Poradnik pediatry 2016 praktyczna 005.indd

Poradnik
pediatry
2016
Copyright © 2015 by Wydawnictwo „Help-Med” s.c. Kraków
Opracowanie redakcyjne – dr n. med. Teresa Demitrescu
Autorzy:
dr n. med. Teresa Demitrescu
lek. med. Urszula Jędrys-Kłucjasz
prof. dr hab. Maciej Kaczmarski
prof. dr hab. Marian Krawczyński
dr hab. Jan Nowak
dr hab. n. med. Anna Oblacińska
dr hab. Przemysław Tomasik
prof. dr hab. Halina Weker
mgr Małgorzata Więch
dr n. farmak. Jarosław Woroń
Wydanie XII
ISBN 978-83-943216-0-4
Uwaga!
Wydawnictwo „Help-Med” s.c. wraz z autorami, dołożyło wszelkich starań, aby
zawarta w niniejszym opracowaniu informacja była rzetelna i dokładna. Podstawą
decyzji o zastosowaniu leku powinny być informacje z więcej niż jednego źródła.
Znaczenie prawne stanowią wyłącznie materiały źródłowe o leku, druki podmiotu
odpowiedzialnego zatwierdzone przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych,
Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Zgodnie z ogólnie przyjętymi
zasadami terapii, o prawidłowym dawkowaniu leków, zarówno u dorosłych jak i u
dzieci, decyduje lekarz prowadzący. Powyższe wyklucza wszelkie roszczenia prawne
wobec Wydawnictwa „Help-Med” s.c. Są to uwagi spotykane w każdym informatorze
o lekach i odnoszą się również do tej publikacji iż „Poradnik pediatry 2016” nie ma
charakteru urzędowego.
Wydawnictwo „Help-Med” s.c.
30-444 Kraków-Libertów, ul. Zgodna 15
tel. +48 12 270 31 61
e-mail: [email protected]
www.help-med.pl
SPIS TREŚCI
PORADNIK PEDIATRY 2015 – CZĘŚĆ PRAKTYCZNA
Wartości parametrów życiowych u dzieci...............................................................................10
dr hab. Przemysław Tomasik – str. 11–30
BADANIA LABORATORYJNE – PRZEDZIAŁY WARTOŚCI REFERENCYJNYCH..................11
Kolory korków probówek do pobierania materiału do badań wg ISO 6710...........................11
Tabela 1. 17-hydroksypregnenolon – Białko S.................................................................. 12–13
Bilirubina – Cholesterol – Czynnik krzepnięcia XII............................................................ 14–15
Dehydroepiandrosteron – Gazometria.............................................................................. 16–17
Gamma-glutamylotranspeptydaza – Glukoza – Immunoglobuliny – Kortyzol.................. 18–19
Kreatynina – Morfologia krwi obwodowej......................................................................... 20–21
Mukopolisacharydy – Triglicerydy..................................................................................... 22–23
Trijodotyronina.........................................................................................................................24
Tabela 2. Przedziały wartości referencyjnych dla wybranych hormonów i białek wiążących
w surowicy w zależności od zaawansowania dojrzewania wg skali Tannera.........................25
MOCZ – WŁASNOŚCI
Badanie ogólne.......................................................................................................................26
Badanie bakteriologiczne moczu............................................................................................26
STĘŻENIA TERAPEUTYCZNE NIEKTÓRYCH LEKÓW WE KRWI
Wskazówki do terapii kontrolowanej stężeniem leku we krwi................................................27
BADANIA „PRZYŁÓŻKOWE ” – POCT
Ogólne zasady wykonania oznaczeń w trybie POCT.............................................................28
dr n. med. Teresa Demitrescu (red.) – str. 31–49
PROCEDURY DIAGNOSTYCZNE W RADIOLOGII–PEDIATRIA
Układ kostno-mięśniowy.........................................................................................................31
Narządy klatki piersiowej........................................................................................................32
Układ moczowo-płciowy.........................................................................................................33
Układ pokarmowy...................................................................................................................34
Ośrodkowy układ nerwowy.....................................................................................................35
Somatyczny rozwój dziecka.........................................................................................................36
Wzrost i rozwój uzębienia.............................................................................................................37
Monachijska funkcjonalna diagnostyka rozwojowa.....................................................................38
Profilaktyka dysplazji stawów biodrowych u noworodków..........................................................40
Pielęgnacja kikuta pępowiny........................................................................................................41
Zalecenia ekspertów – profilaktyka krwawienia...........................................................................42
Witamina K – źródło, przyczyny niedoboru, profilaktyka.............................................................43
Witamina D – źródło, przyczyny niedoboru, profilaktyka.............................................................44
Witamina D – skutki niedoboru, leczenie.....................................................................................45
Żelazo – źródło, przyczyny niedoboru, profilaktyka.....................................................................47
prof. dr hab. Halina Weker, mgr Małgorzata Więch – str. 50–66
ŻYWIENIE DZIECI ......................................................................................................................50
Zalecenia dziennego spożycia podstawowych składników pokarmowych i energii dla
niemowląt, dzieci i młodzieży..................................................................................................50
4
SPIS TREŚCI
Udział energii z białka, tłuszczu i węglowodanów w zrównoważonej diecie kształtuje
się w zależności od wieku.......................................................................................................51
Zalecane dzienne spożycie witamin dla niemowląt, dzieci i młodzieży i ich główne źródła
w pożywieniu..........................................................................................................................52
Zalecane dzienne spożycie wybranych składników mineralnych dla niemowląt, dzieci
i młodzieży i główne ich źródła w pożywieniu.........................................................................54
Normy na wodę i elektrolity – poziom wystarczającego spożycia (AI)....................................55
Zapotrzebowanie na składniki odżywcze w 1 rż. (wg EFSA 2014).........................................56
Karmienie piersią.....................................................................................................................58
Zasadyżywienia niemowląt.....................................................................................................60
Schemat żywienia dzieci w 1 roku życia.................................................................................61
Zasady żywienia niemowląt cd...............................................................................................62
Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego...............................................63
Wykaz aktualnie dostępnych w Polsce preparatów do żywienia niemowląt zdrowych.........64
Postępowanie w żywieniu niemowląt z alergią na pokarm.....................................................66
prof. dr hab. Maciej Kaczmarski, mgr Elżbieta Korotkiewicz-Kaczmarska – str. 67–73
ALERGIA I NIETOLERANCJA POKARMOWA. MLEKO I INNE POKARMY
Definicja alergii pokarmowej...................................................................................................67
Pokarmy zawierające alergeny................................................................................................67
Diagnostyka różnicowa w alergii na białka mleka krowiego...................................................68
Produkty pokarmowe zawierające tyraminę...........................................................................69
Definicja nietolerancji pokarmowej.........................................................................................71
Zaburzenia w aktywności enzymu laktazy*.............................................................................72
Diagnostyka nietolerancji dwucukrów....................................................................................73
dr n. med. Teresa Demitrescu (red.), dr hab. Anna Oblacińska (red.) – str. 74–93
ZAKRES ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ
Wykaz świadczeń gwarantowanych podstawowej opieki zdrowotnej...................................74
Wykaz świadczeń gwarantowanych pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej oraz
warunki ich realizacji...............................................................................................................78
Wykaz świadczeń gwarantowanych pielęgniarki lub higienistki szkolnej udzielanych
w środowisku nauczania i wychowania oraz warunki ich realizacji........................................79
Świadczenia profilaktyczne wykonywane przez lekarza dentystę..........................................80
Zasady orzekania o zdolności do uprawiania sportu...................................................................84
Rodzaje grup na zajęciach wychowania fizycznego....................................................................85
Kwalifikacja uczniów do zajęć WF...............................................................................................86
OCENA I POMIAR CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI U DZIECI I MŁODZIEŻY.......................90
Dobór mankietu – zalecane wielkości mankietów dla dzieci i młodzieży...............................90
Centyle ciśnienia skurczowego i rozkurczowego (mmHg) dziewczynek w wieku 2–5 lat.......91
Centyle ciśnienia skurczowego i rozkurczowego (mmHg) chłopców w wieku 2–5 lat...........91
Centyle ciśnienia skurczowego i rozkurczowego (mmHg) w zależności od centyla (c)
wysokości ciała. Dziewczęta w wieku 6–17 lat.......................................................................92
Centyle ciśnienia skurczowego i rozkurczowego (mmHg) w zależności od centyla (c)
wysokości ciała. Chłopcy w wieku 6–17 lat............................................................................93
Siatka centylowa ciśnienia tętniczego krwi dziewcząt wg wieku 3–18 lat* ...........................94
5
SPIS TREŚCI
Siatka centylowa ciśnienia tętniczego krwi dziewcząt wg wysokości ciała 3–18 lat*.............95
Siatka centylowa ciśnienia tętniczego krwi chłopców wg wieku 3–18 lat*.............................96
Siatka centylowa ciśnienia tętniczego krwi chłopców wg wysokości ciała 3–18 lat*.............97
WSKAŹNIKI ROZWOJU SOMATYCZNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY........................................98
Developmental Period Medicine Nr 3 tom XVI, 2012 rok – str. 100–115
STANDARDY WHO ROZWOJU FIZYCZNEGO DZIECI 0–5 LAT
Siatka centylowa masy ciała dziewcząt 0–24 mies..............................................................100
Siatka centylowa długości/wysokości ciała dziewcząt 0–24 mies.......................................101
Siatka centylowa wskaźnika BMI dziewcząt 0–24 mies.......................................................102
Siatka centylowa obwodu głowy dziewcząt 0–24 mies........................................................103
Siatka centylowa masy ciała chłopców 0–24 mies...............................................................104
Siatka centylowa długości/wysokości ciała chłopców 0–24 mies........................................105
Siatka centylowa wskaźnika BMI chłopców 0–24 mies........................................................106
Siatka centylowa obwodu głowy chłopców 0–24 mies........................................................107
Siatka centylowa masy ciała dziewcząt 24–60 mies............................................................108
Siatka centylowa długości/wysokości ciała dziewcząt 24–60 mies.....................................109
Siatka centylowa wskaźnika BMI dziewcząt 24–60 mies.....................................................110
Siatka centylowa obwodu głowy dziewcząt 24–60 mies......................................................111
Siatka centylowa masy ciała chłopców 24–60 mies.............................................................112
Siatka centylowa długość/wysokość ciała chłopców 24–60 mies.......................................113
Siatka centylowa wskaźnika BMI chłopców 24–60 mies......................................................114
Siatka centylowa obwodu głowy chłopców 24–60 mies......................................................115
Standardy Medyczne Pediatria 2013, nr 1, tom 10, Supl. 1 – str. 116–123
NORMY ROZWOJOWE DZIECI I MŁODZIEŻY – PROJEKTY OLAF I OLA
Siatka centylowa masy ciała dziewcząt 3–18 rż...................................................................116
Siatka centylowa wysokości ciała dziewcząt 3–18 rż...........................................................117
Rozkład odchyleń standardowych (SD) BMI; centyle 85 i 95 oraz granice niedowagi,
nadwagi i otyłości u dziewcząt 3–18 rż.................................................................................118
Siatka centylowa talii dziewcząt 3–18 rż...............................................................................119
Siatka centylowa masy ciała chłopców 3–18 rż...................................................................120
Siatka centylowa wysokości ciała chłopców 3–18 rż...........................................................121
Rozkład odchyleń standardowych (SD) BMI; centyle 85 i 95 oraz granice niedowagi,
nadwagi i otyłości u chłopców 3–18 rż.................................................................................122
Siatka centylowa talii chłopców 3–18 rż...............................................................................123
Nomogram – przewidywana wysokość ciała chłopców.............................................................124
Nomogram – przewidywana wysokość ciała dziewcząt............................................................125
Nomogram do obliczania powierzchni ciała niemowląt.............................................................126
Nomogram do obliczania powierzchni ciała dzieci starszych....................................................127
prof. dr hab. Marian Krawczyński (red.) – str. 128–130
Celiakia.......................................................................................................................................128
Mukowiscydoza..........................................................................................................................129
Najczęstsze formy zaburzeń odżywiania...................................................................................130
6
SPIS TREŚCI
dr n. med. Teresa Demitrescu (red.) str. 131–139
Preparaty do nawadniania doustnego ......................................................................................131
Schemat nawadniania................................................................................................................132
Zaburzenie wodno-eletrolitowe – wyrównywanie......................................................................133
Zmodyfkowana skala śpiączek Glasgow...................................................................................134
Różnicowanie stanów śpiączkowych.........................................................................................135
Skala Apgar................................................................................................................................135
Wstrząs hipowolemiczny............................................................................................................136
Oparzenia...................................................................................................................................137
lek. med. Elżbieta Byrska-Maciejasz – str. 140–148
WYTYCZNE 2010 – POSTĘPOWANIE Z OFIARĄ WYPADKU................................................140
BLS Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dzieci...............................................................141
ZAAWANSOWANE ZABIEGI RESUSCYTACYJNE U DZIECI.................................................143
Zabiegi resuscytacyjne u noworodków.................................................................................145
Resuscytacja noworodków bezpośrednio po urodzeniu......................................................146
Leczenie zadławienia u dzieci...............................................................................................147
Postępowanie w drgawkach i stanie padaczkowym u dzieci...............................................148
dr n. med. Teresa Demitrescu (red.) – str. 149–153
REKOMENDACJE NOPA 2010.................................................................................................149
Diagnostyka różnicowa zakażeń wirusowych i bakteryjnych...............................................149
Objawy i odchylenia na podstawie, których stwierdzane jest zakażenie układu
oddechowego.......................................................................................................................149
Ostre zapalenie gardła lub migdałków..................................................................................150
Ostre zapalenie ucha środkowego........................................................................................151
Ostre zapalenie jam nosowych i zatok przynosowych.........................................................152
Ostre zapalenie oskrzeli i oskrzelików..................................................................................152
Pozaszpitalne zapalenie płuc u dzieci dzieci 3 tydz. życia – 3 mż........................................153
dr n. farmak. Jarosław Woroń – str. 154–158
LEKI W CIĄŻY...........................................................................................................................154
Farmakoterapia bólu u kobiet ciężarnych.............................................................................155
LEKI A KARMIENIE PIERSIĄ...................................................................................................157
dr n. med. Teresa Demitrescu – str. 159–170
ANTYBIOTYKI – ZASADY STOSOWANIA...............................................................................159
Antybiotyki b-laktamowe......................................................................................................161
Antybiotyki b-laktamowe – Cefalosporyny...........................................................................163
Leki przeciwwirusowe...........................................................................................................165
Antybiotyki – Makrolidy.........................................................................................................166
Linkozamidy..........................................................................................................................168
Tetracykliny. Sulfonamidy ....................................................................................................169
Leki przeciwpasożytnicze.....................................................................................................170
KALENDARZ SZCZEPIEŃ OBOWIĄZKOWYCH – SCHEMAT PSO 2015..............................171
Szczepienia przeciw tężcowi u osób zranionych (poekspozycyjne) – PSO 2015.................172
Szczepienia dzieci urodzonych przedwcześnie....................................................................172
7
SPIS TREŚCI
Szczepienia przeciw wściekliźnie – PSO 2015.....................................................................173
Podstawy prawne szczepień................................................................................................174
lek. med. Urszula Jędrys-Kłucjasz – str. 175–187
ASTMA GINA 2014
Rozpoznanie astmy. Leki stosowane w astmie. Stopnie ciężkości astmy...........................176
Strategia leczenia przewlekłego...........................................................................................177
Edukacja pacjenta i jego rodziny..........................................................................................178
Dane z wywiadu sugerujące rozpoznanie astmy u dzieci < 5 rż. (wg GINA 2014................179
Kryteria stosowane w rozpoznawaniu astmy (wg GINA 2014).............................................179
Objawy przemawiające za rozpoznaniem astmy u dzieci < 5 rż. (wg GINA 2014)...............179
Diagnostyka różnicowa astmy u dzieci. Leki kontrolujące astmę........................................ 180
Leki stosowane doraźnie w leczeniu astmy .........................................................................181
Dawki dobowe GKSw u dorosłych i młodzieży, u dzieci (wg GINA 2014)............................182
Zalecany sposoby podawania leków wziewnych u dzieci < 5 rż. (wg GINA 2014) ..............183
Kryteria kontroli astmy (wg GINA 2014) (ocena ostatnich 4 tyg. obserwacji) ........................183
Zasady leczenia astmy u dzieci < 5 rż. (wg GINA 2014).......................................................184
Zasady leczenia astmy u dzieci. > 5 rż. (wg GINA 2014.......................................................184
Ocena ciężkości zaostrzenia astmy u dziecka > 5 rż...........................................................185
Ocena ciężkości zaostrzenia astmy u dziecka < 5 rż. .........................................................185
Początkowe leczenie zaostrzenia astmy u pacjentów > 5 rż. (wg GINA 2014)....................186
Początkowe leczenie zaostrzenia astmy u pacjentów < 5 rż. (wg GINA 2014) ...................187
Informacja toksykologiczna w Polsce........................................................................................188
Adresy bibliotek medycznych....................................................................................................188
PORADNIK PEDIATRY 2016 – KALENDARIUM..................................189
Kalendarium – schemat 2016–2017...........................................................................................190
Telefony alarmowe i ogólne........................................................................................................192
Dni ustawowo wolne od pracy 2016..........................................................................................192
Ważna daty i Święta...................................................................................................................193
Rok szkolny 2015–2016 – najażniejse terminy..........................................................................194
Daty imienin – spis alfabetyczny................................................................................................195
Miesięczny plan zajęć styczeń 2016 – grudzień 2016...............................................................198
Kalendarium 2016......................................................................................................................210
Adresy i telefony.........................................................................................................................316
8
WARTOŚCI PARAMETRÓW ŻYCIOWYCH U DZIECI
Częstość tętna
w spoczynku
Liczba oddechów
na minutę
Wiek
temp.
(ºC)
Noworodki
125 ± 25
Wcześniaki
40 ± 10
Noworodki
37,3
0,2
1 t.ż.
119 ± 15
Noworodki
30 ± 8
1 rż.
37,0
0,2
2–3 mż.
154 ± 19
3 mż. – 3 rż.
26 ± 4
2 rż.
36,8
0,3
4–12 mż.
140 ± 21
4–7 rż.
20 ± 3
5 rż.
36,7
0,2
2–3 rż.
120 ± 20
8–18 rż.
16 ± 3
7 rż.
36,8
0,2
4–5 rż.
100 ± 20
9 rż.
35,5
0,3
6–8 rż.
95 ± 16
9–12 rż.
80 ± 15
> 12 rż.
75 ± 15
Wiek
Nd – 2 rż. mierzona w odbytnicy.
Ciepłota ciała mierzona
w ustach i odbytnicy jest zwykle
o pół stopnia wyższa
od mierzonej pod pachą.
Ciśnienie tętnicze krwi mm Hg
granice normy ± 2 SD
skurczowe
rozkurczowe
noworodek
80 (+ 16)
46 (+ 16)
6 miesięcy
89 (+ 29)
1 rok życia
10
Temperatura
ciała
Wiek
Ciśnienie tętnicze krwi mm Hg
granice normy ± 2 SD
skurczowe
rozkurczowe
6–7 lat
102 (+ 15)
50 (+ 8)
60 (+ 10)
7–8 lat
100 (+ 15)
56 (+ 8)
96 (+ 30)
66 (+ 25)
8–9 lat
105 (+ 16)
57 (+ 9)
2 lata
99 (+ 33)
64 (+ 25)
9–10 lat
107 (+ 16)
57 (+ 9)
3 lata
100 (+ 25)
67 (+ 23)
10–11 lat
111 (+ 17)
58 (+ 10)
4 lata
99 (+ 20)
65 (+ 20)
11–12 lat
113 (+ 18)
59 (+ 10)
5–6 lat
94 (+ 14)
58 (+ 9)
12–13 lat
115 (+ 19)
59 (+ 10)
13–14 lat
118 (+ 19)
60 (+ 10)
Badania laboratoryjne
BADANIA LABORATORYJNE
Przedziały wartości referencyjnych
dr hab. Przemysław Tomasik – str. 11–30
Objaśnienia – jednostki
24 h – 24 godziny; g – gram; h – godzina; mg – miligram 10-3 grama); μg – mikrogram
(10-6 grama); ng – nanogram (10-9 grama); pg – pikogram (10-15 grama); ml – mililitr (10-3
litra) ; mmol – milimol (10-3 mola); dl – decylitr (10-1 litra); μmol – mikromol (10-6 mola)
l – litr; nmol – nanomol (10-9 mola) U – jednostki; IU – jednostki międzymarodowe
Objaśnienia skrótów / nazw d.ż. – doba życia; g.ż. – godzina życia; t.ż. – tydzień życia; mż. – miesiąc życia; rż. – rok życia;
noworodki – od chwili urodzenia do 28 d.ż.; niemowlęta (od 1. mż. do ukończenia 12 mż.)
dzieci – od ukończenia 1. rż.–18 rż.; dorośli > 18 rż.; mc. – masa ciała; p-mr – płyn mózgowo-rdzeniowy
Kolory korków probówek do pobierania materiału do badań wg ISO 6710
Do podstawowych obowiązków osoby pobierającej materiał do badań in vitro jest właściwe
przygotowanie pacjenta do badania, opisanie próbki w sposób pozwalający na jej pewną
identyfikację, zapewnienie standaryzacji pobierania krwi oraz przekazanie do laboratorium właściwego materiału. Ułatwieniem dla osób pobierających, jak i dla laboratorium jest
system identyfikacji materiału na podstawie kolorowych korków probówek.
Dodatek /
antykoagulant
Uzyskiwany
materiał
Dedykowane
oznaczenia
Brak, probówki mogą
być sylikonowane lub
z przyspieszaczem
wykrzepiania
heparyna
surowica
większość oznaczeń
z zakresu chemii
klinicznej
osocze
heparynowe
EDTA
osocze
wersenianowe
większość oznaczeń
z zakresu chemii
klinicznej
morfologia krwi,
nieliczne badania
z zakresu chemii
klinicznej
szary
Fluorek sodu
+ antykoagulant
czarny
Cytrynian sodu
jasnoniebieski
Cytrynian sodu
osocze z inhibitorem
glikolizy
osocze
cytrynianowe
osocze
cytrynianowe
żółty
ACD lub CPDA
Kolor korka
czerwony
zielony
lawendowy
glukoza i mleczany
OB
oznaczenia
koagulologiczne
grupa krwi
11
Badania laboratoryjne
Tabela 1. Parametr
Materiał
jednostki
17–hydroksypregnenolon Surowica
[ng/dl]
patrz również
tabela 2 str. 25
17–hydroksyprogesteron Surowica
17–OH–progesteron
17–OHPG
[ng/dl]
Adrenokortykotropina Osocze
(ACTH)
[pg/ml]
Albumina
Surowica
[g/l]
Aldosteron
Surowica
[ng/dl]
Mocz,
zbiórka 24h
[mg/24h]
Alfa fetoproteina (AFP) Surowica
[ng/ml]
Wartości
referencyjne
1–5 mż.: 229–3,104
6–12 mż.: 221–1,981
2 lata: 35–712
3–6 lat: < 277
chłopcy
7–9 lat: < 188
10–12 lat: < 393
13–15 lat: 35–465
16–17 lat: 32–478
dziewczynki
7–9 lat: < 213
10–12 lat: < 399
13–15 lat: < 408
16–17 lat: < 424
noworodki: < 630
chłopcy przed okresem
dojrzewania: < 110
dziewczynki przed okresem
dojrzewania: < 100
mężczyźni: < 220
kobiety
– f. folikularna: < 80
– f. lutealna: < 285
dzieci i dorośli 10–60
noworodki: 20–36
niemowlęta: 34–42
dzieci > 1 rż.: 35–50
noworodki: 17–154
niemowlęta: 6,5–86
1–10 lat:
< 40 (pozycja leżąca)
< 124 (pozycja stojąca)
> 10 lat < 21
noworodki: 0,7–11,0
niemowlęta: 0,7–22,0
dzieci > 1. rż.: 2,0–20,0
noworodki do 100000
dzieci > 12 mż. < 6
(z wyłączeniem ciężarnych)
12
Alternatywne
jednostki
ng/dl=ng/mlx100
nmol/l=ng/mlx3,03
pg/ml=pmol/lx4,541
pg/ml=ng/dlx10
pmol/l=pg/mlx2,77
mg/l=ng/ml=IU/
mlx1,21