech.wordpress.com/2013/05/18/20-niesamowite-cytaty-o-zdrowie-i-kondycje/(data dostępu:
8.08.2015).
Adres do korespondencji:
Elżbieta Krajewska-Kułak
Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej
ul. M. Curie-Skłodowskiej 7a
15-096 Białystok
tel./faks: 85 748 55 28
email: [email protected]
Konflikt interesów: nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 11.08.2015 r.
Po recenzji: 6.10.2015 r.
Zaakceptowano do druku: 9.10.2015 r.
Received: 11.08.2015
Revised: 6.10.2015
Accepted: 9.10.2015